3.Sayı - Hacibektaslilar

SERÇESME ¸ 

BÝLÝMLE GÝDÝLMEYEN YOLUN SONU KARANLIKTIR 

BU SAYIDA 

FÝKRET OTYAM Evet Yine Kýzýlbaþlar, Kýzýlderililer 

ve Dahi Karaderililer 

ESAT KORKMAZ Aleviliðin Felsefe Boyutu - I 

ÝSMAÝL KAYGUSUZ Þemseddin Tebrizi... - I 

ÝSMAÝL ÖZMEN Tasavvufun Kökenleri 

SUAT PARLAR Petrol-Dolar-Borç Tuzaðý... 

MEHMET TURAN Ýkrar ile Baþlayan Yol 

HACIBEKTAÞ KONUÞMALARI: 

ÝLHAN SELÇUK Aydýnlama ve Alevilik 

MÜMTAZ SOYSAL Kýbrýs’ýn Geleceði 

MÜRSEL ÖZTÜRK Her Þey Ýnsan Ýçindir 

ALEMDAR YALÇIN Aydýnlanma Tasarýmý 

ESAT KORKMAZ Aydýn Olabilmek 

ALÝ KAYA Ýstanbul’da Tekke ve Dergâhlar - 2 

ÖNDER AYDIN Kentlerde Köy Dernekleri 

BURHAN KOCADAÐ DÝB, Camiler ve Cemevleri 

MURTAZA DEMÝR Aynayý Tuttum Yüzüme... 

ALÝ ULVÝ ÖZTÜRK Merhaba Dostlar... 

HASEYÝN DÜZENLÝ Dersimlinin Etnik Kökeni 

ERDOÐAN ALKAN Alevi Mitolojisinde Sayýlar 

ÂBÝDÝN ÖZGÜNAY Alvilere Mevla Olmak 

AYHAN AYDIN Makedonya Gezi Notlarý 

AHMET KOÇAK Ýyi ki Geldin - Ruhi Su. 

AYLIK DERGÝ 

Genel Yayýn Yönetmeni: Esat Korkmaz 

Sahibi: Genel Ajans Basým Daðýtým 

Organizasyon Ltd. Þti. adýna Ahmet Koçak 

Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü: Ahmet Koçak 

Yönetim Yeri: Divanyolu Cad. No: 54, 

Erçevik Ýþhaný 102, 34110 Eminönü - Ýstanbul 

Tel/Faks: +90.(0)212.519 5635 

E-posta: sercesme_dergisi@yahoo.com 

Baský: Mart Matbaacýlýk, 0212.321 2300 

FÝYATI: TL 3 M / € 3 / £ 3 

3 

EKÝM 2004 SAYI: 

ISSN 1304-986 

9 771304 986000 

ALEVÝ AYDINLANMASI - ALEVÝ YAZGISI 

Canlara 

Esat Korkmaz, Genel Yayýn Yönetmeni 

Hýzlý yürüyelim de 

yazgýmýz öne geçmesin. 

Bir insanýn üç türlü yazgýsý vardýr: 

a) Doðasal yazgý; insanýn doða karþýsýndaki kaderi; inanç diliyle söylersek tanrýsal yazgý, 

b) Toplumsal yazgý; sýnýfsal kader ve 

c) Bireysel yazgý; sýnýf insanýnýn kaderi. 

Sýnýflý bir toplumda sýnýf insanýnýn “kaderi” olarak algýlanan “toplumsal ve bireysel 

yazgý aþýlmadan”, yani bu yazgýlar üzerinde belirleyicilik oluþturulmadan doðasal yazgý 

üzerinde, metafizik tanrýnýn dünya görüþü üzerinde “egemenlik” kurulamaz. 

Sözde biz þimdi “kendi doðamýzýn yazgýsýna” egemen olacaðýmýz bir “çaðý” yaþamaya 

hazýrlanýyoruz. Apansýz yakalandýðýmýz da bir gerçek. Çünkü, þeriatçý Ortaçað kurumlarýyla/deðerleriyle 

“aydýnlanma zemininde”, yani Mustafa Kemal’in baþlattýðý “burjuva demokratik 

devrimi zemininde” adam gibi hesaplaþamadýk; bu topraðýn ilerici dinamiklerini, özellikle 

Alevileri-Bektaþileri, bireysel-toplumsal ve doðasal yazgý üzerinde “egemenlik” kurmaya 

yönelik harekete geçiremedik de ondan. “Alevi aydýnlanmasý” bu hesaplaþmayý saðlayacak 

ya da bu hesaplaþmayý canlandýracak en etkili “araç”lardan birisidir: 

Açýk Deðil mi? 

Eksik hesaplaþmanýn “bedelini” ödüyoruz. Günümüze uzanan, ötesinde iktidara taþýnan ve 

“karayazgý” çaðýna duyulan derin bir özlem biçiminde dýþa vuran “köktendinci baðnazlýk”, 

bizi yolumuzdan çevirmeye çalýþýyor. Þeriatçý bir geçmiþten gelerek, yaþanan aný ve geleceði 

þeriatçý biçimde “üretmeye” soyunuyor. Sünni Ortodoks inancý, toplumun tümüne, hatta 

doðaya dayatýyor; bireyin-toplumun ve doðanýn bilincini “silmeye”, onun yerine metafizik 

tanrýnýn “dünya görüþünü” yerleþtirmeye çalýþýyor. Aydýnlanmayý, aydýnlanmacýlarý, boðmaya 

yelteniyor; akýl taþýyýcýlarýný kuþatma altýna alýyor ve hemen her türlü “insanlýk 

kazanýmýna” saldýrýyor. 

Susacak mýyýz? 

Aydýnlanma zemininde düþüncenin evrimiyle saðlanan; insanlýðýn geliþmiþ, derinleþmiþ 

biçimi olarak algýlanan ve bir “kazanýlmýþ hak” durumunda bulunan insanlýk kazanýmlarýný 

yadsýyacak mýyýz? Bunu yaparsak kendimizi yadsýmýþ oluruz; aklýn karþý kanalýna gireriz; 

insanlaþmanýn “uzaðýna” düþeriz. 

Bu toprak insanýný esenliðe kavuþturan aydýnlanmacý güçlerin baþýnda Alevilerin-Bektaþilerin 

geldiði savý, hemen herkesin ortak yargýsý durumundadýr. Yargýnýn nedeni, Alevilerin-Bektaþilerin 

þeriatçý inanca karþý “akýl alanýnda” kalarak oynadýklarý onurlu iþlevin 

bilince çýkardýðý bir gerçekliktir. Bâtýnilikte bilme-bilinç, “neden” temellidir; “neden” ne 

denli saðlýklý bilinirse/güncelleþtirilebilirse aydýnlanma o edenli “saðlýklý” geliþir. 

Akýlla ulaþýlan sonuçlara cesaretle koþarken “kirlenmeye” karþý bir önlem olarak kendi 

inancýný bile kendine “engel” gören Alevi-Bektaþi dünyasýný, aydýnlanma açýsýndan sorgulamak, 

aydýnlanmanýn neresinde bulunduðunu “ikirciksiz” ortaya koymak zamaný gelmiþtir. 

Düþünmenin kesintiye uðramasýna izin vermeyelim: Çünkü düþünme eylemi, ancak 

þeriatçý bir inanç “dayatmasý” karþýsýnda kendi kendisini “durdurabilir”. Þeriatçý inanç, her 

türden “sorgulamanýn” son bulduðu noktada baþlar. Öngördüðü “kesin” ve “deðiþmez” 

doðrular, insaný insan yapan düþünme yetisini “örseler, kýsýrlaþtýrýr” ya da “ortadan kaldýrýr”. 

Bu nedenle þeriatçý inançta “evrim” yoktur; zaman içinde bir “ilerleme” göstermesi 

düþünülemez. Demek ki görevimiz/yükümlülüðümüz açýk: Þeriatçý inancýn “kesinliðine” ve 

“ödünsüzlüðüne” karþý durmak, düþüncenin “engellenemez evrimini” koþulsuz benimsemek 

durumundayýz. 

Devamý sayfa 2’de

(Baþtarafý 1. sayfada) 

Canlara 

Bu yaklaþým, aydýn kimliðini de açýða vurmaktadýr: 

Aydýn, düþüncenin “evrimini” yadsýmayan; 

düþünme eyleminde bulunarak bu evrime 

“katkýda” bulunan; katký verdiði oranda “koþullanmýþlýklarýndan 

arýnan” kiþi demektir. Bu 

tanýmýn dýþýnda kalan “okumuþlar”, eleþtirilmesi 

gereken aydýnlar deðil, zaten aydýn olmayanlardýr. 

Tarihsel süreç içinde insanlýk aydýnlanma 

zeminini, öncelikle inançtan akla atlayarak, 

inanç alaný dýþýna taþýnýp doðayla ve toplumla 

bir hesaplaþma içine girerek yarattý: Bilgelerin 

öncülüðünde yaþama geçirilen bu aydýnlanma, 

Ýlkçað aydýnlanmacýlýðý idi: Ýnsanýn bedensel 

ve zihinsel yeteneklerinin eðitimle geliþtirilmesini 

amaçladý. 

Ardýndan, akla atlayabilmek için inançta 

kimi “varsayým” öðelerini kabul eden XVIII. 

yüzyýl aydýnlanmacýlýðý, yani “Rönesans” ile 

baþlayan “burjuva aydýnlanmasý” geldi: Ýlkçað 

aydýnlanmasýnýn ürünlerini ortaya çýkararak 

bilimi, kilise baskýsýna karþý savundu ve geliþtirdi; 

gericiliðe karþý insanýn her türden haklarýný 

savundu; Ortaçað’da kendini yitirme 

noktasýna gelen insaný yeniden keþfetti; dünyanýn 

insan eliyle deðiþtirilebileceði inancýný, insan 

sevgisinin ve insana saygýnýn temeline yerleþtirdi. 

Bunu, XIX. yüzyýlýn gerçek aydýnlanmacýlýðý, 

yani “toplumcu aydýnlanama” izledi: Tarihin 

nesnel yasalarýna dayandý; insanlýk-öncesi 

çaðdan, insanýn özgürce geliþebileceði insanlýk 

çaðýna geçiþin nesnel koþullarýný sergiledi ve 

yasalarýný açýkladý; ezilen sýnýf insanýný, üretim 

araçlarýnýn özel mülkiyetine karþý örgütleyerek 

insanýn “kendisini yeniden ele geçirmesini” 

saðladý. 

“Alevilik-Bektaþilik, bu aydýnlanma halkasýnýn 

neresindedir?”, sorusunu yanýtlamak durumundayýz. 

Kitaplar yazmýyor diye “atlamak” 

bizim güçsüzlüðümüzü gösterir. Alevilik-Bektaþilik 

bir Ortaçað ürünü olduðuna göre 

aydýnlanmasý da bir Ortaçað aydýnlanmasýdýr. 

Öncelikle belirtelim: XIX. yüzyýlýn ikinci yarýsýna 

gelinceye deðin aydýnlanma, bir “inanç” 

öðesine de yer verdiði için düþünceci-idealizmle 

belirgin “metafizik bir aydýnlanma”dýr. 

Bir idealizm-materyalizm bileþimi olan 

Alevilik-Bektaþilik genelde; Ýlkçað aydýnlanmasýnýn 

ve XVIII. yüzyýlýn aydýnlanmacýlýðýnýn 

temelini oluþturan “metafizik bir aydýnlanma 

zeminine” oturur. Özelde ise varsaydýðý 

metafiziðin insan ve insan aklý tarafýndan sürekli 

“beslenmesini bir zorunluluk” olarak öne 

çýkardýðý için, kimi durumlarda, XIX. yüzyýlýn 

ikinci yarýsýnda “diyalektik ve tarihi materyalizm” 

üzerine yapýlandýrýlan “gerçek aydýnlanmaya” 

silik adýmlar atar. 

Aleviler-Bektaþiler, alýnyazýsýna karþý 

“kavga” vereceklerse eðer, her þeyden önce 

“Alevi aydýnlanmasýný” güncelleþtirerek kendi 

alýnyazýlarýný da kendi baþkaldýrýlarýnýn “göbeðine” 

yerleþtirmek, kendilerini ve ötesinde 

içinde bulunduklarý toplumu “tarihi aþmaya” 

uyarlamak durumundadýrlar. 

Evet Yine Kýzýlbaþlar, 

Kýzýlderililer 

ve Dahi 

Karaderililer 

Fikret Otyam 

Geyikbayýrý köyü, Antalya’ya otuz kilometre ve 700 metre yükseklikte, ormanlýk, þarýl þarýl 

akan sularý da cabasý. Karþýmda kocaman bir dað, çamlarla kaplý, bir kýsmý yenik, gidemedim, 

oralarda tarihi kalýntýlar varmýþ ve de ormancýlarýn dediklerine göre vurulmasý kesin yasak 21 adet 

geyik, kala kala onlar kalmýþ, sayýsýz geyikten! 

Antalya aþaðýlarda, kimi havalarda deniz masmavi. 

Buralara ilk kez gelen bir Türkmen yüce daðlardan aþaðýlara bakmýþ, bakmýþ, düzlükler yeþile 

kesmiþ… Adam içini çekmiþ bu güzellikler karþýsýnda, “Ova da pek güzel, güzel ama”; arada bigüzel 

küfür savurmuþ ve devam etmiþ, “ah keþke su basmasaymýþ!” 

Yýllar sonra kavuþtuðum kocaman “atölyemde” neredeyse günde on iki saat resim yapýyorum 

ve dahi yazýyorum. Son dört ay içinde kendi anlayýþým ve dünyam içinde yine bir Hacý Bektaþ Veli 

tablosu ile iki tane semaha duranlarý aktardým kocaman tuvallere. Semah resmi yapmak, bana bir 

baþka yaþama kývancý veriyor, onlarla dönüyorum, niyaza duruyorum, içim arýnýyor, uçasým geliyor… 

Filiz Otyam’ýn çulfalýk dokuma tezgâhý da atölyede. Duvara bitiþik, bu duvarda bir de kocaman, 

diyelim 1.50 cm’ye 2.00 metre boyutunda bir tuval var, hep durur orada hep duruyor, neredeyse 

yedi-sekiz yýldýr taþýnýr bu canla oradan oraya, neden mi? Acýyla açýklayacaðým! 

Dolanýr durur dedim, bu can hep dolandý durdu yedi iklim dört köþe, salt kutuplara varamadým! 

TV’lerde en çok dünyanýn dört bir tarafýný anlatan belgeselleri izler oldum artýk! Bu yýl, Filiz’in 

uluslararasý tekstil sergisine gittim Polonya’ya; resim yapmaktan, yazmaktan ve dahi okumaktan 

pek gezemez oldum/olduk! Þimdi eski defterleri karýþtýrýyorum, örneðin 16 Eylül 1996 Pazartesi 

günü TRT 3’te Nation baþlýklý bir belgesel izlemiþim, 500 Ulus adýyla. Bir yazýmdan kýsaca aktarýyorum: 

“Bu belgesel, Amerika kýtasýnýn keþfinden önce oradaki uygarlýklarý, uluslarý, o topraklara 

ayak basanlar, yine eldeki kaynaklara dayanarak bir baþka açýdan açýklýyor. Akýl almaz bir 

araþtýrma, titiz çalýþma ve tarafsýz bir gözlemleme. Üstelik Amerikan yapýmý bir belgesel! 

Amerikan ordusunun, Kýzýlderililerin mutlu bir þekilde yaþadýklarý, doða aþkýyla dolu yaþadýklarý 

o topraklarý ele geçirmek için bu insanlarý nasýl tek tek, ardýndan da topluca katlettikleri 

yazýlý belgelere ve zaman zaman fotoðraflara dayanarak gözler önüne seriliyor. Yaþayan 

Kýzýlderililer, ecdatlarýnýn birbirine aktardýðý söylenceleri insan yüreðinin dayanamayacaðý 

biçimde biraz da ‘tevekkül’ içinde anlatýyorlardý zaman zaman. 

Eller Eller… Ve Bin Yýl Önce! 

Ekrana, bir duvar resmi geldi, iki el avuç tarafýndan, avucun ortasýnda birtakým iþaretler, yani 

bizim Pençe-i Âli Âba! 

Ve yaþlý bir Kýzýlderili anlatýyor, avuçlarýný açýp: 

‘…Bize, güneþe tapýyor diyorlar. Hayýr, biz güneþe tapmýyoruz, güneþin ardýndaki kudrete tapýyoruz, 

inanýyoruz.’ 

Ve taþtan yapýlmýþ bir balta: 

‘…Bu balta insanlara karþý kullanýlamaz, insan öldürülemez, bu balta, yýrtýcý hayvanlardan 

korunmak içindir.’ 

Çok ilkel, naif bir kadýn heykeli: 

‘…Bize öðretilmiþtir asýrlardýr, kendi kadýnýndan baþka kadýna bakmayacaksýn, ondan baþkasýyla 

iliþkiye girmeyeceksin… Baþkasýna ait þeye el sürmeyeceksin… Ve yalan söylemeyeceksin… 

Ýçki içmeyeceksin!...’ 

Ve yine duvar resimleri, aile bireylerinin elleri…. 

Otuz yýl önce, Kilis’te ve Harran Ovasý’nda köy evinin duvarlarýnda da ayný þeyler, aile bireylerinin 

kirece bulaþtýrýlýp samanla karýþýk kerpiç duvara bastýrýlmýþ, irili ufaklý elleri… Bura- 

2 Sayý 3

lardan çektiðim fotoðraflarý Ankara’da 6 Kasým 1966 tarihinde açtýðým fotoðraf sergisine koymuþtum. 

Baþbakan Ýnönü, sergiyi gezerken bu fotoðrafa da dikkatli bakmýþtý. ‘Ýsmet Paþalý 

Yýllar’ kitabýmýn 139’uncu sayfasýnda buna ait bölüm: 

‘Otyam - Bu da Urfa’nýn Harran Ovasý’nda bir ev içi, ellerini kirece batýrmýþlar duvara basmýþlar, 

eller… eller. 

Ýnönü - Haa eller var, irili ufaklý, birçok yeni ressamlarýmýzýn yaptýðý resimler gibi eller görünüyor, 

duvara? 

Sesler- Evet duvara…’ 

Avustralya’da Da 

Esat Korkmaz canla konuþuyoruz bu konuyu telefonda, ayný eller diyor Korkmaz can, 

Avustralya’da da var, yalnýz onlar renkli, silik olarak duvarlarda gördüm. 

Ve altý ay önce, Rodos adasýnda bir alanda kocaman bir el, bir maðaza logosu! Ne iþi vardý 

burada? 

Belgesel, Kýzýlderililerin, el sanatlarýna iliþkin yapýtlarýný gösteriyor, kilimler…. Evet, bunlar 

da Anadolu kilimlerinin çok benzerleri!... 

Ýkinci Beyazýt zamanýn en ünlü efsanecisi Uzun Firdevsi’nin Davetnâmesi’nde de vadýr bu eller 

Sahnennar Âdem’den evvel yaþayan cin suretinde ayný eller karþýmýza çýkar!... Bin yýl önce 

Amerika Kýzýlderililerinin duvarlarýnda; Alevi/Bektaþi halk sanatýnda Pençe-i Âli Âba!... 15. 

yüzyýlda yazýlan Davetnâme’de de ruhlarýn daveti, görülür ayný eller ve Kilis’in ve Urfa’nýn 

köylerinde duvarlarda ayný eller! Bunlarý birisi muhakkak çözmeli. 

Cennet ve Cehennem 

Yýllardýr bir Cennet/Cehennem resmi yapmayý düþler dururum, büyük boy iki resim. Söylencede 

açýklanýr; Cennet, sekiz katlý bir bahçedir. Ortasýndan Kevser Þarabý akar. Peygamberimizin 

damadý Hz. Ali bu ýrmaðýn baþýnda durarak mahþerden sonra Cennet’e girenlere 

altýn taslarla Kevser Þarabý verir. Cennet’in sekiz kapýsý var, her kapý sekiz katlý Cennet’in bir 

katýna açýlýr. Bunlardan her birini bir melek beklemektedir. Cennet’te dallarý yerde, kökleri 

havada bir aðaç görünür, buna Tuba derler. Meleklere de Hûri, Gýlman adý verilir. Dünyada 

evlenmemiþ delikanlýlarla, evlenmemiþ kýzlar bunlarla evlenirler. Burada her türlü dünya 

nimetlerinin de en güzelleri bulunur. 

Ve yine söylencelere göre Cennet’e gidenler ister yüz yaþýnda olsun o þey organlarý yirmi yaþýnda 

bir delikanlýnýn þeyi gibidir ve asla inmezler ve onlara her ýrktan, her renkten, kiþi baþýna 

gepegenç otuzbeþbin hatun düþmektedir! Evet, Cennet’te dünya nimetlerinin en güzelleri vardýr. 

Elvan elvan çiçekler, aðaçlar, elvan elvan kuþlar. Dünyada insanlara en güzel hizmetleri 

verenlerin hepsi oradadýr baþta Peygamberimiz… Mahþerden sonra Kevser Þarabý’nýn baþýnda 

Hz. Ali, elinde altýn tasla þarap sunuyor… Ötelerde Hz. Hüseyin ve Hasan…Hünkârým Hacý 

Bektaþ Veli oturmuþ, kucaðýnda aslaný ile ceylaný… Pir Sultan Abdal sazýný döþüne dayamýþ. 

Balým Sulatan yanýnda. Abdal Musa… Hallac-ý Mansur… Þeyh Bedrettin, Hz. Ýsa, Musa, 

Davut… Ahmet Yesevi… Baba Ýlyas-ý Horasani, Baba Ýshak, Hatayi, Eba Müslüm, Nesimi ve 

Nesimi Çimen, Kubilay, bir yýðýn sanatçý dostlarým, ressamdý, þairdi, romancýydý diyelim Aziz, 

Onat , Metin, Galile, Hýzýr, tüm Ehlibeyt, Ahi Evren, Ruhi Su, Feyzullah Çýnar, Veysel Usta ve 

Nazým Usta ve Orhan Kemal ve ressam Orhan Peker ve elbette uçuþan sarý saçlarýyla, çakýr 

gözeleriyle bir güzel insan daha Gazi Mustafa Kemal Atatürk ve Kýzýlderili reis Oturan Boða, 

Karaderili Martin Luther King, Hemþire Teresa, Karl Marks, Abraham Lincoln, Lenin, daha 

niceleri evet daha niceleri, dedim ya kocaman ama kocaman bir resim, bu yazýyý yazarken ilk 

anda aklýma düþenler ve eksiksiz tüm güzel insanlar þöyle ya da böyle ölüm atýna binip 

Cennet’e uçanlar ve Hz. Ali’nin elinden altýn kupayla Kevser Þarabý alanlar. Ve ayýptýr yazmasý, 

bu can da altýn kupadan Þarab-ý Kevseri alanlardan, ülserim nedeniyle mideme dokunsa 

da neyleyim? 

Bilin ki bu resmi yapmadan Hakk’a yürürsem, gözlerime bakýnýz, onlar açýk olacaktýr. Bin kere 

yazdým bi kez daha yazýyorum bunu ve tarih düþürelim, Antalya ilinin Gazipaþa ilçesi 17 Eylül 

1996, saat 14.30’dur. Baki selam, eyvallah ve de gerçeðe Hü…” (1) 

Þu Kocaman Tuval! 

Duvara dayalý o kocaman tuval yýllardýr yapmak isteyip de bitürlü yapamadýðým o Cennet resminin 

tuvalidir, acýmdýr yani, acýmdýr! 

Yineliyorum (16 Eylül 2004 tarihinde ve dahi saat 13.10’da Antalya’nýn Geyikbayýrý köyünde 

ve) bilin ki bu resmi yapmadan göçersem “ol Cennet’e”, gözlerime bakýn, açýk olacaktýr! 

NACÝ DEMÝRBAÞ 

13 Eylül 2004 günü 

Hollanda’da yitirdiðimiz, 

barýþ, demokrasi ve 

eþit haklar savaþçýsý, 

“ölmeden ölmüþ, 

hesabýn görmüþ” 

er kiþi, 

Naci Demirbaþ 

yoldaþýn 

anýsý önünde 

saygýyla eðiliriz. 

Göç Hazýrlýðý 

Aðýr aðýr baþladý yapraklar uçuþmaya 

hava kararmaya 

Görünen o ki, 

göç vakti yakýndýr artýk 

haydi hazýrlan yolculuða 

Anýlarý nereye koymalý. 

Giderler mi yanýmda 

benim gittiðim yere 

Eðer kalýrlarsa burada 

kime, kimlere neler anlatýrlar 

neler duyumsatýrlar. 

Duyanlar tanýr mý benim kokumu 

bu anýlardan 

Tadarlar mý benim tattýðým lezzetleri 

Bulaþýrlar mý hüzünlerime 

Hazýrlýðý bile böyle zorsa 

nedir göçün en zor yaný 

Leiden, Þubat 2004 

Duyuru 

Genel Yayýn Yönetmenimiz 

Esat Korkmaz’ý 

Cuma akþamlarý 

saat 21:00-22:00 

arasýnda 

YAÞAM RADYO’da 

(87.5 FM) 

“Dört Kapý” programýnda 

dinleyebilirsiniz. 

Yazý iþleri Müdürümüz 

Ahmet Koçak’ý ise 

Perþembe günleri 

saat 15:30-17:00 

arasýnda 

ANADOLU’NUN SESI 

RADYOSU’nda 

(92.9 FM) 

“Gezgin” programýnda 

dinleyebilirsiniz 

(1) Nefes dergisi, Sayý:36, Ekim 1996 

Ekim 2004 3

Aleviliðin Felsefe Boyutu - Bölüm I 

Esat Korkmaz 

Ýnsan ancak düþündüðü zaman özgürdür; 

ancak bu özgürlüðünü 

“kalabalýðýn” arasýnda kullanamaz; 

çünkü, kalabalýk, 

kendisi gibi düþünmeyenlere katlanamaz. 

Ýster istemez “inanç” öne fýrlar, 

kalabalýklara uyarlanabilen “basit kalýplar”, 

düþünceyi zincire vurur. 

Yedi yüz elli yýllýk geçmiþinin hesabýný yapamayan bir 

Alevi-Bektaþi, “günübirlik” yaþayan bir insandýr. Doðal 

olarak “gündelik” bilincinin ötesine kendini taþýyamaz ve 

kendi “yüksek” bilincinden habersizdir. Bir “bilgelik felsefesi” 

ya da “felsefi inanç” olan Alevilik-Bektaþilik, “düþünceyle 

nesnenin uygunluðunu” hakikat olarak algýlayarak Ortaçað’da 

aydýnlanmanýn kanalýný açtý; “belletilmiþ dünya” tarafýndan “bilincin 

ayaklar altýna alýnmasýna” son verdi: Doðasal deðerleri, doða-ötesi deðerlere 

karþý “harekete” geçirerek, “metafizik idealizmi” ideoloji edinmiþ 

dinsel toplumun sahte anýlarýný yerle bir etti. Anlaþýlacaðý gibi Alevilik- 

Bektaþilikte felsefe, “yaþam bilgeliði”nin peþinde koþma etkinliðidir. 

Alevilik-Bektaþilik dendiðinde bâtýni felsefenin “üç ayaðý” akla gelir. 

Bu “üç ayak” þöyle sýralanabilir: Bâtýni doða felsefesi, bâtýni tarih 

felsefesi ve bâtýni toplum felsefesi. 

Evrendeki tüm olay, olgu ve süreçler arasýndaki çeþitli iliþkilerin 

oluþturduðu maddesel baðýmlýlýða bilim dilinde “evrensel baðýmlýlýk” adý 

verilir. Bu baðýmlýlýk evrenin, birbirinden koparýlamaz parçalardan 

oluþan bir “evrensel bütünlük” olduðunu kanýtlar. Evrenin sürekliliði ve 

düzenliliði, bu birliðin ve bütünlüðün ürünüdür. 

Evrensel baðýmlýlýk; insan bilincinden “baðýmsýz ve nesnel” bir baðýmlýlýktýr. 

Metafizik idealist ya da tektanrýcý dinlerin “savlarýna” karþýn 

gerçekte bu düzen hiç bozulmadý ve bozulmayacaktýr. 

Bâtýni felsefede “evrensel baðýmlýlýk”, “sonuç-neden baðýmlýlýðý” ya 

da “zâhir-bâtýn baðýmlýlýðý” biçiminde açýklanýr. “Sonuç” ya da “zâhir” 

her zaman bir “somutluk”tur. Gönül bilgisinde somutluk olarak “madde”, 

bilinçten baðýmsýz olarak var olan ve duyumlarla algýlanarak bilince 

taþýnan tüm nesnel gerçekliði anlatan felsefi bir kavramdýr. Düþünceci 

maddeciliðin bu tanýmý, metafizik idealizmin yanlýþ tasarýmlarýndan 

doðan yanýlgýlarý ortadan kaldýrdý: Böylece sonsuz çeþitlilikteki somut 

biçimler dýþýnda “deðiþmez” madde anlayýþý temelinden yýkýldý. Bâtýni 

felsefede “madde” ne yaratýlabilir ne de yok edilebilir; sürekli olarak 

deðiþerek bir durumdan (bâtýndan) bir baþka duruma (zâhire) dönüþür. 

“Hareket” maddenin bir varlýk biçimidir: Hiçbir zaman ve hiçbir yerde 

“hareketsiz madde” olamayacaðý gibi, hiçbir zaman ve hiçbir yerde 

“maddesiz hareket” de olamaz. Bize duyumlarýmýzla iletilen bu nesnel 

gerçeklik “sonsuz” ve “bitimsiz”dir; bilgimizi, sonsuzca ve tükenmeksizin 

yenileyecektir. 

Bâtýni felsefede “ten gözü-gönül gözü” bilgilenme sürecinin iki “kanalý” 

olarak algýlanýr: Doðal ve kendiliðinden bir süreçte asýl olan “ten 

gözüyle görme”dir. Ýncelenen nesne ten gözünden yitip matematik formüllere 

dönüþtüðünde, diyalektik bilgiden yoksun olanlar “maddenin 

yok olduðunu” sanýr; yani bâtýný göremez. “Gönül gözü” ya da “düþünce 

gözü”nü iþlevli kýlanlar bu “saný”yý yýkar ve zâhirin karþýtýna dönüþümü 

olarak algýlanan ve bâtýn olarak tanýmlanan “gizil nesnelliði” düþüncede 

görünüþe taþýrlar; yani düþüncede görmeye baþlarlar. 

Bu “baðýmlýlýk-karþýtlýk” gereði Aleviler-Bektaþiler metafizik idealizmin 

tersine: 

1) Doðayý; nesne ve olaylarýn rastlantýsal bir yýðýný olarak deðil, birbirine 

organik baðla baðlý ve baðýmlý nesne ve olaylarýn bir bütünü olarak görür. 

2) Doðanýn; hareketsizlik ve deðiþmezlik içinde deðil, her an deðiþip 

yenileþen ve geliþen bir süreç içinde olduðunu ileri sürer. 

3) Geliþme sürecinin; basit bir büyüme süreci olamadýðýný, niceliksel 

deðiþmelerden niteliksel deðiþmelere sýçramalarla geçen bir süreç 

olduðunu savunur. 

4) Geliþmenin; alttan üste doðru sarmal bir geliþim izleyerek gerçekleþtiðini, 

nesne ve olaylarýn içindeki çeliþmelerden doðduðunu savlar. 

Bâtýni Doða Felsefesi 

Evrende her þey, her þeyin “bilincini” taþýr: Ben havanýn, suyun ve 

topraðýn; hava, su ve toprak benim bilincimi. Ancak arada bir fark var: 

Ben “yalan” söyleyebiliyorum; hava, su, toprak ve ateþ “yalan” nedir 

bilmiyor. 

Hangimiz hangimizin “nedeni” ya da “tanýðý” acaba? Ben olsa olsa 

“tanýk” olabilirim: Tanrý’nýn “çocuklarý” olarak algýlanan hava, su, toprak 

ve ateþ “neden”dir. “Tanýk” durumundaki insan, kendisinin ve çevresinin 

“tanýðý” olduðu sürece yaþar; bunu hiçbir zaman unutmayalým. 

Cemreler düþtüðünde hava inler, su çalkalanýr, toprak kabarýr: Ey 

yeryüzünde tepinmekten hoþlanan insan; yürürken daha hafif ol, 

bastýrmadan yürü, sert hareketlerden kaçýn; ne havayý kirlet ne de suyu, 

topraðý ve ateþi. Öldürme onlarý; havayý solu, suyu iç, topraðý iþle ama 

onlarý yaralama, okþa; dünyayý mýrýltýlarýyla taný, yoklaya yoklaya gezin: 

Çünkü, onlar ýsýyý “damýtýr”. 

Bilgi olayýn “kendisine” deðil, “nedenine” iliþkindir. 

Olayýn kendisi burada bir “yangýn”, 

nedeni ise çýplak gözle kavranamayacak denli 

derin ve karmaþýk; 

onu günlük yaþamýn kývrýmlarý içinde yakalamak çok zor. 

Demek ki 

“bilgiyle görüntüyü” birbirine karýþtýrmamak gerekir. 

Yangýn, yani olayýn kendisi, 

bilgiye ulaþacak bir “tünel” olabiliyorsa anlamlýdýr. 

Bir olayýn bilgisi, bu olayýn “nedenine” iliþkin bilgiye 

dayanýr ve ayný þeyi içerir: Örneðin (A) olgusu, (B) olgusuna 

yol açýyorsa; (B) olgusu, (A) olgusunun içindedir. Týpký 

bunun gibi aðaç tohuma yol açýyorsa; tohum aðacýn içindedir. 

Aslýnda bizim gördüðümüz þeyler, yani görünüm; kendi 

baþýna var olmayan ve ancak “baðýmlý” olduðu bir baþka þeyin içinde var 

olandýr. Balmumu balmumu olarak görünümdür ve duygularla algýlanabilir. 

Kendi baþýna var olamayacaðýna göre balmumu eridiðinde “yok 

olduðu þey içinde” vardýr. Bu ise akýlla kavranabilir ya da düþüncede 

görünüþe taþýnabilir. 

Bâtýni doða felsefesinde Tanrý’nýn 2 özelliði vardýr: 

A) Düþünce özelliði; düþünce sistemini kurar, 

B) Nitelik özelliði; fiziksel nesneler sistemini kurar. 

Bu iki özelliðin tasarýmlanmasýnda kullanýlan yöntem tümdengelimci 

deðil, “tümevarýmcý”dýr: Görünümlerin “gözlenmesi” üzerine yapýlandýrýlmýþ 

bir “genellemeler sis-temi” oluþturur. 

Tanrý’nýn 2 özelliði somutlandýðýnda; düþünce özelliði ifadesini “bedenin 

düþüncesi”nde, nitelik özelliði ifadesini “bedenin kendisi”nde 

bulur. 

Bu kapsamda evren ya da dünya Tanrý’nýn nitelik özelliklerinin toplamýdýr, 

yani doðadýr. Toplumsal akýl, Tanrý’nýn düþünce özelliðinin, 

doðanýn aklý ise þaþmaz Tanrý düþüncesinin bir toplamýdýr. Demek ki 

Tanrý, her þeyin “yaratýcýsý” deðildir, ama her þeyin “nedeni”dir. Yani 

Tanrý, kendi “nedeni” olduðu dünyanýn içindedir; onun ötesinde deðil. 

Nedensellik, bir tür gerekliliktir; gereklilik nedeniyle dünyada 

yaþanan olaylar bir “zorunluluk”tur. Fiziksel dünyada olduðu gibi 

düþünce dünyasýnda da “çok az bir özgürlük” vardýr. Yalnýzca “neden”in 

kendisi özgürdür. 

4 Sayý 3

Tohum aðaç aðaç da tohum oluyor ama, 

tohumun dünya görüþünde 

aðaca göre bir iyileþme olmuyor; 

çünkü, doðasal olan “þaþmaz” bir diyalektiðe oturuyor. 

Ceninden bir insan, 

insandan da bir cenin oluþuyor ama, 

ceninin dünya görüþünde bir iyileþme oluyor. 

Çünkü, yalnýzca insan doðayý aþabiliyor. 

Akýl, bedenin düþüncesidir; doðanýn aklý, doðanýn düþüncesidir: 

Bedenin düþüncesi “bedensel bir sürece”, doðanýn 

düþüncesi, “doðasal bir sürece” denk düþer. Demek ki akýl 

ve beden; akýl ve doða “tek þey”dir. Ýnsanýn aklýnýn ya da 

doðanýn aklýnýn baðlý olduðu “sistem”, ayný biçimde bedenin 

ya da doðanýn “baðlý” olduðu sistemdir. Ýnsanýn aklý insanýn bedeninden, 

doðanýn aklý, doðadan baþka bir þey deðildir. Bedenin ya da 

doðanýn “çabasý”, ayný zamanda insan aklýnýn ya da doðanýn aklýnýn 

çabasýndan baþka bir þey deðildir. Beden ve doða, “harcandýðý sürece” 

her ikisi de vardýr; “harcanma yoksa” her ikisi de yoktur: Varlýk da yoktur, 

Tanrý da yoktur. Bu felsefi yaklaþýmý Hayyam aþaðýdaki dörtlüðünde 

çok güzel anlatýr: 

Ben olmayýnca bu güller, bu serviler yok, 

Kýzýl dudaklar, mis kokulu þaraplar yok, 

Sabahlar, akþamlar, sevinçler, tasalar yok, 

Ben düþündükçe var dünya, ben yok o da yok. 

Görüldüðü gibi düþüncelerin “düzeni” ve aralarýndaki “iliþki”, þeylerin 

düzeni ve aralarýndaki iliþkiyle “ayný”dýr: Gerçek denilen þey, düþüncenin 

nesnelliðe uygunluðudur. 

Gizilgücün, yani bâtýnýn nesnelliði 

üzerine düþündüðümüzde 

“iki doða” ve “iki akýlla” karþýlaþýrýz: 

Doða ve ek-doða (insan-toplum) ile 

doðanýn aklý ve ek-doðanýn aklý gibi. 

Aydýnlanmayý “doða”yla özdeþleþtirdiðimizde 

bir diyalektik akýlla; 

“ek-doða”yla özdeþleþtirdiðimizde 

uzlaþýmsal bir akýlla buluþuruz. 

Bâtýni felsefe “doðanýn aklý” ve “insanýn aklý” terimlerinin 

açýlýmý üzerine oturur. Doðanýn aklý, doðasal nesnel süreçte 

doðanýn “önsüz olan”dan “sonsuz olan”a doðru gidiþini 

güden “yasa-ilke” olarak öne çýkan kesin/zorunlu eðilim, 

yani “doða yasalarý” olarak tanýmlanabilir. Bu soyut terim, 

gizil tanrý olarak Hakk’a ya da gizil tanrýnýn gizilliðinin taþýyýcýsý olan ve 

Hakk’ýn dönüþümüyle beliren “Ýlk Akýl”a denk düþer. Soyut olan (bâtýn) 

beslendiði nesnel kaynaða (zâhir), yani somuta yönelme eðilimindedir. 

Yönelmenin izinde somut “yeniden” üretilirken, tasavvufi anlamda tanrýsal 

olandan, yani “doðanýn aklý”ndan doðanýn kendisine inilen bir 

sürece girilir. Ek-doðanýn aklý olarak algýlanan “insanýn aklý” ise “doðanýn 

aklý”ný özümseyebilen ve doðayý “aþabilen” bir algýlama/anlama 

yetisi olarak bilince/inanca taþýnýr. Doðayý aþabildiði için insan “Konuþan 

Tanrý” durumundadýr. 

Ýnsan aklýnýn yazgýsý; kendi doðasýndan gelen “sorular”la karþýlaþtýðýnda 

baþlar. Çünkü, bu sorulara “ilgisiz” kalmasý olasý deðildir. Felsefe 

diliyle konuþursak insan doðasýnýn “kayýtsýz” kalamadýðý sorulara “kayýtsýz 

kalmak” insana ve doðaya “ihanettir”. 

Doðanýn oluþumu ve dönüþümü, “ufalanan bir taþ parçasý”na; insanýn 

oluþumu ve dönüþümü, “kýpýrdayan bir et parçasý”na indirgendiðinde 

Tanrý, “anasýz-babasýz” bir “hareket” olarak beliriverir. Algýlandýðý 

gibi her þeyin nedeni “hareket”tir. 

Bâtýni doða felsefesinde “doðasal deðiþim-dönüþüm” þöyle tasarýmlanýr: 

Evrende bir “madde yitimi” vardýr; “madde yitimi”, görünen maddenin, 

görünmeyen maddeye dönüþümünden baþka bir þey deðildir. 

