27.Sayı - Hacibektaslilar

SERÇEÞME
KELİME ATA’NIN “ALEVİLERİN İLK SİYASAL DENEMESİ: (TÜRKİYE) BİRLİK PARTİSİ” ADLI KİTABINA ÖNSÖZ
Hüzün Dolu Bir Deney
Ali Balkız
KÖYDEN KENTE GÖÇ dalgası 1950’li
yıl larda başladı ülkemizde. Göç edenlerin
büyük bir bölümü Alevilerdi. Okul yüzü
görmemiş, herhangi bir mesleği öğrenmemiş,
ekonomik birikimden yoksun, köyünden toprağından
mecburen kopmuş, kent yaşamına
ayak uydurmaya çalışan kimselerdi onlar.
(İstisnalar elbette vardı her sosyolojik olayda
olduğu gibi.) Aleviler kentte bankayı tanıdılar, fabrikayı, çarşıyı,
“Hökümet”i, belediyeyi, somunu, camiyi tanıdılar. İlk kez Sünnilerle
kapı komşu oldular.
Doğayı, toprağı, bağı-bahçeyi, atı ineği, halıyı kilimi, oyayı nakışı,
sazı sözü çok iyi bilirlerdi de mensucatı yeni öğreniyorlardı. Fırını, şoseyi,
kuaförü yeni öğreniyorlardı.
Gelip kentlerin varoşlarına bir gecede yaptıkları derme çatma, eğreti
kondularında yaşamaya başladıklarında belediye onlara; yol, su, elektrik,
okul, sağlık ocağı getirmeden önce siyaseti getiriyordu. Parti, particilik
diye yeni olgular giriyordu yaşamlarına.
Dedelerinden bu yana hiç saray, konak, han, hamam, bedesten, köprü
yapmamışlardı ama mimariyi öğreniyorlardı yeni yeni.
Ne devlet kurmuş, ne ordu beslemiş, ne yasa yapmış, ne meclis açmışlardı.
Aslında dergâhları, pirleri, mürşitleri, dedeleri, musahipleri,
yolları, ikrarları, dört kapılan, onun kuralları (hem de kıldan ince kılıçtan
keskin) vardı da dernek-vakıf, sandık, kooperatif kurmayı yeni yeni
öğreniyorlardı...
Bu “yeni yeni”ler o denli çoktu ki yaşamlarında; yetişebilene aşk olsun...
Biri “Sünniler” di.
Hiç de sandıkları gibi “Yezit soyundan” değildi onlar. Hele de kapı
komşu olanlar. Basbayağı kendileri gibi emekçilerdi onlar da... Zengin
mahallelerinde oturanlar başka tabi...
Diğeri de şu solcu gençlerdi... Gün yoktu ki evlerinin duvarlarına
yeni bir yazı yazılmamış ola… Üstelik onlar bir de Pir Sultan’ın dilinden
konuşmazlar mı?..
Siyasetle ilk sıcak temasları böyle başladı.
Hepsinden önemlisi devleti tanıdılar, onun sınıf karakterini... Yapısını,
işlevini öğrendiler. Öğrendikçe korkuları arttı. Korku gizlenmeyi
getirdi.
Devrimci gençler cesaret aşıladı. “Hep kapıcı, odacı, bakıcı, çaycı mı
olacağız?..” diye sormaya başladılar.
Soru sormanın ne denli tehlikeli bir şey olduğunu sonradan öğrenecek
ve ağır bedeller ödemiş olacaklardı.
Atatürk’ün (ki o bir bakıma mehdi idi) yoldaşı da olsa, İsmet Paşa’yı
sevmemişlerdi. Zira o kar-kış dinlemiyor, köylerde cemleri bastırıyordu
jandarmaya. Onun için Menderes dediler önce. Hem Doğan Dede de
orada değil miydi?... Sonra ihtilal oldu Cemal Ağa (Cemal Gürsel) başa
geçti... Ayrıca; “Bir söylentiye göre bizdenmiş mübarek adam...” gerçeği
vardı. Âşık Ali İzzet’i de köşke çağırdığına göre...
