27.Sayı - Hacibektaslilar

More documents

Recommendations

Info

SERÇEÞME Türkiye sol hareketi içinde ilk kitlesel kadın örgütlenmeleri 1975’te ortaya çıktı. Yıl içinde hem Ankara Kadınlar Derneği, Adana, Tunceli, Pülümür, Ardahan ve Giresun Devrimci Kadın dernekleri, bu derneklerin katılımıyla oluşan Devrimci Kadın Dernekleri Federasyonu kuruldu. Hem de aynı siyasal görüşü paylaşanlarca “yukarıdan aşağıya” oluşturulan ve özellikle DİSK içinde etkinlik gösteren İlerici Kadınlar Derneği(İKD) örgütlü mücadeleye başladı. İzleyen süreçte Demokratik Kadın Birlikleri Federasyonu’nu oluşturacak olan Demokratik Kadınlar Birliği hukuki kimlik kazandı. Bu kadın örgütlerinde değişik görüşlere sahip binlerce kadın, 1975-1980 arasında, anti-faşist mücadele içinde aktif olarak yer aldılar. Kadınların örgütlü eylemleri; “Faşizmin Maşası Ülkü Ocakları Kapatılmalıdır!”(AKD), “Ülkü Ocakları Kapatılsın!”(İKD), kampanyaları; “Eşit İşe Eşit Ücret!”, kürtaj sorunu; su, yol, çöp kampanyaları; okuma-yazma, biçki dikiş kursları; Medeni Kanunu’ndaki ayrımcı maddelere karşı mücadele etkinlikleri; konuya ilişkin paneller, seminerler, mitingler; işsizliğe karşı mücadele, olarak sıralanabilir. Görüldüğü gibi 1970’li yılların ikinci yarısında, sınıflı toplumda ezilen ötesinde erkek tarafından hırpalanan, kimliksizleştirilen kadının, gelecekteki “düşsel” kurtuluşuna kaynaklık edecek düşyapısal tasarımlar yaratabilmiş değildi. Kadınına karşı sevgi göstermekten “utanan” erkekler dünyasında; yabancılaşmış erkeğin, yabancılaşmış gereksinimini karşılamak üzere sistemin bir ürünü olarak ortaya çıkan “vücudunu para karşılığı satan” kadın kimliği, kadınların alçalmasının öcünü, erkeklerin de alçalmasıyla alınmasına aracılık edecek durumda değildi. Yaşanan süreçte kadın, henüz kendini özgürleştirememişti; doğal olarak erkeğini de özgürleştiremedi: Alçalarak da olsa kendi öcünün alınması sonucunu doğuran ancak erkeğini de alçaltan “emeğini satma yerine vücudunu satan” kadın kimliğine, uzantısında bunları üreten sisteme toplu bir karşı duruş alamamıştı. Erkeklerin asla kadın sıkıntısı çekmediği “erkek egemen sistemi” sorgulamak, kendilerinin “satın alınma” koşullarını ortadan kaldırmak konusunda bir bakıma “çocukluk” dönemini yaşıyordu. Uygarlığın “İcadı” Kadını Modern “Köle” Yaptı Tarihte kendini gösteren ilk sınıf çatışması, erkekle kadın arasındaki “çelişmenin” karı-koca evliliği içinde “gelişme”siyle, ilk sınıf baskısının ise dişi cinsin erkek tarafından baskı altına alınmasıyla aynı zamana denk geldiği hiçbir zaman unutulmamalıydı. Egemen anlamda, doğal koşullar üzerine değil de ekonomik koşullar üzerine kurulan tek karı-koca evliliği, insanlığın evriminde kuşkusuz büyük bir tarihsel ilerlemeydi. Ama ne var ki bu ilerleme, erkeklerin refah ve gelişmesi, kadınların acı ve gerilemesiyle elde edilen bir “ilerleme”ydi. Her ilerlemenin aynı zamanda bir “gerileme” olduğu bu çağ, kadın-erkek ilişkilerinin, erkeğin belirleyici olduğu çıkar zemininden, her iki cins için eşitlik üreten “doğal-toplumsal” zemine