Anlaþýlacaðý gibi evrende madde, ille de “görünür” niteliklerle varlaþmaz; 

“görünmez” madde olarak sonsuz uzayýn her yanýna yayýlmýþ 

durumdadýr. Evrende, “ýþýk saçýmý” ile gerçekleþen “madde yitimi”; “ýþýmasýz 

madde”ye, yani “görünmez” maddeye dönüþümdür. Zâhir olan, 

“enerji saçýmý” yapabilen, görünür maddedir. Bâtýn olan “enerji saçýmý” 

yapmayan, yani “ýþýmasýz” durumda bulunan maddedir. Sonsuz uzayda 

enerji (ýþýk) saçýmý yoluyla “tüketilen” madde miktarýný karþýlamak üzere, 

ýþýmasýz maddesel enerjiden sonsuz boþluða yeni “madde yýðýnlarý” 

sürülür: Iþýmasýz madde, yani görünmeyen madde(bâtýn) ýþýmalý maddeye, 

yani görünür maddeye (zâhir) dönüþür. Ýnanç diliyle ifade edersek 

“tanrýsal öz görünüþe taþýnýr”. Düþünce gözü ya da gönül gözü, “ýþýk 

olmayan ýþýðýn” ya da “karanlýðýn” aydýnlýðýyla görür. Buna karþýn zâhir 

ten gözüyle “ýþýk olan bir ýþýðýn” aydýnlýðýyla görür. 

Bâtýndan zâhire, zâhirden bâtýna “dönüþüm” sürecinde nesne, kimi 

niteliklerini “yitirir”, kimi yeni nitelikler “kazanýr” ki buna “deðiþim” 

adý verilir. Nitelik yitirme ve nitelik kazanma ancak “zâhir” durumda söz 

konusu olabilir. Zâhir olan varlýða gelmiþ, somut ve gözlenebilir olandýr. 

Tanrýsal öz ya da can, henüz görünüþe taþýnmamýþ kimi nitelikleri, baðlý 

olarak kimi biçimleri “taþýr”. Bu örtük ve “gerçek” olmayan, ancak olabilir 

olan taþýyýþ biçimine “bâtýn” denir. Algýlanacaðý gibi zâhirin “nedeni” 

bâtýn, bâtýnýn “nedeni” zâhirdir; zâhir-bâtýn toplamý olarak algýlanan 

evrende, “nedensel” iliþkilerin dýþa vurduðu ya da hissettirdiði bir 

“düzen” vardýr. Ve bu düzen amaca uygun, planlý bir geliþim içerisindedir. 

Doða denilen þey, daha büyük bir yetkinliðe doðru sürekli deðiþen 

zâhir durumdaki tek tek nesnelerin toplamýdýr. Bâtýn, kendini henüz 

görünüþe taþýmamýþ, ancak “gizil nesnellik”te bir eðilim olarak “örtük” 

biçimde bulunan “tümellik”tir. Bâtýn durumda olanýn ortaya çýkmasý, 

“örtük” tümel yönlerin zâhir durumuna gelmesidir. Bâtýn “örtük” 

olduðundan, deðiþim sýrasýnda bir nesne ya da bir nitelik “yokluktan varlýða” 

geliyormuþ izlenimini uyandýrýr. Oysa bu bir sanýdýr; çünkü, yalnýzca 

zâhir olan görünür, görünüþe taþýnýr, kendini gösterir. Zâhir durum 

alma, belirli bir biçimin tam olarak kazanýlmasýdýr; o biçim açýsýndan 

düþünürsek bir “yetkinleþme”dir. Örneðin tomurcuk bâtýn bir çiçek; 

yumurta bâtýn bir kuþtur. Buna karþýn hiç biçim taþýmayan “gizil nesnellik”, 

hiçbir zaman zâhir durum alamayacak olan bir “madde”dir; ancak 

düþüncede görünüþe taþýnabilir, kuramsal olarak algýlanabilir. 

Görüldüðü gibi evrenin oluþumu, bir “madde deðiþimi”nden baþka 

bir þey deðildir. Varlýðýn oluþumuna ya da varlýða geliþe yalnýz görünen 

madde deðil, görünmeyen madde de “katýlýr”. Özünde asýl katýlým 

görünmeyen maddedir(bâtýn olandýr); görünmeyen madde, varolma ya 

da yaþama tohumudur; zâhiri belirleyen özünde bâtýndýr. 

Doða yasalarý, “uzay-madde-zaman” üçlemesinin yarattýðý yasalardýr. 

Madde nesnedir, zaman ise nesneye iliþkin bir niteliktir. Bu nedenle 

“þimdi”nin dýþýnda zamaný yaþamak olanaksýzdýr; zaman yoktur “þimdi”nin 

dýþýnda. Gelecek zamanýn þimdiye dönüþmesi, þimdinin durmadan 

geçmiþ olmasý, “üçleme”deki deðiþimin bir dýþa vurumudur. 

Düþüncelerimiz, duygularýmýz, ötesinde ruhumuz da “besinle” edinilen 

“enerji” biçimleridir; geniþ anlamda bâtýndan zâhire çýkan ya da görünmeyenden 

görünüþe taþýnan “doðal ürün”lerdir. 

KAYNAKÇA: 

Esat Korkmaz, Alevi Felsefesi, Pencere Yayýnlarý, Ýstanbul, 1997, sayfa: 9. 

Esat Korkmaz, Anadolu Aleviliði, Berfin, Ýstanbul, 2000, sayfa: 21, 22, 25, 64 

ile 93 arasý. 

Max Horkheimer, Theodor W. Adorno, Aydýnlanmanýn Diyalektiði, II, Çev.: 

O. Özügül, Kabalcý Yayýnlarý, Ýstanbul, 1996, sayfa: 36, 118, 122. 

Tülin Bumin (Derleyen ve Çev.:), Hegeli Okumak, Kabalcý Yayýnlarý, Ýkinci 

Baský, Ýstanbul, 1993, sayfa: 31, 43, 44, 45, 49, 70. 

Arda Denkel, Ýlkçað’da Doða Felsefeleri, Özne Yayýnlarý, Ýkinci Baský, 

Ýstanbul, 1998, sayfa: 26, 27, 28 

Abdullah Rýza Ergüven, Evrenbilim ve Tanrý Kavramý, Berfin, Ýstanbul, 

2000, sayfa: 9, 71 arasý. 

Ekim 2004 5

Þemseddin Tebrizi, Hacý Bektaþ Veli ve Ýliþkileri Üzerine 

Þemseddin Tebrizi, 

Þems (Güneþ), Þems-i Tebriz (Tebriz’in Güneþi), 

Þemseddin Tebrizi (Tebrizli Din Güneþi), 

Þemseddin Muhammed, Þemseddin bin Hasan-i Ýhtiyar, 

Pir Þemseddin el-Tabriz gibi isimler taþýyan, 

Alamut Ýsmaili imamlarýnýn soyundan, 

Huccet makamýnda bulunan 

bir sufi, mutasavvýf düþünür ve 

bir dava adamýdýr. 

Þemseddin Tebrizi (1183/4-1247/8) bir bâtýni Ýsmaili’dir. 

Ancak sýradan bir Ýsmaili deðil; Þems (Güneþ), Þems-i Tebriz (Tebriz’in 

Güneþi), Þemseddin Tebrizi (Tebrizli din güneþi), Þemseddin Muhammed, 

Þemseddin bin Hasan-i Ýhtiyar, Pir Þemseddin el-Tabriz vb. farklý 

isimler taþýyan, Henry Corbin’in de vurguladýðý gibi Alamut Ýsmaili 

imamlarýnýn soyundan bir Huccet (imamýn tanýðý, vekili) makamýnda 

bulunan bir sufi, mutasavvýf düþünür ve bir dava adamýdýr. Ayný zamanda 

onu, yaþamýnýn deðiþik devrelerinde yönetici, siyaset adamý, askeri 

komutan ve bir diplomat olarak görmekteyiz. 

Anadolu’da Alevilik inanç ve düþüncesini, yani Ýslamýn bâtýni anlayýþýný, 

çaðýnýn toplumsal-siyasal ve ekonomik koþullarýnda yorumlayýp 

uyarlayan ve yayan Hünkâr Hacý Bektaþ da Alamut’ta yetiþmiþ bir dai, 

bir inanç ulusu ve bir düþünürdür. Biz burada, Þemseddin Tebrizi, Hacý 

Bektaþ Veli ve Yunus Emre üzerinde yaptýðýmýz araþtýrma ve incelemelerimizi 

içeren, yayýma hazýr “Alevi Bektaþi Düþünür ve Ozanlarý I” 

kitabýmýzýn ilgili bölümlerinden çok kýsa bir özetle yetineceðiz. 

Eski ve yeni Sünni-Þii yazarlar, araþtýrmacýlar Þems’in, kendilerinin 

baðlý bulunduklarý mezhep ve tasavvufi tarikatlarlarýndan (Þii, Þafii/Ýþari, 

Hanefi/Mevlevi vb.) birinden olduðunu göstermekten çekinmemiþler. 

Onu bâtýniliðinden ve Alamut Ýsmaililiðinden koparmak için çok 

büyük çaba harcamýþlardýr. 

Daha önce bizim de aralarýnda bulunduðumuz Alevi-Bektaþi araþtýrmacýlarý 

da, “Vilayetname”yi temel alarak, Þems’in Hacý Bektaþ Veli’nin 

halifelerinden olduðu ve onu “baþ ile git, baþsýz gel” diye aðýr bir görevle 

Mevlana’ya gönderdiðinde ýsrarlýdýrlar. Oysa Þemseddin ondan en az 

30 yaþ büyüktür ve tersine ,Hacý Bektaþ’ýn eðitilip yetiþtirilerek bir bâtýni 

velisi olmasýnda büyük emeði vardýr. Hacý Bektaþ bir bâtýni dai’si olarak, 

Alamut Ýsmaili imamýnýn Huccet’i ya da baþ dai’si olan Þemseddin 

Muhammed (bin) Hasan Ýhtiyar’a baðlýydý. 1224’de Hacý Bektaþ onunla 

tanýþýrken belki 15-16, belki daha küçük yaþlardaydý. Çok büyük olasýlýkla 

Þems’in korumalýðýnda, Alamut’a baðlý Kuhistan eyaleti kalesi 

olan Þahdiz’deki Abdulmalik Attaþ (ö.1107) tarafýndan kurulmuþ Ýsmaili 

medresesinde ya da Alamut kalesinde bâtýni eðitimini tamamlamýþtý. 

Araþtýrmalarýmýz Þemseddin Tebrizi ile 1224-1226 yýllarý arasýnda 

Kuhistan eyaleti Ýsmaili valisi (muhtaþim’i) Þemseddin Muhammed 

(bin) Hasan Ýhtiyar’ýn ayný kiþi olduðu düþüncesine götürdü. Bu olayýn 

üzerinde hiç durmamýþ görünen Ýsmaili tarihi araþtýrmacýlarý, ama Þemsi 

Tebrizi’nin öldürüldüðü tarihlerde henüz 7-8 yaþýnda bulunan Pir Salahaddin 

oðlu Pir Þemseddin Muhammed Sebzavari (Multani Taparazi) ile 

onun ayný ya da farklý kiþilikler olduklarý üzerine çok sayýda yazýlar döktürmüþlerdir. 

Kaldý ki ayný kiþi olmalarý olanaksýzdýr; buna raðmen Hind 

kýtasýnda ve Orta Asya Ýsmaili topluluklarý arasýnda Pir Þemseddin’in 

Þems Tebrizi olarak adlandýrýldýðý, birbirine karýþtýrýlmasýna -araþtýrmacýlarýn 

çoðu ayný kiþi olmadýklarýný vurguladýklarý halde- akýlcý ve anlamlý 

çözümler getirilmemiþtir. 

Bunun yolu, geleneksel söylemlerin ve kaynaklarýn verdiði doðrudan 

ve dolaylý bilgileri deðerlendirip yorumlayarak, Þemsi Tebrizi ile Alamut 

imamlarý ve Alamut yönetimiyle saðlam bir köprü kurmak ve Hind 

ve Sind’deki dava etkinliklerini araþtýrmaktan geçer. Biz bu yolu seçtik; 

Bölüm I 

Ýsmail Kaygusuz 

Alamut Ýmamý Celaleddin Hasan’ýn (1210-1221) büyük oðlu olan Þemseddin 

Muhammed’in kýrk yaþlarýndayken Kuhistan valisi olarak atanmasý 

kadar doðal bir durum olamazdý. Açýklayýcý bir belge henüz bulunmuþ 

olmamasýna raðmen, 1227’den itibaren ayný Þemseddin Muhammed’in 

Hind ve Sind bölgelerinde yýllarca Ýsmaili dava etkinliklerini çok 

etkili bir biçimde yürütmüþ olduðuna inanýyoruz. Eðer böyle olmasaydý, 

14. yüzyýlýn ilk çeyreðinden, ikinci yarýsýnýn baþlarýna kadar yerli dillerde 

söylediði binlerce ginan (beyitler) ve garbi’leriyle (þarkýlar) inancýn 

propagandasýný yapmýþ ve keramet olarak günümüze gelmiþ etkinlikleriyle 

gönüllerde taht kurmuþ; ayrýca soyundan gelen Pir’lerle davayý 

kuþaklar boyu sürdürmüþ Pir Þemseddin Muhammed Multani’den 

(ö.1356) sonra, hâlâ Ýsmaili inançlý halklarýnýn toplumsal belleðinde 

Þemsi Tebrizi kalýr mýydý? 

Ayrýca ilk post-Alamut Ýmamý Þemseddin Muhammed’in (1257- 

1310), Tebriz’deki yerli sufiler tarafýndan Þemsi Tebrizi olarak tanýndýðý 

görülmektedir. Pir Þihabuddin Þah (ö. 1884) “Kitabat-i Alliya” (1) kitabýnda 

þu açýklamayý yapýyor: 

“Tebriz’de yaþayan Þemseddin Muhammed yerli halk tarafýndan, yakýþýklý 

görünüþünden ötürü, güneþle karþýlaþtýrýlýp, güneþe benzetildi; 

böylece ona ‘Tebriz’in Güneþi’ denildi. Bu adlandýrma Mevlana Celaleddin’in 

(bâtýni) öðretmeni Þemsi Tebrizi ile onun arasýnda karýþýklýða 

neden oldu, fakat gerçekte onlar daima farklý kiþilikler idi” 

1244 yýlýnda Þemseddin Muhammed bin Hasan Tebrizi’yi artýk Konya’da, 

Mevlana Celaleddin’e öðretmenlik yaparken görüyoruz. Ýkinci 

yýlýn ortalarýnda ansýzýn ortadan kayboluyor. 

Alamut Yönetimi, 

Rum’da Þemseddin Tebrizi olarak tanýnan 

eski Kuhistan valisi 

Þemseddin bin Hasan Ýhtiyar’a, 

yirmi yýl sonra bir diplomatik görev veriyor 

Diplomatik Bir Görev 

Þemseddin Tebrizi’nin 10 Ocak ile 11 Þubat 1246 tarihleri arasýnda 

ansýzýn, hiç kimseye haber vermeden Konya’dan ayrýlýp, yaklaþýk bir 

buçuk yýl boyunca ortadan kayboluþu; sonuçlarý o günün bütün 

dünyasýný ilgilendiren bir olayýn geçtiði zaman aralýðýna denk düþmektedir. 

Bunun rastlantý olduðuna biz inanmýyoruz. Bu olay, 24 Aðustos 1246 

yýlýnda, Moðol Ýmparatorluðu baþkenti Orta Asya’nýn Karakurum bölgesindeki 

Talikan’da büyük Moðol Kurultayý’nýn toplanmasýydý. Bu 

Kurultay’da Ogeday’ýn büyük oðlu Guyuk, Moðol Haný seçilmiþtir. 

Kurultay hakkýnda en geniþ bilgiyi bize, papa Ýnnocent IV tarafýndan 

elçi olarak gönderilmiþ olan Fransisken rahibi John Plan del Carpin vermektedir.1245 

yýlý Nisan ayýnda Fransa’dan yola çýkan Rahip John Plan, 

Balkanlar ve Rusya üzerinden 15 ayda Karakurum’a vardý. Guyuk’un 

tahta çýkýþý, 24 Aðustos 1246 tarihinde toplanan kurultayda yapýlan 

törenle gerçekleþti. Papanýn elçisi olarak bu törene katýlan Rahip John 

Plan 1247 yýlý sonunda Ýtalya’ya dönebilmiþtir. Onun anlattýðýna göre 

Moskova grandükü, Gürcistan tahtýnýn varisleri, Ermenistan baþkumandaný 

Sempad, gelecekteki Selçuklu Sultaný Rükneddin IV.Kýlýç Arslan, 

Bagdad Halifesinin temsilcileri, Hýristiyan Ýmparator, Frank elçileri, 

Alamut emiri Alaaddin Muhammed’in elçileri vb. bu kurultaya 

katýldýlar. (2) 

Burada konumuzla yakýn iliþkisi olduðu için Selçuklu Sultanlýðý’ndan 

giden elçilik heyeti hakkýnda Abul Farac’ýn verdiði bilgiyi kýsaca 

gözden geçirelim: 

“Vezir (Þemseddin Isfahani) birçok altýnlar, þahane hilatlar ve atlar 

hazýrlayarak, onlarý Rükneddin (Kýlýç Arslan) ile birlikte Tatarlarýn 

6 

Sayý 3

yanýna rehine olmak üzere gönderdi ve böylece barýþý saðlamlamak 

istedi. Genç Prens (Rükneddin) Guyuk Han’ýn yanýna gelince, kendisi 

ile beraber olan eþraftan Bahauddin Tarjan (Tercuman?) vezir 

Þemseddin’den þikayet ederek Han’a þu sözleri söyledi: 

‘Vezir eþrafý öldürdü, vefat eden sultanýn (Gýyaseddin Keyhusrev) 

karýsýyla evlendi ve sizden emir almaksýzýn yeni bir Sultan (Ýzzüddin) 

tayin etmek istedi’. 

“Bunun üzerine Han, Ýzzüddin’in tahttan inmesini ve kendi yüzünü 

görmeye gelen Rüknüddin’in hüküm sürmesini, Bahaeddin Tarjan’ýn 

onun veziri olmasýný ve Þemseddin’in mevkiinden atýlmasýný emretti... 

Kýsa bir zaman sonra Bahaeddin 2000 Mogolla birlikte gelerek, 

Rükneddin’i Erzincan, Sivas (Sebasteia), Kayseri, Malatya, Zait 

kalesi ve Amid’de sultan ilan etti. Her yere vali ve hakimler tayin 

ediyor. Ýzzeddin’in memurlarýný azlediyordu...” (3) 

Ýmamý Alaaddin Muhammed III (1221-1256), Abbasi Halifesi al- 

Mutasým (1242-1258) diðer birçok Ýslam önderleri tarafýndan ortak 

anlaþmayla düzenlenen bir elçilik heyetinin baþýna, eski Kuhistan valisi 

ve baþ dai’lerden Þihabeddin ve Þemseddin Muhammed (Tebrizi) geçirilerek, 

Karakurum’daki Moðol baþkentine (Talikan) gönderdi. 24 Aðustos 

1246 tarihinde Moðol Ýmparatorluðu’nun baþýna geçen Güyük Han’ýn 

tahta oturma törenlerine katýlmýþtý bu heyet. 

Alamut önderi Ýmam Alaaddin Muhammed III, bu heyetle babasý 

Celaleddin Hasan ile Moðollar arasýnda yapýlan anlaþmayý ve 1228 yýlýnda 

Cengiz Han’a bir dostluk örneði olarak kendisinin gönderdiði elçilik 

heyetindeki yetmiþ tacirin Harezmþahlýlar tarafýndan öldürüldüðünü 

anýmsatan bir memorandum gönderdi Guyuk Han’a. Ancak, Alamut 

Nizari elçileri Han tarafýndan hakarete uðradý ve kovuldular. 

Memorandum’a da aðýr sözlerle karþýlýk verildi. Han’ýn bu aðýr sözleri ve 

hakaretlerine muhatap olan; ancak Kurultay geleneklerine aykýrý olduðu 

için öldürülmekten kurtulan bu elçilik heyetinin ikinci adamý Semsi 

Tebrizi’den baþkasý deðildi. Guyuk Han, Kurultay’ýn arkasýndan bu sözlerini 

uygulamaya koydu ve Elgidey’i (Elçigiday) Moðol ordularýnýn 

baþýna geçirerek Ýran’a gönderdi. Hedef, Ýsmaililerin ve Baðdad halifelerinin, 

idaresindeki topraklarýn zaptý idi. Guyuk’un Nizariler’e karþý 

düþmanca planlarý onun ölümünden (1248) sonra halefleri tarafýndan 

sürdürüldü. (4) 

Þemseddin Muhammed Tebrizi, Rum’da (Anadolu’da) davetçilik 

(Huccet ya da baþ Dai’lik) yaptýðý, Mevlana’ya bâtýniliði öðrettiði sýrada 

Alamut’a çaðrýlýp ona bu görev verilmiþtir. 20 yýl kadar önce 

Sistanlýlara karþý büyük bir savaþ vererek, yýllarca süren anlaþmazlýklarý 

sona erdirmiþ bulunan Þemseddin’in baþarýlý bir askeri kumandan oluþu 

ve diðer baþarýlarý onun bu diplomatik göreve seçilmesini saðlamýþtý. 

Ancak ne var ki, bu son yüklendiði siyasal ve diplomatik görevin 

içeriði, yeni Moðol Haný Guyuk (ö. Nisan 1248) tarafýndan düþmanca 

karþýlanmasý yüzünden, Þems’in kendi sonunu hazýrladý. Bir yýl dört ay 

sonra sonra Mevlana’nýn verdiði güvenceyle Konya’ya geri dönen 

Þemseddin Tebrizi, 1247 sonunda ya da 1248 yýlý baþlarýnda; kendilerine 

menþur (yarlýð) verip Rum’a Sultan olarak atamýþ olan Guyuk Han’a 

yaranmak için, Rukneddin Kýlýçarslan III’ün veziri Bahauddin tarafýndan 

katlettirilmiþ ve olay “faili meçhul bir cinayet” olarak tarihe geçmiþtir. 

“Hacý Bektaþ, 

bütün manasýyla bâtýni inanýþlarýn mürevvici 

bir bâtýni dai’siydi. 

Bunu ‘Makalat’ açýkça gösterdiði gibi 

en eski kaynaklarýn 

Bektaþilik hakkýnda verdikleri malumat da 

teyid eder.” 

Abdülbaki Gölpýnarlý 

Hacý Bektaþ Veli Yesevi Yolu Yolcusu Deðildir, 

O Bir Bâtýnidir 

Hacý Bektaþ Veli, Yesevi yolunun yolcusu deðildir, olamaz. 

Tarihsel olarak Niþabur’da geçen olaylar ve Horasan bölgesindeki 

Moðol saldýrýlarý göz önünde tutulacak olursa 

gerçeðin çok farklý olduðu görülecektir. Hacý Bektaþ 

1200’ün ilk on yýlý içinde doðmuþ olduðuna göre, Lokman 

Perende’den olsa olsa okuma yazma öðrenmiþ ve ilk dinsel bilgilerini 

almýþ olmalýdýr. Lokman Perende, Ahmet Yesevi’nin halifesi olmuþ olsa 

bile, ondan çocuk yaþlarda ders alan Hacý Bektaþ’ýn Yeseviliði öðrenip, 

ona baðlanmasý olasý görülmüyor. 

Abdülbaki Gölpýnarlý bu konuda, “hasýlý bizce,” diyor, “Ahmet-i Yesevi 

nasýl þöhreti yüzünden Bektaþi geleneðine sokulmuþsa, Lokman da 

bu geleneðe sokulmuþ ve bu zata Hacý Bektaþ’a hocalýk ettirilmiþtir”. (5) 

Elbette bu kiþiler sadece “þöhretleri” yüzünden deðil, Hacý Bektaþ’ýn 

“menkýbe”lerinin yazýya geçirildiði dönemin (1480’li yýllarýn sonlarýnda) 

Osmanlý siyasetinin gereði olarak Vilayetname’ye sokulmuþtur. Gölpýnarlý’nýn 

asýl Mevlana Celaleddin (6) adlý yapýtýnda, Hacý Bektaþ Veli 

hakkýndaki aþaðýdaki saptamasý çok yerindedir: 

“Hacý Bektaþ, bütün manasýyla bâtýni inanýþlarýn mürevvici (yürüten, 

propagandasýný yapan) bir bâtýni dai’siydi. Bunu ‘Makalat’ açýkça 

gösterdiði gibi en eski kaynaklarýn Bektaþilik hakkýnda verdikleri 

malumat da teyid eder.” 

Abdülbaki Gölpýnarlý’nýn Hacý Bektaþ’ý, salt Mevlana ile karþýlaþtýrýlacak 

düzeyde olmadýðýný göstermek ve onu küçük düþürmek için 

(sevilmeyen) bir tarihsel gerçeði ortaya atýp ardýnda durmamasýnýn, 

belirsiz býrakmasýnýn anlaþýlýr yaný olabilir mi? Bu saptamasýndan sonra 

Gölpýnarlý, Mevlana karþýsýnda Hacý Bektaþ’ý tanýmlarken, doðrularla 

yanlýþlarý bir arada kullanarak, kötüleme niyetini ortaya koyuyor: 

“Halbuki Horasani’lerden olmakla birlikte ne kadar bilgin olduðunu 

bilemediðimiz, ancak ‘Makalat’ýna ve gene elimizde bulunan bir 

‘Þathiyye’sine nazaran derin ve geniþ bir bilgiye sahip olmaktan 

ziyade münteþir (yaygýn, daðýnýk) terbiyeyle yetiþtiðini sandýðýmýz 

Hacý Bektaþ, bir halk isyanýnýn (Babai baþkaldýrýsý kastediliyor- Ý.K.) 

arda kalanlarý tarafýndan ulu tanýndý. Bilgisi, meþrep ve mezhebi 

bakýmýndan yalnýz medrese mensuplarý tarafýndan deðil, tarikatçýlar 

tarafýndan da kýnanan bu zümre, ilk zamanlardan itibaren gizlenmeye 

lüzum görmüþ ve tekkelerini, þehirleri bile dað baþlarýnda, ýssýz 

yerlerde kurmuþtur. Ortodoks Müslümanlýktan dýþarý gören saltanat 

ve medrese, bu zümreyi vakýftan da mahrum etmiþti.” (7) 

Abdülbaki Gölpýnarlý, Hacý Bektaþ’a bir bâtýni dai’si dediðine göre - 

ki bu en doðru saptamadýr- bunun arkasýnda durmalý ve açýklýða kavuþturmalýydý. 

Yani, onun bir bâtýni olarak yetiþmesinin tarihsel ve nesnel 

koþullarýný açýk açýk göstermeliydi. Nedense araþtýrmacýlar o dönemlerde 

bölgenin tarihsel koþullarýný inceleme gereði bile duymadan, 

Vilayetname’de anlatýlan olaylarýn hepsini doðru kabul etmiþlerdir. 

NOTLAR: 

(1) Tehran, 1963, p. 42. 

(2) Steven Runciman, A History of the Crusades, Vol.III, 5.Baský, London, 990, 

s.259-260; Jean Paul Roux, Orta Asya/Tarih ve Uygarlýk, Çev. L. Arslan, 

Kabal Yayýnlarý: Ýstanbul, 2001; Karþ. Gregory Abul Farac (Bar Hebraus), 

Abul Farac Tarihi II, Ýngilizce’den Çev. Ö. R. Doðrul, 2. Baský, Ankara, 

1987, s.546. 

(3) Gregory Abul Farac (Bar Hebraus), Abul Farac Tarihi II, Ýngilizce’den Çev. 

Ö. R.. Doðrul, 2. Baský, s. 548. 

(4) F.Daftary, The Ismailis, their history and doctrines,. s.409, 418; V.V. 

Barthold, Hz. Hakký Dursun Yýldýz, Mogol Ýstilasýna kadar Türkistan, 

Ankara,1990,s.511-513) 

(5) Vilayetname, s. 103. 

(6) Mevlana Celaleddin, s. 237. 

(7) Agy, s. 239-40. 

Ekim 2004 

7

Tasavvufun Kökenleri 

Ýsmail Özmen 

Ýslam âleminde tasavvuf, Ýslam’ýn güzel, duru, sevgi dolu temel 

inanç ve amaçlarýndan hýzla sapan, giderek acýmasýz, baskýcý, 

sömürücü, ilkel bir kavmiyet zihniyetinin dönülmez bataklýðýna 

gömülen, elleri kanlý, eðlenceye, keyfe ve maddi saltanata düþkün 

Emeviler ile Abbasiler’in ve onlara sýký sýkýya baðlý kimi ardýllarýnýn 

egemen olduklarý zaman sürecinde yapýlanýp biçimlendi. Ýslam 

dinine gerçekten ve yürekten inananlar arasýnda bir öncü grubun, yani 

Ýslam’ý gerçek mistik boyutlarý içinde görenlerin, düþünce ve duygu 

alanýnda gösteriþsiz, duru ve yalýn derinleþmeyi, özgünleþmeyi seçerek 

ürünler vermeye baþlayanlarýn yarattýðý bir yoldur. 

Hans Heinrich Schaeder’e göre tasavvuf, gerçek tevhid yoluyla kiþinin 

bireysel kurtuluþa ulaþma çabasýdýr. Aslýnda tasavvuf, aþýlmaz sanýlan 

þablonlarý, setleri þu ya da bu yollarla aþýp, açýktan ya da gizlice 

parçalamak suretiyle kaldýrýp Allah’a daha baþka yollarla da ulaþýlabileceðinin 

bilincine varmaktýr. Gerçekte tasavvuf tarihi, bireysel ya da 

kolektif biçimde, marifetle, aþkla, zühdle veya vecdle hedefe ulaþmayý 

sergileyen yollarýn özgün bir haritasýdýr; dahasý okuyanlar ve anlayanlar 

için o, içinde Seyyid Ali Sultan’larýn gezindiði bir Piri Reis atlasýdýr; 

daha deðiþik bir kelâmla, hiçbir sýnýr tanýmayan bir bölüm þablon kýrýcýlarýn 

farklý ve deðiþik tutumlarýnýn gizemli yansýsýdýr. Elbette, bu gerçek 

devrimcilerin içinde, dünyaya,Tanrý’nýn dýþýndaki her þeye sýrt çevirmiþ 

“zâhit” diyebileceðimiz soyutlanmýþ direniþçiler de bulunmaktadýr. 

Bunlar benim gözümde, gizemini kendi kuyusunda saklayan en büyük 

direniþçilerdir. Çünkü onlarýn direniþi, en kutsal, en karanlýk, en uzun 

yolda, en güçlü, en inat, en soluklu yolcunun yüklendiði bir direniþ çeþididir. 

Onu ancak yürüyenler bilir, çünkü onlar inançlarý uðruna her þeyi, 

ama her þeyi göze almýþ kahramanlardýr. Kahramanlýklarýný sessizce ve 

yalýn biçimde inançlarýnda ve düþüncelerinin yansýsý olan þiir ve sözlerinde 

sergilerler. Zaten tasavvuf tarihi bunun binlerce örneði ile doludur. 

Örneðin Hallac-ý Mansur, Seyyid Nesimi gibi... 

Henry Corbin’in saptadýðý bir gerçeði sizlere sunmak isterim: Ona 

göre, “Ýslam’da din bilinci, tarih-ötesi bir olguda odaklanmýþtýr. Bu olgu 

kaynaðýný Kuran’daki Araf Suresi’nin 172. ayetinden alýr. Þöyle ki, bu 

olgu tarih-üstü, ezeli misak olgusudur. Çünkü yaradýlýþ öncesinde Allah, 

henüz yaratýlmamýþ âdemoðullarýndan, onlarýn bellerindeki zürriyetlerini 

alýp hepsine birden sormuþtu: “Elestü bi-rabbiküm-Rabbiniz deðil 

miyim?”, diye. Bu soruyu o toplantýda bulunanlarýn hepsi tek aðýzdan 

þöyle yanýtlamýþlardý: “Balâ þâhidnâ-Rabbimizsin buna tanýklýk ederiz.” 

Ýþte bu ezeli misak düþüncesi, tasavvuf ehlinin gerçek din bilincini oluþturur. 

Çünkü onlara göre, bu olgu, geleceðin varlýklarýný yokluk uçurumundan 

kurtarýp “Rûz-ý Elest”in yaþantýsýna döndürmüþ, her türlü kayýt 

ve koþuldan sýyýrýp çýkararak sevgi denizinin derinliklerine fýrlatmýþtýr. 

Ayrýca, yine konuyla ilgili þu gerçeði de saptamakta yarar görüyorum: 

Kim ne derse desin, Ýslam’da tasavvufun baþlangýcý, Peygamber’e 

deðin uzanýr. Louis Massignon’un dediði gibi, bu konuda Kuran, “Tek 

baþvuru kaynaðý”, “ilimlerin temel kitabý”, “dünyanýn anahtarý”, “ tek 

bir ayetinden yedibin anlam çýkarýlan mucize” ve “yeniden diriliþ”tir. 

Hatta Kuran’da, “Allah’ýn insana þah damarýndan daha yakýn 

Fotoðraf: Katre Can 

olduðu”(sure 50/60); “Gözler O’nu fark edip kavrayamaz. O, gözleri 

görür” (Sure 6/103); “Nereye dönerseniz, orada Allah’ýn yüzü vardýr.” 

(sure 2/115); “Allah, doðaya ve insan ruhuna iþaretler yerleþtirmiþtir.” 

(sure 51/20-21) gibi tasavvufi konularý içeren iþaretler yer almaktadýr. 

Yine Kuran’da yer alan, içerik ve anlamlarý çeliþen birçok ad ve sýfat, Allah’ýn 

doksan dokuz esmâ-i hüsnâ’sýný oluþturur. Bu nitelemelerin tümünün 

insanda bulunan deðiþmez özellikler olduðu yadsýnamaz bir gerçektir. 

Tasavvufçular “gerçek direniþçilerdir”, derken amacýmýz, onlarýn 

çirkinliklere ve çürümüþlüðe karþý savaþ içinde olduklarýný anlatmaktýr. 

Böyle bir atmosferde durum deðerlendirmesi yaparken kavram ve konularý 

yeniden ele almakta fayda vardýr. Örneðin, deðiþik bir bakýþla, 

Kuran’ýn yorum yöntemlerini, zâhiri anlamlarýný yadsýmadan, kelimesi 

kelimesine basit yorumlardan simgesel anlamlarýna deðin uzanan bir yol 

olarak görmek olasýdýr. Gerçekten Kuran’a deðiþik açýlardan bakarak 

çeþitli yorumlar üretmek, hem Allah kavramýna daha uygun düþer, hem 

de Ýslam’a ve insanlýða daha zengin ve güzel birikimler getirilmiþ olur. 

“Tasavvufun baþlangýcý, Peygamber’in kendisine kadar uzanýr. 

Kur’an’da onun ümmî olduðu yani okuma yazma bilmediði söylenir(sure 

7-157-158). Gerçekte, Ýslam sofuluðunun anlamýnýn öz temeli bu olguda 

yatar. Allah’ýn kelâm olarak ete kemiðe bürünüp Ýsa aracýlýðý ile tecelli 

ettiði Hýristiyanlýkta, kelâma tertemiz bir kap oluþturmak için Meryem’in 

bakireliði nasýl gerekli idi ise; ayný þekilde, Allah’ýn Kuran’ýn kelâmý 

aracýlýðýyla tecelli ettiði Ýslam’da da emâneti saflýðý bozulmamýþ bir 

þekilde aktarabilmesi için Peygamber’in sözlü olsun yazýlý olsun aklî 

bilgi ile kirlenmemiþ bir kap olmasý gerekli idi”, diyen Annamarie 

Schimmel, “Ýslam’ýn Mistik Boyutlarý” adlý kitabýnda Hz. Muhammed’in 

“Tasavvufun manevi zincirinin ilk halkasý” olduðunu vurgularken onun 

“gayb-batýnî hikmetler ilmini” Hz. Ali’ye aktardýðýný dile getirmekten de 

geri durmaz. Elbette, tasavvufun zaman, coðrafya ve kültür atlaslarýnda 

uzayýp giden bir köken haritasý bulunduðu doðrudur, bu yadsýnamaz. 

Þimdilik biz bu atlasý bir yana býrakarak, bütün bu kökenlerin kuyusundaki 

özü teþkil eden “sevgi” kavramýný birkaç yönden ele alýp deðiþik 

figürlerini yansýtmaya çalýþalým: 

Aþk ve Sevgi 

Ýþte bunlardan biri olan ve tasavvufi þiir dilinde önemli bir yeri 

bulunan “ihsan” kavramý, “Rahman’ýn nefesi” olarak algýlanýr: 

Sabah yeli gibi insan yüreðinin büzülmüþ goncasýný açtýran kutsal 

kýlavuzluðun simgesi sayýlýr. Ýlk sûfilerin yazýlarýnda, bu konuda 

yalnýzca anlatým zenginliði deðil, ayný zamanda tasavvufi deneyimden 

süzülüp gelen düþünsel bir derinliðin olduðu da yadsýnamaz. 

Onlara göre “Nasýl bir tohum ancak toprakta hayat bulursa, hikmet tohumu 

da kalb-gönül topraðýnda yeþerir”; öyleyse, kutsal ruhun temiz kabý, 

dünyevi kaygýlarla acýlar içinde doðup oluþabilir. Bunun için, en yüce 

þerefe ulaþmak isteyen kiþi, þu yedi þeyi, diðer yedi þeye tercih etmelidir: 

“Fakirliði zenginliðe, açlýðý tokluða, aþaðýda olmayý yükseklerde 

olmaya, zilleti izzete, tevazuu kibre, hüznü neþeye, ölümü hayata”. Yol 

budur, bu yola girip yürümek ise sana, yani insana býrakýlmýþtýr, ister gel, 

ister gelme, ister yürü, ister otur, özündeki insan ne diyorsa onu yap. 

Ünlü sûfilerden Rabia, Basra sokaklarýnda mecnun mecnun yürürken, 

“Cennet’i ateþe vermek, Cehennem’i de söndürmek istiyorum, çünkü 

böylece iki engel ortadan kalkmýþ olacak; o zaman ne cennet umudu, 

ne de cehennem korkusuyla deðil, Allah sevgisiyle ibadet edenler ortaya 

çýkacaktýr”, derken, Cennet’te sofulara vadedilen “bir ev ile birkaç huri” 

olgusundan, dindeki ezeli güzelliði gizleyen bu tür ve benzer örtülerden, 

yani çamurdan kiþinin ruhunu alýp çýkararak kurtarmak ister. 

Tasavvufçulara göre, Allah Cennet’i kaldýrsa ya da Cehennem ateþinden 

korkan zâhidi ateþe atýverse, muhakkak daha iyi olurdu. Çünkü hem 

Cennet, hem de Cehennem, yaratýlmýþ þeylerdir; bunlar Allah’tan 

gayri’dirler. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî’nin yorumuyla, her gerçek 

mutasavvýf bilmelidir ki, “Baðlar, bahçeler, yeþillikler canýn içindedir. 

Evrende ne varsa oradadýr. Öyleyse muhabbet (aþk, sevgi) ezelden gelip 

ebede gitmiþtir, on sekiz bin âlem içinde aþk þerbetini, aþk þarabýný içip 

de en sonunda Hakk’a ermemiþ kimse yoktur, zaten olamaz da”. 

8 Sayý 3

Kuran’da açýkça belirtildiði gibi “O onlarý sever, onlar da O’nu”, ibaresi 

gelecek kuþaklara aþk kuramlarýnýn gizemli kanýtý olmuþtur. 

Ârifler hakkýndaki bir baþka kutsal hadise göre, “Ârifler ilimsiz, 

gözsüz, habersiz, müþahedesiz, sýfatsýz ve perdesiz görürler; onlar kendilerinde 

deðil, hiç olmadýklarý kadar Allah’tadýrlar. Davranýþlarýnýn faili 

bizzat Allah’týr, sözleri onlarýn diliyle konuþan Allah’ýn sözleridir. Ve 

bakýþlarý onlarýn gözüyle bakan Allah’ýn bakýþlarýdýr.” 

