203 - Hacibektaslilar

21 Aðustus 2006 Pazartesi
Þah Hatayi (Þah Ýsmail) (1487- 1524)
Kýrklar Meydanýna Vardým
Gel Beri Ey Can Dediler
Ýzzet Ýle Selam Verdiler
Gel Ýþte Meydan Dediler
Þah Hatayi'm Nedir Halin
Hakk'a Þükr Et Kaldýr Elin
Gýybetten Kese Gör Dilin
Her Kula Yeksan Dediler
Ýran'da Safevi soyundan gelen bir Türk.
Erdebil'de doðdu. Ana tarafýndan Uzun
Hasan'ýn torunu Bilki Aka'nýn oðludur.
Babasý Haydar'ýn ölümünden (1488)
sonra dayýsý tarafýndan iki kardeþiyle birlikte
düþmanlarýndan kaçýrýlarak Þiraz'a
gönderildi. Þiraz valisinin, üç kardeþi bir
süre hapsettiði söylenir. Akkoyunlu
hükümdarý Sultan Yakup'un ölümü üzerine
oðlu Rüstem saltanat mücadelesinde
onlardan yararlanmak amacýyla üç kardeþi
hapisten kurtarýr, Þah Ýsmail'in aðabeyi
Sultan Ali, katýldýðý iki savaþý da kazanarak
Tebriz'e döndüðünde parlak bir törenle
karþýlanýr. Ama üç kardeþin halk üzerinde
manevi etkisi, Sultan Ali'nin kazandýðý
zaferler
Rüstem Bey'i
korkutur,
onlarý ortadan
kaldýrmanýn
yollarýný
ararken
durumu sezen
Sultan Ali
kardeþleriyle
birlikte
Erdebil'e
kaçar. Sultan
Ali yolda
kendilerini
izleyen Rüstem Bey'in askerleri tarafýndan
öldürülür. Ama iki kardeþini yedi müridiyle
Erdebil'e göndermeyi baþarýr. Þah Ýsmail ve
kardeþi Ýbrahim burada müritlerince korunur.
Sürekli izlendikleri için bir süre sonra Baðru
daðýna, oradan da Gilan, Gaskar, Reþt ve
Lahican'a kaçýrýlýrlar. Lahican'da Kar
Kaya'nýn evinde saklanan Þah Ýsmail ilk
öðrenimini özel bir öðretmenden gördü.
Babasýnýn müritleri dört bir yandan onu
görmeye geliyorlardý. Yakalanamadýðýný
gören Rüstem Bey, Lacihan üzerine
yürümeye hazýrlanýrken öldürülünce (1497),
Þah Ýsmail harekete geçer. Müritlerini
toplayýp Hazer kýyýlarýndaki Aravan'a
(1500), oradan Erdebil'e gelir. Kendisine
katýlan Türk oymaklarýyla birlikte yeterince
kuvvet topladýðýný görünce ilk olarak
babasýnýn ve Þiilere yapýlan eziyetlerin
öcünü alma yolunu tutar. Tebriz'e gelip taç
giydiðinde (1502), babasýnýn öcünü almýþ,
Baku'yü zaptetmiþ, Nehcivan'da Elvend
Bey'i yenmiþtir. Þah Ýsmail'in bundan
sonraki yaþamý Þiiliði yaymak, Safevi
devletinin sýnýrlarýný geniþletmek için yaptýðý
savaþlarda geçer. Devletin sýnýrlarý
geniþleyip Þiilik Anadolu'ya doðru hýzla
yayýlýnca Osmanlý'larla çatýþýr. Sonunda
Çaldýran'da Yavuz'a yenilir (1514) ve kaçar.
Bu yenilgiden sonra Tebriz'e döndüyse de
eski gücünü yitirdiði gibi uðradýðý ruhsal
çöküntüyle de kendisini þaraba verir. Oðlu
Tahmasb'ý yerine atabey olarak býrakýr, her
yýlýný ayrý bir kentte geçirerek yaþamýný
tamamlar. Azerbaycan'da iken ölür. Cenazesi
Erdebil'e götürülür.
Þah Ýsmail, Hatayi mahlasýyla þiirler
yazdý. Sanatçý kiþiliði çok zor koþullar
altýnda geçen çocukluðu sýrasýnda oluþtu.
