27.Sayı - Hacibektaslilar

More documents

Recommendations

Info

SERÇEÞME YAZARIN SORUN POLEMİK DERGİSİNİN 22–24 SAYILARINDA YAYINLANAN UZUN ÇALIŞMASINDAN ALINTILAR Dersim... Dersim… Sırrı Öztürk BU YIL altıncısı düzenlenen Munzur Kültür ve Doğa Festivali’ne katılma kararı alırken […] iki konuyu ya da özlemimizi üst üste çakıştırmayı denedik. Birincisi, bu festivale katılmak, Sorun Yayınları Kolektifi’nin üretmiş olduğu kitap ve dergi faaliyetlerini bölge halkının yakından tanımasına imkân vermek, okurlarımızla canlı diyaloglar kurmak, yörenin havasını teneffüs etmek, tarihsel-kültürel önemi olan yerleri bizzat gözlem yaparak görmek, insanımızın ne yiyip içtiğini, yüreğinin nasıl çarptığını yakından öğrenmek, eleştirilerini dinlemek, onlardan da öğrenmek, vb. gibi siyasî amaçlı duygu ve özlemlerimiz olarak sıralanabilir. İkincisi, 120 yıl önce bu bölgeden göç eden Apo Memed Dedemin doğup büyüdüğü köyü, yöre insanlarını görüp gecikmiş bir hasreti gidermek gibi, kişiselliği ağır basan bir özlem olarak özetlenebilir. […] Dersim, yalnızca bugünkü değiştirilmiş adıyla Tunceli ili sınırlarıyla anılmıyor. Kuzeyinde Erzincan’ın, doğusunda Bingöl’ün, güneyinde Malatya’nın, batısında ise Sivas’ın (Koçgiri) bazı bölgelerini de içine alan bir coğrafyanın adıdır Dersim. Bölge halkı İslâmiyet’e ve Arap adetlerine muhalefet eden Kızılbaş kültürel geleneğinin insanıdır. […] Dersim; halk hareketleri, isyan-başkaldırıları ve halkının dili, inançları, kültürel gelenekleri, mitolojik zenginliği, tarihi, iklim ve coğrafyası, dağı, taşı, suyu, şelalesi, bitki örtüsü, ormanı, hayvanları, öyküleri, destanları, türkü ve şarkılarıyla ayrıntılı ve çok yönlü irdelenmeye değer bir bölge. Dersim tarihi denilince akla hep gözyaşı, acı, çile ve kan geliyor. Bölgede her hanenin birkaç ölüsü ve onulmaz acılarla dolu öyküsü var. […] Dersim halkı, Anadolu’da çeşitli uygarlıklar kuran halklardan Ermenilerin toprakları üzerine, göç ederek yerleşmişti. Tehcire kadar uzun süre de birlikte yaşamışlardı Ermenilerle. Bölgede Ermenilere ait mezar, ev ve kilise kalıntılarına rastlanmaktadır. Bu kalıntılar, çoğunlukla taşlarından yararlanma ya da define saikiyle tahrip edilmiştir. Dersim’de ki pek çok köy, dağ, su, dere, köprü isminin kökleri çoğunlukla Ermenice’dir. […] Büyüklerimizden bizlere aktarılanlara baktığımızda Aile Kolektifimizin ilerici ve devrimci geleneklerini, anne tarafımızdan gelen Havva Ana ile Eşkiya Apo Memed’in hayatı varlığımızı daha çok biçimlendirmiştir. Apo Memed’in (dedemizin) yedi kardeş olduklarını, ticaret kervanlarıyla Halep ve Şam’a gidip geldiklerini, onların da ‘eşkiya yatağı’nda silahlı olduklarını, bir müsademede kardeşlerden birinin ölmüş olduğunu, ölen kardeşin karısı Leyla’ya öteki kardeşlerin sahip çıktığını, vb. öyküleri büyüklerimizden dinlemiştik. Eşkiya Apo Memed, Dersim Ovacık İlçesi Mıkıko köyünden (şimdiki adı, Eğri Kavak) geliyor. Anılan köy günümüzde tamamen