27.Sayı - Hacibektaslilar

SERÇEÞME 

BİLİMLE GİDİLMEYEN YOLUN SONU KARANLIKTIR 

Bu Sayida 

Velİyettİn Ulusoy: Ebuzer Giffari 

Kelİme Ata’nin Kİtabi - Alevilerin İlk Siyasal 

Denemesi: (Türkiye) Birlik Partisi 

Ahmet Koçak Kelime Ata ile Söyleştik 

Alİ Balkız Hüzün Dolu Bir Deney 

Kelİme Ata Birlik Partisi-Sosyalist Tarladan 

Hasat Stratejisi 

Nadİre Ana Hakk’a Yürüdü 

Fİkret Otyam Sizin “Hrant 

Ağabeyiniz” Oldu mu? 

Esat Korkmaz Kadın Sorunu 

İsmaİl Kaygusuz Alamut 

İsmaililiği - Bölüm I 

Veysel Kaymak CHP ve Sol 

Seçenek ya da Halkla İnatlaşmak 

Fuat Bozkurt Alevilikte Zaman ve Uzam 

Kâmİl Derİn ABF’de Haksız Rekabete Hayır 

Nafİz Ünlüyurt Türbeler Yeniden Açılsın mı? 

Feramuz Acar Kişisel Görüş ve Önerilerim 

Enver Cemal Şahİn Aleviler ve Siyaset 

Fevzİ Gümüẟ ABF Yöneticilerinin Samimiyetsizliği 

Alİ İhsan Doğan İnandırılmak 

Hasan Harmancı Ocaklar ve Dedelik Sempozyumu 

Sirri Öztürk Dersim... Dersim... 

İsmaİl Özmen Anadolu Aydınlanması 

Ahmet Koçak Kadın Ozanlarımız: Ayhan Kaleli 

Seda Coẟkun Selahattin Akarsu ile Söyleştik 

13. Abant Platformu Değerlendirme Metni 

PSAKD Basin Açıklaması Gazi Katliamı 

Ceyhun Günal Ateş Düştüğü Yeri mi Yakar? 

Metİn Özdemİr Selçik Köyü SYD Derneği 

Aylık Dergİ 

Genel Yayın Yönetmeni: Esat Korkmaz 

Sahibi: Genel Ajans Basın Dağıtım Organizasyon Ldt. Şti. 

adına Ahmet Koçak 

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Ahmet Koçak 

Yönetim Yeri: Divanyolu Cad. No: 54 

Erçevik İşhanı 102, 34110 Eminönü - İstanbul 

Tel/Faks: +90.(0)212.519 56 35 

E-posta: sercesme_dergisi@yahoo.com 

Baskı: Mart Matbaacılık, Ceylan Sk. No 24 Nurtepe 

Kağıthane, İstanbul - 0212.321 23 00 

Yayın Türü: Yerel - Süreli 

Fİyati: Ytl 3 / € 3 / £ 3 

Mart 2007 Sayi: 

27 

ALEVİLİĞİN İNANÇ YANI DİN DEĞİL AŞKTIR 

Kimileri Alevilikle-Sünniliği “görücü” usulüyle evlendirmeye kalkıyor: 

Biz diyoruz ki bu “evlilikte bir tecavüz olayı” var. 

Aymazlığımızı sürdürürsek yakın gelecekte 

bu “tecavüz olayı”nın çocukları 

“Ben Aleviyim”, diye karşımıza çıkacak ve 

bizleri “mekândan kovacaktır”. 

Kendi Bilincimizin “Yoklanmasına” İzin Verelim ki 

Başkalarının Bilincini “Yoklayabilelim” 

Esat Korkamaz, Genel Yayın Yönetmeni 

Bana göre “yazmak”, “bilinci yoklamak” anlamına gelir: Bilinci yoklamayan her 

yazma eylemi “kolay”ı anlatır. Biz biliyoruz ki “kolay güzel değildir”; her zaman 

“zor güzeldir” demek de doğru olmayabilir; “güzel” ayrımına varamadığımız 

herhangi bir yerde ya da yanı başımızdadır, sakındığımız yerdedir, suçladığımız 

mekândadır, günahkâr kabul ettiğimiz şeyin içindedir. Yazmak “değiştirme 

kültürünün” bir parçası ise eğer “yaşamanın sonucudur”. 1980’den bu yana “yazmak 

için yaşadım” ya da “yaşamak için yazdım”: Yazgımın, yazgımın “göbeğinde” yaşamımın 

“gündemine” göre yazdım. Yeri geldi “öleyazdım”; yittim, çıktım. Ne çare yaşam “gerçek”ti, 

yani her gerçek gibi “iki yüzlü”: Çoğunluğun bulunduğu “yüzde” değil de karşı “yüzde” 

oyalanmayı yeğledim. “Karşı yüz” bir “sır” alanıdır; onun her şeyini “iletişime” sokamazsın; 

sokarsan, “sır sır olmaktan çıkar”. 

O zaman düşündüm: Ben de bu “iki yüzlü gerçeğin” bir “felsefesi” olsun dedim. Yaşamın 

içerisindeki amaçlı yürüyüşüm, dışarıdan bir “savrulma” olarak algılansa da ben; “iki 

yüzlülüğü” bir “erdem” olarak gören ya da yetişmişliğin “kanıtı” kabul eden bir “sûfi” gibi 

algılanmayı yeğledim. Doğru mu yaptım yanlış mı yaptım bilemem: Ama yaşamımın hiçbir 

anında ne kendimi “aldattım” ne de “sattım”. 

Ruhumuz da Alanlardan ve Hacimlerden Oluşur 

İnsanın bedeni bir “mekân”dır; yani, bir “alanlar” ve “hacimler” bütünüdür: Ruh “ayağını 

yere basmak” zorunda olduğuna göre o da “alanlardan ve hacimlerden” oluşan bir 

“mekân”dır. Bugün Alevilik kendini “koruma” konusunda “yüksek bir gerilim” yaşıyor: 

Böylesi durumlarda ortaya çıkan “bilinç yırtılmaları”, giderek bilincin “dağılması” ve her 

Alevi ile çevresi arasına bir “yabancılaşma” girmesi sonucunu doğuruyor. Köktendinci 

inançlardaki “din” terimini karşılayan Alevilikteki “aşk” terimi, “kültürel” yanından arındırılarak 

“utanç verici fi zyolojik bir eylem”e indirgeniyor. 

Bilinç “aydınlık” bir şey olarak algılanır ve doğal olarak “anası-atası” karanlıktır: Kendisini 

en iyi yetiştirmiş insanın bilinci bile “kendi cahilliğini, yani kendi karanlığını algılamaya 

yeter” deriz. Öyleyse bilinç “karanlık bir yumak”tır; “gönül evi”nin hangi penceresinden 

bakarsak bakalım bu “karanlıkla” karşılaşırız. Bizi işlevli kılan ve “apaçık” olan duygularımız 

bu “yumağın” içine taşındığında “boş bir oda”ya ya da “gönül evi”nin şurasına burasına 

yerleşmiş “hayaletlere” dönüşür. Odanın altında “patlamaya hazır”, al bir “top” biçiminde 

bir kalp vardır sanki. Herkesin gönlü birbirine eklendiğinde “toplumsal vicdan” anlamında 

bir “iç uzay” elde edilir ki bilinç dediğimiz şey bu “uzayda” bir “noktadır” sadece. Tam da 

bu nedenle biz işte bu “nokta” olmak için çabalarız. 

Bâtıni yabancılaşmanın “maya tutmaya” başladığı günümüz koşullarında hemen herkesin 

tapındığı “anonim saçmalıklarla” baş edemiyoruz: Bir çıkış bulabilmek için kıvranıyoruz. 

Bize göre her şeyin her şeye göre bizim “anlam ve içerik” yitirdiği/yitirdiğimiz ve adına 

yaşam dediğimiz “sürüklenmede” görünürde yan yanayız, belki her zamankinden “daha 

yakınız” birbirimize. 

İnsan bâtıni kültürde kendi yapısında var olan “düşman” durumundaki “karşıtların” ayrımına 

varması gerekir: Varır varmaz da kendisinin “ağlayan, gülen, koşan, yeri geldiğinde 

adam gibi konuşan, durup dururken saçmalayan bir bomba” olduğunu kavrayıverir. Bu 

(Devamı 2. Sayfada)

SERÇEÞME 

(Baştarafı 1. Sayfada) 

“bombayı kim imha edecek”: Kendisi mi yoksa 

dışarıdan insanlar mı? Doğrusu bu “bombayı” 

kişinin kendisinin “imha” etmesidir: Bu enerjiyi 

“üretken” biçimde tüketmesidir. Ancak kişi 

kendisini imha edecek denli bilgiye sahip değilse; 

imha edeceğim diye “orasını-burasını” 

karıştırırken birden kendisini “patlatıverir”: 

Enerjisini boşu boşuna harcar. Sistem kafalarımıza 

bir “ezber” veriyor: Herkesin kendini 

“imha” etmesi, yani var olan enerjisini “düzen” 

yararına tüketmesi için. Bilinçlere yönelik bu 

“yapı bozumu”, belletilmiş toplumsal yaşam 

tarafından her birimizin “ele geçirilmesi” sonucunu 

üretiyor. Böylesi bir durumda “işgal” 

ediliyor beyinlerimiz; nasıl konuşacağımız, 

nasıl davranacağımız “beyin defteri”ne kaydediliyor. 

Alevilikte “sözel taşınma” kanalları tıkanınca 

baba ile oğul, dede ile torun arasındaki 

ilişki birbirlerine benzemekle birlikte birbirinden 

“sakınan”, yani “anlamsızlığa açılan iki 

kara deliğe” dönüşür: Bu nedenle “örgüt üyesi 

ile yönetici” arasındaki ilişkiyi, “tıkanan sözel 

taşınma kanalları”nın işlevli “çağdaş karşılığı” 

olarak yaşama geçirmemiz gerekirdi. Beceremedik: 

Onu da “iki kara deliğe” benzettik. 

Nereden bakarsak bakalım hiçbir şey görünmüyor. 

Geçmişte örgüt yöneticisi ile örgüt üyesi 

arasındaki ilişki “çocuksu” idi; şimdi “mahcup”; 

işlevsel değil, “tersine dönüşümle” emir 

alma-emri yerine getirmeyle belirgin “memurlaşmış 

bir iletişim” dili egemen artık. 

Eğri oturalım ama doğru konuşalım: Alevi- 

Bektaşi zeminde ruhlar “kirlenmiş” durumdadır; 

“temizlenmeden” Alevi-Bektaşi “yeniden 

doğuşunun” altından kalkmak olanağı yoktur. 

Bedenini terk edebilen, yani canını “soyut” 

olarak avucunun içine alabilen bir kimlik onu, 

“sonsuz yaşam” içinde “saklar”. Sonsuz yaşam 

kaynağı can, yeri-zamanı geldiğinde ıslak toprakta 

fışkıran bir ot gibi yeşeriverir “yeni bedenlerde”. 

“İlahi ciğer” ruhla bedeni birleştirdiğinde, 

“bilmeyiş erdeme” dönüştü; ruh-beden bütünleşmesinin 

“içe-dışa vurumu” olarak algılanan 

görme-duyma-hissetme vb’ye yönelik “sevgiaşk” 

bilgiden “uzaklaşma” yeteneğini göstermez. 

Bedeni “küçümser”, ruhu “tanımazsak”, 

bilginin kaynağı “kurur”; aşk da sevgi de “matematik 

formüllere” dönüşür: Unutmayalım ki 

ruhlar da “buharlaşır”. Buharlaşan ruh, “dahileşir”; 

dahileşen ruh, kimliği “egemenliği 

altına” alır. Biz, ruhumuzun “efendisi” olmak 

istemiyor muyuz? Öyleyse ruhu “su” gibi içimizde 

tutmasını öğrenmeliyiz. 

• 

Sizin “Hrant Ağabeyiniz” Oldu mu? 

Fikret Otyam 

YAZDIM geçenlerde, seksen bir yaşımda, yazılarımı artık q ile başlayan dizinle yazıyorum! 

Dile kolay, 1953 yılından bu yana a ile başlayan Fransız dizini ile yazmışım, bu alışkanlığı 

kırmak kolay mı sanırsınız? Tastamam yedi yıldır her hafta politik bir dergi olan Aydınlık 

Dergisi’ne yazıyorum ve yıllar içinde yazısını daktilo ile yazan bir bu can kalmış iyi mi? Yazımı 

dizen arkadaş izinli olduğu zaman, yazım tastamam yazılıktan çıkıyor ve bu can da zıvanadan! 

Suudi Kralı Hazretleri ülkeye geliyor “yanında, üç yüz kişi, içlerinde tek kadın yok”; yazımda ise 

bu, “içlerinde tek kalem yok” olduruluyor! Kral Hazretleri Kâbe’ye doğru işemezmiş ise “kral 

hazretleri Kabe’ye işemezmiş” oluyor ve yedi yıl içinde salt bu yüzden okur canlarıma üçüncü kez 

“eyvallah” dedim, yok yahu, dedirttiler! 

Evet daha önce de yazdım, Çorum’lu Alevi iki canın Haşim ve Levent’in bilgisayar kuruluşu 

AK-BİM imdadıma yetişti en son model ve dahi en yetenekli cihazları atölyeme kurdular, para 

peşin kırmızı meşin, üstelik zorla!.. 

Bu yaşta benim için akıl sır ermez aletlerle(!) boğuştum durdum haftalarca ve dahi boğuşuyorum! 

Öğrenmenin sonu yokmuş ya, bu da öyle, Kâbe derken a’nın üzerine inceltme simgesini 

tastamam uygulayamıyorum; ya sevgili Ahmet Koçak ya da sevgili Esat Korkmaz can bunu hallederler, 

eyvallah…. 

Aydınlık’a ceza(!) bitti ve ilk yazımı yazdım, başlığı yukarıda: “Sizin ‘Hrant Ağabeyiniz’ Oldu 

mu?” Gösterilen yere yerlere gerekeni yazdım e-posta. Yazım bir dakika sonra İstanbul’daydı! 

Hani lokma, lokmalar vardır, sevdikleriniz düşer aklınıza da o lokma boğazınızdan geçmez olur, 

tutun ki bu yazım bir lokma, o dergi başka, bu dergi başka, herkesin yüksek hoşgörüsüne sığınarak 

çıkan yazımı burada da tekrar ediyorum, gerçeğe hü... Yönetici canlar bu kelli yazımın uzunluğunu 

da bağışlaya, eyvallah.. 

Aydınlık Dergisi, Sayı: 1022, 18 Şubat 2007 

Sizin “Hrant Ağabeyiniz” Oldu mu? 

AKSARAY’DA Halk Eczanesi sahibi Vasıf İbrahim Bey’in eczanesinin karşısındaki evinden 

haber geldi, eczacı iki dakika sonra evindeydi. Uzatılanı kollarına aldı öptü. Sonra Kuran’ın 

iç kapağına yazdı: 

“Bugün bir oğlum daha oldu, adını Fikret Vesim koydum. 19.12.1926” 

Eczaneye dönünce çalışanlarına müjdeyi verdi. Genç kalfa adayı Hrant (Maraşlıyan) da hemen 

eve koştu. Anam Naciye belki bin kere anlattı: “Seni, babandan sonra Horont aldı kucağına.” 

Ona hiçbir zaman Hrant diyemedi. Altı yedi yaşlarındayım, babam öteki kardeşlerimde olduğu 

gibi bana da beyaz gömlek diktirdi, eczanede çalışmaya başladım. Bu, ilaç kutularına ve şişelerine 

yapıştırılacak etiketleri kesmekti. Çok parlak elişi kağıtlarına basılmış yuvarlak ve dikdörtgen 

etiketleri tek tek kesmektense harika bir buluşla üç dördünü üst üste koyup kesmek marifetini gösterdim, 

ne ki hergele elişi kağıtları kayı kayıvermiş, halkın Koca Vasıf dediği babam “işini doğru 

yap bakalım” deyip ense köküme ilk şaplağı patlatmıştı! Bu beklenen dayaklar uzun sürerse imdadıma 

Hrant ağabey yetişir, “Baba bir daha yapmaz” garantisiyle dayağı sonlandırırdı. Görmezdi 

bir gözü, sormadım, öğrenemedim nedenini. O tek gözü hep, ama hep sevgiyle bakardı insanlara 

ve gülen gözü Hrant Ağabeyim’in o tek gözünde gördüm. 

Kocaman adam oldum Hrant Ağabeyin yanında, kardeşi yaşdaşım Aron’a kimi arkadaşlar 

Harun da derlerdi. Ortaokulda sıra arkadaşım, siyah önlüklü, beyaz yakalı, kıvır kıvır saçlı resimlerimde 

olduğu gibi kapkara kaşlı gözlü, birazda tombulca Anahit idi. “Kırsaçlılar” hep siyah 

giyinen üç teyzeydi, Aksaray’ın ünlü kadın terzileri. Biz çocuklar nasıl ama nasıl severdik onları, 

bişeyler olurdu onlar yumurtaları boyarlardı elvan elvan, kapılarına duranda bizleri öpüp severler, 

o boyalı yumurtalarla, kara üzümle karışık ceviz içleriyle, şekerli leblebilerle tıka basa doldururlardı 

ceplerimizi. 

Çarşıda en çok demirci Ohannes Amca’yı severdim. O da Eczacı Vasıf Bey’in yaramaz oğlunu. 

Yolda bulduğumuz iki ucu da açık boruyu Ohannes Amca’ya götürüp bir ucunu kapattırdım ve 

yakınına da bir delik açtırdım ve hemen biraz barut, evden bez parçaları, azıcık gazyağı ve upuzun 

bir kavak dalı, ver elini ulu ırmağın yanı, topumuz hazırdı. İlk atış başarılı olmadı, üzerine 

“Yüzler ve Gözler” 

Fikret Otyam’ın resimleri ve Filiz 

Otyam’ın fotoğ raflarından oluşan 

“Yüzler ve Gözler” sergisi 6 Mart 

akşamı yapılan bir kokteyl ile 

Toprak Sanat Galerisi’nde açıldı. 

30 Mart’a kadar sürecek olan 

sergi hafta içi 12-19 saatleri arasın 

da, cumartesi günleri 11-17 

sa at leri arasında izlenebilir. Ihlamur 

Yıldız Cad. No: 10 Beşiktaş 

İstanbul Tel: 0212.326 35 80. 

Açılışta Fikret Otyam Anahtar 

Kitaplar’ın sahibi Mehmet Atay ve 

Esat Korkmaz ile birlikte. 

Filiz Otyam açılışa katılan 

konuklarla birlikte 

2 Sayı 27

SERÇEÞME 

ağır taşlar koydum ve uzun dalın ucundaki gazlı bezleri yaktım evden yürütülen kibritle ve ünlü 

naramızı haykırdım: 

“Ölüm ölüm bir ölüm, ateş!” 

Yer gök gümbürdedi, üçüncü atışı hazırladım tam kibriti çakacağım zaman kıçıma inen baston 

adım gibi emindim babamın bastonuydu, özel olarak İstanbul Zaman Ecza Deposu’ndan sık sık gelen! 

“Ulan yezit yine mi sen?” Üzülmek neye yarar, bendim! Dayak fasıllarında en çok duyduğum 

sözcük “yezit”ti… Ben kaçarım, o koca göbeğiyle babam, bir eliyle de küçüğüm Neşecan’ı (Bener) 

tutarak kovalar. Epey isabet almıştım… Allah için iyi bir dayaktı, Ramazan ayı dayağı! Duyulan 

patlamayı Bayram Tepesi’nden atılan top sanan oruçlu amcalar teyzeler oruçlarını zamanından 

önce bigüzel bozuvermişler ve dahi müsebbibinin de Vasıf Bey’in küçük oğlu olduğu anlaşılmış, 

haberdar edilen kişi de o sırada eczanede olan küçük Neşecan ve okkalı göbeğiyle dışarı fırlamış, 

şikayet edileni suçüstü yakalar yakalamaz ilk bastonu başarıyla indirmişti… Bu, aşağı yukarı yetmiş 

beş yıl önceki unutamadığım dayaklardan en coşkulusuydu ve yaşam tarihimde “Ramazan’da 

millete oruçlarını nasıl bozdurdum?” ana başlığıyla yer alır! Ek ceza olarak da on sayfa “göz” için 

sarı, on sayfa “dahilen” için beyaz, on sayfa “haricen” için kırmızı, on sayfa da “gargara” için 

yeşil etiket kesmek! Bunların çoğunu Hrant ağabeyimin kestiğini açıklıyorum… 

NADİRE DEMİRTAŞ ANA 

HAKK’A YÜRÜDÜ 

Neden? Neden? Neden? 

Gün geldi, günler geldi Aksaray da Anahit’siz, Ohannes amcasız, Kırsaçlılarsız, kunduracı Bedros’suz 

kalıverdi ve daha niceleriyle… 

Onlar gitti, anılar kaldı yadigâr… 

1956… Artık Ankara’lıyım 

Burada en keyifli anlarım, aldıkları kamyonla Anadolu’ya taşımacılığa başlayan İstanbul yerleşimli 

Hrant Ağabey ile Aron’un Ankara’dan her geçişlerinde bize uğramaları… 

Rakı eşliğinde muhabbetin gözün gözüne vururken çocukluğumdaki yaramazlıklar, yediğim 

o güzelim dayaklar bikez daha yaşanırken üç kız bebemin katılırcasına gülmeleri “Hrant Amca 

nolur daha anlat” demeleri hâlâ kulaklarımda… 

“Ya Allah Ya Muhammet Ya Ali” 

Hrant ağabeyin el yazısı harikaydı, Fransız stili; eski yazıyı da bilirdi. Bir gelişinde defteri kalemi 

uzattım “Hrant Ağabey” dedim, “tablom için gerekli, bana Ya Allah Ya Muhammet Ya Ali yazıversene.” 

Bir an duraksadı, yukardan aşağıya güzel bir çizgi çekti “bu ‘ya’dır” dedi. Sonra sol tarafa 

isimleri sıraladı. Harika olmuştu, nerdeyse kırk yıldır sevgiyle saklarım bunu… 

Ey İstanbul İstanbul… 

İstanbul’a yolumuz düşende Aronlara gitmemek olur muydu, asla! Aron’un eşi Mayda Yenge ve 

kocaman olmuş kızlar iki üç gün önceden hazırlığa başlarlarmış. Aron kıvranarak anlatırdı, “sayende 

biz de nasipleneceğiz…” O güzelim sofrada neredeyse bir kürdan bile koyacak yer bulunmazdı 

sanki. Birisinde Hrant Ağabey yoktu, telaşlanınca güldüler, sofraya bakmış bakmış, “tüh 

be” demiş, “deli oğlan rakıyı pastırmayla içer…” O yaşında en güzel pastırmayı alıp gelmişti, 

boynuna sarıldım, “dur gâvur, dur deli oğlan, biyerimi kıracaksın”, yine gülüyordu tek gözüyle… 

Ama fersiz miydi, yaşamasız mıydı? Nereden, nasıl bilebilirdim seksenini aşmış Hrant Ağabeyimi 

bir daha göremeyeceğimi? Mayda’dır, Topik ustasıdır, dürtükler durur: “Yesene..” 

İki yıl sonra sergimize zor yürüyerek geldi Aron, sonra hep geldi, durmadan “tuvalet” diyordu, 

koluna girip iki kat aşağıdaki tuvalete indirip çıkarıyorum, “ulan” dedim “başlarım senin 

prostatından, bu işe el koyuyorum.” Yukarı çıkar çıkmaz, can dostum, dostumuz Prof. Dr. Tarık 

Minkari’yi aradım durumu anlattım, “Aron artık benim hastam, para mara söz konusu bile değil, 

söyle ona.” Telefonu uzattım, uzun uzun konuşup kavilleştiler. Ödü kopuyordu ameliyattan, gönül 

rahatlığıyla döndük Antalya’mıza. Bir başka sergimize Mayda Yenge, kızlar, damatlar, torunlar 

geldiler, ama Aron’suz! Korkudan gitmemiş Tarık Hoca’ya. 

Sivas ellerinde Madımak Oteli’nde diri diri yakılanlardan dostum/arkadaşım Şair Metin Altıok 

ne diyordu bir şiirinde: 

“Bir bir uzaklaşıyor sevdiğim insanlar 

Ne zaman bir dosta gitsem 

Evde yoklar..” 

Şüceattin Veli Dergâhı postnişini 

Nevzat Demirtaş Dede’nin eşi 

Nadire Ana bir dede kızıydı. 

Misafirperver, eli açık, ziya re te gelen 

herkesle ilgilenen örnek bir Ale vi-Bektaşi 

kadınıydı. Cemde Dede’nin yanında 

yerini alır, benzersiz sesiyle nefesler 

okurdu. Talipler Dede’yle birlikte Nadire 

Ana’ya da niyaz ederdi. 

YATTIĞI YER IŞIK OLSUN. 

M. TEVFİK OYTAN 

Bektaşiliğin İçyüzü 

Dibi, Köşesi, Yüzü ve Astarı 

7. Baskı, Mart 2007 

ISBN: 975-9944-387-04-0 

13,5 x 21 cm boyutunda 544 sayfa, 20 YTL 

Demos Yayınları Tel: 0212.526 60 28 

Ne Bu Can Anadan Babadan Ermeni, 

Ne Hrant Ağabey Anadan Babadan Türk Oldu! 

Sivaslı Başbakan Yardımcısı Şener, geçenlerde haykırdı: 

“Hepimiz Aleviyiz!” 

Haykırmakla, demekle olunmaz ey canlar, olunmaz, ol nedenle kimse uykularını yitirmesin, 

bayraklı, tabancalı Kuran’lı yeminler neyim etmesin. Bu yürek katılımıdır, acıysa acıyı kıvançsa 

kıvancı bölüşmedir... Bir olmaktır… Diri olmaktır, hepsinden öte sevgidir sevgi, insan sevgisi… 

Sevgiye sarılmadır, illa sevgi. Ulus, ırk, renk, dil, din, mezhep, cins şu bu farkı gözetmeksizin illa 

sevgi, barış, kardeşlik. 

Tüm Hrantlara, Aronlara, Ohanneslere, Kırsaçlılara ve nicelerine Gök Tanrı’dan rahmet diliyorum, 

kabirleri her daim ışıklı ola. 

Gerçeğe Hüü… 

Mart 2007 3

SERÇEÞME 

Türkiye sol hareketi içinde ilk kitlesel kadın örgütlenmeleri 

1975’te ortaya çıktı. Yıl içinde hem Ankara 

Kadınlar Derneği, Adana, Tunceli, Pülümür, Ardahan 

ve Giresun Devrimci Kadın dernekleri, bu derneklerin 

katılımıyla oluşan Devrimci Kadın Dernekleri Federasyonu 

kuruldu. Hem de aynı siyasal görüşü paylaşanlarca 

“yukarıdan aşağıya” oluşturulan ve özellikle DİSK 

içinde etkinlik gösteren İlerici Kadınlar Derneği(İKD) 

örgütlü mücadeleye başladı. İzleyen süreçte Demokratik 

Kadın Birlikleri Federasyonu’nu oluşturacak olan 

Demokratik Kadınlar Birliği hukuki kimlik kazandı. 

Bu kadın örgütlerinde değişik görüşlere sahip binlerce 

kadın, 1975-1980 arasında, anti-faşist mücadele içinde aktif olarak yer 

aldılar. Kadınların örgütlü eylemleri; “Faşizmin Maşası Ülkü Ocakları 

Kapatılmalıdır!”(AKD), “Ülkü Ocakları Kapatılsın!”(İKD), kampanyaları; 

“Eşit İşe Eşit Ücret!”, kürtaj sorunu; su, yol, çöp kampanyaları; 

okuma-yazma, biçki dikiş kursları; Medeni Kanunu’ndaki ayrımcı maddelere 

karşı mücadele etkinlikleri; konuya ilişkin paneller, seminerler, 

mitingler; işsizliğe karşı mücadele, olarak sıralanabilir. 