aktarılamadığı sürece aşılamayacaktı: İlerleyen erkek, gerileyen kadın olacaktı. Günümüzde “teknik akılsallık” egemenin, özelde erkeğin akılsallığıydı; bu “akılsallık”, kendine “yabancılaşmış” toplumun ya da kendine “yabancılaşmış” erkeğin “zor” kullanan “niteliği”ydi. “Zor” kullanan “nitelik” nedeniyle “bireyleşme”deki her türden gelişme “bireyselliğin” zararına işlemeye başladı. Sonuçta; yaşam, iş yaşamına ve özel yaşama; özel yaşam, mahremiyete; mahremiyet, geçimsiz evlilik beraberliğine “bölündü”. Geriye “kendi amacını izleme kararı”ndan başka bir şey bırakmadı: Yalnız başına kalan, kendisiyle ve herkesle arası açık olan “birey” artık, hem heyecana getiren hem de hareket eden gizil bir “Nazi”ydi ya da dostluğu “sosyal anlaşma” olarak algılayan “soğuk”, “namert” bir kent sakiniydi. Aile biçimi, toplumsal sistemin bir ürünüydü ve onun kültür durumunu yansıtıyordu. Ataerkil aileyle birlikte ev yönetimi, “kamusal” niteliğini yitirdi. Artık ev işi, toplumu ilgilendirmez oldu; erkeğin özel bir hizmeti durumuna geldi. Modern karı-koca ailesi, açık ya da gizli, kadının “evcil köleliği” üzerine kuruldu ve giderek kadın, toplumsal üretim sürecinden uzaklaştırıldı. Bu “uzaklaştırma”yla HAYVANI ÇOĞALTMAK ANLAMINDA KADIN EVCİLLEŞTİRİLDİ Kadın Sorunu Esat Korkmaz Modern çağda, “kadının doğa ve bereketle özdeşleştirilmesinden sakınıldığı” için “ezilenler katında” kadının yazgısı erkeğin yazgısından “uzaklaştı”: “Vahşi doğa” erkek, “evcil doğa” kadın oldu Önce hayvan evcilleştirilmişti “uygarlık” geldi evcilleştirilmiş hayvan “hizmette yetersiz” kalınca bu kez “hayvanı çoğaltmak” anlamında “kadın” evcilleştirildi. Sonuç mu? Uygarlığın bu “icadı” kadını “modern köle” yaptı. birlikte kadın, erkekle “kavga” vereceği “alanı” da yitirmiş oldu. Günümüz sanayi toplumu, kadına, toplumsal iş sürecine katılma yolunu “açmış” gözüküyor ama istisnalar bir yana bırakılırsa “ev işi”, hâlâ bu iş sürecinin dışında. Kadının kurtuluşunun ilk koşulu, kadınların yeniden kamu işine dönmesinden ve “ev işinin”, toplumsal iş sürecinin bir parçası durumuna getirilmesinden geçecekti: Bu koşul yaşama geçtiğinde toplum, “ev hizmeti”yle ilgi kurmaya başlar, “ev işi” özel hizmet olmaktan çıkar; kadının baş hizmetçiliği sona erer. Yaşama geçirilen kadın hakları, erkekle kadın arasındaki “karşıtlığı” ortadan kaldırmaz; tersine, aralarındaki mücadelenin üzerinde yapılacağı “alanı” hazırlar. Ama ne var ki var olan koşulda bu “alan”, sistem ve sistemin taşıyıcısı erkek tarafından “işgal” edilmiş durumdadır. Kadının erkekle mücadele edeceği “alanı” belirlemeye girişmesi özünde bir “başkaldırı”dır; her başkaldırı bir “bedel” ister; kendini bilmek isteyen her kadın bu “bedeli” ödemek durumundadır. Anlaşılacağı üzere ataerkillikle birlikte kadın, “özne” olmaktan çıkıyor: Artık o, bir “şey” üretmiyor; sadece üretilenlere bakıp, özen gösteriyor. Bu durumunu onurlandırırsak, tarihin uzak geçmişinde kalmış “kapalı ev ekonomisi” anısının canlı bir “anıtı” olarak çıkar karşımıza. Erkek egemen sistem tarafından “zorlanan” işbölümü, kadına pek “yaramamış” gözüküyor. Kadın, biyolojik işlevin “maddeleşme”sine, “tene aşkın” ürününe “konaklık” eden “yatağa” dönüşürken, kadına hükmediliş, uygarlığın övünç kaynağı olup çıkıyor. Bu “övünç kaynağı”, “evcilleştirilmiş” ya da “evcil doğa”nın, egemen bilinçte yansıyan imajından başka bir şey değildi. Uyum sağlamayan ya da sağlayamayan, “başına buyruk” davranan kadın, buna eşlik eden “ekonomik bir acizlikle” cezalandırıldı. Başlangıçtan bu yana, doğaya sınırsızca hükmetmek, evreni uçsuz bucaksız bir avlanma alanına çevirmek, insan düşüncesinin temel ideali olageldi. Bu düşünce erkek egemen sisteme, ataerkil topluma “uyarlanınca” varılan sonuç insanlık adına ürkütücü oldu. Erkeğe göre kadın, ufak tefek ve güçsüzdü; yani erkekle arasında doğasal bir fark vardı. Amaç doğaya “hükmetme” olunca, biyolojik olarak “güçlü-güçsüz” ilişkisine yönelik eğilim yine doğanın kendisi tarafından “uygulamaya” sokulur. Sonuçta kadın, sömürülmüş doğa karşılığında, egemenlik dünyasına ya da “uygar dünya”ya alınmayı başarır: Galibin zaferi, yani, erkeğin yengisi, kadının “boyun eğişi”yle yaşama geçer. Tersinden düşünürsek, kadının yenilgisi, galibin, yani erkeğin zaferi görüntüsü ardında “kutsanır”. Bu durumda, “ters dönmüş” bilinç gereği kadının yenilgisi “fedakârlık”, umutsuzluğu “yüce ruh”; lekelenmiş yüreği “seven bir kucak” olup çıkar. Özetlemeye çalışırsak; toplumsal iş sürecinden kovulmasının bedeli olarak kadın, “efendi”sinden saygı görür. Zamanla bu “zorunluluk”, “zorbalık” kadın açısından “gönüllülüğe” dönüşür; kadın artık “vahşi doğa”yı, “egemen doğa”yı erkeğe bırakır; “evcilleştirilmiş doğa”yla kendini bir tutar. Kadın kendi “ben”i hakkında erkeğin değerlerine göre hüküm vermeye başlar; ne olduğunu ise ataerkil bir ailede “başına gelenlere” bakarak öğrenir. Hayvanın Rolüne Soyundurulan Kadın Bu karşıtlık tarihsel sürecinde, dışımızdaki doğada ve kendi doğasında “yaşama” geçerken; egemen doğa, vahşi doğa olarak algılanan erkekler tarafından, hükmedilen doğa, evcil doğa olarak bilince taşınan “hayvan”a gösterilen ilgi, özen “yetersiz”, “doyurucu” olmaktan uzak bulundu. Çünkü, hükmedilen doğa, evcil doğa, “ek-doğa” olarak algılayabileceğimiz insanın toplumsal yapısını kullanamıyordu da ondan. Yeni “onur” kaynakları aranmaya girişildi. Bu kaynak “uygarlıkta” bulundu; kadın, “hayvan”ın “rolüne” soyundu ya da soyunduruldu. Bu nedenle bugün kadınlara düşen görev, kendi sorunlarının çözümüne ilişkin “kavganın-mücadelenin” verileceği “alanı” hazırlamak; bu “alanda” kullanacağı iletişim “dilini” yaratmak; bunu yaparken erkekleri de “özgürleştirmek”; erkeğe bu konumu biçen “erkek egemen 4 Sayı 27
