T.C. SAÄLIK BAKANLIÄI BakÄ±rkÃ¶y Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

T.C. 

SAĞLIK BAKANLIĞI 

Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman 

Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi 

Başhekim: Doç. Dr. Erhan KURT 

2. Psikiyatri Kliniği 

Klinik Şef Vekili: Uzm. Dr Şahap Nurettin ERKOÇ 

BİLİŞSEL REHABİLİTASYONUN ŞİZOFRENİ TANILI 

HASTALARIN TEDAVİSİNDEKİ ETKİNLİĞİ VE 

PSİKOSOSYAL İŞLEVSELLİK ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 

(Uzmanlık Tezi) 

Dr Özlem Yıldız 

İstanbul 2009 

1

TEŞEKKÜR 

Asistanlık sürecim boyunca, bilgi, deneyim ve klinik yaklaşımlarından yararlandığım klinik 

şefim Sayın Prof Dr. Hayrettin KARA’ya ve Sayın Dr Şahap N. ERKOÇ’a, 

Eğitim sürecimde her konuda desteğini her zaman yanımda hissettiğim; bu destek sayesinde 

bu tez konusunu seçmem ve uygulamaya girişmem konusunda daha cesur olmamı sağlayan 

tez danışmanım Dr Ayla YAZICI’ya; 

Tez sürecinde sağladığı destekler nedeniyle Sayın Doç. Dr Medaim YANIK’a, 

Başhekimimiz Doç Dr. Erhan KURT’a, 

Rotasyon eğitimini yanlarında tamamladığım klinik şeflerim Doç. Dr. Niyazi UYGUR’a, 

Doç. Dr. Hüsnü ERKMEN’e, Doç. Dr. Duran ÇAKMAK’a, Doç. Dr Dursun KIRBAŞ’a, Prof 

Dr Levent KAYAALP’e, 

Tez sürecinde her adımda önemli katkıları olan Psk. Cahit KESKİNKILIÇ’a, 

Tez döneminde aynı sıkıntılı süreci birlikte yaşadığımız, kendimi yalnız hissetmememi 

sağlayan ve destek olan arkadaşlarım Dr Meltem TEMİZ’e ve Dr Bahar HASCAN’a 

Gündüz Hastanesi ve Rehabilitasyon Merkezi’nin bütün çalışanlarına, 

Şizofreni Dostları Derneğinin bütün üyelerine, 

Asistanlık sürem boyunca H2 servisi başta olmak üzere, Nevroz 1 servisi, Tutuklu servisi, 

AMATEM ve Ergen servisinde birlikte çalıştığım uzmanlarım, asistan arkadaşlarım, hemşire 

ve yardımcı sağlık personeline, 

Tezime katıldıkları ve bu çalışma süresince kendilerinden çok şey öğrenmemi sağladıkları 

için hastalarıma, 

Bu süreçte yanımda olan ailem ve dostlarıma, 

Sonsuz teşekkürlerimle... 

2

İÇİNDEKİLER 

GİRİŞ VE AMAÇ..................................................4 

GENEL BİLGİLER...............................................7 

YÖNTEM VE GEREÇLER...................................51 

BULGULAR..........................................................60 

TARTIŞMA............................................................80 

SONUÇ...................................................................89 

ÖZET......................................................................90 

SUMMARY...........................................................93 

KAYNAKLAR......................................................96 

EKLER....................................................................105 

3

GİRİŞ VE AMAÇ 

Bilişsel defisitler, Kraepelin ve Bleuler’in şizofreniye ilişkin özgün klinik verilerinin 

önemli temellerini oluşturmuştur. Bleuler’in zamanından beri bilişsel defisitler, kronik 

şizofreni ve diğer yeti yıkımına neden olan psikiyatrik hastalıkların önemli bir özelliği olarak 

kabul edilmektedir (1). O zamandan bugüne, şizofrenik süreçte bilişsel işlevlerin değişik 

yönlerini araştıran çok sayıda araştırma yapılmıştır. Şizofrenide bilişsel işlevlerle ilgili 

çalışmalar, 1993’te bilimsel yayınların çok az bir kısmını oluştururken (%7), 1997’ye 

gelindiğinde neredeyse dörtte birini (%24) kapsamaktadır (2). 

Şizofreni genel olarak sabit nöropsikolojik defisitlerle karakterize olan nörogelişimsel 

bilişsel bozukluk olarak görülmektedir (3). Bu defisitler dikkat öncesi süreçte, dikkat, bellek, 

öğrenme, kavramlaştırma, organize etme, planlama, kendi kendini kontrol etme alanlarında 

görülür. Görülebilir lezyonların ve bilinen patojenlerin olmaması nedeniyle araştırmacılar 

belirtilerin çeşitliliğini basit bilişsel mekanizmalarla açıklamaya çalışmışlardır (4). 

Frith, Goldman-Rakic, Braff ve arkadaşları, Andreasen ve arkadaşları şizofreniyi 

bilişsel mekanizmalarla açıklamaya çalışmışlardır. Bu mekanizmalar; bilinçte ya da 

‘kendiliğin farkında olma’da (self-awareness) bozukluk, tasarımlarla olan düşünme 

yeteneğinde yetersizlik, çalışma belleğindeki (working memory) bir hatadan kaynaklanan ve 

bunun sonucunda temsillerle rehber edilen davranışta yetersizlik, bilgi işleme ve dikkat 

alanındaki yetersizlik, karmaşık bir düşünce için gerekli mental aktivitelerin 

koordinasyonunda bozukluk (bilişsel dismetri) olarak özetlenebilir. Bu modellerdeki ortak 

nokta; şizofreni hastalığında, temel bilişsel işlevlerde bir bozulma olduğu ve bunun da 

beyinde özel bir devreden kaynaklandığıdır. Bu özel devre; prefrontal korteks, birbirine bağlı 

diğer kortikal bölgeler, subkortikal bölgeler, özellikle talamus ve striatumdur (4). 

Şizofreni hastalarındaki bilişsel defisitler premorbid dönemde başlar ve hastalığın 

seyri boyunca, epizodik seyirli olanlarda epizodlar arası dönemlerde de devam eder. Genel 

olarak bilişsel bozukluk zaman içinde büyük ölçüde değişim göstermeyen ve hastalığın diğer 

belirtilerinden daha önce belli bir düzeyde var olan değişmez bir özelliktir. Jones ve 

arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada ileride şizofreni gelişecek çocuklarda sözel ve sözel 

olmayan zeka puanlarının daha düşük olduğu saptanmıştır (5). Biyolojik ebeveynleri şizofreni 

olan yüksek risk grubundaki çocuklarda yapılan çalışmalarda, dikkat defisitleri saptanan 

çocuklarda ileride şizofreni gelişmesi riskinin daha yüksek olduğu gösterilmiştir (6). 

Şizofreni hastalarında, %70 oranında bellek, dikkat ve yürütücü işlevlerde bozukluklar 

görülmektedir. Ayrıca vijilans, motor hız, sözel akıcılık, gelen ilgili uyaranı seçmek ve ilgisiz 

uyaranı filtre etme mekanizması, soyut düşünme becerisi, öğrenme, kavramlaştırma, organize 

etme, planlama gibi diğer bilişsel işlevlerde de bozukluklar izlenmektedir. Bilişsel 

bozuklukların hastalığın başından beri var olması, hastanın yaşı, ilaçlar ve pozitif belirtilerden 

bağımsız olarak süregitmesi, bu hastalardaki temel bozukluğun bilişsel belirtiler olabileceği 

ve bunların şizofrenide izlenen diğer belirtileri doğurabileceği şeklindeki görüşlerin ortaya 

atılmasına neden olmuştur (7). 

4

Şizofreninin negatif ve pozitif belirtileri ile bilişsel defisitler arasındaki ilişkiye 

bakıldığında, şizofreninin pozitif belirtileri ve bilişsel defisitler arasındaki ilişkinin oldukça 

zayıf olduğu saptanmıştır (8). Tekrarlayan çalışmalarda ve farklı şizofreni hasta gruplarında 

(ilk epizod, yaşlı, kronik) bu defalarca gösterilmiştir. Negatif belirtiler ile bilişsel defisit 

arasındaki ilişki ise daha güçlü bulunmuştur (9, 10). 

Antipsikotik ilaçların bilişsel işlevler üzerindeki tedavi edici etkilerine bakıldığı 

zaman; şizofreni hastalarının birinci kuşak antipsikotik ilaçlarla tedavi edildiklerinde, 

belirtilerinin şiddetinin azaldığı fakat bilişsel iyileşmenin çok az olduğu saptanmıştır (11). 

Atipik antipsikotik ilaçların şizofrenide bilişsel performansın belirli alanlarında bazı 

gelişmeler yaptığına dair kanıtlar olmasına karşın, antipsikotik tedaviler bilişsel defisitleri 

tamamen ortadan kaldıramamaktadır (12). Bu nedenle araştırmacılar şizofrenideki bilişsel 

defisitleri, ilaç dışı yöntemlerle tedavi etmenin yollarını araştırmaktadırlar. 

Bilişsel defisitlerin şizofreni hastalarının sosyal ilişkilerinde ve diğer günlük yaşam 

deneyimlerinde merkezi bir rol oynadığı düşünülmektedir (13). Çünkü bu alandaki sorunlar 

hastalarda yeti yitimine, yaşam kalitesinde bozulmaya, çalışma ve sosyal alanlarda işlev 

bozukluklarına ve klinikte kötü sonuçlara neden olmaktadır. Aynı şekilde bilişsel 

yetersizliğin, şizofrenideki sosyal beceri eğitimi, iş terapisi, aile psikoeğitimi, bilişsel 

davranışçı terapi, bireysel psikoterapi gibi psikososyal tedavi yöntemlerinin başarısını 

sınırladığı gösterilmiştir.(14) Bu nedenle bilişsel defisitlerin iyileştirilmesi, şizofrenideki en 

önemli tedavi amaçlarından biri olmalıdır. Şizofrenide bilişsel defisitlerin işlevsellik 

üzerindeki önemi fark edildikçe ve ilaç tedavileri ile bilişte tam düzelme sağlanamadığı 

belirlenince şizofreni hastalığında görülen bilişteki defisitleri gidermeye yönelik tedavilere 

ilgi artmıştır (3, 15). 

İlk olarak 1915’li yıllarda travmatik beyin hasarı sonrası, bilişsel defisit gelişen 

hastalarda, bu defisitleri gidermeye yönelik girişimler olmuştur. Goldstein, travmatik beyin 

hasarı gelişen kişilere sistematik bir şekilde eğitim verildiğinde hastaların defisitlerinde 

düzelme saptandığını belirtmiştir (3). Şizofreni hastalarıyla bu alanda ilk çalışmalar 

Meichenbaum ve Cameron tarafından yapılmıştır. Meichenbaum ve Cameron, dikkat ve 

bilişsel işlevleri dolaylı olarak yeniden yapılandırma ve çalıştırmayı amaçlayan terapi 

programlarının oluşumuna öncülük etmişlerdir. Sonrasında Siegel ve Spivack, Liberman bu 

alanda çalışmış ve sosyal beceri ve problem çözücü eğitim programlarının dolaylı olarak 

bilişsel işlevleri iyileştirdiğini göstermişlerdir. Oldukça yapılandırılmış ve kuralları olan 

eğitim programlarından oluşmuş modüller aracılığıyla çalışmışlardır. Wallace ve Boone 

modüllerin motor davranış ve bilişsel alanda optimal gelişme sağladığını göstermiştir (3, 16). 

1990’lı yılların sonunda, birbirinden farklı iki alanda yürütülen bilişsel (kognitif) 

rehabilitasyon araştırmaları ortaya çıkmıştır. Bunların ilki, spesifik nöropsikolojik testlerdeki 

performans değişikliklerinin değerlendirildiği, bir dizi laboratuvarda yapılan araştırmalardır. 

İkinci alan ise, bilişin düzelmesi halinde işlevsellik ve belirtilerin de düzelebileceği 

önermesine dayanarak, çok sayıda bilişsel işlevi (çoğunlukla işlevsel sonuçlarla bağlantılı 

olduğu bilinen işlevler) hedefleyen daha kapsamlı klinik araştırmalardan oluşmuştur (3) 

5

Klinik yönü daha ağırlıklı olan yaklaşımlar, pek çok boyutta büyük ölçüde değişkenlik 

göstermektedir. Bunlar, bilgisayar yardımıyla ya da elle uygulanan, çalışma bazlı ya da 

stratejiye yönelik, yalnızca bir kişiyi ya da bir grubu içeren, bir tek seans içeren ya da birkaç 

saat süren ve bir terapist eşliğinde ya da tek başına gerçekleştirilen yöntemler olabilmektedir 

(17). 

Bilişsel rehabilitasyonda kullanılan yöntemlerden biri de grup terapisi aracılığıyla 

uygulanan; Brenner ve arkadaşları tarafından şizofreni hastalarının tedavisi için geliştirilen 

“Şizofreni Hastaları için Bütüncül Psikolojik Terapi Yaklaşımları (BTY)” {İntegrated 

Psychological Treatment for Schizophrenic Patients (IPT) } yöntemidir. Bu yöntem 

şizofrenide görülen bilişsel bozukluklar ve sosyal bilişsel alanlarda iyileşmeyi ve bu 

iyileşmeleri psikososyal rehabilitasyonla birleştirmeyi amaçlamaktadır (16). BTY’nin amacı 

hastaların toplum içindeki uyumunu geliştirmek olup bilişi psikososyal rehabilitasyona 

entegre etmeye çalışmaktır. 5 alt bölümden oluşur: bilişsel ayrımlaştırma, sosyal algı, sözel 

iletişim, sosyal beceri, kişilerarası problem çözme. Alt bölümler sırasıyla uygulanır. Biliş ve 

sosyal biliş ile başlar; iletişim ve sosyal becerilerle devam eder ve en sonunda da problem 

çözme becerisi yer alır (16, 18, 19). 

Bu çalışmada Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi Gündüz Hastanesi Rehabilitasyon Merkezi’nde uygulanan 

rehabilitasyon yöntemlerine ek olarak BTY’nin bilişsel alt bölümleri olan bilişsel 

ayrımlaştırma ve sosyal algı alt bölümleri uygulandığında hastaların biliş, belirti ve 

psikososyal işlevsellikleri üzerindeki etkilerinin incelenmesi amaçlandı. Bu çalışma ile, 

ülkemizde yeni yeni gelişmekte olan bilişsel rehabilitasyon alanına bir katkıda bulunulması 

planlandı. 

6

GENEL BİLGİLER 

Şizofreni sözcüğü psikiyatri dışı alanlarda çalışmakta olan birçok hekime, işitsel ve 

görsel varsanıları, bizar hezeyanları ve saldırganlığı çağrıştırmaktadır. Bu çağrışımın en 

önemli nedeni bu belirtilerin hastanın çevresi ile olan uyumunu ileri derecede bozmasıdır. 

Gerçekte bu çağrışım önemli ölçüde yanlıştır. Hastaların uzun süreli izlendiği çalışmalarda 

şizofreni hastalarının zaman içinde pozitif belirtilerinde azalma izlenirken, negatif 

belirtilerinde ise artma olduğu tespit edilmiştir. Son 20 yıl içinde negatif belirtilerin daha iyi 

anlaşılması yönünde çok sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların sonucunda şizofreninin 

temelinde negatif belirtiler olduğu kadar bilişsel işlevlerin kaybınında önemli bir yer tuttuğu 

anlaşılmıştır (20). 

Şizofreninin anahtar göstergelerinden birisinin bilişsel bozukluklar ve bunun da 

şizofreninin karakteristik semptomatolojisinin temeli olduğu uzun zamandır bilinmesine 

karşın bilişsel işlemlere yönelik çok az dikkat edilmiştir (16). Şizofrenide bilişsel işlev 

bozukluklarını inceleyen araştırmalar son yıllarda giderek artmıştır. Bunun temel 

nedenlerinden birisi bilişsel bozuklukların şizofreninin pozitif ve negatif belirtileri gibi temel 

belirtilerinden birisi olarak kabul edilmesidir. Remisyonda sayılan ve psikotik belirtilerin en 

az düzeyde olduğu şizofreni hastalarında sanrı ve varsanıların prevalansı %20-40 arasında 

değişirken, bilişsel bozuklukların %85 oranında olması bilişsel bozukluğun şizofrenideki 

yaygınlığını ve en önemli belirti kümesi olduğunu gösterir (21, 22). Bilişsel bozukluk, klinik 

belirtiler ortadan kalktıktan sonra da devam etmekte ve ilaç tedavisinden etkilenmemektedir 

(23). Şizofreni hastalarındaki bilişsel bozukluk gerek sosyal gerekse mesleki yetenekleri 

yaşam kalitesini olumsuz yönde önemli derecede etkilemekte ve hastalığın uzun süreli 

gidişinde en iyi öngörücü kabul edilmektedir. Bu nedenle şizofrenide bilişsel bozuklukların 

değerlendirilmesi büyük önem taşımaktadır (24). 

Bilişsel eksiklikler, dikkat ve irade bozuklukları Kraepelin ve Bleuler’in şizofreniye 

ilişkin özgün klinik verilerinin önemli temellerini oluşturmuştur. Bleuler’in (1911) 

zamanından beri; bilişsel eksiklikler kronik şizofreni ve diğer yeti yıkımına uğratan 

psikiyatrik hastalıkların önemli bir özelliği olarak kabul edilmektedir. Yirminci yüzyılın 

başlarında, hem Kraepelin, hem de Bleuler, şizofreninin bir “ dikkat bozukluğu” olduğunu 

söylemişlerdir (20). 

Dementia praecox (erken bunama), Kraepelin’in şizofreni tanımıydı. Bu terim 

Kraepelin’in hastalıkla ilgili gelişim teorisini içeriyordu. Demans olarak tanımlanan şizofreni, 

erişkinliğin erken döneminde başlayan, ilerleyici olan ve olguların çoğunda entelektüel 

kötüleşmeye neden olan primer bir bilişsel bozukluk olarak tanımlanmıştır. Kraepelin bu 

konuda yazdığı yazılarında dikkat, motivasyon, öğrenme, sorun çözme ve diğer bilişsel 

becerilerde bozukluklar tanımlamıştır. Kraepelin’in formülasyonunda, toplumsal işlev, 

bağımsız yaşama becerileri ve günümüzde, şizofreni hastalarında işlevsel kapasitede 

azalmanın bir göstergesi olan özbakım becerilerinde azalma gibi konulara da eşit derecede 

önem verilmiştir. Kraepelin (1971), şizofreni hastalarında iki farklı dikkat alanında sorun 

olduğunu gözlemiştir. Bunlardan ilki “aktif dikkat” (aufmerksamkeit) olarak isimlendirdiği, 

7

kişinin kendi inisiyatifi ile dikkatini uzun süreli odaklaması ile ilgili süreçtir. Diğeri ise, 

çevreden gelen uyaranlardan yoğun olarak etkilenen “pasif dikkat”tir (auffassaung). Kraepelin 

bu iki dikkat alanından pasif dikkat ile ilgili sorunların hastalığın akut olarak alevlendiği 

dönemler ile hastalığın kronikleştikten sonraki dönemlerinde belirgin olduğunu fark etmiştir. 

“Aktif dikkat” ile ilgili sorunlar hastalığın bütün evrelerinde izlenmektedir. Bu tanımlamalar 

bugün kullandığımız “sürekli dikkat” (sustained attention) ve “seçici dikkat” (selective 

attention) tanımlamalarına uymaktadır. Kraepelin’in 100 sene önce tespit ettiği şizofreni 

hastalarındaki dikkat sorunları modern testlerde aynı şekilde gösterilmiştir (20). 

Eugen Bleuler (1950), şizofreni hastalarındaki bilişsel kayıplara farklı bir açıdan 

değinmiştir. Bleuler, şizofreni hastalarındaki belirtileri “temel” ve “yardımcı” belirtiler olarak 

ikiye ayırmıştır. Temel belirtiler “basit” ve “karmaşık” olmak üzere iki alt tipten oluşur. Basit 

olanlar çağrışım ve duygulanımda (affect) bozulma ve ambivalanstır. Bunların bir araya 

gelmesi ile ortaya otizm gibi karmaşık belirtiler çıkar. Otizmde pasif dikkat önem 

kazanmaktadır. Bleuler, otistik durumun çevreye dikkatin verilememesi sonucu olabileceğine 

dikkat çekmektedir. Hastalığın temel özelliklerinden biri düşünceler arasındaki çağrışımların 

bozulmasıdır. Buna “bağlantı iplerinin gevşemesi” denir. Yani Bleuler, kritik bilişsel 

süreçlerdeki bozuklukların hastalıktaki temel sorun olduğuna, bunun da ben bütünlüğünün 

bozulması ve benin bölünmesi demek olduğuna inanıyordu. Bu nedenle, bu hastalıkta kişinin 

ruhsal hayatındaki yarılmaya (schisme) dikkat çekerek “schizofrenia” yani “zihin 

bölünmesi/yarılması” adını önermiştir. Bleuler, şizofrenide temel bilişsel işlevlerde bozukluk 

olduğunu ve bu nedenle “düşünce bozukluğu” olarak adlandırılması gerektiğini ifade etmiştir. 

Bleuler temel belirtilerin hastalık boyunca devam ettiği üzerinde durmuş ve yardımcı belirtiler 

olan varsanılar, sanrılar, davranış ve konuşma anormalliklerinin sadece hastalığın alevlendiği 

dönemlerde belirgin hale geldiğini belirtmiştir (16, 20, 25). 

Belirgin bilişsel işlev bozukluğunun şizofrenide yaygın olduğu, hastaların %75’inden 

fazlasını etkilediği düşünülmektedir. Psikiyatri servislerindeki şizofreni hastalarının % 85’i 

bir ya da daha fazla bilişsel alanda normalin altında performans gösterirken, normal 

popülasyonda bu oran sadece % 5 kadardır (26). Hastalarla sağlıklı kontrollerin 

karşılaştırıldığı bir çalışmada, hastaların sadece % 27’sinin, sağlıklı kontrollerin % 85’inin 

bilişsel yetenekleri normal sınırlarda bulunmuştur (27). Goldberg ve arkadaşları, şizofreniden 

etkilenmiş ve etkilenmemiş tek yumurta ikizlerini karşılaştırdıkları çalışmalarında şizofreni 

tanısı almış olan kardeşlerin % 85’inin, hasta olmayan kardeşlerine göre bilişsel işlev 

testlerinde daha kötü performans gösterdiklerini bulmuşlardır. Bu çalışmada şizofreni 

hastalarının bilişsel performansı normal aralıkta olsa bile, etkilenmeyen ikizlerine göre daha 

düşük bulunmuştur. Yaş, cinsiyet, genetik faktörler, eğitim ve sosyoekonomik düzeyin 

tamamen kontrol altında olduğu bu çalışma şizofrenide bilişsel işlev bozukluğunun 

yaygınlığını göstermesi bakımından önemlidir (28). 

Bilişsel bozukluklar şizofrenide temel bir bozukluktur, yani hastalığın diğer 

belirtilerinin ya da ilaç yan etkilerinin sonucu olarak ortaya çıkmamaktadır. Bilişsel işlev 

bozuklukları sadece kronik şizofreni hastaları ile sınırlı olmayıp ilk atak hastalarında da 

gösterilmiştir. Bilişsel işlevlerdeki bozulma ile hastalığın diğer belirtileri arasındaki ilişki ise 

8

zayıf ya da daha çok negatif belirtilerle ilişkili gibi görülmektedir. Özellikle, ilk atak şizofreni 

olgularında bildirilen bilişsel bozukluklar, hastalığın süregen yapısından, diğer psikopatolojik 

özelliklerinden ve ilaç yan etkilerinden bağımsız olarak ortaya çıkan bilişsel bir bozukluğun 

varlığına işaret etmektedir (29, 30). Bu nedenlerle bilişsel işlevlerde görülen bozukluğun 

birincil bir bozukluk olup, kronik hastalık sürecinden ve diğer psikopatolojik belirtilerden 

bağımsız olduğu düşünülmektedir (31). Bilişsel bozuklukların hastalığın başından beri var 

olması, hastanın yaşı, ilaçlar ve pozitif belirtilerden bağımsız olarak süre gitmesi, bu 

hastalardaki temel bozukluğun bilişsel belirtiler olabileceği ve bunların şizofrenide izlenen 

diğer belirtileri doğurabileceği şeklindeki görüşlerin ortaya atılmasına neden olmuştur (7). 

Nöral Mekanizmaları Açıklayıcı Modeller 

Şizofreniyi ele alan çağdaş modeller; şizofrenide görülen temel bilişsel defisitlerin 

hastalığın çeşitli belirti ve bulgularını yansıttığından yola çıkarak şizofreniyi bilişsel bir 

hastalık olarak kavramsallaştırmaktadırlar. Şizofreni belirtilerinin çeşitliliği ve genişliği 

nedeniyle nörogelişimsel modele uymaktadır. Görülebilir lezyonların ve bilinen patojenlerin 

olmaması nedeniyle araştırmacılar belirtilerin çeşitliliğini basit bilişsel mekanizmalarla 

açıklamaya çalışmışlardır (4). 

Şizofrenide izlenen bilişsel değişiklikleri daha iyi anlamak için normal bilgi işleme 

süreçlerini bilmek gerekmektedir. Üzerilerinde yoğun olarak çalışılan bu süreçler, halen tam 

olarak anlaşılamamıştır. İlk teoriler, normal bilişsel işleme ile ilgili iki önemli modeli temel 

almışlardır. Bunlardan ilki Kahneman tarafından ileri sürülen toplam kapasitede azalma ile 

ilgili olan modeldir. Bu modele göre şizofrenide bütün bilişsel işlevlerde bir azalma söz 

konusudur veya var olan bilişsel kaynaklar yeterince etkili olarak kullanılamamaktadır (20). 

Diğer bir model ise “basamaklı model”dir. Basamaklı modelde, şizofreni hastalarının 

zihinlerinde, ardışık olarak yapılan bilişsel işlemlerin herhangi bir anında patolojik bir süreç 

olduğu kabul edilir. Şizofrenide izlenen yaygın bilişsel bozukluğun bu model ile 

açıklanmasında bazı zorluklar ortaya çıkmaktadır. Bu modelin geçerli olması durumunda 

sadece belli bilişsel alanlarda bozulmanın olması gerekirdi. Oysaki şizofrenide tek bir alandan 

çok birçok bilişsel alanda kayıp izlenmektedir. Bu teoriyi ileri süren araştırmacılar, ilk 

basamaklardan bir tanesinde sorun olması durumunda bunun yaygın olarak diğer basamakları 

da etkileyebileceğini iddia etmektedirler (20). 

Son yıllarda Cowan tarafından ileri sürülen model, şizofrenideki bilişsel işlevlerdeki 

kayıpların anlaşılması yönünde daha fazla kabul görmektedir (32). Bu model diğer iki modeli 

de içermesi bakımından hiyerarşik açıdan daha gelişmiştir. Bu modelin önemli özelliklerinden 

bir tanesi duyusal belleğe algı girişinin paralel olmasıdır. Bu alana giren bilgi (uyarı), fiziksel 

özelliklerini kaybetmeden belleğe ulaşır. Cowan kısa süreli belleği uzun süreli bellekten 

ayırmamış, onun içine yerleştirmiştir. Dolayısıyla kısa süreli belleğin bir parçası olan çalışma 

belleği (working memory) ayrı bir yerde gösterilmemiştir. Gelen uyarı “dikkat odağı” içinde 

yer alabilirse, bilinçli düzeye ulaşabilir. Dikkat odağı bilinçli bir istek ile bazı uyaranları 

9

seçici olarak arayabilir ve daha kolay bir şekilde bilinçli düzeye çıkmasını sağlayabilir. 

Cowan modeline göre duyusal hafızaya giren paralel uyaranların bir kısmına kanıksanma 

(habituation) şansı tanınmaktadır. Diğer bazı uyaranlar ise seçici olarak aranmaktadır. 

Kanıksanma, bilişsel psikolojide önemli yer tutmaktadır. Kanıksanma ile beraber bazı 

uyaranlar bilinçli düzeye hiç gelmeden elenebilmekte veya filtre edilebilmektedir. Bu özellik 

ile sinyal büyük oranda gürültüden ayrılabilmektedir (20). 

Eğer kalabalık bir yolda gidiyorsanız ve bir arkadaşınız ile buluşacaksanız, dikkatiniz 

o kalabalık içerisinde arkadaşınızı bulmaya odaklanmış olacaktır. Dolayısıyla daha az önemli 

olan sesler ve görüntüleri fark etmememiz olasılık içerisindedir.. Aynı zamanda isminizin 

söylenmesine veya arkadaşınızın sesine benzer seslere karşı uyanıklığınız daha da artmış 

olacaktır. Burada iki farklı sistem devrededir. Bunlardan ilki filtre sistemi, diğeri ise 

kanıksama sistemidir. O anda size gerekli olan uyarıları fark ederek gereksiz olanları atmanıza 

yarayan sistem filtre sistemidir. Kanıksama sistemi ise devam eden araba sesi, satıcıların 

sesleri gibi uyaranları kanıksayarak bu uyaranların bilinçli düzeye çıkmasını engelleyecektir. 

Şizofreni hastalığında bilgi işleme sürecinin farklı aşamalarında da patolojiler olduğu 

görülmektedir. Erken dönemde izlenen patolojiler algı yanılsamaları gibi ileri bilgi işleme ile 

ilgili belirtilere yol açabilmektedir. Uyaranların erken duyusal bellekte yanlış kodlanması, 

ileri adımlarda oluşabilecek bu belirtilerin açıklanması olarak kabul edilebilir. Bu model bize 

şizofrenide izlenen bilişsel işlev kayıplarının temellerinden olan filtre işlevinin yetersizliği ve 

kanıksamadaki sorunları açıklamada büyük ölçüde yardımcı olmaktadır. Her iki sistemdeki 

düzensiz çalışma sonucunda, hastalar aşırı uyaranların etkisi altında kalmakta, bu da 

konsantrasyon güçlüğü, dikkat dağınıklığı, dayanma azlığı ve çabuk yorulmayla 

sonuçlanmaktadır (20). Bu temel bilgileri ayırt edemememe ve işleyememe, şizofrenik 

bireylerin kalabalıkta, dışarıdan gelen aşırı uyaranla başa çıkamamaları nedeniyle kendilerini 

gergin ve sıkıntılı hissetmelerine yol açmaktadır (16). 

1962 yılında şizofreni hastalığında görülen yıkım ve defisitlerin hastaların 

işlevselliklerini nasıl etkilediği üzerine çalışan klinik psikolog David Shakow (1901-1981) 

dikkati daha geniş anlamda tanımlamıştır. Dikkat, bilgiye karşılık verme yeteneği olarak ele 

alındığında; içeri alınan uyarıyı sınırlama ve konsantrasyonu sürdürmeyi koordine eder. Bu 

nedenle dikkatteki bozukluklar şizofreni hastalarında kognisyon ve algı koordinasyonunda 

yetersizlikle kendini gösterir. Daha üstteki düzenleyici bilişsel işlemleyici kısımlarda (Higher 

order sets), yetersizlik olunca temel başa çıkma becerilerinde sorun olur ve ikisi birbirini 

etkiler. Bu nedenle şizofrenik hastalar, birbirini takip eden sunumlardaki gelen bilgileri 

organize edemez. Ya da gelen bilgiler arasındaki ilişkiyi göremez. Dikkat alanındaki bu 

sorunlar şizofrenik hastanın kaotik bir şekilde algılamasına ve davranmasına yol açar. 

Örneğin bu kaotik yapı nedeniyle yemek yapmakta zorlanırlar (16) 

1965’te Shakow ve McCormik şizofrenik hastaların düzensiz aralarla gelen ışık 

uyaranlarını daha iyi ayırt ettiklerini saptamışlardır (Cross-over effect). Shakow bu durumu 

şöyle açıklamıştır. “Şizofrenik hastalar; yüksek fonksiyonellik gerektiren işlerde zorlanma 

yaşarlar. Başka bir deyişle kesin bir şekilde davrandıkları ya da bir karar aldıkları zaman 

sonraki adımda ne olacağını çoğunlukla tahmin edemezler”. Örneğin sosyal desteği olmayan 

10

ve hastaneye yatırılan şizofreni hastalarının, yatışları sırasında sonucunun ne olacağını 

düşünmeden sürekli taburculuk zamanlarını sorması psikiyatri servislerinde sık görülür. 

Taburculuk zamanı yaklaştıkça, hastane dışında yaşamla başa çıkmakta zorlanacaklarını fark 

ettikleri için hastanın anksiyetesi artar (16). 

Neuchterlein ve Dawson (1984), şizofrenideki dikkat sorunlarını açıklamada yeni bir 

model önerisi getirmişlerdir. Dikkatteki bozukluklar, daha alt ve üst seviyelerden gelen 

bilginin işlemlenme yeteneğinde azalmaya bağlanmıştır. Şizofrenik hastalarda, emosyonel 

stres altındayken başa çıkma becerilerini kullanamama nedeniyle dikkat eksikliği görülür. 

Neuchterlein ve Dawson, dikkatte görülen bozukluğun şizofreniye yatkınlığı gösterdiğini 

belirtmişlerdir (16). 

Daha üst seviyedeki zihinsel süreçler üzerinde çalışan Ruckstuhl, Holm ve Hadulla, 

şizofrenik hastaların kavramlaştırma becerilerinde sorun olduklarını belirtmişlerdir. 

Kavramlaştırma alanındaki sorunları açıklamak için “Somutlama Modeli” (Model of 

concreteness) ve “Aşırı Genelleme Modeli” (Model of overinclusion) kullanılmıştır (16). 

Goldstein’in (1939) “Somutlama modeli”ne göre, soyut düşünmede, sınıflamada, 

kategorize etmede yetersizlik söz konusudur. Şizofreni hastası, işaretlerin birbirleriyle 

bağlantısını kuramaz, bağlantısını kurduğunda ise alışılmadık, kendi somut ifadelerini kullanır 

(Payne 1961, 1970) (16). 

Cameron’ın (1951) “Aşırı genelleme modeli” ne göre, yeni bir içerik oluşturmak için 

bağlantılı ve bağlantısız düşünceler işlemden geçirilir. Bağlantısız ilişkilere aşırı vurgu yapılır 

ve düşünceler bu modelle açıklanır. Neolojizim semantik bağlantının uzantısı olarak 

yorumlanabilir Aşırı genelleme, düşünme işlemini ayırt etmede ve problem çözme işleminde 

yetersizlikle sonuçlanan tümdengelimli sonuçlara yol açabilir. (Örneğin bir gitarı olduğu için 

Georges Brassens(Fransız bir şarkıcı) olduğunu söyleme) (16). 

Aşırı genelleme ve somutlama modelinin ortaya çıkışı farklı yollarla olmaktadır. 

Somutlamadan kaynaklanan sorunlar, hatalı sözcüklerin kullanımına ya da Shakow’un 

belirttiği üst seviyelerdeki yönetici yapılara yanlış bilgi gönderilmesine yol açabilir. Diğer 

yandan semantik/anlamsal değiştirme, hatalı transfer, üst düzey yönetici fonksiyonlarda 

bozulma, işlemleyici mekanizmaların bozulması, algılayıcı filtre mekanizmasında sorun 

olması ve semantik organizasyonun başarısızlığı; aşırı genellemenin bir işareti olabilir 

Ruckstuhl (1981), Shakow’un modeline benzeyen yeni bir model formüle etmiştir. Bilişsel 

yapı ya da düşünce işlemenin hiyerarşik bir yapılanması olduğunu belirtmiştir. Bu hiyerarşik 

yapı bozulduğunda içyapıdaki bireysel elementler üst üste biner ve bağlantılı maddeler, 

bağlantısız olanlardan ayırt edilemez hale gelir (16). 

Süllwold ve Huber (1986); şizofrenide görülen temel belirtilerin, gözlenebilir bilişsel 

bozukluklardan kaynaklandığını ifade etmişlerdir. Huber (1979) şizofrenik hastaların 

düşüncelerini yönlendirmesinde yetersizlik olduğunu belirtmiştir (16). 

11

Şizofreniye bilişsel psikolojinin zeminde olduğu yaklaşımda ise, Frith (1992), 

şizofreni belirtilerini 3 geniş alana bölmüştür: 

1)Kendiliğinden hareketi başlatmada yetersizlik (alogia and avolisyon), 

2)Kendini izlemedeki (self monitoring) yetersizlik (yabancı birini kontrol eden işitsel 

varsanılar 

3)Başkalarının niyetini anlamada yetersizlik (mentalizing) (yapısal düşünce 

bozukluğu, perseküsyon sanrıları) (4, 33). 

Frith (1992), bütün bunların altında yatan genel mekanizmanın, bilinçte ya da kendinin 

farkında olmada bozukluk olduğunu düşünüyordu. Harekete başlamadan önce tasarılarımızın 

farkında oluruz. Bu özel tür farkındalığın (kendini izleme) yokluğu, tasarlamaksızın oluşan 

konuşma ya da düşünce ile sonuçlanacaktır. Bu tür bir konuşma yabancı olarak algılanabilir. 

Bu açıklama, aynı zamanda düşünce sokulması ya da kontrol edilme sanrısı içinde geçerli 

olabilir (4). 

Goldman-Rakic (1994) primatlarda yaptıkları bilişsel araştırmalarında, şizofrenideki 

temel yetersizliğin; çalışma hafızasındaki bir hatadan kaynaklanan, temsillerle rehber edilen 

davranışın yetersizliği olduğu belirtilmiştir. Çalışma belleği, bir temsili sürekli tutma 

yeteneğini, planları modifiye ve formüle etme, dışarıdan gelen bir uyaran yerine içte olan fikir 

ve düşüncelere dayanan davranışları gerçekleştirme yeteneğini içerir. Akıldan geçen bilginin 

kaynağını monitorize etme çalışma belleğinin fonksiyonudur Bu yetenekteki eksiklik 

şizofreni belirtilerinin çeşitliliğini açıklayabilir. Örneğin akılda bir konuşma yapma ve 

konuşma çıktısını monitorize etme yeteneğinin olmaması dezorganize konuşmaya ve düşünce 

bozukluğuna yol açar. Davranışsal aktiviteleri planlama ve sürdürme yeteneğinin olmaması 

avolisyon ve alogi gibi negatif belirtilere yol açar. Çağrışımlı belleğe karşı, içsel ya da özel 

bir dışsal deneyime gönderme yeteneğinin olmaması, duysal deneyim bilincini azaltır ve sanrı 

ya da varsanı olarak kendini gösterebilir Deneyimlerin monitarizasyonu (otoneotik süreç), 

normal bilişsel fonksiyonların önemli bir parçası olup dış olayları, içsel deneyimlerden 

ayırmaya yardımcı olur. En temel düzeyde, konum, hareket ve vücut oryantasyonu gibi 

fiziksel faktörleri monitorize etmeyi sağlar. Bilginin kendi zihnimizden mi, yoksa başka bir 

yerden mi geldiğinin bilinmemesi hastalığın pozitif belirtilerinin çoğunun kökenini 

oluşturabilir (4, 16). 

Braff ve arkadaşları nöropsikolojiden alınan teknikleri kullanarak yeni bir tamamlayıcı 

model geliştirdi. Bu model beyin elektriksel aktivitesi ölçümünü özellikle uyarılmış 

potensiyellerin çeşitli türlerini kullanarak geliştirilen tekniklerin perspektifinden köken 

almıştır. Şizofrenideki altta yatan merkezi defisitin bilgi işleme ve dikkat alanında olduğunu 

söylemektedir (8). Yorumlayabileceklerinden daha fazla uyarı bombardımanı altında 

olduklarını söyleyen şizofreni hastalarının klinik gözlemlerinden kaynaklanmıştır. Sonuç 

olarak hatalı yorumlama sanrılara, içsel ve dışsal uyaran arasındaki karışıklık varsanıya ya da 

12

güvenlik için geri çekilme negatif belirtilere yol açabilir. Bu gözlemin erken yorumları 

Broadbent filtre teorisinde yazılmıştır. Bu hastalarda bir seri işlemenin erken dönemlerinde 

sorunlar vardır ve psikotik ya da negatif belirtiler gibi aşağı yönde etkilere yol açar (4). 

Şizofreninin neo-Bleulerian modeline göre nörogelişimsel anomaliler nöral 

devrelerdeki yanlış bağlantılardan (misconnections of neural circuits) kaynaklanır ki bu da 

şizofreninin tüm alt tiplerinde görülen, zihinsel aktivitenin akışkan koordinasyonunda 

bozulmaya (bilişsel dismetri olarak adlandırılır) neden olur (4). Andreasen ve arkadaşlarının 

hipotezi olan bilişsel dismetri, mental aktivitelerin uyum içinde çalışmasındaki eksiklik olarak 

tanımlanabilir. Bilişsel dismetriyle bağlantılı birçok hasar, mental aktivitelerde zayıf 

koordinasyona yol açar. Karmaşık bir düşünce için gerekli mental aktivitelerin 

koordinasyonunda olası bir bozukluktan söz edilmektedir. Şizofrenide dışarıdan gelen 

uyaranların alınması ve işlenmesi, daha önce alınmış, işlenmiş, depolanmış olan bilgilerle 

ilişkilendirilmesi ve bunlara dayanarak bir tepki ya da yanıt türünden eyleme geçilmesi 

süreçlerinde bir anormallik söz konusudur (34). Böyle bir durumda bellek, dikkat, kelime 

tanıma, çağrışım ve sosyal bilginin farkında olma gibi işlevlerde bir senkronizasyon 

bozukluğu oluşmakta ve bu bireylerde soruları yanıtlama ya da problem çözme becerisi 

azalmaktadır. Negatif, pozitif ve dezorganize belirtiler gibi şizofreni ile ilişkili fenomenler 

bilişsel dismetriye bağlı olarak gelişir. Bilişsel dismetride çeşitli bölgelerdeki nöronal 

devrelerde yıkım (disruption) sonucunda motor, bilişsel ve affektif belirtiler ortaya çıkar. 

Bu modellerdeki ortak nokta; şizofreni hastalığında temel bilişsel işlemlerde bir 

bozulma olduğu ve bunun da beyindeki özel bir devreden kaynaklandığıdır. Bu özel devre 

prefrontal korteks, birbirine bağlı diğer kortikal bölgeler, subkortikal bölgeler, özellikle 

talamus ve striatumdur. MRI ve PET çalışmalarında şizofreni hastalarında prefrontal korteks, 

talamus ve serebellumun etkilendiği gösterilmiştir (4, 34). 

Günümüzde yapılan çalışmalarda hala bilgi işleme sürecinin neresinde sorun olduğu 

gösterilememiştir. Bu zorluk şu şekilde açıklanabilir. Bilgi işleme seviyelerinde sorun 

olduğunda, bu otomatik olarak üst seviyelerdeki yapılanmaları da etkiler. Spaulding ve 

Brenner (1986); bilgi işleme sürecinin alt basamaklarında sorun olursa bunun davranışsal 

manifestosyonlarla kendini gösterdiğini ve üst basamaklarda sorun olursa işlevselliğin ilk 

seviyesinin etkilendiğini ifade etmişlerdir. Başka bir deyişle bu kapsamlı yaklaşım döngüsel 

ve karşılıklı etkileşim içindedirler. Bilgi işleme sistemindeki bütün seviyeler bir diğerini 

etkilemektedir Tüm bunların sonucu, şizofrenideki pozitif belirtilerin yanı sıra, sosyal ve 

bilişsel defisitler gibi negatif belirtiler ortaya çıkmakta ya da kişinin duygusal yaşamında bazı 

değişiklikler ve dalgalanmalar olabilmektedir. Yine bu bozuklukların şizofreni hastalarında 

izlenen dikkat ve gerçeği değerlendirme işlevlerindeki bozukluklardaki olası rollerinden söz 

edilmektedir (16). 

13

Şizofrenide Bilişsel İşlevler 

Son on yılda şizofreni ve bilişsel işlevlere ilgi ve bu konudaki araştırmalar belirgin 

artış göstermiştir. Bununla birlikte şizofrenide bilişsel bozukluk olduğunun anlaşılması ve 

hatta spesifik bozukluk alanlarının anlaşılması 19. yüzyıl sonlarında şizofreninin tanımlandığı 

döneme dayanmaktadır (25). 