Cenâb-ý Hak, ayni konuya daha geniþ açýdan bakarak þöyle buyurmuþtur: 

“Bir kulumu sevince onun iþiten kulaðý, gören gözü, konuþan dili 

ve tutan eli olurum.” Ýþte bu kutsal hadis tasavvuftaki bâtýni öðretinin 

temel taþlarýndan birini oluþturur. Böylece, insan kendi özü, temel nitelikleri 

üzerinde aðýr aðýr yükselir. Onu yükselten aþktýr. Mýsýrlý Zünnûn, 

“Allah’ý Allah sayesinde tanýdým, yani marifet-i ilâhiye bana Allah’ýn 

ihsanýdýr. Masivayý Allah Resûlü sayesinde öðrendim”, derken bu 

gerçeði dile getirir. Aþk en büyük ihsandýr, aþksýz adým atýlamaz, soluk 

alýnamaz, o düþünmenin dinamosudur. 

“Allah’ý görüp yaþayan olmadýðý gibi, onu görüp ölen de yoktur. 

Çünkü Allah’ýn hayatý sonsuzdur. Kim O’nu görürse O’nda kalýr ve sonsuzlaþýr.” 

derken Zünnûn bu sözüyle, Allah’ýn akýl almaz haþmetini ve 

kudretini dile getirir. Tasavvufun temel konularý olan fenâ yani “Hakk’ýn 

varlýðýnda yokolma” ve bekâ yani “Hak ile baki olma” kavramlarý, 

Kuran baðlamýnda oluþturulmuþ, yaratýlan hiçbir varlýðýn eriþemeyeceði 

ebedi ve ezeli olgunluk sayýlan Allah olgusu; yani sonsuza kadar kendi 

olan büyük gizem (mysterium tremendum) ile büyüleyici gizem (mysterium 

fascinans) arasýndaki karþýtlýk üzerine kurulmuþ bir dinsel sistem 

oluþturur. Bunun için sevgi þarttýr, insanýn acý çekmesi kaçýnýlmazdýr. 

Öyle ki, “Acý müminin tuzudur. Tuz olmadan mümin çürür gider” diyen 

Zünnûn, etik bir gerçeði dile getirmektedir. Yalnýz þunu da hiç unutmayalým: 

“Allah aþký ile öðünen Allah’ý sevmiyor” demektir. Zünnûn Nil’de 

seyahat ederken bir kadýna “Muhabbetin son derecesi nedir?”, diye 

sorar. Kadýn ona “Saçmalama sersem muhabbetin sonu olmaz”, der. 

Zünnûn “Niye?”, diye yineler. Kadýn “Sevgili sonsuz da ondan”, derken 

aþkýn insandaki kutsalýn özü olduðunu, yani Allah’ýn zâtý gibi sevginin 

de ezeli ve ebedi olduðunu vurgular. Zaten Kuran’dan, yaratýlmýþ her 

þeyin Allah’a ibadet ettiðini, her þeyin kendi diliyle yaradanýna hamdü 

sena ettiklerini, þiir ve sanat dünyasýnda ise Yunus Emre ve benzerlerinin 

Mevlâ’sýný daðlarla, taþlarla, ceylanlarla, nebilerle çaðýrdýklarýný 

öðreniyoruz. 

“Ýnsan Allah’a ne zaman kavuþur”, diye soran birisine “Vah zavallý 

O’na kavuþulur mu hiç?” diyerek yanýtlayan Bâyezýd-i Bistami’ye erenlerden 

biri bir seccade gönderir. O’nun yanýtý þöyle olur: “Ben yer ve gök 

ehlinin ibadetlerini toplayýp bir yastýðýn içine, onu da baþýmýn altýna 

koydum”. Kimi kez biri O’nu görmeye geldiðinde, “Ben de Bâyezid’i 

arýyorum” yanýtýný alýr. Bunlarla bir yandan betimlemeleri içeren paradoksal 

bir âlemi çizerken öte yandan, “ Kendinden bir ayna yapana 

kadar nefsini oniki yýl örste dövdüðünü, þevki bir saray olarak gördüðünü, 

bu sarayda, ayrýlýk korkusundan bir kýlýç çekilmiþ olduðunu ve umudun 

eline de vuslat-birleþme nergisi verildiðini, ancak, yedi bin yýl sonra 

bile, bu nergisin hâlâ terü taze kaldýðýný, ona hiçbir emel elinin ulaþamadýðýný”, 

vurgular. Tanrý ile aralarýnda þöyle bir söyleþinin de geçtiðini 

anlatýr Bâyezid-i Bistami: “Allah beni bir gün huzuruna yükseltip buyurdu 

ki: ‘Ya Bâyezid, yarattýklarým seni görmek istiyorlar”. Ben de dedim 

ki: “Beni vahdaniyetinle beze, bana enâniyetini giydir, ahâdiyetine yükselt, 

yarattýklarýn beni görünce seni gördük desinler, sen o olasýn ki ben 

orada bulunmayayým’”. Böylece Bâyezid-i Bistami, kendini kendinden 

temizlemesini bilmiþ; âþýðýn., maþukun ve aþkýn bir olduðunu, ilâhi aþkýn 

arýtýcý ve dönüþtürücü gücünü sergilemiþtir. Buna karþýlýk Mevlânâ 

Celâleddin-i Rûmi ünlü Mesnevi’sinde “Cübbemin içinde Allah’tan 

gayrisi yoktur”, diye baðýran Bâyezid’e müritlerinin nasýl baþkaldýrdýklarýný 

anlatýrken, “Ancak her kim ona býçak saplarsa, býçak döner kendisine 

saplanýr, çünkü kâmil veli baþkalarýnýn niteliklerini yine kendilerine 

yansýtan lekesiz bir aynadan ibarettir”, der. 

Hepimiz, tüm çabalarýmýzla, sevgi ve dostluklarýmýzla, ürettiklerimizle 

yaþadýðýmýz dünyayý azami ölçüler içinde barýþ, kardeþlik, eþitlik 

ve adalet ilkeleri doðrultusunda, oluþturacaðýmýz bütünsel bir ahlâk 

çerçevesinde süslemeye, donatmaya, yaþanýlýr kýlmaya çalýþalým. 

Allah’ýn ve bütün insanlýðýn, gözyaþlarýna batýrýlmýþ dileði de bu 

deðil mi? 


Ekim 2004 9 

Adý 

Soyadý 

Kuruluþ 

Telefon - Ýþ 

Telefon - Ev 

Telefon - Cep 

Faks 

E-posta 

Posta Adresi 

Sokak No 

Semt - Ýlçe 

Posta Kodu 

Þehir - Ýl/Eyalet 

Ülke 

Serçeþme’nin Yýllýk Abone Bedeli 

Türkiye 40 M TL - Avrupa Birliði 50 Euro - Ýngiltere 40 Sterlin 

Abone bedelini Genel Ajans Basým Daðýtým Organizasyon Ltd Þti 

adýna Posta Çeki Hesabýna (No 1629127) yollayýn. Lütfen yukarýdaki 

formu okunaklý doldurun ve dekont ile birlikte bize faks ile iletin: 

+90.(0)212.519 5635

Petrol-Dolar-Borç Tuzaðý ve Silahlanma Kýskacý 

Suat Parlar 

1973 

sonrasý, dünya petrol fiyatlarýnýn artýþý ile birlikte muazzam 

bir borçlanma olgusu ortaya çýktý. Petrol fiyatlarýnýn yükselmesi, 

buna baðlý olan ve olmayan genel dünya fiyatlarýnýn, özellikle 

mamul mal fiyatlarýnýn artmasýný ve yoksul ülkelerin ödemeler dengesinin 

temelden sarsýlmasýný getirdi. Büyük bir borçlanma süreci baþladý. 

“Her ülke görülmemiþ biçimde döviz ve kredi aramaya baþladý. Özellikle 

petrol faturalarý için dolar aranýyordu. 1973’ten 1979’a kadar 

altý yýl içinde azgeliþmiþlerin borçlan üç kat, on yýl içinde beþ kat artmýþtýr. 

Bu dolar arayýþý, petrol krizinden önce yaratýlmýþ bulunan 

euro-dolar piyasalarýný harekete getirdiði gibi, resmî kuruluþlarýn ve 

klasik finans merkezlerinin de bu alana girmelerine yol açtý. Uluslararasý 

banka kredileri ve bono ihracý, 1975’ten 1982’ye yýlda yüzde 23 

oranýnda artmýþtýr. Herkes dolar arýyordu. Bu dolarlar Suûdîlere, 

Ýran’a ve diðerlerine ödeniyor ve bunlar da dolarlarýný tekrar uluslararasý 

para merkezlerine sevk ediyorlardý.” 

International Currency Rewiew (ICR) dergisinin Suudî Arabistan ile 

ilgili verileri tabloyu tamamlýyor. Bu ülkenin 1975 yýlý petrol ihracat geliri 

27,1 milyar dolardan, 1981’de 110,5 milyar dolara yükseldi. Ayný yýllara 

ait ithalat deðerleri düþürüldükten sonra Suudî Arabistan’ýn elinde, 

1975 yýlý için 17,4 milyar dolar, 1981’de ise 52,1 milyar dolar fazlalýk 

kalýyordu. Bu fazlalýklar, baþta ABD olmak üzere emperyalist ülkelerin 

finans merkezlerine akýyordu. Böylece ortaya çýkan “dönüþüm” tablosunda 

ABD hazine bonolarý, devlet tahvilleri, banka mevduatlarý ve silah 

tekellerine aktarýlan fonlardan kalanlar da borç olarak “azgeliþmiþ” 

ülkelere aktarýlýyor, daha sonra faizi ile birlikte tahsil ediliyordu. “Geliþmekte 

olan ülkelerin 1973-1982 yýllarý arasýndaki dýþ borçlarý” ise 

vahim boyutlara ulaþýyordu: 1973’te 130,1 milyar dolar, 1975’te 190,8 

milyar dolar, 1977’de 278,5 milyar dolar, 1979’da 396,9 milyar dolar, 

1980’de 474,0 milyar dolar, 1981’de 555,0 milyar dolar, 1982’de 612,4 

milyar dolar. 

OPEC üyesi ülkeler, fiyatlarýný dolar üzerinden belirliyor, baþka 

paralarý kabul etmiyordu. Dolarla ödeme bir “zorunluluktu.” Tüm ülkeler 

yoðun bir dolar arayýþý içindeydi. ABD stratejisinin en önemli bileþeni 

“dolarda kýtlýk havasý yaratýlmasý”, ülkelerin finansman peþinde 

koþmalarý ve rezerv biriktirme ihtiyaçlarýný körükledi. Euro-döviz ve 

euro-dolar miktarýndaki aþýrý artýþa raðmen dolar “aranan para” durumundaydý. 

1974-1978 döneminde yüz dört “geliþmekte olan” ülkenin 

uzun vadeli kamu borçlarýnýn yüzde 65-70’i dolar aðýrlýklýydý. 

Petrol fiyatý artýþlarý nedeniyle, petrolsüz azgeliþmiþ ülkelerin, petrol 

için yaptýklarý harcamalarýn toplam harcamalarýna oraný, 1973’te yüzde 

6’dan 1981’de yüzde 21’e yükseldi. Bu ülkelerin petrol ithalatý için ayýrdýklarý 

meblað, 1973’te dýþ ticaret açýklarýnýn yüzde 36,8’i iken, 1977’de 

yüzde 72,7’si oluyordu. Petrolsüz azgeliþmiþ ülkeler, 1974-1982 döneminde, 

345 milyar dolar tutarýnda petrol ithal ettiler. Petrolün fiyatý, 

diðer mallarla ayný hýzda artmýþ olsaydý, söz konusu ülkelerin harcamalarý 

sadece 85 milyar dolar olacaktý. Baþka bir deyiþle, bu ülkeler, fiyat 

artýþýndan dolayý 260 milyar dolar daha fazla ödemek zorunda kaldýlar. 

Petrol satýn alabilmek için alýnan kredilerin faizleri de eklendiðinde, bu 

meblað daha da büyüdü. Geliþmiþ kapitalist ülkelerin carî iþlemler 

bilançosunda petrol fiyatý artýþlarý nedeniyle meydana gelen açýklar kýsa 

bir süre sonra ortadan kalkarken, petrolsüz azgeliþmiþ ülkeler (örneðin; 

Brezilya, Güney Kore) giderek daha büyük açýklarla karþý karþýya kaldýlar. 

Oysa, 1970’lerde, geliþmiþ ülkeler ve azgeliþmiþler carî iþlemler açýðý 

verdikten kýsa bir süre sonra, OPEC devletleri ellerinde biriken petrodolarlarý 

emperyalist merkez ülkelerin bankalarýna aktardýklarý için, bu 

ülkelerin ödemeler bilançosu açýklarý hýzla ortadan kalktý. Batýlý emperyalist 

devletler, carî iþlemler açýklarýný kapamak için borçlanmak zorunda 

kalmak bir yana, finans sistemlerinin, kredi daðýtmaya baþladýðýna 

tanýk oldular. 

Kapitalist sistemin iþleyiþi gereði, petrol fiyatý artýþlarýndan petrolsüz 

azgeliþmiþler en büyük zararý gördüler. Bu zararýn önemli bir boyutunu 

da 70’lerdeki yoðun borçlanma oluþturdu. 70’lerde, IMF ve Dünya Bankasý’nýn 

da teþvikleri sonucu, büyük bir kredi furyasý gündeme geldi. Bu 

dönemde geliþmiþ kapitalist ülkeler, bunalýmý aþmak ve petrol fiyatlarýndaki 

yükseliþin etkilerini hafifletmek için geniþletici politikalar izlediler. 

Bunalým koþullarýnda para arzý artýrýldý ve faiz oranlarý düþürüldü. Parasý 

uluslararasý para olma özelliðini taþýyan ABD ise Bretton Woods 

Anlaþmasý’nýn getirdiði yükümlülüklerden arýndýktan sonra, geniþletici 

para politikalarýný en rahat uygulayan ülke oldu. Bu dönemde yönetimde 

olan Carter Hükümeti’nin tutumunun gerisinde, dolarýn deðerini düþürerek, 

rekabet gücü zayýflayan ABD’nin, ihracat olanaklarýný artýrma 

çabasý vardý. Ýthalat, dolarýn deðeri düþtüðü için pahalý hale gelince, 

ABD sanayicileri ülke içindeki fiyatlarý yükseltme olanaðýný kazandýlar. 

Ortaya çýkan enflasyon, reel faiz hadlerinin düþmesini hatta negatif 

olmasýný saðladý. Ayrýca, uluslararasý finans piyasasýnda biriken petrodolar 

fonlarý müthiþ bir kredi bolluðu yarattý. Bankalar arasý rekabet, 

kredi faizlerini ucuzlattý. 

Ancak, 1975 yýlýnda gerek petrol ihracatçýsý, gerekse petrolsüz azgeliþmiþ 

ülkelerin ihracatý oldukça düþtü. Bu tabloda, ihracatý sürekli azalan 

azgeliþmiþlerin kayýplarý büyüdü ve 1982’de büyük bir borç krizi yaþandý. 

1975 yýlýnda aðýr bir borç servisi yükü ile karþý karþýya kalan bu 

ülkeler, önceden aldýklarý kredileri ödemek için borç arar hale geldiler. 

80’li yýllarda ise artýk borç yükü baþ edilemez boyutlardaydý: 

“1970’li yýllarda hýzla artan azgeliþmiþ ülke borçlarý, 1982’de ticarî 

bankalarýn yeni kredileri azaltmalarý sonucu, etkisi uluslararasý boyutlara 

varan bir borç krizine neden olmuþtur. Uluslararasý finans piyasasý 

açýsýndan bir panik yýlý olan 1982’de, baþta Meksika olmak üzere otuz 

üç ülke borç ertelemesi için baþvurmuþlardýr. Ertelenen borç miktarý 

1981’de 26 milyar dolar iken, 1982’de 55 milyar dolara, 1983’te ise 

90 milyar dolara yükselmiþtir. Azgeliþmiþ ülke borçlarýna... daha 

yakýndan bakýldýðýnda, toplam borçlarýn 1970 ile krizin patlak verdiði 

1982 yýlý arasýnda yaklaþýk on iki kat arttýðý, 1990 yýlýna varýldýðýnda 

ise, borç miktarýnýn 1970 yýlýndaki 62,5 milyar dolardan 1,2 trilyon 

dolara yükselerek yirmi kez katlandýðý görülmektedir.” 

Aslýnda borç sorunu “petrol þoku” ile baþlamamýþtýr ama tetikleyici 

unsur bu olmuþtur. Geliþmekte olan ülkelerin, 1967-1972 yýllarý arasýnda 

dýþ borçlarý yýlda ortalama olarak yüzde 12,6’lýk bir artýþ kaydederken, 

1973-1978 döneminde bu rakam yüzde 25,3 oranýnda büyüyordu. 

Bu arada petrolü olmayan azgeliþmiþ ülkeler, büyümelerini 

sürdürmek için, geliþmiþ kapitalist ülkelere göre daha fazla ticarî enerji 

kullanmak zorundaydýlar. Ekonomik büyüme ile enerji iliþkisi temelinde 

tasarruf uygulamalarý sýnýrlý bir düzeyde kaldý. Ancak emperyalist ülkeler, 

enerji tüketimi artýþ hýzýný kontrol ettiler. ABD’de 1970-1973 döneminde 

enerji tüketimi yýllýk artýþ hýzý yüzde 3,2’den 1973-1978 döneminde 

yüzde 0,8’e düþürüldü. Ayný dönemler itibariyle, enerji tüketimi 

yýllýk artýþ hýzý Batý Avrupa’da yüzde 4,4’ten yüzde 0,6’ya, Japonya’da 

ise yüzde 6,8’den yüzde 0,4’e çekildi. 

Ayný dönemlerde petrol tüketimi yýllýk artýþ hýzý ABD’de yüzde 

5,6’dan yüzde 1,7’ye, Batý Avrupa’da yüzde 6,1’den yüzde 0,9’a ve 

Japonya’da yüzde 10,6’dan yüzde 0,5’e indirildi. 

Emperyalist merkezler, esnek ekonomik yapýlarý, plânlama kapasiteleri, 

teknolojik birikimleri ile “þok”tan sýyrýlýrken; azgeliþmiþler bu 

imkânlarýn yokluðu ve sistemin hiyerarþik düzeni ile eziliyorlardý. 

Öte yandan Kuveyt, Libya, Katar, Irak, Suudî Arabistan’ýn önce katýlým 

paylarýný artýrýp, daha sonra topraklarýnda bulunan petrol þirketlerini 

ulusallaþtýrmalarý, denetimi ele geçirdikleri anlamýna gelmiyordu. Hiçbir 

üretici ülke, bu þirketlerin teknolojik ve teknik bilgisini, pazarlama ve 

organizasyon imkânlarýný reddedecek durumda deðildi. 

Dolayýsýyla, çok uzun vadeli sözleþmelerle petrollerinin iþletme haklarýný, 

genellikle ABD kökenli petrol tekellerine verdiler. Boru hatlarý, 

tankerler, rafineriler, petro-kimya tesisleri, pazarlama, daðýtým 

þebekelerinde oluþan endüstri varlýklarýnýn en önemli bölümü, ihracatçý 

ülkelerin dýþýndaydý. Bu varlýklar, ulusallaþtýrma menzilinin de dýþýnda 

kalýyordu. 

10 Sayý 3

NOKSANÝ 

Finans-kapital aðlarý da emperyalist merkezlerde 

kurumlaþmýþtý. 1970-1978 döneminde 

yeni sömürgeciliðin hiyerarþisi ile zincirlenen 

azgeliþmiþlerin dýþ borç kaynaklan arasýnda 

ticarî bankalarýn payý hýzla artýyordu. 1970 

yýlýnda söz konusu ülkelerin toplam dýþ borcunun 

sadece yüzde 16’sý ticarî bankalarca karþýlanmýþtý. 

Oysa, 1978’de ticarî bankalardan alýnan 

borçlarýn azgeliþmiþlerin toplam borcuna 

oraný yüzde 39’du. Bu konuda muazzam bir 

tekel ortaya çýkýyordu. Zira, toplam ticarî 

banka kredilerinin 1/2’sinden fazlasýný otuz 

banka karþýlýyordu. Bu bankalarýn açtýðý kredilerin 

en büyük bölümünü ise Amerikan 

bankalarý saðlýyordu. En önemlisi, bu ABD 

bankalarýnýn on tanesi Amerika’ya ait toplam 

banka kredilerinin 3/4’ünü verdi. ABD’nin on 

büyük bankasýnýn dýþ iþlemlerden(aðýrlýklý 

olarak üçüncü dünya ülkelerine verdikleri 

kredilerden) elde ettikleri kârýn, genel kâr paylarý 

içindeki yeri, 1970’lerin baþýnda ortalama 

yüzde 20 düzeyinde iken, bu oran 1975-1980 

döneminde yüzde 60-70’e ulaþtý. Bu arada, 

emperyalist merkez ülkeler, petrol fiyatlarýnýn 

artýþý sayesinde maliyeti yüksek kaynaklarý da 

harekete geçirme imkânýný buldular. 1975 

yýlýnda. Kuzey Denizi’nde varil baþýna üretim 

maliyeti, 2 ilâ 6 dolar, Norveç’in Statfjorda’da 

1,8 milyar rezerv-3,44 dolar maliyet, Ekofisk’de 

2,8 milyar varil rezerv-3,67 dolar maliyet, 

Ýngiltere’ye ait Brent yataklarýnda 2 milyar 

varil rezerv-4,37 dolar maliyet biçiminde sýralanýyordu. 

Suudî Arabistan petrolünün 0,10-0,25 dolar 

olan reel maliyeti ile OPEC’in 0,50-1 dolarlýk 

ortalama maliyeti düþünüldüðünde, yukarýda 

belirtilen “Batý” petrolünün durumu anlaþýlýr. 

Ancak, artýk bu petrol fiyatlarýyla Kuzey Denizi 

üretim sahalarý iþletmeye açýlacak düzeye 

geliyordu. 1978’de Kuzey Denizi’nde, on altý 

üretim sahasýnda elli milyar varillik bir rezerv 

bulunduðu tahmin ediliyordu. Bu arada tüm 

itirazlara raðmen Alaska petrol boru hattý da 

tamamlanýyor ve 80’lerde ABD toplam ham 

petrol üretiminin 1/3’ünü oluþturacaðý hesaplanýyordu. 

(Günümüzde de Hazar petrollerinin 

maliyetinin dünya petrol fiyatlarý açýsýndan 

uygun seviyeye gelmesi bekleniyor.) 

Bu olgularýn ortaya koyduðu tablo, þu satýrlarla 

tamamlanýyor: 

“Neredeyse, petrol ihraç eden ülkelerin 

fazlalarý, petrol ithal eden ülkelerin açýklarýyla 

eþitlenmiþti. Ýþte bu koþullarda çok 

uluslu bankalar devreye girdiler; petrol 

fazlasý fonlarý petrol ithal eden azgeliþmiþ 

ülkelere kredi olarak vermeye baþladýlar. 

Büyük kaynak açýðý olan ülkeler böylece 

finansman ihtiyaçlarýný karþýlamanýn yolunu 

bulurlarken, sanayileþmiþ ülkeler de 

azgeliþmiþ ülkelere yönelik ihracatlarýný 

sürdürmeyi baþardýlar. 1980’de azgeliþmiþ 

ülkeler, sanayileþmiþ ülkelerin sanayi ürünlerinin 

yüzde 40’ýný ithal eder duruma 

geldiler. 1970’li yýllarýn sonlarýnda Ýngiltere’nin 

inþaat malzemelerinin yüzde 42’si, 

yeni uçaklarýn yüzde 33’ü ve tekstil makinelerinin 

yüzde 32’si azgeliþmiþ ülkelere 

yönelmiþti. Azgeliþmiþ ülkelerin içine itildikleri 

olumsuzluðun bir nedeni de alýnan 

kredilerin verimsiz kullanýlmasý, çoðunlukla 

saðlanan kaynaðýn silah alýmlarýnda 

kullanýlmasýdýr. Üçüncü dünyaya 1982- 

1986 döneminde 224,4 milyar dolarlýk silah 

satýldý.” 

Petrol-dolar-borç tuzaðý, silahlanma kýskacý, 

emperyalist sistemin birikim süreci, para 

krizi, aþýrý üretim bunalýmý ile boyutlanan iç 

çeliþkileri ve ABD’nin güç kaybýný telafiye 

yöneldiði yeni hegemonya araçlarýnýn þifre 

anahtarlarýdýr. Temelde ise, kapitalizmin deðer 

üretimi süreci vardýr. Kapitalist deðer üretimi 

kýrýlmadan çokuluslu petrol þirketlerinin ulusallaþtýrýlmasý 

anlam taþýmaz. Kapitalist deðer 

üretimi yerinde býrakýlacaksa, çokuluslu büyük 

þirketlerin devletleþtirilmesi hatta bütün 

dünyanýn tek bir topluma, bütün devletlerin de 

tek bir devlete dönüþmesi bile hiçbir þeyi 

temelde deðiþtirmez. Ortada, ABD’de kurumlaþmýþ 

askerî-endüstriyel kompleks, silah tekelleri, 

çokuluslu petrol þirketleri, dev bankalar, 

kapitalist devletler, petrol üreticisi ülkeler 

temelinde geliþen elde edilmiþ artýk kârýn 

bölüþümü süreci vardýr. Bu sürecin dinamikleri, 

dünya finans ve petrolünü denetleyen 

“uluslararasý Araplýk = terör” propagandasý 

ile örtülüyor. Oysa sistemin kurum, araç, örgüt 

ve organizasyonlarý emperyalist merkezlerde 

birikmiþtir. 

Bu baðlamda söz konusu merkezlerin politikasý, 

dünya ham petrol yataklarýný, daha çok 

azgeliþmiþ bölgelerde bulunduklarýna göre, bu 

iþte elde edilen artýk kârýn herhangi bir parçasýný 

ne biçimde olursa olsun cebe indirebildikleri 

sürece tüketinceye kadar kullanmaktan 

ibarettir. Yaðmacý, yani açýkça emperyalist 

enerji politikasý resmî enerji plâncýlarýnýn 

öngörülerinden de anlaþýlýyor. 

Gel Beri 

Hakikat haline yeteyim dersen, 

Günahlarýn ele al da gel beri. 

Bir kâmil etkin tutayým dersen, 

Hýrsý, nefsi, tamah sal da gel beri. 

Varýp bir kâmilde ara nefsini, 

Nefsini bildinse bildin rabbini, 

Varýndan geçip de yoket kendini, 

Þeriat edelim bil de gel beri. 

Tarikat kapusu bir ince yoldur, 

Girmek dilersen nefsini öldür, 

Zikri tesbih eyle kalbini doldur, 

Aþký ilahiden al da gel beri. 

Marifete girmek arzu etse canýn, 

Mansur meydanýdýr al ele urganýn, 

Suret uðrusundan sakla imaným, 

Herkesin dilinden bil de gel beri. 

Hakikat ummandýr dalabilirsin, 

Bir ulu þehirde ehlin bulursun, 

Ýbtida bir sadýka yoldaþ olursun, 

Ara musahibin bul da gel beri. 

Salih musahip bul sýrrýný söyle, 

Kendine yar edip birlikte böyle, 

Bir mürebbi bulup hem vekil eyle, 

Sadýk pirden ikrar al da gel beri, 

Mürþid-i kâmile özünü yetür, 

Dört kapý kýrk makamý yerine getür, 

Dört caný bir edip birlikte otur 

Bahir ol ummana dal da gel beri. 

Bahri ummandýr, âþýka gülþen, 

Muhabbetten kaçan olur periþan, 

Dergâh-ý Ali’den isterler niþan, 

Yükün lal mercan kýl da gel beri. 

Yükünü Mýsýr’dan Baðdat’a ilet, 

Yemen ülkesinde müþteri gözet, 

Mülkün sahibinden hesabýný düzet, 

Mührü þahtan damga çal da gel beri. 

Bir oda yap duvarýný bol et, 

Rüzgâr girmesin mamur abad et, 

Kapusun nur, kilidin sýr benyad et, 

Beklemeðe bevvap bul da gel beri. 

Metaýn açuben müþteri gözle, 

Saf sadýkalarýn izini izle, 

Uðru haramidir varýný gizle, 

Cevahir sarrafý bul da gel beri. 

Ol mal kýymetlidir herkes alamaz, 

Can paha vermeyen malik olamaz, 

Kâmile yetmeyen kemal bulamaz, 

Bir gerçekten himmet al da gel beri. 

Noksani’yim intizarým bu raha, 

Bir gerçek yüzünden yettik dergâha, 

Niyazýmýz budur gül yüzlü Þah’a, 

Lütfünü ihsaný bil de gel beri. 

Ekim 2004 11

ILKÇAÐ’DA, APOLLON TAPINAÐI’NIN GÝRÝÞ KAPISI ÜSTÜNDE ÞU ÖZDEYÝÞ YER ALIYORDU: “KENDÝNÝ BÝL” 

Kendini Bilmek - Özünü BulmakAmaçlý 

Ýkrar ile Baþlayan Yol 

Serçeþme’nin Bir Abdalý 

Mehmet Turan 

Alevi-Bektaþi süreðinde cem, yolaðýn sürdürücüleri 

ve canlarýn bir arada ve bir 

amaca yönelik olarak gerçekleþtirdikleri en 

tatlý muhabbet ve en kutlu ibadettir. 

“Hizmetli cemler” ve “hizmet görülmeyen 

cemler” olmak üzere iki baþlýk altýnda toplayabiliriz 

cemlerimizi. Görgü cemleri; ikrar, yol 

ve dâr hizmetlerinin görüldüðü hizmetli cemlerdir. 

Kutlama adýna, kutsama adýna, anma 

adýna, yanma adýna yapýlan, içinde hizmetin 

yer almadýðý eðitim, bilgilendirme amaçlý 

Nevruz cemi, Hýzýr cemi, Aþure cemi, Abdal 

Musa cemi, Koldan Kopan cemi, Bereket cemi, 

Hasat cemi, vb. cemler, hizmet görülmeyen 

cemlerdir. Yörelerimize göre adlandýrma farklýlýklarý 

bulunan, hizmet görülmeyen, görgü 

yapýlmayan bu cemler, belirli günlerin, dönemlerin 

kutsanmasý, kutlanmasý, anýlmasý için 

yapýlýr. Buradaki “hizmet”ten, cem bütünlüðünü 

oluþturan 12 hizmet anlaþýlmamalýdýr. 12 

Hizmet cem içerisinde sýrasýyla uygulanarak 

cemin bütününü oluþturur. 12 Hizmetin bir 

tanesinin yerine getirilmediði/getirilemediði 

cemler “eksik cem” olarak adlandýrýlýr. Hizmetli 

cemlerdeki “hizmet”; görgü, sitem anlamýný 

taþýmaktadýr. Örneðin, yol ehli bir talip görgüden 

geçeceði zaman “hizmet göreceðim”, der. 

Biz önce yolun baþýndan, ikrar vermekten 

ve bununla ilgili ikrar ceminden söz ederek 

sürdürelim yolumuzu. Çünkü yol, “ikrar ile 

baþlar.” Yol’un yolcusunun “ehliyeti”dir ikrar. 

Ýkrar; 

Alevi-Bektaþi süreðinden gelmiþ evlat canlarýn; 

yol düsturunu araþtýrýp öðrenmeye çalýþmýþ, 

gönlüne düþen muhabbet aþkýyla yola 

talip olma arzusunu yol derviþlerine iletmiþ, 

bu isteði derviþlerce rehbere iletilmiþ, 

oradan dedeye/babaya ulaþtýrýlmýþ canlarýn; 

önce bir muhabbet cemi içerisinde “saki”sine 

“Hû” dedirtmekle, yani samimiyetine 

duyulan güven ile cemde lokma yemesine, 

dolu almasýna, muhabbet dinlemesine 

izin verilen; 

yine kendisiyle birlikte dedenin/babanýn ve 

ayin-i cem canlarýnýn belirleyecekleri bir 

süreyle yaþamanýn Alevi-Bektaþi yolaðýna 

uygun olup olmadýðýnýn izlenmesinden, 

gözlenmesinden sonra yol süreðine, Hak- 

Muhammet-Ali birlemine, gerçekleri görenlerin 

gönüllerinde oluþturulmuþ Kýrklar 

birliðine, Oniki Ýmam katarýna, Anadolu 

Alevi-Bektaþiliðinin hünkârý Pir Bektaþ 

Veli’nin tasavvuf, edep ve erkânýna baðlanmalarý 

için dede/baba huzurunda, rehber 

gözetiminde, canlar meydanýnda and içmeleri, 

söz vermeleri demektir. 

Ýkrar cemi, bu ikrarýn alýndýðý, 12 hizmetin 

yürütüldüðü cemdir. Ýkrar verme ve ikrar cemini 

300 yýl önce dörtlükleriyle ne güzel betimlemiþ 

Þahi ve bu dörtlükleri gönül güzelliðiyle ne 

güzel özgülendirmiþ can dostum Dertli Divani. 

Serçeþme adýný taþýyan kasetine de okumuþ 

Nurhak Semahý adýyla ve yine bi güzel eylemiþ 

Arif Sað usta bu nefesi kendine özgü yorumuyla. 

Biz de edindiðimiz görgü üzerine yol ulularýna 

öykünerek âþýklarýn sözünden yola çýkýp a- 

naliz etmeye ve bu yolla aktarmaya çalýþalým 

ikrarý ve ikrar cemini. Bilindiði gibi cemlerimizde 

muhabbet sýrasýnda dedeler/babalar 

âþýklara/zâkirlere; “Bir anahtar ver erenler, hadi 

bir yol aç” diyerek, onlarýn tellendirip dillendirecekleri 

nefeslerden, düvazlardan, deyiþlerden, 

okþamalardan ya da derviþlere, “Hadi 

bir karpuz yuvarlayýn” deyip onlarýn müþküllerinden, 

daðarcýklarýndaki muammalardan yola 

çýkarak muhabbeti sürdürürler. Ve cemlerimiz 

12 hizmetin arasýna bu muhabbetlerin serpiþtirilip 

paylaþýlmasýyla kutlu ibadet halini 

alýr. 

Kulak verelim Þahi’ye: 

Kurbanlar týðlanýp gülbenk çekildi 

Gaflet uykusundan uyana geldim 

Dört Kapý sancaðý anda dikildi 

Üryan büryan olup meydana geldim. 

Ýkrar verecek can ya da canlar tek baþlý-çift 

baþlý-dört baþlý (musahipli) (*) olarak rehber 

gözetiminde cemevi kapýsý dýþýnda beklerlerken 

öðrendiklerini bir kere daha yinelerler. 

Rehber, kapýcýdan destur alýp can ya da canlarý 

içeri alýr; eþik içerisinde dâr’a dururlar. 

Kurbanýn Üstüne Yürüdü Erkân 

Cem kurbanla baþlayacaðý için kurban, kurbancý 

tarafýndan meydana getirilir; rýzalýðý 

alýnýr, sorgulanýp duasý verilir(kutsanýr). Birlenip 

gülbangý verilen býçak, kurbancýya teslim 

edilir. Kimi yörelerimizde kurban, cem meydanýnda 

gezinmeye býrakýlýr; bu sýrada zâkirler 

tarafýndan kurban nefesi söylenir. 

Aslýnda bu sorgulama ve kutsamalar aday 

talip durumundaki can ya da canlar içindir; onlar 

da önceden edindikleri bilgiler sayesinde 

bunun ayýrdýna varýrlar: Gaflet uykusundan u- 

yanýr ya da uyandýrýlýrlar. Ýçeride kendilerine 

Dört Kapý’nýn erenlerinden ve temsili gönül 

sancaklarýndan söz edilir. Can ya da canlar bunu, 

sezgisel olarak hissetmeye çalýþýr. “Bilgilenme, 

öðrenme, düþünme dýþýnda kalan asýl 

anlama, ayýrt etme yetisi” biçiminde tanýmlayabileceðimiz 

sezgisel anlayýþ süreç içinde 

hizmet, itaat, sadakat ve yol sürdürme ile geliþir. 

Özde, kurban olan da sorgulanan da kiþinin 

kendi özüdür. Onun içindir ki tüm insani 

kisvelerden arýnýr-soyunur; bedeni ile deðil özvarlýðý 

ile ortadadýr. 

Evvel eþiðine koydum baþýmý 

Aldýlar içeri döktüm yaþýmý 

Erenler yolunda gör savaþýmý 

Can baþ feda edip kurbana geldim 

Ol demde uyandý bâtýn çeraðý 

Rehberim boynuma bend etti baðý 

Üç adým ileri attým ayaðý 

Koç kurban dediler inana geldim. 

Canlar, önce rehber gözetiminde, gözcü denetiminde 

cemevi giriþ eþiðine “medet niyazý” 

eder ve dâr’a dururlar. Rehberi aracýlýðýyla 

cem canlarýna, hiç kimsenin etkisi altýnda olmaksýzýn, 

gönül isteðiyle yola girmek arzularýný 

belirtirler, bu amaçla yakarýrlar. Kendilerini, 

özlerini, canlarýný, serlerini yola vermeye, mallarýný 

yola tercüman etmeye, adamaya hazýr olduklarýný 

bir kez daha yinelerler. Bunun üzerine 

ayin-i cem gönülleri birlenir; çerað kutsanarak 

uyandýrýlýr. Uyandýrýlan bâtýn çeraðýdýr; içsel 

aydýnlanmanýn sembolüdür; Hak-Muhammet-Ali 

birleminin nurunu temsil eder; aydýnlanmaya 

olan “can atýþý”n gönül nurudur bir 

bakýma. O nurla gönüller aydýnlandýktan sonra 

ikrar hizmeti devam eder. 

Rehber, can ya da canlarýn boynuna onlara 

ait bend’i dolar; iki ucundan tutar; huzura yönelir; 

“Ya Allah, Ya Muhammet, Ya Ali”, diyerek 

üç adým atar; bu sýrada rehber ayin-i cem 

canlarýna sorar: “Erenler meydana, yolu hak 

bilmiþ, Muhammet-Ali’ye, Pirim Hünkâr Bektaþ 

Veli’ye özüyle ikrar vermek isteyen, tevellateberra’yý 

kabullenmiþ, aramýza katýlmak isteyen 

‘koç kuzulu kurban’ getirdim. Haklarýnda 

söyleyecek sözü olan var mýdýr?”, der. Ayin-i 

cem erenleri, can ya da canlar hakkýnda herhangi 

bir çekince görmüyorsa dedenin/babanýn 

isteði üzerine “niþan göstererek”, yani bulunduðu 

yere niyaz ederek kabullendiklerini bildirir; 

herhangi bir çekince varsa ortaya döker. 

Dört kapý selamýn verip aldýlar 

Pirin huzuruna yedip geldiler 

El ele el Hakk’a olsun dediler 

Henüz masum olup cihana geldim 

Cem canlarýnýn onayý alýndýktan sonra rehber 

gözetiminde canlar, dört kapý selamý ile birer 

adým atarak ve her dâr duruþunda ayaklarýný 

mühürleyerek yürürler. 

Rehber, dört kapý erenlerini temsilen, ayin- 

-i cem canlarýný selamlar. Evvel kapý, “Hak/hukuk/kurallar 

kapýsý, beþeri yaþamý inançsal ve 

geleneksel kurallara baðlayan dünyevi kapý”, 

anlamýnda þeriattýr. Ýkincisi, Hakk’a ulaþmak 

amacýyla özün yoklanýp eðitileceði tarikat kapýsý. 

Üçüncüsü, Hak ile bir olmaya yaklaþýlan 

marifet kapýsý ve dördüncüsü, Hak ile Hak olunup 

birlikte yolculuða çýkýlan hakikat kapýsý- 

12 Sayý 3

dýr. Bu kapýlar selamlanýp selamlarý alýndýktan 

sonra rehber, caný ya da canlarý pir huzurunu 

temsilen dedeye/babaya teslim eder. 

Pirim kulaðýma eyledi telkin 

Þah-ý velâyete olmuþum yakýn 

Mezhebim Cafer-i Sadýk-ül metin 

Allah dost eyvallah peymane geldim 

Yüzüm yerde özüm dâr’da durmuþam 

Muhammet-Ali’ye ikrar vermiþem 

Sekahüm hamrini anda görmüþem 

Ýçip kana kana mestane geldim 

Dede/baba huzura gelmiþ can ya da canlarýn 

nasihatýna (telkinine) baþlar. Yol edebi, erkân 

iledir. Talip olanlar eline, diline, beline, eþine, 

iþine, aþýna, yandaþýna, yoldaþýna, gardaþýna 

sahip ve sadýk olacaklarýna söz verdirilirler. Elleriyle 

koymadýklarýný almayacaklardýr; eller, 

insanlýk ve doðanýn iyiliði, hayrý için üretici ve 

hizmetkâr olacaktýr. 

Dil acýyý da tatlýyý da söyleyen kelâm aracýdýr. 