O Cemal Ağa “bizden” de olsa; hiç kimse Hasan Paşa gibi “özce bizden”
olamazdı... Zira partisinin işareti, ne at, ne ok, ne el, ne koç, ne
terazi, ne başka... Basbayağı, açıktan açığa aslan ve onu kuşatmış 12 yıldızdı.
Bunlar, Hz. Ali ve on iki imamlardan başka kim olabilirdi?...
Aleviler henüz dün gelmişlerdi kente ama, çok çabuk kavuşmuşlardı
partilerine.
Aslında bu işte bir gariplik vardı ama, sonu inşallah hayrolaydı. Zira
solcu gençlerle TİP farklı şeyler söylüyorlardı bu konuda. Yine de Hz. Pir
yardım ederdi nasıl olsa...
Doğru sandığa koştular, sekiz milletvekili birden çıkardılar.
Bunca oy verdikleri bir partinin tüzük ve programında ne “komünizme
karşıyız”, “Türk milliyetçisiyiz” diye yazmalarını önemsediler, ne de
“Komünizm Türk milletinin en büyük düşmanıdır.” diye konuşmalarını.
Ne partinin daha ilk kuruluşu sırasında kimi girişimcilerin gizlice bir oldubittiyle
dışlanmasının ne anlama geldiğini anlayabildiler, ne de ilk Genel
Başkanları Hasan Paşa’nın (Emekli General Hasan Tahsin Berkman)
bir istihbarat subayı olması, NATO’da çalışması, ordudan resen emekliye
sevk edilmesi, henüz Birlik Partisi kurulmamışken sağcı CKMP’den
(daha sonra MHP olacak) Çorum adayı olması düşündürdü onları.
Varsın Demirel, İnönü, Aybar kızıp dursunlardı... Hiçbiri etkilemezdi
onları...
Ama ah keşke o kara gün olmasaydı.
Çalkantılı bir yıldı 1969 sonları ve 1970...
Mecliste 450 milletvekili vardı. Yarının bir fazlası 226 idi.
AP, Demirel’in önderliğinde 256 sandalye kazanmış olmasına karşın;
Sadettin Bilgiç ve Ferruh Bozbeyli’nin başkaldırısı ile 34 milletvekilini
kaybetmişti. İki kez üstlendiği hükümet kurma görevi, “Güvenoyu” ile
temelli elinden uçup gidebilirdi.
AP’ye; CHP, TİP, Bilgiççiler, en önemlisi 68 Gençliği karşıydı.
Bu kritik güven oylamasında Demirel’in dışarıdan edineceği destek
oylarına şiddetle ihtiyacı vardı. Çalmadığı kapı kalmamıştı. O sıra BP’nin
genel başkanı Mustafa Timisi idi. Timisi, 8 Mart 1970 günü GYK’yı toplamış
ve bir karara ulaşmışlardı. İki gün sonra AP hükümetinin güven
oylaması vardı. Karar kesindi: Güvensizlik oyu verilecekti.
Ama öyle olmadı.
Alevi seçmenlerin gurur duyduklan, “Pirimiz”, “Dedemiz”, “Efendimiz”
diye ünledikleri beş milletvekili Demirel’e “beyaz oy” verdiler. .
Bu beş kişi niye ise BP’nin 17 Ekim 1966’da kuruluşunu izleyen günlerde
Demirel’in; “Kanunlarımız din esasına göre bir siyasi parti kurulmasına
izin vermemektedir. (...) İhbarlar gelirse Anayasa Mahkemesi
harekete geçer. Gereken yapılır. Türkiye’nin sahipsiz olmadığı anlaşılır.
Kanunlar herkesi hizaya sokar.” biçimindeki tehdit dolu demecini üç yıl
içinde unutmuşlardı.