Şizofrenide bilişsel işlevler hakkındaki çalışmaların ilk yıllarında tartışma alanlarından 

biri, şizofreni hastalarının tüm testlerde aynı derecede kötü performans mı gösterdiği, yani 

global bir entellektüel bozukluk mu olduğu, yoksa bir veya daha fazla kritik işlev alanında mı 

bozukluk gösterdikleridir (25). Bu tartışma halen kesin sonuca ulaşmamıştır. Bazı 

araştırmacılar, şizofrenideki temel bozukluğun, tüm beceri alanlarında yaygın bir bozukluk 

olduğunu düşünmektedir. Başka araştırmacılar ise bellek, dikkat ve problem çözme gibi 

alanlarda spesifik bozukluk olduğunu ve bunun genel düşük performanstan ayrı olduğunu 

belirtmektedir. Dikkat, yürütücü işlevler ya da bellek bozukluklarını daha özgül bozukluklar 

olarak yorumlayan çalışmalar vardır. Şizofrenide görülen yürütücü işlev bozuklukları 

hastalıkta prefrontal korteksin temel rolüne işaret ederken, bellek işlevlerindeki bozukluklar 

ise temporal-hipokampal işlev kaybını göstermektedir. İlk atak hastalarında yapılan bazı 

çalışmalar ise bir dizi bilişsel alanda yaygın bozukluk olduğunu göstermiştir. Henüz hastalığın 

ilk atağını yaşayan ve antipsikotik ilaçların etkilerine maruz kalmayan şizofreni hastaları dil, 

dikkat, yürütücü işlevler, motor ve görsel alanlarda normalin ortalama 1.53 standart sapma 

altında performans göstermişlerdir (4, 25, 31). 

Şizofrenideki bilişsel bozuklukların durumsal ya da sürekli bir görüngü olup olmadığı 

tartışılmaktadır. Banaschewski ve arkadaşları dil ve /veya motor gelişimsel bozukluklarda 

olduğu gibi, hastalık öncesi döneme ait bozuklukların, hastalık sonrası bilişsel bozukluk 

şiddeti ile ilişkisini, geriye dönük çalışmalarla göstermişlerdir. Bu bulgu, daha sonraki 

çalışmalarla da desteklenmiş, şizofrenideki bilişsel bozukluğun temel ve sürekli olduğu; 

bunun psikotik belirtilerin bir sonucu değil, onlardan bağımsız olarak bulunduğu görüşü 

benimsenmiştir (24). 

Şizofreni hastalığının erken dönemlerinde başlayan bilişsel işlevlerdeki bozukluğun 

tam olarak ne zaman başladığı, gidişatı ve ilk psikotik epizodla bağlantısı tam olarak 

anlaşılamamıştır. Ayrıca ilk epizodda görülen bilişsel işlev bozukluğunun önemi net 

olmamakla birlikte hastalıktan önce görüldüğüne dair kanıtlar vardır. Dikkatte, bellek ve 

yürütücü işlevlerde eksikliklerin olduğu ve bunun da pozitif ve negatif belirtilere göre klinik 

gidişle daha güçlü bir ilişkisi olduğu çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir (35). 

Bilişsel bozulmanın ilk epizod şizofreni hastalarında da gösterilmesi (29 30, ,36), 

hastalık belirtilerinin başlamadığı premorbid dönemden beri varolması (5) ve hatta hastalık 

belirtilerinin görünmediği aile bireylerinde olması (37); hastalıkla ilgili patofizyoloji 

çalışmalarının önemli bir kısmını bilişsel alana yönlendirmiştir. Bilişsel belirtilerin fenotipik 

bir marker olabileceği (38), hastalığın gidişinde de işlevsellikle ilgili bir öngörücü olabileceği 

hipotezi ileri sürülmüştür (14). Birçok çalışmada dikkat (6), entellektüel işlevler (39) ve kısa 

14

süreli bellek (40) alanlarında, şizofreni belirtileri gelişmeden önce, bozukluk olduğu 

saptanmıştır. Davidson ve arkadaşları, İsrail'de sağlıklı genç erkeklerde askerlik incelemesi 

için rutin yapılan bilişsel testleri ile daha sonra şizofreni hastalığı gelişenr kişilerin bilişsel 

testlerini incelemişlerdir. Bu kişiler içinde şizofreni hastalığı gelişen kişilerin, sağlıklı 

göründükleri geçmiş dönemde yapılmış olan bilişsel testlerini değerlendirmişlerdir. Test 

sonuçları, hastalık geliştirmeyen kişilerle karşılaştırıldığında bozukluk olduğu saptanmıştır. 

Bu çalışma, erken tanıda bilişin önemini gösteren iyi bir toplum tarama çalışmasıdır (39). 

David ve arkadaşlarının çalışmalarında ise, İsviçre’de, 1969 ve 1970 yılları arasındaki askere 

gitmeden önce bilişsel durumları ölçülen 50000 kişinin nöropsikolojik test sonuçları 

incelenmiştir. İlerde bu kişilerin 195’de şizofreni hastalığının geliştiği gözlenmiş; şizofreni 

gelişen ve gelişmeyen kişilerin nöropiskolojik testleri karşılaştırıldığında, şizofreni gelişen 

kişilerin IQ’larının daha düşük olduğu ve sözel görevleri yerine getirme skorlarının daha 

düşük olduğu saptanmıştır (41, 42). 

Şizofrenide en sık etkilendiği düşünülen bilişsel işlevler; yürütücü işlevler, dikkat, 

algısal/motor işlemleme, vijilans (dikkati sürdürme), sözel öğrenme ve bellek, sözel ve 

uzamsal işlem belleği, sözel akıcılık şeklindedir. Şizofrenide tüm bu bilişsel alanları etkileyen 

yaygın bir bozukluk söz konusudur. Bu yaygın bilişsel bozukluk şizofrenide kortikoserebellar-talamik-kortikal 

döngüleri içine alan bir etkilenmeyi gösteriyor olabilir. Hem 

bilişsel hem de görüntüleme yöntemleri ile gerçekleştirilen çalışmalarda özellikle prefrontal 

korteks, talamus ve serebellumun şizofreni hastalarında etkilenen bölgeler oldukları 

gösterilmiştir (31). 

Şizofreni hastalarında işitsel varsanılar ve diğer pozitif belirtilerin şiddetinin çeşitli 

nöropsikolojik testlerle ölçülen bilişsel işlevlerdeki bozukluğun şiddeti ile korele olmadığı 

bulunmuştur (43, 44). Aynı hastaları psikotik oldukları ve olmadıkları dönemlerde 

değerlendiren ve sonuçları karşılaştıran çalışmalarda hastaların psikotik oldukları ve 

remisyonda oldukları dönemlerde benzer düzeyde bellek ve dikkat bozukluğu gösterdikleri 

bulunmuştur (45). Aynı hastada aktif varsanıları varken ve daha sonra varsanılar 

kaybolduğunda aynı düzeyde bilişsel bozukluklar varsa varsanı, şiddetleri değişebildiği için 

stabil bir bilişsel bozukluğa neden olmaz. Bu da bilişsel işlevlerdeki bozulmanın psikotik 

belirtilere bağlı olmadığını göstermektedir. Sonuç olarak bilişsel işlevlerde bozukluklar 

varsanılar gibi pozitif psikotik belirtilerden önce, belirtiler sırasında ve sonrasında vardır ve 

şiddeti de pozitif belirtilerin şiddeti ile ilişkili değildir (25). 

Bilişsel işlevlerin farklı alanlarını ölçen testlerdeki performansın pozitif belirtilerin 

şiddetinden çok negatif belirtilerin şiddeti ile ilişkili olması olasıdır (44). Bunun bir 

açıklaması bilişsel testlerdeki düşük performansın negatif belirtilerin bir işlevi olması ve 

ikisinin aslında birbirinden tam ayırt edilemediğidir. Bilişsel belirtiler ve negatif belirtilerin 

tanımında da örtüşme vardır. Affekt düzleşmesi bilişsel performans ile en az koreledir (46), 

oysa aloji, sosyal ve mesleki defisitler daha fazla koreledir (47). Aynı zamanda, hastalar uzun 

süreli psikiyatrik tedaviden sonra toplum içine döndüklerinde negatif belirtileri düzelmekte 

veya değişmemekte, fakat bilişsel işlevleri değişmemekte veya kötüleşmektedir. Bu da negatif 

belirtilerin çevresel ve sosyal durumlara ikincil olabileceğini, bilişsel işlevlerin ise bunlardan 

15

etkilenmediğini göstermektedir (25). Mohammed ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada pozitif, 

negatif ve dezorganize belirtilerle bilişsel defisitler arasındaki ilişki araştırılmış ve negatif 

belirtilerle düşük performans arasında zayıf bir ilişki saptanmıştır (49). 

Birçok çalışma şizofreni hastalarının görsel ve işitsel bilgi işleme, sözel beceriler ve 

çalışma belleğini ölçen testlerde ayırt ettirici defisitler gösterdiklerini saptamıştır (25). 

Sağlıklı kontrollerle karşılaştırıldığında şizofreni hastalarının entelektüel işlevleri ölçen 

testlere göre bellek işlevlerini ölçen testlerde daha düşük performans gösterdikleri 

bulunmuştur (49). Bazı şizofreni hastaları hastalık öncesi duruma göre entelektüel azalma 

göstermekle birlikte bazıları göstermemektedir (50). IQ puanları hastalık öncesi dönemle 

benzer olan hastalarda soyutlama ve problem çözme alanlarında belirgin bilişsel defisitler 

göstermektedir. Bu konuda yeterli çalışma olmamakla birlikte bazı son bulgular 

göstermektedir ki bilişsel bozukluklar şizofrenide diğer hastalık belirtilerinden daha yaygındır 

(25). Psikozu olan kişilerde nöropsikolojik defisitler tüm disfonksiyon aşamalarında 

bulunmaktadır ve tedaviye yanıtı etkileyen rezidüel belirtilerdir (14). 

Bunu destekleyen çok az veri olmasına rağmen antipsikotik tedavinin bilişsel 

işlevlerdeki bozuklukların nedeni olduğu inanışı da yaygındır. Ampirik literatür 

göstermektedir ki gerçekte tipik antipsikotik ilaçların şizofrenideki önemli bilişsel işlevlerinin 

çoğu üzerinde etki göstermemektedir (51). Dikkat ölçümlerinin kısıtlı bir alt grubu, tipik 

antipsikotik tedavisinden etkilenmektedir (12, 52) ve tüm bu ölçümlerde tedavi ile düzelme 

saptanmıştır. Antipsikotik tedavinin bilişsel işlevlerdeki bozulmadan sorumlu olmadığını 

gösteren tarihsel bir gerçek de, şizofrenide bilişsel bozuklukların antipsikotik ilaçların 

kullanılmaya başlanmasından önce geniş bir şekilde tanımlanmış olmasıdır. Birkaç yıldır 

antipsikotik ilaç alan ve hayatında hiç ilaç almamış hastaları karşılaştıran çalışmalarda bilişsel 

testlerdeki performansları açısından fark olmadığı gösterilmiştir. Bazı bağımsız çalışmalar 

nöroleptik duyarlı hastaların birkaç yıldır antipsikotik tedavisi alan hastalarla benzer bilişsel 

bozukluk şiddeti ve profili gösterdiğini saptamıştır (53). Bu veriler de kötü bilişsel 

performansın antipsikotik tedavisinin sonucu olmadığını düşündürtmektedir. Aynı zamanda 

bu veriler, hastaların yıllarca tedavi edildikten sonra da performanslarının belirgin şekilde 

düzelmediğini göstermektedir (25). 

Şizofreninin birçok klasik tanımında düşük motivasyon, letarji ve sosyal ve eğitim 

başarısı ile ilgi ve eforun azaldığını gösteren başka belirtiler tanımlanmıştır. Düşük 

motivasyonun düşük bilişsel performansın nedeni olduğu düşünülmüşse de bunun doğru 

olmadığına inanmak için bazı nedenler vardır. Birincisi motivasyon düşüklüğünün klinik 

oranları düşük bilişsel performans ile korele değildir (47). İkincisi şizofreni hastalarının bazı 

farklı bilişsel testlerdeki performansı premorbid düzeyleriyle uyumludur. Örneğin okuma 

becerisi premorbid eğitim düzeyi ile uyumludur (54), daha önce kendilerine verilen bilgilerin 

tanınması da sıklıkla bozulmamıştır, oysa ipucu verilmeden gecikmesiz olarak hatırlama 

becerisi ağır olarak bozulmuştur. Son olarak, entellektüel performans, özellikle sözel IQ 

alanında, dikkat ve bellek gibi bilişsel performansın diğer alanlarından daha az bozulmuştur. 

Testler sırasında yeterli çabanın olmaması gibi basit bir açıklama, bazı testlerde normal 

bazılarında ise düşük performansı açıklayamamaktadır (25). 

16

Yukarıda açıklandığı gibi şizofreni hastalığında görülen bilişsel defisitlerin nedeni, 

pozitif ve negatif belirtiler, kullanılan antipsikotik ilaçlar ve yetersiz motivasyon değildir. 

Bilişsel defisitler, hastalığın belirtileri başlamadan önce de görülmekte ve belirtilerden 

bağımsız olarak devam etmektedir. 

Hafif Düzeyde Bozukluk Orta Düzeyde Bozukluk Ağır Düzeyde Bozukluk 

Algısal Beceriler (perceptuel Çelinebilirlik (distractibility) Sözel Öğrenme 

skills) 

Tanıma Belleği (recognition Hatırlama Belleği (recall Yürütücü İşlevler (Executive 

memory) 

memory) 

Functions) 

Adlandırma Görsel-Motor beceriler Motor Hız 

(visuo-motor skills) 

Çalışan bellek 

Uyanıklık Hali (vigilance) 

Verbal Akıcılık 

Tablo 1: Şizofrenide bilişsel bozuklukların şiddeti 

(Harvey ve Sharma, 2002).Şiddet normal bireyler için ortalama değerlerden standart sapma 

olarak ölçülmektedir. 

Hafif derecede bozukluk: Normal bireylerdeki ortalamanın 1 standart sapmadan daha fazla 

altında olan (0.5-1) hastalar için kullanılmıştır. Bu hastalar 15 persentil ve altında yer 

almaktadır. 

Orta derecede bozukluk: Ortalamanın 2 standart sapmaya kadar altı (1-2) tanımlanır. Bu 

hastalar 3-5 persentilde yer alırlar. 

Şiddetli derecede bozukluk: Ortalamanın 2-5 standart sapma arasında olanlar için kullanılır. 

Şizofrenide Dikkat ve Bilgi İşlemleme 

Dikkat, bireyi duyu organları aracılığıyla ulaşabildiği ve bu yolla farkında olduğu 

fenomenal çevresinde meydana gelen uyarıcıya ya da uyarıcılara zihinsel alıcılarını 

yönlendirmesi olarak tanımlanabilir. Yaşam alanımız içinde yaptığımız her türlü davranış 

doğrudan dikkat ile bağlantılıdır. Bu özelliği açısından dikkat, bilgi işleme süreçleri 

kapsamında kritik öneme sahip bir süreçtir. Öyle ki yerleştirme ve tanımayla ilgili 

tartışmalarımız genellikle dikkat kavramını gerektirir. Belirli bir nesneyi tanımak için dikkati 

bu nesne üzerine yöneltmek gerekir (55). 

Dikkat bozuklukları şizofrenide ilk tanımlanan bilişsel bozukluklar arasındadır. 

Dikkat, diğer bilişsel işlevleride sınırlayabileceği için önemli bir bilişsel alandır. Dikkat, 

kişinin çevrede ilgili uyaranları tanımasını [bulma (detection)], diğer uyaranlardan çok bu 

uyarana odaklanmasını [seçici dikkat (selective attention)], işlendiği sürece dikkatini uyaran 

üzerinde sürdürmesini [dikkatini sürdürme (sustained attention)] mümkün kılan ve daha ileri 

düzey işlemler için uyaranın transferine izin veren, işlemler takımını tanımlamaktadır. Birçok 

çalışmada seçici dikkat, dikkati yönlendirme, reaksiyon zamanı, görsel arama ve izleme 

17

testlerinin sonuçları şizofrenideki dikkat disfonksiyonunu desteklemektedir. Hem Kraepelin 

(1919) ve hem de Bleuler (1911) şizofreni hastalarının dikkatini toplamakta zorlukları 

olduğunu belirtmiştir. Bu dikkati odaklama bozuklukları hem uygun uyaranda dikkati 

sürdürme yeteneğini hem de ilgisiz uyaranlardan çok ilgili uyaranlara dikkatini verme 

yeteneğini içermektedir. Dikkat ve bilgi işlemleme bozuklukları tedavi almamış ilk atak 

hastalarında da ve şizofreni hastalarının yakınlarında da saptanabilmektedir. Ayrıca dikkat 

bozuklukları ve bilgi işlemlemedeki bozukluklar olasılıkla diğer bilişsel bozukluklara kıyasla 

daha yüksek oranda pozitif belirtiler ve düşünce bozuklukları ile yakın ilişkilidir (25, 31). 

Seçici dikkat (selective attention) veya odaklanmış dikkat (focused attention), dikkatin 

diğer çevresel uyaranları yok sayarak, bazı uyaranlara odaklanma becerisidir. Dikkati 

sürdürme (sustained attention) veya vijilans, hedef olan ve hedef olmayan uyaranı ayırt 

ederken dikkati odaklama ve sürdürebilme işlevi olarak tanımlanabilir. Vijilans bozukluğu 

şizofreni araştırmalarında sık bildirilen bir bulgudur. Vijilans bozukluğu sosyal problem 

çözme ve sosyal yetilerin kazanılması ile de ilişkili olması nedeniyle önemlidir. Vijilans 

bozukluğunun şizofreniye özgü olduğu, şizofrenide ataklar sırasında ve ataklar yatıştıktan 

sonra da belirginken örneğin bipolar bozuklukta daha çok ataklar sırasında ortaya çıktığı öne 

sürülmüştür (31). Vijilanstaki yetersizlik sosyal konuşmaları takip etme, tedavide 

yönergelerin olduğu terapi programlarında yönergeleri takip etme, işi takip etme, televizyon 

izleme ve müzik dinlemeyi imkansız kılar. Sonuç olarak sosyal eksiklikler, toplumsal roller 

ve beceri kazanmada sorunlara yol açar. 

Diğer bilişsel bozukluklardan farklı olarak dikkat bozuklukları, negatif belirtilerden 

çok, formal düşünce bozukluğu gibi dezorganizasyon belirtileri ile daha sıkı bağlantı 

göstermektedir. Örneğin dikkatleri kolayca dağılabilen şizofreni hastalarında formal düşünce 

bozukluğu daha fazladır (25). 

İlk psikotik epizod geçiren 37 hastayla yapılan bir çalışmada dikkat, dikkati sürdürme 

becerilerinde yetersizlik olduğu saptanmıştır (53). Mohamed ve arkadaşlarının çalışmalarında 

motor komponent olsun ya da olmasın bilişsel yönergeleri yerine getirmede yetersizlik olduğu 

gösterilmiştir. Motor yönergeleri yerine getirme süresi ile bilişsel yönergeleri yerine getirme 

süreleri karşılaştırıldığında, hastaların motor yönergeleri yerine getirme süreleri daha iyi 

bulunmuştur. Motor yönergede sürenin daha kısa olması, bilgi işleme süreçlerinde bir 

gerilemenin olmasına bağlanmıştır (48, 56). 

Diğer birçok bilişsel bozukluk gibi, dikkat bozuklukları da akut psikotik epizodun 

remisyonundan sonra da devam etmektedir. Bu kalıcı dikkat bozuklukları antipsikotik 

tedavisinin bir sonucu değildir, çünkü bilişsel bozuklukların diğer birçok alanından farklı 

olarak konvansiyonel antipsikotikler bile bazı dikkat bozukluklarını azaltmaktadır. Ayrıca 

dikkat bozuklukları tedavi edilmeyen hastalarda da açıkça gözlenmektedir (25). 

Bilişsel işlevin diğer birçok yönünden farklı olarak dikkat bozuklukları güçlü 

duyarlılık belirteci adayıdır (57, 58). Şizofreni hastalarının çocuklarının, çalışmalarda yagın 

olarak gösterildiğigibi, hem sürekli dikkat (sustained attention) hem de seçici dikkat ile ilgili 

18

güçlükleri vardır (45). Bu konudaki en önemli veriler New York Yüksek Risk Projesi’nde 

(New York High Risk Project= NYHRP) Dr. L. Erlenmeyer- Kimling ve Barbara Cornblatt 

tarafından elde edilmiştir. Bu çalışmada şizofreni hastalarının çocukları 30’lu yaşlarına kadar 

izlenmiştir. NYHRP psikiyatrik olarak hasta ancak şizofren olmayan kişilerin çocukları ve 

sağlıklı ebeveynlerin çocukları olmak üzere iki kontrol grubu içermesi açısından benzersizdir. 

Bu çalışma özel öneme sahip iki bulgu elde etmiştir. İlki, dikkatin çok sayıdaki ölçümlerinde 

bozukluk olarak tanımlanan, global dikkat sapması (global attentional deviance)’nın 

şizofrenik ve şizofrenik olmayan ebeveynlerin çocuklarının en önemli ayıracı olduğudur. 

Bununla birlikte bu sonuçlar dikkatin özel alanlarının şizofreniye büyük ölçüde özgül 

olmadığını, ancak çoğul bozuklukların varlığının şizofreni hastalarının çocuklarını 

belirlediğini göstermiştir. Daha da çarpıcı olan ise 12 yaşlarından orta 30’lu yaşlarına kadar 

izlenen bu çocukların şizofreni ve ilgili psikozlar geliştiren ve geliştirmeyen olarak iki gruba 

yaklaşık %85 özgüllük ile ayrılabilmesidir (6). Global dikkat sapması olmayan şizofrenik 

ebeveynli çocuklar, sağlıklı kişilerin ve affektif bozukluğu olan kişilerin çocuklarından daha 

yüksek şizofreni riski taşımamaktadır. Kontrol grubu ile karşılaştırıldığında, daha sonra 

şizofreni gelişenlerin 12 yaşındayken görülen dikkat sapmasının seviyesi belirgin yüksektir; 

ilk epizod sırasında da hafif düzeyde kötüleşmektedir. Hastalık geliştikten sonra performansta 

değişiklik gözlenmemektedir ki bu da hastalığın kendisinin bu ölçümü etkilemediğini 

göstermektedir. Sonuç olarak bu çalışmanın verileri dikkat bozukluklarının şizofreni gelişimi 

için potansiyel duyarlılık belirteci olduğunu ve şizofreni hastalarının çocuklarının oluşturduğu 

bir örneklemde bir düzeye kadar öngörü gücüne sahip olduğunu göstermektedir. Veriler aynı 

zamanda tek dikkat bozukluğunun prognostik önemi olmadığını ve bu popülasyondaki 

duyarlılık profilinin tanımlanması için bir dizi ölçüm daha gerektiğini göstermektedir. 

Durumu daha karışık hale getiren bir bulgu ise, şizofreni hastalarının şizofreni için yaş riskini 

geçecek kadar yaşlı olan akrabalarında da dikkat bozukluklarının görülmesidir. Şizofreni 

hastalarının daha yaşlı akrabaları ile yapılan çalışmalarda, sürekli dikkat (sustained attention) 

bozuklukları şizotipal kişilik bozukluğu semptomu gösterme ile korele bulunmuştur. Ne yazık 

ki, genel popülasyon örnekleminde şizofreninin, herhangi bir şekilde, yüksek risk örneklemi 

ile aynı etkinlikte öngörülebileceğine dair kanıt yoktur (25). 

Sonuç olarak, dikkatteki bozukluklar şizofreni hastalarında yaygındır ve hastalığın tüm 

seyri boyunca görülmektedir. Bu bozukluklar psikotik epizottan önce, epizod sırasında ve 

sonrasında görülmektedir. 

Şizofrenide Bellek ve Öğrenme 

Bellek işlevleri bilginin kaydedilmesini, depolanmasını ve geri çağrılmasını içerir. 

Oldukça karmaşık bir yapıya sahip olan bellek, değişik işlemlerin gerekleri ve hatırlanması 

gereken bilginin özelliklerine göre farklı boyutlara ayrılır. Buna bilginin kaydedilmesi ve 

hatırlanması arasında gereken süreye göre yakın-uzak bellek, hatırlanan bilginin özelliğine 

göre semantik bellek gibi örnekler verilebilir. Belleğin kavramsal bölümleri arasında 

tanımlanan bilginin belirli bir zaman ve yer ile ilişkili olarak hatırlandığı epizodik bellek ile 

kısa süreli bellek, kapasitesini kullanırken bilişsel işlemlerin yapıldığı çalışma belleği sıkça 

üzerinde çalışılan kavramlardır (59). 

19

Bellek, üzerinde çalışılması en zor alanlardan bir tanesidir. Bunun en önemli nedeni, 

belleğin alt gruplarının çok iyi ayrıştırılamamasıdır. Diğer yandan bellek işlevlerini test 

ederken öğrenme işlevini bellek işlevlerinden ayırt etmek son derece güçtür. Belleği değişik 

açılardan bölmek mümkündür. Bu bölünmelerden bir tanesi, belleği sözel ve sözel olmayan 

şeklinde bölmektir (20). Her ne kadar Bleuler hastaların sözel bellek işlevlerinde ciddi bir 

sorun olmadığını düşünmüş ise de yapılan çalışmalarda, şizofreni tanısı almış kişilerin sözel 

belleklerinde ciddi performans kayıpları olduğu gösterilmiştir. Sözel bellekteki defisitlerin 

şizofreni patolojisinde temel bir parça olduğu düşünülmektedir. Sözel öğrenme ve belleğin 

ayrıntılı bir muayenesi için bireyin kısa bir öykü ya da sözcük listesini birkaç kez okuyarak 

yeni bilgiyi öğrenebilme kapasitesi incelenir. Ardından herhangi bir ipucu vermeden bu 

sözcükleri bir süre sonra kendiliğinden hatırlaması yani gecikmiş hatırlama kapasitesi ve daha 

sonra değişik ipuçları verilerek anımsama kapasitesi ölçülür. Şizofreni hastalarının öğrenme 

sırasında özellikle uygun öğrenme stratejilerini kullanamadıkları görülmektedir. Anlamsal 

bağlantılar kurarak bilgiyi geri çağırabildikleri ya da ipucu verilerek daha kolay hatırladıkları, 

ancak iradi hatırlama stratejileri üretemedikleri görülmüştür (31). 

Ayrıntılı olarak belleği inceleyecek olursak, belleğin “implicit” ve “explicit” formları 

olduğunu görmekteyiz. “Explicit” bellek, bilinçli olarak hatırlanan ve kelimelere dökülen 

yaşanan ve kaydedilen olaylar veya zihinsel süreçlerdir. “Implicit” bellek ise bilinçli düzey 

dışında gerçekleşir. Bir kelime listesi okuyarak hatırlamak, bir resim hakkında hikaye 

anlatmak, bir tezi sunmak birer “explicit” bellek görevidir. Bisiklet kullanmayı öğrenmek ise 

“implicit” belleğin bir işlevidir. “Explicit” bellek sözel akıcılık testleri ile sınanırken, 

“implicit” bellek ise genellikle motor testler ile sınanmaktadır (20). 

Explicit bellek içinde yer alan semantik bellek, yüklendiği işlemler nedeniyle bilişsel 

işlemlerde son derece önemli bir yer tutar. Semantik bellek kelimelerin kendisi ve anlamının 

depolandığı yerdir. Aynı zamanda bu kelimelerin dışarıdaki nesnelerle ilişki kurulmasında 

görevler üstlenmiştir (20). Semantik belleğin temporal lob yapıları ile ilişkili olduğu 

bilinmektedir. Semantik bellek sorunlarının şizofrenide önemli bir yer tuttuğu önceden beri 

bilinmektedir Semantik bellekteki sorunlar formel düşünce bozukluğu ile ilişkili bulunmuştur 

(60). 

Şizofreni açısından önemli bazı başka bellek çeşitleri vardır. Bunlardan biri olan 

işlemsel bellek (procedural memory) beceri ve motor hareketleri öğrenme yeteneğini ifade 

etmektedir. Parçaları görünümlerine göre sınıflamayı ve şekilleri kopyalamayı öğrenme 

işlemsel belleğe örnektir. Epizodik bellek çevresel ve kişisel olaylarla ilgili bellektir. Gün 

içerisinde neler olduğunu hatırlama, planlanan şeylerin tamamlanıp tamamlanmadığının 

hatırlanması epizodik belleğin işlevlerindendir (20, 25). 

Her bir bellek fonksiyonundan beynin farklı bölgeleri sorumlu gibi görünmektedir. 

Medial temporal lob, diensefalon, hipokampus ve ilgili orta hat yapılarındaki lezyonlar 

epizodik ve deklaratif bellek sistemlerinde (episodic and declarative memory systems) 

belirgin bozukluklara yol açmaktadır. Frontal lob lezyonları ise bu tip bozukluklarla daha az 

ilişkilidir. Bazal gangliyonlarda hasara yol açan durumlar işlemsel öğrenmedeki defisitlerle 

ilişkilidir. Anlamsal (semantik) bellek ve belleğe yardım etmek için anlamsal stratejileri 

20

kullanma yeteneğindeki bozukluklar frontal lob ve lateral temporal korteksin bazı 

bölgelerindeki lezyonlara bağlı olarak gelişiyor görünmektedir. Fonksiyonel görüntüleme 

çalışmaları kelime listesi öğrenme sırasında medial temporal lobun, anlamsal bellek 

sisteminin kullanımı sırasında ise lateral temporal korteksin aktive olduğunu göstermiştir (25). 

Bellek şizofrenide en ağır bozukluk gösteren bilişsel alanlardan biridir (61). Bununla 

birlikte belleğin bazı bölümleri nispeten korunmuştur ve hafif düzeyde bozukluk 

göstermektedir. Hikaye veya kelime listesi okuduklarında şizofreni hastaları sağlıklı 

kişilerden daha az öğrenirler (61). Kelime listesi veya hikaye tekrarlanırsa, sağlıklı kişilerden 

yine daha az bilgi elde ederler ve böylece daha düşük “öğrenme eğrisi” gösterirler (62). Aynı 

zamanda sağlıklı kişilere göre, hatırlamayı kolaylaştırmak için bilginin anlamsal 

yapısını(semantic structure of information) daha az kullanırlar. Spesifik olarak, eğer kelime 

listesi farklı anlamsal kategorilerden (hayvanlar, meyveler) bilgiler içeriyorsa, sağlıklı 

kişilerin tamamı muhtemelen bilgileri kümeler halinde geri söylerler. Şizofreni hastaları ise 

bilgileri küme halinde hatırlama eğilimi göstermezler. Bazıları anlamsal yapıda (semantic 

structure) anomalilerin şizofreninin en önemli özelliklerinden biri olduğunu göstermiştir. 

Daha önce kendilerine okunan bilgileri ipucu ve herhangi bir yardım olmadan tekrarlamaları 

istendiğinde (serbest hatırlama) şizofreni hastalarının sağlıklı kişilerden daha az bilgi 

hatırladıkları gözlenmiştir. Daha önce verilen verilerin tanınma becerisi çoğu şizofreni 

hastasında genelde normaldir. En az 50 yıldır “korunmuş tanıma (spared recognition)” olarak 

isimlendirilen bu bellek fenomeni, tekrarlayan bir şekilde saptanmıştır. Sonuç olarak şizofreni 

hastaları sağlıklı kişilere göre kolaylaştırılmış, ipucu verilen hatırlamadan daha düşük 

yararlanma becerisi gösterirler. Bu, öğrenme sırasında kelimelerin anlam kodlamasındaki 

bozukluklardan kaynaklanabilir (25). 

Şizofreni hastalarına bilgilerin verilişi sırasında anlam kodlamasını (semantic 

encoding) güçlendirmek için manipülasyonlar uygulandığında, bilgilerin geri çağırılması 

sırasında ipuçlarına daha fazla yanıt verirler. Yapılan çalışmalarda sözcüklerin geri 

çağrılmasında sorunların sözcük tanımadaki sorunlardan daha fazla olduğu tespit edilmiştir 

(63). Buradaki temel sorunun kodlama ve kodlama sonrası geri çağrılma düzeyinde olduğu 

düşünülmektedir. Hastalığın kronikleşmesi ile kodlama sonrası sorunlar ortaya çıkmaktadır 

(25). 

94 hastadan oluşan ilk epizod şizofreni hastalarıyla yapılan bir çalışmada hastaların 

kodlamalarında ve geri çağırmalarında yetersizlik olduğu gösterilmiştir.(48). Hastaların akut 

evrede olması ve tedavi almamış olmaları nedeniyle hastalardan alınan sonuçların hastaların 

stabil oldukları zamana göre daha kötü olduklarını belirtmişlerdir. Fakat Bilder ve 

arkadaşlarının 2000 yılında yaptıkları bir çalışmada, çalışmaya stabil olan 94 ilk epizod 

şizofreni hastası alınmıştır. Hastalar 36 sağlıklı kontrol hastasıyla karşılaştırılmış ve hastaların 

belleklerinde yetersizlik olduğu gösterilmiştir (29). 1992 yılında Hoff ve arkadaşlarının 

yaptıkları çalışmada akut epizodun etkisi dışlanmıştır. İlk psikotik epizod geçiren 32 hastaya 

remisyona girdikleri dönemde testler tekrar uygulanmış ve hastaların ilk testlerinde bulunan 

sözel ve uzamsal belleklerinde herhangi bir değişiklik saptanmamıştır (64). 

21

70 araştırmanın gözden geçirildiği bir meta analiz çalışmasında, şizofreni tanısı almış 

olan hastalar sağlıklı bireylerle karşılaştırıldığında bellek işlevlerinde anlamlı derecede 

bozukluk olduğu bildirilmiştir. Şizofreni hastaları bellek işlevlerinde sağlıklı bireylerden 1 

standart sapmadan daha fazla oranda düşük performans göstermektedirler (31). Saykin ve 

arkadaşlarının 1994 yılında nöroleptik duyarlı ilk epizod geçiren 37 hastayla yaptıkları bir 

çalışmada; hastalar daha önceden tedavi edilmiş 65 hasta ve 131 sağlıklı kontrol kişiyle 

karşılaştırılmıştır. Çalışmada dikkat ve yürütücü işlevler kontrol altına alındığında hastaların 

sözel belleklerinde defisit olduğu gösterilmiştir (29). 

Şizofreni hastalarındaki öğrenme bozuklukları demans hastalarındaki kadar ağır ve 

kalıcıdır. Bazı çalışmacılar bozukluğun anterograd amnestik durumları yansıttığını saptamıştır 

(65). Bazı çalışmalar şizofreni hastalarını Alzheimer tipi demans hastalarla karşılaştırmış ve 

öğrenme bozukluklarının iki grup arasında çok benzer olduğunu bulmuştur (62). Bozukluk 

düzeyi sadece bir kez verilen bilgi (örneğin paragraf öğrenme) ve birkaç kez verilen 

bilgide(örneğin öğrenme eğrisini belirlemek üzere kelime listesi öğrenme) benzerdir. Persentil 

olarak ifade edildiğinde şizofreni hastaları normal beklenenden 2-3 deviasyon daha düşük bir 

hızda öğrenirler. 

Hatırlama bozuklukları öğrenme bozukluklarından biraz daha hafif düzeyde gibi 

görünmektedir. Gecikmiş hatırlama performansı sıklıkla normal dağılımın 5. ve 10. persentili 

arasındadır. Tanıma belleği (recognition memory) yaş ve eğitim düzeyine uygun normal 

değerlere benzer (bozukluk olmayan) bulunmuştur. Sonuçta yeni bilgi öğrenme yeteneğindeki 

bozulmanın, bu bilgileri sonradan tekrar oluşturabilme yeteneğindeki bozulmadan daha ağır 

olduğu söylenebilir. 

Yukarıda tartışılan bellek bozukluğu tiplerinden farklı olarak şizofrenide işlemsel 

bellek bozukluklarının varlığı tartışmalıdır. Şizofreni hastalarının motor beceri öğrenmede 

defisitleri olduğu açıktır. Kortikal orijinli pür amnestik sendrom hastaların çoğundan farklı 

olarak şizofreni hastalarının motor öğrenme hızının daha düşük olduğuna, ve sağlıklı 

kontrollere göre daha fazla motor hatalar gösterdiklerine dair bulgular vardır (Kern ve ark., 

1998). Şizofrenide işlemsel öğrenmenin değerlendirmesini karışık hale getiren faktörlerden 

biri, bellek işlevlerinin diğer yönlerinden farklı olarak, konvansiyonel antipsikotik tedavisinin 

prosedural öğrenmeyi olumsuz etkilediğinin bilinmesidir. Bellek ölçümlerinin çoğu 

konvansiyonel antipsikotik tedaviden relatif olarak etkilenmemektedir. Konvansiyonel 

antipsikotikler bazal gangliyonlardaki dopamin reseptörlerini bloke etmektedir ki burası 

işlemsel öğrenmenin gerçekleştiği beyin bölgesidir. İşlemsel öğrenmedeki bozukluk sıklıkla 

deklaratif (expilicit) bellekte görülen bozukluk düzeyinde değildir. Şizofreni hastaları 

deklaratif bellek testlerinde, normal kişilerin 15. persentili düzeyinde performans gösterirler 

ki bu da yukarıda tanımlanan diğer bellek bozukluklarından daha hafif düzeydedir. 

Başlangıçta belirti şiddetinin bellek defisitlerinin şiddeti ile ilişkili olduğu 

gösterilmiştir. Gerçekte hastalığın kronisitesi bellek bozuklukları ile daha güçlü bir şekilde 

ilişkili görünmektedir. Bazı çalışmalar daha şiddetli bellek bozuklukları gösteren hastaların, 

22

kronik hastalık seyri göstermeye ve tedaviye dirençli olmaya daha eğilimli olduğunu 

göstermiştir (66). 

Şizofrenide bellek bozuklukları geniş kapsamlı ve şiddetlidir. Muhtemelen bunlar 

şizofrenide en ağır bozukluklardır ve belirgin adaptif etkilenmeye yol açmaktadırlar. Sözel 

öğrenme ve bellekteki bozukluklar da sosyal, mesleksel işlevselliğin önemli 

belirleyicileridirler. Sözel öğrenme ve bellekteki bozuklukla günlük aktiviteler ve problem 

çözme yetisi arasında yakın ilişki bulunmaktadır (31). Günlük bilgileri anımsayamamak, 

etkinlikleri planlayamamaya neden olur; bu da bağımsız yaşamayı çok zorlaştırır. İsimleri ve 

diğer ayrıntıları öğrenememek ve anlamlı sosyal ilişkiler kuramamak, sosyal yaşamı daha da 

zorlaştırır. 

Şizofrenide Çalışma Belleği (Working Memory) 

Şizofrenide üzerinde en fazla çalışılan bellek alt tiplerinden bir tanesi çalışma 

belleğidir. Çalışma belleği kısa süreli belleğin bir işlevidir; kapasitesi oldukça sınırlıdır ve 

ancak 6-7 kadar bilgiyi saklayabilir, adaptif amaçla bilgi hemen işlenir (20). Yakın 

(immediate) veya “kısa süreli bellek” olarak da bilinen çalışma belleği, gerek duyulduğunda 

bilgilerin akılda tutulduğu ve uzun süreli depolama için işleme sokmak üzere transfer edildiği 

veya atıldığı işlemlerin toplamıdır. Bu çalışma belleği bilgisi uzamsal (spatial), yakın görsel 

alan içindeki yerleşim gibi veya sözel, telefon numarası gibi, olabilir. Çalışma belleği aynı 

zamanda zihindeki bilginin kaynağı hakkında da bilgi taşımaktadır, örneğin “Bu düşünceyi 

bana biri mi söyledi yoksa bunu ben kendim mi düşündüm?”. Çalışma belleğinde depolanan 

bilgi çeşitleri uzamsal yerleşimi (spatial locations), nesne tanımayı (object identity), ardıllık 

bilgisini (sequence data), bilginin kaynağını (source of information) ve duygusal yan anlamını 

(emotional connotation) kapsamaktadır. Her ne kadar çalışma belleği oldukça sınırlı bir 

kapasiteye sahip ise de bilgilerin kategorize edilmesi bu kapasiteyi arttırmaktadır. 

Çalışan bellekte bilgiler genellikle işleme konduktan kısa bir süre sonra unutulur. 

Yapılan çalışmalarda çalışma belleği kullanımı sırasında prefrontal kortekste bir grup nöronun 

devamlı surette ateşlendiği, çalışma belleğinde tutulan bilgiye gereksinim ortadan kalktığında 

ateşlenmiş olan nöronların söndüğü görülmektedir. Yürütücü işlevlerin gerçekleşmesi için 

aynı anda çok sayıda bilginin zihne çağırılması ve zihinde tutulması gerekmektedir. Bu 

nedenle çalışma belleği yürütücü işlevlerin gerçekleşmesi için son derece önemlidir. Bu 

çalışma belleği fonksiyonlarından her birinin, kısa süre önce saptanan uzamsal yerleşimin 

hatırlanmasından adaptif unutmaya kadar, şizofrenide bozuk olduğunu düşünmek için 

nedenler vardır. Bu çalışma belleği fonksiyonlarının her birinin önemli işlevi vardır, 

dolayısıyla çalışma belleği bozuklukları şizofrenideki en önemli bilişsel bozukluklardan 

biridir. Gerek uzamsal gerekse sözel çalışma belleği testlerinde şizofreni hastalarında, sağlıklı 

deneklere göre performans düşüklüğü bulunmuştur (25). 

Şizofrenin anlaşılmasında çalışan bellek bozukluklarının farklı düzeylerde klinik ve 

fonksiyonel önemi vardır Çalışma belleğinde tam kayıp varsa, kişi en basit yürütücü 

(executive) ödevleri bile yerine getiremez. Fonksiyonel olarak basit bilgilerin hatırlanaması 

23

önemli işlev bozukluklarına yol açabilir. Örneğin bir telefon numarasının hatırlanamaması 

önemli sorunlara yol açabilir (25). İşlemenin kortikal lokalizasyonu yürütücü işlevlerin çoğu 

ile aynı gibi görünmektedir. Aynı zamanda yürütücü işlevlerle çalışma belleği aynı şey 

değildir, birçok çalışma belleği işlevlerinin görünen yürütücü komponenti yoktur. Örneğin 

basit uzamsal yerleşimin hatırlanmasının yürütücü komponenti yoktur. Küçük çalışma belleği 

komponenti olan yürütücü işlevler vardır. Bunların ayrı, fakat birbirine bağımlı bilimsel 

yapılar olduğunu anlamak ve hastada çalışma belleği bozukluğunun olmasının yürütücü 

işlevlerinin bozuk olduğunu göstermediğinin ve tam tersinin de geçerli olmadığının bilinmesi 

önemlidir. 

Şizofrenide başka çalışma belleği bozukluğu tipleri de vardır. Gerçekte basit spasiyal 

gecikmiş cevap testleri bellekle (çalışma belleği komponentinin çoğu olmadan) ilişkilidir. 

Çalışma belleğinin çok farklı yönleri tanımlanmıştır ve bunları çoğu da şizofrenide 

bozulmuştur. Nesne çalışma belleği (object working memory) görsel alandaki nesnelerin 

görsel yönelimli çalışma belleğini ifade etmektedir. Kompleks bir uyarı durumu, örneğin 

Londra veya New York sokak resmi, gösterilip kısa bir süre sonra kişiye mavi bir araba görüp 

görmediği sorulduğunda, bu nesne çalışma belleğidir. Bu çalışma belleği tipi, basit uzamsal 

yerleşimle ilgili olan çalışma belleğinden hafifçe farklı kortikal lokalizasyon paterni 

gösterebilmektedir (67). 

Şizofreni hastaları, sekonder bellek, yürütücü işlevler ve dikkatteki daha şiddetli 

bozuklukları ile kıyaslandığında, kısa süreli bellek uzamının (short term memory span) basit 

ölçümlerinde (digit span gibi) belirgin bozukluk göstermemektedir. Aynı zamanda şizofreni 

hastalarının sağlıklı kişilere göre bir item daha düşük kısa süreli bellek uzamı gösterdikleri 

bulunmuştur (25). 

Şizofrenide Yürütücü İşlevler: 

Yürütücü işlevler terimi literatürde çok geniş bir işlevler alanını belirtmek için 

kullanılmaktadır. Bunlar arasında kavramsallaştırma, kurulumu sürdürmede başarısızlık ve 

öğrenme gibi soyutlama yeteneğine ilişkin alt yetenek alanları ve ayrıca problem çözme, 

zihinsel esneklik, yaratıcılık, karar verme, planlama, bozucu etkiye karşı koyabilme ve tepki 

ketlemesi yapabilme bulunmaktadır (24). Yürütücü işlevler, birbiriyle yarışan talepler 

arasında değişiklik yapabilme ve bu konuda adaptasyon amacıyla çaba harcayabilme yeteneği 

anlamına da gelir. Yürütücü fonksiyon alanları arasında ayrı bilişsel becerileri ve kaynakları 

birbirinden ayırt edebilme, bireyin enerjisini, sorun çözmeye yeterince enerji kalacak şekilde 

yönetebilmesi bulunur (68). 