SERÇEÞME Erkek dişi sorulmaz muhabbetin dilinde Hakk’ın yarattığı her şey yerli yerinde Bizim nazarımızda kadın-erkek farkı yok Noksanlık, eksiklik senin görüşlerinde Hacı Bektaş Veli toplumu” sorgulamak ve genel demokrasi kavgasının “üretici” bir halkasını oluşturmak olmalıdır. 1960’lı yıllarda olduğu gibi 1970’li yıllarda da kadın olsun, erkek olsun “kadın sorunlarına ilişkin” bilincimiz, Engels’in “Devletin, Ailenin, Özel Mülkiyetin Kökeni” ve Bebel’in “Kadın ve Sosyalizm” kitaplarında verilen bilgilerle sınırlıydı. Kısaca, kadın sorununun çözümü sosyalizme bırakılıyordu. “Erkeksi devrimcilik” 1970’li yıllarda da “kırılabilmiş” değildi. Kadınlar değilse bile erkekler hâlâ Engels “Baba”nın sözünden çıkmıyordu: “Kadın evin ekmeğini kazanan fi gür rolünü alır, erkek ise evde oturup çocuk bakar, temizlik ve yemek işleri yaparsa... aile ilişkileri tersine dönmüş olur ama toplumsal durum değişmez. Böyle bir gelişim, erkeği erkek olmaktan; kadını da tümüyle kadınlık niteliklerinden uzaklaştırır.... Ve bu, insanoğlunun cinsiyetlere karşı utanç verici ve aşağılayıcı tavrını gösteren bir durumdur.” Bebel’in “Kadın ve Sosyalizm” kitabı kadınlar için “yaşamaları ve savaşabilmeleri için umut ve sevinç kaynağı” oldu. Bebel’e göre eşitlik ve özgürlük kadın için hem kişisel hem de toplumsal bir olguydu; ancak, toplumsallık baskın olduğundan kadın sorununun çözümü ileri yıllarda “görülecek”ti; bu da devrim sonrası bir “gelecek” demekti. Peki kadın sorunlarının çözümü için hiçbir şey yapılmayacak mıydı? Yapılacaktı elbette: Kadının, topluma eşit haklarla katılımını sağlamak için “kavga” verilecekti. Bugünden geriye baktığımızda, bu, liberal feministlerin, kapitalist toplumda “cinsiyet eşitliğini” sağlamak için verdikleri kavgadan başka bir şey değildi. 1970’lerin ikinci yarısında, Türkiye’de, onca kadın örgütüne karşın kadın sorunlarının saptanmasına ve çözümüne ilişkin mücadele “liberal feminist” bir kavganın sınırları dışına çıkamadı. Clara Zetkin Sahne Aldı 1800’lü yılların sonunda, “sahneye”, bilincine ancak 1980’li yıllarda varabildiğimiz Clara Zetkin çıktı: Kapitalist toplumla birlikte kadın sorununun “modern” bir sorun olarak ortaya çıktığı saptamasıyla sorunu sınıf açısından irdelemek gerektiğini söyleyiverdi. O, “Kadın sorunu: Proleter ve orta burjuva kadını için, aydın kadın için ve egemen sınıf kadını için vardır, ancak, sınıfına göre bu sorun değişik şekiller alır”, diyordu. Zetkin’in bu yaklaşımıyla o güne değin egemen olan sosyalist tavır “yara” aldı; tabular yıkılıyordu. Zetkin’e göre, egemen sınıf kadınının sorunu mülkiyetti; mülkiyet sahipliğindeki eşitsizlikti; yaşamından doyum sağlayabilmesi için mülkiyetleri üzerinde özgür ve bağımsız denetimi ele geçirmeliydi. Bu amaçla kendi sınıfından erkeklere karşı bir savaşım içine girdi. Küçük ve orta-burjuva ile aydın burjuva kadınının sorunu oldukça farklı bir sosyal biçim sergiliyordu: Buradaki kadının sorunu, kendi sınıf temelinde cinsiyete dayalı eşitsizlikti; yani kazanç eşitsizliğiydi; sorunun çözümünü ise iş yaşamında, kendi sınıfının erkekleriyle ekonomik eşitlik talebinde buluyordu. Proleter kadının sorunuysa başka bir biçim içeriyordu: Kapitalizmin ekonomik yaşamına girmek için bir kavga vermek zorunda değildi; o zaten ekonomik yaşamın içindeydi. Onun, kapitalist düzenin kullanımına, sömürüsüne ve olanaklı olan en ucuz emek gücü arayışına “alet olmaktan” dolayı bir kadın