Görüldüğü gibi 1970’li yılların ikinci yarısında, sınıflı toplumda ezilen 

ötesinde erkek tarafından hırpalanan, kimliksizleştirilen kadının, 

gelecekteki “düşsel” kurtuluşuna kaynaklık edecek düşyapısal tasarımlar 

yaratabilmiş değildi. Kadınına karşı sevgi göstermekten “utanan” erkekler 

dünyasında; yabancılaşmış erkeğin, yabancılaşmış gereksinimini 

karşılamak üzere sistemin bir ürünü olarak ortaya çıkan “vücudunu para 

karşılığı satan” kadın kimliği, kadınların alçalmasının öcünü, erkeklerin 

de alçalmasıyla alınmasına aracılık edecek durumda değildi. Yaşanan 

süreçte kadın, henüz kendini özgürleştirememişti; doğal olarak erkeğini 

de özgürleştiremedi: Alçalarak da olsa kendi öcünün alınması sonucunu 

doğuran ancak erkeğini de alçaltan “emeğini satma yerine vücudunu satan” 

kadın kimliğine, uzantısında bunları üreten sisteme toplu bir karşı 

duruş alamamıştı. Erkeklerin asla kadın sıkıntısı çekmediği “erkek egemen 

sistemi” sorgulamak, kendilerinin “satın alınma” koşullarını ortadan 

kaldırmak konusunda bir bakıma “çocukluk” dönemini yaşıyordu. 

Uygarlığın “İcadı” Kadını Modern “Köle” Yaptı 

Tarihte kendini gösteren ilk sınıf çatışması, erkekle kadın arasındaki 

“çelişmenin” karı-koca evliliği içinde “gelişme”siyle, ilk sınıf baskısının 

ise dişi cinsin erkek tarafından baskı altına alınmasıyla aynı zamana 

denk geldiği hiçbir zaman unutulmamalıydı. Egemen anlamda, doğal koşullar 

üzerine değil de ekonomik koşullar üzerine kurulan tek karı-koca 

evliliği, insanlığın evriminde kuşkusuz büyük bir tarihsel ilerlemeydi. 

Ama ne var ki bu ilerleme, erkeklerin refah ve gelişmesi, kadınların acı 

ve gerilemesiyle elde edilen bir “ilerleme”ydi. Her ilerlemenin aynı zamanda 

bir “gerileme” olduğu bu çağ, kadın-erkek ilişkilerinin, erkeğin 

belirleyici olduğu çıkar zemininden, her iki cins için 

eşitlik üreten “doğal-toplumsal” zemine aktarılamadığı 

sürece aşılamayacaktı: İlerleyen erkek, gerileyen kadın 

olacaktı. 

Günümüzde “teknik akılsallık” egemenin, özelde erkeğin 

akılsallığıydı; bu “akılsallık”, kendine “yabancılaşmış” 

toplumun ya da kendine “yabancılaşmış” erkeğin 

“zor” kullanan “niteliği”ydi. “Zor” kullanan “nitelik” 

nedeniyle “bireyleşme”deki her türden gelişme “bireyselliğin” 

zararına işlemeye başladı. Sonuçta; yaşam, 

iş yaşamına ve özel yaşama; özel yaşam, mahremiyete; 

mahremiyet, geçimsiz evlilik beraberliğine “bölündü”. 

Geriye “kendi amacını izleme kararı”ndan başka bir şey 

bırakmadı: Yalnız başına kalan, kendisiyle ve herkesle 

arası açık olan “birey” artık, hem heyecana getiren hem 

de hareket eden gizil bir “Nazi”ydi ya da dostluğu “sosyal 

anlaşma” olarak algılayan “soğuk”, “namert” bir 

kent sakiniydi. 

Aile biçimi, toplumsal sistemin bir ürünüydü ve onun 

kültür durumunu yansıtıyordu. Ataerkil aileyle birlikte 

ev yönetimi, “kamusal” niteliğini yitirdi. Artık ev işi, toplumu ilgilendirmez 

oldu; erkeğin özel bir hizmeti durumuna geldi. Modern karı-koca ailesi, 

açık ya da gizli, kadının “evcil köleliği” üzerine kuruldu ve giderek 

kadın, toplumsal üretim sürecinden uzaklaştırıldı. Bu “uzaklaştırma”yla 

HAYVANI ÇOĞALTMAK ANLAMINDA KADIN EVCİLLEŞTİRİLDİ 

Kadın Sorunu 

Esat Korkmaz 

Modern çağda, 

“kadının doğa ve bereketle 

özdeşleştirilmesinden sakınıldığı” 

için 

“ezilenler katında” 

kadının yazgısı 

erkeğin yazgısından 

“uzaklaştı”: 

“Vahşi doğa” erkek, 

“evcil doğa” kadın oldu 

Önce hayvan 

evcilleştirilmişti 

“uygarlık” geldi 

evcilleştirilmiş hayvan 

“hizmette yetersiz” 

kalınca bu kez 

“hayvanı çoğaltmak” 

anlamında 

“kadın” evcilleştirildi. 

Sonuç mu? 

Uygarlığın bu “icadı” 

kadını “modern köle” 

yaptı. 

birlikte kadın, erkekle “kavga” vereceği “alanı” da yitirmiş 

oldu. Günümüz sanayi toplumu, kadına, toplumsal 

iş sürecine katılma yolunu “açmış” gözüküyor ama 

istisnalar bir yana bırakılırsa “ev işi”, hâlâ bu iş sürecinin 

dışında. Kadının kurtuluşunun ilk koşulu, kadınların 

yeniden kamu işine dönmesinden ve “ev işinin”, 

toplumsal iş sürecinin bir parçası durumuna getirilmesinden 

geçecekti: Bu koşul yaşama geçtiğinde toplum, 

“ev hizmeti”yle ilgi kurmaya başlar, “ev işi” özel hizmet 

olmaktan çıkar; kadının baş hizmetçiliği sona erer. 

Yaşama geçirilen kadın hakları, erkekle kadın arasındaki 

“karşıtlığı” ortadan kaldırmaz; tersine, aralarındaki 

mücadelenin üzerinde yapılacağı “alanı” hazırlar. Ama ne var 

ki var olan koşulda bu “alan”, sistem ve sistemin taşıyıcısı erkek tarafından 

“işgal” edilmiş durumdadır. Kadının erkekle mücadele edeceği 

“alanı” belirlemeye girişmesi özünde bir “başkaldırı”dır; her başkaldırı 

bir “bedel” ister; kendini bilmek isteyen her kadın bu “bedeli” ödemek 

durumundadır. 

Anlaşılacağı üzere ataerkillikle birlikte kadın, “özne” olmaktan çıkıyor: 

Artık o, bir “şey” üretmiyor; sadece üretilenlere bakıp, özen gösteriyor. 

Bu durumunu onurlandırırsak, tarihin uzak geçmişinde kalmış 

“kapalı ev ekonomisi” anısının canlı bir “anıtı” olarak çıkar karşımıza. 

Erkek egemen sistem tarafından “zorlanan” işbölümü, kadına pek “yaramamış” 

gözüküyor. Kadın, biyolojik işlevin “maddeleşme”sine, “tene 

aşkın” ürününe “konaklık” eden “yatağa” dönüşürken, kadına hükmediliş, 

uygarlığın övünç kaynağı olup çıkıyor. Bu “övünç kaynağı”, “evcilleştirilmiş” 

ya da “evcil doğa”nın, egemen bilinçte yansıyan imajından 

başka bir şey değildi. Uyum sağlamayan ya da sağlayamayan, “başına 

buyruk” davranan kadın, buna eşlik eden “ekonomik bir acizlikle” cezalandırıldı. 

Başlangıçtan bu yana, doğaya sınırsızca hükmetmek, evreni uçsuz 

bucaksız bir avlanma alanına çevirmek, insan düşüncesinin temel ideali 

olageldi. Bu düşünce erkek egemen sisteme, ataerkil topluma “uyarlanınca” 

varılan sonuç insanlık adına ürkütücü oldu. Erkeğe göre kadın, ufak 

tefek ve güçsüzdü; yani erkekle arasında doğasal bir fark vardı. Amaç 

doğaya “hükmetme” olunca, biyolojik olarak “güçlü-güçsüz” ilişkisine 

yönelik eğilim yine doğanın kendisi tarafından “uygulamaya” sokulur. 

Sonuçta kadın, sömürülmüş doğa karşılığında, egemenlik dünyasına 

ya da “uygar dünya”ya alınmayı başarır: Galibin zaferi, yani, erkeğin 

yengisi, kadının “boyun eğişi”yle yaşama geçer. Tersinden düşünürsek, 

kadının yenilgisi, galibin, yani erkeğin zaferi görüntüsü ardında “kutsanır”. 

Bu durumda, “ters dönmüş” bilinç gereği kadının yenilgisi “fedakârlık”, 

umutsuzluğu “yüce ruh”; lekelenmiş yüreği “seven bir kucak” 

olup çıkar. 

Özetlemeye çalışırsak; toplumsal iş sürecinden kovulmasının bedeli 

olarak kadın, “efendi”sinden saygı görür. Zamanla bu “zorunluluk”, 

“zorbalık” kadın açısından “gönüllülüğe” dönüşür; kadın 

artık “vahşi doğa”yı, “egemen doğa”yı erkeğe bırakır; 

“evcilleştirilmiş doğa”yla kendini bir tutar. Kadın 

kendi “ben”i hakkında erkeğin değerlerine göre hüküm 

vermeye başlar; ne olduğunu ise ataerkil bir ailede “başına 

gelenlere” bakarak öğrenir. 

Hayvanın Rolüne 

Soyundurulan Kadın 

Bu karşıtlık tarihsel sürecinde, dışımızdaki doğada ve 

kendi doğasında “yaşama” geçerken; egemen doğa, 

vahşi doğa olarak algılanan erkekler tarafından, hükmedilen 

doğa, evcil doğa olarak bilince taşınan “hayvan”a 

gösterilen ilgi, özen “yetersiz”, “doyurucu” olmaktan 

uzak bulundu. Çünkü, hükmedilen doğa, evcil doğa, 

“ek-doğa” olarak algılayabileceğimiz insanın toplumsal 

yapısını kullanamıyordu da ondan. Yeni “onur” kaynakları 

aranmaya girişildi. Bu kaynak “uygarlıkta” bulundu; 

kadın, “hayvan”ın “rolüne” soyundu ya da soyunduruldu. 

Bu nedenle bugün kadınlara düşen görev, kendi sorunlarının 

çözümüne ilişkin “kavganın-mücadelenin” verileceği “alanı” hazırlamak; 

bu “alanda” kullanacağı iletişim “dilini” yaratmak; bunu yaparken 

erkekleri de “özgürleştirmek”; erkeğe bu konumu biçen “erkek egemen 

4 Sayı 27

SERÇEÞME 

Erkek dişi sorulmaz muhabbetin dilinde 

Hakk’ın yarattığı her şey yerli yerinde 

Bizim nazarımızda kadın-erkek farkı yok 

Noksanlık, eksiklik senin görüşlerinde 

Hacı Bektaş Veli 

toplumu” sorgulamak ve genel demokrasi kavgasının “üretici” bir halkasını 

oluşturmak olmalıdır. 

1960’lı yıllarda olduğu gibi 1970’li yıllarda da kadın olsun, erkek olsun 

“kadın sorunlarına ilişkin” bilincimiz, Engels’in “Devletin, Ailenin, 

Özel Mülkiyetin Kökeni” ve Bebel’in “Kadın ve Sosyalizm” kitaplarında 

verilen bilgilerle sınırlıydı. Kısaca, kadın sorununun çözümü sosyalizme 

bırakılıyordu. “Erkeksi devrimcilik” 1970’li yıllarda da “kırılabilmiş” 

değildi. Kadınlar değilse bile erkekler hâlâ Engels “Baba”nın sözünden 

çıkmıyordu: “Kadın evin ekmeğini kazanan fi gür rolünü alır, erkek ise 

evde oturup çocuk bakar, temizlik ve yemek işleri yaparsa... aile ilişkileri 

tersine dönmüş olur ama toplumsal durum değişmez. Böyle bir gelişim, 

erkeği erkek olmaktan; kadını da tümüyle kadınlık niteliklerinden uzaklaştırır.... 

Ve bu, insanoğlunun cinsiyetlere karşı utanç verici ve aşağılayıcı 

tavrını gösteren bir durumdur.” 

Bebel’in “Kadın ve Sosyalizm” kitabı kadınlar için “yaşamaları ve 

savaşabilmeleri için umut ve sevinç kaynağı” oldu. Bebel’e göre eşitlik 

ve özgürlük kadın için hem kişisel hem de toplumsal bir olguydu; ancak, 

toplumsallık baskın olduğundan kadın sorununun çözümü ileri yıllarda 

“görülecek”ti; bu da devrim sonrası bir “gelecek” demekti. Peki kadın 

sorunlarının çözümü için hiçbir şey yapılmayacak mıydı? Yapılacaktı 

elbette: Kadının, topluma eşit haklarla katılımını sağlamak için “kavga” 

verilecekti. Bugünden geriye baktığımızda, bu, liberal feministlerin, kapitalist 

toplumda “cinsiyet eşitliğini” sağlamak için verdikleri kavgadan 

başka bir şey değildi. 1970’lerin ikinci yarısında, Türkiye’de, onca kadın 

örgütüne karşın kadın sorunlarının saptanmasına ve çözümüne ilişkin 

mücadele “liberal feminist” bir kavganın sınırları dışına çıkamadı. 

Clara Zetkin Sahne Aldı 

1800’lü yılların sonunda, “sahneye”, bilincine ancak 1980’li yıllarda 

varabildiğimiz Clara Zetkin çıktı: Kapitalist toplumla birlikte kadın sorununun 

“modern” bir sorun olarak ortaya çıktığı saptamasıyla sorunu 

sınıf açısından irdelemek gerektiğini söyleyiverdi. O, “Kadın sorunu: 

Proleter ve orta burjuva kadını için, aydın kadın için ve egemen sınıf 

kadını için vardır, ancak, sınıfına göre bu sorun değişik şekiller alır”, 

diyordu. 

Zetkin’in bu yaklaşımıyla o güne değin egemen olan sosyalist tavır 

“yara” aldı; tabular yıkılıyordu. Zetkin’e göre, egemen sınıf kadınının 

sorunu mülkiyetti; mülkiyet sahipliğindeki eşitsizlikti; 

yaşamından doyum sağlayabilmesi için mülkiyetleri 

üzerinde özgür ve bağımsız denetimi ele 

geçirmeliydi. Bu amaçla kendi sınıfından erkeklere 

karşı bir savaşım içine girdi. Küçük ve orta-burjuva 

ile aydın burjuva kadınının sorunu oldukça farklı bir 

sosyal biçim sergiliyordu: Buradaki kadının sorunu, 

kendi sınıf temelinde cinsiyete dayalı eşitsizlikti; yani 

kazanç eşitsizliğiydi; sorunun çözümünü ise iş yaşamında, 

kendi sınıfının erkekleriyle ekonomik eşitlik 

talebinde buluyordu. Proleter kadının sorunuysa başka 

bir biçim içeriyordu: Kapitalizmin ekonomik yaşamına 

girmek için bir kavga vermek zorunda değildi; o 

zaten ekonomik yaşamın içindeydi. Onun, kapitalist 

düzenin kullanımına, sömürüsüne ve olanaklı olan 

en ucuz emek gücü arayışına “alet olmaktan” dolayı 

bir kadın sorunu vardı. Proleter kadının temel sorunu 

kapitalizmdi; çözümü ise proleter sınıfın politik iktidarını 

sağlamaktı. Onun yapacağı şey, kendi sınıfının 

erkeğiyle omuz omuza, onunla “uzlaşmaz” bir çelişkiye 

girmeden kavga vermesiydi. 

Bizde “esintisi” görülmese de uluslararası düzeyde feminist 

hareket oldukça boyutluydu: 60’la rın sonlarında 

Zetkin’in izinde “sosyalist-feminist” bir akımın çıkışı 

çok önemli bir ge liş me oldu: Anti-emper yalist ve ülke içi/ 

ülke dışı ilerici hareket ler le dayanışma içine girdi. Ama 

Âşık olmak, 

“acıyla yaşamayı” başarmak 

anlamına gelir: 

Âşık olmak 

kolay olmadığına göre 

erkek için 

“acı da kolay elde edilir” 

bir olanak değildir. 

Kadın, “modern bir köle” 

olarak “acıyı icra” eder; 

demek ki 

kadın için “acı” 

yaşamın içinde olan 

bir şeydir: 

O âşık olduğunda, 

zaten var olan acısını 

“sağlıklı yaşama sanatı”na 

“dönüştürür” o kadar 

feminist hareket kendi zemininde “karşıtını” üretmekte gecikmedi: Erkek üs 

tünlüğünü tüm insanlığın ezilmişliğinin kökeni kabul eden ve kadın özgürlüğü 

önünde başlıca engel olduğunu savunan köktenci feminist akım 

“boy verdi”. 

Türkiye’de 1980’li yıllarla birlikte sosyalist-feminist hareketten çok 

temel çelişkiyi kadınla erkek arasında gören, erkeği baş düşman kabul 

eden, popülist hezeyanlar eşliğinde, erkeği içine almayan, onunla bir arada 

bulunmaktan “tiksinen” küçük-burjuva nitelikli köktenci feminist hareket 

egemen oldu. 1970’lerin sonuna kadar kadın hareketinde sosyalist 

nitelik yoktu; sonraki yıllarda ise sosyalist nitelik boğuldu. 

Alevilikte Kadın 

Alevi inancında insanlar cinsiyetlerine göre değil de tasavvufta-inançta 

kat ettiği yola göre değerlendirilir. Eğer kişi yetişmişliği ve davranışıyla 

tasavvuf-inanç zemininde ilerlemiş ise ister kadın ister erkek olsun o, 

sıradan insanlardan daha üst aşamadadır ve “er” olarak tanımlanır. 

“Doğrudan demokrasi” temelli yol örgütlenmesinde kadın-erkek “ayrımı”, 

yani cinsiyet “ayrımı” yapılmadığı için dervişlik makamı dışında 

“halife” olan, tekkeleri yöneten, kendilerine bağlı birçok müridi bulunan 

kadınların sayısı az değildir: Bunun en çarpıcı örneği “Kadıncık Ana”dır. 

Hacı Bektaş Veli’nin Hakk’a yürümesinin ardından O’nun postuna oturur. 

Halife iken Yol’un birinci piri durumuna gelebilmiştir. Kadıncık 

Ana, Bektaşiliğin kurumlaşmasını sağlayan Abdal Musa’yı yetiştirmiştir. 

Aleviliğin-Bektaşiliğin dört büyük dergâhından birinin adına 

bağlandığı ve Kızıldeli olarak bilinen Seyit Ali Sultan da Kadıncık Ana 

yetiştirmesidir. 

Balkanlar’a geçtiğimizde “Kız Ana” ile karşılaşırız: Demir Baba 

Vilâyetnamesi’nde, tekkede oturan kişi olarak anlatılır. Adına kurulan 

tekke, bugün de halkın önemli uğrak yerleri arasındadır. Kadınların “post 

sahibi” olma geleneği XIX. yüzyılda Tokat’ta yaşayan Hubyarlı Alevilerinin 

“Anşa Bacı”ya, Afyon/Emirdağ ilçesine bağlı Karcalar köyü Alevilerinin 

“Zöhre Bacı”ya bağlanmalarıyla sürdürülür. Alevi zeminde kimi 

ocak pirlerinin “kadın” olduğunu görmekteyiz: Adıyaman/Çelikan ilçesi 

Bulam bucağında “Zebran” (Sarı Gök) ziyareti vardır. Bu ziyaret, “Zebran” 

adında bir kadın pire ait olup, aynı kandan gelenlerce “ocak” olarak 

bilinir. Bu kadın pire bağlı ocaktan gelenler, son dönemlere değin kimi 

Alevi gruplara dini hizmet götürdü .(*) 

Alevilikte kadının yerini tam olarak algılayabilmek için temel ibadet 

biçimi olan “cemlere” bakmak gerekir: Kırklar, Alevi inancında en yük 

sek makama ulaşanların oluşturduğu bir birliktir. Kutsal gerekçesinin 

önemi nedeniyle Alevilikte cem, Kırkların yaptığı muhabbeti “canlandırmak” 

anlamına gelir. Açıktır ki Kırklar arasında yalınız erkekler değil 

kadınlar da bulunmaktadır: Kırklar’ın 23’ünün erkek 17’sinin kadın 

olduğuna ve kadınlar arasında Fatma Ana’nın da bulunduğuna inanılır. 

Kırklar’ın içinde kadınların bulunduğu, cemde süpürgecinin okuduğu 

gülbankla bize aktarılır: “Biz üç bacıydık, Kırklar meydanında süpürgeciydik.” 

Yol uygulamaları rehberlik hizmetinin özünde bir “kadın hizmeti” olduğunu 

kanıtlıyor: İnançta ve inanç uygulamasında mürşit, talibin “yol 

babası”dır; rehber ise “yol anası” olarak algılanır. Cemlerdeki zâkirlik 

hizmeti kimi ocaklarda ağırlıklı olarak kadınlar tarafından 

yerine getirilir: Sözgelimi “Ela Ana”, zâkirlik 

yapmıştır. Aynı yörede yaşamış ve evliya aşamasına 

taşınmış “Fato”nun uzun süre cemlerde zâkirlik yaptığı 

anlatılır. Adıyaman bölgesinde çerağ hizmetinin, 

bir kadın hizmeti olduğu vurgulanır: Kadınlar, Fatma 

Ana’nın temsilcileri olduğu için “ışık” onlardan gelir. 

Yine Malatya ve Adıyaman bölgelerinde cemevinin 

hazırlanması işleri kadınlara verilir: Doğal olarak cemevine 

gelen mürşit ya da pir, bu kadından “rıza” alarak 

içeri girer. (**) 

Kadın-erkek eşitliğini, yaşamda ve ibadette kadınerkek 

birlikteliğini kanıtlayan bu uygulamalar, “erkek 

egemen toplum” insanının ya da sisteme uyarlanmış 

yabancılaşmış bireylerin anlamakta “zorlanacağı” çok 

“demokratik” bir durumu anlatır. Kadının özgürleşmesinde, 

Alevi kadınının yeri ayrıcalıklıdır. Bu “ayrıcalıklı” 

durumu yaşama geçirmek hepimizin görevi-sorumluluğudur. 

Son söz olarak, hayvanları “mahkemeye çıkarmadan” 

kesiyoruz (idam ediyoruz); bunu bugün kadına 

da aynen “uyguluyoruz” acı olan budur. 

NOTLAR 

(*) Daha fazla bilgi için bakınız: İbrahim Bahadır, Kadın 

Dervişler, Su Yayınları, İstanbul, 2005 

(**) Daha fazla bilgi için bakınız: Age. 

Mart 2007 5

SERÇEÞME 

BREMEN ALEVİ EVİ DERNEĞİ’NİN 8 ARALIK 2006 TARİHİNDE DÜZENLEDİĞİ PANELE YAPILAN SUNUŞ 

Alamut (Nizari) İsmaililiği ve Anadolu’da Yaşayan Alevilikle İlişkileri-Etkileşimi 

Bölüm I 

İsmail Kaygusuz 

Alamut Nizari Aleviliği, yani İsmaililik, Alevi-Bektaşi inancının 

Anadolu’da sistemleşmesi ve kurumlaşmasında fazlasıyla 

etkili olmuş ve birçok bakımlardan batınilik bağlamında 

onun uzantısıdır. Genel anlamda Heterodoks İslam 

olarak tanımladığımız Aleviliğin çok önemli bir kolu olan 

İsmailiğin Alamut çağı Nizari İsmaililerine ilişkin yanlış, yalan ve iftira 

dolu hayali bilgiler yüzyıllar boyu aktarılarak, tarihsel gerçeklermişçesine 

sunulmuş; sözde tarih araştırmaları, romanlar, öyküler ve film senaryolarıyla 

bu uydurma ve tarihsel çarpıklıklar hala sürdürülmektedir. 

Alamut devleti ve onun kurucusu Hasan Sabbah (1034?-1124) hakkında 

da akıl almaz kara çalmaları ve aşağılamaları, en ciddi yazar ve 

araştırmacıların yazılarında görmek, günümüz tarihçilerinin kaleminden 

okumak insanı dehşete düşürüyor; bu denli bağnazlık olamaz diye! 

Bağnazlık diyoruz, çünkü Avrupa merkezci tarih anlayışı Avrupalı-Hıristiyan 

kökenli kaynakları güvenirlilik ölçütü alırken; Ortodoks İslam 

(Sünni) tarihçi ve din bilginleri; çağdaş saray kronikçileri ve yönetim 

erkinin besleme yazar ve bilginlerinin bu yazdıklarını ana kaynak olarak 

kullanmaktadırlar. Türk Sünni yazar ve tarihçileri ile Avrupalı Hıristiyan 

tarihçileriyle birleştiren işte bu bağnazlık anlayışıdır. 

Büyük İsmaili Dai’si, döneminin bilgin ve düşünürü, eşi az bulunur 

örgütçü bir devlet adamı olan Hasan Sabbah’ın, İmam Cafer oğlu 

İsmail’in soyundan 19. İmam Nizar’ın adına ve İsmaili Aleviliği inanç 

öğretisini daha da geliştirerek, onun özündeki özgürlükçü, barışçıl, 

eşitlik ve paylaşımcılık temeli üzerinde kurduğu Alamut devleti 167 yıl 

sürmüştür. Pamir’den, Güneydoğu Akdeniz kıyılarına-Filistin’e kadar 

uzanan geniş Ortadoğu coğrafyası içinde 300’e ulaştığı bildirilen, baş 

Dai’lerin yönetiminde bulunan ortaklaşa çalışıp kazanarak, ortak kazanda 

aş yenilen ve özel mülkiyetin olmadığı kale yerleşim birimleri Dar 

ül Hicra’lardan oluşan bir devletti. Alamut Nizari İsmaili devleti tam 

anlamıyla bir Sosyalistik Federe Cumhuriyeti idi. Dar ül Hicra’lar, çok 

iyi bir hiyerarşik yapılanma içinde örgütlenmiş, İsmaili Dava’sını yayan 

görevli Dai’ler (çağıran, davet eden), Dava’yı açık ve gizli düşmanlara 

karşı savunmada canını vermekten asla çekinmeyen Fedai’ler aracılığıyla 

uygulanan çok güçlü ve geniş propaganda-iletişim-savunma ağıyla 

Alamut’a bağlıydı. 

İslam dinini ve kutsal kitabını kendi iktidar çıkarlarına uygun biçimde 

yorumlayarak baskıcı yönetimlerini sürdüren Sünni Bağdat Halifeleri, 

onların kılıcı olmayı kabul etmiş Selçuklu Sultanları ve diğer prenslere 

karşı ölümüne direnerek, düşünce ve inançlarını yaymak, dünyayı 

değiştirmek ve dünyayı gerçek adalet ve eşitlik içinde, nimetlerini hakça 

paylaşarak, yaşanılır kılmak savaşımı veren bir yönetim olarak dünya 

sahnesinde çok onurlu bir yeri vardır Alamut Nizari İsmaili Devleti ve 

onun kurucusu Hasan Sabbah’ın. 

Yaşayan İsmaililik ve İsmaililer 

Dokuzuncu yüzyılın ortalarında İmam Zeynel oğlu Zeyd soyundan gelenlerle 

birlikte, Aleviliğinin girdiği Anadolu, 12. yüzyılın başlarından 

itibaren, Batıni inanç olarak Alamut İsmaili-Aleviliğinin yoğun biçimde 

etki alanında kalmıştır. Bu etki, 13. yüzyılın ortalarından sonra da 

(Alamut sonrası dönemde) Anadolu, Azerbaycan, Gilan, Horasan İran 

ve Hindistan’ın köy, kasaba ve dağlarında açık-gizli, sürekli kılık değiştirerek 

dolaşan İsmaili İmamları ve Dai’lerinin olağanüstü çabaları 

sonucudur. 10-11. yüzyılda Ebül Vefa, 13. yüzyılda Şemseddin Tebrizi 

ve Hacı Bektaş’tan başka Alamut sonrası ikinci İsmaili İmamı Kasım 

Şah’ın (1310-1370) yaşamının bir bölümünü, Anadolu’da Alevi-Bektaşiler 

arasında geçirdiğini İsmaili kaynaklarının söylediğini zikredelim. 

Ayrıca Kızılbaş Safevi devletinin oluşumunda, dönemin İsmaili İmamlarının, 

Kızılbaş Türkmen dede-beyleri ve Şah İsmail ile kurdukları yakın 

siyasi ilişkiler ve savaşçı destekleriyle katkıda bulunmuş olduklarını 

biliyoruz. 