Yönetsel olarak tanımlanan diğer alanlar arasında sözel beceri gerektiren belirtili 

işlemler bulunur. Özellikle, sözcüklerde akıcılık ve anlamsal ya da fonolojik isteklere 

dayanarak sözel çıktılar oluşturabilme yeteneği sıklıkla yürütücü fonksiyon olarak bilinir. Bu 

işlemler yüksek düzeyde bir organizasyon ve sözcük saklama sistemleri gerektirdiğinden, bu 

işlemleri yönetsel fonksiyonların göstergesi olarak kabul etmek uygun olabilir. Bu işlevler 

24

genel olarak prefrontal lob ile ilişkilendirilmekte, ancak bulgular farklı beyin kısımlarının da 

katkıda bulunuyor olabileceğini göstermektedir (69). 

Şizofrenide yürütücü işlevlerde sağlıklılara göre bozulma pek çok çalışmada 

bildirilmiştir (13, 70, 71). Şizofrenideki bilişsel bozulan hastalığın ilk atağından itibaren 

saptanmıştır ve hastalığın kronik evrelerine kadar devam ettiğinin kanıtları vardır. Özellikle 

yürütücü işlevlerin hastalık başlangıcında bozuk olduğunu gösteren çalışmalar da literatürde 

yer almaktadır (29, 48, 72). Bu bozuklukların ilaç etkisi ile olmadığını destekler biçimde, ilk 

ataktaki ilaçsız hastalarda da gösterildiği bildirilmektedir (36). Tso ve arkadaşlarının 153 

hastayı 20 ay süre ile takip ettiği çalışma ilk atak psikozdaki bilişsel işlev bozulmasını 

desteklemektedir (71). Hatta ilk atak çalışmalarının da ötesinde, hastalığın başlamasından 

önce bilişsel işlevlerde bozukluk olduğunu bildiren çalışmalar vardır (73, 74). Joyce ve 

arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada ilk psikotik epizod sırasındaki şizofreni hastalarıyla 

kronik hastalar yürütücü işlevler açısından karşılaştırılmıştır. İlk epizod hastalarının kontrol 

grubuna oranla yanıt vermeye başlama sürelerinin daha kısa olduğu fakat yanıtlama 

sürelerinin aynı olduğu saptanmıştır. Kronik hastalar kontrol grubuyla karşılaştırıldığında 

yanıtlamaya başlarken düşünme süreleri aynı bulunmuş fakat sonraki adımı hesaplarken daha 

yavaş düşündükleri, saptanmıştır Joyce ve arkadaşları prefrontal korteksteki patofizyolojik 

süreçlerin yürütücü işlevlerdeki bozukluklardan sorumlu olduğunu ve zamanla daha da 

kötüleştiğini ileri sürmüşlerdir (75). 

Şizofreni hastaları, yürütücü işlev performansında farklılıklar göstermektedir ve bu 

alanda daha fazla bozukluk gösterenlerin bazı önemli klinik özellikleri vardır (14). Ağır 

yürütücü işlev bozukluğu gösteren hastaların içgörü yokluğu gösterme ve hastalıklarının 

farkında olmama olasılığının daha yüksek olduğunu gösteren çok sayıda çalışma vardır. 

Hastalığın farkında olmama zayıf tedavi uyumu, kendini yaralayıcı tutum (self-injurious 

behavior) ve başkalarına yönelik şiddet riski ile korele bulunmuştur. Bazı çalışmalar 

hastalığın farkında olmamanın, dikkat ve bellek bozuklukları gibi diğer kognitif bozukluklarla 

değil, spesifik olarak yürütücü işlev bozuklukları ile ilişkili olduğunu göstermiştir (76). Sonuç 

olarak, yürütücü fonksiyon bozuklukları kötü prognoz için çeşitli risk faktörleri ile ilişkilidir. 

Sosyal Bilişsel İşlevler 

Şizofrenide sosyal biliş ile ilgili çalışmalar, zihin teorisi becerileri ve sosyal algıya 

odaklanmıştır. Zihin teorisi, başkalarının niyetini algılama becerisini ve/veya başkalarının 

zihinsel durumlarını kavrama yeteneğidir. Şizofreni hastaları, zihin teorisi ile ilgili testlerde 

düşük performans göstermektedirler. Zihin teorisi becerilerindeki bozukluğun genel bilişsel 

bozukluktan bağımsız olup olmadığı tartışmalıdır. Yüz ifadesi tanıma (facial affect 

recognition) ve sosyal sıra algılaması (social cue perception) şizofrenideki sosyal algı 

çalışmalarının yetersiz olduğu iki alandır. Sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırıldığında 

şizofreni hastaları yüz ifadesi tanıma testlerinde daha bozuk performans göstermektedir. 

Olumsuz duygulanımların ve korkunun algılanması özellikle bozulmuş olabilir. Sosyal sıra 

algılaması ile ilgili testler, etkileşim halindeki insanlarla ilgili videoların izlenmesi gibi çoğul 

duysal modaliteleri gerektiren daha dinamik uyarılar kullanmaktadır. Şizofreni hastaları bu 

25

testlerde bozukluk göstermektedir. Hastalar karşısındakinin ne söylediğinden çok amaçlarını 

ve niyetlerini algılamakta zorluk çekerler (25, 33). 

Bilişsel Bozuklukların Nörogörüntüleme İzdüşümleri: 

Şizofrenide bilişsel bozukluklarla birlikte bazı anatomik değişiklikler saptanınca, bu 

parelel bulguları lokalize edip, patofizyolojiyi aydınlatmak ve etiyolojik hipotezleri 

ispatlamak için çok sayıda araştırma yapılmış ve hala da yapılmaktadır. Nörogörüntüleme 

yöntemleri ile şizofreni hastalığında beyindeki yapısal değişiklikler gösterilmiştir. Psikozun 

erken evrelerinde Magnetik Rezonans Görüntüleme (Magnetic Resonance Imaging (MRI) 

çalışmaları göstermiştir ki yapısal değişiklikler şizofreni başlangıcından önce de görülebilir ve 

psikozun erken göstergesi olabilir. Ventrikül hacim büyümesi, kortikal atrofi MRI ile 

gösterilmiştir. 

Şizofrenide beynin fonksiyonlarının görünür hale gelmesini sağlayan üç yöntem 

vardır: Positron Emission Tomography (PET), Single Photon Emission Tomography (SPECT 

veya SPET) ve functional Magnetic Resonance Imaging (fMRI). PET serebral metabolik 

aktiviteyi, kan akımını ve reseptör miktar ve işlevini değerlendirmeye yarayan bir tekniktir. 

Serebral metabolik aktivite, PET kullanarak glukoz metabolizması ile ölçülmektedir. Glukoz 

nöronların enerji kaynağıdır ve anormal glukoz metabolizması altta yatan patolojinin 

göstergesidir. Bölgesel glukoz metabolizması, PET’le istirahat halinde ve çesitli bilişsel 

ödevlerin uygulaması sırasında ölçülebilmektedir. SPECT, PET’e benzer bir tekniktir ve 

santral nörokimyasal sistemlerin in vivo direkt ölçümünde kullanılabilir. Kararsız 

radyonüklidler (decaying radionuclides)’den kaynaklanan tek foton emisyonlarına 

dayanmaktadır. PET gibi SPECT de nörotransmiter reseptörlerini psikotropik ilaçların etki 

alanlarını ve psikiyatrik hastalığın ve tedavinin bölgesel beyin aktivitesi üzerindeki 

fonksiyonel etkisini değerlendirmeye yaramaktadır. Hem PET hem de SPECT radyoaktif 

tekniklerdir (20, 25). 

Son yıllarda psikiyatrik nörogörüntülemede en önemli gelişme fMRI’ın keşfidir. Bu 

teknik PET ve SPECT’e üstündür ve bilişsel işlevi çok kesin nöroanatomik yapılara bağlayan 

haritalamaya izin verebilmekte ve böylece şizofreni ve diğer psikiyatrik bozukluklarda 

anormal olabilen yapılar ve işlevsel ağları görüntülemeye yardım edebilmektedir. Bu 

noninvazif ve güvenli bir tekniktir. PET ve SPECT gibi radyoaktiviteyi kullanmamakta, 

beynin nöral aktiviteye doğal hemodinamik cevabını kullanmaktadır. 

Dinlenme anında yapılan ölçümlerde şizofrenide frontal bölge kan akımında ve glukoz 

metabolizmasında azalma gösterilmiştir. Bu azalma, özellikle negatif belirtilerin ön planda 

olduğu hastalarda daha belirgindir. İşlem anında yapılan ölçümlerde ise deneklere üst düzey 

bilişsel işlevlerinin kullanımını gerektiren bir test verilmektedir. Yapılan çalışmalar, kontrol 

grubunda test işlemi sırasında frontal bölge akımında belirgin bir artış olurken, aynı artışın 

şizofreni hastalarında ortaya çıkmadığını göstermektedir. İşlem anında yapılan ölçümlerde, 

frontal bölge kan akımı ve glukoz metabolizması düşük olarak bulunmuştur (77); bu da 

şizofrenide frontal lob yetmezliği (hipofrontalite) olduğu görüşünü desteklemektedir. 

26

Spence ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada, hastaların psikotik oldukları ve 

olmadıkları dönemde beyin fonksiyonları değerlendirilmiştir. Psikotik dönemde dorsolateral 

prefrontal kortekste (DLPFC) azalmış beyin aktivitesi saptanırken, 4-6 hafta sonra belirtiler 

iyileşince bu bölgelerde kan akımının arttığı gösterilmiştir. Bu da hipofrontalitenin “trait 

(özellikten)”ten çok “state (durum)” fenomeni olduğunu göstermektedir (78). Penades ve 

arkadaşlarının yaptıkları çalışmada ise, ciddi negatif belirtileri ve bilişsel yetersizliği olan 8 

hastaya (6 erkek, 2 kadın), nöropsikolojik terapi uygulanmış. Hastalara terapi öncesi ve 

sonrası bilişsel batarya ve SPECT görüntüleme sonuçları değerlendirilmiştir. Çalışma 

sonucunda hastaların özellikle yürütücü işlevlerinde gelişme olduğu ve aktivasyon skorlarında 

yükselme saptanmıştır. Hastalarda tedavi öncesi gözlenen hipofrontalite gözlenmemiştir. 

Yazarlar bilişsel terapinin, frontal bölgelerde gözlenen hipofrontaliteyi giderebileceğini 

önermişlerdir (79). Bu konudaki literatürde çelişkiler olmakla birlikte şizofrenide 

hipofrontalitenin sadece istirahat durumu fenomeni (resting state phenomenon) olmadığını, 

test performansı sırasında frontal bölgelerde azalmış aktiviteyi de yansıttığına dair bulgular 

vardır. 

Son dönemdeki çalışmalar şizofreninin ana belirtilerinin bir veya daha fazla beyin 

alanının anormal işlevine bağlanıp bağlanamayacağını araştırmaktadır. Liddle ve arkadaşları 

makalelerinde, bölgesel beyin kan akımı ve belirtiler arasındaki ilişkiyi araştırmışlar ve üç 

primer belirti kümesi tanımlamışlardır: “Psikomotor yavaşlama” (psychomotor poverty), 

“dezorganizasyon” ve “gerçeği değerlendirme bozukluğu”. Bu belirti kümelerinin serebral 

perfüzyon paternlerine bakıldığında psikomotor yavaşlamanın sol dorsolateral prefrontal 

korteksin (hipofrontalite) ve anterior singulatın azalmış aktivitesi ile karakterize olduğu 

saptanmıştır. Bu da negatif belirtilerin frontal lob işlev bozukluğu ile karakterize olduğu 

fikrini desteklemektedir. Hastanın dezorganizasyon puanları, sağ prefrontal kortekste düşük 

kan akımı ile birlikte, konuşmanın oluşumunda etkili olan temporal lopta azalmış aktivite 

göstermektedir. Son olarak gerçeğin çarpıtılması (reality distortion) puanları hipokampal 

bölge ve sol prefrontal korteksteki kan akımı ile pozitif korelasyon göstermektedir (80). Başka 

çalışmalar da benzer bulgular bildirmiştir Prefrontal glikoz metabolizmasının negatif belirtiler 

ile, sanrıların ise hipokampusta azalmış aktivite ile ilişkili olduğunu bulmuştur (81). SPECT 

kullanarak yapılan bir çalışmada hastadaki hallüsinatuar durumun sol inferior frontal korteks, 

sol temporal lob ve anterior singulatta artmış kan akımı ile ilişkili olduğu bulunmuştur (82). 

Sabri ve arkadaşları daha önce hiç antipsikotik kullanmamış bir grup hasta üzerinde çalışmış 

ve düşünce bozukluklarının frontal, singulat ve parietal bölgelerde artmış kan akımı ile ilişkili 

olduğunu bulmuştur (83). 

Şizofreni hastalarında frontal lob hacminde net bir azalma olmasına ve hastalarının 

frontal yürütücü işlev testlerinde başarısız olmasına rağmen, morfolojik çalışmalar ve 

nöropsikolojik testlerin doğrudan ilişkisi sadece bazı çalışmalarda gösterilebilmiştir. Frontal 

lobun özellikle hangi alt segmentinin incelendiği burada önemlidir, çünkü daha çok gri madde 

hacminin kognitif işlevlerle ilişkili, bir çalışmada ise ak madde hacminin çalışma belleği 

ilişkili olduğu saptanmıştır. Frontal lobun özellikle dorsolateral prefrontal korteks (DLPFC) 

kısmının, yürütücü işlevler, dikkat, bellek ve bu işlevlerin toplamı ile de davranış kontrolünde 

özelleştiği ve şizofreni hastalarındaki hacim azalmasının, bütün bu işlevleri bozulduğu 

27

düşünülmektedir. Orbitofrontal kortekste ise, girus rektus (sol orta frontal girusun mediali) 

viziospasyal çalışma belleği performansı ile ilişkili bulunurken, sol orta frontal girus hacminin 

ise sözel çalışma belleği performansı ile ilişkili olduğu saptanmıştır.Yine motor fonksiyon 

bozuklukları da bu bölge ile ilişkili olup, şizofrenide kognitif dismetri gibi bağlantı bozukluğu 

teorilerini desteklemektedir (20, 25, 31). 

Temporal lob, işitsel ve görsel kognitif işlevler, bellek ve emosyon işlevlerinin 

merkezidir. Limbik bölge ve diğer temporal lob alt bölgeleri ile birlikte öğrenme ve 

hatırlamadan sorumludur. Sol temporal lob hacmi, sözel bellek ile ilişkili iken, sağ temporal 

lob hacminin ise sözel olmayan bellek ile doğrusal ilişkisi saptanmıştır. Bu yüzden temporal 

lob ve komşu hipokampus, parahipokampal girus ve amigdala hacimlerinin şizofrenide 

değişikliğe uğradığı ve bununda kognitif bozulmayla ilişkili olduğu pek çok araştırmada 

gösterilmiştir. Farklı kognitif işlevlerin, temporal lobun toplam hacmi yerine, farklı alt 

bölgelere göre incelenmesi daha doğru bir yaklaşım olur. Kognitif fonksiyonlarla direk ilişkili 

olmasa da sol anterior superior temporal girus hacminin pozitif belirtilerin şiddeti ile ters 

orantılı olduğunu, sağ posterior superior temporal girusun ise negatif semptomlarla ilişkili 

olduğunu vurgulamakta yarar vardır. Posterior superior temporal girusun Wernicke alanını 

kuşatması, semantik işlev, dil ve yorumlama ile ilişkisini açıklar ve bu bölge hacmi ile sözel 

bellek, kelime akıcılığı ilişkisi de aynı mantık ile düşünülebilir. 

Bellek fonksiyonları üzerinde kritik görevi nedeniyle hipokampus çok çalışılmış, 

hipokampusun azalmış hacmi ile bozulmuş sözel ve spasyel bellek ilişkisi gösterilmiştir. 

Hipokampusun frontal lobla ilişkisi nedeniyle, hipokampus hacminin IQ, yürütücü işlevler ve 

motor işlevlerle de ilişkisi vardır. 

Parahipokampal bölge hacmi şizofreni hastalarında, semantik sistem, soyutlama, 

kategorize etme, yüksek sözel zeka ile doğrudan ilişkili bulunmuştur. Amigdala hacminin 

azalması ise şizofrenide emosyonel öğrenme ve diğer emosyonel anormalliklerle ilişkilidir. 

Şizofrenide amigdalanın hacminde her bilateral bir azalma olduğu, özellikle sağ amigdala 

hacim azalmasının emosyonel öğrenme bozukluğu ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. 

Bazal ganglion ve ilişkili yapılarla ilgili saptanan bulgular ise; striatum (kaudat 

nükleus, putamen ve nükleus akumbens) ve bazal gangliyonun talamokortikal döngü aracılığı 

ile kognisyon ve motor işlevlerde önemli rol oynadığıdır. Hastalığın erken dönemlerinde 

kaudat nükleus hacmi ve kognisyon arasında bağlantı görünmemekte, fakat tüm striatum 

hacmi ile amaca yönelik davranış organizasyonu ve yürütücü işlevler arasında doğrusal bir 

ilişki görünmektedir Talamik nükleus lezyonlarında, nöropsikolojik bozulmalar saptanmasına 

rağmen, ilk epizod hastalarında yürütücü işlev bozuklukları ve azalmış talamus hacmi 

bağlantısını gösteren bir araştırma dışında şizofrenide talamus hacmi-kognisyon ilişkisine dair 

fazla bilgi bulunmamaktadır. 

Şizofreni de oksibital ve paryetal lob hacimleri ile kognitif işlevler arasında bağlantıyı 

araştıran çalışmaların sonuçları net değildir. Serebellum, kortikoserebellar-talamik-kortikal 

döngü aracılığıyla pek çok kognitif işlevin koordinasyonuna katılır ve şizofrenide kognitif 

28

dismetri modelinde patofizyolojiden birincil sorumludur. Anatomik çalışmalar çelişkili 

sonuçlar bulsa da fonksiyonel görüntüleme çalışmaları bu hipotezi destekleyen sonuçlara 

ulaşmıştır. 

Üçüncü ventrikül genişlemesi ile dikkat/konsantrasyon ve frontal yürütücü işlevlerde 

kötü performans ilişkisi 15 yıl önce bildirilmiştir. Bu duruma talamus gibi komşu yapıların 

katkısı ve kortiko-striatal-talamo-kortikal ile kortiko-serebellar-talamo-kortikal döngülerde 

olabilecek değişikliklerin etkisi olabilir (21). 

Fannon ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada, 25 sağlıklı kişi ve 37 ilk epizod 

şizofreni hastası karşılaştırılmış ve kortikal ve temporal lob gri madde de önemli kayıplar ve 

serebrospinal sıvıda anormallikler saptanmıştır. Bu kayıpların nedeni olarak hastalığın 

kronikleşmesi ya da medikal tedavi gösterilememiştir. Beyin hacmi ve pozitif ve negatif 

belirtiler arasında herhangi bir ilişki bulunamamıştır (25). 

Bilişsel İşlevlerin Klinik Bulgular ile İlişkisi 

Şizofrenide bilişsel bozulmanın klinik belirtilerle ilişkisi de ilgi odağı olmuştur. Farklı 

belirti örüntülerinin farklı bilişsel işlev bozulmaları ile ilişkili olabileceği düşünülmektedir Bu 

hipotezi test eden çalışmalarda negatif belirtilerin daha çok görsel-motor veya görsel-uzamsal 

bozukluklarla birlikte olduğu, pozitif belirtilerinse daha kötü sözel bellekle ilişkili olduğu 

bildirilmiştir (44). Ancak belirti örüntüleri ile bilişsel işlev bozuklukları arasında bir farklılık 

saptanmayan sonuçlar da bildirilmiştir (70, 75). 

Şizofrenik hastaların çesitli alt grupları bilişsel işlev bozukluğu yönünden 

karşılaştırılmıştır. Özellikle paranoid şizofrenili hastaların diğer şizofreni tiplerine göre daha 

az bilişsel bozulma gösterdikleri düşünülmektedir (20). 

Pozitif ve negatif şizofreninin karşılaştırması da çok yapılmıştır. Bilişsel bozukluklar 

ile pozitif ve negatif belirtiler arasındaki ilişkiye bakıldığında bilişsel işlev bozukluklarının 

pozitif belirtilerden çok negatif belirtilerle ilişkili olduğu ya da bilişsel bozukluklarla diğer 

belirtiler arasındaki ilişkinin zayıf olduğu görüşü kabul görmektedir. 

Pozitif Belirtiler ile İlişkisi 

Bilişsel becerilerin şizofreni hastalarındaki psikotik belirtilerin şiddeti ile ilişkili 

olmadığı tekrarlayıcı bir şekilde bildirilmiştir (10, 36, 44). Akut alevlenme halinde, pozitif 

belirtilerin şiddeti ile bilişsel işlevlerin bazı bölümlerinde daha iyi performans arasında 

anlamlı düzeyde ilişkili bulunmuştur. Her ne kadar çok az sayıdaki çalışma pozitif belirtilerle 

çalışma belleği ve işitsel çelinebilirlik arasında belirgin ilişki bildirmişse de genel eğilim 

pozitif belirtilerin bilişsel işlevlerle ilişkili olmadığı yönündedir (10, 25, 84). İlk psikotik atak 

geçiren hastalarla yapılan bir çalışmada; hastaların akut epizod sırasında ve sonrasında pozitif 

psikotik belirtilerle bilişsel fonksiyonları arasındaki ilişki değerlendirilmiştir. Atak sonrasında 

hastaların pozitif belirtilerinin tedaviye yanıt verdiği gözlenirken bilişsel kayıplarında 

29

herhangi bir değişiklik olmadığı saptanmıştır (10). Bu düşük korelasyonun ilk epizod (48), 

kronik (44, 65), ve yaşlı (39) hastalar gibi çeşitli hasta örneklemlerinde gösterilmiş olması 

şizofreni hastalarında bulunan bilişsel bozukluğun tek kaynağının pozitif belirtiler olmadığını 

açıkça göstermektedir (28). 

Pozitif belirtilerin değerlendirilmesinin güvenilirliğinin düşük olması önemli bir 

sorundur. Psikotik hastaların öznel bildirisi hastanın gerçek psikoz düzeyini yansıtmayabilir. 

Bununla birlikte fazla psikotik olan hastaların dışlanması psikozun şiddeti ile bilişsel 

bozukluk arasındaki olası ilişkinin gösterilmesini güçleştirebilir. Son olarak bilişsel işlevleri 

bozulmamış olan hastalar sanrı ve varsanılarını ayrıntılı tanımlayarak içsel durumlarını daha 

iyi yansıtabilirler. Dolayısı ile bu hastalar pozitif belirti değerlendirme skalalarında daha 

yüksek puan alacaklardır, bu da pozitif belirtilerle nörokognitif bozukluk arasındaki 

potansiyel korelâsyonun azalmasına neden olmaktadır. 

Negatif Belirtiler ile İlişkisi 

Bilişsel bozukluklar çesitli negatif belirtiler ile anlamlı derecede ilişkilidir (44, 65, 85). 

Pozitif belirtilerle karşılaştırıldığında negatif belirtilerin bilişle güçlü bağlantısı ölçümlerin 

örtüşmesi ile ilişkili olabilir. Örneğin, hem bir bilişsel değişken olan sözel akıcılık hem de 

negatif belirti değişkeni olan konuşma fakirliği (poverty of speech) hastanın ne şekilde 

konuştuğunu ölçmektedir. Yavaş bir hızda konuşan hasta sözel akıcılık testinde 

değerlendirilirken bir yandan da yapılan görüşmede konuşma fakirliği açısından da 

değerlendirilebilir (28). 

Ampirik çalışmalar motor işlevlerin negatif belirtilerle ve mesleki başarıyla ilişkili 

olduğunu göstermektedir (36, 86). Motor becerilerdeki bozukluklar, hem negatif belirtiler 

hem de bilişsel bozukluk alanlarında gözlenmektedir. Çünkü afektif kısıtlılık ve motor 

retardasyon gibi belirtiler motor işlevselliğin gözleme dayalı ölçümleridir. Dolayısıyla motor 

becerilerdeki bozukluklar çok çeşitli yollarla şizofreninin negatif belirtilerine neden 

olabilmektedir. 

Bir negatif belirti olan motivasyon azalmasının şizofreni hastalarının bilişsel 

testlerdeki düşük performansının nedeni olup olmadığı tartışmalıdır. Para ödülünün, yürütücü 

işlev fonksiyonlarını değerlendiren Wisconsin Kart Eşleme Testi (Wisconsin Cart Sorting 

Test) gibi zorlu bir bilişsel testteki performansı arttırdığını gösteren çalışmalar varsa da, 

zorluluk derecesi daha az olan testlerin uygulandığı başka çalışmalarda böyle bir bulguya 

ulaşılamamıştır. Pupilla büyüklüğündeki artışın artmış bilişsel işlem ile bağlantılı olduğu 

bulunmuştur. Bununla birlikte pupilla yanıtı hastanın teste olan ilgisini, çabasını da yansıtıyor 

olabilir. Şizofreni hastalarındaki bilişsel bozukluklar ilgi ve motivasyon kaybından 

kaynaklanıyor olsaydı, bilişsel değerlendirmeler sırasındaki pupiller yanıtın zayıf olması 

gerekirdi. Hastalar sadece ileri düzeyde işlem gerektiren durumlarda anormal pupilla yanıtı 

göstermektedir. Bu da hastaların artmış işlem kapasiteleri zor testlere yanıtlarını 

engellemediği sürece bilişsel testlerde normal düzeyde çaba sarf ettiklerini göstermektedir 

(28). 

30

Sıklıkla negatif belirtili hastaların daha belirgin bilişsel işlev bozukluğu gösterdiğine 

ilişkin kanıtlar elde edilmiştir (20). Birçok çalışmada pozitif belirtiler bilişsel işlevlerle 

ilişkisiz iken, negatif belirtilerin kötü bilişsel performansla ilişkili olduğu yönünde bulgular 

elde edilmektedir (54). Berman ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada, negatif belirti 

skorları yüksek hastalar yürütücü işlevlerde daha fazla bozulma gösterirken, pozitif belirtileri 

ön planda olan hastalar dikkatle ilişkili testlerde daha belirgin bir bozulma göstermiştir. 

Voruganti ve arkadaşlarının yaptıkları başka bir çalışmada ise pozitif, negatif belirtiler, içgörü 

ve bilişsel işlev bozukluğu arasındaki ilişkiye bakılmış ve çalışma sonucunda negatif 

belirtiler, içgörü yokluğu ve yürütücü işlevler arasında ilişki olduğu saptanırken pozitif 

belirtilerle bilişsel işlev bozukluğu arasında ilişki saptanmamıştır (87). Negatif belirti ve 

bilişsel işlevler arasında ilişki olduğu Rocca ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada da 

gösterilmiştir (88). 

Negatif belirtiler ile bilişsel işlev bozukluğu arasında ilişki bulamayan çalışmalar da 

vardır Tüm bu bulgulara karşın genel eğilim şizofrenideki bilişsel işlev bozukluğunun 

belirtilerden bağımsız olduğudur. Bilişsel bozukluklar hastalığın belirtilerinin sonucu olsa idi, 

belirtiler ortadan kalktıktan sonra olmamaları beklenirdi. Bu durum şizofreni hastaları için 

geçerli değildir. Psikotik bipolar bozukluklu hastalarda, psikotik belirtiler düzeldikten sonra, 

bilişsel testlerdeki performans düzelebildiği halde, şizofreni hastalarında psikoz düzeldikten 

sonra bilişsel performansta herhangi bir değişiklik olmamaktadır (45). Şizofrenide bilişsel 

işlev bozukluğunun klinik belirtilerin ortaya çıkmasından daha önce mevcut olduğu ve 

psikotik belirtilerdeki akut alevlenmenin düzeltilmesinden sonra bile dirençli oldukları 

bilinmektedir (36, 64). Bilişsel bozukluk, şizofreni belirtilerinden bağımsız, birincil, yaygın 

bir defisittir ve belirtiler düzeldiğinde de devam etmektedir (89). 

Antipsikotik Tedavi ve Bilişsel İşlevlerle İlişkisi 

Antipsikotiklerin şizofrenide görülen bilişsel işlev bozukluğu üzerine etkileri 

konusundaki çalışma sonuçları da, diğer etkenler olarak düşünülen konular gibi çelişkilidir. 

Tipik antipsikotik ilaçlar, şizofreni hastalarında psikotik belirtiler üzerinde yararlı etkilerine 

rağmen, bilişsel bozuklukları iyileştirme konusundaki etkileri oldukça azdır (90). Birinci 

kuşak antipsikotiklerin (BKAP), bilişsel işlevler üzerine olan etkilerinin gözden geçirildiği bir 

makalede, 14 çalışmada olumlu etki elde edildiği, 10 çalışmada anlamlı etki olmadığı, 6 

çalışmada ise psikomotor hız gibi bazı bilişsel alanlarda BKAP’larla bozulma olduğu 

bildirilmiştir (31). BKAP’ların bilişsel fonksiyonlar üzerindeki olumlu etkilerinin 

olmamasının nedeni; ilaçların, psikotik belirtileri azaltmak için subkortikal dopamin 

aktivitesini azalttıklarından bu ilaçların bilişi olumsuz etkilemesi, ilaçların ekstrapiramidal 

yan etkileri, ilaçlarla birlikte antikolinerjik ilaçların kullanımının gerekmesi olabilir. 

Pek çok çalışma ilaçların bilişsel işlevler üzerine anlamlı bir etkisi olmadığını 

bildirirken olanzapin, klozapin, ziprasidon, risperidon gibi atipik antipsikotiklerle tedavinin 

bilişsel işlevlerdeki bozulmaya olumlu yönde katkısı olduğunu gösteren çalışmalar 

bulunmaktadır. Atipik antipsikotikler şizofrenide bilişsel fonksiyonları iyileştirme konusunda 

umut vermektedirler. Beş randomize çift kör çalışmanın dördünde BKAP ‘le 

31

karşılaştırıldığında atipik antipsikotik ilaçlarla tedavi sonrasında en az bir ölçümde önemli 

bilişsel gelişme olduğu bildirilmiştir (91). 

Klozapin ilk kullanıma giren ikinci kuşak antipsikotik ilaç (İKAP) olması nedeniyle 

bu alanda en çok çalışılan ilaç olmuştur. Hagger ve arkadaşları (20), klozapin tedavisi alan 36 

tedaviye dirençli şizofreni hastasının bilişsel işlevlerini inceledikleri çalışmalarında 6 haftalık 

tedavi sonunda bellek ve dikkat fonksiyonlarında düzelme bulmuşlardır. 6 aylık tedaviden 

sonra ise anlamlı olmasa da birçok bilişsel işlev bozukluğunda düzelme eğilimi göstermiştir. 

Başka birçok çalışmada da klozapinin bilişsel işlevler üzerine olumlu etkileri gösterilmiştir. 

Özellikle uzun dönem klozapin tedavisinin etkileri daha olumlu sonuçlar vermektedir. 

Klozapin genellikle sözel akıcılık ve dikkat, reaksiyon zamanı, yürütücü işlevler, sözel 

öğrenme ve bellek üzerine etkilidir (92). Bu çalışmalardaki olumlu etkisine karşın çok az 

çalışmada klozapinin etkisiz olduğu bildirilmiştir. Goldberg ve arkadaşları yaptıkları bir 

çalışmada klozapin alan hastalarda psikotik belirtilerde iyileşme saptarken bilişsel işlev 

bozukluklarında değişiklik gözlememişlerdir. Klozapinden önce klasik antipsikotikler almakta 

olan bu hastaların bilişsel işlevlerinde 15 aylık bir klozapin tedavisinden sonra bile anlamlı bir 

değişiklik görülmemiştir (89). 

Risperidonla yapılan çalışmalarda reaksiyon zamanı, seçici dikkat, yürütücü işlevler, 

çalışma belleği, sözel öğrenme, bellek üzerinde olumlu etkileri saptanırken; sözel akıcılık ve 

motor öğrenme üzerine etkisi olmadığı saptanmıştır (89). Bazı çalışmalarda risperidonun 

duygulanımı tanıma ve algılamada iyileşme oluşturduğu gösterilmiştir. Risperidonle akut 

dönemdeki psikotik hastalarda yapılan bir çalışma, ilacın, bilişsel işlevler üzerine etkisi 

olmadığını gösterirken, yaşlı şizofrenik hastalarda risperidon ve olanzapinin bilişsel işlevlerde 

gelişme sağladığını gösteren 8 haftalık çift kör başka bir çalışma bildirilmiştir (25). 

Olanzapinle yapılan çalışmalarda reaksiyon zamanı, yürütücü işlevler, sözel öğrenme, 

bellek, dikkat ve sözel akıcılıkta gelişme olduğu ve bu oranında klozapin ve risperidon ile 

rapor edilenden daha yüksek iyileşme olduğu gösterilmiştir (92,93). Bazı çalışmalarda ise bu 

etkisinin risperidondan fazla olmadığı gösterilmiştir. Fakat bu sonucun, olanzapinin diğer 

antipsikotiklerle çift kör randomize yapılan çalışmalarda desteklenmesi gerekmektedir. 

Ketiapinle bir yıllık izlemde, dikkat, sözel bellek ve yönetsel işlevlerde genç 

erişkinlerde anlamlı iyileşme gözlenmiştir. Ancak örneklem çok küçüktür ve kontrol grubu 

yoktur. 250 Ayaktan tedavi hastasında olanzapin ve aripirazolun bilişsel işlevler üzerine 

etkisini araştıran bir çalışmanın sonuçları, yönetsel işlevlerde anlamlı bir farklılık olmadığını 

ortaya koymuştur (31). 

Bazı atipik antipsikotiklerle belirtilerde belirgin bir düzelme, bilişsel işlevlerde ılımlı 

bir düzelme sağlanıyor olmakla birlikte düzelmenin olduğu bu iki alan arasındaki korelasyon 

istatistiksel olarak anlamlı değildir İlaç tedavisinde görülen bu yararların ilacın etkisinden mi 

olduğu ya da antikolinerjik kullanımını gerektirecek ilaç yan etkilerinin olmamasında mı 

kaynaklandığı net değildir (29). 

32

Amerikan Ulusal Ruh Sağlığı Enstitüsü desteğiyle yapılan antipisikotik ilaçların 

kronik şizofrenide etkinliğini araştıran CATIE çalışmasında, ilaçların bilişsel alana etkileri de 

araştırılmıştır. Klasik antipsikotiklerden perfenazin ve atipik antipisikotiklerden de olanzapin, 

ketiapin, risperidon ve ziprasidon araştırmada yer almıştır. 1460 hastanın, 817'si 18 aylık 

çalışmayı tamamlamıştır. Araştırmada örneklemin geniş olması, çok sayıda merkezin yer 

alması, başka ilaç çalışmalarında yer almayan, gerçek şizofreni hastalarını iyi temsil ettiği 

düşünülen alkol madde kullanımı olan hastaların da yer alması bu araştırma sonuçlarının 

önemli bulunmasında rol oynamıştır. İlaç alan hasta gruplarının hepsinde başlangıca göre 

küçük ama istatistiksel anlamlılıkta bir bilişsel düzelme olmuştur. Perfenazin ve atipik 

antipsikotikler arasında ilk 2 ayda belirgin bir farklılığın saptanmaması, 18. ayda ise 

perfenazinin olanzapin ve risperidondan daha etkili olması atipik antipsikotiklerin kognisyon 

üzerinde klasik antipisikotiklere göre daha etkili olduğunu gösteren önceki bulguların tersine 

ve ilginç bir sonuçtur. Ayrıca bu araştırmada bilişsel iyileşmenin ketiapin ve ziprasidon alan 

hastalarda tedaviyi daha uzun sürdürmenin belirleyicisi olduğu saptanmıştır. Atipik 

antipsikotiklerin iddia edildiği kadar bilişsel fonksiyonlara klasik antipsiklerden daha olumlu 

etkileri olduğu sonucu tekrar gözden geçirilmesi gerektiği önerilmiştir. Yüksek dozlara 

çıkılmayan klasik antipsikotiklerin de bu etkiyi sağladığı belirtilmiştir (91). 

Şizofrenide Bilişsel İşlev Bozukluklarının Gidişi 

Şizofrenide görülen bilişsel işlev bozukluklarının gidişi ile ilgili yapılan çalışmaların 

sonuçları çelişkilidir. Kesitsel çalışmaların büyük bölümünde olduğu gibi izlem 

çalışmalarında da şizofrenide görülen bilişsel bozukluğun hastalığın gidişi boyunca 

değişmediği bildirilmiştir. Yaşlanmayla bilişsel işlevlerde bozulma olduğunu bildiren izlem 

çalışmalarında sürekli hastanede tedavi altında olan ve işlevselliği düşük şizofreni 

hastalarında çalışma yapılmıştır. Heaton ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada, ayaktan 

tedavi edilen şizofreni olgularında yaşla değişmeyen bir bilişsel bozukluk olduğu 

gösterilmiştir. Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri kliniğince gerçekleştirilen 

çalışmada, şizofreni hastalarında yaşla bilişsel işlevlerin ilişkisi incelenmiştir. Şizofreni 

hastalarında yaşla sadece dikkat işlevleri, sağlıklı gönüllülerde ise yaş ile bellek ve sözel 

akıcılık işlevleri arasında ilişki olduğu saptanmıştır. Bu çalışma şizofreni hastalarında bilişsel 

işlevlerin normal sağlıklı bireylere kıyasla bozuk olduğunu, ama yaşlanmayla dikkat dışındaki 

alanların anlamlı düzeyde değişmediğini göstermiştir (31, 94) 

İlk atak şizofreni olgularında yapılan çalışmalar hastalığın gidişi ile ilgili bilgi verme 

yönünde önemli görünmektedir. Böyle bir çalışmada 4 yıllık bir izlemin sonucunda sözel 

bellek dışındaki bilişsel işlevlerdeki bozukluğun değişmediği hatta düzeldiği saptanmıştır. Bu 

bulgu sözel bellekte şizofrenide özgül ve kalıcı biz bozukluk olduğunu akla getirmektedir. 

Çalışmalar arasındaki çelişkili sonuçlara rağmen kanıtlar daha çok şizofrenide görülen bilişsel 

bozuklukların zaman içinde anlamlı düzeyde değişmediği ya da yaşlanma ile beklenenden 

daha fazla bir değişikliğin olmadığı doğrultusundadır (31). 

33

Bilişsel işlev Bozuklukları ve Psikososyal İşlevsellik İlişkisi 

1970’li yılların başlarından itibaren çeşitli nörolojik ve nöropsikiyatrik durumlar 

içinden bilişsel bozuklukların işlevsel sonucunu en çok etkileyen faktör olduğu bilinmektedir 

(95). İlk epizodları sırasında daha ağır şiddetli bilişsel bozukluklar gösteren hastaların kronik 

hastalık seyri gösterme olasılığı daha yüksektir (96). Bu hastalar aynı zamanda tedaviye 

yanıtsızlık, düşük mesleki işlevsellik ve bağımsız yaşayamama durumunu da göstermektedir. 

Bilişsel bozukluk ve şizofrenin belirtileri arasındaki ilişkinin çok güçlü olmamasına 

karşın bilişsel bozukluk ile şizofreni hastalığının sosyal işlevsellik, yaşam kalitesi ve işsizlik 

arasında güçlü ilişki bulunmuştur. Şizofrenide bellek ve yürütücü işlevler gibi anahtar bilişsel 

özellikler ile işlevsellik arasında tutarlı ve yüksek derecede anlamlı ilişkinin bulunduğu 

çalışmalar vardır. Hobart ve arkadaşları da bilişsel işlev performansları ve işlevsellik 

arasındaki ilişkiyi değerlendirdikleri çalışmalarında, tam tanısal değerlendirme için bilişsel 

değerlendirmenin önemli olabileceği sonucuna varmışlardır (72). 

Bilişsel işlev bozuklukları şizofreni hastalarının psikososyal işlevselliği ile yakın 

ilişkili görünmektedir. Bilişsel işlev bozuklukları sosyal ve mesleki alandaki işlevsellik ve 

toplum içinde bağımsız yaşama gibi işlevlerin öngörücü etmeni olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Hastaların sosyal algılama ve bilişsel kapasitesindeki sınırlılıklar sosyal işlevselliğini 

etkilemektedir. Örneğin hastaların diğer kişilerin yüz ifadelerini tanıma gibi sosyal algılama 

becerileri ile ilgili yaşadıkları zorluklar, yani sosyal bilişsel alandaki zorluklar sosyal 

işlevselliklerinde ve uyumlarını bozmaktadır. Hastaların bu tür sosyal bilgi ve becerilerinin 

yanı sıra sosyal becerilerini ortaya koyabilmeleri için hedef belirleyebilme, sorunlar için 

alternatif çözümleri üretebilme yani problem çözebilme yetilerinin yerinde olması gerekir. Bu 

noktada ise bellek, dikkat ve yürütücü işlevler gibi bilişsel alanların rolü büyüktür (31). 

Bilişsel işlevlerin farklı alanları ile psikososyal işlevsellik arasındaki ilişki pek çok 

çalışmada gösterilmiştir. Şizofrenik hastalardaki bilişsel işlev bozukluğunun kişinin sosyal ve 

mesleki yeteneklerini olumsuz etkilediği, ayrıca yaşam kalitesini de önemli derecede bozduğu 

gösterilmiştir (2, 10, 43). Green ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmalarda psikososyal 

işlevselliğin değişik alanları ile bilişsel işlevler arasında bağ olduğu gösterilmiştir. Toplumsal 

işlevsellik ile yürütücü işlevler, sözel bellek, sözel akıcılık arasında, sosyal problem çözme ile 

vijilans arasında anlamlı ilişki saptamışlardır. Yürütücü işlevler, vijilans, sözel öğrenme ve 

sözel bellek, işlevsel sonucu öngörmede özgül bilişsel alanlar olarak önerilmiştir. Bilişsel 

işlevler içerisinde sözel bellek işlevsel sonuçla en tutarlı ilişki göstermektedir. Yürütücü 

işlevler mesleki işlevsellik, yaşam kalitesi ve bağımsız yaşama becerilerini kapsayan 

toplumsal işlevsellik ile en güçlü ilişki göstermektedir. Daha sonraki yıllarda hem ilk atak 

şizofreni hastalarında hem de kronik hastalarda gerçekleştirilen kesitsel ve ileriye yönelik 

çalışmalarda da bilişsel işlevler ve psikososyal işlevsellik arasındaki ilişki gösterilmiştir (31). 

Bilişsel eksiklikler nedeniyle sosyal ipuçlarını tam olarak anlayamama ve bu nedenle uygun 

yanıtı geri çağırmada sorun olabilir. Bu da sosyal ilişkiler ve kişilerarası ilişkilerde sorunlara 

yol açabilir. Bunun sonucunda psikososyal kriz ya da relaps dönemlerinde sorun çözme 

34

kapasitesinin sınırlı olmasına ve sonuçta bilişsel fonksiyonların daha da kötüleşmesine yol 

açar. 

Yaşam niteliği, bireyin temel gereksinimlerinin, toplumsal beklentilerinin karşılanması 

ve yaşadığı toplumun sunduğu olanaklardan yararlanması olarak tanımlanmaktadır. Yaşam 

niteliğinin bileşenleri, bireyin fiziksel sağlık durumu, uyum yetisi, psikolojik durumu/iyilik 

hali, toplumsal etkileşimleri ve ekonomik durumudur. Bu çerçevede, bireyin “kendini iyi 

hissetmesi”, “yaşamdan doyum sağlaması” gibi ifadeler yaşam niteliği kavramının öznel 

boyutunu oluştururken; “bağımsız yaşayabilme”, “kişilerarası ilişkiler”, “üretken olma” gibi 

ifadeler kavramın nesnel boyutunu oluşturmaktadır. Şizofrenideki bilişsel defisitler ile yaşam 

niteliği arasındaki ilişkiye bakıldığında; bilişsel defisitlerin varlığında yaşam niteliğinde 

düşme olduğu gösterilmiştir Bilişsel yetileri azalan şizofreni hastalarının yaşam kalitesi 

puanları da azalmaktadır. Fujii ve Wylie’nin ağır şizofreni hastalarında bilişin yaşam kalitesi 

üzerine etkilerini araştırdıkları bir çalışmada; bilişin uzun vadede yaşam kalitesinin nasıl 

olacağını tahmin edici etkilerinin olduğunu saptamışlardır. Bu populasyonda bilişte düzelmeyi 

hedefleyen tedavi yaklaşımlarının, yaşam kalitesini arttırdığını belirtmişlerdir (28). 

Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri Kliniğince gerçekleştirilen bir 

çalışmada yaşam kalitesi ile bilişsel işlevlerin ilişkisi incelenmiştir. Bu çalışmada şizofreni 

hastalarında fiziksel, psikolojik ve sosyal alanlarda yaşam kalitesi puanlarının sağlıklı 

bireylere oranla daha düşük olduğu saptanmıştır. Yaşam kalitesinin sosyal alanı ile yürütücü 

işlevler ve işlem belleği arasında ilişki olduğu ve bilişsel işlevleri daha kötü olan grupta 

yaşam kalitesi sosyal alt puanının daha düşük olduğu saptanmıştır (20, 31, 97). 

Bilişsel fonksiyonlar ve hastaların ilaç uyumları arasındaki ilişkiye bakıldığında; 

bilişsel defisit varlığında hastaların tedavi uyumlarının kötü olduğu ve bunun sonucunda da 

relaps riskinin yüksek olduğu saptanmıştır (Jeste ve ark, 2003, Fenton ve ark, 1997). Aynı 

şekilde bilişsel defisit olduğu zaman, hastaların tıbbi durumlarıyla ilgili yardım arayışlarında 

zorlandıkları gösterilmiştir (28). 

Bilişsel bozuklukların, tedavi etkilerinin toplumsal düzeyde genelleşmesi üzerinde ne 

ölçüde rol oynadığı tam olarak bilinmemektedir Tüm psikoterapilere ilişkin temel bir 

varsayım, tedavide kazanılan becerilerin hastanın yaşam ortamına taşınması ya da 

genelleşmesi gerekliliğidir Bilişsel fonksiyonlarla rehabilitasyonda ilerleme arasındaki ilişkiyi 

inceleyen birçok çalışma vardır. Psikiyatrik rehabilitasyon öğrenme modellerine dayanır ve bu 

tedavilerin hepsinde bir müfredat, yapılandırılmış öğrenme stratejileri ve hastaların sürekli 

test edilmesi söz konusudur (25). Bellek fonksiyonları ve dikkat performansları ark 1994, en 

kötü olan şizofreni hastaları, toplumsal beceri eğitimlerinden de en az yararlanan hastalardır. 

Yani bilişsel sorunlar başlangıçtaki fonksiyon bozukluklarının da prediktörleri olup; aynı 

zamanda rehabilitasyonun olgulara yarar sağlayabilme derecesini kısıtlayarak hız sınırlayıcı 

faktörler olarak rol oynamaktadırlar (14, 98, 99). 

Tanı sistemleri ve farmakolojik tedavilerin ilk olarak şizofreninin psikotik belirtileri ve 

daha sonra da negatif belirtileri üzerine odaklanması nedeniyle, bilişsel sorunlar uzun yıllar 

35

oyunca büyük oranda göz ardı edilmiştir. Bununla birlikte, bilişsel bozuklukların rölatif 

olarak stabil olması (belirtiler olmadığında dahi), bunların nöropatolojik değişikliklerle ilişkisi 

ve risk altındaki populasyonlarda (örneğin birinci derece akrabalar) mevcut olması, bilişsel 

defisitlerin bozukluk için hassasiyet oluşturan bir faktör ve girişim için geçerli bir hedef 

olarak görülmesine yol açmıştır. Bu durum, sık sık bellek ve dikkatte sıkıntı verici ve 

engelleyici sorunlar belirlenen hizmetten yararlanan kişiler tarafından da desteklenmiştir. 

Bilişsel bozukluklara yönelmenin öneminin anlaşılması şizofrenili bireyler için bazı bilişsel 

rehabilitasyon stratejilerinin geliştirilmesine yol açmıştır. Bilişsel performansı düzelttiği 

belirlenen girişimler ,“Bilişsel Rehabilitasyon” olarak bilinmektedir. Bilgisayar temelli 

egzersizleri kullanan bilişsel eğitim, bireysel yönerge veya grup teknikleri şizofrenideki 

bilişsel bozulmanın iyileştirilmesi için kullanılan farmakoloji dışı yaklaşımlardır. Bu 

tekniklerin bazıları doğrudan bilişsel becerileri onarmaya ya da geliştirmeye yöneliktir, 

diğerleri doğaları açısından telafi edici olarak düşünülürler ve toplumdaki işlevselliği 

düzeltmek için bilişsel işlevlerdeki bozukluğu geçiştirmeğe çabalarlar (100). 

BİLİŞSEL REHABİLİTASYON TERAPİLERİ 

(Cognitive Rehabilitaton Theraphy; CRT) 

İlk olarak 1915’li yıllarda Goldstein, travmatik beyin hasarı sonrası bilişsel defisiti 

gelişen hastalarda bu defisitleri gidermeye yönelik girişimleri başlatmıştır. Travmatik beyin 

hasarı gelişen kişilere sistematik bir şekilde eğitim verildiğinde hastaların defisitlerinde 

düzelme saptandığı gözlenmiştir (3). Şizofreni hastalarıyla bu alanda ilk çalışmalar 

Meichenbaum (1973) ve Cameron (1974) tarafından yapılmıştır. Meichenbaum ve Cameron 

dikkat ve bilişsel işlevleri dolaylı olarak yeniden yapılandırma ve çalıştırmayı amaçlayan 

terapi programlarının oluşumuna öncülük etmişlerdir. Sonrasında Siegel ve Spivack (1976), 

Liberman (1986) bu alanda çalışmış ve sosyal beceri ve problem çözücü eğitim 

programlarının dolaylı olarak bilişsel işlevleri iyileştirdiğini göstermişlerdir. Oldukça 

yapılandırılmış ve kuralları olan eğitim programlarından oluşmuş modüller aracılığıyla 

çalışmışlardır. Wallace ve Boone (1984), modüllerin motor davranış ve bilişsel alanda optimal 

gelişme sağladığını göstermiştir (16). 

1990’lı yılların sonunda, rölatif olarak birbirinden farklı iki alanda yürütülen bilişsel 

rehabilitasyon araştırmaları ortaya çıkmıştır. Bunların ilki, spesifik nöropsikolojik testlerdeki 

performans değişikliklerin değerlendirildiği bir dizi laboratuar araştırmasıdır. İkinci alan ise, 

bilişin düzelmesi halinde işlevsellik ve belirtilerin de düzelebileceği önermesine dayanarak 

çok sayıda bilişsel işlevi (çoğunlukla işlevsel sonuçlarla bağlantılı olduğu bilinen işlevler) 

hedefleyen daha kapsamlı klinik araştırmalardan oluşmuştur. 

Klinik yönü daha ağırlıklı olan yaklaşımlar, pek çok boyutta büyük ölçüde değişkenlik 

göstermektedir. Bunlar, bilgisayar yardımıyla ya da elle uygulanan, çalışma bazlı ya da 

stratejiye yönelik, yalnızca bir kişiyi ya da bir grubu içeren, bir tek seans içeren ya da birkaç 

saat süren ve bir terapist eşliğinde ya da tek başına gerçekleştirilen yaklaşımlar 

olabilmektedir. Uygulama tekniklerinin geniş sprektrumlu olması, genel anlamda iki gruba 

ayrılan, CRT’de öğrenmenin altında yatan prensipler konusundaki farklı görüşleri 

36

yansıtmaktadır. Bu grupların ilki nörolojik bilim ve nöropsikoloji prensipleriyle 

yönlendirilmektedir. Bu yaklaşım ağırlıklı olarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD)’nde 

benimsenmekte ve aşağıdan yukarıya çalışma bazlı bir yaklaşımı desteklemektedir. Bu 

yaklaşımın normalden düşük düzeyde aktive olan nöral ağların yeniden aktive olmasına ve 

sonuçta yeniden düzenlenmesine olanak sağlayabildiği düşünülmektedir. Avrupa’da 

benimsenme eğilimi gösteren ikinci yaklaşım ise, yeni kognitif becerilerin geliştirilmesi, 

özellikle de stratejik işlem ve öz-izleme kullanımının artırılması üzerinde durmaktır. Bu 

yaklaşım, bilişsel rehabilitasyona yönelik daha bilişsel, eğitime dayalı yukarıdan aşağıya 

giden bir yaklaşım üzerinde odaklanmaktadır. Aralarında açık farklılıklar görülmekle birlikte, 

uygulamada bu yaklaşımlar önemli oranda ortak bir temeli paylaşmaktadır. Bilişsel 

rehabilitasyon paketlerinin çoğu yeni ya da mevcut bilişsel işlevler için tekrarlanan 

egzersizlerin yapıldığı yoğun çalışmaya ve sorun çözme becerilerinin düzeltilmesine yönelik, 

yukarıdan aşağıya niteliği daha ağırlıklı olan girişimlere dayanmaktadır (17). 

Tek Başına Uygulanan Bilgisayarlı Tedavi 

Çalışma bazlı programlar genellikle bilgisayarlı bir tekniğe dayanmakta ve bir terapist 

yardımıyla kullanılmaktadır. Pek çok grup, travmatik beyin hasarları olan bireylerin 

iyileştirilmesi için tasarlanmış olan bir paketten türetilen yazılımı kullanarak dikkat, bellek ve 

sorun çözme yeteneği eğitimi gerçekleştirmiştir. Bu programlar bireysel olarak 

uygulanmaktadır; Medalia ve arkadaşları tarafından uzun yıllar içinde geliştirilmiş ve 

kullanılmış olan eğitime yönelik alternatif bir yazılım NEAR (neuropsychological and 

educational approach to remediation; iyileştirmeye yönelik nöropsikolojik ve eğitime dayanan 

yaklaşım) benzer bilişsel işlevleri hedeflemektedir. Bu program, bireysel performans üzerinde 

durmasına karşın, grubun çalışmasını denetleyen bir terapist eşliğinde küçük gruplarda 

kullanılmaktadır. Daha yeni çalışma bazlı bir yazılım paketi-cogpack (marker, software, 

ladenburg, Almanya) spesifik olarak şizofreni tanısı konmuş olan bireyler için tasarlanmış ve 

değişken sonuçlarla da test edilmiştir (17). 

Birleştirilmiş Grup ve Bilgisayarlı Tedavi 

Bu programlar çoğunlukla tek başına uygulanan, çalışma bazlı, bilgisayarlı bir bileşeni 

temel almasına karşın, sıklıkla daha fazla kliniğe yönelik ve kapsamlı iyileştirme 

programlarına dahil edilmektedir. Hogarty ve Flesher, gelişimdeki anomalilerin sosyal 

öğrenmede gerileme oluşturduğu düşüncesinden yola çıkarak, kendi bilişsel rehabilitasyon 

programları için nörolojik gelişime yönelik bir model benimsemiştir. Bu terapinin hedefi, 

anlamlı öz-yönelimli deneyimler kapsamında sosyal kognitif öğrenmeyi kolaylaştırmaktır. 

Olgular 75 saatlik bilgisayarlı öğrenmeye ek olarak, yaklaşık 6 ay boyunca, sosyal 

etkileşimlerin daha özlü bir biçimde anlaşılması için çaba gerektiren somut bir bilişsel işlem 

tarzına geçiş üzerinde odaklanan, haftada 1,5 saatlik grup seanslarına katılmaktadır (17). 

37

Grup Tedavisi 

Diğer programlarda, tedaviyi uygulamak üzere bilgisayar yerine, bir terapist 

kullanılmaktadır. Bu tedavi formu, sosyal etkileşim ve pekiştirme için fırsat sağlamanın yanı 

sıra katılımcıları, performanslarını dikkatle izlemeleri, değerlendirmeleri ve değiştirmeleri 

için cesaretlendirmektedir. Bütüncül Terapi Yaklaşımları (BTY), geliştirilmesi gereken ilk 

klinik programlardan biridir ve şu anda Avrupa ve ABD’de kapsamlı bir biçimde 

değerlendirilmektedir. Bu, temel kognitif işlemlerdeki yetersizliğin, daha karmaşık düşünce 

ve davranışlarda oluşan sorunların ilerlemesini sağladığı önermesine dayanan grup terapisi 

aracılığıyla uygulanan bir programdır (17) 

Bireysel Tedavi 

Terapistin yönlendirdiği bir diğer bilişsel rehabilitasyon programı, güçlüğü aşamalı 

olarak artırılan, bir dizi kalem ve kağıt görevi kullanarak dikkat, bellek ve yönetici 

işlevsellikte düzelmeyi hedeflemektedir. Süresi 1 saate varan ve sayısı 40’a kadar çıkan 

seanslar haftada 3 ve daha fazla sayıda gerçekleştirilmekte ve bireysel baz da 

uygulanmaktadır. Çalışma ilk olarak Delahunty ve Morice tarafından tasarlanmış olup 

frontal/prefrontal nöral sistemlerin aktivasyonu yoluyla kognitif işlevi düzeltmek 

amaçlanmıştır. Clereder ve ark ise kognisyon için öz-izleme, öz-düzenleme ve “metakognisyon”’un 

bir kişinin kognitif fonksiyonları üzerine düşünmesinin önemini vurgulayarak, 

stratejik bir kognitif yaklaşımı benimsenmişlerdir. Materyaller içeriği açısından bir bilgisayar 

ortamında sunulanlar kadar çekici olmamakla birlikte, olguların katılımında terapistin 

oynadığı rol ve hatasız öğrenme ve yapılandırma eğitim tekniklerinin sunduğu yüksek ödül 

düzeyi, katılımcıların bu tedaviyi değerli ve zevkli olarak kabul etmelerini sağlamaktadır. 

Diğer bilişsel rehabilitasyon programları, daha spesifik ya da idiyosinkratik 

yaklaşımlardan yararlanmaktadır. Örneğin Silverstein ve arkadaşları tarafından planlanmış 

olan programda, dikkat becerilerini şekillendirmek üzere edimsel koşullama teknikleri 

kullanılmaktadır. Bilişi düzeltmeye yönelik ilk girişimlerin bazıları, bilişsel görevlerdeki 

davranışı izlemek ve düzenlemek için eğitilen kişinin içe dönük konuşması üzerinde 

odaklanmıştır (17). 

Bilişsel Düzenleme (Cognitive Remediation) 

Bilişsel düzenleme; dikkat, planlama, sorun çözme ve/veya bellek gibi bilişsel 

işlevleri değerlendiren bir dizi kağıt-kalem veya bilgisayar testleri ile bilişsel işlevlerin 

doğrudan geliştirilmesi ve/veya onarılmasını amaçlar.. Bilişsel düzenlemenin temel ilkesi, 

beynin nöroplastik sığasının eğitimle sağlanan bilişsel deneyimlerle zenginleştirilebileceğidir. 

Bilişsel ve işlevsel seyirdeki gelişmeler, alıştırma ve uygulamalı egzersizlerle ve sosyal, iş 

ilişkili veya sorun çözme temalarının üst düzey soyutlanmasına yoğunlaşan grup veya bireysel 

eğitim oturumları ile sağlanabilir. Bilişsel araştırmaların psikososyal grup veya diğer tedavi 

şekilleri ile sinerjistik bir şekilde işleyen kapsamlı iyileştirme programlarına birçok başarılı 

bilişsel düzenleme programı yerleştirilmiştir (17). 

38

Bilişsel düzenlemenin etkinliğini değerlendiren çalışmalarda; birçok bilişsel işlev 

alanında gelişmeler olduğu gösterilmiştir. Ayrıca çalışmalar da, bilişsel düzenleme 

programının alt tipine göre, bağımsız yaşama becerileri, iş bulabilme, iş süresi, çalışılan 

saatler, mesleki rehabilitasyonda kazanılan para, sosyal sorun çözme becerilerinde düzelme ve 

sosyal uyum gibi seyri etkileyen birçok alanda da düzelmeler olduğu saptanmıştır. 

Kurtz ve arkadaşlarının yaptıkları bir çalışmada 36 şizofreni ve şizoafektif bozukluk 

tanılarıyla izlenen hastalara; haftada 3 defa olmak üzere 100 saat bilgisayarlı eğitim verilmiş 

ve hastaların tedavi öncesi ve sonrası bilişsel fonksiyonları, pozitif ve negatif belirti ve 

gündelik yaşam becerileri arasındaki ilişkilerine bakılmıştır. Çalışma sonrasında işitsel dikkat 

ve çalışma belleği ile gündelik yaşam becerileri arasında ilişki olduğu ve hastaların dikkat ve 

bellek testlerinde gelişme gösterdiği saptanmış (101). 

Kapsamlı, kliniğe yönelik programlara ilişkin araştırmalarda da etki büyüklükleri daha 

küçük olmakla birlikte, bilişsel rehabilitasyon programlarının yararlı olduğu saptanmıştır. 

Twamley ve arkadaşlarının yaptığı bir meta-analizde 19 randomize kotrollü çalışma (RKÇ) 

gözden geçirilmiş ve bu meta-analizde, dikkat, yönetici işlevsellik, bellek ve sosyal bilişi 

içeren pek çok bilişsel işlev için etki büyüklüklerinin küçük ile orta düzeyde olduğu 

gösterilmiştir (ortalama etki büyüklükleri MES, sırasıyla 0.32, 0.28, 0.36, 0.40). Bu sonuçlar 

daha önce yapılan bilişsel rehabilitasyonla ilişkili diğer iki meta-analizden elde edilen 

bulgularla tutarlılık göstermektedir.(3) bilişsel rehabilitasyonun sosyal işlevsellik üzerindeki 

etkilerini inceleyen araştırma sayısı çok az olmakla birlikte genel olarak bilişsel 

rehabilitasyonun yararlı olduğu bildirilmiştir. 19 RKÇ’yi içeren bir meta-analizde yedi 

araştırmada sosyal işlevsellik incelenmiş ve 0.49 olan anlamlı etki büyüklüğü gösterilmiştir 

(17) 

Çeşitli bilişsel eğitim programlarının gözden geçirmeleri ve metaanalizleri bilişsel 

eğitimin etkinliği hakkında kanıt sunmaktadır (3,102). Bilişsel eğitimin, uzamış dikkat ve 

dilin işlenmesi, yürütücü işlevler, duygulanımın tanınması, sözel hafıza, çalışma belleği 

işleme hızı ve sosyal problem çözme alanlarında iyileşme sağladığı gösterilmiştir (101, 102). 

Biliş üzerindeki bu olumlu etkiler sürekli olabilmekte, ancak değişiklik kalıpları 

değişkenlik göstermektedir. Yapılan pek çok RKÇ’de, 6 ay ile 2 yıllık takip dönemlerinin 

sonuçlarına bakıldığında, farklı bilişsel işlevler için bilişsel düzelmenin sürekliliği, bilişsel 

düzelmenin azalması ve başlangıç düzeylerine geri dönmesini içeren farklı değişiklik kalıpları 

(tutarlılık düzeyinin düşük olmasına karşın) gösterilmiştir (3). 

Diğer araştırmalarda bilişsel rehabilitasyon ile gözlenen bilişteki düzelme ile sosyal 

işlevsellik arasındaki ilişkiye bakıldığında; aralarında bir bağlantı olduğu gösterilmiştir. Bu 

bulgular, katılımcılara bilişsel rehabilitasyon uygulanıp uygulanmamasından bağımsız olarak 

bilişte ortaya çıkan bir değişikliğin, sosyal işlevsellikte değişikliklere yol açtığını 

düşündürtmektedir (3). 

39

Uygulanan bilişsel rehabilitasyonun direkt bir sonucu olmaktan çok, bilişsel 

değişikliğe yanıt olarak ortaya çıkan belirti düzelmesi de araştırılmıştır. Wykes ve arkadaşları, 

bilişsel esneklikteki düzelmenin işitsel varsanılarda bir azalmaya yol açtığını ve bu etkinin 

tekip döneminde devam ettiğini göstermiştir. Şizofrenisi olan genç olgularda aynı bilişsel 

iyileştirim programının standart tedaviyle karşılaştırıldığı bir randomize kontrollü 

çalışmalarda, bilişsel rehabilitasyon uygulanan grupta, planlama yeteneğindeki düzelmelere 

yanıt olarak belirtilerde elde edilen azalmanın, kontrol grubuna kıyasla daha büyük olduğu 

belirlenmiştir. Bu araştırmaların her ikisinden elde edilen verilerin kullanıldığı bir analizde, 

yönetici faktörün (uyaranın yönlendirdiği yanıt verme) anlamlı bir biçimde belirti şiddetindeki 

azalmanın öngörülmesini sağladığı, ancak bunun yalnızca bilişsel rehabilitasyon uygulanan 

grup için geçerli olduğu saptanmıştır. Bu bilişsel rehabilitasyon programında öğretilmiş olan 

doğru öz-düzenleme ve deneyimlerin yorumlanmasını düzeltecek bilişsel stratejilerin sürekli 

kullanımı, hastalığın seyri içinde ortaya çıkabilen daha az yapılandırılmış bilişsel 

değişikliklere kıyasla, belirtiler üzerinde daha büyük bir etki gösterebilmektedir (103). 

BÜTÜNCÜL TERAPİ YAKLAŞIMLARI (BTY) 

{İntegrated Psychological Treatment for Schizophrenic Patients (IPT)} 

Brenner ve arkadaşları tarafından şizofreni hastalarının tedavisi için geliştirilen 

“Şizofreni Hastaları için Bütüncül Psikolojik Terapi Yaklaşımları (BTY) ” {İntegrated 

Psychological Treatment for Schizophrenic Patients (IPT) }, çok yönlü müdahaleyi kapsayan 

bir yöntemdir. 10 dile çevrilmiş ve dünyada birçok ülkede uygulanmaktadır. Grup terapisi 

aracılığıyla uygulanır. Şizofrenide görülen bilişsel bozukluklarda ve sosyal bilişsel alanlarda 

iyileşmeyi ve bu iyileşmeleri psikososyal rehabilitasyonla birleştirmeyi amaçlamaktadır (16). 

Şu kabule dayanmaktadır: bilişsel işlevsellikteki temel defisitlerin, sosyal beceri, 

sosyal ve bağımsız işlevsellik gibi davranışsal organizasyonun daha üst seviyeleri üzerinde 

yıkıcı etkileri vardır. Buna dayanarak başarılı psikososyal rehabilitasyon için, sosyal kendine 

bakım ve iş becerileri geliştirmek kadar hem bilişsel yetersizlik hem de bağlantılı sosyal 

bilişsel defisitlerin ikisinin de iyileştirilmesi gerekmektedir (16). 

Alt düzey ve üst düzey bilişsel bozulmalar arasındaki ilişki ve bilişsel bozulmalar ile 

sosyal düzeydeki işlev bozuklukları arasındaki ilişki iki kısır döngü oluşturmaktadır. Bu kısır 

döngüler içerisinde her bileşen bir diğerini daha da olumsuz etkilemektedir ve sonuçta 

bozulmalar sürekli olarak artmaktadır. Bilişsel hasarlar yalnızca birbirlerini pekiştirmekle 

kalmamakta, aynı zamanda olumsuz etkilerini davranışsal düzenleme ve sosyal performans 

alanlarına da yaymaktadırlar (19). 

Birinci tip kısır döngü birbirini pekiştiren ve güçlendiren, temel ve üst düzey bilişsel 

bozulmaları kapsar. Temel bilişsel işlevlerdeki bozulmalar gelen bilginin bütünleştirilmesini 

sağlayan üst düzey bilişsel işlevlerin önünü kesmektedir. Aynı zamanda, üst düzey 

işlevselliğin azalması basit bilişsel süreçlerin koordinasyonunu engeller ve böylece dikkat ve 

kodlamada bozulmalar oluşur. Bütün bunlar bir arada, sosyal algı ve sosyal tepki üzerinde 

olumsuz etkiye yol açan bilişsel işlev bozukluğunun sürekliliğine neden olmaktadır (19). 

40

İkinci tip kısır döngü, birinci tip kısır döngüye bağlı olarak sosyal işlevsellikteki 

bozulmaları içerir. Bilişsel işlevsellikteki kusurlar, başa çıkma becerilerinin yeterli gelişimini 

ve uygun kullanımını engellemektedir. Bu becerilerden yoksun olmaları nedeniyle, şizofreni 

hastaları stres karşısında daha incinebilir durumdadırlar. Aşırı uyarılma koşullarında, zihinsel 

kapasiteleri o kasar sınırlı duruma gelir ki, bilişsel kusurların daha da ilerlemesi söz konusu 

olur (19). 

Bu iki kısır döngü bir araya gelerek şizofreni belirtilerinin ve sosyal başarısızlığın 

kendini göstermesine yol açarlar. Bu iki kısır döngünün ne şekilde birleştiğini görmek, 

gözlenebilen nedensel etmenler olmadığı durumlar da bile, işlevsellikteki bu bozulmaların 

hangi mekanizma ile sürdürüldüğünü anlamak açısından önem taşımaktadır. Bu nedenle bu 

kısır döngüleri kırmayı hedefleyen tedavi programlarının her iki döngüyü de göz önünde 

bulundurması gerekmektedir (19). 

BTY’nin amacı toplum içindeki uyumu geliştirmektir. Yapılandırılmış olup bilişi, 

psikososyal rehabilitasyona entegre etmeye çalışır.. Tedavi programı, her biri bilişsel 

becerilerden sosyal becerilere doğru uzanan terapötik görevlere yönelik ayrı ayrı aşamalar 

içeren 5 alt bölümden oluşmaktadır. “Bilişsel Ayrımlaştırma”, “Sosyal Algı”, “Sözel 

iletişim”, “Sosyal Beceri”, “Kişilerarası Problem Çözümü”. Sırasıyla uygulanır. Biliş ve 

sosyal biliş ile başlar; iletişim ve sosyal becerilerle devam eder ve en sonda da problem çözme 

becerisi yer alır (16). 

İlk alt bölüm (Bilişsel Ayrımlaştırma); bilişteki dikkat, sözel hafıza, bilişsel esneklik, 

kavram oluşturma, soyut düşünme, algısal yetenek ve bellek gibi basit bilişsel görevleri yerine 

getirebilme becerisini geliştirmeyi hedeflemektedir. Sık tekrarlayarak olan eğitime vurgu 

yapar (tekrarlayarak öğrenme). Bu alt programlarla sağlanan eğitim birinci tip kısır döngüyü 

kırmayı hedeflemektedir. Bilişsel bozulma düzeyinin azaltılması, hastanın sosyal becerileri ve 

başa çıkma becerilerini arttırarak harekete geçirmektedir. Grup içinde yapıldığı için 

interaktiftir. Hastalar bireysel hedeflerine ulaşmak için alternatif stratejiler öğrenirler (16). 

2. alt bölüm (Sosyal Algı); alt programının amacı sosyal ve emosyonel algı, 

emosyonel dışavurum gibi üst düzey bilişsel işlevleri geliştirmeyi hedefler (16). 

Bilişsel bozulma düzeyinin azaltılması hastanın sosyal becerileri ve başa çıkma 

becerilerini artırarak harekete geçirecektir. 4. alt bölüm (Sosyal Beceri) ve 5. alt bölüm 

(Kişilerarası Problem Çözme); kişilerarası becerileri pratik ederek ve grupta yapılan problem 

çözücü egzersizlerle sosyal uyumu oluşturmaya odaklanır (16). 

3. alt bölüm (Sözel İletişim); ilk 2 ve son 2 alt grup arasında bir köprü görevi görür. 

Sözel akıcılık, yürütücü işlevler gibi kişilerarası iletişimi direkt etkileyen bilişsel beceriler 

üzerine odaklanır. Bu şekilde hastanın davranış repertuarı zenginleştirilerek sosyal stres 

kaynakları karşısındaki incinebilirlik düzeyi azaltılmaktadır. Böylece ikinci tip kısır döngünün 

de sürekli olarak kendini yinelemesi engellenmiş olmaktadır (16, 19). 

41

Alt Program Müdahale Odağı Müdahale Teknikleri 

Bilişsel Ayrımlaştırma Dikkate İlişkin Beceriler 

Kavramsallaştırma 

Kart Sınıflandırma 

Alıştırmaları 

Sözel Kavram Alıştırmaları 

Sosyal Algı Sosyal Uyaranın İncelenmesi Sosyal Uyaranın 

Tanımlanması 

Sosyal uyaranın 

yorumlanması 

Durumun anlamının 

tartışılması 

Sözel İletişim Konuşma Becerileri Tekrar Etme Alıştırmaları 

Bir ana başlık üzerinde 

konuşma 

Serbest konuşma 

Sosyal beceriler Sosyal becerilerde yetkinlik Becerilere yönelik bilişsel 

önyapılandırma 

Rol oynama 

Kişilerarası problem çözme 

Kişilerarası problem çözme 

stratejilerinin uygulanması 

Söz konusu problemin 

belirlenmesi ve incelenmesi 

Bilişsel önyapılandırma 

Odaklanılan çözüm yolunun 

gerçek yaşam koşullarına 

aktarılması 

Tablo 2: Şizofreni hastaları için bütüncül psikolojik terapinin alt bölümleri 

. 

Her bir alt bölümün hedefi, her bir hastanın eksikliklerine ve gücüne, tedavinin odak 

noktası olan işlevsellik sonuçlarına dayalıdır. Program, 4-8 hastadan oluşan gruplar 

aracılığıyla yapılır. Genel olarak oturumlar haftada 2 ya da 3 kez olmalıdır. Her bir oturum alt 

bölümüne göre 30-90 dakika arasında sürer Bilişsel ayrımlaştırma alt bölümler 30-40 dakika 

ile sınırlı olmalıdır. Sosyal algı alt bölümü genellikle 60 dakika sürmektedir. Sosyal beceri ve 

kişilerarası problem çözme oturumları ise 90 dakika sürmektedir. Her bir oturumda 10-20 dk 

ne yapılacağı planlanmalı ve önceki oturumun zorluklarına önem verilmelidir (16, 18). 

İlk 3 bölümün, ilk 3-10 oturumu yapılandırılmış olmalıdır. Sadece programdaki 

aktiviteler yapılmalıdır. Eğer grup, yapılacakları anlamakta ve öğrenmekte hala zorlanıyorsa 

sonraki 10-20 oturumda, sadece o alt bölümün programı uygulanmalıdır. Sosyal beceri ve 

kişilerarası problem çözümünde rol oynama zaman aldığından her bir oturumda bir kişi ele 

alınmalıdır. Daha önceki oturumlarda öğrenilenler de ara ara yeniden hatırlatılmalıdır (16). 

Terapide kullanılan materyaller; nötral ve duygu yüklü materyaller olup, öncelikle 

nötral materyallerle başlanılmalı, terapi ilerledikçe emosyon yüklü materyallere geçilmelidir. 

Grupta emosyonel materyalle çalışıldığında anksiyete artıyorsa bir sonraki seansta nötral 

42

materyal kullanılmalıdır. İlk başta somut materyal ve düşük görsel kompleks uyaran 

kullanılmalıdır (16). 

1-Bilişsel Ayrımlaştırma 

Kart eşleme egzersizleri ve sözel kavram alıştırmaları olmak üzere 2 bölümden oluşur. 

Grubun ilk oturumunda katılımcılara bilişsel ayrımlaştırma alt grubu tanıtılır. Terapistlerin 

çoğu başlangıçta haftada 2-3 defa 30-45 dakika (dk) kadar süren oturumlarla başlarlar, birkaç 

oturumdan sonra bu süre 60 dk kadar çıkmaktadır. İlk başta birinci adım olan kart eşleştirme 

egzersizleri tanıtılmalıdır. Grup üyeleri bu egzersizi öğrendikten sonra ikinci adım, olan sözel 

kavram egzersizi tanıtılmalıdır. 2. adımın idare sırası esnek olmalı ve grup üyelerinin 

deneyimlerine bağlı olarak zorluk ve derecesi belirlenmelidir. 2. adım başladıktan sonra 3. 

adım hemen tanıtılmalıdır. Terapötik etkinliğin devamı için önce öğrenilen egzersizlerde sık 

sık tekrar edilmelidir (16). 

1. adım: Kart Eşleme Egzersizleri: Terapi materyali şekil, renk, sayı ve üzerindeki 

haftanın günleri yazısına göre değişik olarak tasarlanan 2.5x3.5 santimtetre (cm) ebadında 

kartlardan oluşmuştur. Terapist hariç her bir grup üyesinin 10-15 adet kartı bulunmaktadır. 

Üyelerin kartları elinde tutması zor olacağından dolayı kartları masa üzerine dizebilirler. İlk 

oturumda kartlar masaya dizilir ve kartların özellikleri tanımlanır: kırmızı, 2 rakam yazılı, 

üçgen, mavi gibi. Bütün özellikler tanımlandıktan sonra terapist ortak özellikleri tanımlar. 

Örneğin “4 sayısı en az iki kartta yer alıyorsa bu ortak bir özelliktir”. Daha sonra grup üyeleri, 

ellerindeki kartları bir özelliklerine göre eşleştirirler. Üyeler bunu yaptıktan sonra yanlarında 

oturan diğer üyelerinin doğru yapıp yapmadıklarını kontrol ederler. Grup üyeleri egzersizi 

öğrendikçe eşleştirme kriter sayısı artırılır. Eşleştirme kriterlerini üyeler de belirleyebilir. Ya 

da terapist bir kriter belirler ve her bir üyenin 1 yada 2 kriter eklemesini ister. Sonrasında her 

bir grup üyesi kendi kriterlerini oluşturur ve bunu grupla paylaşır. Başka bir egzersiz türü de 

kart sayısını arttırarak ya da kart çıkartarak eşleştirme kriterlerini arttırmaktır. Eşleştirme 

kriter sayısı arttıkça, bu özellikleri içeren kart sayısı da giderek düşer. Üyelere egzersiz için 

verilen kart sayısının 4 ya da 5 eşleştirme kriterini karşılayacak şekilde artırmak 

gerekmektedir. 

Terapist sürekli olarak, grup üyelerinin verilen yönergeyi tamamlamaya başlamadan 

önce anlayıp anlamadığından emin olmalıdır. Terapist grup üyeleri tarafından verilen yanıtları 

aydınlatıcı bir şekilde desteklemeli ve ödev üzerinde geri bildirimde bulunmalı ve böylelikle 

grup üyelerinin ödevi iyi bir şekilde anlamasını sağlamalıdır ki verilen ödev yapılabilsin. 

Bazen bir grup üyesinin kartlarında ortak özellikler bulunmayabilir. Bu durumda grup üyesine 

ek kartlar verilmeli ya da grup üyesi o ödevden muaf tutulmalıdır Eğer grup üyeleri 

dikkat/konsantrasyondan dolayı kart eşleştirme ödevinde düşük performans gösteriyorsa 

ödeve başlamadan önce ortak özellikler tahtaya yazılmalıdır, bu şekilde ödevin hafıza içeriği 

kolaylaştırılmış olur (16). 

43

2. adım: Sözel Kavram Egzersizleri (Verbal concept exercises): 

a) Kavramlaştırılmış hiyerarşi egzersizleri: Terapinin bu bölümdeki materyalleri duygusal 

açıdan yüksüz ya da duygusal yüklü olan ayrı sözcük ya da cümlelerden oluşur. Terapist 

tahtaya bir sözcük ya da cümle yazar. Örneğin kamp yapmak için gerekli eşyalar. Grup 

üyeleri yarım daire seklinde otururlar. Üyelere bu konuyla ilgili akıllarına gelen sözcükleri 

sıralamaları istenir. Yardımcı terapist ya da üyelerden biri bunları tahtaya yazar. 

Egzersizin başlangıcında bu sözcük sayısını 25-30 ile sınırlamak avantajlı olacaktır. Bu 

şekilde bilgi işleme kapasitesi aşılmamış olacaktır. Sonrasında bağlantılı sözcük sayısı 50- 

60 olabilir. Söylenen bütün sözcükler bağlantılı olup olmamasına bakılmaksızın tahtaya 

yazılır. Yaklaşık olarak 30 sözcük listelendiğinde grup üyelerinden saymaları istenir. 

Terapist bir grup üyesinden yazılanları yüksek sesle okumasını rica eder. Sonrasında 

terapist hangi sözcüklerin birlikte olabileceğini, buna nasıl karar verdiğini ve bu 

sözcüklere bir grup adı bulmasını rica eder/ister. 2. bir tahtada ya da büyük bir kâğıtta 

renkli kalemle grup adları ve bu gruba ait olan sözcükler yazılır. Örneğin “tuvalet 

malzemeleri” grup adı, diş fırçası, diş macunu, tırnak makası da bu gruptaki sözcükler 

olarak yazılabilir. Bu işlem, bağlantılı sözcükler aynı grup başlığı altında gruplanana 

kadar devam eder. Önceki gruba yeni sözcükler eklenebilir. Örneğin tıraş köpüğü ve 

sabun tuvalet malzemelerine eklenebilir (16). 

b) Eş anlamlı sözcük egzersizleri: Terapinin bu bölümdeki materyalleri duygusal açıdan 

yüksüz ya da duygusal yüklü olan tek sözcüklerden oluşur. Egzersiz duygusal nötr 

sözcüklerden başlar. Bir sözcük yazılır ve grup üyelerinden belirtilen sözcüğün eş 

anlamlısını kâğıtlarına yazmaları istenir. Sonra her bir üye kendi sözcüklerini grupla 

paylaşır ve bütün sözcükler tahtaya yazılır ve sonrasında grup üyelerinden kendi 

sözcüklerini bir cümle içinde kullanmaları istenir ve bu cümlelerde tahtaya yazılır. 

Eşanlamlı sözcük, cümlede orijinal sözcük yerine kullanılabilir ve grup üyelerinden hangi 

sözcüğün orijinal sözcüğe en yakın olduğunun bulunması ve buna neye göre karar 

verdiğini açıklaması istenir (16). 

c) Zıt anlamlı sözcük egzersizleri: Terapinin bu bölümdeki materyalleri duygusal açıdan 

yüksüz ya da duygusal yüklü olan tek sözcüklerden oluşur. Egzersiz duygusal nötr 

sözcüklerden başlar. Başlangıçta bu programda eşanlamlı sözcük egzersizi gibi başlar. Bir 

sözcük verilir, üyelerden bunun zıt anlamlısını önündeki kâğıda yazmaları istenir. 

Sonrasında her üye yazdıklarını gruba yüksek sesle okur ve bu sözcükler tahtaya yazılır. 

Sonrasında bu yazılan sözcüklerden hangisinin verilen sözcüğün tam olarak zıt anlamlısı 

olduğuna karar verilir. Verilen sözcüğün anlamını açık bir şekilde belirtmek faydalı olur. 

Terapist için ek yapı ve açıklamada bulunmak sıklıkla gerekmektedir. Ödevi çok zor 

seçmemek önemlidir. Terapist grup üyelerinin yeteneklerine göre zorluk derecesini 

belirlemelidir (16). 

d) Sözcük tanımlama egzersizleri: Terapi materyali duygu yükü ve soyutluk derecesi farklı 

boyutlarda olan tek sözcüklerden oluşur. Başlangıçta duygu yüksüz ve somut, kesin 

objelerle çalışmaya başlanılmalıdır. Bu şekilde ödevin zorluk derecesi azalmış olur. 

44

Egzersizde yardımcı terapistler role-oynamalarda yer alır. Aşağıda kapı örneği verilmiştir. 

Grup üyeleri ve terapist yarım daire şeklinde otururlar. Yardımcı terapist başka bir 

uygarlıktan, kapıyı bilmeyen biri olarak kendini tanıtır. Terapist gruba yapabildikleri 

kadar yabancıya kapı ne demek onu anlatmalarını rica eder. Terapist grup üyelerini 

tahtaya nesneyle bağlantılı yapısal tanımları yazarak yardımcı olmaya çalışır ve grubu 

asiste eder. Obje yer, büyüklük, işlevsellik, şekil ve renk tanımlamalarıyla anlatılmaya 

çalışılır. Somut, duygu yüksüz objelerle bu egzersiz grup üyeleri tarafından kolayca 

yapılabilir ve öğrenilebilir. Soyut, duygu yüklü içeriği olan sözcükler tanıtıldığında 

önemli zorluklar olabilir (16). 

e) İpucu verilen sözcük egzersizi: Terapi materyali, üzerinde birisinin altı çizili 2 sözcük yer 

alan 3x5 kartlardan oluşur. Sözcükler duygu yüksüz/nötral ve duygu yüklüdür. 

Başlangıçta nötral sözcükler kullanılır sonrasında duygu yüklü sözcüklerle çalışılabilir. 

Altı çizili sözcükle ilgili ipucu verilir ve sözcüğün tahmin edilmesi istenir. Grup üyesi A 

bir kartı eline alır ve primer terapist hastadan kartta yazılı her iki sözcüğü de okumasını 

ister. Sonrasında altı çizili sözcük hakkında bir ipucu düşünerek altı çizili sözcüğü gruba 

anlatmasını ister. İpucu bir isim olmalı ve altı çizili sözcüğü içermemelidir. Örneğin 

dolma kalem-kurşun kalem (mürekkep). İpucu verildikten sonra grup üyeleri düşündükleri 

altı çizili sözcüğü kâğıda yazarlar. Herkes bunu bitirdikten sonra yazdıklarını yüksek sesle 

okurlar ve neden bunu düşündüklerini açıklar. Grup üyelerinin çoğu aynı sözcüğü yazarsa 

üye A’dan altı çizili sözcüğü açıklaması istenir. Üyeler 2 sözcük arasında eşit seçim 

yapmışlarsa üye A’dan yeni bir ipucu daha istenir. Sonrasında üyeler tekrar seçimlerini 

yazarlar ve onu yüksek sesle okurlar, seçim nedenlerini belirtirler. Bu işlem gerekirse 3-4 

defa daha tekrarlanabilir. Altı çizili sözcük tanımlandıktan sonra grup üyeleri bu sözcükle 

ilgili verilebilecek diğer ipuçlarını aralarında tartışırlar. Grupta önemli dikkat sorunları 

varsa 2 sözcük de tahtaya altı çizilmeden yazılabilir (16). 

f) Obje tahmin etme egzersizleri: Bu egzersiz için terapi materyali yoktur. Üye A ve 

yardımcı terapist bir takım oluşturur ve bir obje seçerler. Başlangıçta objenin oda içinde 

yer alan bir obje olmasına dikkat edilmelidir. Grup üyeleri ödevleri yaptıkça objeler başka 

yerlerden de seçilebilir. (hastane odası, hastane bahçesi, şehir vs). Sonrasın da kontrol 

etmek için seçilen objenin adı bir kâğıda yazılır, fakat bu bilgi grup üyeleriyle 

paylaşılmaz. Grup ödeve başlamaya karar verdiğinde obje hakkında “evet” ya da “hayır” 

diye yanıtlanabilen sorular sormaya başlarlar. Yardımcı terapist gerektiğinde üye A’yı 

asiste eder. Her bir üye soru sorabilir, ödevin gerektirdiği dikkat nedeniyle. en fazla arka 

arkaya 2 soru sorabilir. Grup üyesinin sorduğu sorunun yanıtı “evet” ise 2. soru sorabilir. 

İlk soruya yanıtı “hayır” ise soru sorma sırası komşuya geçer. Objeyi tahmin eden grup 

üyesi sonraki objeyi seçer ve grup tarafından bu kişiye soru sorulur (16). 

45

2: Sosyal Algı 

Birbirini izleyen 3 adımdan oluşan bu sosyal algı altprogramı sosyal durumların 

yorumu ve kavramanın gelişimi için daraltılmıştır. Terapi materyali bir ya da birden fazla 

kişiden oluşan slâytlardan oluşmaktadır. Zorluk derecelerine göre değerlendirilen bu slâytlar 

görsel karışıklık ve duygusal yükle çeşitlendirilir. Kolay olan slâytla başlanır ve grup üyeleri 

ödevi yaptıkça zorluk derecesi arttırılır. Terapi oturumları sırasında grup üyeleri ve terapistler 

birbirlerinin yüzlerine bakacak şekilde ya da gösterilen slâytları görecek şekilde duvara karşı 

yarım daire şeklinde oturmalıdırlar. Oda slâytların görülebileceği kadar karanlık, aynı 

zamanda üyeler in birbirlerini görecek kadar aydınlık olmalıdır. Terapist ortada oturur, diğer 

sandalyeler onun yanında yer alır, böylece terapist ve grup üyeleri göz teması kurabilirler. 