yakılmıştır. Dedem bir kısım bölge halkıyla birlikte 1890–1900 yıllarında (kesin tarih kaydı yok) Erzurum Aşkale Taşağıl Köyü’ne göç ediyor. Dedem ve Nenem kendi aralarında Dersimîce konuşurmuş. Eşkıya Apo Memed, neden ve hangi gerekçelerle göç etmişti? Veya göçe zorlanmıştı? Eşkıyalık mesleğini neden seçmişti, neden bırakmıştı? Neden çobanlıkta karar kılmıştı? Hiçbir zaman toprağı ve mülkü olmadığına göre emekçi halklardan yana ve belki de İnce Memed türünden bir konuma sahipti. Hayatın şu garip cilvesine bakın ki, 1923’den sonra Dersim-Ovacık-Mıkıko köyünden Aşkale’nin bir Kürt-Alevi karışımı köyüne göç eden toprak ağası, mütegallibe, halk düşmanı Yehmo Ağa neden ve hangi vukuatından ötürü Eşkıya Apo Memed’ten “ne olur, ben ettim sen etme, canımı bağışla!...” diye yalvarıp diz çökmüştü? Köyümüzün yaşlı kuşaklarının aktardığı anlatımlar dışında ayrıntılı bilgilerle bu süreci bir türlü öğrenemedik. Eşkıya Apo Memed’in çeşitli tüfekleri, kamaları, eşkıyalık mesleğinin gümüş kakmalı alet ve edevatları nasıl da kapanın elinde kalmıştı? Yoksulluk, yoksunluk ve öksüzlük ailemizin belini bükünce bu soruların da tutarlı bir cevabını alamıyorduk. O günün koşullarına göre de “ateist” sayılan babam neden Molla (Melle) olmuştu? Ailemiz, inkâr, imha, göç, göçe zorlama şartlarında Dersim’den Aşkale’ye geldikten sonra da, Osmanlı-Rus Harbinde tekrar göç etmiş, Tokat, Dersim ve Çorum’a gitmişti. Savaşın sona ermesiyle, tekrar Aşkale, Taşağıl köyüne gelmişlerdi. Sırasıyla Taşağıl, Saptıran, Pırnagapan köylerinde topraksız, mülksüz bir aile yaşamı içindeyken babam Mehmed, Anam Ayşe’den olma tam on bir çocuk dünyaya getirmiş. Babam da cömert ve fukaraydı. Haddinden fazla da diyergâm biriydi. Anam, 13 yaşında iken 55 yaşındaki babama üçüncü eşi olarak kocaya gitmiş (verilmiş)ti. Anamın 27 yaşında dul ve kimsesiz kalışı, on bir çocuktan beşinin ‘doğal seleksiyon’ ölüşü, altısının binbir sıkıntıyla bakımı, bütün bunlar bizlerin düşünce-davranış çizgilerimizi biçimlendiren etkenler idi. Apo Memed Dedemin, babamın ölümünden sonra, göçtüğümüz, daha doğrusu sığındığımız Erzurum’a anamı ve torunlarını görmeye gelirken kendisine yapılan bir hakaret sonucu kalp krizi geçirip ölüşü, cenazesinin belediye tarafından (sahipsizce) kaldırılışı, Nenem’in, Babam’ın ölümü, Erzurum’daki toprak ağalığına dayanan sömürü ilişkileri, bölge insanının işsiz, yoksul ve çok korkunç bir baskı ve sömürü altında yaşamış oluşu, Osmanlı sonu oluşan Cumhuriyet rejiminin de köklü yapısal değişimler yapmadan sosyo ekonomik yapıyı aynen koruyup kollaması, dahası “devlet eliyle kapitalist yetiştirme” politikası, Gorki’nin Ana’sını aratmayan Ana’mın olağanüstü fedakârlığı,10 Eylül 1920 Bakû’de yapılan I. Şark Milletleri Kurultayı’na ve Erzurum Kongresi’ne katılan öğretmen Mehmet Fikri Saygın’ın (Babamın Medrese arkadaşı ve vasiyeti üzerine Aile Kolektifimiz’e bakmakla görevli) bizleri okutmak için insanüstü çabası, 1936’da kabul edilen “Soyadı Kanunu”na göre irademiz dışında soyadımızın “Öztürk” konuluşu, öksüzlüğümüz, Dedemin, Nenemin, Babamın ne bir mezarına ne de bir fotoğrafına sahip oluşumuz, savaşlarda, seferberlikte kaybolan aile fertlerinin akıbetinin bilinemeyişi, bizi vareden topraklarla buluşup insanlarımızla diyaloga giremeyişimiz, vb. binbir etken Aile Kolektifimiz’in hamurunu yoğurmuştur. 