Aruz ve heceyle yazdýðý þiirler Azerbaycan
edebiyatýnýn Nesimi ve Fuzuli arasýndaki
döneminin en güçlü temsilcisi olduðunu
kanýtlar. Özellikle heceyle yazdýðý þiirler
Anadolu'da geliþen tekke edebiyatýný büyük
ölçüde etkiler. Alevi -Bektaþi edebiyatýnýn
en güzel örneklerini sunar. Sadettin Nüzhet,
þiirlerini dörde ayýrýyor:
a) Tasavvufi düþüncelerini içerenler,
b) Aleviliði dile getirenler,
c) Hurufiliðin ilkelerini yansýtanlar,
d) Aþýkane olanlar.
Aruzla yazdýðý þiirlerinin ise daha çok
tasavvufi olduðu görülür. Bu þiirlerinde
kullandýðý dil klasik þiirin dilidir.
Hece ölçüsüyle koþma ve semai
biçiminde yazdýðý nefesler ise Yunus'un
izlerini taþýr. Ama Hatayi'nin kendine özgü
þiir yolu oluþturduðu da belirtilmelidir. Hece
ve aruzla yazdýðý þiirlerini kapsayan Divan'ý
basýldý (Sadettin Nüzhet Ergun, Hatayi
divaný, 1956; bütün nüshalarý
karþýlaþtýrýlarak yapýlan basýmý için bkz.
Aziz Aka Mehmedof, Þah Ýsmail Hatayi
Eserleri 1, Bakü 1966). Ayrýca Dehname
adlý Ali'yi öven bir mesnevisi (Baku 1946)
ile yine mesnevi biçiminde yazýlmýþ bir
Nasihatnamesi vardýr. Deðerli araþtýrmacý
Nejat Birdoðan Alevilerin Hükümdarý Þah
Ýsmail Hatayi adlý yapýtýnda bu büyük ozanýn
yaþam öyküsünü, Osmanlý ve Safevi
yanlarýndan topladýðý þiirlerini daha geniþ
ve gerçekçi biçimde vermiþtir.
KÝÞÝLÝÐÝ
Yaþamýna can korkusu ile baþladý. Daha
altý yaþýnda iken dedesinin müritlerince
kaçýrýlmasaydý öldürülecekti. Gilyan'da altý
yýl gizlilik içinde yaþadý. On iki yaþýnda
Ercuvan'da Taliþ Mehmed Bey'in elinden
zor kurtuldu. Bu yaþýnda yandaþlarýna
kalelerin nasýl alýnacaðýný öðretiyordu. Ele
geçmeden yandaþ toplayabilmek için
binlerce kilometre yol yapýyor, ayrý ayrý
iklimlere, huyunu suyunu bilmediði
topluluklar arasýna giriyor, karþýlaþtýðý
herkesi inandýrýp yanýna alýyordu.
Anadolu'dan binlerce, on binlerce kiþi
yalýnayak bu genç adam için yollara
düþüyordu. Bu yollara düþmede eski Türk
inancýnýn etkisi ve inancý olduðu kadar
çocuk Þah'ýn kiþiliði de etkin rol oynuyordu.
Osmanlý'da aradýðýný bulamayan
Anadolu halký, özellikle Erzincan, Sivas,
Karaman Türkmenleri Þah'a doðru yola
çýktýlar. Bu gidiþ yýllarca sürünce Yavuz'a
verilen bir dilekçede "Ýþte bir zaman geldi
ki Rum ülkesinin halkýnýn çoðu Erdebil olup
kafir oldu." denilecektir.
Hoca Sadeddin, bu göçü ''Ol taifenin
kalaný dahi terk-i diyar etmek istediler.
Ölüsü, dirisine yüklenip cümlesi çýkup
gitmek istediler.'' diye anlatýr. Kuþkusuz bu
gidiþi, Anadolu'da kimsesiz kalan Türk'ün
orada önem ve güven kazanma isteðine
baðlayanlar da vardýr. ''Ömründe ve
diyarýnda kendüye adem dinmeyen bikarlar
tuman (tümen) beyleri olup hadden ziyade
itibar buldular. Ýþiten çýktý gitti. Yerinden
ayrýlup yurdunu terk idüp çiftin çubuðun
daðýttý.'' Osmanlý ve Dulkadrlý önlemleri bu
yürüyüþü durduramýyordu. Hac yerine
Erdebil ziyaretini yeðleyenler, ''Biz diriye
varýrýz, ölüye deðil." diyorlardý. Bu bilgiyi
Aþýk Paþazade, bir söylenti olarak aktarýyor.
Kuþkusuz bu oluk oluk akýþýn sonunda
karþýlaþýlan kiþi öyle sýradan biri deðildir.