Terapi oturumları yaklaşık 60 dakika sürer (16). 

Sosyal algı alt gurubu yapılandırılmış olup terapist yaklaşımının yönlendirici fakat 

otoriter bir yapıda olmamasını gerektirmektedir. Her bir adımı tamamlamak ve adımların 

sırasını dikkate almak önemlidir. Örneğin parçalı ya da eksik bilgi bilgi toplanması ile 

sonradan gelen slâydın yorumlanması yapılmaz. Eksik ya da parçalı bilginin toplanması 

fonksiyonel olmayan algı paterninin devam etmesine ya da desteklenmesine yol açabilir. 

Örneğin yorumlama basamağı zamanında önce başlarsa bazı grup üyeleri resmin sadece bazı 

kesin detaylarına sabitlenebilirler. Bu detaylar düşüncelerine egemen olur ve resimdeki diğer 

bakış açılarına/görünümlere dikkatlerini veremezler. Alt programın adımlarına bağlı kalarak 

/kurallarını yakın takip ederek bu fiksasyonlardan kaçınılmalıdır. Fonksiyonel olmayan 

davranışlar mutlaka düzeltilmelidir. Bu şekilde yeni yorumlayıcı olasılıklar zihinde 

oluşturulabilir (16). 

1. adım: Bilgi Toplama: 

Gruba bir slâyt gösterilir ve terapist, her bir grup üyesinden slâyttaki konuyla ilgili 

detayları tanımlamasını ister. Terapist grup üyelerinin söylediği detayları tekrar ederek, üyeler 

tarafından fark edilemeyen detaylara dikkat çekerek, detayları göstererek, gerektiğinde 

açıklamalar yaparak ve resimdeki konuyla bağlantılı detayları özetleyerek pekiştirir (16). 

Birinci basamakta bilgi toplama, grup üyelerinin dikkatini konuyla bağlantılı 

detaylara çekerek başlar. Bu detaylardan hiçbiri temel olmayabilir fakat toplu olarak resmin 

tam olarak yorumlanmasına katkıda bulunur. Örneğin ortam, ortamdaki objeler, kişilerin 

giysileri ya da duruşları. Karışık slâytlarda, sistematik bir şekilde görsel bilgileri 

toparlayabilmek için grup üyelerine yardım etmek için slâyt parçalara bölünebilir. Örneğin 

grup üyelerinin ilk başta slâytın sol üst köşesine dikkat etmeleri istenebilir. Diğer bölme 

olasılıkları, arka plan, ön plan, insanlar, giysiler vs olabilir. Bu odaklanma noktaları algıya 

yardımcı olur ve bu şekilde uyarı alanları grup üyeleri için kontrol edilebilir hale gelir (16). 

46

2. adım: Yorumlama ve Tartışma: 

Bilgi toplama tamamlandıktan sonra hemen izleyen 2. adımda, grup üyeleri slâyt 

hakkındaki kendi yorumlarını söyler ve önerilen çeşitli yorumları tartışırlar. Terapist, 

yorumlama adımı boyunca yansızlığını devam ettirir, bu şekilde grup üyeleri bir yorumu 

kolayca doğru yorum olarak tanımlamaz. Eğer grup üyelerinden birisi, grubun üzerinde fikir 

birliğine vardığı yoruma katılmazsa, yorumda kullanılan birinci adımda toplanan görsel 

bilgiyi tekrar hatırlamaya gidilmeli ve mantıksal açıdan ele alınmalıdır. Gerekirse bu işlem 

birkaç defa tekrarlanabilir. Bu grup üyelerine grupta varılan fikir birliğine uyum sağlamak 

yerine grup içindeki bilişsel uyumsuzluğu çözmenin hedef olduğunu göstermektedir. 2. adım, 

bütün grup üyelerinin birinci basamakta toplanan görsel bilgilere dayanan yorumlardan bir ya 

da iki (en fazla üç) tanesini anlayınca ve kabul edinceye kadar devam eder. Grup çeşitli 

fikirlerden konsensusa bir kerede vardığında terapist gruptaki farklı yorumları tekrarlar, 

onların benzer ve farklı yönlerini belirtir, gruba farklı yorumlarını sağlayan görsel bilgilerin 

hangisi olduğunu sorar. Terapist yansız olmalı, taraf tutmamalıdır (16). 

3.adım: Başlık Bulma: 

Bilgi toplama ve yorumlama bölümleri bittikten sonra terapist grup üyelerinden 

slâyda bir başlık bulmasını ister. Başlık slâytta görünen en önemli detayları yansıtmalıdır. 

Özellikle slâyttaki bir kişiden öte kişilerarası görünümleri yansıtmalıdır. Her bir grup üyesi bir 

başlık düşünmeli ve başlık tahtaya yazılmalıdır. Sonrasında grup, en uygun başlık için kendi 

aralarında tartışmalıdır. Seçilen başlığın resimdeki görsel bilgiyle çok az ilişkisi varsa terapist 

grubun bu başlığı nasıl seçtiğini araştırmalıdır. Bu araştırma, yeni grup tartışmalarını başlatır 

(16). 

3-Sözel iletişim 

Bu bölümde dinleme, anlama ve yanıt verme üzerine yoğunlaşılır. Amaç şizofrenideki 

dil bozuklukları ve temel iletişim becerilerine odaklanır. Aşağıdaki egzersizlerden oluşur ve 

egzersizler sırasıyla yapılır. 

1- Kelimesi kelimesine sözcüğü tekrar etme egzersizi: Kartta yazılı cümleyi biri 

yüksek sesle okur, başka biri tekrar eder. Diğerleri doğru yapılıp yapılmadığını 

kontrol eder. 

2- Parafazi egzersizi: Kartlarda 1 yada 2 sözcük yazar. Grup üyelerinden biri kartı 

alır ve sözcükleri cümle içinde kullanır. Cümleden sonra grup üyelerinden aynı 

cümleyi farklı bir şekilde söylenmesi istenir. Yeni cümle eski cümleyle aynı mı 

ele alınır. 

3- N soru egzersizi: Terapist bir konu başlığı açar. Bu tahtaya yazılır. Hastalar bu 

başlıkla ilgili akıllarına gelen sözcükleri yazarlar. Hastalardan her birinden N(ne, 

nerede, ne zaman, niçin gibii) (listede yazılan sözcüklerle ilgili “N” ile başlayan 

bir soru ile eşleştirmeleri istenir, sonrasında verilen yanıtlar bunla bağlantılı mı 

bu tartışılır.) 

47

4- Başlık-soru egzersizi 

5- İletişim egzersizine odaklanma: Terapist tartışma için bir materyal seçer. 

(makale, dergi, gazete, öykü) burada iletişim becerilerini geliştirmek hedeftir. 

Grup üyesinden seçilen bir gözlemci ya da yardımcı terapist grubun iletişim 

becerilerini değerlendirir. Katılım ne kadar iyi oldu? Yardım anlaşıldı mı? 

Katılımcılar söylenmiş olanı ne kadar iyi yanıtladılar? Görülen şey ne kadar 

kaliteliydi? Tartışma yüzeyel mi derin mi? Katılım kapsamlı mıydı? Katılımcılar 

ilgisiz materyal kullandılar mı? Aynı anda iletişimin göz kontağı, akıcılık, ses 

tonu, sessizlik gibi nonverbal görünümleride değerlendirilir. 

Grup beş adımı da sırasıyla yapmalıdır. Terapinin üst seviyelerine çıkıldıkça 

problemlerle başa çıkmakta sorun yaşanıyorsa katılımcıyla bir önceki seviyede 

konuşulmalıdır. Terapist beşinci. adımdaki eğitim programının sınırları dışında da, her bir 

katılımcının sözel iletişim şekline de ek dikkat göstermelidir. Bunun nedeni katılımcı terapide 

öğrendiklerini dış yaşama aktarabiliyor mu? (Aile konuşmaları, bireysel terapi oturumu, grup 

oturumu vs) program dışında ortaya çıkan kesin problemlerle grup içinde ilgili eğitim 

bölümünde ilgilenilmelidir. Bireysel terapi buradaki sorunları çözmede yardımcı olabilir (16). 

4-Sosyal beceriler 

Sosyal beceri kişinin toplumsal ilişkilerinde kültürel normlara uygun olarak duruma 

özgü etkin bir davranış ortaya koyabilme yetisidir. Sosyal becerileri yeterli olan bir kişi 

nerede, ne zaman, nasıl davranması gerektiğini sorun çıkarmadan amacına ulaşacak şekilde 

ayarlar. Sosyal beceriler öğrenilebilir, deneyim ve eğitimle şekillenebilirler. Temel sosyal 

beceriler çocuklukta öğrenilirken, meslek öğrenme, eş bulma, iş edinme gibi döneme özgü 

beceriler daha sonraki dönemde öğrenilebilir. Şizofrenide sosyal beceri yetersizliği hastalığın 

değişik aşamalarında ortaya çıkabilir. İlerde şizofreni geliştiren çocuklarda dikkat ya da ilgi 

sorunları yaşayabildiği için bu da yeterince sosyal ilişki kurulmasını ve sosyal beceri 

kazanılmasını engelleyebilir. Ayrıca şizofreni bireyselleşme ve bağımsız yaşama becerilerinin 

kazanıldığı ergenlik döneminde başladığı için bu da kişinin yeni beceriler kazanmasını 

engeller. Şizofreni hastalığı, hastanın toplumdan uzaklaşmasına yol açtığı için yeni sosyal 

becerilerin kazanılması engellenmiş olur ve öğrenilmiş olan becerilerde kaybedilir. 

Kazanılmış becerilerin devam etmesi ve güçlenmesi için kullanılmaya ve çevresel desteklere 

gereksinim vardır (16). 

Bu alt programın amacı grup üyelerinin rol oynamalarla sözel olan ve olmayan sosyal 

becerilerini geliştirmektir. Hastalar gözlem yoluyla diğer üyelerin davranışlarından, grup iç 

etkileşimlerden yeni beceriler öğrnebilirler. Grup sırasında istenilen davranışı geliştirmek için 

pekiştirmeler yapılır. Oturumlar sırasında istenen yanıt için destekleme yapılır. Hastanın rol 

oynama sırasında unuttuğu cümleler söylenebilir. Öğrenilen bir davranışı otomatik hale 

getirmek için tekrar edilir. Hastanın oturumlar sırasında öğrendiklerini gündelik yaşamına 

entegre etmesi için desteklenir (16). 

48

5-Kişilerarası problem çözme 

Bu alt program en az yapılandırılmış ve en az standardize olan bölümdür. Davranışsal 

ağırlıklı olup, grup üyelerinin kişisel sorunları ele alınır. Standardize terapi materyali yoktur. 

Sorun çözme basamakları ele alınarak sorun çözülmeye çalışılır. Bu basamaklar: durumun 

değerlendirilmesi, sorunun tanımlanması, sorunun çözüm yollarının ele alınması, çözüm 

yollarının değerlendirilmesi ve en uygun çözüm yolunun seçilmesi ve çözümün uygulanması. 

Grup sırasında katılımcılar uygun yanıt verdiklerinde olumlu geri bildirimde bulunmalıdır 

(16). 

BTY’yi değerlendiren çalışmalara bakıldığında; Spaulding ve arkadaşları, BTY’yi 

takiben kart eşlemede elde edilen düzelmenin, kişilerarası sorun çözme becerileri 

değerlendirmesindeki düzelmelerin öngörülmesini sağladığını göstermiştir. Daha küçük 

ölçekli bir araştırmada da BTY’yi takiben düzelen yönetici performansın, kişiler arası 

davranış ve yaşam becerilerindeki düzelmeyle uyumlu olduğu, buna karşılık uzun dönemli 

sözel ve görsel bellekte elde edilen düzelmelerin kişisel özerklikle bağlantılı olduğu 

bildirilmiştir.(17) 

BTY araştırmalarını içeren bir meta-analizde de BTY uygulanan olgulardaki belirti 

azalmasının kontrollere kıyasla anlamlı ölçüde daha büyük olduğu saptanmıştır. Diğer belirti 

tipleri açısından değerlendirildiğinde, bir araştırmada 10 seanstan oluşan bir bilişsel 

rehabilitasyon programını takiben pozitif belirtiler ve depresyon skorlarında özellikli anlamlı 

düzelmeler olduğu saptanmış, ancak bu grup ile standart psikiyatrik tedavi uygulanan kontrol 

grubu arasında anlamlı farklılıklar ortaya çıkmamıştır. Spaulding ve arkadaşları tarafından 

yapılan bir araştırmada, BTY grubu için tedaviden sonraki dezorganize belirtilerde, tedavi 

öncesine kıyasla anlamlı bir azalma olduğu gözlenmiş ancak BTY grubu ile kontrol grubu 

arasında düzelme açısından ortaya çıkan farklılığın anlamlı olmadığı belirlenmiştir. Kısa 

psikiyatrik değerlendirme ölçeğindeki düşmanlık/kuşkuculuk derecelerinin karşılaştırıldığı bir 

araştırmada tedaviden sonra olağan tedaviye kıyasla bilgisayar destekli dikkat eğitimi lehine 

0.93 olan bir etki büyüklüğü saptanmıştır. Ancak bu araştırma küçük bir örneklemi kapsamış 

ve tedavi etkisi anlamlı bulunmamıştır (15). 

Twamley, Jeste ve Bellack, bilişsel eğitim hakkındaki 17 randomize kontrollü 

çalışmaları geriye dönük olarak gözden geçirmiş ve bilişsel işlevselliği geliştirmek için yeni 

stratejiler öğretme, bilişsel yetersizliğin kalıcı etkilerinin azaltımı için kompanse edici 

stratejiler öğretme, grup terapileri uygulaması ve egzersizler gibi kullanılan farklı tekniklerin 

bilişsel performans ve günlük işlevselliği arttırdığını saptamışlardır (3). 

Gerard Hogarty ve arkadaşlarının şizofreni hastalarında bilişsel destekleyici tedavinin 

etkinliğini araştırmışlardır. Bu çalışmada çalışma grubuna bilişsel destekleyici terapi 

uygulanırken, kontrol grubuna ise destekleyici grup terapisi uygulanmıştır. 2 yıllık izlem 

sonucunda hogarty, bilişsel rehablitasyon uygun süre uygulandığı zaman bilişsel eksikliklerin 

gelişebildiğini göstermiştir. Hastalığın şiddeti azaldıkça ve hastalık süresi kısaldıkça bilişsel 

rehabilitasyonun etkinliğini arttırdığını göstermiştir (104). 

49

Penades ve arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada bilişsel rehabilitasyonun 

psikososyal işlevsellik ve bilişsel mekanizmalar üzerindeki etkisi araştırılmıştır. 

Rehabilitasyon merkezine gelen hastalardan çalışmaya katılanlardan 24 tanesi çalışma grubu, 

14 hasta ise kontrol grubu olarak ayrılmıştır. Hastaların çalışma öncesi ve sonrası belirtileri, 

psikososyal işlevsellikleri ve bilişsel durumları değerlendirilmiştir. Çalışma grubu 12 hafta 

boyunca, haftada 2 kez 45-60 dakika süren BTY bilişsel ayrımlaştırma ve sosyal algı terapi 

oturumlarına katılmışlardır. Kontrol grubu rehabilitasyon merkezinde uygulana rutin tedavi 

yöntemlerine katılmışlardır. Oturumlar 5-6 kişilik yapılandırılmış grup terapisi ile yapılmıştır. 

Çalışmanın sonucunda; çalışma grubunda kodlama ve dikkat, geri çağırma ve yürütücü 

işlevlerde gelişmeler ve bu gelişmelerinde hastanın kişisel otonomisinde ve genel 

işlevselliğinde düzelme sağladığı saptanmıştır, kontrol grubunda ise bir değişiklik 

gözlenmemiştir. Çalışmada ayrıca yürütücü işlevler ile psikososyal değişkenler arasında ilişki 

olduğu saptanmıştır (18) 

Spaulding ve arkadaşlarının BTY’nin etkinlğini değerlendirdikleri çalışma sonucunda, 

çalışma grubundaki hastaların tedavi sonrası değerlerinde dikkat, bellek ve yürütücü 

işlevlerinde ve sosyal yeterliliğinde önemli gelişmeler olduğu saptanmıştır (1).Romero ve 

arkadaşları; 20 hastaya, 12 ay boyunca; BTY’nin ilk 3 alt bölümünü uygulamış ve çalışmada 

BTY’nin bilişsel modülünün, hastaların sözel bellek, dikkat, yürütücü işlevleri üzerindeki 

etkileri değerlendirilmiştir. Çalışma sonucunda hastaların dikkat, bellek ve yürütücü 

işlevlerinde olumlu yönde değişiklik olduğu fakat bu değişikliğin istatistiksel olarak anlamlı 

olmadığı saptanmıştır. Kontrol grubunun olmaması, katılımcı sayısının az olması bu 

çalışmanın kısıtlı yönü olup BTY’nin ilk 3 bölümünün etkisinin sınırlı olduğu sonucu 

bildirilmiştir (105). 

Erken başlangıçlı psikozda, bilişsel rehabilitasyonun etkisinin değerlendirildiği bir 

çalışmada,çalışma grubu psikoeğitim ve BTY’nin bilişsel ayrımlaştırma ve sosyal algı alt 

gruplarına da katılmış; kontrol grubu ise sadece psikoeğitim grubuna katılmıştır. Tedavinin 

sonucunda her iki grupta da hastaların bilişsel ölçümlerinde, sosyal işlevselliğinde ve 

belirtilerinde farklılık saptanmıştır. Çalışma grubunda erken görsel bilgi işleme sürecinde 

anlamlı farklılık saptanırken, diğer bilişsel ölçümlerde gruplar arasında farklılık 

saptanmamıştır. Her iki gruptaki bilişsel gelişim, psikoeğitim programına bağlanmıştır (106). 

Roder, Müeller ve Brenner tarafından; 25 yıl boyunca 9 farklı ülkede şizofreni 

hastalarında BTY uygulanmasını değerlendiren 30 çalışma gözden geçirilmiştir. BTY’nin 

belirti, psikososyal işlevsellik, biliş, yaşam kalitesi ve tedaviden memnuniyet ilişkisi üzerine 

etkileri incelenmiştir. İlk adımda 30 yayının hepsi incelenmiştir. Ortalama tedavi süresi 17,2 

hafta, 49,3 saat; ortalama terapi oturum sayısı 44, tedaviden ayrılma oranı ise % 14,7 olarak 

saptanmıştır. Çalışmalar sonucunda BTY’nin belirti, psikososyal işlevsellik, yaşam kalitesi ve 

biliş alanında etkili olduğu ve etkisinin 8 ay sonra hala devam ettiği saptanmıştır. İkinci 

adımda ise bu 30 çalışmanın içinden 7 tane randomize kontrollü çalışma gözden geçirilmiş ve 

ilk adımda saptanan aynı sonuçlara varılmıştır (15). 

50

YÖNTEM VE GEREÇLER 

Bu araştırmaya, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları 

Eğitim ve Araştırma Hastanesi Gündüz Hastanesi Rehabilitasyon Merkezi’nden izlenen 

çalışmaya dahil olma kriterlerini karşılayan 45 hasta ile Şizofreni Dostları Derneğine gelen 15 

hasta alınmıştır.Şizofreni dostları derneğindeki hastaların çaşışmaya alınma nedeni, 

rehabilitasyon merkezine devam eden ve çalışmaya dahil olma kriterlerini karşılayan hasta 

sayısının yetersiz olmasıydı. Hastalar randomize olarak rastgele örneklemle 30 hasta çalışma 

grubuna ve 30 hasta ise kontrol grubuna seçildi. Hastaların kullanmakta olduğu tipik ve atipik 

antipsikotik ilaçların her iki gruba eşit dağılımına dikkat edildi. Çalışma grubundaki hastalar 

altı kişiden oluşan beş gruba ayrıldı. Çalışma grubundaki hastalar, üç ay boyunca haftada iki 

kez BTY bilişsel alt programları oturumlarına katıldı. Kontrol grubu ise rehabilitasyonda ve 

dernekte uygulanan bireysel terapi, sosyal beceri, uğraş terapisi, iş terapisi gibi rutin 

programlara katıldı. Çalışmanın sonucunda çalışma grubundan 5 (%16); kontrol grubunda ise 

3 (%10) hasta çalışmadan ayrıldı. Çalışma grubundaki 5 hastadan 2’si akut alevlenmeye 

girdiği için, 3 hasta devamlılığı sağlayamadığı için çalışma dışı bırakıldı. Kontrol grubunda 

ise 2 hasta merkeze gelmeyi bıraktığı için, 1 hasta ise kontrol ölçeklerini doldurmayı kabul 

etmediği için çalışma dışı bırakıldı. Çalışmadan ayrılan hastalar rehabilitasyonda uygulanan 

bireysel terapi, sosyal beceri eğitimi, uğraş terapisi gibi programlara katılmaya devam ettiler. 

Çalışma, 25 hastadan oluşan çalışma grubu ile 27 hastadan oluşan kontrol grubu olarak 

tamamlandı. Çalışma süresince hastaların medikal tedavilerine müdahale edilmedi. 

Araştırmaya katılanlara araştırmanın amacı anlatıldıktan sonra, yazılı gönüllü onamları alındı. 

Nöropsikolojik değerlendirme için kullanılacak testlerin uygulanması ve değerlendirilmesi 

konusunda Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve 

Araştırma Hastanesi BAVTOM Nöropsikoloji laboratuarı psikologu olan Cahit 

Keskinkılıç’tan ve İstanbul Tıp Fakültesi Nöroloji ABD çalışan psikolog Şükriye 

Akçakalem’den eğitim ve süpervizyon alındı. Çalışmada bilişi değerlendirmek için kullanılan 

testlerde, öğrenmenin etkisini dışlamak için bellek değerlendirilmesinde, tedavi öncesi 

testlerin A formu, tedavi sonrası ise B formu kullanıldı. Dikkat ve yürütücü işlevlerde 

kullanılan testlerde A ve B formlarının olmaması nedeniyle çalışma öncesinde ve sonrasında 

aynı testler kullanıldı. Çalışmada kullanılan terapi materyalleri, kitabın yazarlarıyla iletişime 

geçilirek, yazarlardan temin edildi ve çalışmada orijinal materyal ile çalışıldı. 

Olguların seçim ölçütleri 

I)Çalışmaya dahil olma kriterleri: 

1. DSM-IV-TR kriterlerine göre şizofreni tanısı almış olmak 

2. 18-45 yaş arasında olmak 

3. Okur-yazar olmak 

4.Çalışma tanımı ve prosedürlerinin tam olarak açıklanmasının ardından yazılı onam 

alınmış olması 

51

II)Dışlama kriterleri: 

1. Psikotik durumlara neden olduğu düşünülen organik etyolojili tablolar; 

a.Demans, 

b.Deliryum, 

c.Diğer amnestik bozukluklar, 

d.Epilepsi ve nöbet öyküsü, 

e.Bilinç kaybının da olduğu kafa travması ve diğer nörolojik bozukluklar, 

f.Mental retardasyon 

2. Alkol ve/veya madde kötüye kullanımı ve bağımlılığı, 

3. 18 yaş altı ve 45 yaş üstü olanlar, 

4. Akut alevlenmede olan hastalar 

5. Gönüllü onam vermeyenler. 

6. Okur- yazar olmayanlar 

Tanı araçları ve Ölçekler: 

1.Sosyodemografik ve Klinik Veri Toplama Formu: Hastaların sosyodemografik 

özelliklerini, hastalıklarının geçmiş ve güncel durumunu, aldıkları tanı ve tedaviyi, ek tanılı 

durumları, aile öykülerini değerlendirmek amaçlı kullanılan sosyodemografik veri formu 

uygulandı. 

2.Pozitif ve Negatif Sendrom Ölçeği (Positive and Negative Syndrome Scale- PANNS): 

Kay, Opler ve Fiszbein tarafından 1987 yılında geliştirilmiştir. 30 maddelik ve yedi puanlı 

şiddet değerlendirmesi içeren yarı yapılandırılmış bir görüşme ölçeğidir. PANNS tarafından 

değerlendirilen 30 psikiyatrik parametreden yedisi pozitif sendrom alt ölçeğine, yedisi negatif 

sendrom alt ölçeğine ve geri kalan onaltısı genel psikopataloji alt ölçeğine aittir. Bu ölçeğin 

SAPS ve SANS’a göre üstünlükleri, yarı yapılandırılmış standart bir görüşmenin tanımlanmış 

olması, pozitif ve negatif belirtilerin ayrımını sağlayan itemlerin eşit sayıda olması ve 

aralarındaki nisbi üstünlügü ölçmesi, genel psikopatolojiyi ve bunun pozitif ve negatif 

sendromların ağırlığı üzerindeki etkisini değerlendirmesi, şizofreni hastalarında anerji, 

düşünce bozukluğu, aktivasyon, paranoid kavgacılık ve depresyon belirtilerının ciddiyetini; 

pozitif, negatif ve genel psikopatoloji ölçeği itemlerindeki skorların toplamını ölçmesi 

şeklinde özetlenebilir. Ölçeğin Türkçe geçerlik ve güvenilirlik çalışması Kostakoğlu A. ve 

arkadaşları, Batur, Tiryaki ve Göğüş tarafından 1999 yılında yapılmıştır. 

3.İşlevselliğin Genel Değerlendirilmesi Ölçeği (İGD) (Global Assessment of 

Functioning Scale-GAF): Luborsky tarafından geliştirilmiş, Spitzer ve arkadaşları tarafından 

son hali verilmiştir. DSM-IV’ün V. Ekseninde hastanın psikolojik, sosyal ve mesleki 

işlevlerini değerlendirmek amacıyla kullanılmakta olan bu ölçek, psikiyatrik araştırmalarda ve 

kliniklerde çok kullanılan bir aracın gözden geçirilmiş şeklidir. Hastayı inceleyen klinisyen, 

kendi yargısını kullanarak kişinin genel uyum düzeyini 0-100 arasında değişen bir ölçek 

üzerinden değerlendirilir. Mental sağlık-hastalığın psikolojik, toplumsal ve mesleki işlevsellik 

52

üzerindeki etkisi değerlendirilir. Bu ölçek DSM-III-R’ deki son şeklinden Uzman Dr. Şahap 

Erkoç tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir. 

4. Şizofreni Hastaları İçin Yaşam Niteliği Ölçeği (ŞYNÖ) (The Quality of Life Scale- 

QLSS): Heinrichs ve arkadaşları tarafından 1984 yılında geliştirilmiştir. İdame tedavisi 

altındaki şizofreni hastalarının son bir ay içindeki uyumlarını değerlendirmek amacıyla 

geliştirilmiş olup, hastaların kişisel deneyimlerinin zenginliğini, kişilerarası ilişkilerinin 

niteliğini ve mesleki rollerdeki üretkenlik düzeylerini ölçmek amacıyla geliştirilen yarı 

yapılandırılmış bir ölçektir. Hem subjektif iyilik halini hem de objektif yaşam kalitesini 

sorgulayan bir ölçek olup, genellikle tipik ve atipik antipsikotik ilaçların karşılaştırıldığı 

çalışmalarda kullanılmaktadır (107). Toplam 4 alt boyut ve 2 sorudan oluşan ölçekte her bir 

madde için üç bölüm vardır. Birinci bölümde görüşmecinin değerlendirme yapılacak 

parametreyi anlaması ve bunun üzerine yoğunlaşmasına yardımcı olmak üzere kısa bir 

tanımlama yapılmakta; ikinci bölümde görüşmecinin hastayı incelemesinde yardımcı olmak 

üzere birkaç örnek verilmekte; üçüncü bölümde de değerlendirmeyi yapmak için 7 dereceli 

likert tipi bir skala verilmektedir. Ölçeğin alt boyutları I. Kişilerarası ilişkiler, II. Mesleki rol, 

III. Ruhsal bulgular, IV. Günlük eşya kullanımı ve faaliyetler biçimindedir. Yüksek puanlar 

iyi işlevselliği göstermektedir 2000 yılında gerçekleştirilen bir çalışmada tedaviye yanıtın 

değerlendirilmesi için yüksek duyarlılık gösterdiği saptamıştır.(Cramer ve ark. 2000). Soygür 

ve arkadaşları tarafından Türkçe geçerlik ve güvenilirlik çalışması 2000 yılında yapılmıştır. 

5.Sosyal İşlevsellik Ölçeği (SİÖ) (The Social Functioning Scale): Birchwood ve 

arkadaşları tarafından geliştirilmiştir. Kişinin bütün sosyal rolüne (işçi, ebeveyn) yapılan 

yargıyı gerektiren, rol işlevlerini değerlendirilen bir araçtır. Altı alt alandan oluşur: Sosyal 

uğraşı/sosyal geriçekilme, kişiler arası davranış, öncül sosyal etkinlikler, boş zaman etkinlikleri, 

bağımsızlık, iş/meslek. Alt ölçeklerden alınan puanların yüksek olması işlevsellikte olumluya doğru 

gidişin olduğunu göstermektedir. Standartları hesaplanmamıştır ve karşılaştırmalı çalışmalarda 

kullanılmaktadır. Hem hasta için hemde hasta yakını için form bulunur ve kendini 

değerlendirme ölçeği biçimindedir. Türkçe geçerlik ve güvenilirliği Erakay SY tarafından 

2001 yılında yapılmıştır. 

6.Nöropsikolojik değerlendirme testleri: 

Dikkat: 

a) İz Sürme Testi (Trail Making Test A ve B) (TMT-A, TMT-B): Görsel arama, 

dikkat, zihinsel esneklik ve motor fonksiyon testidir. Dikkat ve sıraya koyma işlevlerini 

değerlendirmek üzere yaygın biçimde kullanılır. TMT çalışma belleğini, psikomotor hızı ve 

yürütücü işlevleri değerlendirir. Testte zaman ve hata sayısı değerlendirilmektedir. İki formu 

A ve B olmak üzere sırasıyla uygulanır 

Uygulanışı: 

53

A FORMU 

Alıştırma:. Testi uygulamak için hazır olduğunuzda A Formunun alıştırma bölümünü 

masanın üzerine, hastanın tam karşısına gelecek şekilde konulur. Hastaya bir kurşun kalem 

verilir ve şöyle denir: “Bu sayfada bazı sayılar var. Bir numaradan başlayın (1’gösterilir) ve 

birden ikiye doğru bir çizgi çizin, sonra ikiden üçe (2 gösterilir), üçten dörde (3 gösterilir) ve 

sırasıyla sonuna kadar devam edin (BİTİR’i gösterilir). Çizgileri olabildiğince hızlı çizin. 

Kalemi sakın yerden kaldırmayın. Hazır mısınız? Başlayın!” 

Eğer hasta A formunun alıştırma bölümünde bir hata yaparsa gösterilir ve açıklanır. 

Hata açıklandıktan sonra, uygulayıcı yanlış olan bölümü işaretler ve şöyle der ”buradan 

devam edin”(doğru olarak tamamlanan son halka gösterilir). Eğer hasta A formunun alıştırma 

bölümünü hala tamamlayamıyorsa, hastanın eli alınır ve kalemi (silgi tarafı aşağıya gelecek 

şekilde) yönlendirilir. Sonra şöyle söylenir: “şimdi siz deneyin. Kalemin ucunu düzeltin. 

Unutmayın, bir numaradan başlayın ve birden ikiye doğru bir çizgi çizin, sonra ikiden üçe, 

üçten dörde ve sırasıyla sonuna kadar devam edin. Hiçbir sayıyı atlamayın ve bir sayıdan 

diğerine doğru sırada gidin. Eğer yanlış yaparsanız, işaretleyin. Unutmayın, olabildiğince hızlı 

yapın. Hazır? Başlayın! Eğer hasta bu kez başarırsa testin A bölümü geçilir. Yapamadıysa 

prosedürü hastaya doğrusunu yapana kadar ya da yapamayacağı aşikâr hale gelene kadar 

tekrar edilir. 

Eğer hasta ne yapacağını biliyor ve alıştırmayı doğru tamamlarsa “Çok güzel! Haydi 

bir sonrakini deneyelim.” Sayfa çevirilir ve hastaya A formu verilir. Test. Hastaya şöyle 

söylenir “Bu sayfada birden yirmibeşe kadar sayılar var. Bunu da aynı şekilde yapın. Bir 

numaradan başlayın, birden ikiye, ikiden üçe ve sırasıyla sonuna kadar devam edin, ta ki 

üzerinde “ BİTİR” yazan halkaya gelinceye kadar. Unutmayın, olabildiğince hızlı yapın. 

Hazır? Başlayın!” 

Zaman tutmaya başlanır. Eğer hasta hata yaparsa dikkati hemen o noktaya çekilir ve 

hatanın olduğu noktadan devam etmesini sağlanır. Zaman durdurulmaz. Eğer A formunu 

hatasız tamamlarsa, sayfa kaldırılır. Zaman saniye cinsinden kaydedilir. Hatalar sadece artan 

performans zamanı olarak sayılmaktadır. Sonra şöyle söylenir: “ Gayet iyiydi, şimdi başka bir 

tane deneyeceğiz” Hemen B formunun alıştırmasına geçilir. 

B FORMU 

Alıştırma: B Formunun alıştırma bölümü masanın üzerine, hastanın tam karşısına 

gelecek şekilde konulur. Uygulayıcı sağ eliyle alıştırmayı gösterir ve şöyle söyler: ”Bu 

sayfada bazı sayılar ve harfler var. Bir numaradan başlayın ve birden A’ya, A’dan ikiye, 

ikiden B’ye, B’den üçe, üçten C’ye ve sırasıyla sonuna kadar devam edin. Unutmayın önce 

bir sayı (1’i gösterilir), sonra bir harf (A’yı gösterilir) sonra bir sayı (2’yi gösterilir) sonra bir 

harf (B’yi gösterilir).Çizgileri olabiliğince hızlı çizin. Hazırmısınız? Başlayın!” 

54

Eğer hasta B formunun alıştırma bölümünde hata yaparsa gösterilir. Hata 

açıklandıktan sonra, uygulayıcı yanlış olan bölümü işaretler ve şöyle der “buradan devam 

edin” (doğru olarak tamamlanan son halka gösterilir) Eğer hasta B formunun alıştırma 

bölümünü hala tamamlayamıyorsa hastanın eli alınır, kalemi (silgi tarafı aşağıya gelecek 

şekilde) yönlendirilir. Sonra şöyle söylenir : “şimdi siz deneyin. Kalemin ucunu düzeltin. 

Unutmayın, bir numaradan başlayın birden A’ya, ikiden B’ye, B’den üçe ve sırasıyla sonuna 

kadar devam edin, ta ki üzerinde ‘BİTİR’yazan halkaya gelinceye kadar. Hiçbir sayıyı 

atlamayın ve bir halkadan diğerine doğru sırada gidin. Eğer yanlış yaparsanız, işaretleyin. 

Hazır? Başlayın!” 

Eğer hasta bu kez başarırsa, testin B bölümüne geçilir. Yapamadıysa prosedürü hasta 

doğrusunu yapana kadar ya da yapamayacağı aşikâr hale gelene kadar tekrar edilir. Eğer hasta 

alıştırmayı doğru tamamlarsa ve ne yapacağını biliyor gibi görünüyorsa şöyle söylenir: ”Çok 

güzel! Haydi bir sonrakini deneyelim.” Sayfa çevirilir ve hastaya B formu verilir, B formuna 

geçilir, şöyle söylenir: ”Bu sayfada bazı sayılar ve harfler var. Bir numaradan başlayın ve 

birden A’ya, A’dan ikiye, ikiden B’ye, B’den üçe ve sırasıyla sonuna kadar devam edin. 

Unutmayın, önce bir sayı, sonra bir harf, sonra bir sayı, sonra bir harf. Hiçbir sayıyı atlamayın 

ve bir halkadan diğerine doğru sırada gidin. Eğer yanlış yaparsanız, işaretleyin. Unutmayın, 

olabildiğince hızlı yapın Hazır? Başlayın! 

” 

Zaman tutmaya başlanır. Eğer hasta bir hata yaparsa dikkati hemen o noktaya çekilir 

ve hatanın olduğu noktadan devam etmesini sağlanır. Zaman durdurulmaz. Eğer B formunu 

hatasız tamamlarsa sayfa kaldırılır. Zaman saniye cinsinden kaydedilir. Hatalar sadece artan 

performans zamanı olarak sayılmaktadır. 

Uygulama için geçen süre yaklaşık 5-10 dakikadır. 

b) Digit Span Test (Sayı Menzili Testi): Primer sözel dikkatin değerlendirilmesinde 

Weschler Memory Scale (WMS)’nin “Digit Span” alt testi kullanıldı. Digit span testi, dikkat, 

vijilans, çalışma belleği (kısa süreli bellek),yürütücü işlevleri, kısa süreli dikkat kapasitesini 

değerlendirmek için kullanılır. İki aşamadan oluşan bu testin “İleri sayı menzili (düz sayı 

dizisi)” olarak adlandırılan ilk bölümünde deneğe birer saniye aralıklarla okunan tek rakamlı 

sayıları, testi veren kişinin okumasının hemen ardından aynı sırayla tekrarlaması istenir. Bu 

bölümün maksimal skoru 8’dir. Geri sayı menzili testi (Ters sayı dizisi) olarak adlandırılan 

ikinci bölümünde ilk bölümündeki ilkeye uygun olarak okunan sayıların denek tarafından 

tersinden aynı sırayla söylemesi istenir. Bu bölümün maksimal skoru 7’dir. 

Hem ileri ve hem de geri sayı menzilinde gitgide birer birer artan sayıda rastgele 

rakamlar saniyede bir hızında okunur, yani işitsel dikkat gerektirir. Bazı hastalık gruplarında 

ileri ve geri menzil farklı olabilir. Bu nedenle ikisini ayrı puanlamak uygundur. İleri menzilin 

normali 6±1’dir (Erişkinler için). İleri menzil bellek testinden çok dikkati ölçen bir testtir. 

(Algının pasif menzili). Stres ve kaygı testi önemli ölçüde etkiler, menzili kısaltır. Sayı 

menzili sol hemisfer hasarlarına duyarlıdır. Geri menzil testinde de kişiden sayı dizilerini 

sondan başa doğru tekrarlaması istenir. Normaller ileri menzilden bir ila iki eksik sayıyı 

tersten söyleyebilir. Geri menzilde, ileri menzilden farklı olarak bir miktar verinin 

55

depolanması ve çalışma belleğini kullanarak yeni bir dizi oluşturması gerekir. Yani hem 

bellek hem de geri çevirme süreçlerinin eş zamanlı yürümesi gereklidir. Genellikle sol 

hemisfer hasarlı ve görme alanı defektli hastaların geri menzili düşüktür. 

Bellek: 

c) Wechsler Bellek Skalası-Görsel Bellek Alt Testi (Wechsler Memory 

Scale(WMS)-Visual -Reproduction Test): Wechler tarafından 1987 de geliştirilmiştir. 

Görsel öğrenme ve bellek işlevlerini değerlendirir. Testte üzerinde farklı şekiller bulunan 4 

ayrı kartın her biri sırasıyla 15 sn için deneğe gösterilir. Sonra kapatılır. Denekten şekilleri 

çizmesi istenir. 40 dk sonra tekrar şekilleri çizmesi istenir. Değerlendirmede anlık bellek 

skoru ve geciktirilmiş kendiliğinden hatırlama skoru belirlenmiştir. 

d) Sözel Bellek Süreçleri Testi (SBST): Öğet Öktem tarafından Rey İşitsel Sözel 

Öğrenme Test’inden (Rey Auditory Verbal Learning Test) yararlanılarak geliştirilmiştir. 

Sözel öğrenme ve bellek işlevlerinin değerlendirilmesinde kullanılır. Sözel öğrenme ve bellek 

işlevlerini değerlendirir. Test 15 tane birbiriyle ilişkisiz kelimeden oluşa kelime listesinin 10 

kere ya da tüm liste hatasız tekrar edilinceye kadar okunup, her seferinde deneğin cevapları 

kaydedilmek suretiyle uygulanır. 40 dakika sonra denekten daha önce öğrenmiş olduğu 

kelimeleri hatırlaması (delayed recall, geciktirilmiş hatırlama) istenir. Deneğin 

hatırlayamadığı kelimeler için “tanıyarak hatırlama (recognition) denemesi yapılır. Bu 

amaçla, her bir kelimenin, o kelimeyle anlamsal olarak aynı kategoriden olan bir kelime ve 

sessel (fonetik) olarak benzeyen bir kelime arasına karıştırılmış olarak daha önce hazırlanmış 

bir liste deneğe gösterilerek (örnek olarak, listedeki “davul” kelimesinin yerine “duvar”, 

“davul” ve “zurna” kelimeleri gösterilerek) tanınması beklenir. 

Değerlendirmede anlık bellek skoru (ilk denemede söylenen kelime sayısı), tam 

öğrenme skoru (tam öğrenmenin sağlandığı deneme sayısı), toplam öğrenme skoru(her bir 

denemede söylenen kelimelerin toplamı), en yüksek öğrenme skoru (deneğin hatırlayabildiği 

en fazla kelime sayısı) ve geciktirilmiş hatırlama skoru (40 dakika sonra hatırlanan kelime 

sayısı) belirlenmiştir. 

Yürütücü işlevler: 

e) Wisconsin Kart Eşleme Testi (WKET) (Wisconsin Card Sorting Test): 

Soyutlama yeteneğini ve bu yeteneğin çeşitli yönlerini betimleyen bu test frontal lob 

hastalarına çok duyarlı az sayıdaki testten biridir. 4 adet uyarıcı kart ve 64’er tepki kartının 

olduğu 2 kart destesinden oluşmaktadır. Kartların her birinde değişik renk ve miktarda şekiller 

bulunmaktadır. Kullanılan şekiller artı, daire, yıldız veya üçgen; şekillerin miktarı bir, iki, üç 

veya dört; şekillerin renkleri ise kırmızı, yeşil, mavi veya sarıdır. Dört uyaran kart ile tepki 

kartlarından belli bir kategoride eşleştirme yapabilme ilkesine göre uygulanan bu testte kişiye 

her tepki sonrası yaptığı eşlemenin “doğru” veya “yanlış” olduğu belirtilmekte ve 10 doğru 

yanıt bir kategoriyi oluşturmaktadır. Bir kategori oluşturduktan sonra kişiye belirtilmeden 

56

eşleme kategorisi değiştirilmektedir. Kişi 6 kategori oluşturana veya tüm kartlar bitene kadar 

test sürdürülmektedir. 

WKET’de denekler tepkilerini motor olarak, yani hareketleriyle vermektedir. Bu 

tepkileri test uygulayıcısı, standart kayıt formunu kullanarak kaydetmektedir. WKET’de 

hesaplanan 13 puan şunlardır: 

1) Toplam cevap sayısı (WKET1): WKET2 ve WKET3 toplamından oluşmaktadır. 

2) Toplam yanlış sayısı (WKET2) 

3) Toplam doğru sayısı (WKET3) 

4) Tamamlanan kategori sayısı (WKET4): Art arda 10 kez doğru tepkilerin verilmiş olduğu 

kategorilerin toplamını ifade etmektedir. 

5) Perseveratif tepki sayısı (WKET5): Ardışık 10 doğru tepkiden sonra da bir önceki kategori 

için doğru olan eşleme ilkesine göre veya birey tarafından geliştirilmiş bir perseverasyon 

ilkesine göre tekrarlanan tepkilerin toplamından oluşmaktadır. 

6) Perseveratif hata sayısı (WKET6): Perseveratif olan tepkilerden aynı zamanda da yanlış 

olanlarıdır. 

7) Perseveratif olmayan hata sayısı (WKET7): Toplam hata sayısından perseveratif hata sayısı 

çıkarılarak elde edilmektedir. 

8) Perseveratif hata yüzdesi (WKET8): Toplam perseveratif hata sayısının testteki toplam 

tepki sayısına bölünüp 100’le çarpılması, perseveratif hata yüzdesini vermektedir. 

9) İlk kategoriyi tamamlamada kullanılan deneme sayısı (WKET9): İlk kategoriye ilişkin 

tepkilerin toplamı, ilk kategoriyi tamamlamada kullanılan tepki sayısını oluşturmaktadır. 

10) Kavramsal düzey tepki sayısı (WKET10): Birbirini izleyen en az üç doğru tepkiden 

oluşan doğru tepkilerin toplamından oluşmaktadır. 

11) Kavramsal düzey tepki yüzdesi (WKET11): Kavramsal düzey tepki sayısının toplam 

cevap sayısına bölünerek 100’le çarpılması ile elde edilmektedir. 