1950 yılında bir gazeteye ilan vererek ailemizin varsa akrabalarını-köklerini ve seferberlikte, göç sırasında kaybolan Anamın ve Ezem Nenenin anlatımlarına göre ise kaçırılan kardeşleri Fatma’nın akıbetini soruşturduk. Bu ilandan hiçbir olumlu cevap alamadık. Fatma Ezem güzelliği ile tanınırmış. O dönem Türkiye’nin nüfusu 30 milyon. Gazete okuma oranı da yüzde 1–2 civarında. İlanımıza olumlu cevap alamayışımızın sebepleri malum. Bizzat yöreye giderek araştırma-soruşturma yapacak maddî imkânlara da sahip değildik. Yine o dönem radyodaki “kayıp ilanları”na başvurduk, Oradan da olumlu bir cevap alamadık. İşin ilginç yanı o dönem evimizde radyo da yoktu. Komşuların radyosunu dinliyorduk arada bir. Fukara Anam son demlerinde dahi, yakınarak kardeşi Fatma’yı anıyordu… […] Rayber ve Rayberlik Kurumu Sözcüklerde Rayber: Dinî yol gösterici, yol açan olarak kullanılıyor. Dersim üzerine yazılan hemen hemen bütün anı, roman, şiir, inceleme ve araştırma kitaplarında bir “Rayber” tipolojisine rastlanır. Bölge halkı bir zamanlar yaygın biçimde “Rayber” ismini çocuklarına verirlermiş. Osmanlı’nın Dersim’e uygulayageldiği baskı, terör, kırım ve kıyıcılığı artırılarak Cumhuriyet dönemine aktarılmış. TC Devleti’nin de devlet tekelci kapitalist dönemine evrilmesi aşamasıyla birlikte, bölge halkını içinden vurmak, zayıf düşürülmüş karakterli kimseleri para ve altın karşılığında kullanmak düşüncesi hâkim bir uygulama olarak varlığını korumuş. Bu uygulama yeni nitelikler kazanarak sürdürülmüş. Özellikle 1938’deki kırım ve katliamlarda Seyyid Rıza, Seyyid Hüseyin ve Alişer’lerin öldürülmesi gibi olaylarda “Rayber” isimli birinin Ocağına, aşiret, inanç, kült ve kültürel geleneğine karşı ihbar, jurnal, ispiyon ve adı ne olursa olsun Kızılbaşlık birikimlerine aykırı kullanılmasıyla birlikte artık bu ismi hiç kimse çocuklarına koymamaktadır. […] Dersim’e eşim ve ben, bölge halkından “mihmandar” bir yol arkadaşım ve eşi ile birlikte gitmiştik. […] Arkadaşım ilerici, demokrat ve dürüst bildiği bazı kimselere bendenizin hayat öyküsünü, hapishane deneyimimi, işimi, iyi niyetlerle de olsa bazı abartılarla anlatmadan edemi- 14 Sayı 27