Bir kez, kesinlikle çok iyi bir eðitim ve
öðrenim görmüþtür. Bu eðitim kavramýnda
daha on iki yaþýnda iken deðme
babayiðitlerin katlanamayacaðý bir gövde
dayanýklýlýðý bulunmak tadýr. Bu yaþta en
kanlý boðuþmalarýn içine girip çýkmýþtýr. Ýyi
bir dövüþçü ve avcýdýr. 1500 yýlýnda Tercan-
Sarýkayasýnda bir maðarada yaþayan ve
insanlara saldýran bir ayýyý okla vurup
öldürecek kadar bilekli ve yüreklidir. O kýþ
Erdebil yöresinde kuþlarýn donup düþtüðü
havalarda adamlarýna kardan kale yaptýrýp
kuþatýyor ve onlarý oyalýyordu.
1911. Dünyanýn en tanýnmýþ tablosu, Leonardo da Vinci'nin
þahaseri Mona Lisa Luvr
Müzesi'nden çalýndý. Tablo ancak
iki yýl sonra Floransa'da bulundu.
1915. Çanakkale'de Ýngilizler geri
püskürtüldü. Ýkinci Anafartalar
zaferi kazanýldý.
1941. 5 bin Yahudi Drancy'de sürgün
kampýnda gözaltýna alýndý.
1944. Ýstanbul'da sýcaklýk gölgede 40,6
derece.
1959. Hawaii, Amerika Birleþik Devletleri'nin 50. Eyaleti
oldu.
1960. Çanakkale Anýtý törenle açýldý.
1964. Ýstanbul Kuledibi'ndeki eskiciler çarþýsý yandý; 167
dükkan ve 25 apartman kül oldu, 1000 kiþi evsiz kaldý.
1969. Halk Oyuncularý'nýn Elazýð'da Pir Sultan oyununu
sahnelemesi valilikçe yasaklandý.
1970. Ankara'da Hukuk ve Dil ve Tarih- Coðrafya
fakülteleri saðcý "komandolar" tarafýndan iþgal edildi.
1971. Baþbakan Nihat Erim 204 iþadamýyla toplantý yaptý.
Baþbakan Erim toplantýda "özel kazanca hýrsýzlýk diyen
zihniyete karþýyýz" dedi. Ýþadamlarý da hükümete iki
muhtýra verdi.
1978. Avrupa Ekonomik Topluluðu (AET) Türk tekstil
ürünlerine tekrar ambargo koydu.
1982. Filistin Kurtuluþ Örgütü
(FKÖ) Beyrut'u boþaltmaya
baþladý. FKÖ merkezi
Lübnan'dan Tunus'a taþýdý.
Ayný gün Türkiye'de Yüksek
Öðrenim Kurulu (YÖK)
öðretim üyelerinin demeç
vermelerini yasakladý. Ayrýca
öðretim üyeleri parti ya da
derneklere üye olabilmek için rektörlerden izin almalarý
kuralý getirildi.
1983. Sürgünden dönen Filipinler muhalefet lideri Benigno
Aquino havaalanýnda uçaktan inerken öldürüldü.
1987. Türk Eximbank kuruldu. Ayný gün Ýstanbul Menkul
Kýymetler Borsasý (IMKB) tarihinde ilk büyük yükseliþi
yaþadý.
1989. Bulgaristan'dan gelen göçmen sayýsý 300 bine ulaþýnca
hükümet sýnýrý kapattý.
1993. Cezayir'de eski Baþbakan Kasdi Merbah bir suikast
sonucu öldürüldü. Suikastý Ýslami Kurtuluþ Cephesi
üstlendi.
1996. Mýsýr Hava Yollarý'na ait bir yolcu uçaðý Atatürk
Havalimaný'nda pistten çýktý ve karayoluna girdi. Uçak
karayolundaki bir taksiye çarparak durabildi.
Bugün Doðanlar:
1904.ABD'li caz ustasý Count Basie.
Bugün ölenler:
1950."Sosyalizme Ýtalyan Yolu"
ve Avrupa Komünizmi'nin
temel önermesi haline
gelecek "Tarihsel Uzlaþma"
tezlerinin öncüsü Palmiro
Togliatti.
1943. Sultan Abdülmecit.
1992. Heykeltraþ Zühtü
Müritoðlu.
Ayrýntý için:
http://www.bianet.org/diger/arsiv.htm
KADÝROÐULLARI
ÜÇLER MERMER
Hertürlü Mermer ve
Mutfak iþleri Ýtina ile yapýlýr.
Deniz Ulutaþ
Tel. Ýþ: 0 384.441 39 81- Ev: 441 31 87
Cep :0 532 314 56 54 HACIBEKTAÞ