sorunu vardı. Proleter kadının temel sorunu kapitalizmdi; çözümü ise proleter sınıfın politik iktidarını sağlamaktı. Onun yapacağı şey, kendi sınıfının erkeğiyle omuz omuza, onunla “uzlaşmaz” bir çelişkiye girmeden kavga vermesiydi. Bizde “esintisi” görülmese de uluslararası düzeyde feminist hareket oldukça boyutluydu: 60’la rın sonlarında Zetkin’in izinde “sosyalist-feminist” bir akımın çıkışı çok önemli bir ge liş me oldu: Anti-emper yalist ve ülke içi/ ülke dışı ilerici hareket ler le dayanışma içine girdi. Ama Âşık olmak, “acıyla yaşamayı” başarmak anlamına gelir: Âşık olmak kolay olmadığına göre erkek için “acı da kolay elde edilir” bir olanak değildir. Kadın, “modern bir köle” olarak “acıyı icra” eder; demek ki kadın için “acı” yaşamın içinde olan bir şeydir: O âşık olduğunda, zaten var olan acısını “sağlıklı yaşama sanatı”na “dönüştürür” o kadar feminist hareket kendi zemininde “karşıtını” üretmekte gecikmedi: Erkek üs tünlüğünü tüm insanlığın ezilmişliğinin kökeni kabul eden ve kadın özgürlüğü önünde başlıca engel olduğunu savunan köktenci feminist akım “boy verdi”. Türkiye’de 1980’li yıllarla birlikte sosyalist-feminist hareketten çok temel çelişkiyi kadınla erkek arasında gören, erkeği baş düşman kabul eden, popülist hezeyanlar eşliğinde, erkeği içine almayan, onunla bir arada bulunmaktan “tiksinen” küçük-burjuva nitelikli köktenci feminist hareket egemen oldu. 1970’lerin sonuna kadar kadın hareketinde sosyalist nitelik yoktu; sonraki yıllarda ise sosyalist nitelik boğuldu. Alevilikte Kadın Alevi inancında insanlar cinsiyetlerine göre değil de tasavvufta-inançta kat ettiği yola göre değerlendirilir. Eğer kişi yetişmişliği ve davranışıyla tasavvuf-inanç zemininde ilerlemiş ise ister kadın ister erkek olsun o, sıradan insanlardan daha üst aşamadadır ve “er” olarak tanımlanır. “Doğrudan demokrasi” temelli yol örgütlenmesinde kadın-erkek “ayrımı”, yani cinsiyet “ayrımı” yapılmadığı için dervişlik makamı dışında “halife” olan, tekkeleri yöneten, kendilerine bağlı birçok müridi bulunan kadınların sayısı az değildir: Bunun en çarpıcı örneği “Kadıncık Ana”dır. Hacı Bektaş Veli’nin Hakk’a yürümesinin ardından O’nun postuna oturur. Halife iken Yol’un birinci piri durumuna gelebilmiştir. Kadıncık Ana, Bektaşiliğin kurumlaşmasını sağlayan Abdal Musa’yı yetiştirmiştir. Aleviliğin-Bektaşiliğin dört büyük dergâhından birinin adına bağlandığı ve Kızıldeli olarak bilinen Seyit Ali Sultan da Kadıncık Ana yetiştirmesidir. Balkanlar’a geçtiğimizde “Kız Ana” ile karşılaşırız: Demir Baba Vilâyetnamesi’nde, tekkede oturan kişi olarak anlatılır. Adına kurulan tekke, bugün de halkın önemli uğrak yerleri arasındadır. Kadınların “post sahibi” olma geleneği XIX. yüzyılda Tokat’ta yaşayan Hubyarlı Alevilerinin “Anşa Bacı”ya, Afyon/Emirdağ ilçesine bağlı Karcalar köyü Alevilerinin “Zöhre Bacı”ya bağlanmalarıyla sürdürülür. Alevi zeminde kimi ocak pirlerinin “kadın” olduğunu görmekteyiz: Adıyaman/Çelikan ilçesi Bulam bucağında “Zebran” (Sarı Gök) ziyareti vardır. Bu ziyaret, “Zebran” adında bir kadın pire ait olup, aynı kandan gelenlerce “ocak” olarak bilinir. Bu kadın pire bağlı ocaktan gelenler, son dönemlere değin kimi Alevi gruplara dini hizmet götürdü .