SERÇESME SERÇEÞME yordu. Özellikle de “Mahir, Ulaşlarla hapis yatmıştır...” gibi anlatımları Bölge’de aleyhte yankı yapabilecek ölçüye varabilirdi. Eşi ise, Kadın-Ata kültünden olsa gerek, daha gerçekçiydi. Kocasına itidal ve denge tavsiye ediyordu. Sık sık, “zevzeklik insanın başına iş açar” uyarısında bulunmaktan edemiyordu. Bölge halkı yüzlerce yıllık deneyimiyle dikkatli ve dengeli olmayı yeğliyordu. “İç Savaş” yaşamıştı son olarak... Hâlâ da askeri timlerin, helikopterlerin, savaş uçaklarının, namluların ucundaki demokrasimizde ‘nasıl ayakta kalabilirim’in kavgasını veriyordu. Kuzeyli Kürtlerin ve Dersimlilerin, özellikle de yoksul köylülüğün, emekçilerin ekmeğini kazanırken nelere katlandığını, ne yiyip içtiğini, hangi şartlarda üretim yapmaya çalıştığını herkes bilemez. […] Tunceli’de bir parkta oturuyoruz. “Bu parkın adı nedir?” sorumuza bölge halkı “İsmet Paşa Parkı” dediğinde, bu ismin parka verilişini yadırgadığımızı hissettiriyoruz, fakat halk temkinli, “tahrik” dolu eleştirimize hemen cevap vermiyor, gülümseyerek, sağına soluna bakarak cevap vermeyi yeğliyor. Bölgenin tüm sokak, cadde, okul, meydan, park, hastane, vb. resmî ideolojinin ve resmî tarih anlayışının uzantısında isimlendirilmiştir. Çoğu Ermenice ya da sonradan Dersimce konulan köy, mezra, dere, geçit, mağara isimleri de öztürkçeleştirilmiş... Öztürkçeciliğin büyük bir zevkle tadını çıkaranların hâkimiyetindeki bir bölgede elbette şaka yollu da olsa asla zevzeklik yapamazsın. “Eline, Diline, Beline Sahip ol!” öğretisine sahip olamazsan, “Rayberlik Kurumu”nun işbaşında olduğunu unutursan, başına iş açarsın!.. […] Kadın-Ata Geleneği’nden Üç Örnek Bir yandan Arap İslâm’ın, bunun üstüne Osmanlı’nın, bunun da üzerine TC Devletinin Kızılbaşlık geleneği üzerine sistemli biçimde uygulayageldiği baskı, terör, kuşatma, kıyım ve kırımlar Dersim’deki Kadın- Ata geleneğinin etkisini kırmayı denemiştir. […] Ovacık’ın kırsalında ve bazı köylerinde Kadın-Ata geleneğinin uzantılarını aradık. Bulduğumuz örneklerden biri Mıkıko köyü yıkıntılarının yanıbaşındaki yaylada 85–90 yaşlarındaki karı-koca örneğinde ortaya çıktı. Kadın-Ata âdeta bir heykel gibi dimdikti. Uzun boylu ve soylu Kızılbaş geleneğinin bir parçasıydı. Kızılbaş Ana-Ata’larla karşılaştığımızda ellerinin içi ve omuzları öpülüyor (niyaz ediliyor)du. Kızılbaş Ana-Ata kadınlarımızdan özellikle 1938’i dinledik. Sorunlarını öğrendik. Böyle bir karşılaşmada “mihmandar” yol arkadaşımıza (ki ağır şaka yapmasını sever) bizlerin kim olduğumuzu sorduklarında: “Bunlar Tırkî (Türk)” dediğinde uzattıkları ellerini hemen geri çekmiş bizlerle tokalaşmamışlardı. Dersimceyi bilmeyişimiz “mihmandar” arkadaşımızın muzipliğini kolaylaştırmış ve zor bir sahnenin yaratılmasını tetiklemişti. Sonradan kimlik ve kişiliklerimizi ve aile kolektifimizin 120 yıllık serüvenini anlatınca sıkılmayan eller daha sıcak bir kabule dönüşmüş birbirimize sarılmış, kucaklaşmıştır. Kadın-Ata örneğindeki Ana’lar gözyaşlarını tutamamıştı. “Bize otuzsekizi hatırlattınız. Yaralarımız derindir. Sen bizim aşirettensin. Koçgirilisin. Sen bizim Alişer’imizsin. Ne iyi ettiniz de geldiniz. Lisanımızı konuşamasanız da simanızdan (cemalinizden) bellidir. İyi ki kendinizi korumuş, bu günlere gelmişsiniz” diyen Kadın-Atalar ile bizim hanım (eşim, hayat arkadaşım) da kırk yıllık Kızılbaş gibi kaynaşmış gözyaşı