Bu beş vekilin kimlerce, nasıl “ikna” edildikleri hâlâ meçhul... Bu
ilginç olay Alevileri derinden sarstı. Güvenoyu gününü (Beyazoyu) hep
“kara gün” diye andılar.
Seçmenler seçmiş, seçilenler “satılmıştı.”
Yara derindi.
Kimilerine göre bu durum; Aslan’ın At’ın dizginlerini ele geçirmesi
iken; kimilerine göre ise, Aslan’ın At’ın ayakları altında ezilmesiydi.
Solcu gençlerin ve TİP’in kaç yıldır söyledikleri gerçek olmuştu.
Alevilerin kentte “yeni yeni” öğrendiklerinin arasına şimdi bir de “siyasi
oyunlar” eklenmişti.
Kendi partilerinde bile; ikilik olabiliyor, delegeler sahte olabiliyor,
seçimi ben kazandım, sen kaybettin derken mahkemelere düşebiliyor,
biri az geliyor, iki genel merkezli hale gelebiliyorlardı.
BP, birazcık toparlanabildiğinde, sağ-sol ayırımı olmaksızın bütün
partiler, bütün vekiller aynı kutupta toplanabiliyor, BP’yi bölmek, etkisizleştirmek
için elçiler kullanabiliyor, yeri gelince rüşvete, olmadı tehdide
başvurabiliyorlardı.
Yaman bir işti şu siyaset işi. Aleviler alışık değildi bu duruma.
Alışamadılar.
Alışamadıkları içindir ki; BP 12 Eylül Askeri Darbesi ile kapatıldıktan
sonra oluşturulmaya çalışılan Demokratik Barış Hareketi (Barış Partisi)
girişimine yüz vermediler.
Haksız da sayılmazlardı: İlk siyasi deneyimleri büyük bir hüzünle
sonuçlanmış; partileri en sağdan en sola savrulmuş, oy oranları neredeyse
sıfıra düşmüştü.
12 Eylül yönetimi diğer tüm partilerle birlikte BP’yi de kapatınca
kurtulmuşlardı bu dertten.
Onlara da dersler kalmıştı; en başa şunu yazdılar:
• Din, mezhep, inanç, kültür vb. duyarlılıklara seslenen bir parti oluşumu
(yasalar bir yana) Alevi öğretisine yakışmaz.
• Laiklik denilen olgu da zaten kabul etmez bunu.
• Şu mevcut partiler isterler ki; Aleviler hep seçmen kalsın, oylar hep
onların olsun.
• “Siyaset” denilen şey; şu yaşadıklarımız, (ya da bize yaşatılanlar) olmasa
gerek. Siyaset; ilkeler, programlar, projeler çerçevesinde, saydamlık,
mutluluk, eşitlik, özgürlük, barış, refah, huzur ve bağımsızlık için
çalışmak değil midir?
• En önemlisi halk için, ülke için öz menfaatlerini göz ardı ederek çalışmak
değil midir?..
• Böyle bir siyaseti ve siyasetçileri buluncaya dek aramalıyız. Bulamıyorsak
şimdilik, yaratmalıyız...
Aleviler böyle bir deney yaşamışlarken, bu dersleri çıkartmışlarken;
dönüp bir de diğer partilere baktılar elbette: Gördükleri ne ilginç, BP’de
gördüklerinden hiç de farklı değildi. Parti içi ayrılıklar, bölünmeler, kavgalar,
ihraçlar, mahkemeler, suçlamalar her birinde neredeyse birebirdi.
Önce bir partinin kendi içinden başlaması, sonra tüm ülkeyi sarması gereken
demokrasi kültürü ve ahlakı ne denli uzaklardaydı.
Kelime Ata bize bu titiz çalışmasıyla bir dönemi anımsatıyor. Türk
siyasi yaşamının çok özel bir deneyimine ışık tutuyor. Sadece Aleviler
için değil her yurttaş için bir laboratuardır bu deney. Sonuçları acı da
olsa.
20 Sayı 27