Muhabbette, sohbette, iyilikte, hoþgörüde 

kullanýlacaktýr. Kin, kibir, benlik duygularý 

sýyrýlýp atýlýrken dil de buna yardýmcý 

olacak, kimsenin arkasýndan konuþmayacak, 

bühtan, dedikodu etmeyecek, yalan söylemeyecektir. 

Yýkýcý deðil, yapýcý olacaktýr. Her türlü 

eleþtiri, en önemlisi özeleþtiri günlük tayýn 

olacaktýr. 

Bel, kiþinin arý, namusudur. Canlar, kendi 

eþlerinden baþkasýna kem gözle bakmayacaklardýr. 

Ýffet ve yaþam etiði, uymalarý gereken 

en önemli insani erdem olacaktýr onlar için. 

Yine canlar yandaþlarýna, yoldaþlarýna, gardaþlarýna, 

iyi günde, kötü günde, acýyý paylaþýp 

azaltarak, sevgiyi, muhabbeti ve lokmayý paylaþýp 

çoðaltarak, destek yardýmcý olacaklardýr. 

Kazançlarýna sahip olacaklar, har vurup harman 

savurmayacaklardýr; eþlerine sahip olacaklar, 

yardýmcý olacaklardýr. Ýþlerinde üretken 

olmanýn yollarýný arayacaklardýr. Yetmiþ iki 

millete bir gözle bakacaklar, hiç kimseyi dilinden, 

dininden, cinsinden, renginden dolayý ayrý 

görmeyeceklerdir. 

Dede/baba sözleri canlar tarafýndan 

“Eyvallah” diyerek onanýr. Sonra da dede/baba 

talibin elini eline alýp kendi temsil ettiði makamdan 

mürþidine, mürþidinden pirine, pirinden 

Hak-Muhammet-Ali birlemine, Oniki 

Ýmam katarýna ve Kýrklar meydanýna varan içsel 

köprüyü kurarak onlara bu ikrar ile Þah-ý 

Merdan’a yakýn olacaklarý, özlerini saðlam tutmalarý, 

ikrarlarýný hatasýz gütmeleri halinde, 

her iþlerinin ahsan olacaðýný, kolaylýklar içinde 

bulunacaklarýný söyleyerek, piri adýna taliplerin 

ikrarýný kutsayarak alýr. Taliplerin üzerine 

kefeni temsil eden örtü örtülerek pençe ile sýrtlarý 

sývazlanýp ya da tarik ile vurularak sitemden 

geçirilirler. Tekrar ayaða dikilip dâr’a dururlar. 

Yüzü yerde, özü dâr’dadýr canlarýn ve 

gülbanklarýný alýrlar/kutsanýrlar. Dedeye/babaya, 

rehbere, aþýða/zâkire ve ayin-i cem canlarýný 

“cümleden cümleye” diyerek üç yöne niyaz 

ederler, tekrar dikilirler: Özür niyazýdýr bu ve 

dualarýný alýrlar. 

Rehberin gözetimi ve gözcü denetiminde 

huzurdan ayrýlýr, cem içerisinde kendilerine 

gösterilen yere otururlar. Saki kendilerine muhabbet 

dolusu/cem dolusu sunar, içerler. Dolu 

sunulduðunda “Nur olsun” diye sunulur. Ýçtikten 

sonra “Aþk olsun” denilir. “Cem demi/cem 

dolusu” ya da “bade” olarak adlandýrýlan dolu; 

âþýðýn aþkýný arttýran bir “mihenk taþý”dýr. Cem 

canlarý için o, Hakk’ý bulma yolunda kendi 

özünü yoklama, esrime, muhabbet arttýrma, 

gönlü özgür kýlma aracýdýr. 

Yola talip olup ikrar veren canlar artýk dedesiyle/babasýyla, 

rehberiyle 12 hizmet sahipleriyle 

ve tüm canlar ile cins, yaþ farký gözetmeksizin 

kardeþ olmuþtur. Silsile yolu ile de 

gönüllerde oluþturulan Kýrklar’a katýlma adayýdýr. 

Oniki Ýmam’a uzanan bir yol evlatlýðýný 

kazanmýþtýr. Mürþidi; bâtýni aydýnlanma pirlerini, 

filozoflarýný, erenlerini temsilen Muhammet’tir. 

Rehberi ve yoldaþý, yoksullarýn ve 

gerçeklerin savunucusu, insaný güzelliklere 

ulaþtýran dili ve sözleri (bin arþýn uzayan kýlýcý) 

olan Ali’dir artýk. 

Yolumuz Oniki Ýmam’a çýkar 

Mürþidim Muhammet Ahmed-i Muhtar 

Rehberim Ali’dir Sahip-Zülfikâr 

Kulundur Þahi’ya divane geldim 

Ve can divandadýr. Ýkrarýný güdebilirse sonsuza 

deðin de divanda olacaktýr. 

Gönül rýzasýyla gelinmiþ, ayin-i cem canlarýnýn 

rýzasýyla dede/baba tarafýndan pir adýna 

gülbank ile kutsanmýþ can, kendisine verdiði 

ikrarýný tutmak/gütmek zorundadýr. Çünkü 

ikrar verip yola girmiþ olmak, Alevi-Bektaþi 

süreði adýna görevini yapmýþ olmak rahat 

olmak anlamýný taþýmaz. Yeni bir yaþama 

uzanan ikrar, tüm benliði atmak, tüm gönlü 

sarmak ve yolaðý sürmek adýna birliktir. Yanma, 

piþme, erme evresi yeni baþlamýþtýr talip 

için. 

Talip için yüreðe düþen muhabbet ateþi ile 

“arama kapýsý” aralanmýþtýr. Arayacaktýr; halký, 

Hakk’ý arayacaktýr, özünü bulmaya çalýþacaktýr. 

Hünkâr’ýn, “Ara bul” iþaretini iyi kavramýþ 

bir can, aradýkça bulur, buldukça arar. 

Sonu yoktur bu arayýþýn. Çünkü arayan 

kendinin farkýna varmaya baþladýkça, daha da 

merak eder kendini. Bildikçe öðrendikçe gerçekleri, 

her keresinde hiçliðinin farkýna varýr. 

Çýkýlan, 

önü olmayan ve sonsuz 

Bir yürüyüþtür artýk. 

Çünkü; 

varýlacak menzil Hakk’týr. 

Çünkü; 

Öncesizdir yol ve yolun sonu yoktur. 

Bir devri daimdir dönülen, 

Ve her an son gibi görülen 

Bir baþlangýçtýr yeniden. 

Hüü gerçeðe, gerçeklerin demine… 

Aþk-ý muhabbetle. 

(*) Ýkrar ceminde sözü edilen “tek baþlý”(er ya da 

bacý tek can), “çift baþlý”(erli-bacýlý eþ/aile), “dört 

baþlý”(musahipli erler ve bacýlarýn oluþturduðu dört 

kiþilik can grubu) anlaþýlýr. 

ÞAH HATAYI 

Ýnþallah 

Muhammet Ali’yi candan sevenler 

Yorulup yollarda kalmaz inþallah 

Ýmam Hasan’ýn yüzünü görenler 

Þah Hüseyin’den mahrum kalmaz inþallah 

Zeyenelabidin’den bir dolu içtim 

Muhammet Bakýr’dan kaymadým coþtum 

Ýmam Cafer’e vardým ulaþtým 

Bundan özge yollara sapmaz inþallah 

Musa-i Kâzým’dan gelen erenler 

Can baþ feda edip cemler görenler 

Ýmam Rýza’ya aðý verenler 

Divanda þefaat bulmaz inþallah 

Bir gün olur okuturlar defteri 

Þah olanýn belindedir teberi 

Uyanýrsa Taki, Naki, Askeri 

Açýlan güllerimiz solmaz inþallah 

Þah Hatayi’m bu iþ bizi bitire 

Özü kata gör ulu katara 

Mehdi þavklarý þu cihaný tutara 

Þah oðluna sitem olmaz inþallah 

NESÝMÝ 

Yolumuz vardýr 

Sorma be birader mezhebimizi 

Biz mezhep bilmeyiz yolumuz vardýr 

Çaðýrma meclis-i riyaya bizi 

Biz þerbet içmeyiz dolumuz vardýr 

Biz müftü bilmeyiz fetva bilmeyiz 

Küllika bilmeyiz ifta bilmeyiz 

Hakikat þehrinde hata bilmeyiz 

Þah-ý Merdan gibi Ali’miz vardýr 

Nesimi özünü faþetme sakýn 

Kim bilir hamervah libasýn hakkýn 

Hakký bilmeyene hak olmaz yakýn 

Bizim Hak katýnda ulumuz vardýr 

Ekim 2004 13

41. ULUSAL - 15. ULUSLARARASI HACI BEKTAÞI VELÝ ANMA TÖRENLERÝ VE KÜLTÜR SANAT ETKÝNLÝKLERÝ 

41. Ulusal, 15. Uluslararasý Hacý Bektaþ Veli Anma Etkinliklerinin ikinci günü, 17 Aðustos 2004, Hacýbektaþ 

Kültür Merkezinde Ýlhan Selçuk’un verdiði konferasýn banttan çözümünü kýsaltarak yayýnlýyoruz. 

Sunucu: 

Ýslam tasavvufu, dine geniþ açýdan bakabilmeyi, derin perspektifle incelemeyi olanaklý kýlar. Ýslam tasavvufu 

biçime, kurallara, katý yaptýrýmlara deðil, içeriðe, öze, anlama deðer verir. Dinsel inançta hoþgörü, düþüncenin 

sýnýrlarýný geniþletir; inançlarýn, kafalarýn ve gönüllerin “aydýnlanmasýný” kolaylaþtýrýr. Aydýn kafalar, gönülleri 

yumuþatýp, sevecenliði canlandýrýr. Dostluk, barýþ, hakça paylaþým, yardýmlaþma gibi deðerler toplumda önem 

kazanýr. Anadolu Aleviliði, iþte bu nedenlerle “aydýnlýkçý ve yenilikçi”dir. 

Þimdi deðerli yazar-gazeteci ve düþünce insaný Sayýn Ýlhan Salçuk beyefendi, “Alevilik ve Aydýnlanma” 

konusunda sizlere bir sunumda bulunacaktýr. Saygýyla selamlýyoruz. 

ÝLHAN SELÇUK’UN HACI BEKTAÞ VELÝ ANMA ETKÝNLÝKLERÝ ÇERÇEVESÝNDE VERDÝÐÝ KONFERANS 

Aydýnlanma ve Alevilik 

Ýlhan Selçuk 

Her konuþma, hele sizin gibilerin karþýsýnda konuþma, bir “sýnav”dýr; 

þu anda bir sýnava girmiþ gibi duyumsuyorum kendimi; dikkat edin 

“duyumsuyorum” dedim; “hissediyorum” demedim. Ýki sözcük arasýnda 

fark var: “Duyumsamak” sanki daha güzel þeymiþ gibi; daha müzikal bir 

yansýma veriyor. Söze girerken biraz konunun etrafýnda dolanarak kendi 

heyecanýmý yatýþtýrmaya çalýþýyorum. Çünkü burasý Hacýbektaþ. Bu 

salonda kim bilir kimler vardýr; hiç belli olmaz; sanýyorum bizi kýrk kere 

“suya götürüp getirecek” kadar bilgili ve ayný zamanda felsefi derinliði 

olan, insan olarak çok deðerli kiþiler vardýr. 

Bakýn ben liseye gittiðim zaman biz mantýk, felsefe ve sosyoloji okuyorduk. 

Þimdiki liselerde yok. Mantýk kitabý da Hasan Ali Yücel’in, o 

güzelim adamýn kitabýydý ve tabii mantýk kitabý demek Hasan Ali’nin 

yazdýðý kitap demek deðildir bir yerde; bütün insanlýðýn geldiði tarihsel 

serüvenin sonunda ortaya çýkmýþ olan bir mantýk ve akýl kitabýdýr. Bazen 

böyle kitaplar çýkar ortaya biliyorsunuz; mesela, “Ýncil” diye bir kitap 

çýkmýþtýr, “Tevrat” diye, “Kuran” diye bir kitap çýkmýþtýr. 

Ýnsanlýðýn kitaplarý vardýr; kimisi kutsaldýr, kimisi kutsal deðildir, 

kimisi inanca hitap eder “Ýncil” gibi, “Tevrat” gibi, “Kuran” gibi. Kimisi 

de mantýk gibi “akla” hitap eder. Þimdi burada o mantýk kitabýný açtým; 

bugünkü gibi anýmsýyorum; bir yerde bir teorem var diyor ki (A), (B) 

deðildir (A)’dýr. Aristo mantýðýdýr; mantýk kitabýnda vardýr. Fakat ayný 

zamanda Heraklit diye bir insan var gene Aristo gibi, o diyor ki, ayný 

suda iki kez yýkanýlamaz. Hepimizin bildiði bir þey, “yýkanýlabilir mi? 

Banyoya girdiðiniz zaman yýkandýðýnýz suda bir daha yýkanabilir misiniz?” 

O su deðiþmiþtir, yýkanmadan önceki su deðildir o ama o sudur. 

Aynayý Tuttum Yüzüme 

Ali Göründü Gözüme 

Heraklit’ten gelen felsefeyle Aristo’dan gelen felsefe ondan sonra 

dinlere kadar yansýyan iki büyük ayrýmý vurguluyor. “Niye?” diyor 

kimileri. Birisi diyor ki “aynayý tuttum yüzüme Ali göründü gözüme”. 

Yavaþ yavaþ Aleviliðin felsefesine ve gizemine girmeye baþladýk. Þimdiye 

kadar “aynayý tuttum yüzüme Osman göründü gözüme” dememiþ ya 

da “Muhammet göründü gözüme” dememiþ. 

Çünkü o çok yukarýlarda, o çok ayrý, o çok emredici Tanrý; kimine 

göre ceberrut bir Tanrý; insaný yakar, yýkar cezalandýrýr; hep günahlarýn 

üzerine yürür. Bizim üstümüzde, O ayrý; O (A), biz (B)’yiz. (A), (B) olamaz 

dedik ya Aristo mantýðýna göre. Ama öbür tarafta (A), (B) olabilir. 

Evren bir bütündür, insanlar bütünleþebilir. Ýnsanlar, insanlarýn güzelliðidir 

zaten. 

Dinler konusuna bakarken ayrý mantýklarýn orada, tarih ve felsefe 

içinde yürüdüðünü düþünebiliyoruz. Buraya gelen, bir sene önceki gelen 

deðil; bir sene sonraki gelen de olmayacak. O deðiþimin içinde buraya 

geliyor. Ýnsana, doðaya, dinlere, tanrýlara, peygamberlere bakýþ açýsýnda 

öyle bir hoþnutluk, öyle bir güzellik, öyle bir iyilik, öyle bir hoþgörü var 

ki o insan ister istemez birden bire “temizlenmeye” baþladýðýný ve bütün 

evreni kavrayabilecek kadar bir felsefi bilince eriþtiðini hissedebiliyor. 

Ýnsanlarýn inancýna yerden göðe kadar saygý duymak gerekiyor. Hacý 

Bektaþ-ý Veli burada, bütün yapýtlarýyla bütün güzelliðiyle bütün anýlarýyla. 

Buraya gelen insanlar, o inancýn bilincin içinde geliyorlar. 

Hz Muhammet Ýsa’dan 600 sene sonra gelmiþ; demek ki bu zamaniçinde 

kimileri o dinlere, kimileri bu inançlara, kimileri bir takým felsefelere 

kapýlarak dünya üzerinde yaþýyorlar. Bunlarýn kimisi çok açýk söyleyeyim 

benim hoþuma da gidiyor; ama kimisi de pek hoþuma gitmiyor. 

Peki yani biz bunlarý “akla vurarak” konuþmaya baþladýðýmýz zaman, 

birilerine saygýsýzlýk ediyor muyuz? Hayýr akla vurduðumuz zaman her 

þeye en büyük saygýyý gösteriyoruz demektir. Þimdi efendim Musa’dan, 

Ýsa’dan ve Muhammet’ten sonraki inancýn serüvenine baktýðýmýz zaman, 

o serüvenin içinde, bir yerde bir “Ali” çýkýyor ortaya; bir yerde ve bu 

Ali’yle de birtakým baþka Müslümanlar arasýnda bir “çatýþma” oluþuyor. 

Akýlla Sevmek 

Nedir bu çatýþmanýn özü, diye düþündüðümüz zaman yavaþ yavaþ 

“aklýmýzý” devreye sokmuþ oluyoruz. Yani sadece inançla her þey 

halledilseydi zaten bunu düþünmezdik; düþünmediðimiz zaman da biz 

inancýmýzda “eksik” kalýrdýk. 

Bakýn dostlar, biz hem din ulularýna en büyük saygýyý göstererek, 

hem de din ulularýna en büyük saygýyý gösterirken onlarý “akýlla sevmek” 

gibi bir sürecin içine girmiþ bulunuyoruz. Bu akýlla sevmek süreci bana 

sorarsanýz tam Alevi-Bektaþi geleneðinin güzel bir yanýdýr. Bunu buradan 

baþka hiçbir yerde konuþma olanaðý yoktur; çünkü, söylediðim 

þeyler Sünni dünyasýnda eðer böyle bir toplantýda ortaya konsa, “sen ne 

yapýyorsun?” derler. 

Orada akli bir çaba göstermek yoktur; orada inanç vardýr; sadece 

itaat. Çünkü baktýðý zaman aynaya onun gözüne ne “Ebubekir” görünür, 

ne “Osman”, ne de “Muhammet.” Anadolu’da böyle bir þey fýþkýrmýþ; 

“nedir bu?”; yeryüzünün hiçbir tarafýnda yok. Bu nasýl oluyor? Bu Orta 

Asya’dan gelen bir þey bizlere. Orta Asya’dan “Ahmet Yesevi” diye biri 

çýkýyor; etrafýnda birtakým ulular, akýllýlar oluþuyor ve oradan da Anadolu’ya 

göç yoluyla geliyor. Bu baþka türlü bir oluþum. Müslümanlýðýn 

belki de en akla hitap eden, en çok insana hitap eden bir dalý. Bildiðiniz 

gibi akýl çok sonra devreye girdi. 

Ýnsanlýkta baþlangýçta sadece “inanç” vardý, akýl yoktu. Hýristiyanlýk 

dünyasýný düþünün, bu Hýristiyanlýk dünyasýnda akýl ne zaman devreye 

girdi? Aydýnlanmayla; þimdi o zaman “Alevilik ve Aydýnlanma”, dediðimiz 

zaman inançla aklýn “hesaplaþmasýný” düþünmüþ oluyoruz. Çünkü 

aydýnlanmanýn her bir parçasý aydýnlýk insanlardýr ve inanç tarihine baktýðýmýz 

zaman, akýl tarihine baktýðýmýz zaman, ikisi arasýndaki iliþkiyi 

nerde görebiliyoruz?: Anadolu’da. Orta Asya’dan gelen insanlar kendilerine 

göre birtakým inançlar ve akýllar taþýyorlar; onlar geliyor 

Anadolu’ya; onlar inançla aklý “birleþtirme” çabasýna girmiþler; hiç kuþkusuz 

kolay bir iþ deðil bu; bir insanýn yani inançla aklý “birleþtirebilmesi” 

kolay bir þey deðil; burada buluþtuðumuz zaman, biz kendi sevgimizi, 

kendi muhabbetimizi bir “akýl zeminine” oturtmak zorundayýz. 

14 

Sayý 3


Etkinliklerinin birinci günü, 16 Aðustos 2004, Hacýbektaþ Kültür 

Merkezinde Mümtaz Soysal’ýn verdiði konferasýn banttan çözümünü 

kýsaltarak yayýnlýyoruz. 

Sunucu: 

Kýbrýs Cumhurbaþkaný Rauf Denktaþ’ýn temsilcisi 

Prof. Dr. Mümtaz Soysal’ýn konferansýnýn konusu 

“Kýbrýs’ýn Geleceði”. 

Sözü Mümtaz Soysal beyefendiye býrakýyor, saygýyla selamlýyorum. 

Mustafa Kemal ve Cemalettin Çelebi 

Ýnsanlýðýmýzýn tadýna ancak böyle “düþünerek” varabiliriz. Biri çýkýyor, 

“Enel Hak” diyor. Öyle muazzam bir þey ki, uygarlýk tarihinde, insanlýk 

tarihinde böyle bir söz yok. “Ayný suda iki kez yýkanamazsýn”; 

diyalektik her þey “deðiþiyor”. Müslümanlýðýn da içinde bir “felsefe” 

geliþmiþ ki, burada bulunmamýzýn nedeni o felsefeye olan baðlýlýðýnýz; 

bir de insanlýða baðlýlýðýnýz. 

Aleviliðin Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluþunda, hamurunda büyük 

etkisi var: Mustafa Kemal Atatürk Anadolu’yu, Anadolu insanýný kurtarabilmek 

için Ulusal Kurtuluþ Savaþý’ný baþlattýðý zaman, Sivas ve 

Erzurum toplantýlarýndan sonra Ankara’ya geleceði zaman buraya geldi. 

O zamanýn Alevi-Bektaþi ulularýyla anlaþtý; oturdular konuþtular; hatta 

Cemalettin Çelebi biraz hastaymýþ; kalbi mi varmýþ yoksa baþka bir þeyi 

mi varmýþ falan filan; Atatürk “siz içmiyorsanýz ben de içmem” demiþ. 

Cemalettin Çelebi demiþ ki “o zaman ben de içeceðim”. Laik Türkiye 

Cumhuriyeti’ne doðru yürüyüþün bir tarafý böyle. 

Þimdi düþünelim: Acaba Orta Asya’dan kalkýp da Anadolu’ya bu 

güzelim fikir, bu Alevi-Bektaþi düþüncesi gelmeseydi; Müslümanlýðýn 

içinde böyle aydýnlýk bir fikir geliþmeseydi Türkiye’de laiklik devrimi 

gerçekleþebilir miydi? 1,5 milyarlýk Müslümanlýðýn içinde tek laik 

cumhuriyet. Orada Bektaþi babasý oturuyor; kardeþim daha orada karar 

veriyorlar buna; yani, burada karar veriyorlar. O zaman biz þimdi ne 

yapýyoruz arkadaþlar deminden beri; taa Aristo’dan baþladýk günümüze 

geldik. Biz þimdi zaman içinde yaþamaya baþladýk; zaten insanlar artýk 

çaðýmýzda doðduktan sonra yaþamaya baþlamýyorlar; kendilerinden çok 

önce bir zamandan baþlýyorlar yaþamaya; çünkü bütün o olaylarý bilinçlendirerek 

ayrý bir bilince ulaþýyoruz. Peki bu laik Türkiye Cumhuriyeti 

þu gün, þu durumda hangi safhada dediðimiz zaman Ankara’ya bakýyoruz; 

orada bir “takiyeci” iktidar var þimdi; ne laikliðe iyi gözle bakýyor, 

ne laik cumhuriyete; ne Aleviliðe ne Bektaþiliðe. 

Hacýbektaþ’ta Üniversite 

Arkadaþlar çok vahim bir zamanda yaþadýðýmýzýn farkýnda mýyýz? 

Burda kutsal yerleri ziyaret ettik, kendi kendimizle sarýldýk, 

öpüþtük, yedik içtik, anma ziyaretleri yaptýk sonra da daðýldýk, gittik. 

Hatta daðýlýp gitmekle de kalmadýk kendi aramýzda bir tartýþmanýn 

kapýlarýný açtýk. Bu sene bana sorarsanýz arkadaþlar geldiðiniz noktada 

yapmanýz gereken bir þey var: Nasýl “akýl” diyorsak, aklý eðer iktidara 

getirmek istiyorsak, iþte onun adý da Hacýbektaþ’ta bir üniversite’dir 

Arkadaþlar o üniversite bütün Anadolu’daki, Türkiye’nin dýþýndaki 

Alevilerin de aklýnýn örgütlenmesi demektir; onu muhakkak yaratýn; o 

üniversite burada gerçekleþtiði zaman birden bire Hacýbektaþ geleneksel 

Hacýbektaþ’lýktan çýkacak ve inancýn yanýnda aklýn kalesini kurduðu için 

bütün Türkiye’de, bütün dünyada doðru yolu gösterebilecek. 

1950’lerden beri mizah edebiyatýyla ilgileniyorum; mizah dergileri 

çýkardým. Þunu bilesiniz dostlar kesinlikle söylüyorum; yeryüzünde 

mizah edebiyatýnýn doruðu Çünkü Bektaþi mzzahýdýr. mizah “akýlla” 

yapýlýr, inançla mizah yapýlmaz. Arkadaþlar siz hiç Nakþi mizahý duydunuz 

mu? Neden? Çünkü softanýn inancýndan mizah çýkmaz. 

Þu anda Türkiye’de takiyeci iktidar var ve Türkiye karanlýða doðru 

sürükleniyor. Atatürk’ün Alevi ve Bektaþilerle dayanýþarak kurduðu laik 

cumhuriyeti yýkmak isteyen takiyeci iktidar oradayken, burada insanlarýn 

kendi içlerinde “sen konuþacaksýn, ben konuþacaðým” diye birbirlerine 

düþmeleri Aleviliðe-Bektaþiliðe yakýþmaz; en baþta akla yakýþmaz. 

MÜMTAZ SOYSAL’IN HACIBEKTAÞ KONFERANSI 

Kýbrýs’ýn Geleceði 

Prof. Dr. Mümtaz Soysal 

Hacýbektaþ’ta böylesine güzel bir havada, böylesine kalabalýk geldiðiniz 

için sizlere teþekkür etmek istiyorum. Çünkü benim için çok 

büyük bir onur sizlere seslenebilmek aslýnda; uzun zamandýr düþünüyordum 

ama bir türlü nasip olmadý. Sayýn Denktaþ’ýn saðlýk nedeniyle 

gelemeyiþi benim burada konuþmamý gerektirdi. 

Kendi kendime sormuþumdur? “Nereden yani niçin bir Alevi þenlik 

gününde Hacýbektaþ’ta Kýbrýs konusu ele alýnmaktadýr? Arada nasýl bir 

iliþki olabilir?” diye kendi kendime biraz felsefi açýdan felsefeyi biraz 

çok sevdiðimden düþünmeye baþladým. 

“Alevilik her þeyden önce gelenekleri ve görenekleriyle bir yaþam 

biçimi, yaþama felsefesi olduðuna göre herhalde Kýbrýs Türkünün daha 

özgürce, daha insanca yaþama davasý olan Kýbrýs davasý Alevilikle 

böyle bir iliþki içinde olabilir” diye düþündüm. 

“Belki” dedim; “bu da deðil, Alevilik dinin þeriatçýlýðýna karþý özgürleþme, 

aydýnlanma ve bir akýl iþi, zorlama yoluyla sorunlarý çözme deðil, 

akýl yoluyla çözme olduðunu ve Kýbrýs sorunu da sadece bir bilek 

gücüyle deðil, akýl gücüyle çözülmesi gereken bir sorun olduðuna göre 

böyle bir iliþki de kurulabilir” diye düþündüm. 

Belki de dedim, “Alevilik bir gönül iþi olduðuna, mistik bakýmdan bir 

aþk, akýl bakýmýndan bir bilim iþi olduðuna göre Kýbrýs konusunda da o 

davayý savunabilmek için onun aþkýný duymak gerekir ama bilgisine de 

sahip olmak gerekir” diye düþündüm. 

“Ýnsanlýk iþi olduðunu düþündüðüm için Alevilik de her þeyden önce 

insana üstün deðer veren, insaný yücelten bir inanç olduðuna göre burada 

hiçbir çatýþma yok, bilakis bir örtüþme vardýr” diye düþündüm.. 


Bütün bu sözlerden sonra gelelim Kýbrýs’ýn geleceðine: Kýbrýs 

konusunda ister istemez biraz konunun bugün bu noktaya nasýl 

geldiðini kýsaca anlatmak istiyorum. “Geçmiþten fazla söz etmeyeceðim 

gelecekten söz edeceðim” diye düþündüm ama geçmiþi de hiç yok 

sayarak bakmak yanlýþ. 

Kýbrýs sorunu nereye doðru gider ve o gidiþ içinde Türkiye nereye 

doðru gider o konuyu tartýþmak istiyorum. “Bu günlere geliþin uzun 

hikayesini anlatacak deðilim” dedim ama herhalde þunu çok kýsa özetlemem 

mümkündür. Kýbrýs sorunu bir yerde iki cemaat arasýnda yani biri 

baþka dinden öbürü baþka dinden olan, dilleri farklý olan, her ikisi de iki 

baþka ulusun uzantýsý durumunda bulunan Kýbrýs Rumlarýyla, Kýbrýs 

Türkleri arasýndaki bir sorun ve tabii Ýngiltere’nin iþin içine giriþinden 

baþlayarak Türklerle Yunanistan arasýnda dünya politikasýný etkileyen 

bir çatýþma yaratmýþ oluyor. 

Ýngiltere’nin Kýbrýs’a geliþi bildiðiniz gibi Osmanlýyý Rus tehdidine 

karþý korumak için idi ve orada vaktiyle o zamana kadar 300 küsur yýl 

süre yaþayan Türk toplumu Ýngilizlerin yönetimine girdi. Rumlar ki o 

zamana kadar yönetici deðiller idi fakat ekonomide aðýr basýyorlardý. 

Yunan baðýmsýzlýk hareketinin ister istemez oraya sýçramasý gerekirdi, 

nitekim öyle oldu. 

Kýbrýs’ta baðýmsýzlýk hareketini baþlatan Rumlar oldu. Ýngilizlerle 

çatýþtýlar ama bu çatýþmanýn içine dünya politikasýnýn bir gereði ve Türk 

tarihinin bir kalýntýsý olarak Türkler de girdiler. Bu çatýþma bir katliam 

anýna vardýðýnda yani sayýca çok olan Rum topluluk Türk toplumunu 

ezmeye, nerdeyse katliama tabii tutmaya kalktýðýnda Türkiye müdahale 

(Devamý sayfa 16’da) 

Ekim 2004 

15


(Baþ tarafý 15. sayfada) 

etmek zorunda kaldý ve daha önce ikisinin Ýngilizlerle iþbirliði ederek 

kurduklarý Kýbrýs Cumhuriyeti bir askeri harekat gerçekleþtirdi. 

1974’de Türk ordusu da Ada’ya çýktý. Yunanlýlar açýsýndan bakýlýnca 

kendilerinin Kýbrýs’taki uzantýsýna yapýlmýþ bir istila söz konusudur. 

Türkler açýsýndan bakýldýðýnda bir katliamdan kurtarýlmak için bir koruma 

harekatý söz konusudur. Onun içindir ki “Barýþ Harekatý” dendi. 

1960’ta Kýbrýs Cumhuriyeti kuruluncaya kadar neler oldu onlara girmiyorum. 

Fakat o görüþmeler, Birleþmiþ Milletler çerçevesinde yapýlan 

görüþmeler sonuç vermedi ama birileri sonuç verebilecek bir ipucu yakaladýklarýný 

düþündüler. Nedir o? O Türkiye’ye bakarak bulunmuþ olan 

bir ipucudur ve Ýngilizler bulmuþtur: 

“Bu Türkler evet baðýmsýzlýklarýna düþkünler, iþte yenilmek istemezler, 

kendilerini korumak için askeri güce ihtiyaçlarý vardýr ve saire, 

bunlarýn bir zayýflýklarý var, aþaðý yukarý 2 yüzyýldýr hep çaðdaþlaþmak 

isterler, çaðdaþlaþmayý genellikle bir batýlýlaþmak olarak alýrlar, 

batýlýlaþmayý da daha çok Avrupalýlaþmak olarak görürler. Türklerin 

böyle bir Avrupa sevdasý vardýr; bütün sevdalýlar gibi en zayýf noktalarý 

odur, o aþktýr; acaba bunu kurcalayabilir miyiz? Kýbrýs konusunun 

çözümünü Türkleri ikna etmek üzere Türklerin Avrupa 

Birliði’ne tam üye olma tutkularýna bir yerden baðlayabilir miyiz?” 

dediler ve gerçekten öyle oldu. Ve o noktadan baþlayarak Kýbrýs 

sorununun görüþmeler yoluyla çözümü yavaþ yavaþ Birleþmiþ Milletler’den 

Avrupa Birliði düþüncesine doðru kaydý. O kayýþ, bizi bu günlere 

getirmiþtir, çünkü Kýbrýs sorununda Türkiye’nin düþüncesi büyük 

ölçüde Avrupa konusundaki tam üyelik isteðinin etkisi altýnda kalmýþtýr. 

Onun içindir ki, “Annan Planý” ortaya çýkmýþtýr. “Annan Planý” görünürde 

Birleþmiþ Milletler genel sekreterinin planý, ama büyük ölçüde Kýbrýsý 

Avrupa çerçevesi içinde çözmesi ve Türkleri de, hem oradaki Türk toplumu 

olarak, hem de Türkiye’deki Türkler olarak bu noktada ikna etmek 

düþüncesine dayandý. Öyle olduðu içindir ki, iktidarlar ve en çok da þimdiki 

iktidar daha önceki tutumdan saparak, daha çok ödün verici, daha 

uzlaþmacý bir tutum benimsedi. Ankara’dakiler eðer Kýbrýs konusunda 

daha uzlaþýcý olursak, daha çok ödün verirsek, Türkiye’nin önü açýlýr 

diye düþünüyorlardý ve sonuçta bildiðiniz gibi yine “Annan Planý”nýn bir 

gereði olarak konu oradaki iki topluma soruldu; aslýnda bunu gerektiren 

bir þey yoktu; iki toplum daha o ana kadar kendi görüþlerini belli 

etmiþlerdi, ama bir de “soralým” dendi ve o sorunun ortaya konuþ biçimi 

yine Avrupa’yla baðlantýlý olarak ortaya kondu. Kýbrýs Türk toplumu 

“hayýr” demek eðiminde hissetti kendisini. 

1964’ten beri dünya Kýbrýs’ý meþru devlet olarak tanýyordu; bütün 

Kýbrýs adýna konuþuyorlardý. Oysa Türk toplumuyla birlikte Avrupa Birliði’ne 

girmek onlarý bu unvaný baþkalarýyla paylaþmak zorunda býrakacaktý. 

Böyle olduðu için onlar “hayýr” dediler. Daha önce Avrupa Birliði 

eðer kendilerine, buna “hayýr derseniz Avrupa’ya da giremezsiniz. Avrupa 

beklentiniz de suya düþer” deseydi belki böyle davranmayacaklardý. 

Türk tarafý Kýbrýs’ta “evet” derseniz þunlar olur dendiði halde toplum 

olarak deðiþtirildiði için baþka bir tutum içine girdi ve “evet” dedi. Nasýl 

bir çözüme evet dedi? Topraklarýnýn 4/1’ini kaybetme sonucunu doðuracak 

olan, insanlarýnýn 3/1 birini yeniden göçmen yapacak olan, yönetimde 

Kýbrýs Rum çoðunluðun aðýrlýðýný kabul etmek zorunda olan bir 

çözüm. Ama iþin içinde “Avrupa’ya girmek” var diyerek “evet” dedi. 


Geldiðimiz nokta aþaðý yukarý budur. Bu noktada þöyle bir gözlem 

yapmak insanlarýmýzý yanlýþ bir rahatlamaya itebilir. Çünkü Kýbrýs 

Rum Cumhuriyeti referandum öncesinde de sonrasýnda da 

söyledi: “biz eðer bazý þeyler deðiþtirilirse referandumdan önce evet 

deriz dedi, referandum sonrasýnda da eðer deðiþtirilirse yeniden bir 

referandumda yine evet deriz” dedi. Ne istiyordu? 

Türk ordusunun Kuzey Kýbrýs’taki aðýrlýlýðýnýn azaltýlmasý; býrakýlacak 

olan topraklarýn Annan Planýna göre bir süre Türk yönetiminde kalmasý 

gereken topraklarýn ve Türkler yeni yerlere yerleþtirilinceye kadar 

Türk elinde kalmasý gereken topraklarýn, Annan Planý yürürlüðe girer 

girmez Türklerin ellerinden çýkarýlmasý ve Birleþmiþ Milletler yönetimine 

verilmesi; askeri gücün Türk gücü olarak bu çözüme gözetim 

saðlamasý yerine Birleþmiþ Milletler gücüne dönüþmesi; Birleþmiþ 

Milletler askerinin arttýrýlmasý gibi istekler ileri sürdü. Birleþmiþ Milletler 

bu isteklere boyun eðmek üzere idi. Güvenlik Konseyi’nden öyle bir 

karar çýkacaktý; Annan Planý Rumlarýn istediði biçimde, Rum Cumhurbaþkaný’nýn 

istediði biçimde deðiþtirmeye yönelik bir karar çýkacak idi. 

Rusya Güvenlik Konseyi’nde vetosunu kollandý, “hayýr” dedi. “Birleþmiþ 

Milletler’e bu kadar da yetki verilemez” dedi. Yani Kýbrýs’ta, Ankara’daki 

hükümetin de istediði, Kýbrýs’taki çoðunluðunda istediði bir 

çözüm Ruslar tarafýndan engellenmiþ oldu. Geldiðimiz nokta budur. 

Geldiðimiz nokta böylece kalacak olsa bu bize yeni bir zemin hazýrlamýþ 

olabilir. Þimdiye kadar uðraþtýk, bir sonuç elde etmeye çalýþtýk 

ama kendi ihmallerimiz yüzünden, kendi kötü yönetimlerimiz yüzünden, 

hem Ankara’daki hem Kýbrýs’taki kötü yönetimimiz yüzünden oradaki 

toplumu kaybettik. Gençliðini kaybettik, üniversitelerdeki öðretim 

üyelerini kaybettik, okullarýndaki öðretmenlerini kaybettik ve gençlerini 

de kaybettik. Onlar Türkiye’den kopma sonucu verebilecek olan referanduma 

“evet” dediler. Ama “olan olmuþtur yahut olan olamamýþtýr þimdi 

biz madem olamadý aklýmýzý baþýmýza toplar bir çýkýþ yolu bulabiliriz” 

diye düþünebilirdik. Bu durum öylece kalmayacak, bu durum demin 

sözünü ettiðim bir “çatal noktaya”, bir tercih yapma noktasýna bizi getirmiþtir. 

Çünkü önümüzdeki sonbaharda konu yeniden alevlenecektir. 

Niçin alevlenecek? Çünkü Türkiye’nin Avrupa Birliði’nden tam üyelik 

koparmak ya da onun baþlangýç noktasý olarak bir görüþme tarihi alabilme 

arzusu ayaktadýr. Kýbrýs konusunda referandum öncesinde söylenenler, 

hatta referandum sonrasýnda söylenenler Avrupa tarafýndan, 

Birleþmiþ Milletler tarafýndan yerine getirilmemiþtir. Deniyordu ki: 

“Türk tarafý evet derse Rum tarafý hayýr dediðinde mükafatlandýrýlacaktýr; 

örneðin ambargo kalkacaktýr, ticaret serbestliði gelecektir, 

ulaþým serbestliði gelecektir, ambargo duracaktýr, uçaklarýn gelmesi 

dolayýsýyla turizm geliþecektir” 

Bunlarýn hiçbiri olmadý; nisandan beri söz verilenler yerine getirilmedi. 

Bu çok kritik bir nokta; çünkü, þimdiye kadar olup bitenler Türkiye’yi 

yönetenler ile Denktaþ arasýnda ister istemez bir “gerginlik” yarattý. 

Türk toplumunu baðýmsýz devlet olarak tutmak, iki devletli bir 

çözüme gitmek, iki baðýmsýz devletin bir araya geliþleri ile bir konfederasyon 

kurmak biçimindeki çözümünde “ýsrar” etmiþti. Onun için Birleþmiþ 

Milletler katýnda bir sonuca varýlamamýþtý. Türkiye’yi yönetenler 

bu konuda Annan Planý’nýn doðru olduðunu, daha iyi bir gelecek getireceðini, 

Ada’ya barýþ getireceðini ve daha önemlisi Türkiye’nin Avrupa 

kapýsýndaki önünü açacaðýný söylemiþlerdi. O haksýz, biz haklýyýz biçimine 

dönüþtü ve bu sadece yönetimler arasýnda bir kutuplaþma olmadý; 

Türkiye’nin medyasý da buna karýþtý, buna katýldý. Belki de Denktaþ’ý en 

çok yaralayan bu oldu. Çünkü Denktaþ, Kýbrýs ile Türkiye arasýnda, 

Kýbrýs Türkleriyle Türkiye’deki Anadolu Türkleri arasýnda bir kopma 

olmasýný istemiyordu. Kaderin birlikte tayin edilmesini, birlikte bir 

çözüme varýlmasýný istiyordu; tam tersine “birliktelik” yerine “suçlama” 

aþamasýna geldik. Denktaþ ve çevresi, Türkiye’nin önünde “engeldir” 

dediler. Türkiye Avrupa’ya girecekti, onlar “engelliyor” dendi. Medya 

buna katýldý. Denktaþ Anadolu halkýna güveniyordu; onun için 

Anadolu’yu karýþ karýþ dolaþtý; sürekli konuþmalar yaptý. Kendisi düþman 

olarak gösteriliyordu yine. Dost bildiði Türkiye’nin onu hafif 

sözlerle de olsa yaralamýþ olmasý onu gerçekten incitmiþtir. 