selinde kucaklaşıp hemhal oluvermişti. İkinci Kadın-Ata örneğini torunu dünyaya yeni gelen yoksul bir emekçinin evinde görmüştük. O da heykel gibi duruyordu. Dışarıda 40–45 derece sıcaklık vardı, fakat O mahalli giysileri içinde çok rahat ve gururluydu. Hane’nin direği ve sözü geçeniydi. Geleneklerin durumu hakkında pek az şey konuştuk. Giyim ve kuşamı dışında, görsel malzemelere hayranlığımız dışında konuya derinliğine giremedik. Torununun doğumunu kutladık, görevimizi yerine getirdik ve Hane’sinden ayrıldık. Üçüncü Kadın-Ata örneğini yılın altı ay yazını Ovacık kırsalında, altı ay kışını İstanbul’daki oğlunun yanında geçiren bir Ana’da gördük. Ovacık’a gelir gelmez Kadın-Ata giysileriyle kurum kurum kuruluyordu. Kendisini bu türden giysiler içinde çok daha rahat hissettiğini söylüyordu. […] Arap İslâm-Kızılbaş Karşıtlığı […] Munzur Baba’yı ziyaretimizde, O’nu anlatan kocaman tabeladaki Türkçe-İngilizce sunumları okuyunca çok irkildik. Munzur Baba, yok şöyle yapmış da… Okuyup üflemiş de… Kâbe’de sıcak helva yedirmiş de… türünden sunumlar Kızılbaşlığın kültü ile ters orantılıdır. Kızılbaşlığın kültü ilerici, iyimser, dinamik ve yaratıcı bir yöntemle (Marksist yöntem) yorumlanmadığı/yorumlanamadığı koşullarda mistisizm, Arap İslâm ve Devlet bu alana kama sokup gerici-idealist yorumlarla bizim insanlarımızı uyutmak istemektedir. Bu takdirde Kızılbaş ve Anadolu Aleviliğinin egemen olduğu yörelerdeki köylere cami yaptırılması, zorunlu din dersi okutulması ve Cemevi kurumsallaşmasına karşı girişimler-saldırılar geri püskürtülemeyecektir. […] Kızılbaşlık ve Anadolu Aleviliği, tarihsel seyri içinde kendi ürettiği araçları doğrultusunda hareket etmiştir. İnanç, kültür ve geleneklerinin günümüze kadar taşınmasında “Dedelik Kurumu” önemli bir rol oynamıştır. Bu kurum aynı zamanda ve doğallıkla sınıflı toplumlardaki sömürü ilişkilerini de bağrında taşıyagelmiştir. Kapitalist yabancılaşmadan önemli oranda etkilenen “Dedelik Kurumu” geleneği de bazı istisnaları dışında yozlaşmıştır. […] Söylemek zorundayız: Babaî’ler, Hacı Bektaş’lar ve Pir Sultan’lardan süzülüp gelen inanç, kültür, gelenek ve erdemler günümüzdeki “Dede”lerde yoktu. Yeni nesillerin de “Dede”lik geleneğine bir ihtiyacı yoktu. […] Kızılbaş Batınî kült ve geleneğine olan süregen saldırı ve katliamlar karşısında kimileri susmayı tercih etmiş, kimileri korkmuş, “biz de müslümanız” diyerek bilinçli karşı koymayı göze alamamıştır. Resmî din saldırıları karşısında “Öz-Müslüman” savunuculuğuna soyunmuş Kızılbaş aydınlar, bu türden “arguman”larıyla tarihsel-sosyal-kültürel haklılıklarını bir türlü savunamamıştır. […] Alevi topluluğunun örgütlü sözcüleri şunları dile getirmektedir: “20–25 milyon bir topluluğuz. Siyasî bir parti olarak öne çıkmayı şimdilik düşünmüyoruz. Toplumsal bir hareket yaratmayı düşünüyoruz. ‘Laik, demokratik, özgür bir cumhuriyet için’ yola çıkıyoruz. Yalnızca Alevi-Bektaşi topluluğunu değil, emek eksenli solu da yanımıza almayı amaçlıyoruz. AB’yi savunuyoruz. Köyümüze cami yapılmasını istemiyoruz. Din derslerinin okutulmasına karşıyız (kimi ABD yanlısı Alevi sözcüleri ise, Alevilerin de Sünniler gibi Diyanet İşleri Başkanlığında bir masa ile temsil edilmesini, yardım almasını ve okullarda Aleviliğin de din derslerinde okutulmasını talep etmektedir). Cemevlerimizin de Cami statüsünde olmasını, su ve elektrik paralarının devlet tarafından karşılanmasını, vb. talep ediyoruz...” Bu ve daha onlarca talepleriyle öne çıkan Alevi kuruluşları, tıpkı Sol’un içine yuvarlandığı anlamsız yarım-aydın tartışmalarına benzer biçimde kendi aralarında kıyasıya tartışmaktadırlar. […] Alevi kuruluşlarından bir sorumlu şu özeleştiriyi yapıyor: “Biz, 10 milyonluk oy kütlemizle sandığı protesto etmiştik. Oy vermediğimiz için gerici AKP’nin iktidar oluşundan bizler de sorumluyuz. Bu sefer toplumsal muhalefeti emek eksenli bileşimlerle buluşturup iktidara gelmeyi amaçlıyoruz. Şu aşamada siyasî partileri ve öteki kuruluşları etkilemeyi düşünüyoruz. Siyasî parti kurmayı şu aşamada düşünmüyoruz. Gerektiğinde böyle bir adım atılmasından da geri durmayız...” Bu türden gerekçelerle kurumsal gelenekler yaratılması düşüncesi ve olayı da elbette siyasetle uğraşmak anlamına gelir. Alevi örgütlerinin anılan temelde ve doğrultuda çeşitli istişari toplantılar yapması, kurultay ve konferanslar düzenlemesi, radyo, TV, basın-yayın faaliyetlerinde bulunması, aralarındaki bitmez tükenmez tartışmaları nispeten telif ederek belli ilke ve amaçlarla bir araya gelişi, onlar açısından “ileri” bir aşama ve süreçtir. […] Kızılbaşlık inanç ve kültürleri, her türden otoriterliğe karşı ve “düzen dışı” olarak nitelenen isyan, başkaldırı ve ayaklanma, ayrıca hak arama geleneklerini bağrında taşımaktadır. Sömürücü sistemlerin, resmî İslâmın ve sözde laiklerin Kızılbaş Batınîliği “boy hedefi” yaparak saldırmasının temel nedeni budur. […] Kısaltan: Esen Uslu Köşeli parantez içinde üç nokta dergimizde aktaramadığımız bölümleri belirtmektedir. Yazının tümünü okumak isteyen canlar, Sorun Polemik dergisinin internet sitesine başvurabilir: www.sorunpolemik.net Mart 2007 15
Page 1 and 2: SERÇEÞME BİLİMLE GİDİLMEYEN Y
Page 3 and 4: SERÇEÞME ağır taşlar koydum ve
Page 5 and 6: SERÇEÞME Erkek dişi sorulmaz muh
Page 7 and 8: SERÇEÞME lizmi geleneğini ara ve
Page 9 and 10: SERÇEÞME ALEVİ BEKTAŞİ FEDERAS
Page 11 and 12: ÖRGÜT: Türk Dil Kurumu’na gör
Page 13: SERÇEÞME HÜSEYİN GAZİ KÜLTÜR
Page 17 and 18: OSMAN ve Ebuzer arasında devamlı
Page 19 and 20: SERÇESME SERÇEÞME Yanlışlık o
Page 21 and 22: SERÇESME SERÇEÞME “ALEVİLERİ
Page 23 and 24: SERÇESME SERÇEÞME AHMET AKAR Gel
Page 25 and 26: SERÇESME SERÇEÞME KADIN OZANLARI
Page 27 and 28: SERÇESME SERÇEÞME akademik çal
Page 29 and 30: SERÇESME PSAKD BASIN AÇIKLAMASI:
Page 31 and 32: SERÇESME SERÇEÞME Selçik Köyü

27.Sayı - Hacibektaslilar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?