Bu nedenlerden dolayı Alamut İsmaililiği (Nizarilik) bizi çok daha 

yakından ilgilendirir. Ancak Alamut İsmaililiğine adını veren Nizar’ın 

(Ö. 1095) kardeşi Mustali billah’ı (Ö. 1101) izleyen İsmaililerin kimler 

olduğu e tarihsel süreçlerine de kısaca değinmek gerekiyor. Arif Tamir’i 

dinleyelim: 

“909 tarihinde Mısır’da Fatımi devletinin kurulmasıyla, 10. yüzyıl 

boyunca ve 11. yüzyılın ortalarına kadar çok yoğun bir propaganda 

(dava) çalışmaları uygulandı. Daha o zaman, İsmailizm gücünü, 

Atlantik’ten itibaren İslam dünyasının uzak doğu sınırlarına kadar 

gösterdi; özel olarak İran’da, Hazar bölgesi eyaletlerinde, Azerbaycan, 

Rey, Kum, Isfahan, Fars, Huzistan, Kirman, Kürdistan, Horasan, 

Kuhistan, Gazne, Mavera-ün Nehir’deki Bedehşan’da yürütme 

merkezleri kurdu. İran’da, Ebu Yakub-ül Sicistani (ö. 331/942), Ebu 

Hatim-ül Razi (aynı tarihler), Hamid-üd Din-ül Kirmani (ö. 410/1019 

civarında) ve El-Muayyad Sirazi (ö. 470/1077 civarı) gibi hareketin 

doktrininin gerçek kurucuları olan İsmaili bilgin-filozoflarına ortaya 

çıkış olanağı verdi. Nasır-ı Hüsrev (ö. 1085 civarı) ve Hasan Sabbah 

(ö. 1124) da bu gruba eklenebilir. 

Mısır’da son zamanlarda İsmaililer arasında süren karışıklık ve umursamazlık, 

Mısır Fatımi İmamları çizgisi çökünceye dek, Mustali’leri 

de yönlendirdi. El. Hakim oğlu El-Amir 542/1130’da öldürülünce, 

genç oğlu ve halefi El-Tayyib “sır olmak” kavramında yerini aldı. 

Son beş Mısır Fatımi halifesi, kendilerini İmam olarak düşünmediler 

ve son adalet gününde (Kıyamet’te) gelmesi beklenen İmam olan 

al-Kaim adına hutbe okundu. Son Fatımi imamı olan çocuk-İmam 

al-Tayyib 526/1131 yılında ortadan kayboluyor; babası da otuzunda. 

Oniki İmamcı Şiilerin gizli İmamı olan 12. İmamın (Mehdi) babası 

Hasan-ül Askeri ile aynı yaşta ölmüştür. El Emir’inkine benzemekten 

uzak pak, soylu ve yumuşak kişilik sahibi olduğuna inanılır El 

Tayyib’in. Bu kayboluşla, İsmailizmin Batı kolu da İmamlığın sır 

olması dönemine girdi. Uygulama olarak da, Oniki İmamcı Şiilerinkiyle 

benzer bir inançsal durum içinde buluştu. Tıpkı bu Şiiler için, 

yeryüzünde görünüm alanına çıkan imamlardan onikinci gizli İmam 

ile tamamlandığı gibi; aynı şekilde 21. İmam olarak El Tayyib’in sır 

olmasıyla, onlara göre Muhammed peygamberden itibaren İmamların 

üç yedili dönüşüm tamamlanmış oluyordu. İmam’ın sır olmasının 

birinci sonucu, Fatımi geleneğini izleyen İsmaililerin pratikte 

inançsal bağlılıklarını, Nizari İsmaililerin yaptıkları gibi görünür bir 

İmama değil, görünmeyen İmamın temsilcisi olan Dai al-Mutlak’a 

gösteriyorlardı. ‘Batılı İsmaililer’ denilen bu kol, eski Fatımi İsmai- 

6 Sayı 27

SERÇEÞME 

lizmi geleneğini ara vermeden ve yüzyıldan yüzyıla geliştirip yenilemeden sürdürdüler.” (Arif 

Tamir, La Qasida Safıya, Texte arabe établi et annoté. ) 

Mustalilerin yönetim merkezi Yemen’e geçti ve Dai al-Mutlak’lar yönetiminde Yemen’de aşağı 

yukarı 500 yıl boyunca belli-belirsiz bir durum içinde tutundu. Ancak 17. yüzyılın başlarında ilk 

sömürgeciliğin oldukça genişlediği Hindistan’da tamamıyla farklı bir gidiş, bir süreç oluştu. Bu 

süreç İsmaili özgün topluluğu için çok önemliydi; Dai’lerin bazılarını Hindistan’a taşınmayı zorunlu 

kıldı. Orada Davudi İsmaililer adını aldılar. Yemen’dekilere ise Süleymani’ler deniliyordu. 

Bugün İsmaililer’in Davudi Bohralar kolu Hindistan ve Kaşmir’de yaşamaktadırlar. Sayıları 

otuz bin kadar olduğu bilinen Bohralar, Arif Tamir’in söylediğinin tersine son yıllarda “bir gelişim 

ve yenilenme” süreci yaşamaktadırlar. İlerici Davudi Bohralar adı altında reformcu bir hareket, 

Bohra inançsal önderi (Dai al-Mutlak) ve onun yönetimine karşı mücadele ermektedir. 70’li yılların 

ortalarından beri bu mücadelenin başında Dr. Asgar Ali Engineer bulunmaktadır… 

Diğer yandan büyük çoğunluğu oluşturan Alamut- Nizari İsmailileri Hindistan, Pakistan, İran, 

Afganistan-Pamir, Suriye ve bazı Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde cemaatler olarak yaşamaktadır. 

Yirmi milyonu aşkın olduğu söylenen bu büyük inançsal topluğun önderi Nizar’ın soyundan 

gelen 49. İmam olarak tanınan Kerim Ağa Han’dır. İnanç kimliklerini kabul ettirdikleri ve büyükküçük 

topluluklar halinde yaşadıkları ülkeler dâhil, İsmaililerin çeşitli Batı ülkelerinde Üniversiteleri, 

Araştırma Enstitüleri ve geniş Cemaat Örgütlenmeleri bulunmaktadır. Nizari İsmaililerin bir 

bayrağı ve anayasası vardır; deyim yerindeyse bu topluluk, başkanı, bayrağı, hazinesi, anayasası 

ve –belki meclis ve hükümet gibi kabul edilebilecek(!)– Dai’lerden oluşturulmuş bölgesel ve üst 

konseyleri olan, fakat kendilerine ait vatanı bulunmayan devlet örgütüne sahiptir. İmam ailesinin 

fertleri prens ve prenses olarak dünya medyasında sıkça geçmektedir. 

Günümüz Nizari İsmaililiğinde Zahiri ve Batıni İnanç Kaynaşımı 

Kendilerini İsmaili Şiiler olarak tanıtan İsmaili dai’leri ve cemaat önderleri, Kuran İslamı ile tarihsel 

batıni felsefe ve öğretilerinin sentezi biçiminde bir yapılanmaya reform etmiş görünüyorlar. 

Batıni dai’ler aracılığıyla taşınan öğretileri ve inanç kurumlarıyla Anadolu’da batıni Aleviliğin 

kökleşmesinde büyük çapta etkili olmuş Alamut Nizari İsmaililiği, bugün Şiiliğe biraz daha yaklaşmış 

görünmektedir. Gevşek şeriatla da olsa Şiiliğe yakınlaştırılması oranında, Anadolu batıni 

Aleviliğinden biraz daha uzağa düşmektedirler. 

Şimdi günümüz İsmaili din bilgini ve önderlerinin, Kuran ayetlerinin giderek artırılan zahiri 

ve batıni yorumlarına dayalı inançsal yapılanma içinde yenileştirilmiş gibi görülen kuramları ve 

tapınma kurumları ve de insanı merkez alan öğretilerine kısaca değineceğiz. Bu yenileştirmeci 

ya da geliştirmeciliğin, 1970 yılında Beyrut’ta yayınlanarak Nizar soylu İmam ailesine adanmış 

Lübnanlı avukat Dr. Şeyh Hodr Hamawi tarafından yazılmış İsmaililiğe Giriş adlı kitapta kristalleştirildiğini 

görmekteyiz. Ancak Kuran’ı ve İslam dinini, Şeriat bağlamında dahi, Ortodoks 

İslam’dan (Sünnilik ve Oniki İmamcı Şiilikten) çok farklı ve akılcı yorumladıklarını içtenlikle 

söyleyebiliriz. 

Burada yapacağımız, kitap hakkında İsmaili internet sitesine genişçe bir yazı yazarak onu 

tanıtan Ebuali A. Aziz’e dayanarak konuyu özetlemek olacak. Yazarın yakın dostu ve Tanzanya 

Dar-üs Selam (Barış Evi) Dai’si olan Ebuali, yazısının başında Dr. Mustafa Galib’in önsözünü 

veriyor. 

Ebuali, “Dinlerin Karşılaştırmalı İncelenmesi”, “İslam’da Bölünmeler” ve “İsmaili Öğretisi” 

gibi üç ana bölüm içeren kitaptaki bütün konuları kısa olarak işleyip tanıtmışsa da, üçüncü bölümü 

daha uzun tutmakla kalmamış kitabın yazarının ağzından yazmayı tercih etmiştir. Biz de önce 

Mustafa Galib’in önsözünden kısa bir alıntı yapacağız. Sonra da, Ebuali’nin yazısından vereceğimiz 

sadece üçüncü bölümüne ilişkin çeviri özetinde de aynı yöntemi kullanacağız. 

Dr. Mustafa Galib’in İsmaililik İnanç ve Felsefesi Üzerine’de kısaca şunları söylüyor: 

“Çeşitli çağlarda İsmaili bilgin ve filozofları, İslam düşüncesinin gelişimi; onu daha etkin daha 

verimli yapmak ve tüm dünyada bilgiyi ve bilimi yaymaya daha uygun hale koymak için çok 

şey yaptılar. Bazı noktaları ve hedefleri paylaştıkları Caferi mezhebinin kuralları ve kökleri 

üzerindeki inançlarına bağlı kaldılar. İsmaililer ve Caferi Şiilerin üzerinde bir araya geldikleri 

en önemli nokta İmamlık sorunu ve İmam Ali Bin Abi Talib’in soyundan gelen bir İmam’ın 

varlığının gerekliliğidir. Bu inanç her iki mezhebin dinsel anlayışının temeli olarak düşünülür. 

Her ikisi de İmamlığın (İmamat), Peygamberliğin (Nübüvvet) devamı olduğuna inanır. Fakat 

İsmaililikte Monoteizm (Tanrısal birlik) en önemli ögedir… 

İsmaili (Alevi) Öğretisi eylem (iş, amel) ve bilgi, ya da Zahir ve Batın temelleri üzerinde durur. 

İsmaililere göre dinin temelleri şunlardır: Dua, temizlik, oruç, hac ve velayet (velilik)tir. Velayet 

hepsinin en önemlisidir. Çünkü bir mümin Tanrısını bilip, ona saygı gösteriyor, Peygamberin 

mesajını kabul ediyor ve dinsel görevlerini yerine getiriyor, fakat İmama itaat etmiyor ve 

onu inkâr ediyorsa büyük günah işlemektedir, inancı tam değildir. Hac da İmamı ziyarettir. “ 

Batıni bilgi olan gerçek ibadete gelince; bu aşağıdaki ve yukarıdaki varlıklara ilişkin derin bilgi 

ve doğru yorum demektir. Ayrıca, monoteizm (Tanrısal birlik) ve ruhsal dünya içindeki ayırt 

edicilik hakkında üretilen derin bilgiler ve İsmaililerin ondan çıkarttığı gerçek Nübüvvet nitelikleri, 

başlı başına bir dinsel felsefedir: Bu evrendeki bütün varlıklar Tanrının iradesiyle ikiye 

bölünmüştür: Zahir ve Batın. Kuran ayetlerinin de zahiri ve batıni açıklamaları vardır. Batıni 

açıklamaları da İmamlar/Veliler, büyük Dai’lerden başkaları bilemez. Öğretici onlardır 

İsmaililer bazı alt bölümlere ayrıldılar. İlk dikkate değer olanı, İmam el Hakim bin Emr Allah’ın 

ölümünden sonra bir grup İsmaili tarafından tanrısallaştırılmasıdır; bunlar El Hakim’in ölmediğini 

ve bir gün dünyanın sonunu getirmek için ortaya çıkacağı ve Tanrısal adaleti sağlayacağını 

ileri sürüyorlardı. Bu gruba Druziler adı verilir kendileri Lübnan, Suriye ve Filistin’de 

yaşamaktadırlar. Fakat İsmaililerin büyük çoğunluğu El-Hakim’in oğlu el-Zahir’i ve İmam 

Mustansir Billah’a kadar onun soyundan gelenleri izlediler. Asıl burada İsmaililikte en büyük 

bölünme oldu; Mustaliler ve Nizariler!” 

Bremen’de yapılan panelde 

Sefil Ali’nin aşağıdaki nefesi 

Feyzullah Çınar’ın sesinden dinletildi: 

SEFİL ALİ 

Nur-u Rahman’ım Ali 

Şah-ı Merdan cûşa geldi sırrın aşikâr eyledi 

Yağmuru yağdıran benim diye Ömer’e söyledi 

Ol dem şimşek yalap oldu yedi semâ gürledi 

Hem sâkidir hem bâkidir nur-u Rahman’ım Ali 

Ömer vardı ol Muhammed katına eyledi beyan 

Ali’midir ya Muhammed arş-ı Âla’da gürleyen 

Çark-ı Gerdûn elindedir sırr-ı hikmet söyleyen 


Ol Muhammed buyurdu ki yektir Ali bir dedi 

Huvel evvel huvel ahir her şeye kadir dedi 

Ali’ye şek getirenler mutlaka kâfir dedi 


“Kün” deyince vareyledi onsekiz bin âlemi 

Hem yazandır hem bozandır 

levh-i mahfuz kâlemi 

Dertlilerin dermanıdır yar elinin merhemi 


“Lahmike lahmi” buyurdu 

“cismim Ali demmike” 

“Ali benim vechim” dedi Zülcelâl-ı rabbike 

Hükmü bâki adîlhamdir ve lailahi gayrüke 


Sefi l Ali akıl ermez hikmetine Ali’nin 

Sarraf olan kıymet biçer gevherine lâlinin 

Aşıka Mâşuk göründü aklın aldı delinin 


SÖZLÜKÇE: 

Yalap oldu: Parıldadı 

Sâki: Burada, kevser şarabı sunan veya özündeki 

tanrısal ışığı saçan 

Bâki: Sonsuza dek 

Nur-u Rahman: Acıyan-Esirgeyen (Tanrının) ışığı 

Kün: Ol! 

Arş-ı Âla: Göğün en yüksek dokuzuncu katı 

Çark-ı Gerdûn: Dönen gökler ya da dönen devran 

Huvel evvel huvel ahir: Öncesi O, sonrası O’dur. 

Şek getiren: Şüphe duyan, kuşkulanan 

Levh-i mahfuz: Tanrının insanların kaderini 

üzerine yazdığına inanılan gizli levha. 

Ya Ali, lahmike lahmi cismûke demmike demmî: 

Hadis, tamamı: Ya Ali etin etimden, cismin 

cismimden, kanın kanımdandır. 

Zülcelâl-ı rabbike: Tüm yüceliklere sahip olan Rab, 

Tanrı 

Hükmi bâki adîlhamdir ve lailahi gayrüke: Yargısı 

adil ve sonsuza kadardır ve gayri Tanrı yoktur. 

Gevherine lâlinin: Kırmızı renkli değerli taşın 

özüne, onun cevher değeri olup olmadığına… 

Mart 2007 7

SERÇEÞME 

CHP ve Sol Seçenek ya da 

Halkla İnatlaşmak 

Alevilikte Zaman ve Uzam 

Kavramları Üzerine 

Fuat Bozkurt 

BEKTAŞİLİK üzerine pek güvenilir olmayan bir kaynakta şöyle bir 

saptama geçiyor: 

“Nasıl ki Shakespeare’in eserlerinde zaman vardır, mekân yoktur Bektaşi 

menkıbelerinde de aynı zamanda zaman yoktur, mekân vardır.” 

Anlamın karmaşıklığı, yazım yanlışı bir yana bu yargı, bana tümüyle 

yanlış, çarpıtılmış gibi geliyor. 

Shakespeare’de zaman var, mekân yok demek ne gibi bir kanıta dayanıyor? 

İngilizce eğitimli kolej çıkışlı meslektaşın, bilimsel araştırma 

nitelikli kitabında bu konuyu örneklemesi, en azından bu görüşü kimden 

aldıysa, belgelemesi gerekmez miydi? 

Ama böyle bir kaygısı yok araştırmacının. Oysa küçük bir bakışla bile 

bu sava karşı örneklerle dolu Shakespeare’in oyunları. Ülkemizde Shakespeare 

üzerine yapılmış en ciddi incelemelerden biri olan Mina Urgan’ın 

Shakespeare ve Hamlet çalışması şu an elimin altında. Shakespeare’den 

günümüze kalan 36 oyundan tümüne yakınında uzam belli. Toplumsal 

içerikli olanların büyük bölümü Elizabeth İngiltere’sinde geçer. Yazar, 

toplumun sorunlarını anlatırken bireyin sorunlarını irdeler. 

Tarihsel oyunlarda ise uzam çok daha kesin bellidir. Othello, 

Kıbrıs’ta, Kral Lear Büyük Britanya’da Hamlet, Danimarka sarayında, 

Jul Sezar Roma’da, Antonionus ile Cleopatra Mısır’da, Veronalı İki Centilmen, 

Verona’da geçer. 

Bildiğim ölçülerde Shakespeare’in tüm oyunlarında belirgin uzam 

bel li. Araştırmacı arkadaşın savının tam karşıtı, zaman daha “belirsizdir”. 

Hangi yıl geçtiği kesin belirtilmez. Belki de Shakespeare’i zaman 

ötesine ulaştıran etkenlerden biri bu. Her neyse konumuz ne Shakespeare, 

ne de tiyatro. Alevilikte “zaman kavramını” tartışmak istiyoruz bu 

yazı m ız da. 

Araştırmacı, Alevilikte -Bektaşilik terimini uygun buluyor- Zaman 

kavramının bulunmamasını evliyaların doğum ve ölüm tarihlerinin kesinlik 

göstermemesine, farklı kaynaklarda, farklılıklar göstermesine 

bağlıyor. Bu savın çıkış noktası da 13. yüzyılda yaşayan Hacı Bektaş’ın 

doğum ve ölüm tarihinin kesin olmayışı! 

Veysel Kaymak 

AYLARDIR sol ve sosyal demokratların birlikte hareket etmesinden, 

seçimlere birlikte katılmasından söz ediliyor. Bütün bu konularda 

toplantılar düzenleniyor, düşünceler öne sürülüyor. Birliktelik sağlandığında 

ise kamuoyu yoklamaları sol ve sosyal demokratların oyunu yüzde 

otuzlarda, otuz beşlerde gösteriyor. 

DİSK konunun önemini gördüğünden olacak, aylar öncesinden bu 

konu ile ilgili bir dizi toplantı düzenledi. Toplantılara katılan, toplumun 

hemen her kesiminden insan, bu konularla ilgili düşüncelerini açıkladı. 

Sonunda da toplantılarda alınan kararlar, bir bildiri ile kamuoyuna açıklandı. 

Toplantıları düzenleyenleri de toplantılara katılarak katkı sunanları 

da kutlamak gerek. 

Ayrıca bazı sol, sosyal demokrat partiler, demokratik kitle örgüt yöneticileri 

de solun, sosyal demokratların birlikteliği konularında benzer 

görüşler öne sürmekteler. 

Ama ne yazık ki CHP’de, bu konulara ilişkin en küçük bir kıpırdama 

yok. Yani anlayacağınız, bir halk deyimi ile CHP’de yaprak kıpırdamıyor. 

Son zamanlarda yapılan kamuoyu yoklamalarında CHP, barajın etrafında 

dolaşıyor. Buna da aldıran yok. Öte yandan, CHP’nin seçimlere 

yönelik olarak yaptırdığı afişlerde; “küsmekle olmaz” diye bir cümle var. 

Peki, küsen halk da küstüren kim? En azından bu afişle, kendilerini ele 

verdiklerinin farkında değiller mi? 

Bana sorarsanız, küstürmek ne kelime, CHP halkla inatlaşıyor. 

Hatırlarsınız, bundan bir süre önce yapılan CHP Kurultayında, Deniz 

Baykal, toplantının yapıldığı salona, tavandan ışıklı merdivenle indi. 

Uzun söze ne gerek var. İşte anlayış bu! Şehir dışına görkemli bir şekilde 

yaptırılan genel merkez de bunun bir göstergesi değil mi? 

Birilerinin sık sık söylediği gibi, bunların iktidar olma gibi bir düşüncelerinin 

olmadığı açık. Anlaşılan onların derdi, Halkla bütünleşerek 

iktidar olmak değil, zar zor da olsa seçim barajını aşarak, Deniz Baykal 

ve arkadaş grubunun meclise taşınıp, sırça köşklerinde yaşamlarını 

sürdürmek. Son dönemde sıkça söylenen moda bir deyimle; “yan gelip 

yatmak.” 

Yine Deniz Baykal, katıldığı bir televizyon programında, sokaklara 

inmenin, miting yapmanın gerekmediğini de açıklamıştı. Bu nasıl 

bir sosyal demokrat anlayıştır. Bana göre asıl sorun da burada yatıyor. 

Kendisine sol, sosyal demokrat denilen bir parti de, parti içi demokrasi 

işlemiyor. Partili kendini ifade etmekten yoksun. Her şey genel başkanın 

iki dudağının arasında. Bu yüzden milletvekilleri de Deniz Baykal’ın 

dediğinden çıkamıyor. Böyle bir anlayış, böyle bir sosyal demokrat parti 

olur mu? Sonrada, halkın ilgisizliğinden, oy vermediğinden yakınılıyor. 

İyi hoş Deniz Baykal’ın böyle bir sıkıntı duyduğu söylenemez. O sürekli 

partinin oyunu artırdığından dem vuruyor. CHP’yi yeni kurulan bir parti 

olarak gösterip, kendisinin genel başkan olduktan sonra, oylarının arttığından 

söz ediyor. 

Bu ne pişkinlik! Öyle kuruyordun da CHP değil de neden, CMP- 

CSP diye kurmadın, Sayın Baykal. Şunu bilesin ki bütün bu söz oyunları 

ile bir yere varamazsın. Bir yere varılmıyor. Halk olanları görüyor, 

Atatürk’ün partisi diye şimdilik ayakta durabiliyorsun. Daha ne zamana 

kadar kendini de Halkı da oyalayacaksın? Halkla inatlaşacaksın? Olacak 

şey değil. 

Baykal ve ekibinin yıllardır yaptıkları göz önüne alındığında, hiç de 

iç açıcı olmadığı görülür. Halk olanları görüyor, yeri geldiğinde tepkisini 

gösteriyor ama bunların anladığı yok. Ya da anlamazdan geliyorlar. 

Yani CHP bir bakıma görmezden, bilmezden, duymazdan gelerek, 

sürekli üç maymunu oynuyor. 

Bu günlerde medyada, (Baykal’ın bir zamanlar örnek aldığı) İngiltere 

Başbakanı Tony Blair’le ilgili haberler yer alıyor. Gazeteler, Tony 

Blair’in, anketlerde açıklanan oy kaybına daha fazla sebep olmamak 

için, partisinden ayrılacağını yazıyor. Bizimkiler ise yıllardır, büyük bir 

pişkinlikle, olanlara aldırmadan üç maymunu oynamaya devam ediyor. 

Bütün bu olanlar karşısında ne söylenir bilemem ama bildiğim bir 

şey var ki son sözü Halk söyler. Halk ne eylerse güzel eyler. Bundan 

kuşkunuz olmasın. 

Onlarca yıllık zaman kaybının ve ülkemizin bu durumlara düşürülmesinin 

sorumlusu, sorumsuz parti başkanları, onların yardakçılarıdır. 

Bu böyle biline… 

• 

Bu mantıktan yola çıkarsak, Hıristiyanlıkta da Musevilikte de zaman 

kavramı bulunmaz. Bu dinlerde bırak herhangi bir evliyayı, peygamber 

olarak kabul edilen, Davut, Süleyman, Musa, İsa’nın doğum ölüm tarihleri 

–hatta kiminin gerçekten yaşayıp yaşamadığı– bilinmez. 

Bu gibi uzak geçmişe dayanan kişiler bir yana, yazarın “zaman” bulunduğunu 

söylediği Shakespeare’nin yaşamı üzerine İngiltere gibi yerleşik 

yaşama geçmiş toplumda bile yeterli bulunmaz. 

Bir araştırmacı böylesine küçük bir olaydan yola çıkarak, nasıl bir 

toplumsal sonuç çıkarır, anlamak olanaksız. Böyle bir düşünceyle yola 

çıkarsa, tüm geçmiş yüzyıllarda zaman kavramı bulunmaz. Ne eski 

Doğu’da ne de eski Batı’da olayları anı anına saptama geleneği var. Hatta 

bu bakımdan, Şark Batı’dan daha üstün: Osmanlı’da Vakanüvislik kurumu 

var: Sarayın resmi görevlisi, günü gününe olayları saptamakla görevli. 

Yerleşik toplumlarda yazıya erken geçilmesi nedeniyle, zaman dilimleri 

“daha erken” saptanır olmuştur. Göçebeliği sürdüren toplumlarda ise bu 

alışkanlık daha geç başlar. Ne ki, böyle alışkanlık toplumlarda “zaman” 

kavramının bulunmadığı savını getirmez. Üstelik Bektaşilik kurumlaştığı 

ve yazılı geleneğe erken başladığı için bu bakımdan Alevilikten de 

üstündür. 14-15. yüzyıllardan başlanarak olaylar, yaşantılar belgelenmiş, 

günü tarihi belirtilmiştir. Alevilikte ise, anlatı ve söylencelerde yıl-gün 

belirtilmese bile “dönem” bellidir. Olayların hangi dönemde geçtiği - 

“Harun Reşit döneminde, Hacı Bektaş Rum’a gelirken”- biçiminde belirtilir. 

Hani, araştırmacının Massignon’un “Müslüman Şarkta zaman değil 

anlar vardır” sözünden yola çıkarak bu kanıya vardığını düşünmek de 

sözü doğrulamaz. Son aylarda yazar Zülfü Livaneli’nin Batılı gezginlere 

dayanarak yinelediği bu özlü söz, doğum ve ölüm tarihlerinin bilinip 

bilinmemesi ile ilgili değildir. 

“Profesör” sanı taşıyan meslektaşın, düşünülmeden ileri sürülen savları 

içeren, tümüyle dağınık iki kitabı var. Kitapları Kültür Bakanlığı 

yayınlamış. En küçük sistematikten yoksun, ne dediği anlaşılmayan bu 

yayınlarla arkadaşımız sosyal antropoloji dalında “profesör” olmuş. 

Hadi, doktora, doçentlik, profesörlük gibi bilimsel sanları -Bağışlanmış 

Küheylan gibi- sunan öğretim üyeleri buna göz yummuşlar da, bu 

arkadaş, böylesine ne dediği anlaşılmayan kitapları nasıl yayınlamış? 

Amacım bu kitapları eleştirmek değil. O ayrı bir konu. Ama en azından 

bir noktayı aydınlatmak istedim. 

Yazık ki ülkemizde bilimin konumu bu: Kimsenin en küçük sorumluluk 

duyduğu yok. Alevilik de “sorumsuzca yapılan yağmanın” içinde. 

Bilip bilmeyen herkes kendine göre “kuram” üretiyor. 

• 

8 Sayı 27

SERÇEÞME 

ALEVİ BEKTAŞİ FEDERASYONU (ABF) Genel Başkanı Selahattin 

Özel imzasını taşıyan, 23 Şubat 2007 tarihli “Kamuoyuna Açıklama” 

başlıklı “Hubyar Sorunu ve Sağduyu Çağrımız” konulu açıklama 

ibreti âlemlik bir belgedir. Zira ABF, bu açıklama ile Alevi inancının 

simgelerini, figürlerini, inanç önderlerinin isimlerini ve Alevi ritüel 

isimlerini; “Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları” kapsamında değerlendirmekte 

ve ticari hayatta haksız rekabetin önüne geçmek için kullanılan 

patent, marka vb. ticari belgelerin konusu yapılmasını savunmaktadır. 

Hatta bunun bugüne kadar yapılmamasını bir “eksiklik” olarak görmekte 

ve teşvik etmektedir. 

Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması fikri mülkiyet 

haklarını; “kişilerin düşüncelerinin ürünleri üzerine verilen haklardır. 

Bu haklar genellikle bu düşünceyi yaratan kişiye, onu belirli bir zaman 

süresi için münhasıran kullanma hakkı verir” şeklinde tanımlamaktadır. 

Yine Sınai Mülkiyet Haklarını düzenleyen Paris Sözleşmesi; “sınai 

mülkiyeti koruma patent, faydalı modeller, endüstriyel tasarımlar, ticari 

markalar, hizmet markaları, ticari unvanlar, kaynak işaretleri ve haksız 

rekabetin sınırlandırılması konularını” içerdiğini düzenlemektedir. 

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları; düşünsel çabanın ve yaratıcılığın 

ürünü olan buluşları/icatları, yenilikleri, edebi, sanatsal ve bilimsel çalışmaları, 

yeni tasarımları vb. değerler ile ticari alanda piyasaya sunulan 

malların ilk üretici adına tescili suretiyle devlet otoritesi ile korumayı 

amaçlamaktadır. Yine bu yöntemle hak sahibi olmayanların bu fikri haklar 

veya mallar üzerinde hak iddia etmelerinin önüne geçilmesi amaçlanmaktadır. 

Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları kavramı; patent, marka, faydalı model 

belgesi, endüstriyel tasarım vb.ni kapsamaktadır. Marka, “bir teşebbüsün 

veya bir işletmenin mal ve hizmetlerini, başka bir teşebbüsün mal 

ve hizmetlerinden ayırt etmeyi sağlaması koşuluyla, kişi adları dahil, 

özellikle sözcükler, şekiller, harfl er, sayılar, malların biçim ve ambalajları 

gibi çizim ve görüntülenebilen veya benzer biçimde ifade edilebilen, 

baskı yoluyla çoğaltılabilen her türlü işarettir.” Yani Marka, ürünü/malı 

üretme, satma, elinde bulundurma, izinsiz kullanmayı engelleme ve ithal 

haklarını sahibine yasal olarak vermekte ve bu hakka tecavüz edilmesini 

önlemektedir. Yasaların bu alanda güttüğü temel amaç, ticari hayatta 

haksız rekabetin önüne geçmektir. 

ALEVİ BEKTAŞİ dünyasındaki gelişmeler dikkat çekici boyutlarda… 

Muharrem ayı süresince, Alevi Bektaşi toplumunun sergilediği 

tavır, televizyon kanallarında yayınlanan Muharrem sohbetleri 

bir şeylerin habercisi gibi. Alevi Bektaşi inancı çizgisinde yayın yapan 

televizyon kanalları arasında gizli bir yarış yaşandı Muharrem Orucu 

boyunca. Hacı Bektaş Veli Türbesinden sürdürdüğü yayınla bir ilki gerçekleştiren 

Yol TV, bu yarışı önde bitirmesini bildi. 

Alevi Bektaşi Düşüncesinin önde gelen sanatçıları, yazarları, Alevi 

Bektaşi örgüt temsilcileri, kimi dede ve babalar, Hacı Bektaş Veli Dergahında 

düzenlenen sohbetlere katıldı. Sazlar çalındı. Deyişler söylendi. 

Semahlar dönüldü. 

Hacı Bektaş Veli Türbe kapılarının televizyon kanallarına açılması, 

önemli bir gelişme. Türbe içinden yansıtılan görüntüler, yapılan söyleşiler, 

edilen niyazlar, Kara kazan yanında dağıtılan aşure, bir yerlere iletilmek 

istenen mesaj niteliğindeydi sanki. 

Hacı Bektaş Veli Türbesinin, Alevi Bektaşi Kuruluşlarına verilmesi 

gerektiğini gündeme taşıyanlar, bir adım daha atmış oldular bu eylemleriyle. 

Bu açıdan bakıldığında başarılı bir organizasyon. Başka bir açıdan 

bakıldığında ise durum değişik. Sonu nereye varacağı belli olmayan bir 

uygulamanın başlangıcı. 

Bu tür yerleri, tarikat ve cemaatlerin dini ayinler yapmaları için kullanıma 

açma, ne ölçüde doğru. Tartışılması gereken bir konu. 

Ümmetçiliğe karşı ulusçuluğu, kulluğa karşı yurttaşlığı, bağnazlığa 

karşı çağdaşlığı savunan, Laik, demokratik, çağdaş yaşam biçiminden 

ödün vermeyen Alevi Bektaşi toplumu ile tekke ve türbeleri kullanıma 

açma düşüncesi nasıl örtüşür? 

Yıllardır inanç sömürüsüne, din üzerinden siyaset yapılmasına, irticanın 

her türlüsüne karşı çıkan, ilkeleri için bedel ödeyen bir topluma, 

bunun haklılığı nasıl anlatılabilir?… 

Kim daha milliyetçi, kim daha dinci yarışı içerisine girme bizi nerelere 

götürür iyi düşünülmeli. Bir yarıştır gidiyor. Türban yetmiyor, kara 

çarşaf diyoruz. Yetmiyor, Arap alfabesi yeniden kullanılmalı diyoruz. 

Yetmiyor, hafta sonu tatilleri Cuma gününe çekilmeli diyoruz. Yetmiyor. 

Yetmiyor. Yetmiyor… 

Derken kervana Alevi Bektaşi Örgütleri de katılıyor: Tekkeler, türbeler 

yeniden açılsın, Hacı Bektaş Veli Türbesi kendilerine verilsin istiyor. 

“Ne oluyor? Ne yapıyoruz?” diye sorası geliyor insanın. 

Tekke ve türbelerin kapatılmaları hiçbir dönemde sorun edilmedi 

Alevi Bektaşi Toplumunca. Hacı Bektaş Veli Tekkesi’nin kapatılması ile 

ABF’den Haksız Rekabete Hayır! 

Av. Kemal Derin 

ABF’nin açıklamasında, “ocak mensubu bir dedenin, ocağının ismini 

tescil ettirmesi” diye uygun bulduğu ve Hıdır Temel’in Türkiye Patent 

Enstitüsü’ne (TPE) başvurarak almak istediği “marka” ya da “patent” 

Sınai Mülkiyet Hakları kapsamında bir belgedir. Marka ya da Patent belgesi 

bir sahip olma belgesidir. 

ABF, toplumumuzun ortak değerleri, inancımızın ve kültürümüzün 

taşıyıcısı olan simgelerimizin, figürlerimizin, inanç önderlerimizin isimlerinin 

ve Alevi ritüel isimlerinin kişilerin malı olmasına ve bu yolla 

metalaşmasında bir sakınca görmemektedir. Her ne kadar açıklamada 

“önemli olan Alevi değer ve simgelerinin ticari amaç için kullanılmasını 

önlemektir” denilmekte ise de, özce değerlerin ticari hayatın belgeleri 

ne bağlanması ve bunun savunulması başlı başına simgelerin ticarileştiril 

diğini ve her şeyin mal (alınıp-satılan) olarak görüldüğüne açık kanıt 

niteliğindedir. 

ABF açıklamasında devamla, “ABF olarak her kim ki Alevi değerlerini 

amacı dışında kullanırsa açıktan karşı duracaktır” diyerek öncelikle 

kullanmaya itirazının olmadığını ama kullanmanın şekline itirazının olduğunu 

ifade etmektedir. Oysa ABF bilmelidir ki, Alevi inancı ve kültürü 

kullanmaya değil, öğrenmeye ve yeniden üretmeye uygundur. 

ABF açıklamasında devamla, “Hubyar’ın isim olarak tescil edilmesi, 

bunun ticari amaç için kullanılması durumunda da bu tavrımız geçerli 

olacaktır” diyerek bir kişiyi savunma adına büsbütün yörüngesini şaşırmaktadır. 

Oysa ABF bilmelidir ki, toplumumuzun geçmişi ve geçmişteki 

yaşamın taşıyıcı müzeleri olan inanç önderlerinin isimlerinin dahi birilerinin 

malı olması toplumsal bağı koparır. Zira bu müzeler iyi korunup 

yeni kuşaklara aktarılmadığı takdirde, toplumun göbek bağı koparılmış 

demektir. 

ABF’nin açıklaması bir bütün olarak değerlendirildiğinde, ABF’nin 

soruna toplumsal değil, kişisel baktığı ve dönemine göre şerbet dağıttığı 

açıktır. 

Tanrı kimseyi pusulasız bırakmasın. Zira ibresi bozulan pusulanın 

sahibine ne zaman nereyi göstereceği belli olmaz. 

• 

Türbeler Yeniden Açılsın mı? 

Nafi z Ünlüyurt 

ilgili aykırı bir görüş de sergilenmedi bu güne dek. Mustafa Kemal’e tek 

kem söz bile edilmedi bu süreçte. Çağdaş bir toplumda bu tür kurumların 

yeri olmamalı görüşü hep destek buldu. 

Hacı Bektaş Veli Türbesi Alevi ve Bektaşiler için son derece önemli. 

Hıristiyanlar için Ayasofya ne ölçüde manevi değere sahipse, Alevi ve 

Bektaşiler için de Hacı Bektaş Veli Türbesi o ölçüde manevi bir değere 

sahip. Böyle bir yerin polemik konusu yapılması, başta Hacıbektaş 

insanı olmak üzere tüm Alevi Bektaşi insanımızı sıkıntıya sokar. Buna 

hakkımız olmamalı. 

Hacı Bektaş Veli Türbesi, Hacıbektaş insanına emanet edilmiş, manevi 

değeri ölçülemeyecek ölçüde büyük bir miras. Hiç kuşku duyulmasın, 

bu güne dek olduğu gibi bundan sonra da bu mirası koruyacak bilinç 

ve bilgi Hacıbektaş insanında var. 

Alevi Bektaşi toplumunda böylesi önemli gelişmeler yaşanırken, Hacıbektaş 

olup bitenden habersiz, olanları izlemekle yetinmekte. 

Yaşanılan gelişmeler, gösterilen vefasızlık, bu güne dek söylemlerimde 

ne ölçüde haklı olduğumun kanıtı. Yıllardır sürdürülen yanlış 

politikanın günümüzde de inatla sürdürülmesi bizi bu noktalara taşıdığı 

artık görülmeli. Nerelerden nereye gelindi? Deniz bitti, kara görünüyor! 

Gözlerimiz açılmalı artık. Bu açmazdan kurtulmak zorundayız. Çocuksu 

kavgaları bir yana itip yeni bir sayfa açma zamanı gelmedi mi? 

Kişiye endeksli bir anlayışla bu tür çalışmaların sürdürülemeyeceği 

gün gibi ortada. Hacı Bektaş Veli Kültür derneği çatısı altındaki yapılanmayı 

güçlendirmek zorundayız. Hacı Bektaş Veli Kültür Derneği hiç 

kimsenin tapulu malı değil. Tıpkı Belediye gibi, tüm Hacıbektaş’ın ortak 

değeri. Bu gerçeği görmeliyiz artık! Alevi Bektaşi toplumunun serçeşmesi 

Hacıbektaş’tan güçlü ve de doğru bir sese gereksinim duyuluyorsa, 

herkes üstüne düşen görevi yapmalı… Hiç kimse görevden kaçmamalı… 

Hiçbir bahane de kaçanları haklı kılmamalı! 

Yerel yönetim bu işe sahip çıkıp destek olmak zorunda. Hepimiz 

Hacıbektaş için varız. Kendimiz için değil, Hacıbektaş için çalıştığımızı 

söylüyorsak, hiç kimse bu işte ben yokum deme hakkına sahip değil. 

Kişilerin değil, örgütün önde olacağı demokratik bir yapılanma için 

başta yerel yönetim olmak üzere herkes görev başına! 

• 

Mart 2007 9

SERÇEÞME 

ABF’NİN, DİYANET’İN AVRUPA’YA GÖNDERDİĞİ DEDELER KONUSUNDA DİYANET’E SORDUĞU SORULAR VE GELEN CEVAP KONUSUNDA 

DİYANET İşleri Başkanlığı’nın (DİB) verdiği cevapta dikkate değer 

bir kaç nokta var: 

1. DİB, sorulan beş sorudan sadece, bilinen bir soruya, “altı dede konusuna” 

cevap vermiş. Diğer sorulara da cevap verilmesini, ABF yeniden 

istemelidir, yeni soru ve cevapları basına da bildirmelidir. 

2. DİB, sorulan en önemli soruya: “hangi hukuksal gerekçelere dayanarak” 

dede gönderip, ödeme yaptıkları sorusunu cevapsız bırakılmıştır.. 

a) Her kamu kurumu bir kanun maddesine göre hizmet yürütür.. O 

kurum adına yetkili memur kimse, tüm faaliyet ve özelikle maddi ödemelerini 

xxx kanunun, xx maddesi ve xxx gerekçeler ile ödeme yaptığına 

dair not/tutanak tutması gerekir. Yoksa ödeme yapılamaz (kanunsuz 

iş yapmış olur)... Bilgi edinme yasasına göre, kamuoyunun bu bilgileri de 

isteme hakkı vardır/olmalıdır, bu bilgi/tutanakları da ABF, Diyanetten 

yeniden istemelidir.. 

3. DİB “hangi hukuksal gerekçelere dayanarak” Avrupa’ya dede gönderildiği 

sorusuna üstü kapalı cevap vermektedir: “topluma din hizmeti 

sunarken vatandaşlık esasına ve kamu hizmeti ölçütlerine göre hareket 

edip birleştirici ve kuşatıcı olmaya azami gayreti sarf etmekte...” 

Avrupa’da yaşayan biri olarak, bu konuda TC yasalarını bilmiyorum.. 

TC’de vatandaşlık esası ve kamu hizmeti ölçütleri diye bir kanun yasa/ 

lar var mı? Varsa, normalde DİB’in, xxx sayılı yasa/lar uyarınca cevap 

vermesi gerekir.. 

a) Böyle bir yasa olmasa da, bu genel ve doğru bir hukuk prensibidir... 

Bu cümlede DİB: bir devlet kamu kurumu olduğunu belirtiyor, ve bu 

ülkenin vatandaşı olan herkese, ayrım gözetmeden dini hizmet verme 

yükümlülüğü olduğunu bir anlamda kabul ediyor (çünkü herkesin 80 x 

yıldır Alevilerin de verdiği vergiden pay/bütçe alıyor/ “besleniyor” başka 

şey söylemeleri hukuka insan haklarına aykırı olur).. 

4. Başka bir unsur, DİB yine dolaylı olarak, bu cevabı ile: Cem Vakfını, 

yine yasal bir madde/kanun göstermeden inanç kurumu olarak kabul 

etmiş oluyor.. Fakat yasal dayanak yine göstermiyor, cevapta öncelikle 

bunu bildirmeleri gerekirdi... 

TC 

Başbakanlık 

Diyanet İşleri Başkanlığı’na 

BELGE 

4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu gereğince istediğim bilgi 

veya belgeler aşağıda belirtilmiştir. 

19 Ocak 2007 tarihinde, Ali Rıza Uğurlu, Sinan Boztepe, Davut 

Ali Savaş, Şükrü Kılıç, Yılmaz Doğan ve Veli Kızıldeli isimli 

kişilere Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından, gri pasaportların ve 

masraflarının karşılandığını basından öğrenmiş oluyoruz. 

DİB kaç Alevi dedesine gri pasaport vermiştir? 

Bu kişiler için ayrılan bütçe ne kadardır? 

Bu masrafların karşılığı olan miktar kime ya da hangi hesaba 

aktarılmıştır? 

DİB, kamu ve DİB personeli olmayan, DİB kurumu personel 

meslek statüsünde olmayan kişilere, pasaport verme ve masraflarını 

karşılama yetkisini, hangi hukuksal gerekçelerle dayandırmaktadır? 

Diyanet İşleri Başkan Yardımcısı Mehmet Görmez, cemevlerinde 

kuran kursu verilmesi talebi geldiğini basına yansıtmıştır. Bu 

talebi dile getiren, cemevi, dernek ya da vakıf hangisidir? 

Gereğini arz ederim. 

Turan Eser 

ABF Genel Sekreteri 

NOT: Diyanet İşleri Başkanlığı’nın yanıtını 26. sayımızın 11. 

sayfasında bulabilirsiniz. Ali Yıldırım’ın da bu konuda yaptığı 

başvuruya aynı yanıt gelmişti.. 

Kişisel Görüş ve Önerilerim 

Feramuz Acar 

Danimarka Alevi-Bektaşi Federasyonu Başkanı 

a) Yoksa dört vatandaş çıkıp “eti sütü boynuzu, işe yarıyor, tanrımız 

inek, hocamız öküz, xxx kişi/kişiler bizim ‘imamımız’ bunları bize eğitim 

vermesi, inanç hizmeti sunması, için göndermenizi ve masrafl arını karşılamanızı, 

talep ederiz” demek yeterli olmasa gerek (Bence ineğin, tanrı 

olarak görmenin sakıncası yok, fakat bir ülkede insan hakları doğrultusunda, 

kanunen neyin inanç ve inanç kurumu olarak kabul edilebileceği, 

yasal olarak belirli olması gerekir, belirlidir). Türkiye’de Hukukçu arkadaşlar 

bu konuyla ilgilenmelidir… 

b) Bence normalde DİB’e şöyle bir yazı yazmaları gerekirdi: xxx TC 

yasası uyarınca DİB, dini hizmet veren bir kamu kuruluşu olarak, xxx 

tarihinde başvurup, xxx yasası uyarınca inanç/kurumu olarak kabul edilen 

ve xxx tarihinde Avrupa’ya Dede gönderilmesi talep/başvurusunda 

bulunan ve xxx tarihinde, xxx kamu kuruluş yönetim/yetkilisince değerlendirilip, 

xxx yasası uyarınca ve xxx gerekçelerle, kendilerinin istek 

öneri üzerine, xxx Dedelerin bu hizmeti vermeleri kabul olunup, bu iş 

için xxx YTL bütçe ayrılmış, xxx kurum adına başvuran kişiye, xxx 

tarihinde aldığımız karar bildirilip, xxx. YTL miktarı xxx tarihinde, 

xxx kurum/kişi hesabına aktarılmıştır. Avrupa’da bildiğimiz bilgi edinme 

kanununun gereği budur. (TC’de başka uygulama varsa o başka). Bir 

kamu kumru, kişisel bir dava/dosya değilse “değil kamuoyundan her kim 

isterse”, istenildiğinde her türlü tutanak ve makbuzları da göndermek 

zorundalar. DİB bu xxx’lerin hiç birine cevap verilmemiştir. Bence ortada 

bir kanunsuzluk keyfi uygulama, “seçim yatırımı”, söz konusudur. 

ABF bu xx soruların cevabını istemelidir. 

5. DİB’in verdiği cevaba göre, genel hukuk prensibi “kanun önünde vatandaşların 

eşitliği ilkesi” vurgulanıyor.. Çok güzel… Bunun üzerine gidilmelidir.. 

(çünkü bugüne kadar bu yaklaşım sergilenmemiştir)... Bunu 

kalıcı kılmak gerek... O zaman örnek: Türkiye’de Avrupa’da herhangi 

bir vatandaş (grup)... Bizler, Avrupa’da iki yüze yakın Alevi derneklerimiz... 

(üç aylık vize sınırı ile) Dede talebinde bulunabiliriz.. 

a) Masraflarını en az seksen yıl boyunca DİB çeksin. Çünkü seksen 

yıldır Alevilerin verdiği, beş kuruş (inanç bazında) Alevilere geri dönmedi... 

(Bizim isteğimiz cami yerine mahalle, köyümüze, okul, hastane, yol 

vs. yapılmasıdır, bunu diretmek gerek. ‘Biz zaten üç can bir Cemiz’.... 

Alevi kurumları olarak, ya bu ‘diyanete giden’ vergiyi ödememek, ya da 

ödüyorsak geri istemek hakkımızdır... Alır istediğimiz alanda kullanırız.) 

Bence laik bir ülkede, diyanet tamamen devletten ayrı, fakat yasal 

kontrol altından olmalıdır, laik devlette DİB olmaz, olsa da din inanç 

ayrımı yapamaz.. Yaptırmayalım... 

6. Hiçbir yasal gerekçe göstermeden (hakim güçler seçim yatırımı olsun 

diye) DİB aracılığı ile böyle bir uygulama yapıldı. Gördüğüm kadarı 

ile bunun, TC yasalarınca yasal dayanağını yok. Aleviler, kurumlarımız 

olarak yıllardır Hak mücadelesini biz verdik, veriyoruz. Fakat bildiğimiz, 

hakim güçler her zaman yaptıkları (böl parçala yönet) taktiğini güdüyor... 

Esas kurumlarımızı dışlayıp işine gelene, “kemik” atıyor, Aleviliği 

asimile etme ve seçimlere yatırım yapma yolunu seçiyor. Yasal güvence 

vermiyor.... Bunu ortaya çıkarıp, bu aldatmaca oyunu bozmamız gerek. 

7. Şimdi anayurdu Türkiye’de, Aleviliği kendi başına özgün bir inanç 

olarak kabul ettirmek için, yasal sınırları bir daha zorlama zamanıdır. 21 

Mart Nevroz, Hz. Ali’nin doğum günü Avrupa’dan iki yüz derneğimiz, 

TC konsolosluklarına standart bir mektupla başvurup üç aylığına Cem 

yürütmek, inancımız doğrultusunda bilgi eğitim vermek amacıyla xxx 

dedelerimizi istiyoruz diye başvursun.. (TC derneklerimiz de benzeri 

başvuruda bulunabilir)... Anya-konya o zaman ortaya çıkar... 

8. Görüşüm ABF’nin DİB’in cevap veremediği beş sorunun cevabını 

yeniden istemesi.. Diğer kurumlarımızı bilmiyorum fakat ben DABF 

başkanı olarak Türkiye’den kurumlarımıza bağlı bir dedemizi (örnek 

Hüseyin Gazi Metin Dedemizi) TC Danimarka konsolosluğuna başvurup, 

Danimarka’ya getirmek istediğimizi yönetimimin de onayını alarak, 

başvuruda bulunmayı düşünüyorum... 

9. Ayrıca, Türkiye AB Federasyonumuzun TC kanunlarını gözden geçirip 

direk, Aleviliği kendine özgü bir inanç ve ABF’yi de bu inancın 

kurumu olarak kabul edilmesini sağlamak için, TC yetkili makamlarına 

başvurmasını öneriyorum.. 

10 Sayı 27

ÖRGÜT: Türk Dil Kurumu’na göre örgüt: 

“Ortak bir amaç ya da eylemi gerçekleştirmek 

için, bir araya gelmiş kurumların ya da 

kişilerin oluşturduğu birliktir.” Örgütlemek 

ise: “Bir bütünün ögelerini teker teker ele 

alarak, tutarlı ve kullanım amacına uygun bir 

bütün oluşturmak; teşkilatlandırmaktır.” 

Bireyler ekonomik, toplumsal ve siyasal 

alanda seslerini duyurmak, çıkarlarını korumak 

ve geliştirip güvence altına alınmasını 

isterler. Tek başlarına sorunların çözümü ve 

güvenceye alınma olanağı yoktur. Bu nedenle 

ortak çıkarları olanlar bir araya gelerek 

örgütlenirler. 

Ortak çıkarları doğrultusundaki örgütlenmeye 

birkaç örnek verecek olursak: İşçi; 

Memur; Küçük Esnaf; Köylü; Gençlik; Meslek Odaları; Sanayi Odaları; 

Ticaret Odaları; Coğrafi Temele Dayalı; Dinsel Temele Dayalı; Topluma 

Dayalı, gibi örgütleri sayabiliriz. 

Demokratik Kitle Örgütlerinin Özellikleri 

Kitle örgütü olmalıdır 

Demokratik olmalıdır 

Sınıfsal içerikli olmalıdır 

Bağımsız olmalıdır 

Demokratik merkeziyetçi olmalıdır. 

Pir Sultan Örgütlülüğü 

Bilindiği gibi, dinsel temele dayalı yönetimler ve örgütler laik ve demokrat 

olamazlar. Ne kadar ilerici yanı olursa olsun, sınıfsal ve demokratik 

mücadelenin önünde engeldir. Bilimsel olarak tanımı böyledir. Gerçeği 

de budur. Anadolu Aleviliğini bir din, mezhep, tarikat olarak değerlendiren 

ve böyle görüntü veren örgütler laik ve demokrat olamazlar. Pir Sultan 

Abdal Kültür Derneği, Anadolu Aleviliğini “Din, mezhep, tarikat” 

olarak görmüyor ve öyle değerlendirmiyor. 

Pir Sultan Abdal Kültür Derneği, Anadolu Aleviliğini: Anadolu’da 

uygarlık kurmuş olan toplumların oluşturdukları, ortak kültür mozaiğinin 

ürünü olarak tanımlar. Tanrıyı, doğayı ve insanı, iç içe kaynaştırarak, 

insan sevgisinde somutlaştırır. 

Diğer anlamda; Anadolu Aleviliğini: İslam’ın bir mezhebi olarak 

değil, Anadolu’nun kültür ve inanç mozaiğinin özümleştirdiği kültür 

ve yaşam biçimi olarak algılar. Uğraşlarını bu doğrultuda yönlendirir... 

Anadolu Alevilerinin sorunlarının çözümünü, tek yanlı ele almayı değil; 

toplumun ekonomik, sosyal, siyasal, kültürel sorunlarıyla iç içe kaynaştırarak 

ve bir bütün olarak çözümlemeyi amaçlar... 

Pir Sultan Abdal Kültür Derneği, Aleviliği böyle tanımlamakta ve 

değerlendirmektedir. 

Dinsel temele dayalı sivil örgütlerin tüzüğünde ve amaçlarında “Demokrasi, 

laiklik, özgürlük, insan hakları” yazılı değildir. Emperyalizme, 

faşizme, ırkçılığa, şeriata, sömürüye karşı değildir. Oysa Pir Sultan Abdal 

Kültür Derneği’nin tüzüğünde ve amaçlarını belirleyen ilkeler programında, 

bu konular açık bir şekilde belirtilmiştir. O nedenle, Pir Sultan 

örgütlülüğü, demokratik bir kitle örgütüdür. 

SERÇEÞME 

Aleviler ve Siyaset 

Enver Cemal Şahin 

Pir Sultan Abdal Kültür Derneği Basın Yayın Sekreteri 

Kitle örgütlerinde bir araya gelme 

nedeni, çıkar ortaklığıdır. 

Bu siyasi ortaklığa dönüştürüldüğünde, 

kitle örgütünün yapısında ayrışımlar başlar. 

Örgütün bağımsızlığı ortadan kalkar; 

bir siyasi partinin veya grubun 

yan kuruluşu olur. 

demokratik merkeziyetçiliği zedelenir, 

eylemleri başarıya ulaşmadığı gibi, 

örgütsel güveni ve saygınlığı gölgelenir 

ettikleri tüm katmanları örgütler ve onların 

ortak istemlerine cevap verirler. 

Bir siyasal partinin yan örgütü durumuna 

düşmüş demokratik kitle örgütleri, önce lik le 

kendi üyeleri arasındaki bölünmeye neden 

olur. Kitlesel birlik bozulur. Bu kitle örgütünün, 

herhangi bir siyasal partinin güdümünde, 

ondan direktif alması, onun siyasal 

görüşünü kitle örgütünde hakim kılmaya çalışması, 

kitlesel yığınlaşmayı önler ve yeni bölünmelere 

neden olarak, kitlesel birliği bozar. 

Eğer, demokratik kitle örgütlerine, siyasi 

partinin işlevini yüklemeye ve o gözle görmeye 

çalışırsak, büyük bir yanılgı içerisine 

düşmüş oluruz. Bunca deneyimin yaşanmasına 

karşın, geçmişe dayalı olumsuzluklardan 

yeterince ders alınmazsa, sonumuz hüsran olur. 

Kısaca: Demokratik kitle örgütlerinin yani, sendikalar, meslek odaları, 

derneklerin işlevi bellidir. Kitle örgütlerinde bir araya gelmenin nedeni, 

politik ve ideolojik ortaklığı değil; ekonomik, sosyal ve demokratik 

ortaklığıdır. Bu çıkar ortaklığı, siyasi ortaklığa dönüştürüldüğünde, kitle 

örgütünün yapısında ayrışımlar başlar. Örgütün bağımsızlığı ortadan 

kalkar; bir siyasi partinin veya grubun yan kuruluşu olur. Böylece örgütün 

demokratik merkeziyetçiliği zedelenir, etkinlikleri, eylemleri başarıya 

ulaşmadığı gibi, örgütsel güveni ve saygınlığı gölgelenir. 