Bu noktada davaya gönül vermiþ insaný incitmemek için, Türkiye’yi 

sonuçta incitmemek için doðru karar vermemiz gerekiyor. Batý’nýn istediklerini 

Avrupa’dan tarih alma uðruna yapacak mýyýz, yoksa hayýr mý 

diyeceðiz? Yaptýðýmýz zaman ne olur, yapmazsak ne olur? Asýl aðýrlýk 

noktasý burada. Yaptýðýmýz zaman, Kýbrýs’taki Türklerin %65’lik çoðunluðu 

memnun olacaktýr, muratlarýna erecekler, Avrupalý olacaklardýr; 

ceplerindeki pasaport Avrupalý pasaportu olacaktýr, dünyayý serbestçe 

gezebileceklerdir, ticaretleri geliþecektir. Fakat belki þimdi unutmuþ 

olduklarý, aslýnda asla unutmamalarý gereken baþka þeyler de yavaþ 

yavaþ gerçekleþmeye baþlayacaktýr. Nedir o? Girit nasýl elden çýktýysa 

Kýbrýs da öyle elden çýkacaktýr. Girit’teki Türkler nasýl elden çýkýþtan 

sonra Girit’te kalamamýþlar, göç etmek zorunda kalmýþlar ise Türkiye’nin 

bütün Ege sahillerinde milyonlarca insan bugün hâlâ “Girit, 

Girit” diye nasýl yanýyorsa onlar da yanacaklardýr. 

 

16 Sayý 3


HACI BEKTAÞ VELÝ ANMA ETKÝNLÝKLERÝ ÇERÇEVESÝNDE YAPILAN PANELDEKÝ KONUÞMALAR 

Aydýnlanma Sürecinde Hacý Bektaþ-ý Veli ve Cumhuriyetimiz 

41. Ulusal, 15. Uluslararasý Hacý Bektaþ Veli Anma Etkinliklerinin birinci günü (16 Aðustos 2004), 

Hacýbektaþ Kültür Merkezinde yapýlan paneli Doç. Dr. Ünsal Yavuz yönetti. Panele konuþmacý olarak, 

Doç. Dr. Mürsel Öztürk, Prof. Dr. Alemdar Yalçýn ve dergimizin Genel Yayýn Yönetmeni Esat Korkmaz 

katýldý. “Aydýnlanma Sürecinde Hacý Bektaþ-ý Veli ve Cumhuriyetimiz” konulu paneldeki konuþmalarýn 

banttan çözümünü kýsaltarak yayýnlýyoruz. 

Her Þey Ýnsan Ýçindir 

Mürsel Öztürk 

Türkler, Anadolu’da hakimiyet kurmaya baþladýklarý 11. yüzyýl.ýn 

sonlarýndan itibaren Anadolu’ya baþta Türkistan ve Horasan 

olmak üzere dünyanýn çeþitli bölgelerinden Türk göçleri baþladý. 

Bu göç edenler arasýnda Horasan’da oluþmuþ olan deðiþik sûfi akýmlarýnýn 

temsilcileri de vardýr. Bu sûfilerden Mevlana gibi bir çoðu 

Anadolu’da büyük þehirlere terfi ederler. Þehirde yaþayan aydýn kesimlere 

ve yöneticilere anlatmaya ve onlara doðru yolu göstermeye 

çalýþmýþlar. 

Anadolu’ya göç yoluyla gelen sûfilerden bir kýsmý ise geldikleri 

yerde iyi bir öðrenim görmüþ olmalarýna raðmen Anadolu’da göçebe 

veya yarý-göçebe Türkmenler arasýna yerleþmiþlerdir. Bunlar dini ve 

dünyevi konularda halka yol göstermiþler, halkýn sevgisini ve saygýsýný 

kazanmýþlar, baba veya dede sýfatlarýnýn yaný sýra “Horasan Erenleri” 

sýfatýný da takmýþlardýr. 

Horasan Erenleri’nin en büyüðü, hiç þüphesiz görüþ ve düþünceleri 

zamanýmýza kadar geçerliliðini korumuþ, Türk dilinin ve kültürünün 

Anadolu’da yayýlmasýnda, Osmanlý Devleti’nin ve Yeniçeri Ocaðý’nýn 

kurulmasýnda katkýlarý olmuþ olan Hacý Bektaþ-ý Veli’dir. 

Hacý Bektaþ-ý Veli’ye yönelik gerek ülkemizde gerekse yurt dýþýnda 

pek çok kitap ve makale yayýmlanmýþ, adýna bilimsel toplantýlar düzenlenmiþ 

olmasýna raðmen, bu büyük insanýn hayatý, düþünceleri ve eserleri 

tam olarak açýða çýkarýlamamýþ, bu konuda görüþ ayrýlýklarý giderilememiþtir. 

Hayatý hakkýndaki görüþ ayrýlýklarý ise onun yaþadýðý dönemi 

anlatan yazýlý kaynaklarýn kýtlýðýndandýr. 

Hacý Bektaþ-ý Veli hakkýnda bilgi veren en önemli kaynak, O’nun 

ölümünden yaklaþýk iki asýr sonra sözlü kaynaklara dayanarak yazýlmýþ 

olan Velâyetname’dir. Velâyatname, edebi bir tür olan menakýpname 

þeklinde yazýlmýþtýr. Bu tür eserler, hurafeler, mucizeler ve olaðanüstü 

mitlerle doludur. 

Velâyatname, Hacý Bektaþ-ý Veli’nin doðumunu, Horasan’daki 

çocukluk dönemini ve Ahmet Yesevi ile olan iliþkilerini anlatmakla 

baþlar. Daha sonra Anadolu’ya gelip Sulucakarahöyük’e yerleþmesini, 

buradaki hayatýný, çaðdaþlarýyla olan iliþkilerini ve nihayet ölümünü 

anlatýr. Hacý Bektaþ-ý Veli hakkýnda temel kaynak olan bu esere göre 

Hacý Bektaþ-ý Veli tükenmez sermaye olan çalýþmayý ilke edinen, 

emeðiyle geçinen, bazen çobanlýk yapan, elma toplayan, üzüm yetiþtiren, 

karþýlýk gözetmeden iyilik etmeyi seven, herkese güleryüz gösteren, 

düþkünlere yardým eden örnek bir insandýr. O tabiatla iç içedir. Olmamýþ 

ekinleri oldurur, susuz yerde su çýkarýr, gittiði yere bolluk ve bereket 

götürür. Kötüleri iyilikle yola getiren, alçakgönüllü, açýk yürekli bir 

velidir. Ve ayný zamanda faaliyetlerini yürüttüðü bir de tekkesi vardýr. 

Hacýbektaþ Tekkesi’nde baþta hat sanatý olmak üzere sanatýn bütün 

dallarýnda, þiirde, edebiyatta, musikide ve semahta büyük bir ilerleme 

kaydedildiði kaynaklarýyla bilinmektedir. 13. yüzyýl’ýn ikinci yarýsýnda 

zayýf düþen Selçuklu Devleti’nin Moðollara aðýr bedel ödemesi yüzünden 

halk sefalete düþünce Hacý Bektaþ Tekkesi, eðitim ve öðretim görevleri 

yaný sýra yardýmlaþma ve dayanýþma görevleri de üstlenmiþtir. Açlarý 

ve yolcularý doyurmuþ, çaresiz insanlara yaþama gücü vermiþtir. 

Hacýbektaþ her ilden her milletten insanýn tanýþýp kaynaþtýðý bir yerdir. 

Hacýbektaþ Dergâhý’na bu kadar önem verilmesinin ve onunla ayný 

zamanda kurulmuþ olan tekkelerin birer birer ortadan kalkmýþ olmasýna 

raðmen, onun korunup günümüze kadar yaþatýlmasýnýn sebebi neydi? Bu 

sebep, onu kuran kiþinin tarihte oynadýðý rol ile onun düþünceleridir. 

Hacý Bektaþ-ý Veli’nin düþünceleri hakkýnda baþvurabileceðimiz en 

önemli kaynaklar Hacý Bektaþ-ý Veli’nin eserleriyle onun eserlerindeki 

sözlerini daha etkili bir anlatým þekli olan þiir haline getirerek ölümsüzleþtiren, 

onun gerçek yol evlatlarý olan Türk dilinin ustalarý Alevi 

Bektaþi ozanlarýdýr. 

Hacý Bektaþ-ý Veli’nin düþüncesinin temelinde insan sevgisi, insana 

inanmak, insana güvenme ve insaný yüceltme vardýr. O insaný evrenin 

merkezine alýr. Her þey insan içindir, bütün yaratýklar insan için 

yaratýlmýþtýr. O halde insana saygý duyulmalý, insan yüceltilmelidir. 

Yaratýlanýn en üstünü insan, Tanrý’nýn bir yansýmasýdýr. O halde insan 

okunacak, öðrenilecek kutsal bir varlýktýr. Kýrýlmamalý, incitilmemeli, 

hoþ tutulmalýdýr. Hacý Bektaþ-ý Veli insanýn, insan-ý kâmil derecesine 

ulaþabilmesi için izleyeceði yolu “Dört Kapý Kýrk Makam” görüþünde 

dile getirmiþtir. O’na göre insaný sevmek, Tanrý’yý sevmek demektir. 

Hacý Bektaþ-ý Veli Tanrý’ya sevgi ile ulaþýlabileceðini, Tanrý’nýn niteliklerini 

taþýyan insaný sevmek gerektiðini , insanlarýn kardeþ olduðunu, bu 

yüzden din farklarýnýn gereksiz olduðunu savunur. Yine O’na göre insanlar 

arasýndaki din, dil, ýrk farklarý ince bir perdeden ibarettir. Bu perdeyi 

sevgi ortadan kaldýrýr. 

Volter’in Aydýnlanma Tasarýmý Hacý Bektaþ Veli’de Vardý 

Alemdar Yalçýn 

Ben öncelikle “Aydýnlanma” kavramý üzerinde duracaðým. Sonra Hacý Bektaþ-ý Veli’deki 

aydýnlanma nedir?,onu göreceðiz. 

Deðerli dinleyenler: Hýristiyanlýk, Roma Ýmparatorluðu’na alternatif olarak ortaya çýktý. Roma 

Ýmparatorluðu, insanlarý ikiye ayýrmýþtý. Romalýlar ve Romalý olmayanlar diye. Dünyanýn en 

büyük gücüydü. Bugün kendisini dünyanýn gücü olarak görenler de bu Roma Ýmparatorluðu’nun 

sonundan ibret alsýnlar. Fakat bir insan çýktý ve dedi ki; “Size bir insan bir tokat vurursa, siz öbür 

yüzünüzü dönün”. Yani, hiç direniþ önermeyen ve hiç de devlet fikri olmayan bir dinmiþ ki tüm 

(Devamý sayfa 18’de) 

Ekim 2004 17


(Baþ tarafý 17. sayfada) 

insanlar arasýnda rüzgâr gibi yayýldý ve yalnýzca kalplere ve beyinlere 

seslenerek Roma Ýmparatorluðu’nu yýktý. 

Diyordu ki Ýsa; “Benim saltanatým gök yüzünde kurulacak”. Devletle 

ilgili bir düþüncesi yoktu. Hýristiyanlýðýn ve sonra Hýristiyanlýk yaygýnlaþmaya 

baþladý. Önce dedi ki; “alma”nýn getirdiði her þey putperestliktir, 

zevk almak putperestliktir, gülmek putperestliktir. Ve “Madem ki 

kadýn bizim Cennet’ten kovulmamýza neden olmuþtur; o halde kadýnlar, 

þeytanla iþbirliði yapmýþ insanlardýr”, dedi. Zulme karþý baþkaldýrmýþ 

din, kendisi bir zulüm yapmaya baþladý. Gerçek Hýristiyanlar evlenmezler, 

yani rahipler evlenmezler, dediler. Ýnanmýþ kadýnlar kendilerini Ýsa 

ile evlenmiþ kabul ederek, onunla nikahlanarak manastýra kapanýrlar. 

Sonunda gülmenin yasak olduðu, gökyüzünün maviliðinden söz etmek, 

çiçeklerin güzelliðinden söz etmek, insanlarý yeryüzüne baðladýðý için 

suç kabul edildi ve kapkaranlýk bir Ortaçað geldi. 

Bu Ortaçað’da insanlar dengelerini yitirdikleri için, yani dinsel 

baskýlar, yaþadýðýmýz dünyanýn güzelliklerinden insaný “sýyýrdýðý” için 

zihniyet sapmalarý ortaya çýktý. Bunun sonucunda þeytanla yattýklarýndan 

kuþkulanmaya baþladýlar. Þeytanla yattýðýndan kuþkulanýlan rahibeler, 

kendilerinden üstteki kardinallere bunu söyleyemiyorlardý ve büyücülere 

giderek içlerindeki þeytaný çýkarmasý için ibadet etmeye baþladýlar. Bu 

sýrada kilisenin verdiði yasaklara uymayan insanlar, ister kendilerini 

inanmýþ kabul etsinler, isterse inanmamýþ olsunlar cezalarý ölümdü. 

Bir baþka nokta madem ki büyücülük kötüydü, engizisyon mahkemeleri 

kuruldu ve bu mahkemeler insanlarý yargýlamaya baþladýlar. 

“Mahkemenin yargýlamasýna çýkmýþ insanýn, savunma hakký yoktur” diyorlardý. 

Ceza verildikten sonra yakýnlarý normal bir ölümle öldürülmesi 

için kiliselere rüþvet vermeye gidiyorlardý. 

Böyle bir ortamda dikkat ederseniz “aydýnlamayý” tanýmlamak çok 

kolay bir iþ deðildir. Aydýnlanma insanýn yaradýlýþ amaçlarýna ters olamamalý, 

dünya iliþkilerini dengeli bir zemine oturtmalýdýr. Böyle bir 

zemine oturmadýðý için bir Ortaçað karanlýðý ortaya çýktý. 

Afakanýn Ortaçað’da Avrupa’yý sardýðý bir dönemde Dante þunu 

söyledi: “Bir insan bir kadýný seviyorsa o kadýn Tanrý’yý da sevebilecek 

niteliðe sahiptir.” Biliyor musunuz bu düþünce Fuzuli’nin düþüncesidir 

ve Leyla ile Mecnun mesnevisinde böyle söyler. Leyla’yý seven Mecnun 

bir süre sonra Leyla’yý gördüðü zaman “Benim Leyla’m sen deðilsin” der 

ve o artýk tanrýsal bir aþka ulaþmýþtýr. Rönesans dediðimiz geliþmenin, 

kalkýnmanýn temelinde bu vardý. 

Aydýnlanmanýn en önemli unsurunu söyleyen Volter þöyle söylüyor; 

“Hýristiyanlýðý bu þekilde yorumlayanýn ortaya koyduðu Hýristiyanlýk, 

putperestlikten daha vahþi bir dindir” diyor. 

Bunlar çok önemli bizim için: Bölgemiz ve çevremiz benzer savaþlarla 

karþý karþýya. Aydýnlanmayý oluþturan bir noktadan, Volter’in bir 

sözünden çýkacaðým. Volter diyordu ki; “Evren büyük bir yaratýlýþtýr. 

Yani makro-kozmos’dur. Ýnsan ise mikro-kozmos”dur. Yani evren bir duvar 

saati ise, insan da bu duvar saatinin tüm özelliklerini kendi üzerinde 

taþýyan bir kol saatidir. 

Ýþte bu anlayýþla Batý, Rönesans’ýný ortaya koydu. Biliyor musunuz? 

Makro-kozmos ve mikro-kozmos düþüncesinin, Hacý Bektaþ-ý Veli’nin 

görüþlerinde ve þiirlerinde olduðunu. 

. Hacýbektaþ-ý Veli’den vereceðim þu örnek çaðdaþ aydýnlanmanýn bir 

tanýmýný oluþturuyor: “Þu þiþeyi görüyor musunuz? Ýnsan bir þiþeye benzer, 

bu þiþenin içi pislikle doluysa bunun aðzýný kapatýp da çeþmenin 

altýnda yüzlerce kere yýkasanýz da bu temiz olmaz, yapýlacak iþ nedir? 

Bunun kapaðýný açmak, pisliði dökmek, þiþenin içini yýkadýktan sonra 

dýþýný yýkamaktýr”. 

Aydýnlanmayý Anlamak Aydýn Olabilmek 

Esat Korkmaz 

Uyarmasý gereken aydýnýmýz “uyuyor” ya da “uyutulmuþ”, 

taban ise “uykuda”; 

uykudaki uyuyaný nasýl uyandýracaðýz? 

“Uyur Ýdik Uyardýlar” diyecekisin belki 

ama bu “zili” duyan için geçerli deðil mi? 

Bozuktur diye saati “yere çalmadan” ya da 

“akýl külahta bir çividir, 

yumruk vurmadan içeri girmez” diyen 

Arnavut atasözünün yargýsýna “kapýlmadan” 

zil sesini duymaya ve duyurmaya çalýþalým. 

Entelektüel bir konuþma, entelektüel bir geçmiþi olan topluluk 

karþýsýnda yapýlýr. Bizler, zaman zaman bu konuda zorlanýyoruz. 

Canlarýmdan bize “trajedi” yaþatmamalarýný diliyor-istiyorum. 

“Aydýnlanma” konusuna gelince “eðri oturulur ama doðru” konuþulur. 

Batý bize bir tarih “kesiti” veriyor ve buna “Ortaçað”, “karanlýklar çaðý” 

diyor. Anadolu Aleviliði olarak adlandýrdýðýmýz felsefe/inanç ve yaþama 

biçimi, Batý’nýn bize “bellettiði” Ortaçað’da yapýlandý. Aleviler-Bektaþiler, 

“Biz özünde bir aydýnlanma hareketiyiz”, diyorlarsa o zaman o “karanlýk 

çað”da kendi “ürünleri” bir aydýnlanmanýn olduðunu kanýtlamak 

zorundalar. 

“Aydýnlanma” denince yalnýzca “18.yüzyýl aydýnlanmasýný” ve aydýnlanmanýn 

tümünü bu olarak algýlayan anlayýþý yýkmamýz gerekir. “Aydýnlanma” 

baðlamýnda insanlýk kazanýmlarýnýn ana halkalarýný kitaplar 

yazýyor; biz de sýralayalým: “Ýlkçað Aydýnlanmasý, 18.yüzyýl Aydýnlanmasý” 

ve 19.yüzyýl’ýn ikinci yarýsýnda tasarýmlanýp yaþama geçirilen 

“Toplumcu Aydýnlanma”. Kitaplarýn yazdýðý “aydýnlanma” halkalarýnda 

bir Alevi-Bektaþi aydýnlanmasýna rastlayamýyoruz; daha doðrusu “karanlýklar 

çaðý Ortaçað’da bir aydýnlanma hareketi olamaz”, yargýsý 

kafalarýmýza “kazýnmýþ” durumda. Bu “yargýyý” yýkmak, Ortaçað’da bir 

Alevi-Bektaþi aydýnlanmasýnýn olduðunu “kanýtlamak” ve bunu insanlýða 

“sunmak” göreviyle karþý karþýyayýz. 

“Aydýnlanma” denince “ortak algý” durumundaki 18.yüzyýl Aydýnlanmasý’ný, 

yani burjuva aydýnlanmasýný “aþmak”; bu aydýnlanmanýn 

“çizdiði” aydýn tipini, yani Batý’nýn akýlcý, olgucu kýsacasý burjuvazinin 

ilerici dönemine ait 18.yüzyýl Aydýnlanmacýlýðýný benimsemiþ, “üstyapýsal 

bir kültür ilericisi” olarak kendi dýþa vuran, halkýna “yabancýlaþan” 

aydýn kimliðini “aþmak” ve bu tür aydýnlanmanýn, bu tür aydýnlarýn 

“küçümsediði” Doðu’lu insanýn, bu kapsamda Aleviliðin-Bektaþiliðin 

“nesnel” kaynaklarýna, bu nesnellikten “soyutlanarak” bir ölçüde 

“baðýmsýzlaþan” inanç odaklarýna yönelmek, aydýnlanmayý anlamamýz 

ve aydýn olmamýz için “olmazsa olmaz” koþulumuzdur: Bunu bilelim. 

Aydýnlanma, insaný ve temel insansal deðerleri her þeyin üstünde 

gören, insanlýk sorunlarýna akýlcý çözümler bulmayý amaçlayan, insanýn 

her yönden geliþmesini temel ilke edinen bir “öðretidir”. Geniþ anlamda, 

tarihsel süreçte “insaný insan” etme çabalarýnýn bir ürünü olarak 

algýlanýr. Ýnsanýn yaratýcý güçlerinin geliþtirilmesini, onu özgür ve 

gönençli kýlmayý ve her bakýmdan yükseltip ilerletmeyi dile getirir. 

“Ýlkçað Aydýnlanmasý”, insanýn bedensel ve zihinsel yeteneklerinin 

“eðitimle” geliþtirilmesini amaçladý. Rönesans’la baþlayan burjuva aydýnlanmasý, 

Ýlkçað yapýtlarýný meydana çýkararak bilimi kilise baskýsýna 

karþý “savunma ve geliþtirme” amacýný güttü. Gericiliðe karþý insanýn her 

türlü haklarýný savundu. Ortaçað’da, “kendini yitirme” noktasýna gelen 

insan, burjuva aydýnlanmasýnýn güdücülüðünde, Ýlkçað Aydýnlanmasý’nýn 

kazanýmlarýyla kendini yeniden “keþfetti”. Dünyanýn insan eliyle 

deðiþtirilebileceði inancýný, insan sevgisinin ve insana saygýnýn temeline 

koydu. “Toplumcu Aydýnlanma” ise tarihin “nesnel” yasalarýna dayandý. 

Ýnsanlýk-öncesi çaðdan, insanýn özgürce geliþebileceði ve bütün insanlýðýn 

hýzla ilerleyebileceði insanlýk çaðýna geçiþin nesnel koþullarýný 

sergiledi ve yasalarýný açýkladý. Toplumsal insaný, yabancýlaþma kaynaðý 

olarak yaþama geçen üretim araçlarýnýn özel mülkiyetine karþý örgütleyerek 

insanýn kendisini “yeniden ele geçirmesini” saðladý. 

Anadolu doðumlu olan Alevilik-Bektaþilik, her þeyden önce bir “aydýnlanma” 

öðretisidir, ötesinde “insancý” bir evren görüþüdür. Bu öðre- 

18 Sayý 3


tinin, bu evren görüþünün görevi, yaþamýn ve toplumun “entelektüel 

ilkelerini” araþtýrmaktýr. “Halk” adýna dünyayý yorumlamak, dünyanýn 

ve yaþamýn anlamýný temellendirmek ama bütün bunlarý “felsefi bir 

inanç” aracýlýðýyla yani tasavvufi bir “maya” ile sunmak. 

Anadolu coðrafyasýnda Aleviler-Bektaþiler; tektanrýcý üç dinin þeriatýyla 

kendinden “kopartýlýp” gökyüzüne çýkartýlan insaný, önce aydýnlanmasýnýn 

yorumuyla kuþattý. Akýldan inanca “atlanýlan” zeminde, 

kendi ürünü inanç yaratýsýnca “zincire vurulan” ve “zavallýlaþan” insaný, 

inançtan akla “inilen” çizgi üzerinde “yukarýdan aþaðýya uçurarak” 

yere, ait olduðu topraða indirdi. Ýndirir indirmez de “aydýnlanmanýn” ve 

“insancýlýðýn” bireysel-kitlesel tabanýný yaratmýþ oldu. 

Toprak üzerinde gezindirdiði insaný; önce bireyselleþtirdi, sonra 

toplumsallaþtýrdý. Onu bir inanç varlýðýndan bir “yorum” ve “yetenek” 

varlýðýna dönüþtürdü. Ýnsan ya da insanlýk sorunlarýna “akýlcý” çözümler 

bulma yolunda “hizmetli” yaptý. Hizmetli olmanýn aydýnlýðýnda, “devletin 

ve þeriatýn” uzaðýnda, ona “karþý” kanalda, aydýnlanmayý ve insancýlýðý 

yaratan/üreten asýl toplumsal tabaný yakalamýþ oldu. Ýçinde yer aldýðý 

toplum katýnda; uygarlýk-öncesi eþitlikçi toplum deðerlerinin “taþýyýcýsý” 

durumunda bulunan “muhalefet” insanýnýn yaþama yordamý olarak 

algýladýðý “aydýnlanmayý ve insancýlýðý”, devlete karþý “halk”la taraf etti. 

Aydýnlanma ve insancýlýk dünyasýnda; gökyüzünden yeryüzüne 

indirildiðine inanýlan Tanrý buyruklarýna göre “bedenleþen” ve egemenin 

güdümünde “canavarlaþan” insana karþý üretici/yaratýcý insaný, “Konuþan 

Tanrý” durumunda ve “halk” kimliðinde kiþilendirdi. Ýnancýn yerini 

“akýl” aldý; inanca dayanan tanrýbilimin karþýsýna, inancý aklýn “denetimine” 

veren “bâtýni felsefeyi” yerleþtirdi. 

“Tanrý-evren” sorunu bir inanç sorunu olmaktan 

çýktý, bir insan sorunu durumuna geldi. 

Batý’da “burjuva aydýnlanmasý ve burjuva 

insancýlýðý” daha tarihin “gündemine” gelmeden 

Ortaçað’da ve Anadolu topraðýnda Aleviler-Bektaþiler; 

genelde þeriatçý dinsel deðerlere, 

özelde feodal despota ve onun uþaklarýna 

baþkaldýrdý. Ýlksel eþitlikçi toplum deðerlerini 

“bayraklaþtýrarak”, tasavvuf baðlamýnda 

ancak “sezgiyle” ulaþýlabileceðini varsaydýðý 

insanlýðýn “son kurtuluþunu” tarihin gündemine 

taþýyýverdi. Düþyapýsal da olsa “toplumcu 

aydýnlanmayý” ve “toplumcu insancýlýðý”, en 

üretici halkasýndan yakalamýþ oldu. 

Talihin hep talihliden yana güldüðü bu 

toplumsal “cangýl”da Aleviler-Bektaþiler, insanýn 

ve doðanýn aklýnýn yolunda yürüyerek, insaný, “okunacak en büyük 

kitap” olarak algýlayarak, inancýný, çaðdaþ insaný “okþayacak” bir “damak 

tadýna” dönüþtürerek, geniþleyen akýl alanýnda “toplumcu aydýnlanma”nýn 

ve “toplumcu insancýlýðýn” tohumlarýný ekiyor. 

Aleviler-Bektaþiler tarihlerinden getirdikleri kazanýmlarý, aydýnlanma 

kavgasýnda en üretken biçimde kullanmak zorundalar. Bu zorunluluk 

bile Alevileri-Bektaþileri “düþünmeye” iter: Düþünmek, düþünmek, düþünmek… 

Teþekkür ederim efendim. 

Ýstanbul’daki Alevi-Bektaþi Tekke ve Dergâhlarý - II 

Ali Kaya 

Bademli Tekkesi (Bademlik Münir Baba Tekkesi) 

Beyoðlu Sütlüce’de Þeker Kuyusu Sokak’ta, Münir Baba’nýn 1303/1886 

yýlýnda Fodlacýbaþý Konaðý’ný satýn alarak Bektaþi tekkesi haline getirmesiyle 

kurulmuþtur(Turnalý-Yücel, 1984:148). Tevhidhane ve meþrutadan 

meydana gelmekte idi. Arazisi, 12 Haziran 1936’da ilanen satýþa 

çýkarýlmýþtýr. Tekke 1940 yýlýnda yýkýlmýþtýr. 

Kaynak: 1341 defteri, sýra 270; Bandýrmalýzade, s. 235; Ýhsaiyat, s. 19; 

Miraf-ý Ýstanbul, s. 537. 

Ciðerci Baba Tekkesi 

Topkapý ile Mevlanakapý arasýnda, sur duvarlarýna bitiþik olan tekke, 

Ýstanbul surlarýný muhafazaya memur yeniçerilere ait bir Bektaþi tekkesi 

idi. 1826’da Yeniçeriliðin kaldýrýlmasý ile beraber, Bektaþilik de yasaklanýp, 

Bektaþi tekkeleri yýkýlýrken bu tekke de yýktýrýlmýþtýr. Günümüze sadece 

Ciðerci Baba’nýn türbesi gelebilmiþtir. 

Yarýmca Baba Tekkesi (Paþa Limaný Tekkesi) 

Üsküdar, Paþa Limaný Caddesi, 1310 ada, 79 parseldeki Bektaþi tekkesidir. 

1957 yýlýnda harap halde iken yýkýlmýþtýr. Sadece haziresindeki 

Yarýmca Baba’nýn mezarý kalmýþtýr. 

Kaynak: Bandýrmalýzade, s. 89; Tomar, s. 79; Ýhsaiyat, s. 20; Asitane, s. 4. 

Caferabad Tekkesi (Þahkulu Dergâhý) 

Beyoðlu Sütlüce, Salaþ Sokak, 1876 ada, 10 parselde ilk defa 934/- 

1528’de kurulmuþ Bektaþi tekkesidir. Arazisi Damatzade Feyzullah 

Efendi Vakfý’ndandýr. Geniþ bir arazi üzerinde ahþap binalardan meydana 

gelen tekkeden, günümüze sadece mezar taþlarý ve arsasý kalmýþtýr. 

Kaynak: 1341 defteri, sýra 87; Hadika I, s. 305; Seyahatname, Cilt I, s. 409. 

Karaaðaç Bektaþi Tekkesi (Karaaðaç Tekkesi) 

Beyoðlu Sütlüce, Dutluk Karaaðaç mevkiinde, eski 1929, yeni 3257 ada, 

1 parselde önceden mevcut tekkedir. II. Beyazýt Vakfý’ndan arazi üzerine, 

III. Sultan Mustafa devrinden sonra, Bektaþi tekkesi olarak inþa 

edilmiþ ve 1241/1826 de yýktýrýlmýþtýr. Günümüze sadece mezar taþlarý 

ulaþmýþtýr. 

Kaynak: Bandýrmalýzade, s. 288; Hadika I, s. 302. 

Karyaðdý Tekkesi 

Eyüp, Ýdris Köþkü’nde, Karyaðdý Sokaðý, 38 ada, 6 par. tekke, 4 par.- 

haziresi bulunan Bektaþi tekkesinin vakýfý Baba Ali’dir. bina iki katlý, 

duvarlarý kagir, döþemesi ahþaptý. Günümüze sadece arsasý ve mezar 

taþlarý kalmýþtýr. 

Kaynak: 1341 Defteri, sýra 212, Bandýrmalýzade. s. 289;1199 Defteri, 

s.145;Hadika I, s. 26. 

Periþan Baba Tekkesi (Kazlýçeþme Bektaþi Tekkesi - 

Zâkirbaþý Tekkesi) 

Zeytinburnu, Kazlýçeþme, Zâkirbaþý Caddesi, 2578 ada, 31 parselde, 

1284/1867 tarihli vakfiye ile Hacý Mustafa Baba tarafýndan tesis edilmiþ 

Bektaþi tekkesidir. Tekkeye adýný veren Seyit Muhammet Periþan 

Baba’nýn vefatý 1292/1875’tir. Ýki katlý ahþap tekke, haziresiyle birlikte 

harap halde halen mevcuttur. 

Kaynak: 1341 Defteri, sýra 105; Bandýrmalýzade, s. 236; Ýst. Ansiklopedisi, 

Cilt 5, s. 2447. 

Tahir Baba Tekkesi (Çamlýca Bektaþi Tekkesi - Ali Nutki 

Nur Baba Tekkesi - Kebir Dergâhý) 

Üsküdar, Büyük Çamlýca Kýsýklý’da, 798 adada, oniki dönüm arsa 

üzerinde, Mehmet Tahir Baba bin Ali tarafýndan 21 Þaban 1213/1798 

tarihli vakfiye ile kurulmuþ Bektaþi tekkesidir. Kitabesi 1209/1795 tarihini 

taþýmaktadýr. Geniþ arazisi parselasyona uðramýþ, günümüze sadece 

Cami Yolu Sokaðý, 11 kapý nolu binanýn bitiþiðindeki haziresi kalmýþtýr. 

Kaynak: 1341 defteri, sýra 198, Bandýrmalýzade 273, Hadika II, s. 261 

Kaynaklar: Sema Güncüoðlu 

1) Fatih Ýlk Ýstanbul; Fatih Belediyesi Basýn Yayýn ve Halkla iliþkiler 

Müdürlüðü. 

2) Ýslam Ansiklopedisi; Türkiye Diyanet Vakfý. 

3) Ýstanbul Ansiklopedisi; Tarih Vakfý. 

4) Ýstanbul Ýmparatorluklar Baþkenti; Yerasimos, S.; Tarih Vakfý Yurt Yayýnlarý. 

5) 15. Asýrda Ýstanbul Haritasý; Ayverdi, E.H.; Ýstanbul Fatih Cemiyeti Yayýný. 

6) Osmanlý Devri Mimarisi; Aslanapa, O.; Ýnkilâp Kitabevi. 

7) Fatih Camileri ve Diðer Tarihi Eserler; Diyanet Vakfý. 

8) Asýrlar Boyunca Ýstanbul; Þehsuvaroðlu, H.; Cumhuriyet.1950. 

9) E.Demirel, Ýstanbul Tekkeleri Mimari Eklentileri ve Resterasyonu; Yýldýz TÜ 

Ekim 2004 19

ÂÞIK KUL HASAN 

Sazda Yaþýyor 

Mahzuni’nin öldüðüne inanmam 

Mahzuni baharda yazda yaþýyor 

Öldü diyenlerin sözüne kanmam 

Kemanda kavalda sazda yaþýyor 

Ruh gýdasý Mahzuni’nin telinde 

Türküleri hergün halkýn dilinde 

Yemliha Ertekin dostun gönlünde 

Sevgisi anýsý özde yaþýyor 

Yurt dýþýnda tüm dünyada Mahzuni 

Sazda sözde kim var sade Mahzuni 

Aþk eline þarap bade Mahzuni 

Sende bende sizde bizde yaþýyor 

Mahzuni ay yýldýz idi güneþti 

Aþkýn kazanýnda kaynadý taþtý 

Tüm sanatçýlarýn diline düþtü 

Tatlýses’te Kiraz Kýz’da yaþýyor 

Sevgi aþk sýrrýna erenler için 

Ýnsanlýða gönül verenler için 

Güzel bakýp güzel görenler için 

Hilal kaþta ela gözde yaþýyor 

Kul Hasan Mahzuni sanma ki öldü 

Afþin Berceneð’in köyünde doðdu 

Hacý Bektaþ Pir’e misafir oldu 

Semah da niyazda nazda yaþýyor 

13 Mayýs 2003, Ankara 

Çaðdaþ toplumcu halk ozanlarýmýzdan Âþýk 

Kul Hasan’ýn bu þiiri, Alev Yayýnlarýndan 

yayýnlanan “Yirminci Yüzyýlýn Ýnsanlarýyýz” 

kitabýndan alýnmýþtýr. 

Birnci Basým: Mayýs 2004 

13x19 cm boyutunda 144 sayfa 

ISBN: 975-335 042-2 

Kentlerde örgütlenen köy dernekleri; hemþehri 

örgütlenmelerinden daha dar anlamda “akraba 

örgütlenmeleri”ne bir yol alýþ sürecidir. 

Köy dernekleri türü hemþehri örgütlenmeleri; 

1980 -12 Eylül Askeri Darbesi ile oluþmaya 

ve kendinden söz ettirmeye baþlamýþtýr. 

1980 öncesi özellikle Ýstanbul, Ýzmir, Ankara, 

Bursa gibi büyük kentlerde; Erzurumlular, Sivaslýlar, 

Niðdeliler, Karadenizliler gibi yerel 

ancak büyük ölçekli hemþehri dernekleri 

bulunmaktaydý. 

12 Eylül Askeri Darbesi, Türkiye’de, Partilerin 

yanýnda, irili-ufaklý sivil toplum örgütleri, 

sendikalar, meslek örgütleri gibi tüm ilerici 

unsurlarýn üzerinden “silindir” gibi geçti. Mal 

varlýklarýna el kondu.Yöneticileri, üyeleri 

yargýlandý, tutuklandý. Öte yandan, din derslerinin 

zorunlu tutulmasý gibi daha pek çok antidemokratik 

ve gerici uygulamayý yasal güvence 

altýna aldý. 

1980’lerin ortalarýndan baþlayarak yukarýda 

sözü geçen hemþehri örgütleri ile koþutluk 

taþýmasýna karþýn farklýlýklar 

da içeren bir yapýlanma 

kendini gösterdi. Bu örgütsel 

yapýlanmanýn adý “köy 

dernekleri” oldu; önceleri 

“ölüleri gömme sandýðý”, 

“dayanýþma-yardýmlaþma” 

sandýklarý gibi daha çok 

“imece” türü gereksinmelerden 

hareketle ayný köyden 

gelenlerce kurulan örgütlülüklerdi 

bunlar. 

Göçerlerin kentsel kurumlarla 

olan etkileþiminin 

nitelik deðiþtirmesi, 

kendi örgütlülüklerinde de deðiþimlere yol 

açtý. 1980’lerin sonlarýnda “sosyal yardýmlaþma” 

derneklerine dönüþtüler. 1990’larda ise 

“kültür ve dayanýþma dernekleri” olarak deðiþim 

sürecini sürdürdü. 

Bu kabuk deðiþimi dýþýnda pek fark edilmedi. 

Deðiþikliði bir dernek içindekiler biliyordu; 

bir de “Emniyet” birimi. Ankara Emniyet 

Müdürlüðü Dernekler Masasý’ndan bir yetkili 

kimi dernek yöneticilerine çýkýþýyordu: 

“Neden durmadan derneðin adýný deðiþtiriyor, 

tüzüðüne yeni maddeler ekliyorsunuz?”, diye. 

Oysa bu deðiþim; devletin bilinçli-gerici siyasal 

politikalarýna ve uygulamalarýna; kültürel 

asimilasyon niyetlerine karþý bir “tepkinin” 

dýþa vurumuydu. Türk-Ýslam sentezci Sünni Ýslam’ýn 

topluma dayatýlmasýna bir “kafa tutuþ” 

idi. Kendi kültürel mirasýný koruma kaygýsýndan 

hareket eden bir “yönelim”di. Bu yýllarda 

Alevi düþünür ve önderleri adýna kurulmuþ 

dernek ve vakýflarýn ortaya çýktýðýný ya da daha 

etkin hale geldiðini görürüz: Hacý Bektaþ Veli, 

Pir Sultan Abdal ya da Erenlerin, Ermiþlerin 

yatýr ve dergâhlarý adýna kurulmuþ dernekler 

gibi... 

AYAKTA KALAN SON KALELER 

Kentlerde Köy Dernekleri 

Önder Aydýn 

Özellikle Alevi inancý ve 

kültürüne karþý yoðunlaþan 

örgütlü saldýrýlar derneklerin 

sayýsal artýþýný getirmiþ, hem de 

dayanýþma ve yardýmlaþmanýn 

ötesinde “kültür” öðesini 

öne çýkarmýþtýr. 

Bir baþka deðiþle “kültür” 

sözcüðünün eklenmesi inancýn 

dýþa vurumundan baþka bir þey 

deðildir. 

1993, 2 Temmuz Sivas-Madýmak kýyýmý 

örgütlülük sürecine ivme kazandýrmýþtýr. Yukarýda 

genelleþtirilerek deðindiðimiz gerekçelerle 

2 Temmuz sonrasý Alevi inançlý köy dernekleri 

ve kültür derneklerinde yoðun bir artýþ olduðunu 

gözlemliyoruz. Özellikle Alevi inancý ve 

kültürüne karþý yoðunlaþan örgütlü saldýrýlar, 

hem derneklerin sayýsal artýþýný getirmiþ, hem 

de dayanýþma ve yardýmlaþmanýn ötesinde 

“kültür” öðesini öne çýkarmýþtýr. Bir baþka deyiþle 

“kültür” sözcüðünün eklenmesi, inancýn 

dýþa vurumundan baþka bir þey deðildir. 