12) Kurulumu sürdürmede başarısızlık puanı (WKET12): Deneğin art arda 5-9 doğru tepki 

verdiği, ancak ardışık 10 doğru tekrar ölçütüne ulaşamadığı tepki bloklarının sayısından 

oluşmaktadır. 

13) Öğrenmeyi öğrenme puanı (WKET13): En az üç kategoriyi tamamlayan deneklerde 

hesaplanan bu puan için, her bir kategorideki hata sayısı o kategorideki toplam tepki sayısına 

bölünüp 100’le çarpılmakta ve böylece her kategorinin hata yüzdesi hesaplanmaktadır. Daha 

sonra bir önceki kategorinin hata yüzdesinden bir sonraki kategorinin hata yüzdesi çıkarılarak 

fark puanları hesaplanmakta, fark puanlarının ortalaması, öğrenmeyi öğrenme puanını 

oluşturmaktadır. 

Grant ve Berg tarafından geliştirilen WKET, zihnin esneklik planlaması, dikkat, 

çalışan bellek, perseverasyon gibi fonksiyonların ölçülmesi ve soyutlama yeteneğinin 

değerlendirilmesi amacıyla geliştirilmiştir. WKET testinin uygulanabilmesi için soyutlama, 

gruplandırma ve sıralama gibi işlevlere gereksinim duyulur. Ayrıca kişinin kendi tepkisini 

takip etmesi gerekmektedir (Cohen ve Server Schreiber, 1992). Soyutlama ve 

kavramsallaştırma becerisini değerlendirdiği gibi, kişinin oluşturduğu kurulumu sürdürebilme, 

gerektiğinde bu kurulumu değiştirebilme gibi frontal karmaşık dikkat sisteminin 

değerlendirilmesinde de yararlı bir testtir. Gerek soyutlama, akıl yürütme ve 

57

kavramsallaştırma becerisi, gerekse karmaşık dikkat (dikkati sürdürme, sebatlılık, amaca 

yönelik davranışı sürdürme, enterferansa/çeldiricilere direnç, uygun olmayan tepki eğilimini 

ketleme), frontal hasarlar sonucu bozulur. WKET dikkat, özellik belirleme, perseverasyon, 

çalışma belleği, yürütücü işlevler, kavramsallaştırma ve soyut düşünme gibi özelliklerle 

ilişkilendirilmektedir. Bir frontal lob testi olarak kullanılan WKET, sağ frontal lobda 

dorsolateral prefrontal korteksi de içeren bir yayılıma sahiptir. 

f)Stroop Testi: İlk kez Stroop tarafından geliştirilmiş olan bu testin daha sonra pek 

çok modifikasyonu ortaya çıkmıştır. Temel olarak zamana ve verilen işe bağlı olarak dikkatin 

yoğunlaştırılması ve sürdürülebilmesini değerlendirir. Ayrıca algıların birbiri üzerindeki 

bozucu etkilerini ortaya koyabilmektedir. Stroop testi, araya karışan bozucu uyaranlara karşı 

direnebilmeyi, uygunsuz uyaranları ve uygunsuz tepki eğilimlerini durdurup bastırabilmeyi en 

iyi değerlendiren testlerin başında gelir. Böyle testler, genellikle, birbiriyle yarışan tepki 

eğilimleri yarattıktan sonra, bu eğilimlerden birinin durdurulup ketlenmesini, ötekinin ortaya 

konulmasını gerektiren testlerdir. Stroop testinde de renk söyleme eğilimi ile okuma eğilimi 

pekiştirildikten sonra, okuma cevabının bastırılıp ketlenmesi beklenir. Kaldı ki, görülen bir 

yazının okunması çok yerleşmiş, otomatikleşmiş bir eğilim olduğundan, bunun durdurulması 

daha da zordur. 

Birçok değişik şekli olan Stroop testinin orijinali, Stroop tarafından 1935’te 

geliştirilmiştir. Stroop testi renkli kare ya da yuvarlakların rengini söylemenin kelime 

okumaktan daha uzun zaman aldığı, renk isimlerinin kendi ifade ettiği renkten başka renklerle 

yazıldığı kelimelerin rengini söylemenin daha da uzun zamanda yapılabildiği bulgusu 

temeline dayanır. Yarışan cevap eğilimleriyle başa çıkmak, uygunsuz cevap eğilimini 

ketlemek, seçici dikkati sebatlı bir şekilde sürdürmek gibi zorluklarla baş etmeyi gerektirdiği 

için, frontal lob hasarlarına, özellikle de Cummings’in belirttiği (1993) orbito-frontal 

döngünün herhangi bir yerindeki hasara duyarlıdır. 

Bu çalışmada kullanılmış olan Stroop Testi TBAG formu, orijinal Stroop Testi 

(Stroop, 1935) ile Victoria formunun (Spreen ve Strauss, 1991) birleşiminden 

oluşturulmuştur. Victoria formunda olduğu gibi, Stroop Testi TBAG Formu 14.0 cm x 21.5 

cm boyutlarındaki dört beyaz karttan oluşmaktadır. Her kartın üzerinde seçkisiz olarak 

sıralanmış 4’er maddeden oluşan 6 satır bulunmaktadır. Bu kartlar testin “uyarıcı” 

maddeleridir. Bu uyarıcılar ve bunlara deneğin vermesi gereken tepkiler, yani yerine getirmesi 

gereken “görevler” (task) tablo 3’te gösterilmiştir. 

Stroop Testi TBAG formunda, Victoria formunda kullanılan mavi, yeşil, kırmızı ve 

sarı renkleri ile bu renklerin isimleri kullanılmaktadır. 1. kartın üzerinde beyaz zemin üzerine 

siyah olarak basılmış renk isimleri bulunmaktadır. Bu kart, orijinal Stroop testinin bir 

özelliğidir. 2. kartta farklı renklerde basılmış renk isimleri bulunmaktadır. Ancak her 

kelimenin basımında kullanılan renk, kelimenin ifade ettiği renkten farklıdır; örneğin, 

“kırmızı” kelimesi sarı renkte basılmıştır. Bu kart tüm Stroop testlerinin temel uyarıcısı ve en 

kritik bölümüdür. 3. kartta farklı renklerde basılmış, 0.4 cm çapında daireler bulunmaktadır. 

Bu uyarıcı Victoria formundan alınmıştır; orijinal Stroop Testinde bu uyarıcılar kare 

58

şeklindedir. 4. kartta ise farklı renklerde basılmış nötr kelimeler (“kadar”, “zayıf”, “ise”, 

“orta” kelimeleri) bulunmaktadır. 

Stroop Testi TBAG formu beş bölüm halinde uygulanmaktadır. Bu bölümler ve ilgili 

kartlar, uygulama sıralarına göre şöyledir: Siyah olarak basılmış renk isimlerinin bulunduğu 

kartın (1. Kart) okunduğu 1.Bölüm; farklı renklerde basılmış renk isimlerinin bulunduğu 

kartın (2. Kart) okunduğu 2. Bölüm; renkli basılmış dairelerin bulunduğu karttaki (3. Kart) 

dairelerin renginin söylendiği 3. Bölüm; renk ismi olmayan nötr kelimelerin bulunduğu 

karttaki (4. Kart) kelimelerin renklerinin söylendiği 4. Bölüm ve farklı renklerde basılmış 

renk isimlerinin bulunduğu 2. Karttaki kelimelerin renklerinin söylendiği 5. Bölüm. Tablo 

3’te görüldüğü gibi, Stroop Testi TBAG formunun uygulanmasında 2. Kart, iki kez 

kullanılmaktadır (2. ve 5. Bölümler). 

Bölümler Uyarıcılar Uyarıcı Kartın Kapsamı Görev 

1. bölüm 1. kart Siyah basılmış renk isimleri Renk isimlerini okuma 

2. bölüm 2. kart Farklı renkte yazılmış renk Renk isimlerini okuma 

isimleri 

3. bölüm 3. kart Renkli basılmış daireler Rengi söyleme 

4. bölüm 4. kart Renkli basılmış nötr isimler Rengi söyleme 

5. bölüm 2. kart Farklı renkte yazılmış renk Rengi söyleme 

isimleri 

Tablo 3:Stroop Testi TBAG Formunun İçeriği 

Stroop testi, karmaşık dikkat işlevlerini de kapsayacak şekilde yürütücü işlevleri 

değerlendirmektedir. Stroop Testi TBAG formunun bilgi işleme hızı, değişen talepler 

doğrultusunda algı hedefini değiştirebilme ve otomatik süreçlerin bozucu etkisine karşı 

koyabilme, dikkat edilen uyarıcılarla edilmeyenlerin paralel işlenmesi gibi süreçleri ölçtüğü 

ve dikkat için “altın standart” niteliğinde olduğu belirtilmiştir (MacLeod, 1991). Yürütücü 

işlevlerin kapsamında da ele alınan bu gibi yeteneklerle ilgili kritik beyin alanlarının başında, 

ergenlik çağına kadar gelişimini sürdüren prefrontal bölge gelmektedir (Casey, Giedd ve 

Thomas, 2000; Cycowicz, 2000; Goldman-Rakic, 1987; Karakaş ve H.M. Karakaş, 2000; 

Karakaş ve ark., 2002) Günümüzde Stroop testinin, frontal lob fonksiyonlarını 

değerlendirmede kullanılması konusunda geniş bir görüş birliği vardır (Malloy ve Richardson, 

1994). PET (Positron Emission Tomography) gibi ileri fonksiyonel görüntüleme teknikleriyle 

yapılan çalışmalar normal deneklerde, Stroop testi esnasında orbital ve anterior singulat 

frontal alanların aktive olduğunu göstermiştir (Malloy ve Richardson, 1994). 

59

İstatistiksel Değerlendirme: 

Bu çalışmada istatistiksel analizler NCSS 2007 paket programı ile yapılmıştır. 

Verilerin değerlendirilmesinde tanımlayıcı istatistiksel metotların (ortalama,standart sapma) 

yanı sıra gruplar arası karşılaştırmalarda bağımsız t testi, grupların tedavi öncesi ve sonrası 

değerlendirmelerinde eşlendirilmiş t testi, grupların düzelme farkları karşılaştırmasında 

Mann-Whitney-U testi, nitel verilerin karşılaştırmalarında ki-kare testi kullanılmıştır. 

Sonuçlar, anlamlılık p

Çalışma ve kontrol gruplarındaki hastaların eğitim durumlarına göre dağılımı Tablo 

6’da görülmektedir. Çalışma ve kontrol gruplarının eğitim durum dağılımları arasında 

istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,640). 

4-Medeni durum 

Çalışma Grubu Kontrol Grubu 

Bekar 23 92,0% 24 88,9% 

Evli 2 8,0% 1 3,7% 

Medeni Durum Bosanmış/ayrı 0 0,0% 1 3,7% χ²:2,28 

Dul 0 0,0% 1 3,7% p=0,516 

Yalnız 2 8,0% 0 0% p=0,216 

Tablo 7: Çalışma ve kontrol gruplarındaki hastaların medeni durumları açısından 

karşılaştırılmaları 

Medeni durum açısından, hem kontrol hem de çalışma grubundaki hastaların büyük 

çoğunluğunu bekar hastalar oluşturmaktadır. Her iki gruptaki medeni durum dağılımı 

benzerdir ve aralarında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark bulunmamıştır (χ²:2,28; p =0,516). 

5-Meslek 


İşsiz 12 48,0% 18 66,7% 

Memur 0 0,0% 1 3,7% 

Ögrenci 1 4,0% 1 3,7% 

Meslek Ev hanımı 3 12,0% 1 3,7% 

İşçi 0 0,0% 1 3,7% 

Serbest meslek 5 20,0% 2 14,8% χ²:6,93 

Emekli 4 16,0% 1 3,7% p=0,436 

Tablo 8: Çalışma ve kontrol gruplarındaki hastaların meslek durumlarına göre hasta dağılımı 

Meslek açısından değerlendirildiğinde her iki grupta da yüksek oranda işsiz hastaların baskın 

olduğu görülmektedir. Çalışma ve kontrol gruplarının meslek dağılımları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (χ²:6,93; p=0,436). 

6-Sosyal güvence 


Emekli Sandığı 9 36,0% 3 11,1% 

Bağ-Kur 1 4,0% 3 11,1% 

Sosyal SSK 14 56,0% 11 40,7% 

Güvence Yeşil Kart 1 4,0% 8 29,6% 

Yok 0 0,0% 1 3,7% χ²:11,7 

Diğer 0 0,0% 1 3,7% p=0,038 

Tablo 9: Çalışma ve kontrol gruplarındaki hastaların sosyal güvence durumlarına göre hasta 

dağılımı 

61

Hastaların büyük çoğunluğu bir sosyal güvenceye (Emekli Sandığı, Sosyal Sigortalar 

Kurumu Bağ-Kur ya da Yeşil Kart gibi) sahiptir. Çalışma grubunun Emekli sandığı ve SSK 

varlığı kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur (χ²:11,7; 

p=0,038). 

7-Şimdiki yaşam biçimleri 

Şimdiki Yaşam 

Biçimi 


Aileyle 21 84,0% 24 88,9% 

Es ve çocuklar 2 8,0% 1 3,7% 

Akraba 0 0,0% 2 7,4% χ²:4,46 

Yalnız 2 8,0% 0 0% p=0,216 

Tablo 10: Çalışma ve kontrol gruplarındaki hastaların birlikte yaşadığı kişiler açısından 

dağılımı 

Çalışma ve kontrol grubundaki hastaların büyük oranda ebeveynleriyle birlikte 

yaşadığı dikkati çekmektedir. Birlikte yaşadıkları kişiler açısından her iki grup arasında 

istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır (χ²:4,46; p=0,216). 

8-Hastalığın başlangıç yaşı 

Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Hastalığın Başlama Yaşı 18,04±3,32 19,07±4,58 -0,93 0,359 

Tablo 11: Çalışma va kontrol grubundaki hastaların hastalıklarının başlama yaşları 

Ortalama hastalığın başlama yaşı çalışma grubunda 18.04±3,32, kontrol grubunda 

19.07±4,58’dir. Hastalığın başlama yaşı açısından iki grup arasında istatistiksel olarak anlamlı 

bir fark bulunmamıştır.(t=0.93, p=0.359) 

9-Hastalık süresi 


Hastalığın Süresi 19,24 15,74 1,94 0,058 

Tablo 12: Çalışma ve kontrol gruplarındaki ortalama hastalık süreleri 

Hastalık süresi çalışma grubunda 19.24±6,53, kontrol grubunda 15.74±6,21 olarak 

bulunmuştur. Hastalığın süresi açısından gruplar arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark 

bulunmamıştır.(t=1.94, p=0.058) 

10-Hastalık alt tipleri 

Hastalığın Alt 

Tipleri 


Paranoid Sch 20 80,0% 17 63,0% 

Dezorganize Sch 0 0,0% 3 11,1% χ²:3,50 

Farklılaşmamış Sch 5 20,0% 7 25,9% p=0,173 

Tablo 13: Çalışma ve kontrol gruplarınının hastalık alt tipleri 

62

Çalışma ve kontrol gruplarının hastalığın alt tipleri dağılımları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,173). 

11-Hastaneye yatış dağılımı 

Toplam 

Hastane Yatış 

Sayısı 


Yok 3 12,0% 6 22,2% χ²:1,76 

Var 

22 88,0% 21 77,7% p=0,622 

Tablo 14: Çalışma ve kontrol gruplarının hastaneye yatış dağılımları 

Çalışma ve kontrol gruplarının hastalık başlangıcından itibaren hastaneye yatış 

dağılımları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (χ²:1,76; p=0,662). 

12-Elektroşok tedavisi(EKT) uygulaması 

Ekt 

Uygulaması 


Yok 9 36,0% 17 63,0% χ²:3,77 

Var 16 64,0% 10 37,0% p=0,052 

Tablo 15: Çalışma ve kontrol gruplarındaki EKT uygulaması 

Çalışma ve kontrol gruplarının EKT uygulaması dağılımları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,052). 

13-Komorbid psikiyatrik hastalık 

Komorbid 

Pisikiyatrik 

Hastalık 


Yok 17 68,0% 14 51,9% 

Depresyon 8 32,0% 11 40,7% χ²:2,69 

Obsesif kompulsif bozukluk 0 0,0% 2 7,4% p=0,26 

Tablo 16: Çalışma ve kontrol gruplarındaki komorbid psikiyatrik durumları 

Çalışma ve kontrol gruplarının komorbid psikiyatrik hastalık durumları arasında 

istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık gözlenmemiştir (p=0.26) 

14-Komorbid tıbbi hastalıklar 

Komorbid 

Tıbbi Hastalık 


Yok 22 88,0% 26 96,3% 

Diabetus Mellitus 1 4,0% 0 0,0% 

hiperkolesterolemi 2 8,0% 0 0,0% χ²:4,26 

Ailevi Akdeniz ateşi 0 0,0% 1 3,7% p=0,234 

Tablo 17:Çalışma ve kontrol gruplarındaki komorbid tıbbi durumlar 

Çalışma ve kontrol gruplarının komorbid tıbbi hastalık dağılımları arasında 


63

15-Ailede psikiyatrik hastalık 

Ailede 

Psikiyatrik 

Hastalık 


Yok 16 64,0% 15 55,6% 

Birinci Derece Akrabada 2 8,0% 3 11,1% 

2. Derecede Akrabada 4 16,0% 6 22,2% χ²:,556 

1.ve 2.Derecede Akrabada 3 12,0% 3 11,1% p=0,906 

Tablo 18: Çalışma ve kontrol gruplarının ailelerindeki psikiyatrik hastalık dağılımları 

Çalışma ve kontrol gruplarının ailede psikiyatrik hastalık durum dağılımları arasında 


16-Baskın el: 

Kullandigi El 


Sag 24 96,0% 26 96,3% χ²:,003 

Sol 1 4,0% 1 3,7% p=0,956 

Tablo 19:. Çalışma ve kontrol grubundaki kullanılan el dominansı 

Çalışma ve kontrol gruplarının kullandıkları el dominans dağılımları arasında 


17-Hastaların kullandıkları ilaç dağılımı 

Farmakoterapi 

Tedavi öncesi 

Tedavi sonrası 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol Grubu 

TAP 1 4,0% 1 3,7% 

AAP 7 28,0% 9 33,3% 

TAP+AAP 4 16,0% 1 3,7% 

AP+AD 8 32,0% 9 33,3% 

AP+DDD 5 20,0% 5 18,5% χ²:4,03 

AP+DDD+AD 0 0,0% 2 7,4% p=0,544 

TAP 1 4,0% 2 7,4% 

AAP 6 24,0% 9 33,3% 

TAP+AAP 4 16,0% 0 0,0% 

AP+AD 8 32,0% 10 37,0% χ²:5,08 

AP+DDD 6 24,0% 6 22,2% p=0,279 

Tablo 20: Çalışma ve kontrol gruplarındaki hastaların kullandıkları ilaç dağılımları 

TAP: Tipik antipsikotik 

AAP: Atipik antipsikotik 

AD: Antidepresan 

DDD: Duygudurum düzenleyici 

64

Çalışma ve kontrol gruplarının kullandıkları farmakoterapi dağılımları arasında tedavi 

öncesinde ve tedavi sonrasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir.(p=0.544) 

18-Klorpromazin eşdeğer dozu 

Klorpromazin 

Eşdeger Doz 


Tedavi Öncesi 931,84±555,25 724,37±433,68 1,54 0,128 

Tedavi Sonrası 950,92±618,49 752,74±415,75 1,37 0,178 

t -0,46 -2,02 

p 0,648 0,054 

Tablo 21: Çalışma ve kontrol grubundaki 100 mg klorpromazin eşdeğer doz ortalamaları 

Çalışma ve Kontrol Gruplarının Tedavi öncesi ve sonrası Klorpromazin eşdeğer doz 

ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,128, p=0,178). 

Çalışma ve Kontrol grubunun tedavi öncesi ve sonrası Klorpromazin eşdeğer doz ortalamaları 

arasında istatistiksel olarak anlamlı değişim gözlenmemiştir (p=0,648, p=0,054). 

B. Klinik psikopatolojiyi değerlendiren ölçekler 

1-Pozitif ve Negatif Sendrom Ölçeği(PANNS): 

PANNS Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Tedavi Öncesi 15,68±2,04 15,93±2,51 -0,39 0,701 

Tedavi Sonrası 14,08±1,82 15,56±2,31 -2,54 0,014 

t 4,75 0,85 

Pozitif Toplam p 0,0001 0,405 

Tedavi Öncesi 17,76±2,52 17,26±2,75 0,68 0,498 

Tedavi Sonrası 14,04±2,3 16±2,63 -2,85 0,006 

t 11,13 2,60 

Negatif Toplam p 0,0001 0,015 

Tedavi Öncesi 35,68±4,51 34,04±4,37 1,33 0,188 

Tedavi Sonrası 28±3,48 31,52±3,42 -3,68 0,001 

Genel Psikopatoloji t 10,15 3,67 

Toplam 

p 0,0001 0,001 

Tedavi Öncesi 69,12±7,44 67,19±7,76 0,92 0,364 

Tedavi Sonrası 56,04±5,93 63±6,57 -4,00 0,0001 

t 11,26 3,51 

Toplam 

p 0,0001 0,002 

Tablo 22: Çalışma ve kontrol gruplarının pozitif ve negatif sendrom ölçeği puanları 

Her iki grubun tedavi öncesi PANNS pozitif toplam puan ortalamaları arasında 

istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmezken (p=0,701); çalışma grubunun tedavi 

sonrası PANNS pozitif toplam puan ortalamaları kontrol grubundan istatistiksel olarak 

anlamlı derecede düşük bulunmuştur (p=0,014). Grupların kendi içinde tedavi öncesi ve 

65

sonrası değerlerine bakıldığında ise çalışma grubunda tedavi sonrası PANNS pozitif toplam 

puan ortalamalarında tedavi öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derede düşüş 

bulunurken(p=0,0001).kontrol grubunda herhangi bir farklılık saptanmamıştır. (p=0,405). 

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi PANNS negatif toplam puan 

ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmezken (p=0,498); çalışma 

grubunun tedavi sonrası PANNS negatif toplam puan ortalamaları kontrol grubundan 

istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunmuştur (p=0,006). Çalışma ve kontrol 

gruplarının tedavi sonrası PANNS negatif toplam puan ortalamaları tedavi öncesine göre 

istatistiksel olarak anlamlı derede düşük bulunmuştur (p=0,0001, p=0,015). 

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi PANNS genel psikopatoloji toplam 

puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,188). 

Çalışma grubunun tedavi sonrası PANNS genel psikopatoloji toplam puan ortalamaları 

kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunmuştur (p=0,001). 

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi sonrası PANNS genel psikopatoloji toplam puan 

ortalamaları tedavi öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derede düşük bulunmuştur 

(p=0,0001, p=0,001). 

PANNS toplam puan ortalamalarına bakıldığında tedavi öncesinde gruplar arasında 

istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,364). Tedavi sonrasında çalışma 

grubunda PANNS toplam puan ortalamaları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı 

derecede düşük bulunmuştur (p=0,0001).. Grupların tedavi sonrası kendi içlerinde 

değerlendirmelerinde ise her iki grupta da PANNS toplam puan ortalamaları tedavi öncesine 

göre istatistiksel olarak anlamlı derede düşük bulunmuştur (p=0,0001, p=0,002). 

66

2- Şizofreni Hastaları için Yaşam Nitelikleri Ölçeği( ŞYNÖ): 

Kişilerarası 

İlişkiler 

Meslek 

Ruhsal Bulgular 

Kişisel Eşyalar 

Yasam niteligi 

toplam 


Tedavi Öncesi 23,16±6,04 22,33±5,37 0,52 0,604 


t -4,81 1,14 

p 0,0001 0,265 

Tedavi Öncesi 6,72±4,68 7,56±6,65 -0,52 0,605 


t -2,65 1,14 

p 0,014 0,265 

Tedavi Öncesi 22,6±6,65 23,85±4,88 -0,78 0,44 


t -3,28 -0,36 

p 0,003 0,721 

Tedavi Öncesi 7,28±1,28 7,56±1,37 -0,75 0,457 


t -3,54 1,07 

p 0,002 0,294 

Tedavi Öncesi 60,6±12,9 61,56±13,04 -0,27 0,792 


t -6,08 1,07 

p 0,0001 0,296 

Tablo 23: Çalışma ve kontrol gruplarının yaşam nitelikleri ölçeği puanları 

Tablo 23’te görüldüğü gibi; çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi ŞYNÖ alt 

parametrelerin her birinde ve toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı 

farklılık gözlenmemiştir. Çalışma grubunda tedavi sonrası kişilerarası ilişkiler, kişisel eşyalar 

ve toplam puan ortalamaları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek 

bulunurken; ruhsal bulgular ve meslek alt parametrelerinde istatistiksel olarak anlamlı bir 

farklılık saptanmamıştır. Çalışma grubunun tedavi sonrasında ŞYNÖ alt parametrelerin 

hepsinde toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı değişiklik saptanırken, 

kontrol grubunda herhangi bir değişiklik saptanmadı. 

67

3-Sosyal İşlevsellik Ölçeği (SİÖ) 

Sosyal Çekilme 

Kişilerarası 

İlişkiler 

Öncül Sosyal 

Faaliyetler 

Boş Zaman 

Etkinlikleri 

Bağımsızlık 

(Yetkinlik) 

Bağımsızlık 

(Performans) 

Meslek 

Sosyal İşlevsellik 

Toplam 


Tedavi Öncesi 11,12±1,59 10,81±2,15 0,58 0,566 


t -2,25 -0,93 

p 0,034 0,359 

Tedavi Öncesi 19,04±7 19,22±5,28 -0,11 0,916 


t -2,56 -0,77 

p 0,017 0,450 

Tedavi Öncesi 13,76±6,29 15,52±8,05 -0,87 0,387 


t -2,03 1,63 

p 0,053 0,116 

Tedavi Öncesi 17,48±5,19 15,78±4,26 1,86 0,145 


t -0,70 1,32 

p 0,492 0,198 

Tedavi Öncesi 31,84±6,01 33,89±3,43 -1,52 0,134 


t -4,63 -1,19 

p 0,0001 0,245 

Tedavi Öncesi 25,6±5,97 25,67±5,36 -0,04 0,966 


t -2,60 2,29 

p 0,016 0,031 

Tedavi Öncesi 0,52±0,714 0,78±0,934 -1,112 0,272 


t -1,00 0,0 

p 0,327 1,00 

Tedavi Öncesi 118,96±20,766 120,67±18,572 -0,313 0,756 


t -4,387 1,166 

p 0,0001 0,254 

Tablo 24: Çalışma ve kontrol grubunun sosyal işlevsellik ölçeği puanları 

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi sosyal işlevsellik ölçeği alt ölçekleri ve 

toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir. 

Çalışma grubunda tedavi sonrasında boş zaman etkinlikleri ve toplam puan ortalamaları, 

kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunurken, diğer alt 

ölçeklerde farklılık saptanmamıştır. Çalışma grubunun tedavi sonrası; sosyal çekilme, 

kişilerarası ilişkiler, bağımsızlık(yetkinlik), bağımsızlık(performans) ve sosyal işlevsellik 

68

toplam puan ortalamaları tedavi öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek 

bulunmuştur. 

4- İşlevselliğin Genel Değerlendirilmesi Ölçeği (İGD): 

İGD 

Tedavi 

Öncesi 


61-70 4 16,0% 7 25,9% χ²:,767 

51-60 21 84,0% 20 74,1% p=0,381 

Tedavi 61-70 21 84,0% 8 29,6% χ²:15,5 

Sonrası 51-60 4 16,0% 19 70,4% p=0,0001 

Mc Nemar’s 0,0001 0,998 

Tablo 25: Çalışma ve kontrol gruplarının işlevselliğin genel değerlendirilmesi ölçeği puanları 

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi İGD puan dağılımları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı farklılık gözlenmezken (p=0,381), tedavi sonrası çalışma grubunun İGD 61-70 

puan değeri kontrol grubuyla karşılaştırıldığında istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek 

bulunmuştur (p=0,0001). Çalışma grubunun tedavi sonrası İGD puan dağılımlarında, tedavi 

öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı yükselme gözlenirken (p=0,0001), kontrol grubunda 

ise istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,998). 

1) İz Sürme Testi (TMT) 

C-Nöropsikolojik Değerlendirme: 

TMT Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Tedavi Öncesi 59,12±20,52 55,74±26 -0,89 0,376 


T 3,72 0,47 

TMT A Süre P 0,001 0,645 

Tedavi Öncesi 0,12±0,44 0,19±0,62 1,04 0,303 

Tedavi Sonrası 0,04±0,2 0±0 0,67 0,506 

T 0,81 1,55 

TMT A Hata P 0,425 0,134 

Tedavi Öncesi 156,16±80,67 142,33±68,09 -1,56 0,124 


T 4,18 2,07 

TMT B Süre P 0,0001 0,049 

Tedavi Öncesi 1,24±2,15 1,78±2,94 -1,78 0,082 


T 2,05 1,69 

TMT B Hata P 0,052 0,104 

Tablo 26: Çalışma ve kontrol grubunun iz sürme testi sonuçları 

69

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi ve sonrası TMT-A süre, TMT-A Hata, 

TMT-B Süre, TMT-B Hata puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

gözlenmemiştir. Tedavi sonrasında, TMT-A Süre ortalamaları sadece çalışma grubunda tedavi 

öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunurken; TMT-B Süre 

ortalamalarının her iki grupta da istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunduğu 

saptanmıştır. TMT-A Hata ve TMT-B Hata puan ortalamaları arasında herhangi bir değişiklik 

saptanmamıştır. 

2-Digit Span Testi 

Digit Span Test Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Tedavi Öncesi 5,52±1,23 5,37±0,79 1,66 0,103 


t -2,57 -0,90 

Digit Span Düz p 0,017 0,376 

Tedavi Öncesi 3,88±0,93 3,81±1 1,79 0,079 


t -4,32 -2,60 

Digit Span Ters p 0,0001 0,015 

Tedavi Öncesi 9,36±1,71 9,19±1,57 1,89 0,064 


t -5,24 -2,47 

Digit Span Toplam p 0,0001 0,021 

Tablo 27: Çalışma ve kontrol gruplarının digit span testi sonuçları 

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi ve sonrası digit span düz, digit span ters 

ve digit span toplam puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

gözlenmemiştir. Tedavi sonrasında digit span düz puan ortalamaları, tedavi öncesine göre 

sadece çalışma grubunda istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunurken; digit span 

ters ve digit span toplam puan ortalamaları hem çalışma hem de kontrol grubunda tedavi 

öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur 

70

3)Sözel bellek süreçleri testi 

Sözel Bellek Süreçleri (SBST) Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Tedavi Öncesi 4,2±1,85 5±1,66 -1,64 0,107 


t -4,42 0,71 

Anlık Bellek p 0,0001 0,484 

En Yüksek 

Öğrenmenin Olduğu 

Okuma Sayısı 

En Yüksek 

Öğrenme Puanı 

Toplam Öğrenme 

Puanı 

Hatırlama 

(USB-recall) 

Tanıma 

(USB-recognition) 

Toplam hatırlama 

(USB toplam) 

Tedavi Öncesi 9,84±0,8 9,89±0,58 -0,25 0,800 


t 0,18 1,28 

p 0,857 0,212 

Tedavi Öncesi 11,6±2,1 11,7±2,16 -0,18 0,862 

Tedavi Sonrası 12,44±2,06 11±2,86 2,07 0,044 

t -2,47 1,75 

p 0,021 0,092 

Tedavi Öncesi 86±16,78 87,11±18,43 -0,23 0,822 


t -2,16 1,30 

p 0,041 0,204 

Tedavi Öncesi 8,36±2,87 7,81±3,26 0,64 0,526 


t 0,07 1,98 

p 0,946 0,058 

Tedavi Öncesi 5,6±2,5 6±2,79 -0,54 0,589 


t -0,57 -1,28 

p 0,574 0,211 

Tedavi Öncesi 13,96±1,49 13,44±2,38 0,93 0,357 


t -1,10 -0,20 

p 0,283 0,844 

Tablo 28: Çalışma ve kontrol grubunun sözel bellek süreçleri testi puanları 

Tablo 28’de görüldüğü gibi çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi bütün alt 

parametreleri puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir. 

Çalışma grubunun tedavi sonrası en yüksek öğrenme ve hatırlama puan ortalamaları kontrol 

grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunurken diğer alt parametrelerde 

herhangi bir değişiklik gözlenmemiştir. Çalışma grubunun tedavi sonrası anlık bellek, en 

yüksek öğrenme ve toplam öğrenme puan ortalamaları tedavi öncesine göre istatistiksel olarak 

anlamlı derede yüksek bulunurken; diğer parametrelerde bir değişiklik gözlenmedi. Kontrol 

grubunda ise hiçbir parametrede farklılık saptanmadı. 

71

4- WMS-Görsel Bellek Alt Testi 

WMS-Görsel Bellek Alt Testi Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Kısa Süreli Görsel 

Bellek 

Uzun Süreli Görsel 

Bellek-hatırlama 

Uzun Süreli Görsel 

Bellek-tanıma 

Uzun süreli görsel 

bellek -toplam 

hatırlama 

Tedavi Öncesi 9,36±3,32 9,56±2,98 -0,22 0,824 


t -4,43 -3,69 

p 0,0001 0,001 

Tedavi Öncesi 7,48±3,29 8,26±2,97 -0,90 0,374 


t -3,00 0,53 

p 0,006 0,600 

Tedavi Öncesi 3,04±2,46 2,56±2,01 0,78 0,438 


t -1,01 -1,95 

p 0,323 0,062 

Tedavi Öncesi 10,52±3,06 10,81±2,7 -0,37 0,714 


t -4,05 -2,35 

p 0,0001 0,027 

Tablo 29: Çalışma ve kontrol gruplarının WMS-görsel bellek alt testinin 

değerlendirilmesi 

Tablo 29’da görüldüğü gibi çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi ve sonrası 

kısa süreli görsel bellek (anlık bellek,KSB), uzun süreli görsel bellek hatırlama(USB-recall), 

uzun süreli görsel bellek tanıma(USB-recognition) ve uzun süreli görsel bellek toplam 

hatırlama(USB-toplam) puan ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

gözlenmemiştir Çalışma grubunda tedavi sonrası KSB USB-recall ve USB-toplam puan 

ortalamaları tedavi öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunurken; 

kontrol grubunda ise KSB ve USB-toplam puan ortalamaları tedavi öncesine göre istatistiksel 

olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. 

72

5-Wisconsin Kart Eşleme Testi (WKET): 

WKET Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

WKET1 

WKET2 

WKET3 

WKET4 

WKET5 

WKET6 

WKET7 

WKET8 

Tablo 30a:Wisconsin kart eşleme testi puanları 

Tedavi Öncesi 124,32±11,19 122,78±12,63 1,11 0,272 


t 1,67 1,06 

p 0,109 0,149 

Tedavi Öncesi 64,8±20,82 60,89±22,05 1,35 0,182 


t 2,47 3,72 

p 0,021 0,001 

Tedavi Öncesi 59,52±14,6 61,89±14,67 -0,80 0,430 


t -1,55 -1,86 

p 0,134 0,074 

Tedavi Öncesi 2,6±1,78 2,81±2,02 -0,27 0,787 


t -2,24 -2,63 

p 0,035 0,014 

Tedavi Öncesi 45,2±30,98 42,67±28,52 0,14 0,888 


t 1,64 1,33 

p 0,114 0,196 

Tedavi Öncesi 37,48±22,68 35,07±20,99 0,27 0,785 


t 1,76 1,50 

p 0,092 0,145 

Tedavi Öncesi 27,24±15,81 25,81±17,3 0,85 0,398 


t 0,48 1,16 

p 0,635 0,257 

Tedavi Öncesi 29,16±17,13 27,37±15,84 0,18 0,856 


t 1,77 1,37 

p 0,09 0,182 

WKET1: Toplam tepki sayısı 

WKET2: Toplam yanlış sayısı 

WKET3: Toplam doğru sayısı 

WKET4: Tamamlanan kategori sayısı 

WKET5: Toplam perseveratif tepki sayısı 

WKET6: Toplam perseveratif hata sayısı 

WKET7: Toplam perseveratif olmayan hata sayısı 

WKET8: Perseveratif hata yüzdesi 

73

WKET Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Tedavi Öncesi 19,8±22,11 34,11±35,58 0,19 0,854 

Tedavi Sonrası 24,56±30,05 23,15±25 -0,40 0,692 

t -0,70 1,54 

WKET9 

p 0,490 0,137 

Tedavi Öncesi 40,08±19,48 42,26±19,95 -0,53 0,601 


t -2,05 -2,07 

WKET10 

p 0,052 0,051 

Tedavi Öncesi 33,28±19,49 35,48±20,31 -0,70 0,490 


t -2,42 -2,73 

WKET11 

p 0,023 0,011 

Tedavi Öncesi 0,88±1,01 0,63±0,79 0,12 0,906 


t -0,17 -1,02 

WKET12 

p 0,866 0,316 

Tablo 30b: Wisconsin kart eşleme testi puanları 

WKET9: İlk kategoriyi tamamlamada kullanılan tepki sayısı 

WKET10: Kavramsal düzey tepki sayısı 

WKET11: Kavramsal düzey tepki yüzdesi 

WKET12: Kurulumu sürdürmede başarısızlık puanı 

Tablo 30a ve 30b’de görüldüğü gibi çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi ve 

sonrası WKET alt parametrelerinin hiçbirisinde istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

gözlenmemiştir. Çalışma ve kontrol grubunun tedavi sonrası, WKET 12 parametresi içinde 

WKET 2, WKET 4, WKET 11 puan ortalamalarında tedavi öncesine göre istatistiksel olarak 

anlamlı derecede farklılık bulunmuştur 

74

6- Stroop Testi: 

Stroop Testi Çalışma Grubu Kontrol Grubu t p 

Tedavi Öncesi 18,4±8,4 16,74±5,2 0,86 0,392 


t 2,73 -0,67 

STRP-1A p 0,012 0,508 

Tedavi Öncesi 0±0 0,07±0,27 -1,39 0,172 

Tedavi Sonrası 0,04±0,2 0±0 1,04 0,303 

t -1,00 1,44 

STRP-1B p 0,327 0,161 

Tedavi Öncesi 0±0 0,07±0,27 -1,39 0,172 

Tedavi Sonrası 0±0 0±0 0,80 0,428 

t 

STRP-1C p 1 0,999 

Tedavi Öncesi 39±12,3 35,93±15,17 -0,32 0,751 

STRP-5A Tedavi Sonrası 31,88±10,37 33±14,41 1,60 0,116 

t 4,03 1,47 

p 0,0001 0,154 

STRP-5B 

STRP-5C 

Tedavi Öncesi 2,12±2,24 1,3±1,41 1,36 0,181 


t 1,88 1,49 

p 0,073 0,148 

Tedavi Öncesi 1,32±1,18 0,85±0,86 1,63 0,107 


t 0,76 1,43 

p 0,456 0,166 

Tablo 31: Çalışma ve kontrol gruplarının Stroop renk kelime testi puanları 

STRP-1A: Stroop testi-1. bölüm-süre 

STRP-1B: Stroop testi-1. bölüm- hata sayısı 

STRP-1C: Stroop testi-1. bölüm-düzeltme sayısı 

STRP-5A: Stroop testi-5. bölüm-süre 

STRP-5B: Stroop testi-5. bölüm-hata sayısı 

STRP-5C: Stroop testi-5. bölüm-düzeltme sayısı 

Çalışma ve kontrol gruplarının tedavi öncesi ve sonrası birinci bölüm süre, hata 

sayısı ve düzeltme sayısı, beşinci bölüm süre, hata puan ortalamaları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı farklılık gözlenmezken; çalışma grubunun tedavi sonrası beşinci bölüm 

düzeltme puan ortalamaları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek 

bulunmuştur. Tedavi sonrası birinci bölüm süre ve ikinci bölüm süre puan ortalamaları tedavi 

öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunmuştur. 

75

D)Düzelme miktarları: 

1)Klorpromazin Düzelme Miktarı 

Klorpromazin 

esdeğer doz Düzelme 

Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

Klorpromazin eş 

değer doz 19,24±6,53 15,74±6,21 300,5 0,463 

Tablo 32: Çalışma ve kontrol grubunun Klorpromazin eşdeğer doz düzelme miktarı 

Çalışma ve kontrol gruplarının klorpromazin eşdeğer doz düzelme miktar ortalamaları 

arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir (p=0,572). 

2)PANNS Düzelme Miktarı 

PANNS Düzelme Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

Pozitif Toplam 1,6±1,68 0,37±2,27 228,5 0,043 

Negatif Toplam 3,72±1,67 1,26±2,52 122 0,0001 

Genel Psikopatoloji Toplam 7,68±3,78 2,52±3,57 110 0,0001 

Toplam 13,08±5,81 4,19±6,2 96 0,0001 

Tablo 33: Çalışma ve kontrol grubundaki PANNS düzelme oranı 

Çalışma grubunun PANNS pozitif toplam PANNS negatif toplam, PANNS genel 

psikopatoloji ve PANNS toplam düzelme toplam düzelme miktarları kontrol grubundan 

istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunmuştur 

3)Şizofreni Hastaları için Yaşam Nitelikleri Ölçeği Düzelme Miktarı 

Çalışma Grubu Kontrol Grubu MW p 

Kişilerarası İlişkiler -3,96±4,12 0,74±3,38 143,5 0,0001 

Meslek -1,16±2,19 1,11±5,07 244,5 0,078 

Ruhsal Bulgular -3,08±4,69 -0,3±4,27 229 0,046 

Kişisel Eşyalar -1±1,41 0,26±1,26 170,00 0,0001 

Yaşam Niteliği Toplam -8,48±6,98 1,93±9,39 122 0,0001 

Tablo 34: Yaşam nitelikleri ölçeği düzelme miktarı 

Çalışma grubunun kişilerarası ilişkiler, ruhsal bulgular, kişisel eşyalar ve yaşam 

niteliği toplam düzelme miktarları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede 

düşük bulunurken; çalışma ve kontrol gruplarının meslek düzelme miktar ortalamaları 

arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir. 

76

4)Sosyal İşlevsellik Ölçeği Düzelme Miktarı 

Çalışma Grubu Kontrol Grubu MW p 

Sosyal Çekilme -0,8±1,78 -0,52±2,89 281,5 0,291 

Kişilerarası İlişkiler -2,56±5 -0,48±3,26 246,5 0,093 

Öncül Sosyal Faaliyetler -2,04±5,02 2,33±7,46 227 0,043 

Boş Zaman Etkinlikleri -0,64±4,58 0,74±2,92 295 0,433 

Bağımsızlık (Yetkinlik) -2,68±2,9 -0,3±1,3 160 0,001 

Bağımsızlık (Performans) -1,36±2,61 1,22±2,78 171,5 0,002 

Meslek -0,04±0,2 0,0±0,2 324 0,556 

Sosyal İşlevsellik Toplam -10,48±11,94 2,70±12,04 133,5 0,0001 

Tablo 35: Sosyal işlevsellik ölçeği düzelme miktarı 

Çalışma ve kontrol gruplarının sosyal çekilme, kişilerarası ilişkiler, meslek ve boş 

zaman etkinlikleri düzelme miktar ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

gözlenmemiştir. Çalışma grubunun öncül sosyal faaliyetler, bağımsızlık(yetkinlik), 

bağımsızlık(performans) ve sosyal işlevsellik toplam düzelme miktarları kontrol grubundan 

istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunmuştur. 

5)TMT Testi Düzelme Miktarı 

TMT Düzelme Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

A Süre 9,8±13,18 2,04±22,67 262 0,166 

A Hata 0,08±0,49 0,19±0,62 315 0,458 

B Süre 55,64±66,5 21,11±53,13 232,5 0,054 

B Hata 0,88±2,15 0,82±2,51 316,5 0,680 

Tablo 36: TMT düzelme miktarı 

Çalışma ve kontrol gruplarının TMT-A süre, hata, TMT-B süre ve hata düzelme 

miktar ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir. 

6)Digit Span Testi Düzelme Miktarı 

Düzelme Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

Digit Span-Düz -0,36±0,7 -0,11±0,64 276,5 0,178 

Digit Span-Ters -0,76±0,88 -0,37±0,74 267,5 0,166 

Digit Span-Toplam -1,16±1,11 -0,48±1,01 226 0,031 

Tablo 37: Digit span testi düzelme miktarı 

Çalışma ve kontrol gruplarının digit span-düz, digit span-ters düzelme miktar 

ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmezken; çalışma grubunun 

digit span-toplam düzelme miktarları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede 

yüksek bulunmuştur 

77

7)SBST düzelme miktarı. 