Bu olumsuzlukları gidermenin yolu ve yöntemi, kitle örgütlerinin 

işlevi ile siyasi partilerin işlevini birbirine karıştırmadan, örgütsel bağımsızlığın 

korunmasıdır. 

Kitle örgütleri ile parti ilişkileri irdelenirken, “kitle örgütleri politikayla 

uğraşmaz” anlamı çıkarılmamalıdır. Kitle örgütlerinin ekonomik, 

sosyal ve demokratik haklarının özü ve çözümü politikaya dayanır. Ayrıca, 

tüm bireyi ve toplumu ilgilendiren temel hakların gelişmesine ve 

korunmasına çalışmak, örgütsel ve yurttaşlık görevidir. Belirlenen haklar 

ve çıkarlar tartışılacaktır, çözümü için kamuoyu desteğini almaya ve 

siyasal iktidarları ve partiler üzerinde örgütsel baskı oluşturmaya çalışılacaktır. 

Emek, demokrasi, barış, insan hakları, özgürlük gibi konuları 

kendine ilke edinen ve içtenlikle uğraş veren siyasi partilerin etkinliklerine, 

destek verilmesi doğru bir yaklaşımdır. Gerektiğinde, birbirlerine 

yakın siyasi partiler arasında, eylem ve seçimlerde ittifak sağlamaya 

zorlanmalıdır. Bu etkinlikler ve uğraşlar siyasi partilere yamanma değil, 

demokratik haklarını ve baskı gücünü kullanmaktır. 

Bu tür etkinlik ve çalışmalar yapılarken, değişik siyasi düşünceler 

birbirini dışlamadan, kendi düşüncesini egemen kılmaya çalışmadan, 

karşılıklı hoşgörü içinde, demokratik kurallara uyarak yapıldığında, 

hem kitle örgütünün bağımsızlığı korunur, hem de ilişkilerin sağlıklı olmasına 

katkı sağlar. 

Demokratik kitle örgütlerinin üyeleri, bireysel olarak inandıkları 

siyasi partilere üye olma, üye olduğu partinin yönetimine gelme, hatta 

milletvekili olma gibi hakları en doğal haklarıdır. Bu tür uğraşlar, üyenin 

doğal hakkı olduğu gibi, yurttaşlık görevini de yerine getirmiş olmaktadır. 

Ancak, siyasi partilerdeki sorumluluğu ve işlevini, örgüt sorumluluğuyla 

ve işleviyle karıştırmadan ayrı ayrı sürdürmelidir. 

18 Şubat 2007 tarihli bu yazı PSKAD Genel Merkezi’nin 

internet sitesinden alınmıştır: 

Demokratik Kitle Örgütlerinde Siyaset 

Siyasi partilerin hedefi, iktidara gelip ülkeyi yönetmektir. Oysa, sendika 

veya derneklerin böyle bir hedefi olamaz. 

Ayrıca, siyasi partiler, toplumdaki bütün çelişkilere çözüm aramak 

ve bu çelişkilere çözücü yolları göstermek zorundadır. Kitle örgütleri 

ise, çelişkilerin bir bölümünün odaklaştığı örgütlerdir. 

Bu görüş, yani kitlelerin mücadelelerini ekonomik çember içine hapsetmek 

demek değildir. Elbette, kitlelerin sınıfsal mücadelelerinde nihai 

hedefleri, iktidar olmaktır. Kitle örgütleri bu hedefi gösterecekler, ancak 

bu hedefe siyasi partiler yoluyla varılacağı bilincinde olmalıdır. 

Bilindiği gibi, siyasi partiler, üyeleri arasında tam bir düşünce ve eylem 

birliği ararlar. Temsil ettikleri tabakaların en ileri ve militan kesimini 

öncelikle örgütlerler. Oysa sendika ve dernekler en geniş tabanı arayan 

ve örgütleyen kuruluşlardır. Siyasal düşüncesine bakılmadan, temsil 

Pir Sultan Abdal Kültür Derneği Sultanbeyli Şubesinin 22 Aralıkta Cemevine 

Bir Tuğla da Siz Koyun adı altında yaptığı dayanışma etkinliğinden. 

Mart 2007 11

SERÇEÞME 

ABF Yöneticilerinin Samimiyetsizliği 

Av. Fevzi Gümüş 

DÜŞÜNCE KARANLIĞINA IŞIK TUTANLARA NE MUTLU 

HACI BEKTAŞ VELİ 

İnandırılmak 

Ali İhsan Doğan 

Toplumların bilinci geliştikçe katliamların yerini siyasal baskılar almış, 

katliamlar insanların düşüncelerine yapılmıştır. Amaç, insan beynini gereksiz 

bilgilerle doldurup, düşünemeyen, sorgulayamayan tek tip insan 

yaratmak ve teslim almaktır. Hegemonyalarını sürdürmek için vakıflar, 

dernekler, kurslar, basın yayın kuruluşları, zorunlu din dersi kullanılıyor. 

Bu olumsuz gelişmeler yaşanırken, kendi inancımızı irdeleyelim. 

Alevi-Bektaşilikte aldatma ve kandırma, kadrolaşma yok. Zalime 

boyun eğme yok. Biz yüzyıllar önce tanrıyı insanda bulduk. İnsan odaklı 

inanç sistemi geliştirdik. Kendi nefsimizi, terbiye etmeye çalıştık. Ahlakımızı 

düzeltmeye çalıştık. İnancımız gereği temiz toplum yaratmak 

için katili, hırsızı, zina yapanı düşkün ilan ettik, toplum dışına ittik. Kişiyi 

yola alırken (ikrar verirken ) yaş sınırı koyduk. ‘Gelme gelme, dönme 

dönme’ diyerek düşünme fırsatı sunduk. Bektaşi öğretisine insan sevgisini 

yerleştirdik. Gönlümüzü açtık, aklımızla birleştirip düşünce gücünü 

ortaya çıkardık. Düşünen ve sorgulayan bir toplum yarattık. 

Yolumuzun bir güzelliği de eleştiriye açık olmamızdır. Fakat bu zaman 

zaman dozunu aşarak araştırma yapmadan, yeterli bilgiye sahip olmadan 

eleştiri yapmaya varmaktadır. Yani sorgulamadan yargılamaktır. 

Bu da Bektaşilikte bölünmelere ve kutuplaşmalara yol açmaktadır. 

Çeşitli dernek, vakıf ve ocaklar ayrı faaliyet göstermekte. Oysa tarihimize, 

Anadolu erenleri Sarı Saltuk, Abdal Musa, Dede Garkın, Mahmut 

Hayrani, Hubyar Sultan, Karaca Ahmet, Pir Sultan Abdal şiirlerine 

bakmak yeterlidir. Hepsi Hacı Bektaş Veli ye bağlıdırlar. Yani icazetlidirler. 

Şemsi Tebrizi’nin Mevlana’yı nasıl irşat ettiği biliniyor. Hacı Bektaş 

Veli merkez olmuş, bütün ocakzadeleri kendine bağlamıştır. Bu da 

Bektaşiliğin gelişme sürecinde çok etkili olmuştur. 

O tarihte Bektaşilikte bu kadar farklılaşmalar yoktu. Hacı Bektaş 

Veli bugün yaşananları öngörmüştü ve bir de bedduası vardır. (*) O zaman 

10 Şubat 2007-Cumartesi 

-12 ŞUBAT 2007 tarihinde yapılacak olan Tüzük hükmü uyarıca 

11 doğal üyesi olduğum ABF Danışma Kuruluna aşağıdaki gerekçelere 

dayalı olarak katılmadım. 

Gündemin “Kurumsal işleyiş ve sorunlarımız” başlıklı maddesi, benim 

açımdan Olağanüstü Genel Kurul öncesi ve sonrası yaşanan olumsuzlukların 

tartışılmasına yol açabilecek bir gündem maddesi olmasına 

karşın, bu süreçte mevcut ABF yönetimine karşı benimde içinde yer 

aldığım alternatif liste çıkartanlara yönelik kullanılan “şer cephesi ve 

darbeciler”, “genel kurmay-derin devletin adamları” gibi son derece 

çirkin, ahlak dışı, Alevi edep ve terbiyesine aykırı, ‘çamur at izi kalsın’ 

türünden basit olumsuz kavramlar henüz orta yerde durmaktadır. Bu ifadelerin 

ABF Olağanüstü Genel Kurulu öncesi ve sonrası yaşanan sıcak 

gerilimden kaynaklı olarak kullanıldığı bile hiçbir yerde söylenme ihtiyacı 

duyulmamıştır. Bu yönde gerekli soruşturma, yüzleştirme ve dahası 

dar cemi yapılması talebi karşısında yönetimce gerçekle yüzleşmekten 

‘sinsice’ kaçılmaktadır. Alevi hareketinin emektarlarına karşı kullanılan 

bu çirkin, ahlak dışı ifadeler ve iftiralar düzeltilmedikçe, iftiracılar, söz 

sahipleri hakkında gerekli soruşturma, kovuşturma, yüzleştirme, gerekiyorsa 

alevi hukukunun gerektirdiği cezalandırma yapılmadıkça ABF 

üzerinden yaşanacak kurumsal işleyiş ve sorunların devam edeceği şüphesizdir. 

Gündemin, “Aleviler ve Siyaset ilişkisi” başlıklı maddesi, Mersin’de 

yapılan AABK ve ABF toplantısı basına açıklaması olarak yapılan açıklamalarda 

CHP-DSP gibi partilerden kontenjan talep edileceği; taleplerinin 

kabul edilmemesi halinde genel seçimlere bağımsız adaylarla girileceği 

görüşü dile getirilerek, ABF’nin tavrı kesinleştirilmiş bir biçimde 

açıklanmış durumdadır. Basında çıkan bu minvaldeki haberler yalanlanmamıştır. 

Hal böyleyken, konu ilk kez ABF bileşenlerinin gündemine 

getiriliyormuş gibi bir hava yaratılmak istenmesi, ABF’nin bileşenlerine 

karşı samimiyetsiz bir tutum içinde olduğu, en azından alınmış ve kamuoyuna 

açıklanmış bir kararı, dikte ettirmek maksatlı olarak Danışma 

Kurulu’nun gündemine yazdığı sonucunu doğurmaktadır. Ayrıca kendi 

açımdan da 1.maddede özetlediğim çirkin, ahlak dışı, Alevi edep ve terbiyesine 

aykırı, çamur at izi kalsın türünden basit olumsuz kavramların 

Alevi hareketinin emektarlarına karşı kullanılmasının altında yatan ihtiras 

da, 2007 yılında yapılacak Milletvekili Genel Seçimlerinde ‘tek ses’, 

‘dikensiz gül bahçesi’ bir alevi örgütlenmesi görüntüsü verilmesi sureti 

ile mevcut ABF yönetiminden adı artık kamuoyunda açıkça telaffuz 

edilmeye başlayan birkaç kişinin, ama asıl yurtdışı örgütlenmesinden 

adı birilerince malum olan arkadaş çevresinin meclise taşınacağı yönündeki 

saf hayalden kaynaklanmaktadır. 

Sonu hüsranla bitecek böylesi bir süreçte adımın kullanılmasını 

istemediğim gibi, örgütsel bir yönetim görevimin de bulunmaması sebebiyle, 

Danışma Kurulu’nun uzun tartışmalarla ve müzakerelerle oluşturulduğu 

varsayılarak kamuoyuna sunulacak olan, oysaki daha önce 

belki Köln’de bir televizyon bürosunda, belki Çankaya’da bir restoranda 

yazılarak birilerinin diz üstü bilgisayarında kayıtlı bulunan sözde bir 

bildirgenin nesnesi de olmak istemiyorum. Yani bu Danışma Kurulu’na 

çağrılmamız anlamı da, daha önceden alınmış ve basına da haber olmuş 

bir kararı, bizleri bir arka fon olarak kullanıp, kamuoyuna deklere etme 

girişiminden başka bir şey değildir. 

Ayrıca bu türden yapay, samimiyetsiz ve daha önemlisi gerçeklikten 

kopuk süreçlerle Alevi Örgütlenmesinin gerçek ideolojik mücadelesinin 

ve enerjisinin, potansiyelinin zaafa uğratıldığını da düşünmekteyim. 

‘Siyasete müdahale’ adı altında daha evvel DBH-BP Sürecinde bir 

benzeri denenmiş bulunan ve maalesef aynı kişilerce ‘Alevi Örgütlenmesini 

Bölme’ pahasına yürütülen bu gözü karalığı hak etmediğine inandığımdan 

da toplantıya katılmak istememekteyim. 

ABF tarafından sıkça kullanılan “doğrudan temsil” kavramı da, siyaseten 

yanlış ve hiçbir temeli olmayan bir kavramdır. Siyasal literatürde, 

böyle bir kavram bulunmamaktadır. Temsil ve doğrudanlık ilişkisi birbiriyle 

çelişirler. Ancak siyasal literatürde, “Temsili demokrasi” ve(ya) 

“doğrudan demokrasi” gibi kavramlar kullanıldığı bilinmektedir. ABF, 

siyasal literatürde bulunan ve birbirinin alternatifi olan bu iki deyimden 

ilk iki sözcüğü alarak, yeni bir kavram uydurmuştur ki, bu kavramın hiçbir 

anlamı yoktur. Eğer kastedilen Alevilerin siyasette yer alması ise, bu 

kavram hem Alevilerin siyasette yer alması prensibini karşılamaz hem 

de yaratılan kavram kargaşası nedeniyle istenilen sonuca ulaşılamayacağı 

için Alevi toplumunda yeni bir hayal kırıklığı yaratılmasına neden 

olur. 

Neden toplantıya katılmadığımı soranlara ve ilgilenenlerin bilgisine 

saygı ile arz ederim. 

• 

ki kervan hızıyla yolu bir günlük olanın bir yılda, iki günlük olanın iki 

yılda, üç günlük olanın üç yılda, on günlük olanın on yılda bir gelip icazetlerini 

yenilemeleri gerekmektedir. Gelmediği taktirde ‘yediği haram, 

yuduğu murdar, tacı delik, kendi murtattır’ der Hacı Bekaş Veli. 

Durum böyleyken şimdiki ocak dedeleri, diğer toplum kuruluşları 

neden Hacı Bektaş Veli Serçeşmede birleşmiyorlar? Veliyettin Efendimin 

birçok kere “Biz yol gösteririz, yönlendirmeyiz” dediğini duydum. 

Ekonomik ve sosyal nedenlerden dolayı köylerimiz boşaldı. Köy 

Enstitüleri gibi çalışan, büyüklerimizin ‘irfan mektebi’ dediği insan yetiştiren 

cemevlerimiz sürdürülemez oldu, etkinliğini yitirdi. Bu geleneği 

geleceğe taşımak için tek umut sivil toplum örgütleridir. Bu örgütlerden 

verim alabilmek için tek çatı altında birleşilmelidir. Yolumuzdaki 

sevgi ve hoşgörüye dayanarak, menfaati, siyaseti bir kenara bırakıp bir 

merkez oluşturmak durumundayız. Aksi durumda farklı sesler ortaya 

çıkar, benliğimizle çelişen fikirler üretilir. Bilinen Alevi-Bektaşi yolunu 

nereye koyacağını bilemeyenler, Bektaşiliğin içinde tanrıyı kaybedenler, 

türbana benzeyen bezlerle bacıların başını bağlayıp cem yaptıran dedeler 

görüyoruz. Bu farklı tanım ve yorumlar zenginlik anlamına gelmez, 

aksine parçalanmaya yol açar. Bazı sivri uçların yada art niyetli insanlar 

Alevi-Bektaşiliği bir tarafa çekmek isteyebilir. 

Bunların ortadan kalkması için merkezi yönetim gerekmektedir. 

Özellikle bu noktaya dikkat çekmek istiyorum. Bütün dernek, vakıflar, 

federasyonlar bir noktada toplanırsa temsil hakkı konusunda hukuki açıdan 

güçlenir. Alternatif oluşturur. Alevi-Bektaşi felsefesini taşımayan 

Alevi Din Hizmetleri adı altında faaliyet gösteren vakıf ve dernekleri 

reddedebilme gücüne sahip olur. 

Bütün evrensel değerleri içinde taşıyan yolumuzu geleceğe taşıyıp 

toplumsal birlik için hizmet etmemiz gerekmektedir. Hatasız bildiğim 

bu yol kolay kazanılmadı. Bu zamana kadar atalarımız canlarıyla kanlarıyla 

bedel ödediler. Oysa biz çok kolay tüketiyoruz. Gelecek bizden 

hesap soracak bu iyi biline! 

Saygılarımla 

• 

(*) Kaynak: Ali Celallettin Ulusoy, Hünkar Hacı Bektaş Veli ve Alevi Bektaşi 

Yolu. 

12 Sayı 27

SERÇEÞME 

HÜSEYİN GAZİ KÜLTÜR VE SANAT VAKFI İLE HÜSEYİN GAZİ DERNEĞİ’NİN DÜZENLEDİĞİ 

Ocaklar ve Dedelik Sempozyumu 

Hasan Harmancı 

HÜSEYİN GAZİ Kültür ve Sanat Vakfı ile Hüseyin Gazi Derneği’nin 

ortaklaşa düzenlediği “Anadolu Aleviliğinde Ocaklar ve 

Dedelik Kurumu” sempozyumu 15-16 Aralık 2006 tarihinde Hacı Bektaş 

Anadolu Kültür Vakfı’nda yapıldı. Aleviliğin son dönem sorunlu 

alanlarından biri olarak Ocak ve Dedelik sorunu bu alanda araştırma 

yapan araştırmacılar, bilim adamları ve bazı ocakların dedeleri tarafından 

tartışıldı. Farklı disiplinlerden katılımcılarla gerçekleştirilen Sempozyumda 

on dokuz bildiri yer aldı ve Türkiye’nin her yerinden farklı 

Ocaklardan yirmi dokuz dede konuşmacı olarak katıldı. 

Piri Er’in “Anadolu Aleviliğinde Dedelik Kurumu ve Kentleşme Sürecinde 

Yaşadığı Değişim” ve Ali Yaman’ın “Değişen Ocak Sistemi” 

konulu bildirileri ile başlayan Sempozyum dokuz ayrı oturum olarak 

gerçekleştirildi. 

Ayhan Yalçınkaya, “Eşitlikçi Dışlama Dedelik Soy ve Siyaset”; Ali 

Yıldırım, “Ocakların Tarihsel Kökeni”; Yılmaz Soyer, “Bektaşilikte 

Mürşid ve ‘Dedelik’, ‘Babalık’”; Ahmet Taşgın, “Buyruklarda Dedelik 

ve Günümüze Yansımaları”; Cenk Üçer, “Tokat Örneğinden Hareketle 

Alevi Ocakları”; İbrahim Bahadır, “Sucaaddin Veli ve Ocağa Bağlı 

Gruplar”; Ali Aksüt, “Tahtacıların Bağlı Oldukları Dede Ocakları”; 

Dilek Kızıldağ Soileau, “Elif Ana; Gelenek Dışı Bir Ocak İcadı”; Hasan Harmancı, “Erkekler Dünyasında 

Bir Kadın: Sultan Ana”; Ömer Uluçay, “Nusayrilerde İnanç Önderleri”; Hamza Aksüt, 

“Dede Ocaklarında Hiyerarşi”; Hıdır Temel, “Ocaklar ve Dedeler ile İlgili Güncel Bir Değerlendirme”; 

Gülağ Öz, “Sivrialan Köyünde Alevi İnançları; Ocaklar- Bektaşilik” gibi öne çıkan çeşitli 

konular tartışıldı. 

Sempozyumun ilk günü konuyla ilgili bildirilere yer verilirken, ikinci gün Ocakları temsil 

eden veya ocaklar konusunda yetkin olan Dedeler yer aldı. Çoğunlukla kendi ocaklarının bağlı 

olduğu soy ve şecereler üzerinde duran dedeler ellerindeki yeni bilgi ve kaynakları da aktarma 

olanağı buldular. 

Dedelik Kurumunun ve Ocakların durumlarının disiplinler arası bir çalışma ile gündeme taşınması 

kuşaklar arasındaki kopukluğun da gündeme alınmasına neden oldu. Ocak ve Dedelik 

yapılarının yaşadığı sorunları tespit etmek açısından benzerinin bir süre önce Almanya’da da gerçekleştirilmiş 

olması ilginçti. Bu kadar yakın dönemde aynı konunun bilimsel yanıyla ele alınması, 

bu iki yapının yaşadığı sorunların önümüzdeki dönemlerde daha da tartışılacağını göstermektedir. 

Sempozyumun gelecek yıllarda da tekrarlanacağı düşünüldüğünde, kurumsal çeşitli zaaflar 

ve sorunlarla ilgili bütünsel bir yaklaşıma ve çözüme gideceği belli olmaktadır. 

Alevilik sorununun iki temel yapısal sorunuyla gündeme gelen konuların sadece bu iki alanla 

sınırlı kalmaması ve farklı bilim disiplinleri tarafından bağlı sorunların gündeme taşınması, Alevilik 

kapsamındaki sorunların ve çözümlerin iç içe geçmiş olduğunu göstermektedir. 

Özellikle Dedelik ile ilgili hazırlanan ve Dedelerin yanıtladığı on yedi sorulu form önemli 

bir veri oluşmasına hizmet edecek özellikteydi; Ocaklarla ilgili beraatların, kurucu inanç önderlerinin, 

Ocaklara ait türbeler etrafında oluşan kültlerin, makamların, ne tür Ocak olduklarının 

tanımlanmasının istenmesi, talip coğrafyalarının, söylencelerin, ocağın anlatıldığı şiir vb.lerinin 

sorulması alana çıkmadan önce edinilmesi gereken ön bilginin toplanmasına, araştırmacıların alana 

hazırlıklı çıkmasına destek olacaktır. 

Kitap olarak da hazırlanacak olan bütün çalışmalar ocakların dağılımı konusunda son dönemde 

başlayan tartışmalara yeni boyut kazandıracaktır. Ocak dağılımı ve coğrafyalarının belirlenmesi 

için son dönemlerde yapılan alan çalışmaları bu Sempozyuma taşınan boyutuyla da Aleviliğin hem 

tarihle hem de veri karmaşasından kaynaklanan eksiklikleriyle yüzleşmesine veri sunacaktır. 

Ocaklarla ilgili şecerelerin varlığına rağmen, yazılı kaynak sorunu yaşayan Alevi kültürünün 

sözlü geleneğinin ‘süren’ renkli ve canlı boyutu olan şiirle yaşaması ocakların kendilerini 

Ehlibeyt’e veya Erdebil’e vb. bağlamaları için önemli ve vazgeçilmez kaynak olarak karşımıza 

çıktı, bu Sempozyumda da. Neredeyse her Ocak’ın kendisi için söylenegelen şiirlerle kendine tarihi 

misyon, keramet, Seyit kökenli ve soy bağlantısı kurma çabasında olması sorunun tanımlanmasını 

zorlaştırmaktadır. Geleneksel Aleviliğin inanç ve kültür noktalarının şiir geleneğine bağlı 

olarak ifade edilmesi ve şecerelerin güven vermemesi, doğru belge ve bilginin oluşmasına engel 

olmaktadır. 

Ocakların kendilerine övünç oluşturmak için talip sayılarını tam olarak bilmemeleri ve tahminlerle 

hareket ederek abartmaları, ocaklarına fazla keramet yüklemeleri ve Ocaklarını tarihsel 

bilgi olarak yanlış sunma çabaları verimliliğin düşmesine neden oldu. Dedelerin hâlâ kendilerini 

Ehlibeyt’e bağlama çabaları yanında bir kısmının da Şaman gelenek ve kökene bağlı olarak 

kendilerini ifade etmeleri ‘öğretilmiş’ bilgi ile hareket ettiklerini göstermektedir. Ortak bir nokta 

yakalayamamaları ve Sempozyumda Ocakların kuruluşu ile ilgili bildirilerden çok da etkilenmediklerini 

gösterdi. Halbuki bu konudaki bildiriler bir anlamda verili bilgileri, yanlışlarını ortaya 

koyan ve çürüten içeriklere sahipti. Alevilerin asimilasyondan nasıl etkilendiğinin en açık görüldüğü 

koşullar bir yönüyle de bu dedelerin bilgi alanında ortaya çıktı. 

Öte yandan kadınların Alevilik içindeki önderlik vasıflarının göz ardı edilmesine karşın “Ana” 

unvanlı “Kadın Dedelerin” bu Sempozyum’da gündeme gelmesi ve ilgi görmesi yeni çalışmaların 

önünü açacak özellikteydi. Elif Ana ve Sultan (Battal) Ana gibi kadınlara ait yaşayan örneklerin 

sunulması Dedelik ve Ocak anlayışlarının görünen ve bilinenler dışında “yeniden değerlendirilmesi” 

için açık kapılar yarattı. 

KELİME ATA 

Alevilerin İlk Siyasal Denemesi 

(Türkiye) Birlik Partisi 

ISBN 975-10109-0-2 

13 x 19,5 cm boyutunda 352 sayfa 

Kelime Yayınevi, Ocak 2007 

Tel: 0312.231 4209 

Kitabın Arka Kapak Tanıtım 

Yazısından 

Kırk bir yıl önce bir grup zengin Alevi, Alevilerin 

ilk siyasal denemesi olan Birlik Partisi’ni 

kurdu. İlk genel başkanı istihbaratçı Emekli 

General Hasan Tahsin Berkman’dı; sadece 

Berkman değil, üç kurucu daha asker kökenliydi. 

Milli Birlik Komitesi üyesi Sıtkı Ulay’dan, 

Alaattin Kıral’a, Sadettin Süataç’tan, Celil 

Gürkan’a ve Lütfü Gezer’e kadar çok sayıda 

emekli subayın politika yaptığı Birlik Partisi, 

on dört yıllık siyasi ömrü boyunca üç genel 

başkana sahip oldu; üç kez programını değiştirdi. 

Sağ eğilimli bir yapıda başladığı siyasi 

yolculuğu, demokratik sol çizgiyle devam etti, 

1980’lerin sonuna doğru sol örgütlerin yuvası 

oldu [...]. 

İç çalkantıları hiçbir döneminde bitmedi, 

sayısız bölünmeye uğradı hatta kendi içinden 

bir parti doğdu. Devrimci Alevi gençleriyle- 

Alevi dedelerin iktidar savaşlarına sahne oldu, 

Hacı Bektaşi Veli’nin efradı kabul edilen Ulusoy 

ailesiyle siyasi kan davası yaşadı. CHP’nin, 

gerçekleştirdiği operasyonlarla güçsüzleştirdiği 

parti, devlet tarafından Alevilerin oyunu 

soldan koparmak üzere kurdurulduğu ithamından 

kurtulamadı. 

Alevilerin siyasete müdahale etmesi gerektiğine 

dair tartışmaların olanca sıcaklığı 

ile devam ettiği şu günlerde, (Türkiye) Birlik 

Partisi, anımsanması gereken bir deneyim. 

Türkiye’deki siyasal yaşamı derinden etkileyen, 

Alevilerin kimlik mücadelesine siyasal 

öncülük eden (Türkiye) Birlik Partisi deneyimiyle 

ilgili bugüne kadar hiçbir akademisyen 

ya da araştırmacının çalışma yapmaması ya da 

yapamaması ise düşündürücü. [...] 

13

SERÇEÞME 

YAZARIN SORUN POLEMİK DERGİSİNİN 22–24 SAYILARINDA YAYINLANAN UZUN ÇALIŞMASINDAN ALINTILAR 

Dersim... Dersim… 

Sırrı Öztürk 

BU YIL altıncısı düzenlenen Munzur Kültür 

ve Doğa Festivali’ne katılma kararı alırken 

[…] iki konuyu ya da özlemimizi üst üste çakıştırmayı 

denedik. 

Birincisi, bu festivale katılmak, Sorun Yayınları 

Kolektifi’nin üretmiş olduğu kitap ve dergi 

faaliyetlerini bölge halkının yakından tanımasına 

imkân vermek, okurlarımızla canlı diyaloglar 

kurmak, yörenin havasını teneffüs etmek, tarihsel-kültürel 

önemi olan yerleri bizzat gözlem 

yaparak görmek, insanımızın ne yiyip içtiğini, 

yüreğinin nasıl çarptığını yakından öğrenmek, 

eleştirilerini dinlemek, onlardan da öğrenmek, 

vb. gibi siyasî amaçlı duygu ve özlemlerimiz olarak 

sıralanabilir. 