Artýk köy derneklerine ait mekânlar, aþure 

ve kurban yemeklerinin sunulduðu, cem törenlerinin 

yapýldýðý, gençlere semah, baðlama 

öðretiminin verildiði “kültür aktarýmýný” gerçekleþtiren 

okullar haline gelmiþtir. Amaçlarýnda; 

bin yýllýk geçmiþlerini, gelenek ve göreneklerini, 

kýsacasý kültürel birikimlerini irdelemek, 

unutulmaya yüz tutanlarý ortaya çýkarmak, 

günümüzde hayat bulabilecek olanlarý 

uyarlamak ve bu mirasý yediden yetmiþe kitlesine 

aktarmaya çalýþmak, 

bu derneklerin öncelikli 

amacý haline gelmiþtir. 

Bununla birlikte bu 

dernekler ilk oluþum ilkelerini 

de sürdürmektedirler. 

Oluþturduklarý mekânlar, 

hemþehrileri ile iletiþim 

merkezi durumundadýr. 

Üyelerinin kentteki 

“yabancýlýðýný” ortadan 

kaldýrma, “yalnýzlýðýný” 

azaltma ve geçmiþine, köyüne 

duyduðu “özlemini” 

giderme gibi iþlevlerini de 

yerine getirmektedir. Bu baþarýlarý “ayakta” 

kalmalarýný saðlarken benzer kitleler için örgütlenme 

örnekleri oluþturmalarýný da beraberinde 

getirdi. 

Özellikle emeklilerin mevsimlik olarak 

köylerine dönmeleri, orada yeni yaþam alanlarý 

yaratmalarý; köysel sorunlarýn, “örgütlü olarak 

çözümlenmesi” kanalýný açtý. Bu yöndeki çabalar, 

köy derneklerinin ayakta durabilmelerinin 

bir baþka nedeni olsa gerek. Köyün suyu, yolu, 

kanalizasyonu, elektrik ve telefon gibi yapýsal 

sorunlarýnýn çözümünde, dernekler etkin bir iþlev 

görmektedir. Ayrýca giderek artan ekonomik 

birikim ve olanaklar ölçüsünde fakir çocuklara 

eðitim bursu vermek, sportif ve kültürel 

etkinlikler organize etmek gibi iþlevleri bu 

tür örgütlenmelerin öðle kolay-kolay kapanmayacaðýný, 

tersine güçleneceðini ortaya koyuyor. 

Sonuç olarak gerek kentte gerekse köyde 

olsunlar, pekte önemsenmeyen, araþtýrýlmaya, 

akademik çalýþmalara konu olmayan bu örgütlülükler 

adlarý köy dernekleri de olsa, kentte 

ayakta kalan, 25 yýllýk geçmiþe sahip “küçük 

birer kale”dirler. 

20 Sayý 3

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý, Camiler ve Cemevleri 

Burhan Kocadað 

Mustafa Kemal Atatürk, 29 Ekim 1923’te Cumhuriyet’i ilan ettikten 

sonra, modern ve çaðdaþ bir devlet için kýsa bir sürede pek çok devrimler 

yaptýrdý. Bu devrimleri, Cem dergisi 2001 sayýsýndaki “Cumhuriyet 

ve Aleviler” baþlýklý yazýmýzda belirtmiþtik. Aslýnda bu devrimlerin her 

biri üzerinde tek tek durulduðunda, ciltler dolusu kitaplar yazýlabilir. 

Yapýlan devrimlerin önemlilerinden biri de 3 Mart 1924’te kaldýrýlan 

hilafet ve buna paralel olarak kapatýlan Þer’iye Nezareti’dir (Þeriat Bakanlýðý). 

Þer’iye Nezareti’nin kapatýlmasý ile ortada bir boþluk doðdu 

kendiliðinden. Bu boþluk, toplumun dinsel yönünü kontrol altýnda tutabilecek 

bir baþkanlýktý. Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý da bu vesileyle ayný tarihte, 

Baþbakanlýða baðlý olarak kurulmuþtur. 

Aslýnda, laik-demokratik cumhuriyet sisteminde Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’nýn 

yeri yoktur, olmamalýdýr. Toplumlar ve dinsel cemaatler, 

kendi dinsel iþlevlerini, kendileri yürütmeli ve kendileri finanse etmelidir. 

Avrupa’da, Amerika’da, geliþmiþ Batýlý ülkelerde bu böyledir. Devlet 

hiçbir þekilde, bir dini cemaate para yardýmýnda bulunmaz. Ancak, 

dinsel cemaatleri de toplumsal düzenin bozulmamasý için her vesile ile 

kontrol altýnda tutar. 

Türkiye Cumhuriyeti’nde de neden böyle olmasýn? Devletin dini olur 

mu? Hiçbir þekilde devletin dini olmaz. Ancak, o devlet bünyesindeki 

vatandaþlarýnýn dini-inancý olur. Yeryüzündeki tüm devletlerin bünyelerinde 

çeþitli dinlerden vatandaþlarý olabileceði gibi, hiçbir dine baðlý 

olmayan, yani “ateist” vatandaþlarý da olabilmektedir. Bu nedenle devletin 

dini olamaz. Olduðu takdirde, öbür dinlerdeki vatandaþlarý, ister istemez 

baský altýna alýnmýþ olur, birtakým olaylar ve haksýzlýklar doðabilir. 

Devlet, bünyesindeki dinsel kesime (bir kýsmýna) bütçesinden para 

ayýrdýðý, diðer kesimlere vermediði takdirde birtakým haksýzlýklar ve 

adaletsizlikler doðar. Türkiye’mizde þu anda yýllardan beri Diyanet’e tek 

taraflý olarak ayrýlan paralar, bu haksýzlýklarýn birer örneðidir. Ayný zamanda 

devletin sýrtýna yükletilmiþ bir kamburdan baþka bir þey deðildir. 

77 yýldan beri bu haksýzlýk devam etmektedir. Bugünkü meclis yapýsýyla 

da bu haksýzlýðýn daha nice yýllar devam edeceði anlaþýlmaktadýr. 

Þimdi diyoruz ki, bu Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý kaldýrýlamayacaðýna 

göre, hiç olmazsa bundan böyle, tüm toplumu kucaklayacak bir biçime 

sokulsun, yanlýþlýklar ve haksýzlýklar kaldýrýlsýn. Yani, Diyanet Ýþleri 

Baþkanlýðý’na yeni bir düzen verilsin. 

Nedir bu yanlýþlýklar, nedir bu haksýzlýklar? Nelerin deðiþmesini istiyoruz? 

Yýllardan beri hep söylüyoruz ve yazýyoruz. Bunlarý þöyle açýklamak 

olasý: Türkiye Cumhuriyeti bünyesinde yalnýz (Hanefi-Þafii-Maliki-Hambeli) 

gibi Sünni Müslümanlar yoktur. Alevi Müslümanlarla birilikte 

Ýsevi ve Musevi vatandaþlar da vardýr. Devlet, bu vatandaþlarýndan 

da vergi almaktadýr. Ayný þekilde, bu vatandaþlarýna da hizmet götürmek 

zorundadýr. 

Adalet kuralý ya hep ya hiç olmalýdýr. Hepsinden vergi alýp yalnýz bir 

kesime ödenek aktarmak, insan haklarýna ve adalet kurallarýna aykýrýdýr. 

Avrupa Birliði’ne girebilmek için jet hýzýyla çýkarýlan denge yasalarýna 

paralel olarak Diyanet Ýþleri Baþkanlýk sistemi de deðiþtirilmeli ve bütün 

inançlarý kapsayan bir düzen getirilmelidir. Bu yapýlamadýðý takdirde 

Avrupa Ýnsan Haklarý Mahkemesi’ne baþvuracaðýmýz da bilinmelidir. 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’ndan istediðimiz adaletli düzen, þöyle olmalýdýr: 

Baþkanlýk bünyesinde; a) Sünni Cemaatler Daire Baþkanlýðý, b) 

Alevi Cemaatler Daire Baþkanlýðý, c) Ýsevi Cemaatler Daire Baþkanlýðý 

ve d) Musevi Cemaatler Daire Baþkanlýðý, gibi daire baþkanlýklarý kurulmalý 

ve her yýl devlet bütçesinden ayrýlan birkaç yüz trilyon ödenek, 

nüfus oranlarýna göre bu baþkanlýklara daðýtýlmalý ve bu baþkanlýklar da 

kendi teþkilatlarýndaki görevlileri ile hizmet verebilmelidir. 

Böyle bir sistem, þu anda Milli Eðitim Bakanlýðý’nda uygulanmaktadýr. 

Her yýl Milli Eðitim Bakanlýðý’na ayrýlan bütçe ödeneði, ilgili 

bakanlýkta; a) Ýlköðretim, b) Ortaöðretim, c) Yükseköðretim ve d) örgün 

eðitim genel müdürlüklerine, ihtiyaçlarýna göre daðýtýlarak hizmet ve-- 

rilmektedir. 

Hal böyle iken, Alevilerden alýnan vergilerden Diyanet’e ayrýlan paralarla, 

hizmet verilmesi bir yana, aksine saldýrýlar yapýlmaktadýr. Böylesine 

bir çeliþki ve haksýzlýða, dünyanýn hiçbir ülkesinde rastlamak olasý 

deðildir. Bununla birilikte, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý dýþýnda, Milli 

Eðitimde okutulan ders kitaplarýnda Alevilere ve Alevi inancýna yer verilmemekte, 

yergi ve hararetlere zemin ve fýrsat verilmektedir. Bu tür 

haksýzlýklarýn en kýsa zamanda düzeltilmesi halisane dileðimizdir. 

Devlet, bu tür düzenlemelerle bir hukuk devleti olabilir ancak. 

Mustafa Kemal Atatürk, Þer’iye Nezareti yerine dini denetlemek için 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’ný kurdurmuþtu. Ne yazýk ki 1950 yýlýndan beri 

siyasi partiler, oy hesabý uðruna dini tavizler vere vere, þeriatý týrmandýrdýlar. 

Gün oldu, laik demokratik cumhuriyet, tehlikeli anlar yaþadý. 

Günümüzde artýk Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý, iþlevini yitirmiþtir. Sayýn 

Prof. Dr. Toktamýþ Ateþ’in belirttiði gibi “Devlet, Diyanet kanalýyla dini 

denetlemek isterken, Diyanet, devleti denetlemeye baþlamýþtýr. Bu 

ülkede, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’na verilen trilyonlarca liralýk bütçeden 

hiç yararlanmayan ‘Alevi’ bir kitle vardýr. Hatta, yararlanmak ne demek, 

vergileriyle Diyanet’i beslemekte ve bundan çok rahatsýz olmaktadýrlar” 

(Cem, Eylül 2001) 

Cami ve cemevlerine gelince: Camiler de cemevleri de sözlük anlamý 

bakýmýndan dini ibadet için toplanma yerleri demektir. Ýbadet, yalnýzca 

camilerde namaz kýlmayla olmaz. Ýbadetin türlü biçimleri vardýr. Camilerde 

namaz kýlýnarak yapýldýðý gibi cemevlerinde de cemler yapýlarak, 

zikirler edilerek, semahlar dönülerek yapýlýr. Anadolu Alevileri, yüzyýllardan 

beri böyle yapagelmiþlerdir. 

Ýbadet yalnýzca camilerde yapýlýr diyen Eski Diyanet Ýþleri Baþkaný’na 

bir yanýtýmýz olacak. Cemevleri, bin yýldan beri Anadolu Alevilerinin 

ibadet yerleridir. Sayýn Mehmet Nuri Yýlmaz, bunu bilmiyorlarsa 

öðrensin. Ya da açsýn tarihi okusun. Kendi kurumunda müfettiþlik yapmýþ, 

Alevi vatandaþlarýn vergilerinden maaþ almýþ, Alevi düþmaný Bay 

Abdülkadir Sezgin de bunu öðrensin. Þunu belirtelim ki Alevilik-Bektaþilik, 

dünyanýn en çaðdaþ, en hümanist ve en ulvi bir inanç biçimidir. 

Alevilik inancý, insan ayrýmý yapmayan bir sevgi biçimidir. Bilmiyorlarsa 

Hacý Bektaþ Veli’yi okusunlar. Sözlerinin özü olan, “Ýlimle gidilmeyen 

yolun sonu karanlýktýr”, felsefesinin derin anlamýný idrak etsinler. 

Camilerle cemevlerinin kýyaslanmayacak kadar farklýlýklarý vardýr. 

Camilerde yalnýz namaz kýlýnmakta ve cenazeler kaldýrýlmaktadýr. Oysaki 

cemevlerinin iþlevleri çoktur. Sosyal yaþamýn tüm gereksinimleri 

cemevlerinde verilmektedir. Cemevlerinde Alevilerin ibadet biçimleri 

olan cemler yapýldýðý gibi birer külliye biçiminde olan binalarýnda: 

1) Gençlere çeþitli kurslar (bilgisayar-yabancý dil-el sanatlarý-okuma/yazama-saz 

kurslarý-semah kurslarý ve çeþitli meslek kurslarý gibi 

kurslar), 2) Konferanslar, 3) Paneller, 4) Kurban kesme ve lokma yeme, 

5) Cenaze kaldýrma, 6) Demirbaþ kütüphaneler kurma ve okuma salonlarý 

açma, 7) Saðlýk ocaklarý açma ve saðlýk hizmetleri verme, 8) Sergiler 

açma, 9) Anma törenleri yapma, 10) Tiyatro vb. çeþitli kültürel hizmetler 

ile özellikle büyük kentlerdeki insanlara çaðdaþ hizmetler verilmektedir. 

Bu kurumalarda ayný zamanda hurafelerden arýnmýþ inançlarýn 

yaný sýra ulusal bilinç de verilmektedir. Bu kurumalarda devletin rejimini 

yýkmak için þeriat provalarý ve telkinleri deðil, laik demokratik cumhuriyet 

baðýmlýlýðý verilmektedir. Bu kurumlarda kin ve nefret deðil, sevgi 

ve dayanýþma aþýlanmaktadýr. Bu kurumlarda dinsel bölücülük deðil, 

birleþme, dayanýþma ve paylaþýmcýlýk öðretilmektedir. 

Cemevleri, ülkemizde çaðýn bir gereksinimidir. Aksi halde serencamlarýný 

televizyonlarda ibretle izlediðimiz bir Afganistan, bir Ýran, bir 

Pakistan veya bir þeriatçý Ýslam ülkesinden öteye gidemeyiz. Çað dýþý 

kalýrýz, uygar uluslar düzeyine çýkamayýz. 

Radyo-televizyon ve her türlü teknolojik araçlarý günah sayan, 

yasaklayan, kadýnlarý dört duvar arasýna týkayýp çarþafa büründüren, eðitimden, 

okuldan ve toplum içinde çalýþmaktan tecrit eden, erkeklere 

sakal býraktýrýp sarýk taktýran, hurafelere yer verdirip akýl ve mantýðýn 

kabul etmediði bir inanç biçiminin cemevlerinde yeri yoktur. Cemevleri, 

bugün 1400 yýl öncesi Arap kültürünün çok ilerisindedir. Tekrar ediyoruz, 

Sayýn Mehmet Nuri Yýlmaz ile eski müfettiþ Bay Abdülkadir Sezgin, 

bunlarý bilmiyorlarsa öðrensinler artýk. 

Cemevleri, bizim kültür ocaklarýmýzdýr, onur kaynaklarýmýzdýr. Bundan 

vazgeçip camilerde cahil hocalarýn hurafelerini dinlemek olasý deðildir. 

Diyanet Ýþleri, öncelikli olarak camileri reforme etmelidir. Laik ve 

demokratik devlet düþmanlýðý ile bölücülük tohumlarý ekilmemelidir. 

Ekim 2004 21

Aynayý Tuttum Yüzüme... 

Murtaza Demir 

Aleviliðin ve Alevi kurumlarýnýn içinde bulunduðu kargaþanýn nedenleri 

üzerine düþünmediðimiz ve neyi kaybetmek üzere olduðumuzun 

farkýnda olmadýðýmýz için, ayný kargaþayý çözüm konusunda da yaþýyoruz. 

Bu yüzden sadece Aleviliðimiz deðil, Anadolu’nun demokrasi, 

insan haklarý ve evrenselliðe yatkýn olan damarý da sorun yaþýyor. 

Dedelik Kurumu 

Bu baðlamda önemsediðim konu baþlýklarýndan ikisini irdelemek 

istiyorum. Bunlardan biri, “Dedelik Kurumu”, diðeri “Ýslam’ýn içi, 

dýþý” tartýþmasý... 

Yazýktýr ki, Alevilerin dýþýnda bir bütün olarak çaðdaþ demokratik 

yaþam biçimini talep eden baþka bir kesim daha yoktur. Bu gidiþin demokrasi 

talep edenlere ve bize dönük mesajý þudur: Alevilik üzerindeki 

baský ve asimilasyon tehdidi, esas olarak Türkiye’nin “muasýr medeniyet” 

hedefini de tehdit etmektedir. Bugüne deðin “kendimize”, dostlarýmýza, 

“laisizm ve demokrasi mücadelesi verdiðini” söyleyenlere anlatamadýðýmýz 

budur... 

Bu önemli bir sorundur, ama sorunun en can alýcý bölümü bizlerle; 

Alevi kurumlarýný yönetenlerle ilgilidir. Ne yazýk ki, sorunlarý slogan 

düzeyinde tartýþýyor, daha üstüne çýkamýyoruz. Bu tutumun ayný zamanda 

“felsefi birikim ve yaþam biçimi”, demek olan Alevilikle hiçbir ilgisi 

yoktur. Bu yüzden olsa gerek, “özümüzü” bir yana býrakýp, “aynayý hep 

karþý tarafa tutuyoruz”. 

Kurumsallaþmak önemli bir kazaným. Ama Alevi kurumlarýný (hiç 

olmazsa) yönetenlerin: 

Aleviliðe saygýlý olmasý, 

hiç deðilse musahip olmasý, 

“aynayý (bir de) kendine tutmasý”, 

her yýl görümden geçmesi, 

yýlda bir iki kez ceme katýlmasý, 

ve müþkülünü cemde çözmesi için çaba sarf etmesi gerekmez mi? 

Günümüz koþullarýnda yaþama dair sorunlarýn ceme getirilmesi ve 

orada çözülmesi imkaný olmadýðýný biliyorum. Kastým da bu deðil: Ama 

hiç deðilse örgütler arasý ve örgüt yöneticisi arkadaþlarýmýzýn arasýndaki 

sorunlara, Alevi örfü ve geleneði içinde çözüm aranmasý gerekmez mi? 

Ýnanmadýðýmýz, uygulama alanýnda olmadýðýmýz, “geri ya da gereksiz” 

bulduðumuz bir inancý nasýl olur da içtenlikle savunduðumuzu iddia edebilir 

ve buna inanýlmasýný bekleriz? Ve neden bu kurumlarda yönetici 

oluruz? 

Ýçinde bulunduðumuz sorunun ve sonucun öznesi bizleriz. Önce 

dedeyi hanemizden, köyümüzden kovduk; aþaðýladýk! Sonra aldýklarý üç 

kuruþ hakkullahý gözümüzde büyütüp, “sömürücülükle” niteledik. Bu 

yaklaþýmýmýzla dedeliðin geleneksel yapýsýný bozup, dejenere ettiðimizin 

ve Türk-Ýslam sentezcilerine kapý araladýðýmýzýn farkýnda olamadýk. 

Bizlerden saygý görmeyen dedeler, kýrgýn, üzgün ve mutsuz bir biçimde 

bu sorumluluklarýndan vazgeçtiler. Onlar için alýcýsý olmayan “göheri” 

satmaya çalýþmanýn anlamý kalmamýþtý. Yaþam koþullarý, dedelerimizi, 

dedelik sorumluluklarýný sürdürmek yerine “filan kurumda odacýlýk, ya 

da kapýcýlýk yapmayý” tercih etme noktasýna getirdi: Onlar da bunu yaptýlar. 

Þimdi hak, adalet, eþitlik ve “aþk” için dedelik yapan insan 

bulamýyoruz. Bu yüzden ‘70’li yýllardan sonra inanç ve geleneðinden 

hýzla uzaklaþan/uzaklaþtýrýlan Aleviler, felsefenin yazýlý deðil ancak 

sözel aktarýcýsý durumunda olan ve binlerce yýllýk birikim demek olan 

dedelik kurumunun devamlýlýðýný bozarak, dedenin geliþmesinin ve kendini 

yenilemesinin önünü de kesmiþ oldular. Kesintiye uðrayan ve âdeta 

bir “ara dönem” yaþayan dedelik kurumu, bir daha da eski saygýnlýðýna 

ve yaptýrým gücüne ulaþamadý. Dedesiz, cemsiz, pirsiz, niyazsýz, Alisiz 

Alevilik olur mu? Olur ama iþte bugün olduðu gibi “aþk için deðil, seyir 

için” olur. 

Dedelik bir kurumdu. “Göher alýr, göher satarlardý.” Talip “Fizan’da” 

da yaþasa oraya gidip, görmek, yol’a almak, çoluk çocuðunu ve 

komþularýný eðitip, iyi, yararlý, çaðdaþ, barýþýk insan olmalarýný saðlamaktý. 

Dedeye verilen hakkullah da iþte bu emeðin karþýlýðýydý. Þimdi 

kim yapýyor bu görevi? Binlerce hane, köy ve mahallede hiç kimse... 

Büyük bir bölümünde ise Sünni imam: Yani asimilasyon! 

Sonuç: Koskoca bir hiç ve büyük bir boþluk! Boþluðu dolduran Sünni 

imam ve Sünni devletin asimilasyon çabalarýndaki baþarýsý!.. 

“Ýslam Ýçi-Dýþý” Tartýþmasý 

Alevi kimliði -Alevi olgusu- bir gerçeklik. Bu inancýn-kültürün geçmiþi 

bin yýllarla ifade ediliyor. En azýndan, bu konuda kafa yoran, 

emek veren; emek vermeye deðer bulan araþtýrmacýlarýn tespitleri ve 

vardýklarý sonuç böyle. 

Gerçekten bilimadamý niteliði olan objektif araþtýrmacýlarýn vardýklarý 

bir baþka sonuç ise günümüzdeki Aleviliðin heterodoks -yaþadýðý 

coðrafyadaki tüm inançlarýn karýþýmý- bir inanç olduðudur ki; benim 

görüþüm de bu yöndedir. Örneðin, Aleviliðin temel ritüellerinden -kavramlarýndan- 

biri olan cem’i yok sayamayýz. Oysa cem olgusu, Ýslam 

öncesi göçebe Oðuz Türkmen kültürü-inancý’dýr. Ve Ýslamiyet’le hiçbir 

baðý olmamasýna karþýn, Þamanizm’in ve Þamanizme “altlýk” olan temel 

öðelerden sayýlmaktadýr. Diðer yandan günümüz Aleviliðinin temel 

kurumlarýndan biri saydýðýmýz 12 Ýmam kültü ise Ýslam öncesi Hýristiyanlýðýnýn 

Anadolu’daki izlerinden-etkilerinden-biridir. Ve Ýsa’nýn 12 

Havarisi kültüyle benzerlikleri vardýr. 

“Deðiþmeyen tek þey deðiþimdir” teorisi tüm inançlar için olduðu 

gibi, Alevilik için de geçerlidir. Bu baðlamda deðiþime açýk olan;-ayak 

uyduran- Hýristiyanlýk’ta olduðu gibi, reform gerçekleþtiren dinlerin 

mensuplarý ilim ve teknolojiyi rehber edinerek tüm insanlýðý -evreniyönetir 

duruma gelmiþlerdir. “Dinde deðiþim -reform- olmaz” diyerek, 

yeniliðe, bilime, insan haklarý ve demokrasiye ayak direyen Ýslam coðrafyasý 

ve mensuplarýnýn içler acýsý hali ise ortadadýr. 

Yukarýda özet olarak ifade edilen Aleviliðin unsurlarýna hiç kuþkusuz 

Ýslamiyet’in Anadolu’daki bin yýllýk hakimiyetinin etkilerini de eklemek 

gerekir. Bu baðlamda “Her ne arar isen kendinde -özünde- ara, Kudüs’te, 

Mekke’de, Hac’da deðildir”, diyen ulularýmýzýn; cem týðlarken - 

yürütürken- “Allah-Muhammet-Ali” kültünü anmadan geçmedikleri göz 

ardý edilmemelidir. 

Kabul edelim, “Alisiz Alevilik” gibi çarpýtma gayretlerinin hiçbir bilimsel 

deðeri yoktur. Cem ehli de çok iyi bilir ki cemimizi yürüten dedemizin-pirimizin, 

“Allah-Muhammet-Ali”siz duasý yoktur. Cem’in diðer 

bir temel kurumu ise âþýk -zâkir postu- makamýdýr. Zâkir’in nefesi; bâtýn 

-gerçek, öz- tarzýnda icra edilecekse, bunun adý deyiþ veya düvazimam’dýr. 

Nefesin deyiþ olmasý için üç; düvaz olmasý için ise Oniki 

Ýmam’ýn adlarýnýn geçmesi gerekir. Ve 12 Ýmam kültü, Yas-ý Muharrem 

Orucu, Cafericiliðin, Aleviliðin ve Hýristiyanlýðýn ortak deðerlerindendir. 

Özetle, Alevilik yazýlý deðil, sözel kurallarý-kurumlarý olan bir inançtýr. 

Yüzlerce yýldýr yakýlýp, yýkýlmýþ; mensuplarý kýlýçtan geçirilmiþ, 

“aman vermeyin, vurun”, denilerek fetvalar çýkarýlmýþ; yaþamasýna, kurumlaþmasýna, 

yazýlý kural ve ritüelleri olan bir inanç haline gelmesine 

engel olunmuþtur. Bu yüzden yazýlý bir çerçevesi, Ýslam’ýn beþ þartýna 

benzer þartlarý olamamýþtýr. Cem, dede, zâkir, talip, pir, rehber, musahip, 

kirve vb. gibi kurallarý olmasýna karþýn, örneðin “yýl içinde þu kadar sayýda 

Cem’e gireceksin”, gibi koþulu ya da “dedeye þu kadar hakkullah vereceksin”, 

gibi zorunluluklarý yoktur. Bu nedenle günümüz Aleviliðinin, 

“Ýslamýn özüdür, tam da içidir, ya da dýþýdýr;” þeklinde tanýmlanmasý ve 

ifade edilmesi ne kadar ilgisiz ve yanlýþ ise; “Ýslam’la ilgimiz yoktur, 

Alevilik ayrý bir dindir”, demek de o kadar yanlýþtýr: Dahasý ideolojiktir. 

Kiþisel görüþüm odur ki, Alevilik, þekli (zâhir) deðil öz’ü (bâtýn) kutsamýþ; 

bilimi ve felsefi deðerleri rehber edinmiþtir. Bir bakýma Ortodoks 

Ýslam’a karþý protest bir tavýr olan Alevilik, Ýslam’ýn Anadolu’ya hakim 

olmasý sürecinde, onu bir zorunluluk olarak “kabul etmiþ”, fakat kurallarýný-þartlarýný 

uygulamaktan kaçýnarak geleneksel inancýný sürdürmeye 

devam etmiþtir. Ýslam gibi görünmüþ, böyle davranmaya zorlanmýþ, 

fakat Alevi kalmýþtýr. Aradan geçen bin yýllýk süreç içindeki baský ve 

zorlamalar, Alevilik içindeki Ýslam karþýtý düþüncelerin törpülenmesine 

neden olmuþtur. Sonuçta günümüz Aleviliði ritüelinde “Hak- Muhammet-Ali” 

damarý, olmazsa olmaz olarak Alevi kurumsalý içinde yer almýþtýr. 

Bu yüzden mutlak bir taným yapmak gerekirse Aleviliði, “Heterodoks 

Ýslam” olarak tanýmlayan akademisyenlerin görüþlerine katýlmak 

yerinde olacaktýr. 

22 Sayý 3

Merhaba Dostlar, Merhaba Serçeþme 

Ali Ulvi Öztürk 

CAN YÜCEL 

Nefes - I 

Nefes dergisinden bu yana bunca 

yýl geçti. Yine buluþtuk: Serçeþme’ye 

ve sizlere merhaba demenin 

mutluluðunu yaþýyorum. 

Bizi bir aile yapan inancýmýzý, 

yaþam biçimimizi ve yüreðimizi paylaþtýðýmýz, 

bizi bir çatý altýnda toplayan Serçeþme’ye merhaba! 

Bunca yýlda pek çok þey yaþadýk, birçok 

deðerli dostumuzu, ozanýmýzý yitirdik. Ekonomik-kültürel 

ve siyasi açýdan çok yoðun ve çok 

yönlü emperyalist dayatma ve baskýlar altýna 

girdik. Bir yandan mevcut iktidar yeni tanýmlar 

getirerek laikliði sulandýrýrken, diðer yandan 

eðitim, hukuk sistemi, ötesinde adalet sistemi 

emperyalizmin güdümüne ve hizmetine sokuldu.. 

AB ve ABD emperyalizminin baskýlarýyla 

güya demokratik yasalar çýkaran hükümet, 

cemevlerini ibadet yeri saymamakta, diðer 

ibadet yerlerine gösterdiði saygýyý cemevlerimize 

göstermemektedir. 

Okullardaki tek yanlý din dersini hâlâ inat 

ve ýsrarla bizim çocuklarýmýza da okutmaktadýr. 

Diyanet Ýþleri’nin Alevilere-Bektaþilere bakýþ 

açýsý giderek daha da kötüleþmekte, çýkardýklarý 

dergi, kitap vs. yayýnlardaki hakaretler 

yerli yerinde durmaktadýr. Maraþ-Çorum-Sivas 

benzeri katliamlarýn tetiklenmesine çanak tutan 

görüþ ve politikalar ýsrarla sürdürülmektedir. 

Ülkemiz ekonomik alanda tümüyle emperyalizme 

teslim ediliyor. Tütün ve þekerpancarýna 

konulan kotalar, çiftçilere verilen desteðin 

tümden kaldýrýlmasý, Tüpraþ-Telekom gibi 

hayati ve kârlý KÝT’lerin yok pahasýna elden 

çýkarýlmak istenmesi, ulusal deðerlerin, ulusal 

iç ve dýþ politikalarýn terk edilmesi, Kýbrýs’ta 

takýnýlan anti-ulusal tavýr, Kuzey Irak’ta bir 

Kürt devletine giden süreçte takýnýlan antiulusal 

tavýr, Irak’ta masum Irak halkýna karþý 

takýnýlan tavýr, Filistin’de Filistin halkýna karþý 

takýnýlan tavýr hükümetin ne denli teslimiyetçi, 

ne denli emperyalist güdümde olduðunu gösteriyor. 

Bugünlerde ulusalcý, yurtsever olmak, 

ulusal sýnýrlarý, ekonomiyi, baðýmsýzlýðý 

savunmak, Kýbrýs’ta oynanan oyunlara karþý 

olmak, AB ve ABD patentli Kürtçülük politikalarýna 

karþý durmak, dinozorluk, çaðdýþýlýk 

sayýlýyor. Ulusal tarihi, dünya tarihini bilmeyen, 

ulusal yurttaþlýk bilincinden yoksun kalýr. 

Hâlâ türbaný insan haklarý çerçevesinde gören, 

ülkenin parçalanma sürecine getiriliþine kulak 

asmayan, bazý kiþisel, maceracý eylemleri 

devrimcilik sayan, globelleþmeyle, enternasyonalizmi 

birbirine karýþtýran, Kemal Derviþ 

gibilere pirim ve destek verenler lütfen artýk 

aklýmýzý baþýmýza alalým. 

Gerçekçi ulusal politikalar çerçevesinde 

ülkemizin üniter yapýsýný koruyarak anti-emperyalist, 

anti-faþist bir çizgide buluþalým. 

Bugün yurdunu, ulusunu ve Cumhuriyet’in 

kazanýmlarýný koruma, laikliðe-demokrasiye 

sahip çýkma günüdür. Mustafa Kemal’in baþlattýðý, 

ancak 1940’lardan itibaren yozlaþtýrýlan, 

sekteye uðratýlan “Aydýnlanma Devrimi”ni 

tamamlayalým. 

Öncelikle, kendi yurdunun yurttaþý olmadan 

dünya vatandaþý olunamaz. Dedelerimizin 

bu yurdu kurtarmak için döktüðü kanlarý unutmayalým. 

Emperyalizmin, Neo-Osmanlý, neoliberal 

taktiklerini boþa çýkartalým, hortlatýlan 

Sevr’i bir daha çýkmamacasýna mezarýna geri 

yollayalým. 

Tüm demokrat, aydýn, yurtsever insanlarýmýza, 

özellikle “Alevilere-Bektaþilere” bugün 

çok önemli görevler düþmektedir. Laikliðin ve 

cumhuriyetin kazanýmlarý, en çok bizleri ilgilendiriyor. 

1923’ten önce yurttaþ bile sayýlmýyorduk. 

Cumhuriyet’le çok þey kazandýðýmýz 

inkâr edilemez. Cumhuriyet’ten sonra da horlanmalara, 

katliamlara uðradýðýmýz doðrudur. 

Lakin bunda Cumhuriyet’i kuranlarýn bir suçu 

var mýdýr? Bugün okullarda bizim inanç ve 

felsefemize karþý dayatmalarla dolu din dersi 

bizim çocuklarýmýza da zorla okutturuluyorsa 

dönüp kendimizi sorgulamalýyýz. Hâlâ bölük 

pörçüðüz, hâlâ haklarýmýza sahip çýkamýyoruz. 

Hâlâ birçoðumuz Alevi-Bektaþi felsefesini ve 

özünü bilmiyoruz. Kendimizi kendimiz bile 

bilmeden kimden ne hak isteyeceðiz. Derlenip 

toparlanýp suyun baþýnda bizler de olmaz isek 

hangi haklarý hayata geçirebiliriz? 

Canlar, konuþulacak, tartýþýlacak, çözümlenecek 

çok sorun var. Birbirimizi incitmeden 

ancak gerçekleri hiç çekinmeden ortaya koyarak 

özelde Alevi-Bektaþi, genelde yurt ve dünya 

sorunlarýný “Serçeþme”de tartýþacaðýz, öðrenip 

öðreteceðiz. Özellikle gençlerimiz ve çocuklarýmýzla 

iyi bir iletiþim kurarak, onlarla 

birlikte öðrenip öðreterek omuz omuza yurdumuzu 

ve ulusumuzu düze çýkaracaðýz. Böylelikle 

dünyamýza da sahip çýkýp sorunlarýna da 

eðilebiliriz. Henüz hiçbir þey için geç deðildir. 

“Karanlýktan þikayet edeceðimize, bir mum da 

biz yakalým.” 

Sevgiyle… dostlukla… 

Nefes 1993-96 yýllarý arasýnda 37 sayý yayýnlanmýþtý 

Daha uzun dumanlarýn tütünü, 

Daha uzun esrüklük hali; 

Erenlerin damarlarýnda sürmüþ, 

Zamandan boylu filizler. 

Çiçek baharýnda uykusuz, 

Deli ve susan derviþler. 

Gözlerini ýslamýþlar suda; 

Açýkta gemiler gibi sakin. 

Irak yollara gitmiþler; 

göðüslerindeymiþ elleri, 

Rüzgârýn üstüne kavuþmuþ; 

Suya deðememiþ ayaklarý, 

Bir dalgýn köpük suretinden. 

Bir dalýn altýndan geçmiþler: 

Artýk ne genç ve ne ihtiyar; 

Ne gürültü artýk ve ne boþluk; 

Bir ýþýktýr dolmuþ kaplara; 

Her kuþ istediði yere konmuþ; 

Çimen istediði yeþile, 

Aðaç sevdiði mevsime, 

Her þey tamam olmuþ. 

Gözelerini silmiþ derviþler, 

Sabah olmuþ. 

Nefes - II 

Ormanlar gitmezler yolumuzdan; 

Boþ kokan bir gölün etrafýnda. 

Yürürler aðýr aðýr, 

Yaþayanlar üstünde, 

Ölüler topraðýn altýnda; 

Havasýz mavinin civarýndan, 

Devam eder bir sonsuz adým; 

Bir ardý arakasý kesilmedik nefestir; 

Yürür bir uðultudur aðýr aðýr; 

Sürdüðünce bir mübarek yolun, 

Ne yaþayanlar sade yaþarlar, 

Ne ölüler sade ölüdür. 

Döner, döner içinden kiþinin, 

Bir uðultudur, bir rüzgârdýr; 

Boþ kokan bir gölün etrafýnda, 

Döner aþk içre ormanlar, 

Bir þevktir, bir arzudur, 

Yaþamadan yaþamaya, mevsimden 

mevsime. 

Ormanlar konuþmaz dilimizden, 

hûû derler; 

Ormanlar anlamaz dilimizden, 

hûû derim hûû, hûû. 

Ekim 2004 23

TÜRKAN ÖZTÜRK 

Yaþayamam 

Öyle bir gýda ki Hakk’tan 

Verir Muhammet Ali’den 

Mis amber kokar burnumdan, 

Ben Ali’siz yaþayamam. 

Kesme kelâmý dilimden, 

Ayýrma kulunu senden, 

Gider turnalar gönlümden, 

Ben turnasýz yaþayamam. 

Bülbülü gülden ayýrma, 

Ben gülsüz yaþayamam. 

Çöller hüsran içinde, 

Ben Mecnun’suz yaþayamam. 

Kesme suyumu üstümden, 

Topraðým çatlar kurur, 

Kurur dalým meyve vermez, 

Ben meyvesiz yaþayamam. 

Sen kývýlcým ben de ateþ, 

Ýnceden tüter dumaným, 

Yandý yüreðim kül oldu, 

Ben sevdasýz yaþayamam. 

Kumru Dilberi doldur ki 

Sarmaþýk misali sar ki 

Aþkýn verip beni yak ki 

Ben sensiz yaþayamam. 

DERVÝÞ KEMAL 

Düþünsel Korkular 

Ýrinli yarayý dürtem diyemem, 

Çýbanýn baþýndan korkarým dostlar. 

Karným aç olsa da asla yiyemem, 

Namerdin aþýndan korkarým dostlar. 

Büyüklük taslayýp kendimi kasmam, 

Yalana, bühtana hiç kulak asmam. 

Baþýmý kesseler katiyen basmam, 

Tahtanýn yaþýndan korkarým dostlar. 

Gerçeði söyledim beni duyana, 

Yöneldim doðrudan, güzelden yana. 

Cahilin taþlarý výz gelir bana, 

Kâmilin taþýndan korkarým dostlar. 

Derviþ Kemal alýp dört telli sazý, 

Acýlý deyiþler söylerim bazý. 

Geride býraktým baharla yazý, 

Ömrümün kýþýndan korkarým dostlar. 

24 

Derginizin ilk sayýsýnda, sevgili yazar Ali 

Kaya, Dersim’linin geçmiþini anlatýrken karýþýk 

bir kronolojiyle Deylem’e kadar uzanýyor, 

daha doðrusu Deylem’den Dersim’e geliyor. 

Yerli halkla karýþtýrýp Deylemlileri Dersimlilerin 

atalarý kabul ediyor. 

Bu saptamayý yapmadan önce Deylemlileri, 

Kürtlerin de arasýna karýþtýrýp Kuzey 

Mezopotamya bölgesine yerleþen Zazalarýn 

belki atalarýdýr diye itiyatlý davranýyor. Kimi 

kez de tanýmladýðý coðrafyanýn dörtbin yýl öncesine 

gidiyor; bu coðrafyaya Deylem, yaþayanlarýna 

da Deylemliler diyor. 

Daha sonra “izleri” þaþýrýyor ve Zazalar 

ayrý bir halktýr deyip iþin içinden çýkýyor. Çünkü; 

Deylemlilerin tarihi, kültürü, dili ve inançlarý, 

örf, âdet ve alýþkanlýklarý Dersim’le örtüþüyor 

diyor. 

Ben Hoca’nýn, “Dersim Tarihi” ve “Ýran’a 

Seyahat” adlý iki kitabýný okudum. Ayný “pusulasýzlýðý” 

orada da gördüm. Kitabýnda Deylemlinin 

özelliklerini belirtiyor. Bu özelliklerden 

yola çýkarak küçük bir karþýlaþtýrma yapalým: 

Deylemli 

Ufak-Tefek 

Aceleci 

At yer 

Kýskanç 

Ýyi savaþcý 

Babaerkil 

Kadýnlar kararlara katýlýyor 

Kanaatkâr 

Baþka soylara kýz vermez 

kaçarsa öldürür 

Tambur çalar 

Ölülere yas tutulur 

Ýçte savaþ, dýþta birlik 

Bir kadýnla evlenmek isteyen 

erkek kadýn evine gider. Üç 

gün kaldýktan sonra nikah 

kýyýlýr. 