(*) Alevilikte kadının yerini tam olarak algılayabilmek için temel ibadet biçimi olan “cemlere” bakmak gerekir: Kırklar, Alevi inancında en yük sek makama ulaşanların oluşturduğu bir birliktir. Kutsal gerekçesinin önemi nedeniyle Alevilikte cem, Kırkların yaptığı muhabbeti “canlandırmak” anlamına gelir. Açıktır ki Kırklar arasında yalınız erkekler değil kadınlar da bulunmaktadır: Kırklar’ın 23’ünün erkek 17’sinin kadın olduğuna ve kadınlar arasında Fatma Ana’nın da bulunduğuna inanılır. Kırklar’ın içinde kadınların bulunduğu, cemde süpürgecinin okuduğu gülbankla bize aktarılır: “Biz üç bacıydık, Kırklar meydanında süpürgeciydik.” Yol uygulamaları rehberlik hizmetinin özünde bir “kadın hizmeti” olduğunu kanıtlıyor: İnançta ve inanç uygulamasında mürşit, talibin “yol babası”dır; rehber ise “yol anası” olarak algılanır. Cemlerdeki zâkirlik hizmeti kimi ocaklarda ağırlıklı olarak kadınlar tarafından yerine getirilir: Sözgelimi “Ela Ana”, zâkirlik yapmıştır. Aynı yörede yaşamış ve evliya aşamasına taşınmış “Fato”nun uzun süre cemlerde zâkirlik yaptığı anlatılır. Adıyaman bölgesinde çerağ hizmetinin, bir kadın hizmeti olduğu vurgulanır: Kadınlar, Fatma Ana’nın temsilcileri olduğu için “ışık” onlardan gelir. Yine Malatya ve Adıyaman bölgelerinde cemevinin hazırlanması işleri kadınlara verilir: Doğal olarak cemevine gelen mürşit ya da pir, bu kadından “rıza” alarak içeri girer. (**) Kadın-erkek eşitliğini, yaşamda ve ibadette kadınerkek birlikteliğini kanıtlayan bu uygulamalar, “erkek egemen toplum” insanının ya da sisteme uyarlanmış yabancılaşmış bireylerin anlamakta “zorlanacağı” çok “demokratik” bir durumu anlatır. Kadının özgürleşmesinde, Alevi kadınının yeri ayrıcalıklıdır. Bu “ayrıcalıklı” durumu yaşama geçirmek hepimizin görevi-sorumluluğudur. Son söz olarak, hayvanları “mahkemeye çıkarmadan” kesiyoruz (idam ediyoruz); bunu bugün kadına da aynen “uyguluyoruz” acı olan budur. NOTLAR (*) Daha fazla bilgi için bakınız: İbrahim Bahadır, Kadın Dervişler, Su Yayınları, İstanbul, 2005 (**) Daha fazla bilgi için bakınız: Age. Mart 2007 5
Page 1 and 2: SERÇEÞME BİLİMLE GİDİLMEYEN Y
Page 3: SERÇEÞME ağır taşlar koydum ve
Page 7 and 8: SERÇEÞME lizmi geleneğini ara ve
Page 9 and 10: SERÇEÞME ALEVİ BEKTAŞİ FEDERAS
Page 11 and 12: ÖRGÜT: Türk Dil Kurumu’na gör
Page 13 and 14: SERÇEÞME HÜSEYİN GAZİ KÜLTÜR
Page 15 and 16: SERÇESME SERÇEÞME yordu. Özelli
Page 17 and 18: OSMAN ve Ebuzer arasında devamlı
Page 19 and 20: SERÇESME SERÇEÞME Yanlışlık o
Page 21 and 22: SERÇESME SERÇEÞME “ALEVİLERİ
Page 23 and 24: SERÇESME SERÇEÞME AHMET AKAR Gel
Page 25 and 26: SERÇESME SERÇEÞME KADIN OZANLARI
Page 27 and 28: SERÇESME SERÇEÞME akademik çal
Page 29 and 30: SERÇESME PSAKD BASIN AÇIKLAMASI:
Page 31 and 32: SERÇESME SERÇEÞME Selçik Köyü

27.Sayı - Hacibektaslilar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?