SBST Düzelme Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

Anlık bellek -1,16±1,31 0,22±1,63 177,5 0,003 

En yüksek öğrenmenin olduğu okuma 

sayısı 0,04±1,1 0,15±0,6 327,5 0,720 

En yüksek öğrenme puanı -0,84±1,7 0,7±2,09 174 0,002 

Toplam öğrenme puanı -5,36±12,39 3,41±13,58 227 0,043 

Hatırlama(recall) 0,04±2,94 1,07±2,81 285 0,332 

Tanıma(recognition) -0,32±2,81 -0,78±3,15 334,5 0,956 

Toplam hatırlama -0,28±1,28 -0,11±2,9 294 0,405 

Tablo 38: Sözel bellek süreçleri testi düzelme miktarı 

Çalışma grubunun anlık bellek, en yüksek öğrenme ve toplam öğrenme puanı puanı 

düzelme miktarları kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek 

bulunmuştur Çalışma ve kontrol gruplarının en yüksek öğrenmenin olduğu okuma sayısı, 

hatırlama, tanıma ve toplam hatırlama düzelme miktar ortalamaları arasında istatistiksel 

olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir. 

8)WMS-Görsel Bellek Alt Testi Düzelme Oranı 

GBST Düzelme Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

Anlık Görsel Bellek -2,44±2,76 -1,59±2,24 282 0,305 

Uzun Süreli Görsel Bellek- 

Hatırlama -1,64±2,74 0,37±3,63 235 0,058 


Tanıma -0,72±3,57 -1,41±3,74 320 0,743 


Toplam Hatırlama -2,36±2,91 -1,04±2,3 257 0,135 

Tablo 39: WMS-görsel bellek alt testi düzelme oranı 

Çalışma ve kontrol gruplarının WMS-görsel bellek alt testi tüm parametrelerinin, 

düzelme miktar ortalamaları arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir 

78

9)WKET Düzelme Miktarı 

WKET Düzelme Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

WKET1 3,6±10,8 8,26±20,8 337,5 0,999 

WKET2 8,92±18,07 14,67±20,49 290,5 0,389 

WKET3 -5,32±17,16 -6,41±17,9 318,5 0,728 

WKET4 -0,68±1,52 -0,63±1,24 323,5 0,785 

WKET5 8,6±26,22 7,22±28,31 304,5 0,545 

WKET6 6,76±19,25 6,04±20,9 311 0,627 

WKET7 2,08±21,6 5±22,42 316 0,693 

WKET8 5,16±14,61 4,22±15,99 313,5 0,660 

WKET9 -4,76±33,93 10,96±37,09 283 0,317 

WKET10 -7,24±17,68 -8,04±15,07 319,5 0,741 

WKET11 -7,64±15,76 -10±19,03 290,5 0,389 

WKET12 -0,04±1,17 -0,26±1,32 294,5 0,404 

Tablo 40: Wisconsin kart eşleme testi üzelme miktarı 

Çalışma ve kontrol gruplarının WKET testinin değerlendirilen 12 parametresinin 

düzelme miktar ortalamalarına bakıldığında, istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

gözlenmemiştir 

10)Stroop Testi Düzelme Miktarı 

Stroop Düzelme Miktarları 

Çalışma 

Grubu 

Kontrol 

Grubu MW p 

STRP-1A 3,4±6,22 -0,85±6,59 226 0,041 

STRP-1B -0,04±0,2 0,07±0,27 300 0,089 

STRP-1C 0±0 0,07±0,27 312,5 0,169 

STRP-5A 7,12±8,83 2,93±10,37 252 0,117 

STRP-5B 0,76±2,03 0,41±1,42 322,5 0,778 

STRP-5C 0,2±1,32 0,26±0,94 317 0,694 

Tablo 41: Stroop testi düzelme miktarı 

Çalışma grubunun birinci bölüm ilk kart okuma süre düzelme miktarları kontrol 

grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulunurken; çalışma ve kontrol 

gruplarının değerlendirilen diğer parametrelerinin hiçbirisinde düzelme miktar ortalamaları 

arasında istatistiksel olarak anlamlı farklılık gözlenmemiştir 

79

TARTIŞMA 

Bu çalışmada; BTY’nin bilişsel farklılaşma ve sosyal algı alt bölümünü içeren bilişsel 

rehabilitasyonun, rehabilitasyonda uygulanan rutin tedavi yöntemlerine ek olarak uygulandığı 

25 hastadan oluşan çalışma grubu ile rehabilitasyon tedavilerine katılan 27 hastadan oluşan 

kontrol grubu, belirti, sosyal işlevsellik ve bilişsel alanlarında karşılaştırıldı. Tedavi öncesinde 

çalışma grubu ve kontrol grubu arasında, yaş ortalaması, cinsiyet dağılımı, eğitim durumları, 

kullandıkları farmakoterapi ve kullandıkları antipsikotiklerin 100 mg klorpromazin eşdeğer 

dozajları arasında farklılık saptanmadı. 

Yaş ortalaması çalışma grubunda 37.28± 4,4, kontrol grubunda 35.96±5,78) olarak 

bulundu, gruplar arasında yaş ortalaması açısından istatistiksel olarak anlamlı farklılık 

saptanmadı. 

Çalışma grubuna alınan hastaların 7’si ( %28) kadın, 18’i (%72), erkek, kontrol 

grubunun ise 4’ü (14.8) kadın, 23’ü(%85.2) erkektir. Çeşitli epidemiyolojik çalışmalarda 

şizofreni sıklığının erkeklerde daha yüksek olduğu görülmektedir (108). Ayrıca kadınlarda 

şizofreni başlangıç yaşı erkeklere göre daha yüksektir ve erkeklerde hastalık daha ağır 

seyretmektedir (108, 109, 110). Cinsiyet dağılımındaki bu farkın, şizofreni sıklığının 

erkeklerde daha yüksek olması, kadınlarda şizofreni başlangıç yaşının daha yüksek olması, 

erkeklerde hastalık seyrinin daha ağır olması ve kadın psikotik hastalarda daha düşük 

işlevsellik beklentisini gösteren epidemiyolojik bulgularla uyumlu olduğu düşünülmüştür. 

Hem çalışma hem de kontrol grubunda cinsiyet oranı erkek lehine yüksektir, buna karşın iki 

grup arasında cinsiyet dağılımı açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık bulunmadı. 

Eğitim durumu açısından değerlendirildiğinde, çalışma grubunda, ilkokul mezunu 

hasta oranı %28, ortaokul mezunu hasta oranı %8, lise mezunu hasta oranı %52 ve yüksek 

öğrenim tamamlamış hasta oranı %12; kontrol grubunda ise ilkokul mezunu hasta oranı 

%18.5, ortaokul mezunu hasta oranı %18.5, lise mezunu hasta oranı %13 ve yüksek öğrenim 

tamamlamış hasta oranı %14,8 olarak saptandı. İki grup arasında eğitim düzeylerinin dağılımı 

arasında istatistiksel olarak anlamlı derecede farklılık bulunmadı. Çalışma grubunda lise 

mezunlarının (%52.0) daha yüksek oranda yer alması, eğitim durumunun yüksekliğiyle çok 

yönlü tedavi arayışı arasındaki bağlantıyla açıklanabileceği gibi ruhsal toplumsal yaklaşımlara 

rağbet eden hastaların daha sık olarak, yıkımın nispeten az olduğu ve buna bağlı olarak 

sosyokültürel açıdan daha yüksek düzeyde bulunan kesimden çıktığını da gösteriyor olabilir 

(111). 

Medeni duruma bakıldığında çalışma grubunda bekar hastaların oranı % 92, evli 

hastaların oranı % 8, dul hastaların oranı % 0 ve boşanmış ya da ayrı yaşayan hastaların oranı 

% 0; kontrol grubunda bekar hastaların oranı % 88,9, evli hastaların oranı % 3.7, dul 

hastaların oranı % 3,7 ve boşanmış ya da ayrı yaşayan hastaların oranı % 3.7 bulunmuştur. 

Her iki grupta da bekar hastaların çoğunlukta olduğu görülmektedir, gruplar arasında anlamlı 

bir fark bulunmamıştır Şizofreni hastaları arasında evli olmayanların evli olanlara oranı 2.6 ile 

80

7.6 arasında bildirilmektedir (31), bu çalışmada belirlenen sonuçlar da epidemiyolojik 

verilerle uyumlu bulunmuştur. 

Hastalar meslek grupları açısından değerlendirildiğinde, çalışma grubundaki hastaların 

% 48’inin işsiz, % 4’inin öğrenci, % 12’sinin ev hanımı, % 0 memur, .% 20’sinin serbest 

meslek sahibi, % 16’ sının malulen emeklilerden oluştugu, kontrol grubundaki hastaların % 

66,7’inin işsiz,% 3,7’sinin memur, % 3,7’sinin öğrenci, % 3.7’ sinin ev hanımı, % 3,7’sinin 

işçi, % 14,8’ünün serbest meslek sahibi ve % 3.7’ünün malülen emeklilerden oluştuğu 

görülmektedir. Her iki grupta da işsiz hastalar en yüksek oranda bulunmaktadır. Buna karşın 

çalışma grubunda malûlen emekli hastaların daha fazla olması, bu gruptaki hastaların en 

azından bir dönem için çalışabilir duruma gelebilecek kapasitede ve işlevsellikte olduklarını 

gösterebileceği gibi rehabilitasyon programlarına katılan hastaların sosyal haklarına yönelik 

bilgilendirme ve yönlendirilmeleriyle de açıklanabilir, ancak meslek dağılımındaki farklara 

ilişkin kesin çıkarımlar için örnek sayısı yeterli değildir. 

Her iki grupta da hastaların büyük çoğunluğunun (çalışma grubu için %100, kontrol 

grubu için %96,3) bir sosyal güvenceden (Emekli Sandığı, Bağ-Kur, Sosyal Sigortalar 

Kurumu (SSK), Yeşil Kart, Özel Sağlık Sigortası gibi) yararlanmakta olduğu görülmektedir. 

Tedavi hizmetlerine ulaşım açısından bu bulgu olumlu yönde değerlendirilmiştir. Sosyal 

güvence dağılımına bakıldığında hasta grupları arasında çalışma grubunun Emekli sandığı ve 

SSK varlığı kontrol grubundan istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu fakat bu 

durumun çalışmayı etkilemeyeceği düşünüldü. 

Çalışma grubundaki hastaların % 8’i yalnız, % 8’i eş ve çocuklarıyla birlikte, % 84’ü 

anne ve babalarıyla birlikte; kontrol grubundaki hastaların % 7,4’ü akrabalarıyla birlikte, % 

3,7’si eş ve çocuklarıyla birlikte, % 88,9’u anne ve babalarıyla birlikte yaşamaktadır. 

Hastaların birlikte yaşadıkları kişiler açısından dağılımı her iki grupta birbirine benzer 

bulundu ve anlamlı bir fark saptanmadı. 

Hastalık başlangıç yaş ortalaması çalışma grubundaki hastalarda 18.04 ± 3,32 kontrol 

grubunda 19,07 ± 4,58; hastalık süresi ortalaması çalışma grubundaki hastalarda 19,24± 6,53 

yıl, kontrol grubunda 15,44± 6,62 olarak bulunmuştur. İki grup arasında hastalık başlama yaşı 

ve hastalık süresi açısından istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmadı. 

Gruplar arasında tedavi öncesi ve tedavi sonrası kullandıkları ilaç dağılımları ve 

kullandıkları antipsikotikler ve 100 mg klorpromazin eşdeğer dozları arasındaki farklar 

hesaplandığında istatistiksel olarak anlamlı farklılık saptanmadı. Bu farklılığın 

saptanmaması, hastaların kullandıkları antispikotiklerin ve dozajlarının çalışmamızı 

etkilemediğini düşündürtmemektedir. 

Genel olarak bakıldığında, çalışma ve kontrol grubundaki sosyodemografik 

özelliklerin birbirine benzer olduğu görülmektedir. İki grup arasında sağlıklı bir 

değerlendirmenin gerçekleştirilebilmesi ve çalışmanın güvenilirliği açısından bu olumlu bir 

durum olarak değerlendirildi. 

81

Çalışmada bilişsel işlevleri değerlendirmek için, digit span testi, iz sürme testi (Trail 

Making Test A-B),sözel bellek süreçleri testi ve WMS-görsel bellek alt testi, stroop testi ve 

Wisconsin Kart Eşleme Testi (WKET) kullanıldı. 

Dikkati değerlendirmek için iz sürme testi (TMT-A ve B formu) ve digit span testi 

uygulandı. Testte, zaman ve hata sayısı değerlendirilmektedir. Tedavi sonrasında TMT- A 

testi süre ortalaması tedavi öncesine göre düşük bulundu fakat düzelme oranına bakıldığında 

istatistiksel olarak anlamlı bir fark saptanmadı. TMT-B süre ortalamasında her iki grupta da 

tedavi sonrasında düşme saptandı, fakat bu düşme istatistiksel olarak anlamlı değildi. TMT-A 

hata ve TMT-B hata puan ortalamalarında herhangi bir değişiklik gözlenmedi. Çalışmamızda 

dikkati değerlendirmek için kullanılan digit span testinde ise digit span düz, digit span ters ve 

digit span toplam puan olmak üzere 3 parametre değerlendirildi. Digit span düz parametresi 

sadece çalışma grubunda; digit span ters ve digit span toplam parametreleri ise her iki grupta 

yüksek bulundu. Digit span toplam puanında bulunan yükselme istatistiksel olarak anlamlı 

bulunurken diğer alt ölçek puanlarındaki yükselme anlamlı bulunmadı. Çalışmamızda dikkat 

testlerinin değerlendirilmesi sonucunda; basit dikkat ve karmaşık dikkat (dikkatini sürdürme) 

yeteneklerinde düzelme görüldü. BTY’nin bilişsel ayrımlaştırma alt programında kullanılan 

kart eşleştirme egzersizleri başta olmak üzere diğer egzersizleri de, temel bilişsel alan olan 

dikkat ve kodlamada gelişme sağlamayı amaçlamaktadır. Çalışmamızda bu egzersizlerle 

başlandı, hastalar bu egzersizi kolayca yapabilir hale gelince bir sonraki egzersize geçildi. 

Çalışmamızda dikkat alanında görülen gelişmeler, bu egzersizlere bağlanabilir. 

Penades ve arkadaşlarının, bilişsel rehabilitasyonun, psikososyal işlevsellik ve bilişsel 

mekanizmalar üzerindeki etkisini araştırdıkları çalışmalarında dikkati değerlendirmek için 

digit span düz ve TMT-A ölçeği kullanılmış ve çalışma sonunda dikkatte gelişme olduğu 

gösterilmiştir.(18). Aynı şekilde BTY’nin bilişsel alt programının uygulandığı ve bunun 

etkilerinin incelendiği bir çalışmada, dikkatte gelişme eğilimi saptanmış fakat bunun 

istatistiksel olarak minimal olduğu gösterilmiştir (105). Benedict ve arkadaşları, Bellucci ve 

arkadaşları, Burda ve arkadaşları ve Spaulding ve arkadaşları’nın yaptıkları çalışmalarda, 

bilişsel rehabilitasyonun dikkat üzerindeki etkilerine bakıldığında, çalışma grubunda dikkat, 

dikkati sürdürme alanında gelişmeler olduğu gösterilmiştir (1, 112, 113, 114). Çalışmamızda, 

dikkat testlerinin değerlendirilmesi sonucunda basit dikkat ve karmaşık dikkat (dikkatini 

sürdürme) yeteneklerinde istatistiksel olarak anlamlı düzelme görüldü. Bulduğumuz sonuçlar 

da literatürle uyumludur. 

Bellek fonksiyonlarını değerlendirmek için sözel ve WMS-görsel bellek alt testi 

kullanıldı. Sözel bellek süreçleri testinde (SBST) anlık bellek, en yüksek öğrenmenin olduğu 

okuma sayısı, en yüksek öğrenme puanı, toplam öğrenme puanı, hatırlama, tanıma ve toplam 

hatırlama puanları olmak üzere 7 parametre değerlendirildi. Bu parametrelerden en yüksek 

öğrenmenin olduğu okuma sayısında, tanımada ve toplam hatırlamada her iki grupta da tedavi 

öncesi ve sonrası değerlerde istatistiksel olarak anlamlı bir değişim saptanmadı. Anlık bellek 

puanı, en yüksek öğrenme puanı, toplam öğrenme puanı ve hatırlama puanlarında ise 

değişiklik gözlendi. Anlık bellek puanı, en yüksek öğrenme puanı ve toplam öğrenme 

puanlarındaki düzelme istatistiksel olarak anlamlı bulunurken hatırlama puanındaki düzelme 

82

istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Görsel bellek puanları testinde; anlık görsel bellek, 

uzun süreli görsel bellek-hatırlama, uzun süreli görsel bellek-tanıma ve uzun süreli görsel 

bellek toplam hatırlama puanları olmak üzere 4 parametre değerlendirildi. Bu parametrelerden 

anlık görsel bellek ve toplam hatırlama puanları tedavi sonrasında her iki grupta; hatırlama 

puanı ise sadece çalışma grubunda yüksek olarak bulundu. Fakat bu puanlardaki yükselmeler 

istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Çalışmamızda sözel bellek testlerinin değerlendirilmesi 

sonucunda, bilginin yerleştirilmesi ve düzenlenmesinde (kayıt süreçleri) iyileşme olduğunu; 

fakat kodlanmış bilginin geri getirilmesinde bir değişiklik olmadığını söyleyebiliriz. Anlık 

bellek puanındaki düzelme, dikkatteki düzelmenin göstergesi ve buna bağlı olarak öğrenme 

yeteneklerindeki düzelmenin göstergesi olabilir. Bilginin yerleştirilmesindeki düzelme, 

dikkatteki gelişmeye bağlanabilir. Görsel bellekteki düzelme oranı, sözel bellekteki 

düzelmeden daha belirgin olarak saptandı. Çalışmamızda sözel belleği geliştirmeye yönelik 

çok fazla bir program yoktu, çalışma grubuna sonradan hatırlanması için sözel egzersizler 

yapılmadı ve daha çok spontan belleğin üzerinde çalışıldı. Çalışmada kullanılan materyallerin 

(kart eşleştirme testi, ipucu verilen sözcük egzersizi, sosyal algı alt bölümünde kullanılan 

slaytlar gibi) görselliğe dayalı olması ve egzersizler sırasında kullanılan materyallerin tekrar 

tekrar kullanılması, görsel belleğin gelişmesine neden olmuş olabilir. Bu nedenle bilişsel 

rehabilitasyon uygulanırken, sözel ve görsel belleğin gelişimini sağlamak için kullanılan 

materyalin dengeli sunulması ve verilen eğitimin, iyice analiz edilerek belleği geliştirecek 

programların hazırlanması planlanabilir. 

Romero ve arkadaşlarının yaptıkları ve BTY’nin bilişsel alt bölümünün etkisinin 

araştırıldığı çalışmada bilişsel fonksiyonlardan belleğe bakıldığında; tedavi sonrasında kısa 

süreli bellek, uzun süreli bellek tanıma ve hatırlama puanlarında da istatistiksel olarak anlamlı 

gelişme saptanmıştır (105). Spaulding ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada görsel bellekte 

minimal oranda değişim olduğu gösterilmiştir (1). Çalışmamızda bulduğumuz sonuçlarda 

literatürle uyumludur. Görsel bellekte daha belirgin olmak üzere sözel ve görsel bellekte 

gelişme saptandı. 

Yürütücü işlevleri değerlendirmek için Wisconsin Kart Eşleme Testi (WKET) ve 

stroop testi kullanıldı. WKET’nde toplam 12 parametre değerlendirildi. (Bu parametreler: 

toplam tepki sayısı, toplam yanlış sayısı, toplam doğru sayısı, tamamlanan kategori sayısı, 

toplam perseveratif tepki sayısı, toplam perseveratif hata sayısı, toplam perseveratif olmayan 

hata sayısı, perseveratif hata yüzdesi, ilk kategoriyi tamamlamada kullanılan tepki sayısı, 

kavramsal düzey tepki sayısı, kavramsal düzey tepki yüzdesi, kurulumu sürdürmede 

başarısızlık puanı). Çalışma ve kontrol grubunun tedavi sonrasında, toplam yanlış yanıt sayısı 

ortalamaları, tedavi öncesine göre istatistiksel olarak anlamlı derecede düşük bulunurken; 

tamamlanan kategori sayısı ve kavramsal düzey tepki sayısı ortalamaları tedavi öncesine göre 

istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu. Fakat saptanan bu değişikliklerin 

düzelme oranlarına bakıldığında hiçbirisinde istatistiksel olarak anlamlı bir değişiklik 

saptanmadı. Bulunan sonuçlara bakarak her iki gruptaki hastaların soyut düşünce yeteneği, 

kategori oluşturma yeteneği ve kategori devam ettirme ettirme yeteneklerinde minimal bir 

gelişme saptandığını söyleyebiliriz. Her iki grupta da gözlenen değişikliği, rehabilitasyon 

merkezinde rutin olarak uygulanan bireysel terapi, uğraş terapisi, sosyal beceri eğitimine 

83

ağlayabiliriz. Bu eğitimlerde hastaların sorun yaşadıkları alanlar ele alınmakta ve çözüm 

yolları getirilmekte; bu çözüm yollarının gündelik hayata uygulanması çalışılmaktadır. Ayrıca 

rehabilitasyon merkezine hastaların büyük kısmı yalnız gelip gitmekte ve merkezde hastalara, 

karşılığında ücretlendirme ile çeşitli görevler verilmektedir. Hastaların bu görevleri yerine 

getirmesi, planlama, uygulama, kategorize etme gibi yürütücü işlevlerini kullanmalarını ve bu 

işlevlerin gelişimine katkıda bulunuyor olabilir. 

Stroop testinde birinci bölüm okuma süresi, hata sayısı ve düzeltme puanı ve beşinci 

bölüm okuma süresi, hata sayısı ve düzeltme oranları olmak üzere 6 parametre 

değerlendirildi. Çalışma grubunun tedavi sonrası birinci bölüm ilk kart okuma süre ve beşinci 

bölüm ikinci kart okuma süre puan ortalamalarında tedavi öncesine göre istatistiksel olarak 

anlamlı değişim gözlendi. Kontrol grubunda ise herhangi bir değişiklik saptanmadı. Kategori 

değiştirme ve uygunsuz cevabı bastırma yeteneklerinde tedavi sonrasında gelişme görülmekle 

birlikte bu değişim istatistiksel olarak anlamlı bulunmadı. Bu testte tespit edilen düzelmeler, 

BTY’nin dikkat ve dikkati sürdürmeyi üzerinde yaptığı iyileşmeyle bağlantılı olabilir. 

Romero ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmada yürütücü işlevler stroop testi ile 

değerlendirilmiş ve tedavi sonrasında sözcükleri tanımada ortalama yanıt süreleri azalmış, 

doğru yanıt sayı ve yüzdesinde artma eğilimi saptanmış fakat bu artma eğiliminin istatistiki 

olarak anlamlı olmadığı belirtilmiştir. Renk tanıma durumunda ise farklılık saptanmamıştır. 

(105). Spaulding ve arkadaşları ve Penades ve arkadaşları’nın yaptıkları çalışmalarda 

yürütücü işlevleri değerlendirmek için WKET, TMT-B ve digit span ters testleri kullanılmış 

ve tedavi sonrasında bu testlerde düzelmeler olduğu gösterilmiştir (1, 18). Çalışmamızda 

WKET’de tamamlanan kategori sayısı ve kavramsal düzey tepki sayısında minimal 

değişiklik; stroop testinde ise ilk kart okuma süresinde anlamlı, ikinci kart okuma süre ve 

ikinci kart düzeltme puanlarında ise minimal değişiklik saptandı. Çalışmamızda her iki 

gruptaki hastaların yürütücü işlevlerinden soyut düşünce, uygunsuz cevabı bastırma, kategori 

oluşturma, kategori devam ettirme ve kategori değiştirme yeteneklerinde tedavi sonrasında 

minimal gelişme görüldü. Her iki gruptada yürütücü işlevlerde saptanan gelişme, BTY’nin 

etkisine değil, rehabilitasyonda uygulanan tedavi yöntemlerinin etkisine bağlanabilir. 

Hastalardaki ruhsal bozukluklara bağlı aktif belirti ve bulguları değerlendirmek için 

pozitif ve negatif sendrom ölçeği (PANSS) kullanıldı. PANSS-pozitif belirtiler, PANSSnegatif 

belirtiler ve PANSS-genel psikopatoloji ve PANNS toplam puan olmak üzere 4 

parametre değerlendirildi. Çalışma sonrasında PANNS pozitif toplam puan ortalamaları 

sadece çalışma grubunda istatistiksel olarak anlamlı farklılık bulundu. PANNS negatif 

toplam, genel psikopatoloji toplam ve toplam puan alt ölçek ortalamaları ise; çalışma 

grubunda daha belirgin olmak üzere her iki grupta da istatistiksel olarak anlamlı düzelme 

saptandı. 

PANNS alt ölçeklerinden alınan puanlar her iki grupta da düşmüş olarak bulundu. 

Fakat çalışma grubundaki düzelme oranı istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek saptandı. 

Her iki grubunda rehabilitasyona devam etmesi ve rehabilitasyonda uygulanan 

psikoeğitimlere katılmaları ve hastaların rehabilitasyon sürecinde kazandıkları sorun çözme 

84

ve stresle başa çıkma becerilerini öğrenmiş olmaları; ilaç tedavisinin önemini bilmeleri ve ilaç 

tedavisine uyumun artmış olması psikiyatrik belirtilerin sıklık ve şiddetinde azalmaya neden 

olduğu düşünülebilir.(111 115, 116). Sosyal beceri eğitimi programlarının negatif belirtiler 

üzerinde olumlu etkisi olduğunu gösteren çalışmalar da vardır (117). Psikososyal 

rehabilitasyon çalışmaları doğrudan aktif semptomatolojiyi düzeltmeyi hedeflemese de, 

bireysel ve grup çalışmalarıyla sağlanan, hastalığın doğası ve belirtilerini tanıma, ilaçların etki 

ve yan etkileri hakkında hastaların ve hasta ailelerinin bilinçlenmesi, alevlenme habercisi 

olabilecek öncül belirtilerin tanınması, hastalığın kabullenilmesi ve buna yönelik iç görü 

kazanılması, inatçı belirtilerle başa çıkma konusunda alternatif yolların öğrenilmesi tedaviye 

uyumu artırıp ruhsal bozukluğa ilişkin belirti ve bulguların azalmasına yol açıyor olabilir. 

Hastaların tedaviye uyumunu artıran önlemler arasında psikososyal girişimler, psikoeğitim, 

bireysel görüşmeler ve aile görüşmelerinin ilk sıralarda yer aldığı belirtilmektedir (106, 111, 

116) 

Spaulding ve arkadaşları’nın BTY ‘nin etkinliğini değerlendirdikleri çalışmalarında 6 

aylık BTY uygulama sonrasında hastaların PANNS genel psikopatoloji puanlarında anlamlı 

değişiklik saptanmıştır (1). Bilişsel rehabilitasyon etkisinin değerlendirildiği çalışmalarda, 

bilişsel rehabilitasyon sonrasında, hastalığın belirtilerinde düzelme olduğu belirtilmiştir (15, 

111). Yapılan çeşitli çalışmalarda bilişsel rehabilitasyonun, rehabilitasyonda uygulanan diğer 

yöntemlere eklenmesi ile rehabilitasyon etkinliğinin arttığı bildirilmektedir ( 86, 118) 

Çalışmamızda bulduğumuz sonuçlar literatürle uyumludur. Her iki gruptaki gelişme 

rehabilitasyonda uygulanan psikoeğitim, bireysel terapi, uğraş terapisi gibi yöntemlere; 

çalışma grubundaki gelişmenin daha fazla olması ise bu grupta bilişsel performansın artması 

bunun sonucunda çalışma grubundaki hastaların rehabilitasyon tekniklerinden daha fazla 

yararlanmasıyla açıklanabilir. 

Çalışmamızda hastaların işlevsellik durumları sosyal işlevsellik ölçeği (SİÖ), şizofreni 

hastaları için yaşam nitelikleri ölçeği (ŞYNÖ) ve işlevselliğin genel değerlendirilmesi (GAF) 

ile değerlendirildi. Bu çalışmada kullanılan ŞYNÖ; dört alt gruptan (kişiler arası ilişkiler, 

ruhsal bulgular, kişisel eşyalar ve mesleki rol oluşur. Çalışma grubunda ŞYNÖ –Mesleki rol 

dışındaki tüm alt ölçeklerde ve toplam puanlarda istatistiki olarak anlamlı yükselme gözlendi. 

SİÖ değerlendirmesinde, öncül sosyal etkinlikler ve meslek alt ölçeğinde farklılık 

saptanmazken diğer alt ölçek puanlarında ve toplam puanda, çalışma grubunda daha yüksek 

işlevsellik düzeylerini gösterecek biçimde, istatistiksel olarak anlamlı ölçüde farklılıklar 

saptandı. Aynı şekilde GAF ölçeğinde de çalışma grubunda, tedavi sonrasında istatistiksel 

olarak anlamlı gelişme saptandı. Hastaların gündüz hastanesinde bir miktar ücret karşılığında 

basit işlerde çalışmasına rağmen hastaların çoğunun düzenli para getiren bir işte çalışmaması, 

rehabilitasyonda işe yönlendirici tedavi yöntemlerinin uygulanaması ve korumalı işyerlerinin 

ülkemizde yaygın olmaması nedeniyle hastaların meslek puanlarında düzelme saptanmadı. 

Bilişsel işlev bozuklukları şizofreni hastalarının psikososyal işlevselliği ile yakın 

ilişkili görünmektedir. 1970’li yılların başlarından itibaren çeşitli nörolojik ve nöropsikiyatrik 

durumlar içinden bilişsel bozuklukların, işlevsel sonucunu en çok etkileyen faktör olduğu 

bilinmektedir Bilişsel işlevlerin farklı alanları ile psikososyal işlevsellik arasındaki ilişki pek 

85

çok çalışmada gösterilmiştir (119 120, 121 122, 123). Bilişsel işlev bozuklukları,sosyal ve 

mesleki alandaki işlevsellik ve toplum içinde bağımsız yaşama gibi işlevlerin öngörücü 

etmeni olarak karşımıza çıkmaktadır. Bağımsız yaşama becerileri ve sosyal problem çözümü 

ile yürütücü işlevler arasında, mesleksel durum ile dikkat, sözel bellek arasında, genel sosyal 

işlevsellik ile çalışma belleği arasında ilişki çeşitli çalışmalarda gösterilmiştir (Penades ve 

ark.2003,Sapulding ve ark 1999; Wykes ve ark 1999). Bilişsel rehabilitasyon, bilişsel 

fonksiyonlardaki bozuklukları düzeltmeyi amaçlar. Bu da sonrasında bireylerin bağımsız 

yaşamalarını kolaylaştırır (124). 2007 yılında McGurk ve arkadaşları tarafından yapılan bir 

meta analiz çalışmasında, şizofrenide uygulanan bilişsel yeniden yapılandırma çalışmalar 

gözden geçirilmiştir. Bilişsel yeniden yapılandırma sonrasında, bilişsel performans düzeyinde 

orta derecede değişiklik (effect size:0,41) saptanmış ve 8 ay sonrada bu değişikliğin devam 

ettiği gösterilmiştir. Bilişsel değişikliğin psikososyal işlevsellik üzerindeki etkisi (0,35) ise, 

orta derecede olarak saptanmıştır. Bilişsel yeniden yapılandırma programının amaçlarından 

biride hastanın psikososyal işlevselliğini artırmaktır. (86). Şizofrenide psikososyal 

rehabilitasyona ilişkin yapılmış çalışmalarda, ŞYNÖ ile değerlendirilen yaşam kalitesinde 

istatistiksel olarak anlamlı ölçüde iyileşmeler görüldüğü bildirilmektedir (107, 111,125, 126). 

Çalışmamızda literatürle uyumlu olarak psikososyal işlevsellik ve yaşam niteliğinde gelişme 

saptandı. Hastaların dikkat, bellek ve yürütücü işlevlerinde gözlenen değişiklikler, hastaların 

yaşamlarında bu alanlarla ilgili yaşadıkları zorlukları azaltmış olabilir. Ayrıca hastaların 3 ay 

boyunca çalışma programına devam etmesi ve haftada 2 defa grup yapılması, hastaların kendi 

aralarında kurdukları ilişkinin gelişmesini sağladı. Grup sırasındaki etkileşim ile hastalar, 

kendilerini ifade etme ve karşısındaki dinleme becerilerini geliştirdi ve kazandıkları bu 

becerilerini, kendi yaşamlarına aktardı. Aynı şekilde hastalar, kendileri için yeni bir tedavi 

yönteminin denendiğini, bunun da kendilerini önemli ve değerli hissetmelerini sağladıklarını 

ifade ettiler. Uygulanan terapi yöntemine ek olarak bu faktörlerde, hastaların günlük 

etkinliklerinde, aile ve toplum içi etkileşimlerinde düzelmeye katkıda bulunmuş olabilir. 

Brenner ve arkadaşları tarafından geliştirilen BTY, şu hipoteze dayanmaktadır: 

Bilişsel işlevsellikteki temel defisitlerin (dikkat, bellek, yürütücü işlevler), sosyal beceri, 

sosyal ve bağımsız işlevsellik gibi davranışsal organizasyonun daha üst seviyeleri üzerinde 

yıkıcı etkileri vardır. Buna dayanarak başarılı psikososyal rehabilitasyon için, sosyal kendine 

bakım ve iş becerileri geliştirmek kadar hem bilişsel yetersizlik hem de bağlantılı sosyal 

bilişsel defisitlerin ikisinin de iyileştirilmesi gerekmektedir. Daha az kapsamlı psikososyal 

tedavilerle karşılaştırıldığında BTY’nin faydalı olduğu görülmektedir (15, 103, 106). BTY beş 

alt bölümden oluşur ve ilk iki bölüm (bilişsel ayrımlaştırma ve sosyal algı) temel bilişsel 

defisitleri düzeltmeyi amaçlar. BTY’nin bilişsel kısmının onun bütün etkisinden sorumlu olup 

olmadığı bilinmemektedir. Ayrıca BTY’nin bilişsel bölümünün sadece bilişi mi etkilediği, 

davranış alanını etkileyip etkilemediği bilinmemektedir. BTY’nin bilişsel bölümü, bilişsel 

desteği güçlendirerek psikososyal işlevselliği geliştiriyorsa; bu bilişsel destekler direkt olarak 

tedavinin etkisini göstermelidir. Böylelikle bilişsel alan üzerindeki tedavi etkisinin nasıl 

olduğu anlaşılırsa, sosyal işlevsellik üzerindeki tedavi etkisinin mekanizması ve tedavinin 

potansiyel faydaları da anlaşılmış olacaktır (1). 

86

BTY’nin dördüncü alt bölümü olan sosyal beceri eğitimi programında, bilişsel 

davranışçı tekniklerin kullanılmaktadır. Bu nedenle, BTY’nin etkinliği onun dördüncü. alt 

bölümüne atfedilmektedir. Çeşitli çalışmalarda psikososyal programların bilişsel işlevselliği 

geliştirdiği belirtilmiştir (125). Spaulding ve arkadaşları şizofreni hastalarında uygulanan 

yoğun ve yapılandırılmış psikiyatrik rehabilitasyon programlarının, hastalarının bellek ve 

yürütücü işlevlerini güçlendirdiğini belirtmişlerdir (1). Roder ve arkadaşları’nın yaptıkları 

çalışmada, problem çözme becerilerinin eklendiği geliştirilmiş sosyal beceri programlarının 

bilişi güçlendirdiği sonucu gösterilmiştir (127). 

Çalışmamızda ki hastaların bilişsel işlevlerinde görülen değişikliği, tek başına 

BTY’nin bilişsel programlarına bağlayamayız. Bilişsel alanda görülen değişiklikler 

rehabilitasyon merkezinde uygulanan diğer tedavi yöntemlerinin de bir sonucu olabilir. 

Bu çalışmanın kısıtlılığı uygulanan terapi süresinin kısalığıdır. BTY’nin ilk iki alt 

bölümünde hastaların temel bilişsel defisitlerini düzeltme hedeflenmiş ve hastaların dış 

yaşamlarında başa çıkma becerileri ele alınmamıştır. Roder ve arkadaşlarının BTY’nin 

etkinliklerini değerlendiren yayınları gözden geçirdikleri çalışmalarında; BTY uygulamasının 

daha uzun sürmesi ve bütün alt bölümlerinin uygulanması durumunda BTY etkisinin daha 

uzun süre devam ettiği gösterilmiştir (127). Aynı sonuç Kraemer ve arkadaşlarının ve 

McGurk ve arkadaşlarının yaptıkları çalışmalarda da tekrarlanmıştır (86, 128,).Bu nedenle 

psikopatoloji ve sosyal işlevsellikte gelişme sağlanması isteniyorsa BTY’nin bütün alt 

gruplarının uygulanması gerektiği önerilmiştir. Bundan sonraki BTY programının uygulandığı 

çalışmalarda sürenin daha uzun tutulması ve BTY’nin bütün alt bölümlerinin uygulanması 

önerilebilir. 

Çalışmanın diğer bir kısıtlılığı da çalışmadaki hasta sayısının az olmasıdır. Çalışma 

grubunun uzun ve sık (3 ay boyunca haftada 2 defa) olması nedeniyle, hastaların bu çalışmaya 

katılmaktan kaçındıkları düşünülebilir. Grup sayısının az olması nedeniyle, bazı sonuçlar 

istatistiksel olarak anlamlı çıkmamış olabilir (örneğin digit span düz, digit span ters, digit span 

toplam, TMT-A ve TMT-B testi süre, WKET 2,-4-12 gibi parametrelerindeki değişiklikler). 

Daha fazla sayıda hastayla yapılan çalışmalarda sonuçların istatistiksel olarak anlamlı 

çıkabileceği düşünülebilir. Bu nedenle ilerde yapılacak çalışmalarda daha fazla sayıda 

hastayla çalışılması gerekir. 

Çalışmanın bir diğer kısıtlılığı da hastaların bilişsel durumlarını değerlendirmek için 

kullanılan nöropsikolojik test skorlarının, özgül bir bilişsel kusuru ve testin sonucunu 

etkileyebilecek, düşük motivasyon, sedasyon, akatizi gibi faktörleri birbirinden 

ayıramamasıdır. Buna bağlı olarak test sonucu, hastadaki spesifik bilişsel defisiti mi 

gösteriyor ya da diğer faktörlerden mi etkileniyor, bu çok ayırt edilememektedir. 

Şizofrenideki izole edilmiş bilişsel ve pataloji hakkındaki çıkarımların, sadece test skorları 

üzerinden yapılmaması uygun olabilir. Hastanın psikiyatrik ve psikolojik değerlendirilmesi iyi 

bir şekilde yapılmalı ve testi etkileyecek diğer faktörler ayırt edilmelidir. Eğer bu ayırt 

edilmezse, şizofreni hastaları için bilişsel rehabilitasyon planlanırken, bilişi düzeltmeye 

yaramayacak ama test sonucunu olumlu veya olumsuz etkileyebilecek yanlış egzersizler 

87

planlanabilir. Bu nedenlerle bilişsel rehabilitasyonda uygulanacacak yöntemler ile kullanılan 

testlerin birbiriyle örtüşmesine dikkat edilmelidir (129). Tüm bu nedenlerden dolayı 

çalışmamızda kullandığımız testler ile uyguladığımız yöntemlerin yeterince örtüşmemesi 

nedeniyle test sonuçlarında anlamlı farklılık gözlenmemiş olabilir. 

Çalışmanın, diğer bir kısıtlılığı da çalışmanın uygun bir kontrol grubu içermesine 

karşın kör nitelikte olmamasıdır. Hastalara verilen bütün ölçekler ve 3 aylık terapi oturumları 

aynı çalışmacı tarafından yapılmıştır. Nöropsikolojik değerlendirmeler uzman nöropsikolog 

tarafından, hasta ve kontrol grubunu bilmeden kör bir şekilde yapılmalıdır. Merkemizde 

çalışan uzman bir nöropsikolog olmadığı için testler aynı çalışmacı tarafından yapılmak 

zorunda kalındı. 

Bilişsel rehabilitasyon yöntemleri, bireysel terapi, sosyal beceri eğitimi uğraş terapisi 

gibi rehabilitasyonda uygulanan terapi yöntemlerine destekleyici olarak eklendiği zaman 

sonuçlar üzerindeki etkisinin daha fazla olduğu tekrarlayan çalışmalarda gösterilmiştir.(17, 

86, 118, 130). Rehabilitasyon teknikleri ve bilişsel rehabilitasyon birlikte uygulandığı zaman, 

hastaların rehabilitasyondan yararlanma miktarlarının arttığı gösterilmiştir (17, 118). 

Çalışmamızda çalışma grubunda daha fazla olmak üzere hem çalışma hem de kontrol 

grubunda uygulanan testlerde performans artışının gözlenmesi, rehabilitasyonda uygulanan 

yöntemlere ek olarak bilişsel rehabilitasyon teknikleri eklendiğinde hastaların 

rehabilitasyondan daha fazla yararlanacakları görüşünü desteklemektedir. 

88

SONUÇ 

Çalışmanın sonucunda çalışma grubunda belirti, psikososyal işlevsellik alanlarında 

daha belirgin olmak üzere, belirti, psikososyal işlevsellik ve biliş alanında istatistiki olarak 

anlamlı gelişmeler saptandı. Vaka sayısının arttırılarak çalışmanın yapılması durumunda, 

BTY’nin bilişsel işlevlerde daha belirgin düzelmelere neden olabileceği literatürde olduğu 

gibi çalışmamızda da beklenebilirdi. Bu haliyle belirti, psikososyal işlevsellik ve biliş 

alanlarında gözlenen değişimler; çalışmada uygulanan BTY’nin bilişsel ayrımlaştırma ve 

sosyal algı alt bölümlerinin etkilerine bağlanabileceği gibi, rehabilitasyon merkezinde 

uygulanan diğer tedavi yöntemlerinden de kaynaklanıyor olabilir. Çalışmamızda bulduğumuz 

bu sonuçlarla; bilişsel rehabilitasyonun tek başına değil; rehabilitasyonda uygulanan diğer 

yöntemlerle birlikte ygulanmasını önerebiliriz. Bilişsel rehabilitasyonun etkinliğinin artması 

için, uygulanan terapi yönteminin daha uzun süre, sistematik ve sık aralıklarla 

uygulanmasının yararlı olduğunu düşünüyoruz. Türk kültürüne uygun araştırmaları yapılmış, 

standardize edilmiş terapi materyallerinin kullanılması ve bilişsel rehabilitasyonda kullanılan 

bilgisayar destekli eğitim, bireysel terapi, gibi diğer bilişsel rehabilitasyon uygulamalarının, 

rehabilitasyonda uygulanan tedavi yöntemlerine eklenmesi önerilebilir. 

89

ÖZET 

Kraepelin ve Bleuler’in zamanından beri, bilişsel eksiklikler kronik şizofreni 

hastalığının çekirdek özelliği olarak kabul edilmektedir. Şizofreni genel olarak sabit 

nöropsikolojik defisitlerle karakterize olan nörogelişimsel bilişsel bozukluk olarak 

görülmektedir. Bu defisitler hastalığın başından beri var olup, hastalık süresince de aynı 

şekilde devam eder. 

Bilişsel defisitlerin şizofreni hastalarının sosyal ilişkilerinde ve diğer günlük yaşam 

deneyimlerinde merkezi bir rol oynadığı düşünülmektedir. Aynı şekilde bilişsel defisitlerin, 

şizofrenideki sosyal beceri eğitimi, iş terapisi, aile psikoeğitimi, bilişsel/bilişsel davranışçı 

terapi, bireysel psikoterapi gibi psikososyal tedavi yöntemlerinin başarısını sınırladığı 

gösterilmiştir. Atipik antipsikotik ilaçların bilişteki bazı alanlarda düzelme sağlamasına 

karşın, antipsikotik tedavi bilişsel defisitleri tamamen gidermez. Bu nedenle bilişsel 

defisitlerin iyileştirilmesi, şizofrenideki en önemli tedavi amaçlarından biri olmalıdır. 