Bu özelliklerden yola çýkýldýðýnda %13’lük 

bir benzeþme vardýr. Bu benzeþmeleri tüm 

dünya halklarý arasýnda bulabilirsiniz. Ama bu 

benzeþme “geneli” ifade eder deniyorsa; bilgilerine 

sadece saygým olur. Hepsi bu kadar. 

Peki; Dersimlinin özellikleri yok mudur? 

Doðaldýr ki vardýr. Þimdi bu özelliklerden bir 

kýsmýný sýralayalým: Dünyaya bakýþlarý geriye 

deðil, ileriye yöneliktir; psikolojik deðerleri, 

manevi yaþam ve davranýþlarý akýl çizgisindedir, 

bu nedenle yaþamýný zorlaþtýran kurallarý 

da yýklar; kutsallýk, aklýn ötesine çýktýðýnda 

þüpheyle karþýlanýr, bu nedenle metafizik idealist 

soyut kavramlardan uzaktýr; kendisine dayatýlan 

doða ötesi kimliklere uzak durur; kendi 

inancýndan olmayana saygý duyar; yerleþtiði 

yerlere eski yerleþim yerlerinin adýný koyar ve 

bu ada uyum saðlar; kendi gibi konuþmayaný 

saygýyla dinler; kendi gibi olmayaný kendisiyle 

eþit sayar; ödün vermez, boyun eðmez; tutarlý 

düþünme ve davranma temeldir; övülmekten 

Dersimlinin Etnik Kökeni 

Hüseyin Düzenli 

Dersimli 

Ortadan uzun 

Sabýrlý-sakin-serinkanlý 

Yemez 

Hoþgörülü 

Ortak 

Son söz babanýn 

Tüm bireyler katýlýyor 

Özverili 

Ýlke olarak verilmez. Kaçarsa 

sonuca saygý gösterir 

Saz çalar 

Ortak 

Ortak 

Dersimli böyle bir þeyi aklýndan 

dahi geçirmez 

ve övünmekten hoþlanmaz; tek evlilik yapar; 

tavþan yemez; Bozatlý Hýzýr’ý vardýr; Alkarýsý’nýn 

var olduðuna inanýr; tapýnaðý yoktur; 

her yerde ibadet eder; etnik olarak kendinden 

olan, ancak inanç olarak kendinden olmayana 

“tat” der; sakal keser, býyýk býrakýr; hayvanlarýný 

iþaretler, çobanýna gerze býrakýr; baþlýk verir, 

düðününde Dermaný gönderir; ölüsüne kýrk 

gün yas tutar, mezarýna taþ diker; her þartta 

içer; Güneþ’e Ay’a niyaz eder; dilek aðacýna ip 

baðlar; eþiðe oturmaz; her daðýn sahibi vardýr, 

sahip tanrýsal kabul edildiðinden daðlar kutsaldýr; 

erkek ve kadýn bir arada ibadet eder; gülbanklarýnda 

80.000 Horasan Piri’ne, 99.000 

Rum Eri’ne ve 100.000 Gayp Ereni’ne yakarý 

vardýr; Erenlerin, Oðuzlarýn seçilmiþ savaþçý 

birlikleri olduðunu bilir ya da öyle olduðuna 

inanýr; düðünlerinde bay, bayan kol kola halay 

çeker; kýzlarýna “Hatun”, “Haným” ismi koyar; 

nazar olmasýn diye ateþe tuz atar; ocaðý sönmesin 

diye ateþini dýþarý vermez; bolluk olsun 

diye koç ve teke katýmýnda þölen yapar; kendi 

boyunu tanýmlamak için, kýrmýzý çit, kýrmýzý 

fes, kýrmýzý yelek, kýrmýzý üç 

peþli ve kýrmýzý kuþak baðlar; 

gerdek gecesi sabahý kanlý çarþafý 

ister, çarþafýn sunulmamasý 

halinde damadýn baðladýðýný 

düþünür; al ateþ rengidir; göðün 

zirvesini anlatýr, bu nedenle kýzýl 

tanrýsaldýr; Þah terimini ayaða 

kalkýp düzeni kurmak için söyler; 

insan sevgisini, bilginin merkezi 

olarak görür; Tanrý ile 

yüzyüze geldiðine inanýr; aracý 

kabul etmez; geriye dönme özlemi 

yoktur; don deðiþtirmeye 

inanýr; kendine sýðýnan kiþilere 

kimse dokunamaz ve kendisi 

istemediði sürece teslim etmez; 

dedelerine derin bir saygý ve 

baðlýlýðý vardýr; yönü, insana, 

akla ve eþitliðe dönüktür; akýldan 

inanca atlayýp akýllarýný 

inançlarýyla kilitlemez. Ýnançtan akla atlayýp 

inançlarýný akýlla kutsar; aklýnýn izin verdiði 

ölçüde kendi metafiziðini besler; duygularýnýn 

nesnel sýnýrlarýný daraltmaz, ruhbanlýk ve 

geleneksel topluluk örgütlenmesi zemininde 

devlete yamanmaz., metafizik aydýnlanmanýn 

sýnýrlarýný zorlar; dünyalarýnýn nesnel sýnýrlarýný 

geniþletir, emeðin çizdiði toplumsal alana çaðdaþ 

bir düþüncenin, tavrýn taþýyýcý olarak adýmlarýný 

atar, akýl ve toplum örgütlenmesi zemininde 

devletin ve egemen yargýnýn karþý 

kanalýnda ilerici toplumsal güçlerle buluþur; 

duygularýný pek belli etmez; asýk suratlý deðil, 

güleryüzlüdür; çabuk kýzmaz; çabuk barýþýr; 

merhamet duygularý kuvvetlidir; þakadan hoþlanýr; 

kin tutmaz; akýllarý duygularýna hakimdir; 

dayanýþmacý ve gerçekçidir; selamlaþmada, 

baþ indirir, baðýr basar. 

Daha sayayým mý? 

Bu özellikler hangi coðrafyanýn halklarýnýn 

özelliðidir. Ýncelendiðinde Asya halklarýndan 

Sayý 3

Oðuzlarýn özellikleri olduðunu açýk olarak 

görebiliriz. 

Dersim’e Neden ve Nasýl Gelmiþler? 

1. Moðol tufanýndan kurtulmak, 

2. Hayvanlarýna ve kendilerine yeni yurt bulmak, 

3. Ýstila yollarýndan uzak, iklimi kendilerine 

uygun bir yer aramak için geldikleri görülüyor. 

Tarihi kaynaklar 1071 yýlýnda Anadolu 

kapýlarýnýn açýlmasýyla; 

1.1087 yýlýnda Emir Mengücek’le birlikte kuzeyden 

Erzurum-Erzincan-Kemah-Divriði ve 

Tunceli’ye Yýva-Aðaçeri-Çavundur-Döðer-Eymür-Yörük-Kýnýk-Uluð 

ve Bozok boylarý, 

2. 1185 yýlýnda Halep Türkmenleri denilen 

Çobanlý Þeyh Hasan’la Beriyecik, Maraþ- 

Elbistan yoluyla gelenleri, Avþar-Çaruklu- 

Karkýn-Döðer-Yazýr-Yiva–Aðaçeri-Çavundur- 

Eymir-Bayat-Alevli-Karaevli-Bayýndýr-Uluð 

boylarý, 

3. 1230 yýlýnda Harzemlerle gelen Kanlý boylarý, 

4. 1240 yýlýnda Mahmud Hayraniy’le birlikte 

Boyat boylarý, gelir. 

Peki bu boylar bugün Türkmenistan’da var 

mýdýr? Evet var. Dersim’de devamlarý var mý? 

Evet var. 

Maddi ve fiziksel, tarihsel, psikolojikkültürel, 

sosyo-psikolojik referanslarý örtüþüyor 

mu? Bütünüyle örtüþüyor. Çobanlý Þeyh 

Hasan Aþiret tablosu doðruluyor mu? Evet 

doðruluyor. 

Dil olarak; Zazaca’nýn; 

1. Orta Zaman Farsçasý olduðunu ve Avesta’- 

dan beslendiðini, Acem illerinde ve Asya’da 

yaþayan konar-göçer topluluklarýnýn en az iki 

dil konuþtuðunu, bunlardan birinin de bu dil 

olduðunu, 

2. Deylem’in Pehleviler ülkesi olduðunu, bu 

dile Pehlevice dendiðini, Ýslamiyet’e kadar, 

dini ve dünyevi anlamda da kullanýldýðýný, Ýslamiyet’ten 

kaçan sýradan halkýn varoþ dili 

olduðunu, Zerdüþt dilinin dua ve öðretilerinin 

dili durumuna geldiðini; Asya topluluklarýnda 

bu dilin konuþulduðunu 

3. Hami-Sami, Hint-Avrupa, Hindu-Ari, Ural- 

Altay dil sýnýflandýrmasýnýn bir ýrk belirtmek 

için deðil, dil bilimcilerce tasnif kolaylýðýndan 

ötürü yapýldýðýný, 

4. Baðýmsýzlaþma sürecine girdiðinde, siyasal, 

dinsel, mezhepsel, toplumsal ve coðrafi nedenlerle 

içine kapalý özel bir dil haline geldiðini, 

tarih, toplum ve dil bilimciler söylüyor ve biz 

de katýlýyoruz. 

Bu kadar açýk veri ve özelliklere karþýn; 

Zazalar ayrý halktýr, 

Kürtlerin bir koludur, 

Deylem’lidir, 

mevalidir, demek ne kadar doðrudur. 

Bu sonuçlara nasýl ulaþýldýðýný doðrusu anlayabilmiþ 

deðilim. Bilimsellikten uzak, önyargýlý 

görüþlerden öteye gitmiyor. 

Türkmenlerin 1037 yýlýnda Deylemlilerle 

ittifaklarý vardý. Ayrýca Deylem’e yerleþen 

Oðuz boylarý, Yaðmurlu ve Kýzýllý ile Balhan 

Türkmenlerinden bir guruptur. 

Sonuç olarak; 

diline bakýp Deylem’li ve Kürt diyenleri, 

isimlerine bakýp Arap demeyenleri, 

inançlarýna bakýp dinsiz diyenleri, 

karakter özelliklerine bakýp Türkmen demeyenleri 

ve Türk olamaz diyenleri, bir 

kez daha düþünmeye ve araþtýrmaya davet 

ediyorum. 

KAYNAKÇA 

Ali Kemali, Erzincan Tarihi. 

Burhan Kocadað, Doðuda Aþiretler, Kürtler Lolan 

Oymaðý. 

Burhan Oðuz, Türkiye Halkýnýn Kültür Kökenleri. 

Bozkurt Güvenç, Türk Kimliði. 

Cevdet Türkay Y, Osmanlýda Oymak, Cemaat, 

Aþiret 

Cemal Þener, Þamanizm, Alevilerin Etnik Kimliði. 

Doðan Avcýoðlu, Türklerin Tarihi 1-2-3-4-5 

Ekber N. Necef, Hazar Ötesi Türkmenleri. 

Erdoðan Aydýn, Türkler Nasýl Müslüman Oldu? 

Faruk Sümer, Oðuzlar ve Türkmenler. 

Fuat Bozkurt, Türklerin Tarihi. 

Faik Bulut, Kürt Dilinin Tarihçesi. 

Hazma Aksüt, Anadolu Aleviliði. 

Ýsmet Zeki Eyübolu, Günümüzde Alevilik-Tüm 

Yönleriyle Bektaþilik. 

Ýrene Melikoff, Uyur Ýdik Uyardýlar. 

Mehemet Þerif Fýrat, Varto Tarihi. 

Nejat Birdoðan, Anadolu Aleviliðinde Yol Ayrýmý: 

Anadolu’nun Gizli Kültürü Alevilik. 

Nihat Çetinkaya, Kýzýlbaþ Türkler Tarihi. 

S. A. Aðalanov, Oðuzlar. 

Þerefhan, Þerefname. 

Tori, Kürtlerin Orta ve Yakýnçað Tarihi. 

Minorsky, Kürtler. 

Sina Akþin ve 8 arkadaþý, Türkiye Tarihi 1-2-3-4-5. 

ALÝ KEMAL GÖZÜKARA 

Çýkmayan Mürekkep 

Bektaþiden birinin, 

Ciltli defteri varmýþ. 

Ahmak saydýklarýnýn, 

Adlarýný yazarmýþ. 

Kalantordan birisi, 

Bir gün O’nu çaðýrtmýþ. 

Senin o defterinde, 

Adým var mýdýr, demiþ. 

Evet, demiþ Bektaþi, 

Sizin de adýnýz var. 

Yüksek dað baþlarýna, 

Her zaman yakýþmaz kar. 

Adýmý neden yazdýn, 

Anlayamadým bunu? 

Hele anlat bileyim, 

Ben nasýl olduðumu? 

Evvelsi gün birine, 

Borca para verdiniz; 

Onun içindir beyim, 

Defterime girdiniz 

Borç verdiðim o kiþi, 

Günü gelip öderse, 

O zaman ne yaparsýn, 

Alay dolu gülerse? 

O gülmeyi duymadan, 

Sizin adý bozarým, 

Çýkmayan mürekkeple, 

Onunkini yazarým! 

BEYLÝKDÜZÜ TÜYAP KÝTAP FUARI (23-31 EKÝM) SALON 5 STAND 304 C 

Alevilik Dizisi 

Musahiplik – Ýsmail Kaygusuz 2. BASKI 

Sivas Katliamýnýn Onuncu Yýlýnda 

Onlar Iþýk Oldular – Ahmet Koçak 

Okunacak En Büyük Kitap 

Ýnsandýr - R Yürükoðlu 

Hünkar Hacý Bektaþ Veli - Ýsmail Kaygusuz 

Alevilikte Ýnanç Kültür Siyaset 

Tarihi ve Ulularý - Ýsmail Kaygusuz 

Öykü 

Dünden Bugüne Alevi Olmanýn 

Bedeli – Ýsmail Kaygusuz 

YENÝ ÇIKAN KÝTAPLARIMIZ 

Þiir 

Yirminci Yüzyýlýn Ýnsanlarýyýz – Kul Hasan 

Atatürk Aydýnlýðýný Karanlýkçý Diþler 

Kesmez – Ali Yüce 

Divanyolu Cad. No 54, Erçevik Ýþhaný 102, 

34110 Eminönü-Ýstanbul 

Tel/Faks: +90.(0)212.519 5635 

www.alevyayinlari.com 

TOPLU SÝPARÝÞLERDE %40 ÝNDÝRÝM YAPILIR 

Siyaset Dizisi 

Kafa Tutan Günler - Esat Korkmaz 

Ya Sosyalizm Ya Barbarlýk – Y. Zamir 

TKP, Doðuþu, Kuruluþu, Geliþme 

Yollarý – S. Üstüngel 

Ýrtica ve ABD Kýskacýnda 

Türkiye – Lütfi Kaleli 2. BASKI 

Küreselleþmeyi Anlamak – Yusuf Zamir 

Sosyalizm – R. Yürükoðlu 

1. Cilt: Sosyalizm Nedir 

2. Cilt: Ütopik ve Bilim-Dýþý Sosyalizm 

3. Cilt: Günümüz ve Türkiye 

Ekim 2004 

25

ZEBUNÝ 

Bilmez Belleme 

ALEVÝ MÝTOLOJÝSÝNDE SAYILARIN GÝZEMÝ 

Alevilikte “2” Sayýsý 

Erdoðan Alkan 

Seni aramaya yoktur bir araç 

Var içinde varsýn bilmez belleme 

Iþýkta zindanda zeminde mihraç 

Dâr içinde dâr’sýn bilmez belleme 

Yeþil ottan ak süt özünde akta 

O Kadar çoðul ki hemide yekta 

Elifte var eden be deki nokta 

Dal Mim Ra dasýn bilmez belleme 

Kulaðým, Hislerim, dil ile gözüm 

Beynimde kalbimde düþüncem özüm 

Benimle yaþarsýn benimle ölün 

Gülen ahu zarsýn bilmez belleme 

Hem var olanda hemi yok olanda 

Ufukta perde tümde uzunlukta 

Varsýn her ortamda sonsuz boþlukta 

Heran gören körsün bilmez belleme 

Zebuni cahile olamam kefil 

Beraber þad olduk beraber sefil 

Renkler tadlar tohum zencefil 

Hemi yok hem de varsýn bilmez belleme 

Eþþekler 

Ben koþtukça peþi sýra onlarýn 

Þu tepeden çekti indi eþekler 

Bizden fazla geldi aklý onlarýn 

Köþeleri döndü gitti eþþekler 

Ben terledim onlar sefada sazda 

Durmadan çalýþtým baharda yazda 

Nallarýn altýndan semeri çuha 

Çayýrda arpaya yetti eþþekler 

Sýpasýný pek kýskanýr kayýrýr 

Yanýna varýnca çifte savurur 

Besisi yerinde zýrla anýrýr 

Gece gündüz halký tepti eþþekler 

Ovadan daðlardan o düze inmiþ 

Zorlamýþ kapýyý meclise girmiþ 

Orada iþçinin yemeðin yemiþ 

Garipleri aç býrakmýþ eþþekler 

Zebuni der bunlar ahýra gitsin 

Vurun kulaðýna Allah kahretsin 

Satalým bularý def olsun gitsin 

Traktör araba çýktý eþþekler. 

Cem ayini; Alevilik-Bektaþilikte 

daha çok “cem” adýyla bilinir. 

“Toplanma töreni” anlamýndaki 

cem ayininin, efsanevi Ýran hükümdarý 

Cemþid ya da Cem’in, 

yýlda iki kez, gece ve gündüzün eþit olduðu 

günlerde (ekinoks’ta, gün-tün eþitliðinde) yapýlmasýný 

buyurduðu içkili-müzikli eðlentiden 

geldiði sanýlmaktadýr. 

“Ýki mýzrak uzunluðunda” (Kabe kavseyn); 

Alevilikte Hakk’a ulaþmayý engelleyen bir ölçü 

olarak algýlanýr. Ýnsan gönlü, Tanrý’nýn tecelli 

ettiði yerdir. Kendini Hakk’a vererek cezbeye 

kapýlan biri için “kabe kavseyn”. Tanrý’ya 

kavuþmayý önleyen bir engel durumundadýr. 

Tanrý yolundaki tarikat yolcusu, yol eri bu 

uzaklýðýn ötesine geçemezse Tanrý’dan uzak 

kalmýþ kabul edilir; insan-ý kâmil, bu uzaklýðýn 

ötesine geçerek Tanrý’yla “bir” olur. 

Ýki Kutup; Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin’den 

söz edilirken söylenir. Aleviler, “Ýki Kutup” anlamýna 

gelen “kutbeyn” sözcüðünü kullanýr. 

Evrensel Ýnançlarda ve 

Geleneklerde “2” 

Ýlk sayý, birinci sayý kendi benzeriyle 

karþýlaþtýðýnda ikinci sayý, ikilik de ortaya 

çýkmýþ demektir. Yazýlanlara göre 

“bir” sayýsý bir olarak kalmak istemez 

ve sayýlar yolunda, ikili kodun koþullarý 

gereði, “iki” ile buluþmayý arzular. Ýþte o zaman 

da “bir” sayýsý bireyselliðini yitirip “iki” 

olur ve ikinin “egemenlik” kurduðu bir dünyada 

yer alýr. Nerede “iki” sayýsý varsa orada “çatýþma” 

ve “ikilik” de vardýr. Kanýlar, inançlar, 

duygu ve düþünceler birbirleriyle “çarpýþýr”, 

birbirlerine “baský” yapar ve birbirlerine “üstün” 

gelemeye çalýþýrlar. 

“Ýki” sayýsýnýn bütün “ustalýðý” ise doðru 

ortamý, dengeyi ve uyumu saðlamak için sözkonusu 

düþünce ve duygularýn “karþýtlarýna” 

da yer vermesidir. Zýtlarýn analizi ve gözleminden 

sentezler doðduðu için “iki” sayýsý da düþüncenin 

“anasý-babasý”dýr. Bu özelliðinden 

dolayý anlamý “belirsiz” ya da “çok anlamlý”dýr. 

Sürekli iyiyle kötü, olumluyla olumsuz, 

yaþamla ölüm, alçakla yüksek, gündüzle gece 

ve erkekle diþi arasýnda “mekik dokuduðundan” 

yansýz olmasý istenir. 

“Bir” sayýsýnýn ne saðýnda “doðru”, ne solunda 

“yanlýþ” ya da bunun tersine ne saðýnda 

“yanlýþ”, ne solunda “doðru” bulunmadýðýndan, 

bu sayý kendinden “kuþkuya” düþmez. 

Ama “iki”, kendi “karþýtlarýnýn” tutsaðýdýr. Ne 

var ki “iki”yi etkileyen “zýtlýklar”, “olumsuz” 

zýtlýklar deðildir ve içerdiði, var olmasýný önerdiði 

“ikiye bölünmeler”, ruhsal “birlik” yönünden 

her zaman “tehlikeli” deðildir. 

Bazen, ayný anda her iki yanda bulunma 

yeteneðine sahip olduklarý için “hoþ” üstünlükleri 

bile vardýr! Benzerlerinin “kafasýný karýþtýrma” 

gücüne sahip; bundan daha ilginç özellik, 

armaðan olabilir mi? 

“Ýki” sayýsý, sayýlara, kendi kendilerini “aþmaya” 

çaðýrýr. O, eski halinden ve içlerindeki 

çatýþmanýn artýp durmasýndan “yakýnanlara” 

kýlavuzdur ve bireyselliðinin “yolunu” gösterir. 

“Uyuþmazlýk” ve “karþýtlýðý” içeren “iki”, öte 

yandan yaratýcý bir “evrimin” tohumu olabilir. 

Çift baþlýlýk ve çift görüþlülük Janus’a “üstünlük” 

saðlamýyor mu? Ýmge tarifsiz güzel ve 

simgesel. Janus, geçiþler ve geçitlerden sorumlu, 

“iki baþlý” tanrýydý. 

Sýrt sýrta duran iki yüzü 

sayesinde geçmiþi 

ve geleceði anlýyor, bu 

iki “evreni” tek bir görünümde 

birleþtirebiliyordu. 

Janus’un “çifte 

yüzü” giriþlerle çýkýþlarý, 

içle dýþý, saðla solu, 

önle arkayý, yukarýyla aþaðýyý ve evetle hayýrý 

ayný zamanda “gözaltýnda” tutmanýn mümkün 

olduðunu simgeler. 

“Ýyi” anlaþýldýðý, “sevildiði” ve “dizginlenebildiði” 

zaman “iki” sayýsý iþte bu üstünlüklere 

sahiptir. 

Rüzgârdan Sor Beni 

Fýrtýna mý ektim rüzgâr mý biçtim 

Gelen geçen koðulaþýp der beni 

Nice acýlardan dertlerden geçtim 

Çal güzelim taþtan taþa vur beni 

Yýl yürüdü hayli menzil almýþým 

Aðardý saçlarým koca olmuþum 

Yüreðimi enginlere salmýþým 

Ýster azad eyle ister sar beni 

Seslendim daðlara daðlar deline 

Koç yiðitin soyu sopu biline 

Güzeller meydana çýkýp salýna 

Seyreyleye ol meydanda yar beni 

Alkan’ým derman yok senin derdine 

Baykuþ yuva yapmýþ viran yurduna 

Sorma kel daðlarýn uyuz kurduna 

Esen yelden rüzgârdan sor beni 

26 Sayý 3

Erozyon kent hayatýna yöneliþle 

baþladý… Akla, mantýða ve vicdana 

sýðmaz inantýlarýný savunmakta 

ve insanlarý içten içe çökerten merhametsiz 

isnatlar icat etmekte hayret 

feza beceri gösteren Ortodoks dinin dinbazlarý 

karþýsýnda kentlere inen toy ve saf Aleviler, 

o hayasýz ve merhametsiz suçlamalarla aþaðýlanmamak 

ve pervasýzca sürdürülen baskýlara 

muhatap olmamak için itikatlarýyla birlikte 

kimliklerini de “gizlemeyi” yeðlediler… pratiklerini 

yaþama geçiremediler… teorilerini yitirdiler… 

Durum öyle gösteriyordu ki çözülüþ 

bu kadarla da kalmayacak, yeni akýbetlerle 

buluþacaktý… Öyle de oldu… Kargaþa ve kaos 

Alevilerin içine “daldý”… 

Bu durum, kendisine ortak kabul etmeyen 

egemen dinin, Alevileri Sünnileþtirmeyi amaçlayan 

tarihsel ve kadim politikasý için arayýp da 

bulamayacaðý bir “fýrsattý”…. Üstelik, devleti 

temsil eden kadrolarda da ayný amacý paylaþan 

þuursal bir “genin” varlýðý ve icraatý açýkça 

görülüyordu…. Devlet, laik cumhuriyetimize 

karþý olan ve hayatýn merkezine insaný deðil 

“Allah”ý koyan; düþünmeyi deðil inanmayý 

öðütleyen þeriatçý ortodoks din anlayýþýna egemenlik 

tanýrken, hayatýn merkezine “insaný ve 

aklý” koyan; laikliðin ve devrimci Atatürk 

anlayýþýnýn doðal ve taviz vermez yandaþý Alevilere 

ve Aleviliðe “meþruiyet” tanýmamakta 

ýsrar ediyor, hukuken laik olan devlet yapýsýnýn 

baþýna Sünni devlet “þapkasýný” geçirmekte 

sakýnca görmüyordu… Diyanet’le el ele verip 

Alevileri kendileri gibi düþünen, kendileri gibi 

yapan bir Müslümanlýkla kucaklaþtýrmanýn; 

“sahipsiz” (?) kalan Alevileri sahiplenmenin 

tam zamanýydý… 

Ancak, “atak”, bu örtülü ittifaktan önce 

Alevilerden geldi. 

Ýsimleri bayrak olmuþ Alevi ulularýnýn 

adýyla kurulan örgütlerin çatýsý altýnda bir araya 

gelen gruplardan bazýlarý, “Devlet-Diyanet 

ittifakýnýn” yapmak istediði “sahiplenme” iþini 

kendileri “yüklenmeye” kalkýþtýlar… Bunlar, 

sanki Aleviler “çýplak” ve “donsuz” kalmýþ da 

Alevileri “giydirip donatmýþlar”; Aleviler “açsusuz” 

kalmýþlar da karýnlarýný doyurup “rýzkýný” 

vermiþler; Aleviliðin tarihsel direnmesinde 

sanki kendileri “can verip kanlarýný” 

akýtmýþlar edasýyla Aleviler üzerinde “hak” iddia 

ediyor, Alevileri ancak biz “temsil” ederiz 

diye dayatýyor, Alevilere “mevla” olmanýn 

hayaliyle olmadýk iþgüzarlýklar sergiliyorlar… 

Sünnileþme… Nadir Þah Þiiliði’ne yönelme… 

Aleviliðin teolojisinde yer bulmasý olanaksýz 

“ateizmin taklitçiliðine” sapma… “Nasyonalist 

amaçlar” güden hesap ve eylemlerle 

ulusal bütünlüðü sabote edip “Türk-Kürt 

bütünlüðünü” dinamitleme… Kiþisel çýkar ve 

ihtiraslara Aleviliði “peþkeþ” çekme… Bir tür 

demografik zenginliði ifade eden “mozaik” 

yapýyý parçalayýcý ve daðýtýcý emellere “ustaca” 

alet etme… Ve bu amaçlara göre “icat” 

edilmiþ Alevilik taným ve tarifleri… Hep bu 

“kaos” döneminin yarattýðý sapmalardý… 

Alevilere Mevla Olmak… 

Âbidin Özgünay 

Ýsimleri bayrak olmuþ 

Alevi ulularýnýn adýyla 

kurulan örgütlerin çatýsý altýnda 

bir araya gelen gruplardan bazýlarý, 

“Devlet-Diyanet ittifakýnýn” 

yapmak istediði 

“sahiplenme” iþini 

kendileri “yüklenmeye” kalkýþtýlar… 

sanki Aleviler 

“çýplak” ve “donsuz” kalmýþ da 

Alevileri “giydirip donatmýþlar.” 

Bu baðlamda, kimileri dindarlýk adýna Þiiliðin 

“ütopik ve teokratik kucaðýnda” Alevileri 

sahiplenmeye yöneliyor… Kimileri “solculuk”, 

laiklik, çaðdaþlýk adýna ortaya çýkýp Alevileri 

peþlerine takmaya, deðerlerinden koparmaya 

çalýþýyordu… Oysa Aleviliðin öz deðerlerini 

ve felsefesini “yok” sayýp çiðnemek ne 

çaðdaþlýðýn, ne laikliðin, ne de “solculuðun” 

gereðiydi. Bu “aldatýlmýþlýk”, baþkalarýna “sýrt 

sývazlatmak” ve “yaltaklanmaktý…” 

Kimileri ise insana “özgürlük” tanýmayan 

kilisenin Allah anlayýþýndan kurtulmak için Allah’ý 

“öldürüp” insana “özgürlük” kazandýrma 

savaþý veren ateistlere “imrenip” onlarý “taklide” 

yönelerek Allah ile bu tür bir “kavgasý” 

olmayan Alevileri ateizme “davet” ediyordu… 

Hemen belirtelim ki biz, dinlerin Ortodoks 

kollarýnýn “hikmetinden” sual olunmaz Allah 

anlayýþýna ve insaný “kullaþtýran” tasarýmlarýna 

“biat” etmeyip yan duran ateist kimliklere 

“saygý” duyarýz. Ateizm, Ortodoks dinlerin insan 

özgürlüðüne yönelttiði “inkâra” bir baþkaldýrýdýr… 

Ancak Alevi teolojisinde, özgürlüðü 

reddeden. “böyle yazdým böyle olacak”, diye 

dayatan bir Allah “mevcut” deðildir. Allah 

ile Aleviler arasýnda “yetki” kavgasý deðil, 

“dostluk” vardýr…. Bu nedenledir ki Alevi, Allah’ý 

“öldürerek” özgürlüðün peþine düþmeye 

gerek görmez. Ateizmin “peþine düþtüðü” özgürlük 

Aleviliðin “kurgusunda ve mayasýnda” 

zaten mevcuttur. Onu “dýþarýda” aramak, Allah’ýn 

evini “yürekte” deðil, “Mekke”de aramaktan 

öte bir þey deðildir… 

Ýçlerinde kiþiliðine saygý duyduðumuz 

isimlerin de bulunduðu bu muhteremler anlaþýlýyor 

ki bu gerçekleri “bilmezlikten” geliyorlar. 

Alevi tevhidinde yaratan-yaratýlan ayrýlýðýnýn 

deðil, “Halik-Mahluk” birliðinin egemen 

olduðunu “gözden kaçýrýyorlar”… Alevi 

öðretisinde, insanýn iradesini kullanmakta 

“hür”, kararlarýnda “özgür” olduðunu “unutmuþ” 

görünüyorlar.. Kýsacasý, hem ateizmi 

Aleviliðe “musahip” kýlýp Alevilerin Allah’ýný 

“öldürüyorlar”, hem de “analarýnýn memesi” 

gibi Aleviliðe sahip çýkýp Alevilere “mevla” 

olmaya kalkýþýyorlar… 

Kimileri de Aleviliði Ýslam’ýn “dýþýna” sürdüler… 

Oysa, Alevilik “salt pozitif düþüncelerle” 

anlatýlamaz ve kavranýlamaz… Aleviliði 

“Ýslam dýþý” saymak, Aleviliðin çaðlara açýlan 

“evrimsel” yönünü açýklamaz… Evrim de devrim 

de belli bir “kökten” gelir… Ortodoks 

Müslümanlýk olmadan “Heterodoks Alevilik” 

oluþamazdý. Bunu bilmeden, “Alevilik Ýslam 

dýþýdýr”, demek gerçeklerle de bilimsellikle de 

evrimci ve devrimci ruh ile de baðdaþtýrýlamaz… 

Ýnkârcýlýktýr… 

Bütün bu “sapma” ve özden “kayýþlar” bizi, 

Aleviliðin taným ve tarifine bir kez daha 

“baþvurmamýzý”, inancýmýzýn nicelik ve niteliðiyle 

ilgili bilgimizi “yenilememizi” zorunlu 

kýlýyor. 

Alevilik; insaný “kutsallaþtýrýp” hayatýn 

merkezine koyan, dinin “bedene yük” edilen 

tarafýna deðil, dinin “ruhuna” yönelen; Kitap’ýn 

ne dediðine deðil, “ne demek istediðine” 

öncelik veren; çözümlere nakil ile deðil, “akýl” 

ile yönelen; kýyas ile deðil, “rey ve içtihatla” 

hükmeden; “yaratan-yaratýlan birliðini” 

özümseyen; “evrensel ve rasyonel” inanç ve 

kültürlerle kendini tamamlayan; “insanlýk sevgisini” 

dine sokan, maðrur “Arap þovenizmine” 

ulusçu direnmelerle karþý duran; tasavvuf felsefesinin 

açýlýmlarýyla “duraðan din anlayýþýnýn” 

kabýndan taþan; “akýl-iman-yaþam” bütünlüðünden 

oluþan “özgün ve aþkýn bir Ýslami 

yorum”dur. 

Alevilik, henüz Alevilerin sahiplenebileceði 

“net bir tanýmda” birleþmemiþken kim veya 

hangi örgüt Aleviliði “temsil ettiði” söylemiyle 

ortaya çýkýyorsa orada yalnýz bir “kuruntu” 

deðil, baþka “hesaplar” var demektir. Aleviler 

ve Alevilik ne kiþilerle, ne de dernek, vakýf vb, 

örgütlerle “baðýmlý”dýr. Alevileri kimin temsil 

edeceðiyle ilgili bir “platform” ne kurulmuþtur 

ne de böyle bir “seçim” yapýlmýþtýr. 

Diðer taraftan esefle görülmektedir ki günümüzün 

Aleviliði, “övünerek” hatýralarýmýzda 

yaþattýðýmýz “omurgasý ve baþý dik” Aleviliðin 

hayli “uzaðýna” düþmüþtür. Özünden “kaymýþ” 

bir topluma “mevla” olmak kavgasýna girmek, 

bilinçli ve saygýn bir amacý sahiplenmenin deðil, 

“baþ olma” ihtirasýnýn zebunu olmaktýr. 

Oysa, þimdilerde yüklenilecek “asýl görev”, 

ruhunu “çiðneyerek” bedenini “gezdiren” ve 

Alevi olmayý “semah dönmek, cem yapmak” 

sanan Alevilere “efendi” olmak deðil, Alevileri 

“yetkinleþtirecek”; öz ahlaký ve inancýyla 

“bütünleþtirip” ayaða kaldýracak, kendisine ve 

inancýna “yeterli” hale dönüþtürüp “ilke ve 

felsefesiyle” bütünleþtirecek hizmetlere yönelmektir. 

Devletimiz de ayrýcalýklar “kaldýrýlmadan” 

halkýnýn ve Alevilerin “mutlu” olabileceði hayalinden 

kendini kurtarmalýdýr. Zira ayrýcalýklar 

kaldýrýlmadan “eþitlik”, eþitlik olamadan 

“demokrasi” yaratýlamaz. Yönetimlerin, din 

Sünniliktir anlayýþý “devam” ettikçe, Müslümanlýk 

“görüntüde” arandýkça, Aleviler “yok” 

sayýlýp meþruiyetten “yoksun” býrakýldýkça 

“direnmelerini” sürdürecek, insanýn özgürlüðüne, 

bilime, çaðdaþ ve laik yaþama, dinini 

aklýn “kucaðýnda” yorumlamaya ve Atatürk’ün 

devrimci anlayýþýnýn “varisi” olmaya 

devam edecektir. 

Ekim 2004 27

Makedonya Gezi Notlarý 

Ayhan Aydýn 

Makedonya gezisi yaþamýmýn en ilginç deneyimlerinden birisi oldu. 

Erol Ahmet’in ricasýyla katýldýðým Makedonya gezisinin izlenimlerini 

sizlerle paylaþmak istiyorum. Geziye ayrýca Cem Vakfý’ndan Hüseyin 

Akdoðan ve Ali Rýza Uðurlu da katýldý. 

Makedonya iki milyonluk küçük bir ülke. O kadar güzel 

bir coðrafya ki her tarafý ormanlarla kaplý, her yan 

yeþillik. Türklerin çok derin duygularla baðlý olduðu 

bu güzelim ülkede iþsizlik, fakirlik büyük sorun. Ama 

görebildiðim kadarýyla iþçiler aracýlýðýyla Batý Avrupa’yla 

yoðun bir iletiþim saðlanmýþ durumda, geliþmeye açýk bir ülke 

izlenimi býraktý bende Makedonya. Makedonya denince ben, Büyük Ýskender 

ile Atatürk’ü hatýrlarým. Çünkü Büyük Ýskender Makedonyalý. 

Fakat gelin görün ki, bizim Yunanlý komþularýmýz buna dayanamýyorlar, 

bunu hazmedemiyorlar. Ülkelerinde yaþayan üç yüz bin kadar Makedon’un 

varlýðýný “hiçe saydýklarý” gibi, uluslararasý alanda Makedonya’nýn 

tanýnmamasý için yoðun çabalar harcýyorlar. Bana verilen bilgiye 

göre bayraklarýnýn þekline bile karýþýp onlara ültimatom vermiþler. Büyük 

Ýskender’in kendi kültürlerinin bir parçasý olduðunu, kendi topraklarýnda 

doðduðunu söylemiþler. 

Üsküp denince büyük þairimiz Yahya Kemal Beyatlý aklýmýza geliyor. 

Onun doðup büyüdüðü kent olan Üsküp, Tetova yani Kalkandelen, 

Kýrçova; bunlar hep Türklerin tarihlerinde güzel anýlar býrakmýþ yerler. 

Doðal olarak bunlar içinde en anlamlýsý Atatürk’ün okuduðu kent olan 

Manastýr’dýr. Dünyaca ünlü Ohri Gölü’nün kenarýndaki Ohrid kenti (ki 

burada Sarý Saltuk’un da bir makamý var) ve buradaki en önemli Bektaþi 

merkezlerinden Pirlepe yakýnlarýndaki Kanatlar köyü, görülmeye deðer 

yerlerden birkaçý. 

Bizler buraya temel atma töreni için geldik. Gönül isterdi ki bir araþtýrma 

gezisi için gelmiþ olalým.Olanaksýzlýðýmýzý düþünürsek bu kadarýna 

da “þükür” demek geliyor içimden. Öyle ya gönül neler ister ama tümüne 

kavuþamazsýn. 

Sýrplarýn, ülke nüfusunun önemli çoðunluðunu elinde bulunduran 

Arnavutlarýn, Yunanlýlarýn, Bulgarlarýn baskýsýyla neredeyse bir sorunlar 

kuþatmasýna alýnan “zavallý” bir ülke Makedonya Cumhuriyeti. Ýki milyonluk 

nüfus içinde Türklerin, yüz yetmiþ bin kadar olduðu sanýlýyor. 

Türkiye’ye vize uygulamayan, bizlerden esintiler taþýyan, bu güzel 

ülkenin güzel insanlarýna aslýnda destek olmak bizim tarihi bir görevimiz. 

5 Temmuz 2004 

Ziyaretin ilk gününde Kýrçova’yý tanýmak için kenti geziyoruz. Burada 

gerçekten de çok camii var. Tarihi ve büyük camiilerin þadýrvanlarýnýn 

olduðu gözleniyor. Yaya olarak eskisinin yýkýlýp yenisinin yapýlacaðý 

Hýdýr Baba Tekkesi’nin bulunduðu alana gidiyoruz. Tören için hazýrlýklarýný 

sürdüren dernek yönetimi büyük bir gayret içinde. Kent bizim 

Anadolu’daki ilçelere çok benziyor: Sokaklarda oynayan çocuklar, caddeye 

sarkmýþ seyyar satýcýlar, Batý Avrupa plakalý arabalar ve tabii 

gurbetçiler; saçlar boyalý, kulaklar küpeli yeni gençlik; giyimler rahat, 

kimi uzun paltolu, baþý baðlý Sünni Arnavut kadýnlar, mini etekli, sýradan 

giyimli kadýnlar; fesli erkekler, kahveleri dolduran iþsiz insanlar... o 

kadar çok benzer yönü var ki Türkiye’yle. 

Gün içinde bizlere yemek veren Ressam Veysel Servisa’nýn “sonsuz 

ve sýnýrsýz” hürmetini; evlerine konuk eden Ali ve Bayram Alidoski 

kardeþlerin tatlý “muhabbet”ini unutamýyorum. 

6 Temmuz 2004 

KIÇEVO (KIRÇOVA) MAKEDONSKÝ BROD, HIDIR BABA TÜRBESÝ: Tarihi köklerinin 

hayli eskilere gittiðini öðrendiðimiz ve Kýrçova Ýli’ne baðlý bir 

ilçe merkezinde bulunan ve zaman zaman “Haydar Baba”, “Hýzýr Baba” 

olarak da anýlan Hýdýr Baba’nýn Makedonya’da çok ünlenen ziyaret yerlerinden 

birisi olduðu anlaþýlmaktadýr. Aynen Türkiye’nin kimi 

yörelerinde rastladýðýmýz gibi Tekke terimi, ibadet mekâný ya da merkezi 

anlamýnda kullanýlýyor. Yoksa Tekke denilen yer, sadece ziyaret edilen, 

mezar bulunan bir mekân deðil. 

Kiçevo (Kýrçova)’ya baðlý Makedonski Brod isimli ilçe merkezinde 

bulanan Hýdýr Baba Türbesi’nin yer aldýðý alan aðaçlarla kaplý yemyeþil 

bir tepenin üzerinde. Uzun taþ merdivenlerden týrmanýlarak çýkýlan türbenin 

bulunduðu mevki, kenti tepeden kucaklayan bir konuma sahip. 

Ama gerek Bulgaristan’da rastladýðýmýz ve gerekse diðer Balkan topraklarýnda 

duyduðumuz gibi bu türbe de maalesef þimdi bir “Hýristiyan” 

ziyaret mekâný olmuþ: On Ýki Ýmamlar’ýn resimleri yerine On Ýki Havari 

resimlerinin, abartýsýz elli tane Hz. Ýsa, Hz. Meryem resminin, ikonalarýn 

ve Hýristiyanlýða ait sayýsýz figürün bulunduðu bu türbenin kapýsýný da 

bize bir Hýristiyan kadýn açtý. 

Hýdýr Baba’nýn ismini ve inancýný yaþatmak için ayný isimle Kýrçova’da 

bir dernek kurulur. Uzun zamandýr Kýrçova’nýn Çiflik Mahallesi’ndeki 

Hýdýr Baba Tekkesi’nde (ibadetevi, cemevi) tarihine ve kültürüne 

sahip çýkmaya çalýþýr dernek yöneticileri. Tekkenin babasý Eyüp Rakibi’nin 

de katýldýðý ziyaret sýrasýnda þahsen benim bir tesadüf eseri bulduðum 

iki Bektaþi mezar taþý ilgi uyandýrdý. Büyük bir meþe aðacýnýn 

dibinde bulanan bu mezar taþlarýnýn önemi o kadar büyük ki bunu ancak 

“anlayan anlar”. Çünkü Hýristiyanlar ya da Bektaþi olmayan diðer uluslardan 

insanlar Türk’e ait, Bektaþiye ait ne varsa yok etmenin planlarýný 

her zaman yapmýþ ve uygulamýþlar. Bunun kanýtý anlamýnda, yüzlerce 

yýllýk tarihe sahip Bektaþi dergâhýndan, Bektaþilik adýna, Türklük adýna 

ne varsa kazýnmýþ, atýlmýþ; açýkta tek bir mezar taþý yok. Türbeye yakýn 

bir yerde daha önce mihmanlarýn aðýrlandýðý büyük bir “Konak” da 

maalesef þimdi baþkalarýnýn eline geçmiþ. Ýlginçtir, bu büyük “Konak” 

bana, Ýzmir Narlýdere’deki Tahtacý dede ve mihman evlerinin mimarisini 

hatýrlattý. 

MUHARREM BABA TÜRBESÝ: Kýrçova merkezine çok yakýn, çok geniþ 

ve düz bir arazi içinde bulunan Arnavut Çervivçi köyündeki Türbe içinde 

iki mezar var. Bir ölçüde mezar taþlarý korunmuþ durumda; adam 

boyu otlar içindeki mezar taþlarýnýn “bol bol” görüntülerini aldým. Anlatýlanlara 

göre Muharrem Baba Ýþtip’te derviþ olmuþ, Hamza Baba’dan el 

almýþ, Tiran’da Salih Niyazi Baba’yý ziyaret edip babalýk icazetini almýþ; 

1937 yýlýnda ise Kýrçova’ya gelip tekkesini kurmuþ. 

Ayný akþam inançlý üç Bektaþi genci (Baftir Tüfekçi, Almir Þeydo, 

Ermin Eþrefzade) bizi, bir dað lokantasýnda yemeðe götürdü; doya doya 

muhabbet yaptýk. 

7 Temmuz 2004 

TEMEL ATMA TÖRENI: Makedonya’nýn Kýrçova kentinde daha önceki 

Bektaþi ibadet mekânýnýn yetersiz kalmasý nedeniyle daha büyük ve modern 

bir kültür-inanç merkezinin yapýlmasý için ilk büyük adým 7 Temmuz 

2004 Çarþamba günü atýldý. Hýdýr Baba Tekkesi Derneði tarafýndan 

organize edilen temel atma törenine Makedonya Ulaþtýrma ve Baðlantý 

Bakan Yardýmcýsý, Ýçiþleri Bakanlýðý Müfettiþi, Belediye Baþkanlýðý yetkilileri, 

Arnavutluðun Makedonya Büyükelçisi’nin yaný sýra Arnavutluk’tan 

ve Makedonya’nýn farklý illerinden birçok Bektaþi babasý ve derviþi 

de katýldýlar. Hýdýr Baba Tekkesi Derneði’nin Baþkaný Gafur Veliu 

ile ona yardýmcý olan diðer yönetim kurulu üyelerinin, yapýmý planlanan 

Kültür ve Cemevi’nin tamamlanabilmesi için Türkiye’den de maddi ve 

manevi beklentileri var. 

Temel atma töreininden sonra bir otelde verilen yemeðe katýlan konuklar 

hem Arnavutça, hem Türkçe, hem de Makedonca nefesler söyleyerek 

günü daha anlamlý kýldýlar. Yemekten sonra ben bir gün önce ziyaret 

ettiðim eve tekrar giderek Ali ve Bayram Alidoski kardeþlerle söyleþi 

yaptým. Onlarýn ve Ali Alidoski’nin çocuklarýnýn Türkçe söyledikleri 

nefesleri kaydettim. 

8 Temmuz 2004 

HARABATÝ BABA DERGÂHI: Bugün dernek yönetimi bizi yalnýz býrakmýyor. 

Tetova’da (Kalkandelen) bulunan tarihi Harabati Baba Dergâhý’ný 

ziyaret için yola çýkýyoruz. Dergâh’ý ziyaret etmeden önce Gostivar ili 

yakýnlarýnda yaþayan Hýdýr Baba Tekkesi Babasý Eyüp Rakibi’yi Vrutok 

köyünde ziyaret ediyoruz. Bu köy ayný zamanda Vardar Nehri’nin de 

doðduðu köy. Baba balýkçýlýk yapýyor. Kendi evinin yanýnda tesislerini 

kurmuþ, metre uzunluðunda balýklar yetiþtiriyor. Uzun bir söyleþi yapýyorum. 

Ýlginç bir bilgiye de ulaþýyorum: Kendisi ABD’deki meþhur 

Detroit Recep Baba Dergâhý’nda iki buçuk ay kadar kalmýþ. Ünlü Ferdi 

Baba’nýn bilgilerinden faydalandýðýný öðrendiðim Eyüb Baba’dan Recep 

Baba hakkýnda ayrýntýlý bilgiler derliyorum. 

28 Sayý 3

CAFER BABA TÜRBESI: Vrutok köyüne bir km. uzaklýkta bulunan erenlerden 

Cafer Baba Türbesi’ni de ziyaret ediyoruz. Bu türbe de çok harap bir 

haldeyken mihmanlar tarafýndan onarýlmýþ. Türbenin bulunduðu alan 

içinde tarihi Bektaþi mezar taþlarý muhafaza edilmiþ. 

TETOVA (KALKANDALEN), HARABATI DERGÂHÝ: Tarihiyle ilgili bilgileri 

sevgili dostumuz, deðerli insan Þevki Koca’nýn Cem Dergisi’ne yazmýþ 

olduðu yazýdan hatýrladýðým Harabati Dergâhý’nýn açýkçasý bu kadar 

büyük olacaðýný tahmin etmiyordum. Görünce anladým ki bu “Dergah” 

tam anlamýyla bir dergâh ve iyi korunmuþ, en büyük Bektaþi dergâhý. 

Dört yüz elli yýllýk olan bu büyük dergâh ayný zamanda “Sersem Ali 

Baba Dergâhý” olarak da anýlmaktadýr. Duvarlarla çevrilmiþ çok geniþ 

bir bahçe içinde bulunan Dergâh; türbeleri, meydanevi, mihmanevi, 

büyük çeþme, büyük þadýrvan, vb.’nin de içinde yer aldýðý yapý birimleriyle 

tam bir kompleks görünümünde. Harabati Dergâhý’nýn içinde bulunduðu 

Teteva (Kalkandelen) ilinin nüfusunun çoðunluðu Arnavutlardan 

oluþuyor. Dört yüz elli yýllýk tarihinde birçok badireler atlatan bu 

dünyanýn en büyük Bektaþi dergâhý, þimdi her zamankinden daha zor 

günler yaþýyor. 

Harabati Dergâhý’nýn Babasý Tahir Emini ve Dergâh’ýn tek derviþi 

Abdülmütalip Bakýri’den aldýðýmýz bilgilere göre, son iki yýldýr ve özellikle 

de son dönemlerde Dergâh üzerinde çok büyük baskýlar yaþanmaktadýr: 

“Ýslam Birliði” adý altýnda militarist dinci bir yapýya sahip olduklarý 

anlaþýlan örgütlü bir gurup tarafýndan açýkça Dergâhý’n tüm mal varlýðýna 

el konulmasý, buradaki Bektaþi/Alevi varlýðýnýn yok edilmesi 

yönündeki çalýþmalar tüm hýzýyla sürdürülmektedir. Önce, Tahir Emini 

Baba’da mevcut bulunan belgelerde de kayýtlý Harabati (Sersem Ali Baba) 

Dergâhý’na ait vakýf arazilerine zorla el konulma giriþiminde bulunulmuþ 

ve Dergâh’ýn bitiþindeki tepelik alanýn eteðindeki tarla iþgal edilerek 

demir ve çitlerle çevrilmiþtir. Herhalde ya belediyeden ya da baþka 

idari mercilerden kolaylýklar “yakalamýþ” olacaklar. Bununla yetinilmemiþ, 

elli kiþilik silahlý bir gurup, bir gece yarýsý Dergâh’a baskýn yapýp 

silahla içeride bulunanlarý tehdit ederek Dergâh’ýn bir bölümünü ele 

geçirmiþlerdir. 

UÇK, yani Yugoslavya’nýn parçalanmasýnýn arkasýndan yaþanan kanlý 

olaylar sýrasýnda kurulan Arnavut paralý ordu milislerinden kiraladýklarý 

katilleri de arkalarýna alarak, Dergâh’ýn Bektaþi Meydanevi’ni 

iþgal eden elli kiþi, burada ezan okuyup, namaz kýlmýþlardýr. Yine burada 

ibadette bulunan analarýmýza hakaret ve iþkence eden bu terörist guruba 

kadýnlar karþý koymuþ; gece boyunca Meydanevi’nden çýkmayarak 

iþgalcilere karþý direniþ göstermiþlerdir. Bununla yetinmeyen azýlý gurup, 

babayý ve derviþi ölümle tehdit etmiþler ayrýca Abdülmütalip Bakýri 

Derviþ’e birçok kez kurþun atmýþladýr. 

Bu hain saldýrýlarý men etmek için gerek ildeki gerekse diðer illerdeki, 

Arnavutluk’taki tüm Bektaþi kurumlarýyla, devlet birimleriyle temasa 

geçip, iþgalci, saldýrgan gurubu mahkemelere veren Tahir Emini Baba ve 

onun baþ yardýmcýsý, derviþi Abdülmütalip Bakýri bu giriþimlerden bir 

netice elde edememiþlerdir. Dergâh’ýn 

baþka birimlerine de el koymaya baþlayan 

bu çetenin arkasýnda Teteva Müftüsü’nün 

yanýnda Almanya’da Kaplancýlar 

olarak bilinen Ýslamcý terör guruplarýnýn 

da olduðu söylenmektedir. 

Anlaþýlan Batý Avrupa’dan dýþlanan 

dinci terör guruplarý Balkanlara sýzarak 

buralarda kendilerine yeni üstler 

kurmaya çalýþmaktadýrlar. 

Telefonlarý kesildiði için dünyayla 

baðlantý kurmalarý engellenen, yiyecek 

kaynaðý durumundaki inekleri çalýnan 

bu insanlarýn dramý aslýnda dünya 

insanlýðýný da ilgilendirmektedir. 

Bizi üzen vahim bir olay da Dergâh’ta 

misafir olduðumuz 8 Temmuz 

Perþembe gecesi yaþanmýþtýr. Dergâh’a 

giren ve büyük ihtimalle ayný 

çetenin mensuplarý olduðu anlaþýlan 

kimliði belirsiz insanlarca dört Bektaþi 

mezar taþý kýrýlmýþ, ikisi yerlerinden 

sökülerek sürüklenip baþka yerlere 

atýlmýþtýr. 9 Temmuz 2004 Cuma günü 

Mekadon polisini çaðýrarak konu hakkýnda zabýt tutturduk. Polisler de bu 

olayýn ilgili kiþiler tarafýndan yapýlmýþ olma ihtimali üzerinde durdular. 

Deðerli Dostlar; bu güzel memlekette, yüzyýllar boyunca her türlü 

zorluða karþý Hak/Muhammed/Ali adýna, Aleviliðin/Bektaþiliðin tüm erdemlerinin 

yaþamasý için çeraðlarýný uyarmýþ canlarýmýz çok zor durumdalar. 

Bizlerden aðlayarak yardým istiyorlar/bekliyorlar. Çaresizler. Korkusuzca 

zalime karþý direnen bu gönülleri tertemiz insanlarýmýza sahip 

çýkmayacaðýz da ne yapacaðýz? Gün, birlik ve dayanýþma günü deðil mi? 

Onlarýn bir çok ricasý var. Her þeyden önce neden dünya Alevileri Bektaþileri 

bizim sesimizi duymuyorlar?, diyorlar. Burasý cennet kadar güzel 

bir yer, gelsin Aleviler/Bektaþiler burada konaklasýnlar; hem bize sahip 

çýksýnlar, hem de buranýn güzelliklerini görsünler, diyorlar. Avrupa’dan 

Türkiye’ye giderken neden bizim Dergâh’ýmýza uðramaz insanlar, “neden 

Türkiye’den ziyaretçimiz yok?”, diye hep bana soruyorlar. 

Ben de diyorum ki, gerçekten de cennet kadar güzel bu beldeyi ziyaret 

etmek, bu Balkan topraðýna uðramak bir hac deðil midir? 

Þimdi Soruyorum Dostlar; 

• Bu terör çetesine kimse dur demeyecek mi? 

• Dört yüz elli yýllýk Bektaþi dergâhý terör odaklarýnýn eline mi teslim 

edilecek? 

• Dünyadaki Alevi/Bektaþi örgütleri Ali hakký için bir tek adým atmayacaklar 

mý? 

• Yüzyýllardýr çile çeke çeke, her türlü zulmü yaþamaya alýþtýrýlan bu 

Alevi/Bektaþi toplumunun bir tasasýz günü olmayacak mý? 

• Yüzyýlladýr daðýtýla, daðýtýla; parçalana, parçalana; bölüne, bölüne 

birbirinden koparýlan dünyadaki tüm Alevi/Bektaþi topluluðunu 

kucaklayacak ortak bir örgütlülüðe doðru gidilemeyecek mi? 

• Dünya çapýnda bir merkezde tüm dünya Alevi/Bektaþi varlýðýnýn bilgilerini 

toplayacak bir arþiv, bir kütüphane, bir enstitü, bir bilim-araþtýrma 

merkezi, bir yayýn merkezi kurulamayacak mý? Kurulamayacaksa 

bunca dernek, vakýf niye kuruluyor? Bu kuruluþlarýn tek gayesi 

þölen düzenlemek mi? Þölenlerden elde edilen paralarýn ne kadarý 

araþtýrma/inceleme faaliyetleri için kullanýlýyor? 

Bir sonraki Serçeþme’de, yeni “Gezi Notlarý”nda buluþmak dileðiyle 

esen kalýn…. 

ADRES: 

Makedonya Bektaþiler Birliði 

Oturum Yeri / Harabati Baba Tekkesi/ 

Tetova (Kalkandelen) 

Lubotenska, B.B. 

Tel: +389.(0)70.563 578 (Tahir Emini Baba’nýn Cep Telefonu) 


Ekim 2004 29

Ruhi Su, 1912’de Van’da dünyaya 

geldi, küçük yaþta öksüz ve yetim 

kaldý. Ýlk ve ortaokulu Adana’da 

yatýlý olarak okudu. 1933’te Konya 

öðretmen okulunda son sýnýfta 

iken, bu okuldan Ankara’daki Musiki Muallim 

Mektebi’nin son sýnýfýna yatay geçiþ yaptý. 

1936 yýlýnda bu okulu bitiren Ruhi Su, ayný yýl 

konservatuarýn opera bölümüne girdi. 

1942’de opera öðrenimini tamamladýktan 

sonra, on yýl operada çalýþtý. Bu süre içerisinde 

baþta Bastien Bastienne, olmak üzere Madam 

Butterfly, La Boheme, Satýlmýþ Niþanlý, Fidelio, 

Maskeli Balo, Yarasa, Figaro’nun Düðünü, 

Rigoletto, Aþk Ýksiri adlý operalarda oynadý. 

Ruhi Su, çocukluðundan baþlayan türkü söyleme 

sevdasýný, hiçbir zaman býrakmadý. Kendi 

deyiþiyle, “türkü söylemek bir aþk halidir.” 

“Alevi nefeslerini, Alevi müziðini geniþ halk 

kitlelerine kararlýlýkla ilk duyuran Ruhi 

Su’dur. O Alevi müziðinde, halklarýn yýllar 

süren baþkaldýrý mücadelesini görmüþtür”. 1 

Aldýðý Klasik Müzik eðitimini, türkülerin 

derlenmesinde, notaya alýnmasýnda, söylenmesinde 

ustaca kullanmýþtýr. Daha okul yýllarýnda 

çeþitli korolarýn kurulmasýna öncülük etmiþ, 

türkülerin geniþ kitlelerce sevilmesini saðlamýþtýr. 

Halkýn sanatçýsýdýr, halk ozanlarý, Pir Sultan, 

Yunus Emre, Karacaoðlan, Köroðlu, Dadaloðlu 

yeniden þahlanýr onun sesinde. Yemen 

Türküleri isyandýr, çaresizlik ve ümitsizliðe 

karþý; Zeybekler cesarettir, yiðitliktir onun yorumlayýþýnda. 

Nazým Hikmet, Hasan Hüseyin 

Korkmazgil. Fazýl Hüsnü Daðlarca ve daha 

nice þair ve ozanlarýmýz bir baþka lezzettir 

onun söyleyiþinde. 

Çileli bir yaþam sürmüþ olan Ruhi Su, yaþadýðý 

ülke insanlarýnýn sorunlarýna da duyarsýz 

kalamazdý. Safýný çoktan belirlemiþti. Egemen 

güçlere karþý sazý, sesi ve sözüyle emekten, 

ezilen insanlardan yanaydý O. Onlarýn türküsünü 

söylüyor; sorunlarýný, dertlerini, acýlarýný, 

sevinçlerini, aþklarýný dile getiriyordu. Onlarýn 

özlediði dünyayý beraber düþlüyordu: 

Ýyi ki Geldin 

Ahmet Koçak 

Kýyamet dedikleri 

Ha koptu ha kopacak 

Yoksuldan, halktan yana 

Bir dünya kurulacak 

Bu dizelerdeki anlatýlan düþünceyi hayatýnýn 

merkezine alan bir kiþi “tehlikelidir” gayri. 

“Alevi türküleri söylüyor, komünizm propagandasý 

yapýyor. Hesabý sorula, sesi kesile!” 

Fetva verilir. 

Ve, 1952 sonbaharýnda tutuklanýr Ruhi Su. 

Dönemin meþhur siyasi þubesi, “Sansaryan 

Han”a götürülür, tabutluða konur. Aðýr iþkenceler 

görür. “Adalet tarihimizin en karanlýk 

sayfalarýný oluþturan sistematik iþkence uygulamasýnýn 

talihsiz kurbanlarýndan biri olan 

Ruhi Su, bu olaylarý hiçbir zaman dile getirmedi. 

Uðradýðý haksýzlýklardan kendisine kahramanlýk 

payý çýkartmayý hiç düþünmedi”. 2 

TKP üyesi olmak, Alevi türkü ve deyiþlerini 

söylemek “suçundan” beþ yýl hapis yatar. 

Ezgili Yürek 

Hangi taþý kaldýrsam 

Anamla babam 

Hangi dala uzansam 

Hýsým akrabam 

Ne güzel bir dünya bu 

Ýyi ki geldim 

Süt dolu bir torbayla 

Þöylece çýkageldim 

Kime elimi verdimse 

Döndürüp yüzümü baktýmsa 

Kýsmet kapýyý çaldý 

Kör pýnara su geldi 

Ben þakýyýp durdukça öyle 

Gülün kokusu geldi 

Bebesi olmayana 

Bunalýp da kalmýþa 

Acýlarla yüklü 

Dargýn yüreklere 

Yetiþtim geldim 

Ýyi ki geldim. 

RUHÝ SU 

Burada da boþ durmaz. Beste yapar, þiir yazar, 

türküler söyler. Her ne kadar baðlama yasak 

olsa da “Ruhi Su, türküler üzerine en verimli 

çalýþma dönemini cezaevinde geçirdi. Bestelediði 

türkülerin çoðu bu döneme rastlar. ‘Bu 

Nasýl Ýstanbul Zindan Ýçinde, Mahsus Mahal, 

Hasan Daðý’ gibi...” 3 

Hapislik biter. Sonra sürgüne gönderilir. Bu 

dönemde, zorlu koþullar beklemektedir Ruhi 

Su’yu. Devlete muhalif olduðu için opera 

yaþamý bitmiþtir. Ýþ bulup geçinmesi için gönül 

verdiði türküleri söylemesi de yasaktýr. 

1960 yýlýnda bu yasak kalkar. Bundan sonra 

artýk tek iþi, türkü söylemek olur. En son kurmuþ 

olduðu Dostlar Korosu’yla, kasetlerle, 

plaklarla ve konserlerle yüzlerce türküye hayat 

verir. 1964 yýlýndan itibaren toplam 16 adet 

30 Sayý 3

45’lik ve 11 adet uzunçalar plak albümü çýkarýr. 

‘Seferberlik Türküleri’, ‘Kuvay-ý Milliye 

Destaný’, ‘El Kapýlarý’ ve ‘Þiirler-Türküler’ 

uzun çalarlarý Almanya’da da yayýnlanýr. ‘El 

Kapýlarý’, Köln’de o yýlýn ‘Eleþtirmenler Ödülü’nü 

alýr. 

Yetmiþ üç yaþýnda, prostat kanserine yakalanmýþtýr 

Ruhi Su. Tedavi için yurt dýþýna gitmesi 

gerekir. “Sakýncalý” olduðu için pasaport 

verilmez. “‘Yalnýz bir defaya mahsus olmak 

üzere’ yurtdýþýna çýkmasýna izin verildiðinde 

ise artýk çok geçti. Yaþamý boyunca hiçbir lütfundan 

yararlanmadýðý devletin isteksizce verdiði 

bu pasaporttan yararlanmadý, yararlanamadý.” 

4 

Türkiye emekçi halký, onurlu, inançlý ve 

ödünsüz kiþiliðiyle örnek bir aydýn olan deðerli 

sanatçýsýný, 20 Eylül 1985’te kaybetti. 

Ölüm Yýldönümü 

Ruhi Su aramýzdan ayrýlýþýnýn on dokuzuncu 

yýlýnda, 19 Eylül Pazar günü, Zincirlikuyu’da 

mezarý baþýnda toplanan dostlarý tarafýndan 

anýldý. 

Anmaya Ruhi Su’nun eþi Sýdýka Su, oðlu 

Ilgýn Su, þair Arif Damar, müzisyen Muammer 

Ketencioðlu, 68’liler Birliði Vakfý Baþkaný 

Gökalp Eren, Dostlar Korosu’nun dünden 

bugüne koristleri ve onlarca Ruhi Su seveni 

katýldý. 

Saygý duruþundan sonra Þair Arif Damar 

bir konuþma yaptý. Konuþmasýnda, Ruhi Su ile 

olan ortak anýlarýna yer veren Damar, öz olarak 

þunlarý söyledi: 

“Dünya’yý deðiþtirmek isteyen bütün insanlar 

gibi, Ruhi Su da bir ‘sanýktý’. Düzenle 

hiçbir zaman uyuþmadý. Bu yüzden sanýktý. 

Ama suçlu deðildi. Ruhi, sanatýyla etkiliydi 

ve kendisini kabul ettirmeyi baþarmýþtý. 

Dostu olmaktan onur duyuyorum.” 

Arif Damar’dan sonra söz alan, 68’liler Birliði 

Baþkaný Gökalp Eren Ruhi Su’nun Anýt 

Mezarýný göstererek, konuþmasýný þöyle bitirdi: 

“Yine kurþunlanmýþ. Bu gösteriyor ki Ruhi 

Su ölmedi, hâlâ savaþýyor. Hem de en ön 

cephede. Geçmiþte en zor günlerde gençler, 

Ozan’ýn müziðiyle moral buluyorlardý. Bugün 

de öyle” diyen Eren, sözlerini, “Ruhi 

Su’ya ulus olarak da sahip çýkmak zorundayýz. 

!” 

Ruhi Su Dostlar Korosu adýna, koro elemanlarýndan 

Ümran Seyhan ve müzisyen 

Muammer Ketencioðlu da Ruhi Su’nun sanatý 

üzerine kýsa birer konuþma yaptýlar. 

Anma etkinliði, katýlan sanatçýlarýn Ruhi 

Su eserlerini seslendirmesiyle son buldu. 

NOTLAR: 

1 Füsun Akatlý, Bir de Ruhi Su geçti, Aralýk 2001. 

2 Agy. 

3 Agy. 

4 Agy. 

* Âþýk Kul Hasan Yirminci Yüzyýlýn Ýnsanlarýyýz 

Alev Yayýnlarý, Mayýs 2004 

ÂÞIK KUL HASAN 

Yaþýyor 

Ruhi Su ölür mü halkýn kalbinde 

Çaðlar boyu yaþayacak yaþýyor 

Halkýn sesi halk destaný dilinde 


Sevgili dostlarým þu bir gerçek söz 

Tarihte bellolur ak yüz kara yüz 

Aziz dotlar Ruhi bizim Ruhi’miz 

Çaðlar boyu yaþayacak yaþýyor. 

... 

Tarihin akýþý asla önlenmez 

Halký gerçek seven yolundan dönmez 

Halk ölmez halkýn ozaný ölmez 


Altmýþ doktor rica ettiler Alman 

Pasaport vermedi büyükbaþ þiþman 

Gerçek insan gerçek eser yaratan 


Öldü sayýlýr mý halka mal olan 

Irmak gibi akýp denizi bulan 

Halk ile aðlayan halk ile gülen 


... 

Halkýn Ruhi, halk baðrýnda yaþayan 

Halkla yaþar halk aþýðý Kul Hasan 

Ölümsüzdür ölmezliðe kavuþan 


Serçeþme Sizlerin Katkýsýyla Çýkacak ve Daðýtýlacak 

Serçeþme’nin arkasýnda medya ve iþadamlarý yoktur. Gerçek sahibi 

Serçeþme’den niyaz alan okuyucularýdýr. Serçeþme’yi çýkaranlar yurt 

içinde ve dýþýnda çalýþan, emeðiyle geçinen insanlardýr. Serçeþme okuyucusunun 

özverisine, paylaþýmcýlýðýna, çalýþkanlýðýna güvenerek ve zorluklarý 

birlikte çalýþmayla aþma gücüne dayanarak yola çýkýyor. 

Eli kalem tutan tüm canlardan yazý, haber, fotoðraf, yorum, yazýlar ile 

nefeslerinizi, deyiþlerinizi bekliyoruz. Tüm canlarý, Serçeþme’ye abone 

olmaya, abone yapmaya, temsilcilik görevini üstlenmeye, bulunduklarý 

yöreye derginin toplu getirtilmesini, elden daðýtýlmasýna el vermeye 

çaðýrýyoruz. 

BUGÜNE DEK TEMSÝLCÝLÝK GÖREVÝNÝ ÜSTLENEN CANLAR: 

Yurtdýþý - Almanya: Bremen Adnan Kýlýç +49.174.448 49 59; Darmstad Hüseyin 

Akýn +49 179 107 88 56; Frankfurt Sedat Bican +49 170 751 25 35; Gladbach 

Behcet Soguksu; Hanau Kemal Nayman +49.173.667 7291; Kassel Hüseyin 

Öztürk +49 162 153 33 20; Oberhausen Mehmet Kaz +49 173 612 01 95; Stuttgart 

Kýlavuz Bakýr +49 162 909 70 70; Avusturya: Tirol Hüseyin Polat +43 650 841 55 

99; Belçika: Brüksel Kazým Bakýrdan +32 473 49 37 12; Danimarka: Aarhus 

Yücel Tanrýverdi +45 5124 0283; Fransa: Paris Ahmet Kesik +33 672 96 33 44; 

Hollanda: Gelderland Ali Rýza Aðören +31 651 25 63 19; Ýsviçre: Basel Ýbrahim 

Bakýr +41 78 808 40 07; Norveç: Oslo Ali Kýlýnç +47 9208 6450. 

Yurtiçi - Adýyaman: Merkez Ýmam Bakýr 0532 791 03 20; Gölbaþý Kenan Tezerdi 

0535 949 43 13; Ankara: Sýhhiye Timur Özmen 0532 313 87 78; Merkez Ýsmail 

Metin 0532 644 95 37; Antalya: Merkez Ýlyas Þimþek 0544 578 22 99; Burdur: 

Merkez Mehmet Turan 0248 234 37 17; Denizli: Merkez Tekin Özdil 0546 237 32 

96; Diyarbakýr: Merkez Mehtap Ürer 0535 872 63 03; Ýstanbul: 4. Levent Hüseyin 

Düzenli 0555 204 73 79; Acýbadem Koray Berktaþ 0533 244 61 25; Alibeyköy 

Veysel Köse 0544 305 39 23; Avcýlar Mustafa Kýlçýk 0536 552 68 75; Bahariye 

Zehra Ünder 0533 722 03 91; Baðcýlar Haydar Erdoðan 0212 657 17 77; Beyazýt 

Bekir Delibaþ 0212 516 23 14; Çaðlayan Ali Ulvi Öztürk 0212 224 22 42; Esenyurt 

Ýlhami Arslantaþ 0544 218 48 25; Fatih Rukiye Delibaþ 0536 396 83 56; Ýçerenköy 

Yýlmaz Gürbüz 0535 524 49 12; Kadýköy Kazým Erol 0216 347 14 41; Kaðýthane 

Aydýn Deniz 0212 320 18 18; Kayýþdað Veli Göynüsü 0532 687 31 09; Sarýgazi- 

Taþdelen Ergül Þanlý 0532 410 51 79; Soðanlýk Hasan Harabati 0532 787 7098; 

Sultanbeyli Sadegül Çavuþ 0535 491 07 58; Ümraniye Ýsa Polat 0536 968 99 75; 

Üsküdar Sabri Karaman 0533 263 02 43; Yenidoðan Salih Arslan 0535 941 15 09; 

Ýzmit: Gebze Gülay Türkoðlu 0535 497 89 92; Konya: Beyþehir Hüseyin Kutlu 

0535 522 75 11; Beyþehir Salman Zebil 0542 431 56 91; Malatya: Merkez Hamza 

Doðan 0536 264 83 57; Maraþ: Elbistan Ali Kaya 0535 466 38 43; Mersin: Merkez 

Cemal Kayhan 0542 662 12 47; Nevþehir: Hacýbektaþ Erhan Çetin 0536 426 94 

33; Samsun: Merkez Cem Sultan Ermiþ 0532 700 49 61; Terme Emrah Çolak 

0542 341 33 03; Tekirdað: Merkez Hasan Arslan 0282 263 05 79; Urfa: Kýsas 

Ahmet Aykut 0536 777 63 47; Sýrrýn Sadýk Besuf 0537.392 6375. 

Ekim 2004 31

SERÇESME 

BÝLÝMLE GÝDÝLMEYEN YOLUN SONU KARANLIKTIR 

¸ 

AVRUPA PARLAMENTOSU YEÞÝLLER/ÖZGÜR AVRUPALILAR BAÐLAÞIKLIÐI GRUBU TARAFINDAN DÜZENLENEN ÜÇ GÜNLÜK ETKÝNLÝK 

Avrupa Birliði’nde Türkiye: Ortak Geleceðimiz 

Avrupa Parlamentosu Yeþiller/Özgür 

Avrupalýlar Baðlaþýklýðý 

(EFA) grubunun düzenlediði 

“Avrupa Birliði’nde Türkiye: Ortak 

Geleceðimiz konulu etkinlik 19 

Ekim Salý-22 Ekim Cuma günleri arasýnda 

Ýstanbul Hilton Konferans Merkezi’nde 

yapýlacak. 

Etkinliðin birinci günü olan 19 Ekim 

Salý 15:00 - 18:30 arasýnda AB-Türkiye 

Ortak Parlamento Komitesi Ortak Baþkaný 

Joost Lagendjik yönetiminde “Avrupa’nýn Deðerleri ve Sýnýrlarý” 

konulu yuvarlak masa toplantýsý iki panelin katkýlaryýla yapýlacaktýr. 

Birinci panel 15:00 -16:30 arasýnada “Türkiye ve Avrupanýn Sýnýrlarý 

Sorunu”nu tartýþacak. Panelde, Berlin Eknomi ve Politika Enstitüsü’nden 

Heinz Kremer, Avrupa Parlamentosu Yeþiller/EFA Grubu Ortak Baþkaný 

Daniel Cohn-Bendit, Almanya; Avrupa Parlamentosu Yeþiller/EFA grubunun 

Avusturyalý üyesi Johannes Voggenhuber; Ýstanbul’dan Türkiye 

Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfý adýna Etyen Mahçupyan; Paris 1 Üniversitesi 

ve Galatasaray Üniversitesi öðretim üyesi Prof. Ahmet Ýnsel yer 

alacak. 

Ýkinci panel 17:00 - 18:30 arasýnda “Ýslam, Avrupa ‘Kimliði’ ve Türkiye’nin 

AB Üyeliði” konusun tartýþacak. Panelde, Devlet Bakaný Mehmet 

Aydýn; gazeteci Ruþen Çakýr; Hollanda, Leiden Üniversitesi’nden 

Prof. Zürcher; Alevi toplumunu temsilen Genel YayýnYönetmenimiz 

Esat Korkmaz yer alacak. 

Etkinliðin ikinci günü olan 20 Ekim Çarþamba saat 9:30 - 11:00 arasýnda 

AP Yeþiller/EFA Grubuna Almanya üyesi Cem Özdemir yönetiminde 

“Türkiye’de Medeni Özgürlükler” konulu yuvarlak masa toplantýsý, 

bir tartýþma panelin katkýlarýyla yapýlacak. 

Panelde, TBMM eski Diyarbakýr üyesi Leyla Zana; Avrupa Parlamentosu 

Ýnsan Haklarý Alt Komitesi’nin Baþkaný Helene Flautre; Ankara’dan 

Ýnsan Haklarý Vakfý Baþkaný Yavuz Önen; Ýstanbul Barosu eski 

baþkaný Yücel Sayman; ve Helsinki Vatandaþlýðý’ndan Murat Belge yer 

alacak. 

Ýkinci günün, sabah bölümünün ikinci yuvarlak masa toplantýsý, saat 

11:30 - 13:00 arasýnda, “Türkiye’de Kadýn Haklarý” konusunu, Avrupa 

Parlamentosu Ýnsan Haklarý Alt Komitesi’nin Baþkaný Helene Flautre 

yönetiminde, bir panelin katkýlarýyla tartýþacak. 

Panelde, Ankara Türk Ceza Yasasý Kadýn Çalýþma Grubu’ndan Þenal 

Sarýhan; Diyarbakýr’dan Ka-Mer adýna Nebahat Akkoç; Avrupa Parlamentosu 

Yeþiller / EFA grubundan Eva Lichtenberger; Ýzmir’den TCY 

Kadýn Çalýþma Grubu’ndan Ayþen Erdoðan; 

Lambda-Ýstanbul’dan Yeþim Baþaran; 

Ýstanbul Mor Çatý Kadýn Sýðýnaðý’ndan 

Canan Arýn yer alacak. 

Ýkinci gün 15:00 - 18:30 arasýnda yapýlacak 

yuvarlak masa toplantýsýnda, 

“Türkiye ile Üyelik Görüþmeleri Üzerine 

Karar ve Komisyon’un Raporu” konusu, 

AP Yeþiller/EFA Grubu Ortak Baþkaný 

Daniel Cohn-Bendit yönetiminde, iki panelin 

katkýlarýyla tartýþýlacak. 

Birinci paneldeki tartýþmalarda Giriþim ve Biliþim Toplumu Komiseri 

Olli Rehn; Almanya Dýþ Ýþleri Bakaný Joschka Fisher ve Türkiye Dýþ 

Ýþleri Bakaný Abdullah Gül yer alacak. 

Ýkinci paneldeki tartýþmalara Ýstanbul’dan yazar Orhan Pamuk; CHP 

Milletvekili Kemal Derviþ; CHP Milletvekili Zülfü Livaneli; Baþbakanlýk 

Danýþmaný Cüneyd Zapsu; AB-Türkiye Ortak Parlamento Komitesi 

Ortak Baþkaný Joost Lagendjik; AP Yeþiller/EFA grubunun Almanya 

üyesi Cem Özdemir katýlacak 

Etkinliðin üçüncü günü 21 Ekim Perþembe sabah 10:00 - 13:00 arasýnda 

“Türkiye’de ve Geniþleyen Avrupa’da Çevre ve Tarým” konusunu 

tartýþacak olan yuvarlak masa toplantýsýný AP Tarým Komitesi Baþkan 

Yardýmcýsý Almanya’lý Friedrich-Wilhelm Greafe zu Baringdorf yönetecek. 

Tartýþma panelinde, Sanayi Bakaný Hilmi Güler; AP Yeþiller/EFA 

grubu baþkan yardýmcýsý Claude Turmes; Bergama Madene Karþý Hareketten 

Senih Özay; Afyon’dan Türkiyeli Çiftçilerin temsilcisi Vehbi 

Ersöz; Türkiye Genetiði Deðiþtirilmiþ Gýdalara Karþý Platform adýna 

Arca Atalay; Istanbul Yeþil Barýþ örgütünden Melda Keskin yer alacak. 

Tartýþmalarda varýlan sonuçlarý saat 12:45 -13:30 arasýnda AP Yeþiller/EFA 

Grubu Ortak Baþkaný Monica Frassoni ve AB-Türkiye Ortak 

Parlamento Komitesi Ortak Baþkaný Joost Lagendjik sunacak 

Öðleden sonraki 3:00 - 18:30 arasýnda Heinrich Böll Vakfý’nýn 

iþbirliði ve desteði ile gerçekleþtirilecek olan yuvarlak masa toplantýsý 

“Türkiye’de Çevre ve Çevreci Hareketler: Ýliþki Kurma Yollarý” konusunu, 

Almanya’dan AP Yeþiller/EFA Grubu Ortak Baþkaný Rebecca 

Harms ve Heinrich Böll Vakfý-Ýstanbul’dan Ulrike Duffner yönetiminde 

bir panel tartýþacak. 

Tartýþma panelinde Almanya’dan AP Yeþiller/EFA Grubu üyesi 

Angelika Beer; Ýngiltere’den Avrupa Parlamentosu Yeþiller/EFA Grubu 

üyesi Jean Lambert; Avrupa Yeþil Partisi’nin Genel Sekreteri Arnold 

Cassola, ve Türkiye Yeþiller Hareketi’nden Ümit Þahin yer alacak.

3.Sayı - Hacibektaslilar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?