İkincisi, 120 yıl önce bu bölgeden göç eden 

Apo Memed Dedemin doğup büyüdüğü köyü, 

yöre insanlarını görüp gecikmiş bir hasreti gidermek 

gibi, kişiselliği ağır basan bir özlem olarak 

özetlenebilir. […] 

Dersim, yalnızca bugünkü değiştirilmiş adıyla 

Tunceli ili sınırlarıyla anılmıyor. Kuzeyinde 

Erzincan’ın, doğusunda Bingöl’ün, güneyinde 

Malatya’nın, batısında ise Sivas’ın (Koçgiri) bazı bölgelerini de içine 

alan bir coğrafyanın adıdır Dersim. Bölge halkı İslâmiyet’e ve Arap 

adetlerine muhalefet eden Kızılbaş kültürel geleneğinin insanıdır. […] 

Dersim; halk hareketleri, isyan-başkaldırıları ve halkının dili, inançları, 

kültürel gelenekleri, mitolojik zenginliği, tarihi, iklim ve coğrafyası, 

dağı, taşı, suyu, şelalesi, bitki örtüsü, ormanı, hayvanları, öyküleri, 

destanları, türkü ve şarkılarıyla ayrıntılı ve çok yönlü irdelenmeye değer 

bir bölge. 

Dersim tarihi denilince akla hep gözyaşı, acı, çile ve kan geliyor. Bölgede 

her hanenin birkaç ölüsü ve onulmaz acılarla dolu öyküsü var. […] 

Dersim halkı, Anadolu’da çeşitli uygarlıklar kuran halklardan Ermenilerin 

toprakları üzerine, göç ederek yerleşmişti. Tehcire kadar 

uzun süre de birlikte yaşamışlardı Ermenilerle. Bölgede Ermenilere 

ait mezar, ev ve kilise kalıntılarına rastlanmaktadır. Bu kalıntılar, çoğunlukla 

taşlarından yararlanma ya da define saikiyle tahrip edilmiştir. 

Dersim’de ki pek çok köy, dağ, su, dere, köprü isminin kökleri çoğunlukla 

Ermenice’dir. […] 

Büyüklerimizden bizlere aktarılanlara baktığımızda Aile Kolektifimizin 

ilerici ve devrimci geleneklerini, anne tarafımızdan gelen 

Havva Ana ile Eşkiya Apo Memed’in hayatı varlığımızı daha çok biçimlendirmiştir. 

Apo Memed’in (dedemizin) yedi kardeş olduklarını, 

ticaret kervanlarıyla Halep ve Şam’a gidip geldiklerini, onların da ‘eşkiya 

yatağı’nda silahlı olduklarını, bir müsademede kardeşlerden birinin 

ölmüş olduğunu, ölen kardeşin karısı Leyla’ya öteki kardeşlerin sahip 

çıktığını, vb. öyküleri büyüklerimizden dinlemiştik. Eşkiya Apo Memed, 

Dersim Ovacık İlçesi Mıkıko köyünden (şimdiki adı, Eğri Kavak) 

geliyor. Anılan köy günümüzde tamamen yakılmıştır. Dedem bir kısım 

bölge halkıyla birlikte 1890–1900 yıllarında (kesin tarih kaydı yok) 

Erzurum Aşkale Taşağıl Köyü’ne göç ediyor. Dedem ve Nenem kendi 

aralarında Dersimîce konuşurmuş. Eşkıya Apo Memed, neden ve hangi 

gerekçelerle göç etmişti? Veya göçe zorlanmıştı? Eşkıyalık mesleğini 

neden seçmişti, neden bırakmıştı? Neden çobanlıkta karar kılmıştı? Hiçbir 

zaman toprağı ve mülkü olmadığına göre emekçi halklardan yana 

ve belki de İnce Memed türünden bir konuma sahipti. Hayatın şu garip 

cilvesine bakın ki, 1923’den sonra Dersim-Ovacık-Mıkıko köyünden 

Aşkale’nin bir Kürt-Alevi karışımı köyüne göç eden toprak ağası, mütegallibe, 

halk düşmanı Yehmo Ağa neden ve hangi vukuatından ötürü 

Eşkıya Apo Memed’ten “ne olur, ben ettim sen etme, canımı bağışla!...” 

diye yalvarıp diz çökmüştü? Köyümüzün yaşlı kuşaklarının aktardığı 

anlatımlar dışında ayrıntılı bilgilerle bu süreci bir türlü öğrenemedik. 

Eşkıya Apo Memed’in çeşitli tüfekleri, kamaları, eşkıyalık mesleğinin 

gümüş kakmalı alet ve edevatları nasıl da kapanın elinde kalmıştı? Yoksulluk, 

yoksunluk ve öksüzlük ailemizin belini bükünce bu soruların da 

tutarlı bir cevabını alamıyorduk. O günün koşullarına göre de “ateist” 

sayılan babam neden Molla (Melle) olmuştu? 

Ailemiz, inkâr, imha, göç, göçe zorlama şartlarında Dersim’den 

Aşkale’ye geldikten sonra da, Osmanlı-Rus Harbinde tekrar göç etmiş, 

Tokat, Dersim ve Çorum’a gitmişti. Savaşın 

sona ermesiyle, tekrar Aşkale, Taşağıl köyüne 

gelmişlerdi. Sırasıyla Taşağıl, Saptıran, Pırnagapan 

köylerinde topraksız, mülksüz bir aile yaşamı 

içindeyken babam Mehmed, Anam Ayşe’den 

olma tam on bir çocuk dünyaya getirmiş. Babam 

da cömert ve fukaraydı. Haddinden fazla da diyergâm 

biriydi. Anam, 13 yaşında iken 55 yaşındaki 

babama üçüncü eşi olarak kocaya gitmiş 

(verilmiş)ti. Anamın 27 yaşında dul ve kimsesiz 

kalışı, on bir çocuktan beşinin ‘doğal seleksiyon’ 

ölüşü, altısının binbir sıkıntıyla bakımı, bütün 

bunlar bizlerin düşünce-davranış çizgilerimizi 

biçimlendiren etkenler idi. 

Apo Memed Dedemin, babamın ölümünden 

sonra, göçtüğümüz, daha doğrusu sığındığımız 

Erzurum’a anamı ve torunlarını görmeye gelirken 

kendisine yapılan bir hakaret sonucu kalp krizi 

geçirip ölüşü, cenazesinin belediye tarafından (sahipsizce) 

kaldırılışı, Nenem’in, Babam’ın ölümü, 

Erzurum’daki toprak ağalığına dayanan sömürü 

ilişkileri, bölge insanının işsiz, yoksul ve çok korkunç 

bir baskı ve sömürü altında yaşamış oluşu, 

Osmanlı sonu oluşan Cumhuriyet rejiminin de köklü yapısal değişimler 

yapmadan sosyo ekonomik yapıyı aynen koruyup kollaması, dahası 

“devlet eliyle kapitalist yetiştirme” politikası, Gorki’nin Ana’sını aratmayan 

Ana’mın olağanüstü fedakârlığı,10 Eylül 1920 Bakû’de yapılan I. 

Şark Milletleri Kurultayı’na ve Erzurum Kongresi’ne katılan öğretmen 

Mehmet Fikri Saygın’ın (Babamın Medrese arkadaşı ve vasiyeti üzerine 

Aile Kolektifimiz’e bakmakla görevli) bizleri okutmak için insanüstü 

çabası, 1936’da kabul edilen “Soyadı Kanunu”na göre irademiz dışında 

soyadımızın “Öztürk” konuluşu, öksüzlüğümüz, Dedemin, Nenemin, 

Babamın ne bir mezarına ne de bir fotoğrafına sahip oluşumuz, savaşlarda, 

seferberlikte kaybolan aile fertlerinin akıbetinin bilinemeyişi, bizi 

vareden topraklarla buluşup insanlarımızla diyaloga giremeyişimiz, vb. 

binbir etken Aile Kolektifimiz’in hamurunu yoğurmuştur. 

1950 yılında bir gazeteye ilan vererek ailemizin varsa akrabalarını-köklerini 

ve seferberlikte, göç sırasında kaybolan Anamın ve Ezem 

Nenenin anlatımlarına göre ise kaçırılan kardeşleri Fatma’nın akıbetini 

soruşturduk. Bu ilandan hiçbir olumlu cevap alamadık. Fatma Ezem güzelliği 

ile tanınırmış. O dönem Türkiye’nin nüfusu 30 milyon. Gazete 

okuma oranı da yüzde 1–2 civarında. İlanımıza olumlu cevap alamayışımızın 

sebepleri malum. Bizzat yöreye giderek araştırma-soruşturma 

yapacak maddî imkânlara da sahip değildik. Yine o dönem radyodaki 

“kayıp ilanları”na başvurduk, Oradan da olumlu bir cevap alamadık. 

İşin ilginç yanı o dönem evimizde radyo da yoktu. Komşuların radyosunu 

dinliyorduk arada bir. Fukara Anam son demlerinde dahi, yakınarak 

kardeşi Fatma’yı anıyordu… […] 

Rayber ve Rayberlik Kurumu 

Sözcüklerde Rayber: Dinî yol gösterici, yol açan olarak kullanılıyor. 

Dersim üzerine yazılan hemen hemen bütün anı, roman, şiir, inceleme 

ve araştırma kitaplarında bir “Rayber” tipolojisine rastlanır. Bölge halkı 

bir zamanlar yaygın biçimde “Rayber” ismini çocuklarına verirlermiş. 

Osmanlı’nın Dersim’e uygulayageldiği baskı, terör, kırım ve kıyıcılığı 

artırılarak Cumhuriyet dönemine aktarılmış. TC Devleti’nin de devlet 

tekelci kapitalist dönemine evrilmesi aşamasıyla birlikte, bölge halkını 

içinden vurmak, zayıf düşürülmüş karakterli kimseleri para ve altın 

karşılığında kullanmak düşüncesi hâkim bir uygulama olarak varlığını 

korumuş. Bu uygulama yeni nitelikler kazanarak sürdürülmüş. Özellikle 

1938’deki kırım ve katliamlarda Seyyid Rıza, Seyyid Hüseyin ve 

Alişer’lerin öldürülmesi gibi olaylarda “Rayber” isimli birinin Ocağına, 

aşiret, inanç, kült ve kültürel geleneğine karşı ihbar, jurnal, ispiyon ve 

adı ne olursa olsun Kızılbaşlık birikimlerine aykırı kullanılmasıyla birlikte 

artık bu ismi hiç kimse çocuklarına koymamaktadır. […] 

Dersim’e eşim ve ben, bölge halkından “mihmandar” bir yol arkadaşım 

ve eşi ile birlikte gitmiştik. […] Arkadaşım ilerici, demokrat ve 

dürüst bildiği bazı kimselere bendenizin hayat öyküsünü, hapishane deneyimimi, 

işimi, iyi niyetlerle de olsa bazı abartılarla anlatmadan edemi- 

14 Sayı 27

SERÇESME SERÇEÞME 

yordu. Özellikle de “Mahir, Ulaşlarla hapis yatmıştır...” gibi anlatımları 

Bölge’de aleyhte yankı yapabilecek ölçüye varabilirdi. Eşi ise, Kadın-Ata 

kültünden olsa gerek, daha gerçekçiydi. Kocasına itidal ve denge tavsiye 

ediyordu. Sık sık, “zevzeklik insanın başına iş açar” uyarısında bulunmaktan 

edemiyordu. 

Bölge halkı yüzlerce yıllık deneyimiyle dikkatli ve dengeli olmayı 

yeğliyordu. “İç Savaş” yaşamıştı son olarak... Hâlâ da askeri timlerin, 

helikopterlerin, savaş uçaklarının, namluların ucundaki demokrasimizde 

‘nasıl ayakta kalabilirim’in kavgasını veriyordu. Kuzeyli Kürtlerin 

ve Dersimlilerin, özellikle de yoksul köylülüğün, emekçilerin ekmeğini 

kazanırken nelere katlandığını, ne yiyip içtiğini, hangi şartlarda üretim 

yapmaya çalıştığını herkes bilemez. […] 

Tunceli’de bir parkta oturuyoruz. “Bu parkın adı nedir?” sorumuza 

bölge halkı “İsmet Paşa Parkı” dediğinde, bu ismin parka verilişini 

yadırgadığımızı hissettiriyoruz, fakat halk temkinli, “tahrik” dolu eleştirimize 

hemen cevap vermiyor, gülümseyerek, sağına soluna bakarak 

cevap vermeyi yeğliyor. Bölgenin tüm sokak, cadde, okul, meydan, 

park, hastane, vb. resmî ideolojinin ve resmî tarih anlayışının uzantısında 

isimlendirilmiştir. Çoğu Ermenice ya da sonradan Dersimce konulan 

köy, mezra, dere, geçit, mağara isimleri de öztürkçeleştirilmiş... 

Öztürkçeciliğin büyük bir zevkle tadını çıkaranların hâkimiyetindeki 

bir bölgede elbette şaka yollu da olsa asla zevzeklik yapamazsın. 

“Eline, Diline, Beline Sahip ol!” öğretisine sahip olamazsan, “Rayberlik 

Kurumu”nun işbaşında olduğunu unutursan, başına iş açarsın!.. […] 

Kadın-Ata Geleneği’nden Üç Örnek 

Bir yandan Arap İslâm’ın, bunun üstüne Osmanlı’nın, bunun da üzerine 

TC Devletinin Kızılbaşlık geleneği üzerine sistemli biçimde uygulayageldiği 

baskı, terör, kuşatma, kıyım ve kırımlar Dersim’deki Kadın- 

Ata geleneğinin etkisini kırmayı denemiştir. […] 

Ovacık’ın kırsalında ve bazı köylerinde Kadın-Ata geleneğinin uzantılarını 

aradık. Bulduğumuz örneklerden biri Mıkıko köyü yıkıntılarının 

yanıbaşındaki yaylada 85–90 yaşlarındaki karı-koca örneğinde ortaya 

çıktı. Kadın-Ata âdeta bir heykel gibi dimdikti. Uzun boylu ve soylu 

Kızılbaş geleneğinin bir parçasıydı. Kızılbaş Ana-Ata’larla karşılaştığımızda 

ellerinin içi ve omuzları öpülüyor (niyaz ediliyor)du. Kızılbaş 

Ana-Ata kadınlarımızdan özellikle 1938’i dinledik. Sorunlarını öğrendik. 

Böyle bir karşılaşmada “mihmandar” yol arkadaşımıza (ki ağır şaka 

yapmasını sever) bizlerin kim olduğumuzu sorduklarında: “Bunlar Tırkî 

(Türk)” dediğinde uzattıkları ellerini hemen geri çekmiş bizlerle tokalaşmamışlardı. 

Dersimceyi bilmeyişimiz “mihmandar” arkadaşımızın 

muzipliğini kolaylaştırmış ve zor bir sahnenin yaratılmasını tetiklemişti. 

Sonradan kimlik ve kişiliklerimizi ve aile kolektifimizin 120 yıllık serüvenini 

anlatınca sıkılmayan eller daha sıcak bir kabule dönüşmüş birbirimize 

sarılmış, kucaklaşmıştır. Kadın-Ata örneğindeki Ana’lar gözyaşlarını 

tutamamıştı. “Bize otuzsekizi hatırlattınız. Yaralarımız derindir. Sen 

bizim aşirettensin. Koçgirilisin. Sen bizim Alişer’imizsin. Ne iyi ettiniz de 

geldiniz. Lisanımızı konuşamasanız da simanızdan (cemalinizden) bellidir. 

İyi ki kendinizi korumuş, bu günlere gelmişsiniz” diyen Kadın-Atalar 

ile bizim hanım (eşim, hayat arkadaşım) da kırk yıllık Kızılbaş gibi kaynaşmış 

gözyaşı selinde kucaklaşıp hemhal oluvermişti. 

İkinci Kadın-Ata örneğini torunu dünyaya yeni gelen yoksul bir 

emekçinin evinde görmüştük. O da heykel gibi duruyordu. Dışarıda 

40–45 derece sıcaklık vardı, fakat O mahalli giysileri içinde çok rahat 

ve gururluydu. Hane’nin direği ve sözü geçeniydi. Geleneklerin durumu 

hakkında pek az şey konuştuk. Giyim ve kuşamı dışında, görsel malzemelere 

hayranlığımız dışında konuya derinliğine giremedik. Torununun 

doğumunu kutladık, görevimizi yerine getirdik ve Hane’sinden ayrıldık. 

Üçüncü Kadın-Ata örneğini yılın altı ay yazını Ovacık kırsalında, 

altı ay kışını İstanbul’daki oğlunun yanında geçiren bir Ana’da gördük. 

Ovacık’a gelir gelmez Kadın-Ata giysileriyle kurum kurum kuruluyordu. 

Kendisini bu türden giysiler içinde çok daha rahat hissettiğini söylüyordu. 

[…] 

Arap İslâm-Kızılbaş Karşıtlığı 

[…] Munzur Baba’yı ziyaretimizde, O’nu anlatan kocaman tabeladaki 

Türkçe-İngilizce sunumları okuyunca çok irkildik. Munzur Baba, yok 

şöyle yapmış da… Okuyup üflemiş de… Kâbe’de sıcak helva yedirmiş 

de… türünden sunumlar Kızılbaşlığın kültü ile ters orantılıdır. Kızılbaşlığın 

kültü ilerici, iyimser, dinamik ve yaratıcı bir yöntemle (Marksist 

yöntem) yorumlanmadığı/yorumlanamadığı koşullarda mistisizm, Arap 

İslâm ve Devlet bu alana kama sokup gerici-idealist yorumlarla bizim 

insanlarımızı uyutmak istemektedir. Bu takdirde Kızılbaş ve Anadolu 

Aleviliğinin egemen olduğu yörelerdeki köylere cami yaptırılması, zorunlu 

din dersi okutulması ve Cemevi kurumsallaşmasına karşı girişimler-saldırılar 

geri püskürtülemeyecektir. […] 

Kızılbaşlık ve Anadolu Aleviliği, tarihsel seyri içinde kendi ürettiği 

araçları doğrultusunda hareket etmiştir. İnanç, kültür ve geleneklerinin 

günümüze kadar taşınmasında “Dedelik Kurumu” önemli bir rol 

oynamıştır. Bu kurum aynı zamanda ve doğallıkla sınıflı toplumlardaki 

sömürü ilişkilerini de bağrında taşıyagelmiştir. Kapitalist yabancılaşmadan 

önemli oranda etkilenen “Dedelik Kurumu” geleneği de bazı istisnaları 

dışında yozlaşmıştır. […] 

Söylemek zorundayız: Babaî’ler, Hacı Bektaş’lar ve Pir Sultan’lardan 

süzülüp gelen inanç, kültür, gelenek ve erdemler günümüzdeki 

“Dede”lerde yoktu. Yeni nesillerin de “Dede”lik geleneğine bir ihtiyacı 

yoktu. […] 

Kızılbaş Batınî kült ve geleneğine olan süregen saldırı ve katliamlar 

karşısında kimileri susmayı tercih etmiş, kimileri korkmuş, “biz de 

müslümanız” diyerek bilinçli karşı koymayı göze alamamıştır. Resmî 

din saldırıları karşısında “Öz-Müslüman” savunuculuğuna soyunmuş 

Kızılbaş aydınlar, bu türden “arguman”larıyla tarihsel-sosyal-kültürel 

haklılıklarını bir türlü savunamamıştır. […] 

Alevi topluluğunun örgütlü sözcüleri şunları dile getirmektedir: 

“20–25 milyon bir topluluğuz. Siyasî bir parti olarak öne çıkmayı 

şimdilik düşünmüyoruz. Toplumsal bir hareket yaratmayı düşünüyoruz. 

‘Laik, demokratik, özgür bir cumhuriyet için’ yola çıkıyoruz. 

Yalnızca Alevi-Bektaşi topluluğunu değil, emek eksenli solu da yanımıza 

almayı amaçlıyoruz. AB’yi savunuyoruz. Köyümüze cami yapılmasını 

istemiyoruz. Din derslerinin okutulmasına karşıyız (kimi 

ABD yanlısı Alevi sözcüleri ise, Alevilerin de Sünniler gibi Diyanet 

İşleri Başkanlığında bir masa ile temsil edilmesini, yardım almasını 

ve okullarda Aleviliğin de din derslerinde okutulmasını talep etmektedir). 

Cemevlerimizin de Cami statüsünde olmasını, su ve elektrik 

paralarının devlet tarafından karşılanmasını, vb. talep ediyoruz...” 

Bu ve daha onlarca talepleriyle öne çıkan Alevi kuruluşları, tıpkı 

Sol’un içine yuvarlandığı anlamsız yarım-aydın tartışmalarına benzer 

biçimde kendi aralarında kıyasıya tartışmaktadırlar. […] 

Alevi kuruluşlarından bir sorumlu şu özeleştiriyi yapıyor: 

“Biz, 10 milyonluk oy kütlemizle sandığı protesto etmiştik. Oy vermediğimiz 

için gerici AKP’nin iktidar oluşundan bizler de sorumluyuz. 

Bu sefer toplumsal muhalefeti emek eksenli bileşimlerle buluşturup 

iktidara gelmeyi amaçlıyoruz. Şu aşamada siyasî partileri ve 

öteki kuruluşları etkilemeyi düşünüyoruz. Siyasî parti kurmayı şu 

aşamada düşünmüyoruz. Gerektiğinde böyle bir adım atılmasından 

da geri durmayız...” 

Bu türden gerekçelerle kurumsal gelenekler yaratılması düşüncesi ve 

olayı da elbette siyasetle uğraşmak anlamına gelir. Alevi örgütlerinin 

anılan temelde ve doğrultuda çeşitli istişari toplantılar yapması, kurultay 

ve konferanslar düzenlemesi, radyo, TV, basın-yayın faaliyetlerinde bulunması, 

aralarındaki bitmez tükenmez tartışmaları nispeten telif ederek 

belli ilke ve amaçlarla bir araya gelişi, onlar açısından “ileri” bir aşama 

ve süreçtir. […] 

Kızılbaşlık inanç ve kültürleri, her türden otoriterliğe karşı ve “düzen 

dışı” olarak nitelenen isyan, başkaldırı ve ayaklanma, ayrıca hak arama 

geleneklerini bağrında taşımaktadır. Sömürücü sistemlerin, resmî İslâmın 

ve sözde laiklerin Kızılbaş Batınîliği “boy hedefi” yaparak saldırmasının 

temel nedeni budur. […] 

Kısaltan: Esen Uslu 

Köşeli parantez içinde üç nokta 

dergimizde aktaramadığımız bölümleri belirtmektedir. 

Yazının tümünü okumak isteyen canlar, 

Sorun Polemik dergisinin internet sitesine 

başvurabilir: www.sorunpolemik.net 

Mart 2007 15

SERÇEÞME 

Ebuzer Giffari 

Veliyettin Ulusoy 

EBUZER Müslümanların yitik vicdanıdır. Kim ki yitirdiği 

sosyal adalet duygusunu aramak isterse karşısına Ebuzer 

çıkmaktadır. Emperyalizmin ve kapitalizmin bizi parça parça 

ettiği anlam dünyamızda, gerçekten uzaklaşmış inancın, 

tekrar gerçeği bulmak için her geçen gün Ebuzer ve benzerlerine 

ihtiyaç duyuyoruz. İşte bu noktada hakkı ve sabrı tavsiye eden ve 

taviz vermeyen duruşuyla yolumuzu aydınlatıyor. 

Ne yazık ki İslam tarihinde Ebuzer’in yaşamı karanlıkta kalmıştır. 

Bu gün sadece Alevi-Bektaşi cemlerinde ve pek az bölgede bilinmektedir. 

Cemlerimizde yaşar ve semahın piri olarak kabul edilir. Kırklar’dan 

birisidir, on yedi kemerbestler’dendir. 

Ebuzer sosyal adalet ve paylaşımı esas alan düşünceyi sembolize 

eder. 

Kimdir Ebuzer? 

EBUZER Giffar kabilesindendir. İslam’ın zor ve sıkıntılı dönemlerinde 

Müslüman olmuş beşinci kişiydi. 

Peygamberi duymuş, merak etmiş ve kardeşi Üneys’i Mekke’ye göndermişti. 

Üneys döndüğünde verdiği cevaplar kendisini tatmin etmemiş, 

bizzat kendisinin Mekke’ye gitmesine karar vermişti. 

Kardeşi Üneys: 

– Tamam. Ancak kavminden sakın. Çünkü onlar o adama düşmanlık 

yapıyorlar. O’na karşı buğuzlu, kindar ve kötüdürler. 

Ebuzer uzun ve zahmetli bir yolculuktan sonra Mekke’ye ulaştı. 

Mescide gidip Peygamberi aradı. Ancak onu göremediği gibi, onunla 

ilgili bir şey de duymadı. Çaresiz mescitte güneşin batmasını bekledi. 

Gece herkes uyudu. Bu arada Ali tavaf için içeri girdi. Mescidin köşesinde 

zayıf, uzun boylu, siyah sarıklı, yırtık abalı bir adamın oturduğunu 

görünce yanına gelip sordu: 

– Sanırım yabancısın 

– Evet 

– Benimle gel. 

Ali ve Ebuzer yola koyuldular. Ebuzer ondan bir şey sormadı. Ali de 

bir şey söylemedi. Eve vardılar. Ebuzer geceyi orada geçirdi. Sabah peygamberi 

aradı ve tekrar mescide geldi. Ne kimse ondan bir şey soruyor, 

ne de o kimseden bir şey duyabiliyordu. Akşam yine eski yerine gidip 

uzandı. Uyumayı beklerken Ali yine önünden geçti. Onu görünce durdu 

ve: 

– Hâlâ evini tanıyamadın mı? Benimle gel gidelim. 

Ali onu yerden kaldırdı ve birlikte sessizce eve gittiler. 

Ali misafirini üçüncü gecede evine götürdü. Ebuzer yine sessizdi. 

Sonunda, Ali sordu: 

– Ne iş yaptığını ve seni bu şehre getirenin ne olduğunu bana söylemeyecek 

misin? 

– Eğer kimseye söylemez ve bana yol göstereceğine söz verirsen söylerim. 

– Peki tamam. 

– Burada bir adamın peygamberlik iddiasında bulunduğunu duydum. 

Kardeşimi onunla konuşması için gönderdim; ancak döndüğünde işime 

yarayacak bir haber getirmedi. Kendim onunla görüşme kararı 

aldım. Fakat ne onu tanıyorum, ne de onu sormaya cesaret edebiliyorum. 

– Kimsin ve nerelisin? 

– Adım Cündep-i Cünede, künyem Ebuzer’dir. Giffar kabilesindenim. 

– Kurtuluşa erdin, O peygamberdir. Ben şimdi onun yanına gidiyorum. 

Sen de peşim sıra gel ve dikkatli ol. Nereye girersem sen de 

gir. 

Ali ve Ebuzer gece karanlığında yola düştüler. Ali, Safa yakınlarında 

bir evin kapısının önünde durdu. Ve birlikte içeri girdiler. 

Ardından Peygamber ve Ebuzer arasında farklı konularda konuşmalar 

oldu. Bu konuşmalar Ebuzer’i tam manasıyla tatmin etti ve Müslüman 

oldu. 

Peygamber. 

– Ebuzer, bu konuyu gizli tut ve memleketine geri dönüp kavmine 

tebliğde bulun, çünkü ben bunların sana zarar vereceklerinden korkuyorum. 

Ne zaman ortaya çıktığımızı haber alırsan, o zaman gel. 

Bu ilk tanışma Ebuzer’in dünyasında bir dönüm noktası oldu. Peygamber 

yaşadığı müddetçe hep yanında oldu, onun sevgi ve güvenini 

kazandı. Orada olgunlaştı ve pişti. Düşüncelerinden ve öğrendiğinden 

hiç taviz vermedi, korkusuzca doğruyu ve sosyal adaleti savundu. Haksızlıklar 

karşısında susmadı, bu yüzden halife Osman tarafından çöle 

sürgün edildi ve orada öldü. 

Peygamberden sonra hep dostu Ali’nin yanında oldu. İlk iki halife 

döneminde Ebuzer’in Ali gibi sessizliğini koruduğunu görüyoruz. 

* * * 

EBUBEKIR’İN ölümünden sonra hanımını ve kızını alıp Şam’a gitti. 

Şam’da bir gün mescitte oturmuş, halk da etrafında halkalanmış, 

sohbet ediyorlardı. İçlerinden biri: 

– Ey Ebuzer, sen de Bahreyn Emiri olan Ebu Hureyre (1) gibi bir makama 

gelmeyecek misin? 

Ebuzer: 

– Emir olup da ne yapacağım? Bana her gün biraz su ya da süt ve 

haftada bir ölçek buğday yeter. 

Bir diğeri: 

– Ömer’in Ebu Hureyre’ye ne yaptığından haberiniz var mı? 

Diğerleri: 

– Hayır. 

– Ömer onun servetini hesaplayıp ona, “Seni Bahreyn’e göreve gönderdiğimde 

bir çift terliğin yoktu, şimdi bana ulaşan haberlere göre 

1,600 Dinara atlar almışsın!” dedi. 

Ebu Hureyre şöyle cevapladı: 

– Sahibi olduğum atlar doğum yaptılar, bazıları da hediye geldi. 

Ömer: 

– Ben senin günlüğünü ve yaşam harcını hesapladım. Bunlar fazlalıktır, 

geri ver. 

Ebu Hureyre: 

– Vermem! 

Ömer: 

– Vallahi belini kırarım, dedi ve sırtını öyle bir kırbaçladı ki, kan 

aktı. Sonra şöyle dedi: “Getir onları!” 

Ebu Hureyre: 

– Allah yolunda verdim. 

Ömer: 

– Eğer helal yoldan kazanıp kendin verseydin öyleydi, sen Bahreyn’in 

son noktasına gelmişsin, vergileri Müslümanlar için değil, kendin için 

topluyorsun. Annen sana eşek otlatmaktan başka bir iş vermezdi. 

Ebuzer: 

– Ömer, Allah ve Resulü’nün hoşnut olacağı şeyi yapmıştır. Çünkü 

sorumlu halkın yararına çalışmalıdır. Kendi yararına değil. 

* * * 

ÖMER’İN ölürken hilafeti Ali, Osman, Abdurrahman bin Avf, Sa’d 

bin Ebi Vakkas, Zübeyr ve Talha’dan oluşan şuraya bıraktığı haberi 

geldi. Dostu Ali’nin bu makama en layık aday olduğunu biliyor ve onun 

yanında olmak üzere Medine’ye gidiyor. Yolda karşılaştığı bir kervandan 

Osman bin Affan’ın halife olduğunu öğreniyor. Medine’ye gelir gelmez 

Ali’nin yanına gidip gerçekleri öğreniyor. 

Ebuzer Medine’de kaldı. Görüyordu ki, hilafet rejimi saltanat rejimine 

dönüşüyor, Peygamber’in dostlarının çoğunun da değiştiğini görüyordu. 

Zübeyr, Talha ve Abdurrahman bin Avf (Osman’a oy verenler.) 

birçok mal mülk edinmişler, kendilerine saraylar yaptırmışlardı. Fakir 

halk gittikçe fakirleşiyordu. 

Ebuzer bu sapmalar karşısında mücadele etmekten başka bir yol bulamıyordu. 

Zamanın yöneticilerinden korkmadan halkı eşitliğe davet 

ediyor, şiddetle Osman’ın kötü davranışlarını eleştiriyordu. 

Bir gün Osman’ın Hayber kalesinin tümünü ve Afrika’dan gelen verginin 

beşte birini amcası Mervan bin Hakem’e (Peygamber’in, kendisini 

ve babasını sürgüne gönderdiği kişiye) bağışladığını, yakınlarına yüklü 

miktarlarda para dağıttığının haberini aldı. 

Ebuzer bunun üzerine mescitte şu ayeti okudu: “Altın ve gümüş toplayıp 

Allah yolunda harcamayanlar var ya, işte onlara sonraki hayat için 

çok çetin azabı müjdele” (Tevbe Suresi, 9/34) 

Mervan, Ebuzer’in kendisine ve Osman’a şiddetle saldırdığını duydu. 

Konuyu Osman’a iletti. Osman da Ebuzer’i çağırdı: 

– Ey Ebuzer! Seninle ilgili duyduğum şeyden vazgeç! 

– Benim hakkımda ne duydun? 

– Senin, halkı benim aleyhime tahrik ettiğini duydum! 

– Nasıl? 

– Duydum ki sen mescitte ‘Altın ve gümüşü biriktirenler’ ile ilgili bir 

ayet okumuşsun. 

– Ey Allah Resulü’nün halifesi Osman, sen beni Allah’ın kitabını 

okumaktan ve onun emirlerini terk edenlere karşı mücadele etmekten 

men mi ediyorsun? 

16 Sayı 27

OSMAN ve Ebuzer arasında devamlı şiddetli tartışmalar oluyordu. 

Osman bir gün dayanamayarak onu Şam’a gönderdi. 

Ebuzer Şam’a ulaştı. Muaviye binlerce işçiyi çalıştırarak yeşil bir saray 

yapıyordu. Ebuzer oradan geçerken manzarayı görünce Muaviye’ye 

dönüp: 

– Muaviye! Eğer sen bu sarayı halkın parasıyla yapıyorsan, ihanettir 

ve eğer kendi paranla yapıyorsan israf! 

Muaviye cevap vermedi, Ebuzer yoluna devam etti. Mescide gidip 

oturdu. Yanına gelen Müslümanlar Muaviye’yi ona şikâyet ettiler ve ne 

zamandır maaşlarını alamadıklarını söylediler. Halkın karşısına dikilip 

şöyle dedi: 

– Öyle olaylar yaşandı ki, ben hâlâ bir şey anlamış değilim. Bu amellerin 

ne Allah’ın kitabında, ne de Peygamber’in davranışlarında hiçbir 

yeri yoktur. Hak ortadan kalkmış, batıl canlanmıştır. Yalancılık 

doğruluğa yeğ tutulmuştur ve düzensizlik ortaya çıkmıştır. Ey servet 

sahipleri! Fakirlere eşit olun! 

Bunlar yemeklerini eğlence ve törenle hazırlarlar. O kadar bol çeşitli 

yemekler yerler ki, bunları hazmedebilmek için ilaç kullanmak 

zorunda kalırlar. Oysa Peygamber dünyadan göçene kadar bir gün 

bile iki çeşit yemekle karnını doyurmadı. Hurmaya doyduğu gün 

ekmeğe doyamıyordu. Peygamber’in ailesi hiçbir zaman üç gün üst 

üste sabah ve akşam, arpa ekmeğiyle bile doyamadı. Bazen aylarca 

Peygamber’in evinde yemek pişirmek için ateş yanmıyordu. 

Ebuzer saldırılarına devam ediyordu. Servet sahiplerini elim bir 

azapla müjdeliyor, Muaviye iktidarını titretiyordu. Muaviye ondan nasıl 

kurtulacağını ve bu tehlikeli kural tanımazı nasıl ortadan kaldırabileceğini 

düşünüyordu. Sonunda bu adamı lekelemeye karar verdi. Yapabilirse 

halkı, Ebuzer’in kendisinin de altın biriktirdiğine ikna edecekti. 

Muaviye bir yol bulabilmek için çok düşündü. Beni Ümeyye için önemli 

bir durum ortaya çıkmış ve hâkim sınıf için büyük bir tehlike baş göstermişti. 

Sonunda kendince iyi bir yol buldu. Hizmetçilerinden birine 

bin Dinar vererek, onu geceleyin Ebuzer’e gönderdi. Sabah olunca tekrar 

aynı hizmetçiyi çağırıp şöyle dedi: “Ebuzer’e git ve de ki Muaviye bedenim 

yara içinde kalıncaya dek beni dövdü. O parayı başkasına göndermişti. 

Ben yanlışlıkla paraları sana getirdim.” 

Hizmetçi gidip Ebuzer’e Muaviye’nin söylediklerini tekrarladı. Ebuzer: 

“Evladım! Ona deki vallahi senin gönderdiğin paralardan bir Dinar 

bile sabaha kadar bende kalmadı. Üç gün zaman versin, parayı toplayayım.” 

Muaviye, Ebuzer’in bin Dinarı aldıktan sonra fakirler arasında 

paylaştırdığını ve bir gece bile yanında tutmadığını anladı. 

* * * 

MUAVİYE, Ebuzer’e yumuşak davrandı olmadı; sert davrandı olmadı. 

Parayla satın almak istedi, başaramadı. Onu Şam’dan uzaklaştırmaktan 

başka çare yoktu. Osman’a bir mektup yazdı: 

“Ebuzer’in etrafında toplanmalar var. Beni dara sokup işimi zorlaştırıyor. 

Etrafındakileri sana karşı ayaklandırmasından korkuyorum. 

Eğer Şam halkına ihtiyacın varsa Ebuzer’i buradan al.” 

Osman acil olarak Ebuzer’i Medine’ye getirtti. Medine yakınlarında 

Ali, Osman ve birkaç kişi daha bir araya geldiler. Osman’ın çehresi öfkeyle 

kaplandı ve bağırmaya başladı: 

– Siz bana söyleyin, ben bu yaşlı ve yalancı adama ne yapayım? Döveyim 

mi? Öldüreyim mi? O Müslüman topluluğunu birbirinden 

ayırmıştır. İslam topraklarından sürgün mü edeyim? 

Ali. 

– Ben Firavun ailesinden iman etmiş olanların söylediklerini sana 

söylerim: “Eğer yalancı ise yalanı kendisine dönecektir. Eğer doğru 

sözlüyse sizin için öngördüğü şey başınıza gelecektir.” 

Osman bu söz üzerine daha da sinirlendi ve Ebuzer’i Ali’yle işbirliği 

yapmakla suçladı. Osman sonunda Ebuzer’le oturmayı ve konuşmayı 

yasakladı. 

Ebuzer susmadı, konuşmaya devam etti. Osman bunun üzerine 

Abuzer’i getirtti, yanında Kab’ul Ahbar ve birkaç kişi daha vardı. 

(Kab’ul Ahbar, Ömer zamanına kadar Müslüman olmayan Yahudi din 

adamı, Osman’ın veziri ve danışmanı.) Osman, “Ey Ebuzer! Bu işleri ne 

zaman bırakacaksın?” diye sordu. 

Ebuzer. 

– Düşkünlerin hakları sermayedarlardan alındığı vakit! 

Osman: 

– Sizce bir insan malının zekâtını verdikten sonra artık onda kimsenin 

hakkı var mıdır? 

Kab’ul Ahbar: 

– Hayır, Emirel Mü’minin! Birisi malının zekâtını verdikten sonra, 

isterse bir kerpiç altından bir kerpiç gümüşten ev bile yapabilir. 

Ebuzer elindeki asayla sertçe Kab’ul Ahbarın göğsüne vurup, “Yalancı 

Yahudizade, benim dinimi bana sen mi öğreteceksin?” dedi ve Bakara 

Suresi 2/177 okudu. 


– Görmüyor musun? Allah zekât vermekle, yakınlara, yetimlere, sefillere 

ve kölelere bağışta bulunmayı ayırmış ve bunları zekâta göre 

öncelemiştir. Mal biriktirmeyi men ettiğini ve hayır yolunda infakta 

bulunmayı emrettiğini görmüyor musun? 

* * * 

BİR GÜN Abdurrahman bin Avf’ın mirasını getirip Osman’ın önüne 

yığdılar. Bu mallar o kadar çoktu ki, Osman’la orada dikilen adam 

arasında engel oluşturmuştu. 

Osman: 

– Ümit ederim ki Allah, Abdurrahman’a hayır versin. Zira o Sadaka 

verip misafir ağırlıyordu. Şimdi gördükleriniz de malından geriye 

kalanlardır. 

Kab’ul Ahbar: 

– Doğru söylüyorsunuz ey Emirel Mü’minin! Helal kazandı, helal 

harcadı ve ardındakileri helal bıraktı. Allah ona dünya ve ahrette iyilik 

bağışlamıştır. 

Ebuzer: 

– Ey Yahudizade! Sen ardında bu kadar mal bırakıp ölen birisi için, 

Allah ona dünya ve ahiret hayrı vermiştir mi diyorsun? Abdurrahman 

bin Avf’ın bıraktıklarına helal diyorsun, öyle mi? Söyle bakalım, Abdurrahman 

bu malı nereden getirdi? Allah ona gökten mi gönderdi? 

Yoksa halkın hakkından ve milletin elinin emeğinden mi topladı? 

Osman: 

– Hemen bugün hareket edeceksin, seni Rebeze’ye gönderiyorum. 

Ebuzer’i buradan dışarı çıkarın! Onu örtüsüz tahta semeri olan bir 

deveye bindirip tam bir sertlikle Rebeze’ye kadar götürün. Orada 

hiçbir dostu olmamalıdır. 

Osman Ebuzer’i Rebeze’ye götürmesi için Mervan’ı görevlendirdi ve 

kimsenin onu uğurlamaması veya birlikte gitmemesi emrini verdi. 

Ali, Ebuzer’in sürgün haberini duyunca çok üzüldü; Peygamber’in 

vefalı dostuna neler yapıyorlar? O an Ali, Hasan, Hüseyin, kardeşi Akil, 

Abdullah bin Cafer ve Ammar bin Yasir’le birlikte Ebuzer’in peşinden 

şehirden çıkarak ona yetiştiler. Ali, Ebuzer’le konuşmak için yanına yaklaştı. 

Mervan araya girip Ali’nin önünü keserek: 

– Ey Ali, Emirel Mü’minin, Ebuzer’e kılavuzluk ya da yol arkadaşlığı 

yapmayı yasaklamıştır. Bilmiyorsan bilmiş ol! 

Ali, aldırmadan Ebuzer’e yöneldi. Mervan tekrar Ali’nin yoluna çıkınca 

Ali kamçısıyla Mervan’ın devesine vurdu ve “çekil kenara!”diye 

Mervan’ı azarladı. 

Mervan, Ali’nin sinirli ve kararlı olduğunu görünce devenin dizginlerini 

çevirip, Ebuzer’i onların yanında bırakıp şikâyet etmek için şehre 

döndü. Ali ve yanındakiler Ebuzer’le birlikte Rebeze’ye vardılar. Bir süre 

konuştular, ayrılık vakti gelince de hüzünlü bir şekilde vedalaştılar. 

Rebeze’de şartlar çok ağırdı, Ebuzer zaten çok yaşlanmıştı, bu ağır 

şartlara fazla dayanamadı ve Hakk’a yürüdü. 

Notlar: 

(1) Ebu Hureyre Müslüman olmadan önce hayatı hakkında kendi 

anlattıklarından başka bir şey bilinmez. Müslüman olduktan sonra 

fakirliğinden dolayı Ashab-ı Suffe’den olduğu bilinir. Müslim’in Fezailus 

Sahabede’ki 159. bölümünde Ebu Hureyre’nin sırf karın tokluğuna 

Peygamber’le beraber olduğu anlatılır. Ebu Hureyre’ye ait 5374 hadis 

olduğu söylenir. Buhari bunlardan büyük bir kısmını kitabına almıştır. 

Hz. Ali şöyle demiştir: “Yaşayanlar arasında Allah Resulü’ne en fazla 

yalan isnat eden Ebu Hureyre’dir.” (İbni Ebul Hadid, Nehcul Belaga, 

c. 1, s. 360). 

Yine o, “Sevgili dostum bana haber verdi ki” diye Peygamberden 

bahsettiğinde Hz. Ali, “Peygamber ne zaman senin sevgili dostun oldu?” 

demiştir. 

Hz. Ali öldürülmesinden sonra Emeviler dönemi Ebu Hureyre’ye bir köşk 

inşa edip arazi vermişlerdir. Buna karşılık Ebu Hureyre Muaviye ile ilgili 

şu hadisi uydurmuştur: “Allah’ın Resulü Muaviye’ye bir ok verdi ve şöyle 

dedi: ‘Bu oku al ve cennet’te beni onunla karşıla’ ” 

Ebu Hureyre’den şu hadis rivayet edilmiştir: Allah’ın Resulü şunu derken 

duydum: “Allah vahyini üç kişiye emanet etti: Ben, Cebrail ve Muaviye.” 

Tüm bu delillere rağmen “Her sahabe doğrudur” şeklindeki yanlış 

inancın hadisçileri sürüklediği nokta ortadadır. Ebu Hureyre kimdir ki, 

Peygamber’in en yakınlarının bile nakletmediği en garip uydurmaları 

Peygamber’le çok az görüşmesine rağmen nakletmiştir. 

Emeviler bu hadislerden(!) hüküm çıkartmış ve gerçeği siyasetleri 

doğrultusunda saptırmışlardır. 

KAYNAKLAR. 

Taberi, Tarih-i Taberi Tercümesi 

İmam Ali bin Ebu Talib, Nehc’ül Belaga 

Prof. Dr. Ahmet Akbulut, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası 

A. Gölpınarlı, Tarih Boyunca İslam Mezhepleri ve Şiilik 

Abdullah Aydınlı, “ Ebu Zer el Giffari”, TDV İslam Ansiklopedisi 

Ebuzer Ali Şeraiti-Cevdet Es-Sahher 

Mart 2007 17

SERÇEÞME 

“ALEVİLERİN İLK SİYASAL DENEMESİ (TÜRKİYE) BİRLİK PARTİSİ” KİTABI ÜZERİNE 

Kelime Ata ile Söyleştik 

Ahmet Koçak 

Kısaca kendinizi tanıtır mısınız? 

• Sivas doğumluyum. Üniversite öncesi 

Sivas’ta okudum. Üniversite için Ankara’ya 

geldim ve kaldım. 1988’den sonra Hürriyet, 

Siyah Beyaz, Flash TV ve Gazete Ankara’da 

gazetecilik yaptım. Alevi derneklerinde yöneticilik 

yaptım. 

Birlik Partisi üzerine çalışma fi kri nereden doğdu? Ne zaman 

başladın? 

• Bu çalışmaya çocukluğumdan kalan izlerle başladım. Mustafa 

Timisi’nin sesi zihnime yerleşmişti. İkinci yönü de Demokratik Barış 

Hareketi’ne duyduğum meraktır. Kuruluş sürecinde hep Birlik Partisi 

örneği veriliyordu; başarısız kaldığı söyleniyordu; partileşmeye karşı 

çıkılıyordu. 

Birlik Partisi’ne bakma ihtiyacı duydum, ama hiçbir bilgi bulamadım. 

İlk yazma fikri 1995–96 yıllarında böyle doğdu. Ailevi nedenlerle 

2000 yılı sonuna kadar adım atamadım. 

O dönemde girişimlerim oldu, örneğin Celil Gürkan’ı aradım. Celil 

Gürkan garip bir tepki gösterdi ve “bu konuyu kesinlikle konuşmak istemiyorum” 

dedi. Bu partide yöneticilik yapmış bir generalin bu konuda 

konuşmaması bana garip geldi. 

Benzer tepkilerle çok karşılaştım. Yusuf Ulusoy’u aradım, telefonda 

sert tepki gösterdi; Derler ya “bir dövmediği kaldı.” Öyle korktum ki 

Ulusoylar’a bir daha yaklaşamadım. 

Mustafa Timisi de konuşmadı. O partiyle özdeşti, neredeyse Birlik 

Partisi eşittir Mustafa Timisi. Parti tarihinde bu kadar önemli yeri olan 

Timisi de konuşmak istemedi. 

Genel başkan yardımcılığı yapmış emekli general Sıtkı Ulay, anılarını 

Giderayak adlı bir kitapta yayınlamış. O kitabı tesadüfen buldum. 

Tuhaf bir şekilde o da anılarında BP ile ilgili tek kelime bile etmemiş. 

Oysa kendisi parti içindeki ciddi tartışmalarda taraf; birçok kişiyle birlikte 

partiden ayrılıyor, CHP’ye geçiyor. Bu kadar önemli bir olaydan bir 

kelime dahi bahsetmemiş. 

Bu çalışmayı yaparken kaynak bulmak kolay oldu mu? 

• Yaklaşık beş yıl çalıştım, 1963 ile 1980 arasındaki gazeteleri taradım. 

Bulabildiğim parti yöneticileri ve kurucularla görüştüm. Kütüphanelerden 

resmi belgeleri, parti yöneticilerinden bazı belgeleri edindim. 

Sonuçta söyleşiler, yayın taraması ve bulunabilen belgelerden bu çalışma 

çıktı. 

Partinin kurucu Genel Başkanı bir general. Hangi nedenlerle 

kuruldu parti? 

• Mustafa Timisi’den önce iki tane genel başkan var. Kurucu genel 

başkanın emekli tuğgeneral Hasan Tahsin Berkman olduğu pek bilinmiyor. 

İlginç bir kişi. Ordudan ayrıldıktan sonra 1961 yılında Cumhuriyetçi 

Köylü Millet Partisi’nden senatör adayı olmuş. Daha önce NATO’da 

görev yapmış, Genel Kurmay’da ve Milli İstihbarat’ta çalışmış. Bunu, 

o dönemde partiyi desteklemek üzere çıkarılan Cem Dergisi söylüyor. 

Paşa, siyasi görüş olarak sağcı, aşırı Sovyet aleyhtarı, ABD yanlısı bir 

general. 

Partinin kuruluş nedeni olarak görüştüklerim genellikle Muğla Ortaca 

olaylarını gösteriyorlar. “Ortaca olaylarından sonra parti kurma fi k- 

rine sahip olduk.” diyorlar. Ortaca’da Alevi bir kadına tecavüz edilmesi 

çok büyük bir infial yaratıyor. Türkiye’nin birçok yerinde Alevi köyleri 

kendilerini korumak için silahlanıyor. 

Bunun belirleyici olduğunu düşünmüyorum. Genel sekreter Cemal 

Özbey’in 1966’dan önce parti kurmak istediğine dair ipuçları var. Şahin 

Ulusoy, “geldi babamla görüştü, ama babam böyle bir şeyi yanlış bulduğu 

için reddetti” diyor. 

Ayrıca Adalet Partisi’nden tasfiye edilen Aleviler var. Demirel, “Aleviler 

bize oy vermiyor, o zaman biz bunları partiden atalım” diyor. Çok 

ağır hakaretler içeren sözler söyleniyor: “Alevi oyları Adalet Partisi’ni 

kirletiyor” deniyor. Bu da Alevilerde tepki oluşturuyor. 

Alevilerin Demokrat Partiye oy verdiği biliniyor. 

• O gelenek 1960’tan sonra Birlik Partisi’nin çıkışına kadar devam 

ediyor. 1961 ve 1965 seçimlerinde AP’ye ciddi oy akışı var. Çoğu yerde 

CHP’den daha fazla oy alıyor. 

Kurulmasının ardından geleneksel yapının korunduğu bölgelerde 

Alevi oyları BP’ne yöneliyor. 

Alevilerin TİP’e oy vermesi bir tehlike olarak algılanıyor mu? 

• Bu çok konuşulan bir tezdir. Çalışmaya başlarken kafamda bu düşünce 

vardı. Oy dağılımlarında bu tezi destekleyen ipuçları var. 1961 

seçimlerinde Alevi oyları AP ve CHP’ye gitmiş. TİP’e oy veren yok mu? 

Var, ama az sayıda. Örneğin AP’nin iki yüz yetmiş oy aldığı yerde TİP 

on beş oy almış. 

Bu, TİP ile Aleviler arasında ilişki yok anlamına gelmiyor. TİP’te 

Alevilere yönelik bir kıpırdanma var. Eğitimli Alevi gençlerin TİP’e yönelmesi 

var. 

BP’yi eleştirenler, partinin TİP’e karşı kurulduğunu söylüyorlar, ama 

CHP’ye karşı kurulma ihtimali de yüksek. 

Genel Başkanlığın Mustafa Timisi’ye geçmesiyle beraber, partide 

halkçı bir söylem başlıyor. Bu süreçten bahsedebilir misin? 

• Parti önceki dönemde AP’nin güdümünde, daha çok CHP ve TİP’e 

muhalefet yapıyor, 1969’da Mustafa Timisi genel başkan seçildiğinde, 

farklı bir durum ortaya çıkıyor. 

Mustafa Timisi gencecik bir insan. Alevilerin toplumsal-ekonomik 

koşullarını yansıtıyor. Tuzluçayır’da gecekondu da oturan bir genel başkan. 

Partiyi demokratik sola açmak üzere girişimde bulunuyor. Bunun 

için de TİP’ten gelen Orhan Arsan’a yönetimde yer veriyor. Orhan Arsan, 

Genel Politika Esasları adı altında genel bir çerçeve veriyor, ama 

parti tüzüğüne dokunulmuyor. 

Tüzükte partinin Türkçü olduğu, Atatürkçü olduğu söyleniyor. Programda 

da var bu, “Bizim birinci gayemiz sınıf çatışmalarını gidermektir” 

diyor. Toprak reformu konusunda AP’ye yakın bir çizgi savunuyor. 

Değişimde tüzük korunuyor, ama program değiştiriliyor. Değişiklik 

daha sonra benimsenen on iki ilke ile daha da belirginleşiyor. Sınıfsal bir 

yaklaşım geliyor, ezilenler halk olarak görülüyor. Devletçilik konusunda 

Ortanın Solu’na yakın bir çizgi benimseniyor. Milliyetçilik sözcüğü kalkıyor, 

yerine yurtseverlik kavramı getiriliyor. 

Mustafa Timisi’nin genel başkanlığı, devrimci Alevi gençlerle, geleneksel 

yapının çarpışmasını yansıtıyor. Sola eğilimli insanlar partide 

egemen oluyor. Bu da bir süre sonra başka sıkıntılara yol açıyor. 

Birlik Partisi’nin ilk seçim deneyimine değinir misin? 

• BP ilk kez 1968 İl Genel Meclisi seçimlerine katılıyor. İlk kez genel 

seçime ise 1969’yılında katılıyor. O seçimlerde sekiz milletvekili çıkarıyor. 

AP hükümetine güvenoyu verilmesi ne zaman? Beyaz oy verenler 

neden partiden ihraç ediliyor? 

• 1970’de beş milletvekili AP hükümetine beyaz oy veriyor ve parti 

ihraç kararı çıkarılıyor. Bunu ihraç edenler söylüyor. Bu konu Su TV’de 

de tartışıldı. Beş Yol Düşkünü adlı kitaptan dolayı Mustafa Bey’i eleştirdiğimde 

bana tepkiler geldi, “Ulusoyları savunan kimse nasıl televizyona 

çıkıyor” dediler. O zaman bir açıklama yapma ihtiyacını hissettiğimde 

Mustafa Bey, “bir daha bu konuyu kesinlikle konuşmayalım, ben on yıl 

boyunca kan kustum, lütfen bunu burada keselim” dedi. Ne kadar ısrar 

ettiysem de Mustafa Bey konuşmak istemedi. 

Bu meselenin hassas bir nokta olduğunu biliyordum. Toplumun bunu 

tartışmaya henüz hazır olmadığını fark ettim. İnsanlar, geçmişte yapılan 

kimi hataların, yanlışların ortaya çıkmasından endişe ediyorlar. 

Ulusoy ailesi ağır ithamlarla karşılaşmış ve kendilerini yeterince savunmamıştır. 

O dönemde, “kişisel çıkar sağladılar, onun için beyaz oy 

verdiler” deniyor. Hayır, böyle değildir! Parti içerisinde yeni bir ideolojik 

saflaşma oluşuyor. Ulusoy ailesi BP için Orhan Arsan’ın hazırladığı 

Genel Politika Esasları’na karşı çıkıyor, “Partiyi TİP’ne dönüştürmek 

istiyor” diyorlar. 

Bu kavgada diğer taraf da rejimin bekası, onların demokrasinin kurtarılması 

için AP’yi desteklediğini söylüyor. 

İki taraf da bu konuyu fazla konuşmak istemiyor, ama bugün benzer 

sorunlar yaşadığımız için konuşulması ve ders çıkarılması gerekiyor. 

Dergâhın, Ulusoy Ailesi’nin partileşme sürecindeki rolü ne oldu? 

• Dergâh, parti kuralım diye karar almış değil. Tam tersine, Dergâh’a 

gidiliyor, çünkü Dergâh’sız bir şey yapılamayacağını biliyorlar. 

18 Sayı 27


Yanlışlık orada başlıyor. Dergâh’ın bir siyasi parti politikası içerisinde 

rol almaması gerekir. Siyaset ise başka bir âlemdir. Siyasetin yalın, 

çıplak, acı gerçekleri var. Orada kavga, ihtiras, iktidar mücadelesi var. 

Dergâh ister istemez bu mücadelenin içine çekiliyor. Bana göre bu yanlış. 

Sonra Ulusoy Ailesi’nden dört kişi aday gösterilmiş, çünkü onlar olmadan 

oy alınamayacağı düşünülmüş. Bu da başlı başına bir zaaftır. 