Şizofrenideki bilişsel yetersizliğin neden olduğu sorunlar saptanınca, 40 yıldan beri çeşitli 

bilişsel iyileştirme yöntemleri geliştirilmiş ve uygulanmaya başlanmıştır. Bilişsel iyileştirme 

yöntemlerinin amacı, bilişteki yetersizliği rehabilite etmektir. Bilişsel iyileştirme programı; 

eğitim ve egzersiz yapmak, bilişsel işlevi geliştirmek için stratejiler öğretmek, kalıcı bilişsel 

yetersizlik yerine dengeleyici çözüm yolları öğretmek ve grup oturumları gibi çeşitli 

yöntemleri içermektedir. 

Bilişi düzeltmeyi amaçlayan yöntemlerden biri de Brenner tarafından geliştirilen 

“Şizofreni Hastaları için Geliştirilmiş Bütüncül Terapi Yaklaşımları(BTY)” {İntegrated 

Psychological Treatment for schizophrenic patients (IPT)}’dir. Bu terapi yapılandırılmış olup, 

5-7 hastadan oluşan gruplarla, haftada 2-3 defa, 30- 60 dakika süren oturumlar halinde 

uygulanmaktadır. Beş alt bölümden oluşmaktadır: Bilişsel ayrımlaştırma, sosyal algı, sözel 

iletişim, sosyal beceriler, kişilerarası problem çözme. İlk 3 alt bölümü, bilişsel bölümünü 

oluşturur ve etkili sosyal etkileşim için gerekli olan bilişsel yeteneklerde düzelmeyi 

amaçlamaktadır. 4. ve 5. alt bölümleri ise sosyal ilişkide görülen davranışsal sorunları 

çözmeyi amaçlamaktadır. 

Bu çalışmada BTY’nin bilişsel alt bölümleri olan bilişsel ayrımlaştırma ve sosyal algı 

alt bölümlerinin, hastaların biliş, belirti ve psikososyal işlevsellikleri üzerindeki etkilerinin 

incelenmesi amaçlandı. 

Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve 

Araştırma Hastanesi Gündüz Hastanesi Rehabilitasyon Merkezinden izlenen çalışmaya dahil 

olma kriterlerini karşılayan 45 hasta ile Şizofreni Dostları Derneğine gelen 15 hasta olmak 

üzere, 18-45 yaş arasında en az okur yazar olan, DSM –IV-TR göre şizofreni tanısı almış, 

halen remisyonda 60’ar hasta alındı. Hastalar randomize olarak rastgele örneklemle 30 hasta 

çalışma grubuna ve 30 hasta ise kontrol grubuna seçildi. Hastaların kullanmakta olduğu tipik 

ve atipik antipsikotik ilaçların her iki gruba eşit dağılımına dikkat edildi. Çalışma grubuna 

katılmaya kabul edenler altı kişiden oluşan beş gruba ayrıldı. Çalışma grubu 3 ay boyunca 

90

haftada iki kez BTY bilişsel alt programlarına katıldı. Kontrol grubu ise rehabilitasyonda ve 

dernekte uygulanan bireysel terapi, sosyal beceri, uğraş terapisi, iş terapisi gibi rutin 

programlara katıldı. Çalışma grubundaki 5 hastadan 2’si akut alevlenmeye girdiği için, 3 hasta 

devamlılığı sağlayamadığı için çalışmadan ayrıldı. Kontrol grubunda ise 2 hasta merkeze 

gelmeyi bıraktığı için, 1 hasta ise kontrol ölçeklerini doldurmayı kabul etmediği için çalışma 

dışı bırakıldı. Çalışma, 25 hastadan oluşan çalışma grubu ile 27 hastadan oluşan kontrol grubu 

ile tamamlandı. Araştırmaya katılan hastalara, araştırmanın amacı anlatıldıktan sonra yazılı 

gönüllü onamları alındı. 

Hastalara psikopatolojilerini değerlendirmek için pozitif ve negatif sendrom ölçeği 

(PANNS); psikososyal işlevselliklerini değerlendirmek için sosyal işlevsellik ölçeği, şizofreni 

hastaları için yaşam nitelikleri ölçeği, işlevselliğin genel değerlendirmesi ölçeği; bilişsel 

durumlarını değerlendirmek için nöropsikometrik batarya uygulanmıştır. Nöropsikolojik 

değerlendirmelerde dikkati değerlendirmek için iz sürme testi ve digit span testi; belleği 

değerlendirmek için sözel ve görsel bellek süreçleri testi; yürütücü işlevleri değerlendirmek 

için stroop renk kelime testi ve Wisconsin kart eşleme testleri kullanıldı. Hastalara çalışma 

öncesinde ve çalışma bittikten sonra 2 defa ölçek uygulandı. Bu çalışmada istatistiksel 

analizler NCSS 2007 paket programı ile değerlendirildi. İstatistiksel anlamlılık p

uygulanan diğer tedavi yöntemlerinden de kaynaklanıyor olabilir. Çalışmamızda bulduğumuz 

bu sonuçlarla; bilişsel rehabilitasyonun tek başına değil; rehabilitasyonda uygulanan diğer 

yöntemlere ek olarak, daha uzun süre, sistematik ve sık aralıklarla uygulanmasını önerebiliriz. 

92

SUMMARY 

Cognitive impairments are the core feature of chronic schizophrenia since the time of 

Bleuler and Kraepelin. Schizophrenia is generally viewed as a neurodevelopmental cognitive 

disorder characterized by relatively stable neuropsychological deficits. These deficits are 

present at disease onset, stable over time. 

Cognitive deficits are thought to play a central role in the social disability and other 

problems in daily living experienced by patients with schizophrenia. Furthermore, cognitive 

appears to be associated with negative symptoms of schizophrenia. İmpaired cognition may 

be a “rate-limiting factor” in the succes of psychological interventions for schizophrenia (eg 

work rehabilitation, social skills training, vocational rehabilitation). Although there is 

evidence that atypical antipsychotic drugs may produce some improvement in selectede areas 

of cognitive performance, antipsyhotic medications do not eliminate cognitive deficits. Thus, 

ameloriation of neurocognitive deficits has been posited to be an important treatment goal in 

schizophrenia.. To address the problem of cognitive impairment in schizophrenia, a range of 

cognitive remediation programs has been developed and evaluated over the past 40 years. 

Cognitive remediation aims to rehabilitate impaired cognitive functions. These programs 

employ a variety of methods, such as drill and practice exercises, teaching strategies to 

improve cognitive functioning, compensatory strategies to reduce the effects of persistent 

cognitive impairments, and group discussions. 

A variant of the cognitive process targeting approach is included as acomponent in a 

more comprehensive psychosocial treatment modality, Integrated Psychological Treatment for 

Schizophrenic Patients (IPT Brenner et al,1992). IPT is a highly structured group- theraphy 

approach that is conducted in 30 -to 60-minute sessions two or three times per week in groups 

of five or seven patients. It includes five subprograms. The first three subprograms are the 

cognitive component of IPT. They are named Cognitive Differentiation, Social Perception and 

Verbal Communication, and they target cognitive abilities thought to be prerequisites to 

effective social interaction. The fourth and fifth subprograms, Social Skills and Interpersonal 

Problem Solving, target the more behavioral level of social interaction. 

The aim of the present study is to assess the effect of cognitive differentiation and 

social perception sub programs on symptom control, psychosocial functioning and cognitive 

domains among patients with schizophrenia. 

Sixty outpatients meeting DSM-IV criteria for schizophrenia participated. Forty-five 

subjects were selected from the population of schizophrenia outpatients who were in 

remission at the time of the study at Bakırköy Psychiatry and Neurological Sciences Research 

and Education Hospital – Day Hospital and Rehabilitation Center and fifteen subjects with 

schizophrenia diagnosis who were in remission at the time of the study were recruited from 

Schizophrenia Friends Association. The inclusion criteria were (a) age between 18 and 45 

years, (b) diagnosis of schizophrenia (DSM-IV), (c) to be literate d) to accept to give 

informed consent. Exclusion criteria were (a) IQ below 85, (b) organic cerebral diseases, (c) 

93

substance and alcohol abuse and (d) psychotic exacerbation.. The sample comprised 30 

subjects who met the inclusion criteria, though five patients were excluded 2 of which had an 

acute exacerbation and 3 had discontinuity to the rehabilitation therapies. 3 subjects in the 

control group were excluded because of discontinuity. The aim of the study was shared with 

all of the participants and written informed consent was obtained. IPT was carried out twice 

weekly for three months in the study group along with other therapies running in 

Rehabilitation Center and in Schizophrenia Friends Association. The patients in the control 

group recieved only the routine therapy modalities held in ineither of the two settings. 

The following forms were used: a sociodemographical data form, Postive and 

Negative Syndromes Scale(PANSS) to assess the symptom. Functioning Scale, The Quality 

of Life Scale:, and Global Assessment of Functioning were used to evaluate psychosocial 

functioning. Neurological Evaluation Scale, Digit Span Test, Trail Making Test A-B, WMS 

Visual -Reproduction Test,, Rey Auditory Verbal Learning Test Stroop Test, Wisconsin Card 

Sorting Test. These tests were used at entry to the study and after the intervention. NCSS 

2007 packed program was used for statistical analysis were performed with. The evaluation of 

the results were regarding a significance level of p

The results from our study suggest that cognitive rehabilitation should take place in 

the long run with frequent and systematic course in rehabilitation practice along with the other 

methods. 

95

KAYNAKLAR 

1-Spaulding WD, Reed D, (1999): Effects of Cognitive Treatment in Psychiatry 

Rehabilitation, Schizophrenia Bulletin, 25(4):657-676. 

2-Green MF, (1999): İnterventions for Neurocognitive deficits: ? Schizophrenia 

Bulletin;25(2)197-200 

3-Twamley EW, Jeste DV, Bellack AS (2003): A Review of Cognitive Training in 

Schizophrenia: Schizophrenia Bulletin, ,29(2):359-382, 

4-Andreasen NC, Black DW (2001): İntroductory Textbook of Psychiatry, Third Edition, 

Washington, DC, London, England: American Psychiatric Publishing, İnc. 

5-Jones P, Rodgers B, Murray R, et al (1994) Child development risk factors for adult 

schizophrenia in the British 1946 birth cohort. Lancet, 344, 1398–1402 

6-Cornblatt BA., Erlenmeyer-Kimling L (1985). Global attentional deviance as a marker of 

risk for schizophrenia: Specificity and predictive validity. J. Abnorm. Psychol. 94: 470- 86 

7-Aleman A, Hijman R, Kahn RS,(1999): Memory Impairment in Schizophrenia: A Meta- 

Analysis: Am J Psychiatry; 156:1358–1366) 

8-Braff DL, Butler RW (1991):Delusions: A Review and Integration; Schizophrenia Bulletin 

17(4):633-647; 

9-Addington J (2000): Cognitive functioning and negative symptoms in schizophrenia. In 

Sharma T, Harvey PD, eds: Cognition in schizophrenia. Oxford: Oxford University Press. 

10-Hughes C, Kumari V, Soni W, Das M.et al (2003): Longitudinal study of symptoms and 

cognitive function in chronic schizophrenia: Schizophrenia Research, Volume 59, Issue 2, 

Pages 137-146 

11- Blyler CR, Gold JM (2000);Cognitive effects of typical neuroleptics: Another look. In: 

Sharma T, Harvey, Cognition in schizophrenia. Oxford: Oxford University Press, 

12-Harvey PD, Keefe RSE (2001): Studies of Cognitive Change in Patients With 

Schizophrenia Following Novel Antipsychotic Treatment: Am J Psychiatry 158:176-184, 

February 

13-Bellack AS, Gold JM, Buchanan RW.(1999): Cognitive Rehabilitation for Schizophrenia: 

Problems, Prospects, and Strategies; Schizophrenia Bulletin; 25(2):257-274; 

14- Green MF (1996): What are the functional consequences of neurocognitive deficits in 

schizophrenia; American Journal of Psychiatry, 153, 321–330 

15-Roder V, Müeller D, Brenner H (2006): İntegrated Psychological Therapy(IPT) for 

Schizophrenia, İs İt Effective? Schizophrenia Bulletin 32(S1pp):81-93, 

96

16- Brenner H, Roder V, Hodel B, Liberman R (1994): İntegrated Psychological Therapy 

(IPT) for Schizophrenic Patients; Seattle, Toronto, Bern, Göttingen: Hogrefe and Huber 

Publishers 

17- Reeder C, Shivji R, Wood H, Ruddle A ve Wykes T (2007); Cognitive rehabilitation: it it 

effective? Adv schizophrenia clin psychiatry; 3(2):40-7 

18- Penades R, Boget T, Catalan R (2003): Cognitive Mechanisms, Psychological 

Functioning and Neurocognitive Rehabilitation in Schizophrenia, Schizophrenia Research, 

63219-227 

19- Savaşır I, Soygüt, G, Kabakçı E (2003); Bilişsel-Davranışçı Terapiler:, Ek- A: 229-251; 

Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları 

20- Ceylan ME, Çetin M (2005); Araştırma ve Klinik Uygulamada Biyolojik Psikiyatri, 

Şizofreni-1, 1. Cilt; İstanbul: Yerküre Tanıtım ve Yayıncılık Hizmetleri A.Ş. 

21- Çakır S. (2008): Şizofreni ve Kognitif Bozukluklar, Klinik Psikiyatri 11(Ek 1):9-16 

22- Palmer BW, Heaton RK, Paulsen JS (1997): Is it possible to be schizophrenic yet 

neuropsychologically normal?; Neuropsychology, 11, 437–446. 

23-Peuskens J, Demily J, Thibaut F (1993): Treatment of cognitive dysfunctions in 

schizophrenia; The British Journal of Psychiatry 162: 43-48 

24- Karakaş S, İrkeç C, İşeri E (2008): Kognitif Nörobilimler; Ankara: MN Medikal ve Nobel 

Tıp Kitap Sarayı Yayınları 

25- Harvey PD, Sharma T.(2002): Understanding and Treating Cognition in Schizophrenia 

(Şizofrenide Kognisyonu Anlama ve Tedavisi Klinisyenin El Kitabı), Editör: Hüsnü Erkmen 

26- Harvey PD, Serper M. (1999): The Nature and Management of Cognitive Dysfunction in 

Patients with Schizophrenia. Directions in Psychiatry, 1999, 21-35. 

27- Palmer BW, Heaton RK, Paulsen JS, (1997): Is it possible to be schizophrenic yet 

neuropsychologically normal? Neuropsychology, 11(3), 437–446. 

28- Lieberman JA, Stroup TS, Perkins DO (2006): The American Psychiatric Publishing 

Textbook of Schizophrenia; (neurocognitive impairments, Ph. D Richard S.E.Keefe, B.S. 

Charles E. Eesley); Washington DC and London UK:American Psychiatric Publishing İnc. 

29- Gopal YV, Variend H,(2005): First-episode schizophrenia: review of cognitive deficits 

and cognitive remediation:, advances in psychiatric treatment; volume 11: 38-44 

30- Addington J, Addington D (2002): Cognitive functioning in first-episode schizophrenia; J 

Psychiatry Neurosci;27(3):188-92. 

31- Saka MC, Atbaşoğlu EC (2007): Şizofreni Epidemiyolojisi, Şizofreni ve Diğer Psikotik 

Bozukluklar; Ankara: Türkiye Psikiyatri Derneği Yayınları 

97

32- Cowan N, (1988): Evolving conceptions of memory storage, selective attention, and their 

mutual constraints within the human information-processing system.: Psychol Bull. 

Sep;104(2):163-91 

33- Sayın A, Selçuk C (2008): Şizofrenide zihin kuramı.: yeni sempozyum dergisi, cilt 46, 

sayı 2:74-81 

34- Öztürk MO, Uluşahin A (2008): Ruh Sağlığı ve Bozuklukları, 11. Baskı; Cilt –1; Ankara: 

Tuna Matbaacılık San. ve Tic. AŞ. 

35 Hogarty GE, Flesher S, Ulrich R, (2004): Cognitive enhancement therapy for 

schizophrenia: effects of a 2-year randomized trial on cognition and behavior. Arch Gen 

Psychiatry; 61: 866–76 

36-Bilder RM, Lipshitz-Broch L, Reiter G (1992):. Intellectual deficits in first episode 

schizophrenia: evidence for progressive deterioration; Schizophr Bull 18: 437-48. 

37-McIntosh AK, Harrison LK, Forrester K, Lawrie SM., Johnstone EC (2005): 

Neuropsychological impairments in people with schizophrenia or bipolar disorder and their 

unaffected relatives; The British Journal of Psychiatry; 186: 378-385 

38- Gottesman II, Gould TD, (2003): The endophenotype concept in psychiatry: etymology 

and strategic intentions. Am. J. Psychiatry 160: 635-45. 

39- Davidson M, Reichenberg A, Rabinowitz J, Weiser M, Kaplan Z, Mark M (1999): 

Behavioral and intellectual markers for schizophrenia in a apparenly healthy male 

adolescents. Am. J. Psychiatry 156, 1328-1335 

40- Harvey P, Winters KC, Weintraub S, Neale JM (1981): Distractibility in children 

vulnerable to psychopathology. J. Abnorm. Psychology; 90: 298-304.- 

41- David AS, Malmberg A, Brandt L (1997): IQ and risk for schizophrenia: a populationbased 

cohort study. Psychological Medicine, 27, 1311–1323 

42- Kaplan&Saddock; Comprehensive textbook of Psychiatry; 8.Edition, volume 1; 

Philadelphia: Lippincot Williams and Wilkins Company 

43- Davidson M, Harvey PD, Powchik P. et al (1995): Severity of symptoms in geriatric 

chronic schizophrenic patients. Am. J. Psychiatry 152: 197-207. 

44- Addington J, Addington D, Maticka- Tyndale E (1991): Cognitive functioning and 

positive and negative symptoms in schizophrenia. Schizophr. Res. 4: 123-34. 

45- Harvey PD, Docherty NM, Serper MR, Rasmussen M (1990): Cognitive deficits and 

thought disorder. II. An eight-month followup study. Schizophr. Bull. 16: 147-56. 

46- Blanchard JJ, Kring AM, Neale JM. (1994): Flat Affect in Schizophrenia: A Test of 

Neuropsychological Models; Schizophrenia Bulletin; 20(2):311-326 

98

47- Harvey PD., Lombardi J, Leibman M. et al (1996): Cognitive impairment and negative 

symptoms in schizophrenia: a prospective study of their relationship. Shizophr. Res.; 22: 223- 

31. 

48- Mohamed S, Paulsen JS, O'Leary D, Arndt, Andreasen N, (1999): Generalized Cognitive 

Deficits in Schizophrenia A Study of First-Episode Patients; Arch Gen Psychiatry.;56:749- 

754. 

49- Gold J, Randolph C, Carpenter CJ, et al (1992:. Forms of memory failure in 

schizophrenia. J.Abnorm. Psychol.; 101: 487-94. 

50-Goldberg TE., Torrey EF., Gold JM. et al (1993): Learning and memory in monozygotic 

twins discordant for schizophrenia. Psychol. Med.; 23: 71-85 

51- Blyler C.R., Gold J.M. (2000) Cognitive effects of typical neuroleptics: Another look. In: 

Sharma T, Harvey P.D.,. Cognition in schizophrenia. Oxford: Oxford University Press. 

52- Harvey PD, Serper M (1999): The Nature and Management of Cognitive Dysfunction in 

Patients with Schizophrenia. Directions in Psychiatry, 21-35. 

53- Saykin AJ, Shtasel DL, Gur RE. et al (1994): Neuropsychological deficits in neuroleptic 

naive patients with first episode schizophrenia. Arch. Gen. Psychiatry 1994; 51: 124-31. 

54-Harvey PD, Moriarty PJ, Friedman J. et al (2000):.Differential preservation of cognitive 

functions in geriatric patients with lifelong chronic schizophrenia: less impairment in reading 

compared to other skill areas. Biol. Psychiatry; 47: 962-8. 

55- Soysal AŞ, Yalçın K, Can H (2008): Bilişsel psikoloji kapsamında yer alan dikkat 

teorileri: Yeni sempozyum dergisi, cilt 46, sayı:1:35-42 

56- Hogarty GE, Flesher S, Ulrich R, (2004): Cognitive enhancement therapy for 



57- Nuechterlein K, (1984): Sustained attention among children vulnerable to adult 

schizophrenia and among hyperactive children. A longitudinal perspective. In: Watt N.F., 

Anthony E.J., Wynne L.C., Rolf J.E. (Eds.), Children at Risk for Schizophrenia. A 

Longitudinal Perspective. Cambridge Univ. Press, New York, pp. 304-312. 

58- Nuechterlein KH, Edell WS., Norris M, Dawson ME (1986):. Attentional vulnerability 

indicators, thought disorder, and negative symptoms. Schizophr. Bull. 12: 408-26. 

59- Karakaş S, Kafadar H (1999): Şizofrenideki Bilişsel Süreçlerin Değerlendirilmesinde 

Nöropsikolojik Testler: Bellek ve dikkatin ölçülmesi: Şizofreni Dizisi 2(4), 132-152 

60- Goldberg TE, Aloia MS, Gourovitch ML, Missar D, Pickar D, Weinberger DR (1998): 

Cognitive substrates of thought disorder. I: the semantic system. Am. J. Psychiatry 155 (12), 

1677- 1684. 

99

61- Saykin AJ, Gur RC, Gur RE. et al (1991): Neuropsychological function in schizophrenia: 

selective impairment in memory and learning. Arch. Gen. Psychiatry 1991; 48: 618-24. 

62- Davidson M, Harvey PD, Welsh K et al (1996): Cognitive impairment in old-age 

schizophrenia: a comparative study of schizophrenia and Alzheimer’s disease. Am. J. 

Psychiatry; 153: 1274-9 

63- Paulsen TJ, Heaton RK, Nsadek JR et al (1995a): The nature of learning and memory 

impairments in schizophrenia. J. Int. Neuropsychol Soc; 1: 88-99. 

64- Hoff AL. Sakuma M, Weineke M. et al (1999): Longitudinal neuropsychological followup 

study of first episode schizophrenia. Am. J. Psychiatry 1999; 156: 1336-41. 

65- Tamlyn D, McKenna PJ, Mortimer AM. et al (1992): Memory impairment in 

schizophrenia: its extent, affiliations and neuropsychological character. Psychol. Med.; 22: 

101-15. 

66- Harvey PD, Howanitz E, Parella M. et al (1998): Cognitive, adaptive and symptomatic 

features of schizophrenia in late life: a comparison of nursing home, chronically hospitalized 

and acutely admitted patients. Am. J. Psychiatry; 155: 1080-6. 

67- Wilson FAO, O’Scalhaide SP, Goldman-Rakic PS (1993): Dissociation of object and 

spatial processing domains in primate frontal cortex. Science; 260: 1955-8. 

68- Karakaş S. ve Karakaş HM. (2000): Yönetici işlevlerin ayrıştırılmasında multidisipliner 

yaklaşım: Bilişsel psikolojiden nöroradyolojiye. Klinik Psikiyatri, 3(4), 215-227. 

69--Işık E, Taner E, Işık U;(2008) Güncel Klinik Psikiyatri; Ankara:Golden Print Matbaası 

Yayınevi 

70-Franke P, Maier W, Hain C, Klingler T (1992): Wisconsin Card Sorting Test: an indicator 

of vulnerability to schizophrenia? Schizophr Res; 6 243-249. 

71- Tso IF, Chan RCK, Chen EYH, Dunn ELW, Chen RYL, ChanWF, Miao YK, Yeung WS, 

Wong CK, Tang WN (2002): Longtidunal profiles of neurocognitive function in first-episode 

psychosis. Schizophr Res; (53) 3 suppl:121 Young DA, Davila R, Scher H Unawareness 

72-Karaoğlan A, Akdemir A (2007): Şizofrenide yürütücü işlevler; RCHP (reviews, cases and 

hypotheses in pschiatry), psikiyatride derlemeler, olgular ve varsayımlar, yıl 1, sayı: 2: 39-46 

73-Hambrecht M, Lammertink M, Klosterkötter J,Matuschek E, Pukrop R (2002): Subjective 

and objective neuropsycholgical abnormalities in a psychosis prodrome clinic. Br J 

Psychiatry;(181) 43 suppl:30-37. 

74-Rabinowitz J, Reichenberg A, Weiser M, Mark M,Kaplan Z, Davidson M (2000): 

Cognitive and bahavioural fonctioning in men with schizophrenia both before and shortly 

after first admission to hospital. Br J Psychiatry 2000; 177:26-32. 

100

75-Joyce E, Hutton S, Mutsatsa S, Gibbins H, Webb E, Paul S, Robbins T, Barnes T (2002): 

Executive dysfunction in first-episode schizophrenia and relationship to duration of untreated 

psychosis: The West London Study. Br J Psychiatry; (181)43 suppl:38- 

76-Young DA, Davila R, Scher H (1993): Unawareness of illness and neuropsychological 

performance in chronic schizophrenia. Schizophr Res. (10):117-24 

77-. Güleç C., Köroğlu E. (1997): Psikiyatri Temel Kitabı,1. Cilt:Ankara: Hekimler Yayın 

Birliği 

78- Spence SA, Hirsch SR, Brooks DJ, Grasby PM (1998): Prefrontal cortex activity in 

people with schizophrenia and control subjects. Evidence from positron emission tomography 

for remission of “hypofrontality” with recovery from acute schizophrenia. Br. J. Psychiatry 

172: 316-23. 

79- Penades R, Boget T, Lomena F, Mateos JJ, Catalan R, Gasto C, Salamero M (2002); 

Could the hypofrontality pattern in schizophrenia be modified through neuropsychological 

rehabilitation? Acta Psychiatr Scand: 105: 202-208 

80- Liddle PF, Friston KJ, Frith CD. et al (1992): Patterns of cerebral blood flow in 

schizophrenia. Br. J. Psychiatry 160: 179-86. 

81- Wolkin A, Sanfilipo M, Wolf AP. et al (1992): Negative symptoms and hypofrontality in 

chronic schizophrenia. J. Arch. Gen. Psychiatry 49: 959-65 

82- McGuire PK, Shah GM, Murray RM (1993): Increased blood flow in Broca’s area during 

auditory hallucinations in schizophrenia. Lancet 342: 703-6. 

83- Sabri O, Erkwoh R, Schreckenberger ., Owega A, Sass H, Buell U (1997):Correlations of 

positive symptoms exclusively to hyperfusion or hypofusion of cerebralcortex in nevertreated 

schizophrenics. Lancet 14; 349 (9067), 1735-1739. 

84- Addington J, Addington D (2000): Neurocognitive and social functioning in 

schizophrenia: a 2,5 year follow-up study. Schizophr Research; Jul;44(1):47-56 

85- Harvey PD, Koren D.,Reichenberg A., Bowie RC;(2006); Negative Symptoms and 

Cognitive Deficits: What Is the Nature of Their Relationship?; Schizophrenia Bulletin vol. 32 

no. 2 pp. 250–258, 2006 

86- Mcgurk SR, Twamley EW (2007): Meta Analysis of Cognitive Remediation in 

Schizophrenia: American J.Psychiatry December, 167;1791-1802 

87- Voruganti LNP, Heslegrave RJ, Awad AG, (1997): Neurocognitive Correlates of Positive 

and Negative Syndromes in Schizophrenia; Can J Psychiatry;42: 1066–1071 

88- Rocca P, Montemagni C. (2009): Relative contribution of antipsychotics, negative 

symptoms and executive functions to social functioning in stablle schizophrenia:: progress in 

neuro-psychopharmacology and biological psychiatry 33; 373-379 

101

89- Goldberg TE, Greenberg, RD Griffin SJ, Gold, JM Kleinman JE, Pickar D, (1993): The 

effect of clozapine on cognition and psychiatric symptoms in patients with schizophrenia The 

British Journal of Psychiatry 162: 43-48 

90- Blyler CR, Gold JM. (2000): Cognitive effects of typical neuroleptics: Another look. In: 

Sharma T, Harvey PD. Cognition in schizophrenia. Oxford: Oxford University Press, , 

91- Keefe RSE, Mohs RC, Bilder RM, Harvey PD, Qreen MF, Meltzer HY, Qold JM, ve 

Sano M (2003): Neurocognitive Assessment in the Clinical Antipsychotic Trials of 

Intervention Effectiveness Project Schizophrenia Trial: Development, Methodology, and 

Rationale; Schizophrenia Bulletin, 29(l):45-55,. 

92- Meltzer HY, McGurk SR. (1999): The effects of clozapine, risperidone and olanzapine on 

cognitive function in schizophrenia, schizphrenia bulletin, 25(2); 233-255, 

93- İnanlı İÇ, Eren İ. (2006): Olanzapinin şizofreni Hastalarında Bilişsel işlevlere Olan Etkisi 

Klinik Psikofarmakoloji Bülteni; 16: 213-222 

94- Alptekin K, Akdede Kıvırcık BB, Kitiş A, Akvardar Y, Ulaş H, Orhan Z: (2004): 

Şizofreni ve Yaşlanma: Şizofrenide Klinik Belirtilerin ve Bilişsel İşlevlerin Yaşla İlişkisi; 

Türk Psikiyatri Dergisi 15(2):91- 99 

95-Heaton RK, Pendleton MG, (1981): Use of neuropsychological tests to predict patients 

everyday functioning. J. Con. Consult. Psychol. 49: 807-21. 

96- Breier A, Schreiber JL, Dyer J, Pickar D (1991): National Institute of Mental 

Healthfollow-up study of schizophrenia: prognosis and predictors of outcome. Arch. Gen. 

Psychiatry 48: 239-46. 

97- Karakaş S. ve Karakaş HM. (2000): Yönetici işlevlerin ayrıştırılmasında multidisipliner 

yaklaşım: Bilişsel psikolojiden nöroradyolojiye. Klinik Psikiyatri, 3(4), 215-227. 

98- Bell MD, Bryson G (2001): Work rehabilitation in schzophrenia: does cognitive 

impairment limit improvement? Schizophrenia bulletin, 27(2): 269-279 

99- Maj M, Sartorius N; WPA Series Evidence and Experience in Psychiatry, Schizophrenia, 

Second Edition. Volume 2,chapter 3 psychotherapies for schizophrenia; England: Wiley Press 

100- Velligan DI, Gonzales JM (2007): Rehabilitation and recovery in schizophrenia; 

Psychiatric clinics of North America 30; 535-549 

101- Tamasine GC, Wayne Z, Wexler B. EFiszdon J, Bell MD (2007): İmproved cognitive 

function in schizophrenia after one year of cognitive training and vocational services, 

Schizophrenia research 96; 156-161: 

102- Kurtz M, Seltzer J., Fujimoto M, Shagan DS, Wexler BE (2009): Predictors of change in 

life skills in schizophrenia after cognitive remediation Schizophrenia Research 107 267–274 

102

103- Wykes T, van der Gaag M (2001): Is it time to develop a new cognitive therapy for 

psycohisi-cognitive remediation therapy (CRT)? Clinical Psychology Review, Vol. 21, No. 8, 

pp. 1227–1256 

104- Hogarty GE, Flesher S, Ulrich R, (2004): Cognitive enhancement therapy for 



105- Romero H (2003): Rehabilitation of cognitive function in patients with severe mental 

disorder: a pilot study using the cognitive modules of IPT program, psychology in spain,vol 7 

no: 1:77-85 

106- Ueland T, Rund BR (2005): Cognitive remediation for adolescents with early onset 

psychosis: a 1-year follow-up study. Cognitive remediation for adolescents with early onset 

psychosis: a 1-year follow-up study.Acta Psychiatr Scand: 111: 193–201 

107- Naber D, Karow A, Lambert M. (2002): Psychosocial outcomes in patients with 

schizophrenia: quality of life and reintegration. Current Opinion in Psychiatry; 15:31-36 

108- Eren K (2006): Şizofreni ve cinsiyet farklılıkları; uzmanlık tezi; s.15-25 

109-Aleman A, Kahn RS, Selten JP (2003). Sex differences in the risk of schizophrenia: 

evidence from meta-analysis. Arch Gen Psychiatry;60(6):565-71 

110- McGrath J, Saha S, Welham J, El Saadi O. (2004): A systematic review of the incidence 

of schizophrenia: the distribution of rates and the influence of sex, urbanicity, migrant status 

and methodology. BMC Med; 2:13 

111- Eryıldız D (2008): Gündüz Hastanesi ve Rehabilitasyon Merkezi’ne Devam Eden 

Kronik Şizofreni Hastaları ile Bir Rehabilitasyon Programına Katılmayan Kronik Şizofreni 

Hastalarının İşlevsellik ve Yaşam Kalitesi Açısından Karşılaştırılması; uzmanlık tezi, 

112- Bellucci DM; Glaberman K, Haslam N (2003): Computer-assisted cognitive remediation 

reduces negative symptoms in the severely mentally ill. Schizophrenia Research, 59;225-232, 

113-Benedict RHB, Harris AE, Markow T, .McCormik JA, Nuechterlein KH.and Asarnow 

RF.(1994): Effects of the training on information processing in schizophrenia, schizophrenia 

bulletin 20(3);537-546, 

114-Burda PC; Starkey TW, Dominguez F and Vera V (1994): Computur assisted cognitive 

rehabilitation of chronic psychiatry inpatients. Computers in human behavior,10: 359-368, 

115- Corrigan PW, Schade ML, Liberman RP (1992): Social skills training. Handbook of 

Psychiatric Rehabilitation. Liberman RP (Ed), MA, Allyn and Bacon, s:95-126 

116-Yıldız M, Yazıcı A, Ünal S (2002): Şizofreninin Ruhsal-Toplumsal Tedavisinde Sosyal 

Beceri Eğitimi; Belirtilerle Başetme ve İlaç Tedavisi Yaklaşımının Türkiye’de Çok Merkezli 

Bir Uygulaması. Türk Psikiyatri Dergisi; 13(1):41-47 

103

117- Dobson DJG, McDougall G, Blusheikin J (1995): Effects of social skills training and 

social milieu treatment on symptoms of schizophrenia. Psychiatr Serv; 46:376-380 

118- Wykes T, Reeder C, Corner J (1999): The effects of neurocognitive remediation on 

executive processing in patients with schizophrenia. Schizophrenia Bulletin, 25, 291–307 

119- Mayoral F, Montejo AL.(2006): Quality of life and social functioning in schizophrenic 

patients treated with olanzapine: 1 year follow-up naturalistic study. Actas Esp Psiquiatr 

Jan;34(1):7-15 

120-Addington J, Addington D (1999); Neurocognitive and social functioning in 

schizophrenia. Schizophr Bull;25(1):173-82 

121-Dickerson F, Boronow J, Ringel N (1999): Social functioning and neurocognitive deficits 

in outpatients with schizophrenia: a 2-year follow-up. Schizophr Res; May;37(1):13-20 

122-Fiszdon JM, Choi J, Goulet J, Bell MD (2008): Temporal relationship between change in 

cognition and change in functioning in schizophrenia, Schizophrenia Research 105,105–113 

123-Mogami T.(2007): Cognitive remediation for schizophrenia:, yonago acta medica; 50: 

69-80 

124- Ginette A, Stip E, Gélinas I, Rainville C, Chapparo C (2009): Daily activities, cognition 

and community functioning in persons with schizophrenia Schizophrenia Research Volume 

107, Issue 2-3, Pages 115-338 

125- Yıldız M, Tural Ü, Kurdoğlu S (2003): Şizofreni Rehabilitasyonunda Aile ve 

Gönüllülerle Yürütülen Bir Kulüp-Ev Denemesi. Türk Psikiyatri Dergisi; 14(4):281-287 

126- Akdede B. Binnur(2006): Psikiyatrik bozukluklar ve yaşam kalitesi; Sağlıkta Birikim cilt 

1 sayı 1 sayfa 94-98 

127- Roder V, Brenner HD, Muller D (2002): Development of specific social skills training 

programmes for schizophrenia patients: results of a multicentre study. Acta Psychiatry 

Scand;105:363–371 

128- Kraemer S (1991): Cognitive training and social skills training in relation to basic 

disturbances in chronic schizophrenic patients. Proceeding of the VIII. World Congress of 

Psychiatry: Amsterdam, Elselvier 

129- Silverstein SM; Wilkniss SM (2004); At Issue: The Future of Cognitive Rehabilitation 

of Schizophrenia Schizophrenia Bulletin, 30(4):679-692, 

130- Vargas ML.(2004): The possibilities of neurocognitive rehabilitation in schizophrenia;, 

Rey Neurology: March1-15;38(5):473-82 

104

EKLER 

1-Şizofreni hastaları sosyodemografik veri formu 

1- İsim: 

2- Cinsiyeti: 1). kadın, 2)erkek 

3- Yaş. 

4- Eğitim: başarıyla eğitimini tamamladığı yıl…. Yıl olarak belirtilecek. 

5- Medeni durum. 1). bekar, 2. boşanmış-ayrı, 3.evli, 4.dul 

6- Mesleki durum. 1). işsiz/yok, 2) memur, 3)öğrenci, 4)ev hanımı, 5)işçi 6)serbest 

meslek 7)emekli 8)çiftçi 

7- Sosyal güvence. 1)emekli sandığı, 2)bağ-kur, 3)SSK, 4)yeşil kart, 5)yok 

8- Şimdiki yaşam biçimi: 1) aileyle, 2) eş/çocuklar, 3) akraba, 4) yalnız, 5) arkadaşlarla, 

6) barınma evi 7)1 ve 2 

9- Ailede psikotik hastalık öyküsü(ailede şizof, şizoaff, paranoya, mani öyküsü): 0) yok, 

1).birinci derece yakınlarda var, 2) ikinci derecede yakınlarda var, 3) birinci ve ikinci 

derece yakınlarda var, 4). üçüncü derece yakınlarda var. 

10- Yakınlardaki psikotik hastalık öyküsü: 

11- Hastalığın başlangıç yaşı. 

12- Hastalığın süresi, yıl. 

13- Toplam hastane yatış sayısı. 1)yok 2)var: ...... 

14- Ailenin hastaya desteği: 1) tam, 2).kısmen, 3) yok 

15- Madde kötü kullanımı öyküsü. 0). yok, 1). sigara 1 paketten az, 2). sigara 1-2 paket 

arası, 3).sigara 2 paketten fazla, 4). alkol arada bir. 

16- EKT uygulaması. 0) yok, 1). var 

17- Hastalık alt tipleri:1). paranoid şizofreni, 2). ayrışmamış şizofreni, 3) rezidüel 

şizofreni, 4) dezorganize şizofreni, 5) basit/yalın şizofreni 

18- Hastalığın başlangıç şekli: 1) akut, 2)sinsi, 3) belirlenemedi. 

19- Hastalığın gidişi: 1)geçirilmiş tek epizod tam remisyonda, 2) geçirilmiş tek epizod 

kısmi remisyonda, 3) epizotlar arasında rezidüel semptomlar olmaksızın epizodik, 4) 

epizodlar arasında rezidüel semptomlar gösteren epizodik, 5) sürekli, 6) ilk epizod 

20- Şu andaki komorbid hastalık öyküsü. 0) yok, 1) var: ............., 

21- İlaç tedavisine uyum: 0).uyumsuz, kullanmak istemiyor. 1) düzensiz, ikna ile 

kullanıyor, 2) düzenli yardımla kullanıyor, 3) kendiliğinden düzenli kullanım 

22- Kullandığı ilaçlar. 

23- Fiziksel hastalık. 

. 

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

Hastanın Adı, Soyadı: Tarih: 

Hastanın Yaşı ve Cinsiyeti: Değerlendirici: 

GLOBAL DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ (GAS) 

Mental sağlık-hastalık'ın varsayımsal sürekliliği üzerinde psikolojik, toplumsal ve mesleki 

işlevselliği göz önünde bulundurunuz. Fiziksel (ya da çevresel) kısıtlamalara bağlı işlevsellik 

bozulmalarını bu kapsam içinde değerlendirmeyiniz. 

Kod (Not: Uygun düştüğünde ara kodları da kullanınız, örn. 45, 68, 72.) 

91-100:Çok çeşitli etkinlik alanlarında üst düzeyde işlevsellik, yaşam sorunları hiçbir zaman 

denetim dışı kalmıyor gibi görünmektedir, birçok olumlu niteliği olduğu için başkalarınca 

aranan biridir. Herhangi bir semptomu yoktur. 

81-90:Hiç belirti olmaması ya da çok az belirti olması (örn. sınavdan önce hafif bir anksiyete 

duyma), tüm alanlarda işlevselliğin iyi olması, çok çeşitli etkinliklerle ilgilenme ve bunlara 

katılma, toplumsal yönden etkindir, genellikle yaşamı doyumludur, günlük sorunlar ya da 

kaygılardan öte sorun ya da kaygıların olmaması (örn. aile bireyleriyle ara sıra olan 

tartışmalar). 

71-80:Semptomlar varsa bile bunlar gelip geçicidir ve psikososyal stres kaynaklarına verilen 

beklenir tepkilerdir (örn. aile tartışmasından sonra düşüncelerini belirli bir konu üzerinde 

yoğunlaştırmada zorluk çekme); toplumsal, mesleki ya da okuldaki işlevsellikte hafif bir 

bozulma olmasından daha ileri bir durum yoktur (örn. geçici olarak okulda geri kalma) 

61-70:Birtakım hafif semptomlar (örn. depresif duygudurum ve hafif insomnia) YA DA 

toplumsal, mesleki ya da okuldaki işlevsellikte birtakım zorlukların olması (örn. Ara sıra 

okuldan kaçmalar ya da ev içinde hırsızlık yapma), ancak genelde oldukça iyi bir biçimde 

işlevselliğini sürdürür, anlamlı kişiler arası ilişkileri vardır. 

51-60:Orta derecede semptomlar (örn. donuk duygulanım ve çevresel konuşma, ara sıra gelen 

panik atakları) YA DA toplumsal, mesleki ya da okuldaki işlevsellikte orta derecede bir 

zorluğu vardır (örn. az sayıda arkadaşı vardır, çalışma arkadaşları ile çatışmaları vardır). 

41-50:Ağır semptomlar (örn. intihar düşünceleri, ağır obsesyonel törensel davranışlar, sık sık 

mağazalardan mal çalma) YA DA toplumsal, mesleki ya da okuldaki işlevsellikte ciddi bir 

bozukluk vardır (örn. hiç arkadaşı yoktur, işini koruyamaz). 

31-40:Gerçeği değerlendirmede ya da iletişimde bazı bozukluklar vardır (örn. konuşması kimi 

zaman mantıkdışı, çapraşık ya da konuşulan konuyla ilgisizdir) YA DA iş/okul, aile ilişkileri, 

yargılama, düşünme ya da duygudurum gibi birçok alanda temel birtakım bozukluklar vardır 

(örn. depresif bir kişi arkadaşlarından kaçar, ailesini ihmal eder ve çalışamaz; çocuk yaşta 

olan bir kişi kendinden daha küçükleri döver, evde hep karşı gelir ve okulda başarısızdır) 

. 

21-30:Davranışları hezeyanlar ve varsanılardan oldukça etkilenir YA DA iletişim ya da 

yargıda ciddi bir bozukluk vardır (örn. bazen enkoherandır, ileri derecede uygunsuz bir 

biçimde davranır, intihar düşünceleriyle uğraşır durur) YA DA hemen tüm alanlarda 

işlevselliği kötüdür (örn. bütün gün yataktan çıkmaz; işi, evi ya da arkadaşları yoktur). 

115

20-11:Kendisini ya da başkalarını yaralayacak olma tehlikesi zaman zaman vardır(örn. açıkça 

ölüm beklentisi olmadan intihar girişimleri; sıklıkla şiddete başvurur; manik eksitasyon) YA 

DA ara sıra kişisel bakımın en temel gereklerini bile yerine getiremez (örn. dışkı sürer) YA 

DA iletişimde ileri derecede bir bozukluk vardır (örn. ileri derecede enkoherandır ya da 

mutizm içindedir ). 

1-10:Kendisini ya da başkalarını ağır bir biçimde yaralayacak olma tehlikesi sürekli vardır 

(örn. yineleyen şiddet gösterileri) YA DA kişisel bakımın en teme gereklerini sürekli olarak 

yerine getiremez YA DA açıkça ölüm beklentisi içinde ciddi intihar eylemi. 

0: Bilgi yetersiz 

116

T.C. SAÄLIK BAKANLIÄI BakÄ±rkÃ¶y Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

T.C. SAÄLIK BAKANLIÄI BakÄ±rkÃ¶y Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ...