25. Sayı - Hacibektaslilar

SERÇEÞME
fonksiyon yoktur. Ancak bu biyolojik gerçeğe rağmen gönül, çok farklı
coğrafyalarda ve kültürlerde insanlar tarafından bir olgu olarak dile gelmiştir.
Alevilik dışındaki inanç ve kültürlerde dile gelen gönül, aşk olarak
nitelenen duygusal ilişkilerin özlem ve sitemleri olarak dile gelir. Alevilikte
işlenen gönül, bir çok alanı, anlamı ve söyleyiş biçimini kapsayan
derin, mecazi, gizemli ve bilgi yüklü bir zenginlikte işlenir.
Bâtıni anlamda gönül insanda mistik, etik ve gizemli bir mekândır.
Bu mekân vücudun belli bir yerinde değil, geometrik şekli üçgen olan
bir alandır. Bir köşesi nişanı akıl olan beyinde; bir köşesi sembolü sevgi
olan kalpte; bir köşesi ise anlamı iman olan vicdan-terazisindedir.
Mekân olarak gönül hem bu üçünün birliğidir, hem de bunların ahenkli
bir harmonisidir.
Sayı, alan ve geometri gizeminden anlayanlar bilir ki bu düzen, zannedildiği
gibi tesadüfü olmayıp, belli nesnel gerçekliği anlatan gizemli
bir mirastır. Gönül denen, akıl, sevgi ve iman üçlemesinin tarihsel oluşum
sürecine, Aleviliğin gelişim sürecine paralel olarak, bu üçlemeyi
oluştukları sıraya göre doğrulayan süreçlerin olduğuna şahit oluruz.
Ìnanç tarihinde ilk defa Ehli-Beyit kökenli Mutezile taraftarları, o
güne kadar geçerli olan mitolojik tanrı, evren ve insan anlayışına karşı,
inançta bilgiyi ve aklı önde tutan bir anlayışla şunları söylerler:
Tanrı, üstümüzde, dışımızda, korku verici, cezalandırıcı şekli şemali
olan bir varlık değildir, O, her şeyi yaratan bir cevherdir, bir ışıktır, bir
nur’dur. Bu cevher her varlıkta var, amma aynı oranda değil, en çok insanda.
Bu yüzden gerçeği ancak insan idrak edebilir. Tanrısal özü insanda
idrak eden bu cevher, akıldır, yeri de beyindir.
Aynı şekilde Tanrının insanları alın yazıları ile yaratıp; bu alın yazılarına
göre yaşamak zorunda olan insanı öbür dünyada, yargılaması
diye bir şey olamaz. O dönemlerde İslami düşüncenin en gelişmiş merkezi
olan Basra’da, başını Hasan Basri’nin çektiği bu anlayışa karşı çıkan
Ìmam Hasan soyundan olduğu bilinen Vasıl bin Ata’nın, Tanrı, insan,
alınyazısı, günah ve cezalandırma konularındaki söylemleri özellikle
Ehli-Beyit ve hariciler arasında geniş taraftar bulur. Vasiliye veya Mütezile
ekolü olarak bilinen bu anlayış ve taraftarlar Karmati toplum düzeninin
inanç felsefesini de etkilemiştir.
Basra’da başlayan bu anlayış, daha sonra Mısır’da kurulacak olan ismailli
Fatımililerin fikirleri ile daha da zenginleştirilerek, Südur-teorisi
ve Kâmil-insan anlayışına varır. Bu dönemin özelliği, o güne kadar yalnız
duygu ile ifade edilen mitolojik inanç anlayışına karşı, inançta aklın
hem mistik bir kudret olduğu, hem de bu cevherin ancak gerçeği idrak
edebileceğini savunan bir anlayışın ortaya çıkmasıdır.
Basra ve Mısır’da bu gelişmeler olurken, Horasan’da komşu bulundukları
Hint ve Budist düşüncelerden esinlenen Hz. Ali taraftarları arasında,
İslamın mitolojik tanrı-insan ve evren anlayışına karşı Melameti
temelli, sufi derviş akımları gelişir. Bunlar da, tanrının insanların üstünde
ve dışında olmadığını; tanrı denen şeyin her şeyin içinde olan ilahi
bir nur olduğunu; bu nurun insanın zikrinde ve eylemlerinde olduğunu;
insan bu nura zikr ettiği ve hizmet ettiği zaman onu kendi cemalinde
biriktirerek onunla bir olur: Mansur’un En el Hak demesi bu gerçeğin
bir yaşanma örneğidir.
Bu inanış ve düşüncedeki sufi dervişler, farklı yörelerde ve farklı
zamanlarda, Yesevi, Kalenderi, Haydari ve Vefai dervişleri olarak,
Anadolu’ya gelmeden önce Horasan erenleri, Anadolu’ya gelişten sonra
Rum erenleri veya Anadolu erenleri olarak bilinirler.
Böylece Basra’daki akıl yoluna Horasan’da sevginin yeri kalp (yürek)
olan melamet aşkı eklenir.
Gönül bilgisinin oluşumunda önemli bir durak da Alamut’tur. Hasan
Sabah kuramında işlenen gönül bilgisi sayesinde, insanlar ölümün korkusunu
yenerek, iman ve cesaret sayesinde tek insanların neleri yapabileceklerin
örnekleri bilenlere malumdur.
Bu süreçleri, gelişmeleri harmanlayan, yeni bir senteze kavuşturan
son durak ise Anadolu Alevi-Bektaşi Tasavvufu olacaktır. Bu dönemdeki
gönül bilgisine geçmeden bu zamanların Piri Yunus’u dinleyelim:
Çalış, kazan, ye, yedir
Bir gönül ele getir
Bir gönül ziyareti
Bin Kabe’den yeğrektir
Yunus Emre der Hoca,
Gerekse bin var Hac’ca
Hepsinden iyi
Bir gönülle girmektir.
Bu süreç, düşünen ve söylenenlere, eylem denilen, davranış-disiplininin
eklenmesidir. Temel içerik, bilineni içe kapanıp,derin anlamak; bu
sayede cemalindeki tanrısal özü fark etmek; davranışlarını buna odaklayıp,
bu öz adına gönül hizmetinde bulunmak; bunun verdiği derin sevgi
ve haz ile dolarak, ermişliği yakalamaktır. Bu, tasavvuf ehli için ermişliğe
varan meditatif ibadet disiplinidir. Bu aşama da dergâh bir kurumlaşma
dönemidir. Bu aşamada mana aleminin gizemi, dergâh bilgi ve
disiplini içinde geliştirilir.
İnsan önce kendi vicdan terazisinde, kendini tanımalı. Bu aşamaya
“gönül kapısını aralama” denir. Sonra, insan aklını ve inancını kullanarak
gerçek denen şeyin ne olduğunu araştırmalı. Buna sezgi aşaması
denir. Bundan sonra da kendini bilmiş bir şekilde imamını, sezgisini ve
aklını kullanarak gerçeğe varır. Buna da ariflik, kâmillik veya ermişlik
safhası denir. Dört Kapı, Kırk Makam, bu evrede gönül üzerine kurulu
içeriklerin öğrenme disiplini ve ibadetinin uygulama alanındaki basamaklarıdır.
Eğer anlatabildimse, Aleviliğin tarihsel oluşum süreci içinde, gönül
bilgisinin yeri olan.beyin, kalp ve iman tahtasının, gönül bilgisindeki
oluşum sırasını ve bunların birbirlerini nasıl tamamladıkları hakkında
bilgilendirmeye çalıştım.
Gönül Bilgisinin Güncel Gerekliliği ve Önemi
Şuna kesinlikle inanıyorum ki Alevilik geliştikçe, gelecekte gönül bilgisi
üzerine çok şeyler yazılıp söylenecektir.
Her insan kendini, mayalandığı toplumun inanç-kültürü ile bireysel
edinmelerin odak noktasında bulur. Alevi bireyi olarak bizim de mayalandığımız
gönül bilgisini, inanç kültürünün gerçek mistik değerlerini
doğru tanıyıp, algıladığımızda insan olarak içinde bulunduğumuz toplumsal
yaşamda daha dengeli ve mutlu olacağımıza inanıyorum.
Gönül bilgisini öğrenmek ve onu yaşam pratiğine geçirmek Alevi
inançlı bireyler için kişiliklerini inanç yolu ile yüceltme anlamında bir
eğitim yoludur. Gönül bilgisi, bütünsellik ve farkında olma boyutunun
birlikte yaşandığ
ı ve işlendiği bir meditasyondur. Gönül bilgisinin kavranması Alevi
hareketinin içinde bulunduğu kısır tartışmalara, kişisel çekişmelere ve
yöresel-geleneksel anlayışlara karşı bir dermandır. Gönül bilgisi, canlar
için bir aydınlanma, nurlanma gerekliliğidir. Gönül bilgisi, bir yol gerekliliğidir.
Benim kısaca sunmaya çalıştığım gönül bilgisi, tarihsel gelişimi,
felsefi gizemi, mistik içeriği, meditatif ibadet boyutu ve psiko-sosyal
kimlik edinmedeki önemi açısından bir deryadır. Araştırdıkça beni hayranlık
içinde bırakan noktalardan bir tanesi, diğer inanç ve kültürlerden
çok farklı ve çok önce inancımızda bu kadar gizemli, zengin ve derin
bilginin var oluşudur.
Bir dede olarak ceddim bana gönül bilgisi gibi bir hazinemizin var olduğunu
bana ayan etmiş, amma şu andaki kerametim ve nefesim bu hazineye
yalnız başına varmaya yetmiyor. Amma şunu seziyorum, oldukça
derinlerde olan bu mirasa, bu hazineye tek tek kişilerin değil, bu yolla
gönüllü niyet ve hizmet etmeye hazır canların ortak çaba ve birliklerin
varacağına inanıyorum.
Bilgim, yeteneğim ve zamanım ölçüsünde, size bir gönül hizmetinde
bulunmaya çalıştım. Bu niyetle hizmet etmeyi arzularken, anlatım ve
üslubumda oluşmuş kusur ve eksiklerimin cemalinizce hoş görülmesini
dilerim.
Cümlenizin öncelikle beni dinleme sabrını, doğru olarak kabul ettiğiniz
gerekleri yerine getirme niyet ve hizmetini Hak yolunda bir hizmet
kabul ediyor, bu niyet ve hizmetinizin Pir-Rehber-Gönül defterine kaydını
Hak-Muhammet-Ali yolunun Divanından ve Dergâhından kabulüne
dua ederim,
Bitiş Gülbengi
Dert, tasa ve sıkıntı içinde olan canların gönülleri
Hak evliyalardan derman bula,
Erenler, ulular, mürşit ve pirler, gönül yolunda kusur ve
eksiklikleri olan canların günahlarını af eyleye,
Yolunuz, inancınız ve ikrarlarınız Hak-evliyaların didarından, Ehli-
Beytin katarından ve didarından, Mansur’un dâr’ından
ve didarından ayrı düşmeye,
Nuri cihanın mürşidi Ali’nin piri İmam Hüseynin,
Bektaşi Veli’nin ve Ana Fatma’mızın
erdem ve şefaatleri iki cihanda üzerinizde
hazır ve nazır, daim ve kaim ola,
Cümlenizin canı sağ, alnı ak, yüzü güleç, şansı açık ola
Gönüllerinizden insan sevgisi, iyi niyet, hoşgörü,
birlik ve beraberlik aşkından eksik olmaya
Yolunuz gönül yolundan ayrı düşmeye cümlenizin gönüllerine
aşk-ı niyazımla,
Gerçeğin demine Hüüü....
Aralık 2006 11