Sonra birdenbire siyasi bir nedenle bu kadar rol verdiğin, misyon 

yüklediğin dini yapıyla ters düşüyorsun ve kalkıp, “bunlar beş yol düşkünü” 

diyorsun. İhraç, düşkünlüğü ifade eder; Alevilikte karşılığı budur. 

İnanç ve siyasetin karışması tam da bu anlama geliyor. 

Manevi kimlikli insanlardan milletvekili olur mu? Olabilir, ama milletvekili 

olduğu zaman siyasi dille konuşması lazım. İnsanlar dedesine, 

mürşidine mi oy verecek, yoksa bir partinin milletvekili adayına, genel 

başkanına mı oy verecek? Bu hassas bir sorudur. 

Bugün bile bu tür girişimlerin olduğunu düşünerek geçmişi hatırlatmak 

istedim. Evet, Ulusoy Ailesi oy getirmiştir, çünkü geleneği temsil 

ediyor, manevi otoritesi var. Fakat yetmiş yılından sonra bu durum değiştiği 

için parti artık eski oyları alamamıştır. 

AP hükümetinin bütçesinin desteklenmesi de ayrı bir olumsuzluk 

oluyor. İlginç bir durum doğuyor: Kazım Ulusoy aday oluyor, ama seçilemiyor. 

Alevilikte başka bir gelişme yaşanıyor, sola bir açılım var. Dolayısıyla, 

gelenek de yavaş yavaş çözüldüğü için bu taktikler başarılı olamıyor. 

Alevilerin BP sürecinden bugüne siyasallaşma, partileşme çabası 

ne kadar doğrudur? 

• Gerçekte ne Birlik Partisi ne de Demokratik Barış Hareketi bir Alevi 

partisidir. Toplumsal algılamada ise BP ve DBH Alevilerin partisidir. 

İkisi arasında fark olduğunu düşünüyorum. 

Parti programlarında Aleviliğe vurgu yapan hiçbir ifade yoktur. Tam 

tersi, BP’de kendini milliyetçilik üzerinden sistemle bütünleştiren bir 

özellik var. 

BP’nin Alevi olduğunu nereden çıkarıyoruz? On iki yıldızı var, aslanı 

var; kadrolarının büyük bir kısmı Alevi olunca, toplumsal algılama 

Alevi partisi şeklinde gelişiyor. Barış Partisi de öyle. Her ikisine de inanç 

partisi diyemeyiz, ama toplumsal algı böyle. 

İnanç ve siyaset konusunda şunu söyleyebiliriz. İnanç ve siyasetin 

birbirine karıştırılması elbette doğru değildir. Birisinde bir Tanrı anlayışı 

vardır. Tartışırsın, ama çıplak hale getiremezsin. Tartışmanın daha 

dar olduğu bir alandır. Öte tarafta da olabildiğince tartışılacak, gündelik 

yaşamımızda hissettiğimiz sorunlara çözüm bulmaya çalışan siyaset 

var. Bir tarafta seçim var, demokratik usuller var; öte yanda inançla ilgili 

başka ölçütler var. Bu ikisini birbirinden ayırmak gerekiyor. 

Aleviler yıllardır CHP’yi eleştirdiler, kendilerini oy deposu olarak 

gördüğünü söylediler. Bugün de demokratik Alevi örgütlerinin 

yöneticileri benzer şeyler söylüyorlar. Bu söylem ne kadar doğru? 

• Siyasete müdahale etmek, Alevi kimliğiyle siyasi arenaya çıkmak 

isteyen Alevi kurumlarının önce bir araştırma yapması gerek: Bir Alevi 

sandığa gittiğinde hangi düşüncelerle oy veriyor? Eğitim durumu, sosyal 

yapısı, sınıfsal kökeni oy vermesinde ne kadar etkili oluyor? Oy verirken 

inanç önderlerinin tercihleri ne kadar belirleyici oluyor? Siyasi bir program 

bu araştırma üzerinden geliştirilse daha gerçekçi olur. 

Bir Alevi, sadece Alevi olduğu için bir siyasal tercihte bulunmuyor. 

Başka ölçütlere de bakıyor. Özelleştirme yanlısı bir partiye de, karşıt 

bir partiye de oy verebilir. Emperyalizm perspektifini göz önünde tutup 

tercih yapabilir. Bence Aleviler arasında, “Ben Aleviyim, A partisi de 

Alevi aday gösterdi; o zaman benim oyumu da bu Alevi almalı” gibi bir 

düşünce yok. 

Geçmişte yaşanan olaylar ve bu çalışma günümüze nasıl ışık 

tutuyor? 

• Alevilerin örgütlendikleri dernekleri var; vakıfları var; dedeler tekrar 

itibar kazandı; yeni bir Alevilik inşa ediliyor. Bu, bizim dışımızda, 

kontrol edemeyeceğimiz bir süreç. Alevilik yazılı hale getirilmeye çalışılıyor. 

Ben siyasete müdahale etme duygusunu anlıyorum. Aleviler haksızlığa 

uğramışlar; katledilmişler; baskı görmüşler; hakarete uğramışlar. 

“Beni ancak bir Alevi anlayabilir, benim derdimi ancak bir Alevi çözebilir” 

diye düşünüyorlar. 

Peki, ezilen bir Kürt, ezilen bir işçi, ezilen bir Alevi’yi anlayamaz 

mı? Ya da ezilen Alevi, ezilen Kürdü, ezilen işçiyi anlayamaz mı? 

• İşte sorun o. Devletin Alevilere bir bakışı var: Alevileri yok sayıyor. 

Bu noktada sadece Alevileri esas alan bir yapılanma, bir düşünce, bir 

program sonuç vermez. Doğru da değildir. Bunun çok ciddi tehlikeleri 

olduğunu düşünüyorum. 

Taleplerin eşitlik temelinde olması gerekiyor. Kanun önünde eşitlik, 

yani Alevi’ye, Sünni’ye ya da Ermeni’ye Kürt’e, Türk’e ayrıcalık değil. 

Türkiye sınırları içerisinde yaşayan herkesin kimliğini ifade etmesine 

olanak sağlayan demokratik bir düzen talebiyle ortaya çıkmak gerek. 

Böyle bir demokratik düzen ancak eşitlik temelinde mümkün olabilir, 

ayrıcalıklarla değil. Demokrasi, zaten ayrıcalığı olanları korumak değildir. 

Yüz kişinin olduğu bir yerde doksan dokuz kişi aynı şeyi düşünüyor 

da bir kişi farklı düşünüyorsa, o bir kişinin hakkını koruyan düzendir. 

Dolayısıyla bu ruh halini anlamakla birlikte doğru bulmuyorum. Biz 

asla sınıf gerçeğini göz ardı ederek siyaset üretmemeliyiz diye düşünüyorum. 

Bana göre bu yanlış asıl sorunu gözden kaçırmamıza neden olabilir. 

Ama bir siyasi partinin varlığını sürdürebilmesi için oy kaygısı var. 

• Dolayısıyla çoğunluğa yaslanmak durumunda. Ancak o çoğunluğu 

ikna edebilmek gerek. Faklılığın bir zenginlik olduğunu hem devlete, 

hem de topluma kabul ettirmek gerek. Düşünsel bir zenginlik, düşünsel 

bir açılımın daha doğru olduğunu düşünüyorum. 

Bu, Aleviler siyasetle uğraşmasın demek değil. Aleviler zaten siyasetten 

uzak insanlar değiller ki! Oy kullanmayarak, pasif bir tavır takınarak 

bile siyasi bir tavır alıyorlar. Unutmayalım oy kullanmamak, 

bütün partileri reddetmek anlamına gelir. 

BP Alevi toplumuna çok da fayda sağlamadı diyebilir miyiz? 

• Hayır, BP parlamento düzeyinde başarılı örnek değil, ama Alevi 

kimliğinin fark edilmesi, savunulması açısından kazanımlar sağlamıştır. 

Barış Partisi için de söylenebilir mi bu? 

• İkisinin koşulları farklıydı. Bu süreç içinde Birlik Partisi’nin daha 

büyük rolü var. Kadro yönünden de daha zengindi. Bugünkü derneklerin, 

vakıfların ve siyasi partilerin Alevi kadrolarının büyük bir kısmı bu 

partiyle ilişkili olmuş insanlardır. 

Özetçe kitap neyi anlatmaya çalışıyor? 

• Bu kitap özünde inanç ve siyaset ilişkisi konusunda yaşanmış bir 

örnek üzerinden veri sunuyor. 

Kitap çalışmasını bitirdikten sonra şuna kanaat getirdim: İnanç siyaseti 

ya da alt kimlik üzerinden siyaset anlayışı büyük riskler taşıyor. 

Kazanımları olmuyor mu? Evet, oluyor, ama toplumun bütünü açısından 

baktığında önyargıları arttırıyor. Siyasi bir olayı inançla izah etmeye 

çalışıyorsun ya da inanca ilişkin bir olguyu siyasi bakış açısından 

yorumlamaya çalışıyorsun. Bana göre her ikisi de yanlış. 

Kitap tabii ki günümüze atıfta bulunuyor. Aleviler, bazı dönemlerde 

yalnız kaldıklarını düşünüyorlar. Bu duyguyu çok iyi anlıyorum. Kimsenin 

kendilerine sahip çıkmadığına inanıyorlar. Kendilerinin başkalarının 

anlamadığını düşünüyorlar. Böyle bir refleksle siyaset projesi geliştiriyorlar, 

yeni bir parti kurma fikrine kapılıyorlar. Bu çok geçerli ve 

doğru bir yöntem değil. 

Çok ders alınması gereken bir örnek BP. Milletvekillerinin parlamento 

çalışmalarına bakıyorsun: Hemen hemen hiç yok! Alevilerin cemevleri 

konusunda şikâyetleri, talepleri var; Diyanet ile ilgili sıkıntıları var. 

Bunlar parlamento çalışmalarına yansımıyor. Gündelik olaylarla ilgili 

kimi küçük açıklamalar var. Bir tane bile doğru düzgün soru önergesi 

bulmak olanaklı değil. 

Demek ki Alevi olarak parlamentoda bulunmak, Alevilerin sorunlarının 

gündeme getirileceği anlamına da gelmiyor. 

Hataları ve yaptığı iyi işler ortada, ama umudum Birlik Partisi’nin 

daha kapsamlı tartışılması, çünkü tarihimizle yüzleşmemiz gerek. 

Mart 2007 19

SERÇEÞME 

KELİME ATA’NIN “ALEVİLERİN İLK SİYASAL DENEMESİ: (TÜRKİYE) BİRLİK PARTİSİ” ADLI KİTABINA ÖNSÖZ 

Hüzün Dolu Bir Deney 

Ali Balkız 

KÖYDEN KENTE GÖÇ dalgası 1950’li 

yıl larda başladı ülkemizde. Göç edenlerin 

büyük bir bölümü Alevilerdi. Okul yüzü 

görmemiş, herhangi bir mesleği öğrenmemiş, 

ekonomik birikimden yoksun, köyünden toprağından 

mecburen kopmuş, kent yaşamına 

ayak uydurmaya çalışan kimselerdi onlar. 

(İstisnalar elbette vardı her sosyolojik olayda 

olduğu gibi.) Aleviler kentte bankayı tanıdılar, fabrikayı, çarşıyı, 

“Hökümet”i, belediyeyi, somunu, camiyi tanıdılar. İlk kez Sünnilerle 

kapı komşu oldular. 

Doğayı, toprağı, bağı-bahçeyi, atı ineği, halıyı kilimi, oyayı nakışı, 

sazı sözü çok iyi bilirlerdi de mensucatı yeni öğreniyorlardı. Fırını, şoseyi, 

kuaförü yeni öğreniyorlardı. 

Gelip kentlerin varoşlarına bir gecede yaptıkları derme çatma, eğreti 

kondularında yaşamaya başladıklarında belediye onlara; yol, su, elektrik, 

okul, sağlık ocağı getirmeden önce siyaseti getiriyordu. Parti, particilik 

diye yeni olgular giriyordu yaşamlarına. 

Dedelerinden bu yana hiç saray, konak, han, hamam, bedesten, köprü 

yapmamışlardı ama mimariyi öğreniyorlardı yeni yeni. 

Ne devlet kurmuş, ne ordu beslemiş, ne yasa yapmış, ne meclis açmışlardı. 

Aslında dergâhları, pirleri, mürşitleri, dedeleri, musahipleri, 

yolları, ikrarları, dört kapılan, onun kuralları (hem de kıldan ince kılıçtan 

keskin) vardı da dernek-vakıf, sandık, kooperatif kurmayı yeni yeni 

öğreniyorlardı... 

Bu “yeni yeni”ler o denli çoktu ki yaşamlarında; yetişebilene aşk olsun... 

Biri “Sünniler” di. 

Hiç de sandıkları gibi “Yezit soyundan” değildi onlar. Hele de kapı 

komşu olanlar. Basbayağı kendileri gibi emekçilerdi onlar da... Zengin 

mahallelerinde oturanlar başka tabi... 

Diğeri de şu solcu gençlerdi... Gün yoktu ki evlerinin duvarlarına 

yeni bir yazı yazılmamış ola… Üstelik onlar bir de Pir Sultan’ın dilinden 

konuşmazlar mı?.. 

Siyasetle ilk sıcak temasları böyle başladı. 

Hepsinden önemlisi devleti tanıdılar, onun sınıf karakterini... Yapısını, 

işlevini öğrendiler. Öğrendikçe korkuları arttı. Korku gizlenmeyi 

getirdi. 

Devrimci gençler cesaret aşıladı. “Hep kapıcı, odacı, bakıcı, çaycı mı 

olacağız?..” diye sormaya başladılar. 

Soru sormanın ne denli tehlikeli bir şey olduğunu sonradan öğrenecek 

ve ağır bedeller ödemiş olacaklardı. 

Atatürk’ün (ki o bir bakıma mehdi idi) yoldaşı da olsa, İsmet Paşa’yı 

sevmemişlerdi. Zira o kar-kış dinlemiyor, köylerde cemleri bastırıyordu 

jandarmaya. Onun için Menderes dediler önce. Hem Doğan Dede de 

orada değil miydi?... Sonra ihtilal oldu Cemal Ağa (Cemal Gürsel) başa 

geçti... Ayrıca; “Bir söylentiye göre bizdenmiş mübarek adam...” gerçeği 

vardı. Âşık Ali İzzet’i de köşke çağırdığına göre... 

O Cemal Ağa “bizden” de olsa; hiç kimse Hasan Paşa gibi “özce bizden” 

olamazdı... Zira partisinin işareti, ne at, ne ok, ne el, ne koç, ne 

terazi, ne başka... Basbayağı, açıktan açığa aslan ve onu kuşatmış 12 yıldızdı. 

Bunlar, Hz. Ali ve on iki imamlardan başka kim olabilirdi?... 

Aleviler henüz dün gelmişlerdi kente ama, çok çabuk kavuşmuşlardı 

partilerine. 

Aslında bu işte bir gariplik vardı ama, sonu inşallah hayrolaydı. Zira 

solcu gençlerle TİP farklı şeyler söylüyorlardı bu konuda. Yine de Hz. Pir 

yardım ederdi nasıl olsa... 

Doğru sandığa koştular, sekiz milletvekili birden çıkardılar. 

Bunca oy verdikleri bir partinin tüzük ve programında ne “komünizme 

karşıyız”, “Türk milliyetçisiyiz” diye yazmalarını önemsediler, ne de 

“Komünizm Türk milletinin en büyük düşmanıdır.” diye konuşmalarını. 

Ne partinin daha ilk kuruluşu sırasında kimi girişimcilerin gizlice bir oldubittiyle 

dışlanmasının ne anlama geldiğini anlayabildiler, ne de ilk Genel 

Başkanları Hasan Paşa’nın (Emekli General Hasan Tahsin Berkman) 

bir istihbarat subayı olması, NATO’da çalışması, ordudan resen emekliye 

sevk edilmesi, henüz Birlik Partisi kurulmamışken sağcı CKMP’den 

(daha sonra MHP olacak) Çorum adayı olması düşündürdü onları. 

Varsın Demirel, İnönü, Aybar kızıp dursunlardı... Hiçbiri etkilemezdi 

onları... 

Ama ah keşke o kara gün olmasaydı. 

Çalkantılı bir yıldı 1969 sonları ve 1970... 

Mecliste 450 milletvekili vardı. Yarının bir fazlası 226 idi. 

AP, Demirel’in önderliğinde 256 sandalye kazanmış olmasına karşın; 

Sadettin Bilgiç ve Ferruh Bozbeyli’nin başkaldırısı ile 34 milletvekilini 

kaybetmişti. İki kez üstlendiği hükümet kurma görevi, “Güvenoyu” ile 

temelli elinden uçup gidebilirdi. 

AP’ye; CHP, TİP, Bilgiççiler, en önemlisi 68 Gençliği karşıydı. 

Bu kritik güven oylamasında Demirel’in dışarıdan edineceği destek 

oylarına şiddetle ihtiyacı vardı. Çalmadığı kapı kalmamıştı. O sıra BP’nin 

genel başkanı Mustafa Timisi idi. Timisi, 8 Mart 1970 günü GYK’yı toplamış 

ve bir karara ulaşmışlardı. İki gün sonra AP hükümetinin güven 

oylaması vardı. Karar kesindi: Güvensizlik oyu verilecekti. 

Ama öyle olmadı. 

Alevi seçmenlerin gurur duyduklan, “Pirimiz”, “Dedemiz”, “Efendimiz” 

diye ünledikleri beş milletvekili Demirel’e “beyaz oy” verdiler. . 

Bu beş kişi niye ise BP’nin 17 Ekim 1966’da kuruluşunu izleyen günlerde 

Demirel’in; “Kanunlarımız din esasına göre bir siyasi parti kurulmasına 

izin vermemektedir. (...) İhbarlar gelirse Anayasa Mahkemesi 

harekete geçer. Gereken yapılır. Türkiye’nin sahipsiz olmadığı anlaşılır. 

Kanunlar herkesi hizaya sokar.” biçimindeki tehdit dolu demecini üç yıl 

içinde unutmuşlardı. 

Bu beş vekilin kimlerce, nasıl “ikna” edildikleri hâlâ meçhul... Bu 

ilginç olay Alevileri derinden sarstı. Güvenoyu gününü (Beyazoyu) hep 

“kara gün” diye andılar. 

Seçmenler seçmiş, seçilenler “satılmıştı.” 

Yara derindi. 

Kimilerine göre bu durum; Aslan’ın At’ın dizginlerini ele geçirmesi 

iken; kimilerine göre ise, Aslan’ın At’ın ayakları altında ezilmesiydi. 

Solcu gençlerin ve TİP’in kaç yıldır söyledikleri gerçek olmuştu. 

Alevilerin kentte “yeni yeni” öğrendiklerinin arasına şimdi bir de “siyasi 

oyunlar” eklenmişti. 

Kendi partilerinde bile; ikilik olabiliyor, delegeler sahte olabiliyor, 

seçimi ben kazandım, sen kaybettin derken mahkemelere düşebiliyor, 

biri az geliyor, iki genel merkezli hale gelebiliyorlardı. 

BP, birazcık toparlanabildiğinde, sağ-sol ayırımı olmaksızın bütün 

partiler, bütün vekiller aynı kutupta toplanabiliyor, BP’yi bölmek, etkisizleştirmek 

için elçiler kullanabiliyor, yeri gelince rüşvete, olmadı tehdide 

başvurabiliyorlardı. 

Yaman bir işti şu siyaset işi. Aleviler alışık değildi bu duruma. 

Alışamadılar. 

Alışamadıkları içindir ki; BP 12 Eylül Askeri Darbesi ile kapatıldıktan 

sonra oluşturulmaya çalışılan Demokratik Barış Hareketi (Barış Partisi) 

girişimine yüz vermediler. 

Haksız da sayılmazlardı: İlk siyasi deneyimleri büyük bir hüzünle 

sonuçlanmış; partileri en sağdan en sola savrulmuş, oy oranları neredeyse 

sıfıra düşmüştü. 

12 Eylül yönetimi diğer tüm partilerle birlikte BP’yi de kapatınca 

kurtulmuşlardı bu dertten. 

Onlara da dersler kalmıştı; en başa şunu yazdılar: 

• Din, mezhep, inanç, kültür vb. duyarlılıklara seslenen bir parti oluşumu 

(yasalar bir yana) Alevi öğretisine yakışmaz. 

• Laiklik denilen olgu da zaten kabul etmez bunu. 

• Şu mevcut partiler isterler ki; Aleviler hep seçmen kalsın, oylar hep 

onların olsun. 

• “Siyaset” denilen şey; şu yaşadıklarımız, (ya da bize yaşatılanlar) olmasa 

gerek. Siyaset; ilkeler, programlar, projeler çerçevesinde, saydamlık, 

mutluluk, eşitlik, özgürlük, barış, refah, huzur ve bağımsızlık için 

çalışmak değil midir? 

• En önemlisi halk için, ülke için öz menfaatlerini göz ardı ederek çalışmak 

değil midir?.. 

• Böyle bir siyaseti ve siyasetçileri buluncaya dek aramalıyız. Bulamıyorsak 

şimdilik, yaratmalıyız... 

Aleviler böyle bir deney yaşamışlarken, bu dersleri çıkartmışlarken; 

dönüp bir de diğer partilere baktılar elbette: Gördükleri ne ilginç, BP’de 

gördüklerinden hiç de farklı değildi. Parti içi ayrılıklar, bölünmeler, kavgalar, 

ihraçlar, mahkemeler, suçlamalar her birinde neredeyse birebirdi. 

Önce bir partinin kendi içinden başlaması, sonra tüm ülkeyi sarması gereken 

demokrasi kültürü ve ahlakı ne denli uzaklardaydı. 

Kelime Ata bize bu titiz çalışmasıyla bir dönemi anımsatıyor. Türk 

siyasi yaşamının çok özel bir deneyimine ışık tutuyor. Sadece Aleviler 

için değil her yurttaş için bir laboratuardır bu deney. Sonuçları acı da 

olsa. 

20 Sayı 27


“ALEVİLERİN İLK SİYASAL DENEMESİ: (TÜRKİYE) BİRLİK PARTİSİ” - KİTABIN GİRİŞ BÖLÜMÜNDEN 

Birlik Partisi - Sosyalist Tarladan Hasat Stratejisi 

Kelime Ata 

ALEVİLİĞİN siyasetle bağlarına dair tartışmaların, hep seçim dönemlerinde 

gündeme geldiğine, sandığın kalkmasıyla birlikte tartışmaların 

alevinin de söndüğüne tanık oluyoruz. 

Oysa Alevilik ve siyaset, Alevilerin siyasal tercihleri, ideolojik konumlanışları, 

Türkiye’deki gelişmeleri anlayabilmenin, daha demokratik, 

çağdaş, laik bir toplum ve devlet yapısı için mutlaka ele alınıp incelenmesi 

gereken mayınlı alanı oluşturuyor. Bu mayınlı alanlardan biri de 

hiç kuşku yok ki, Birlik Partisi’dir. 

Birlik Partisi deneyimi, hem Alevilik ve siyaset ilişkisinin en tartışmalı 

evrelerinden biridir, hem de Alevilerin kimlik mücadelesinde dönüm 

noktasıdır. Böylesine önem atfedilmesi gereken bir sürecin, akademisyenlerin 

ya da Alevi araştırmacıların, Alevilerin ilgi alanına girememiş 

olması düşündürücüdür. Kanımca bunun iki nedeni var: Biri, BP’nin 

tarihini araştırmanın güçlüğü diğeri de konunun taşıdığı hassasiyet. [...] 

Birlik Partisi, Soğuk Savaş stratejilerinin uygulandığı, komünizme 

karşı “yeşil kuşak” oluşturulmak istenildiği bir dönemde, 17 Ekim 

1966’da kuruldu. İlk nefes alışını, 27 Mayıs Anayasası’nın getirdiği özgürlükçü 

ortama borçlu olan partinin en önemli özelliği Türkiye Cumhuriyeti 

tarihinde belli bir inanç kesimine hitap eden ilk parti ve Alevilerin 

ilk siyasal deneyimi olmasıydı. 27 Mayıs 1960 ihtilalinden sonra 

ideolojik mücadelenin keskinleşmesi, yeni sınıf ve kimliklerin siyasete 

müdahil olması, Demokrat Parti döneminde örgütlenmeye başlayan 

Nurculuğun DP’nin mirasçısı Adalet Partisi iktidarlarında devlete ve 

topluma nüfuz etmesi, Alevilere saldırıların yoğunlaşması, Alevilerin, 

siyaset yaptıkları partilerden dışlanması ve kendi hukuk sistemini asırlarca 

dağlarda uygulayan ve kapalı bir yaşam sürdüren bu kesimin şehirlerde 

aktif siyaseti öğrenmeye başlaması, Birlik Partisi’nin doğuşunu 

hazırlayan temel faktörlerdi. 

Birlik Partisi, [...] ne kitle partisiydi ne de başlangıçta doktriner özelliği 

vardı; tepkisel bir hareketin ve bu tepki hareketinin 1960 sonrasında 

kendisini ifade etme olanağını elde etmesiyle ortaya çıkmıştı. Kurucularının 

çoğunluğu farklı siyasi partilerde çalışmış ancak başarılı olamamış 

kişilerdi. 

Alevilerin hak ve taleplerini savunmak üzere siyaset yarışına giren, 

barışçıl yollarla iktidara gelmeyi hedeflemekle birlikte, önceliği parlamentoda 

grup oluşturmak şeklinde belirleyen, bunu da Alevilerin meşruiyetinin 

sistem tarafından kabulü olarak yorumlayan BP’nin tarihi incelendiğinde 

iki farklı dönemin varlığı dikkati çeker. 

Birinci dönem, Kurucu Genel Başkan Emekli General Hasan Tahsin 

Berkman’la başlayıp, Hüseyin Balan’la devam eden 1966–1969 dönemiydi. 

Bu evrede Alevilik vurgusu alabildiğine ön plana çıkartıldı. 

Dönemin kadroları, Alevi taban üzerinde yoğunlaşarak siyaset yaptı. 

İnancın geleneksel yapısıyla buluşmayı başardı, yerel düzeyde dedelerin 

gücünden yararlandı. Türkiye’deki laiklik anlayışının Alevilerin aleyhinde 

oluşan boyutlarına dikkat çekerken, ekonomik ve sosyal sorunlara 

inanç özgürlüğü kadar öncelik tanımadı. 

Partinin ikinci dönemi ise Mustafa Timisi’nin genel başkanlığını kapsıyor. 

1969–1980 arasındaki on bir yıllık süreyi kapsayan dönemde, BP, 

Alevilerin haklarının savunuculuğunu bırakmamakla birlikte, kendisine 

daha ideolojik bir rota çizdi ve demokratik sol anlayışı benimsedi, radikal 

değişiklikler gerçekleştirip sosyalist düşüncelere yelken açtı ve 12 

Eylül darbesinden birkaç ay önce de yaptığı tüzük ve program değişikliği 

ile başlangıçta var olan komünizm karşıtlığını sona erdirdi. Parti bu 

dönemde daha baskın biçimde Türkiye’nin tam bağımsızlığını savundu, 

NATO’yu, CENTO’yu reddetti, “işbirlikçi burjuvazinin sömürü düzeni 

yarattığını” ifade edip dikkatini sınıf çelişkilerine yöneltti. 

Ezen-ezilen ilişkisi üzerinden belirlenen bu yeni çizgi, doğal olarak 

dedeleri partiden uzaklaştırdı ve devrimci gençleri dinamik güç haline 

getirdi. 

Geleneksel yapıyla kurulan bağ, partiye 1969 seçimlerinde sekiz milletvekili 

kazandırmıştı. Mustafa Timisi’nin sosyalist tarladan hasat stratejisi 

ise, başka sol örgüt ve partilerin daha başarılı performanslarından 

dolayı hüsrana uğradı. 

Birlik Partisi, kendisine siyasi gelecek arayan politikacıların bir nevi 

“siyasi staj” gördükleri ya da kendilerini vitrine çıkardıkları çatı oldu 

aynı zamanda. Siyaset tutkunu eski askerler, öteki partilerde varlık gösteremeyenler, 

tasfiye olmuş siyasi kadrolar zaman 

zaman 12 yıldızlı aslana yöneldiler ama 

kalıcı olamadılar. Bir genel sekreterin en fazla 

bir yıl görev yaptığı partide, kadrolar sürekli 

değişti, gelenler bir süre siyasi gelecek aradı, 

olmadığını görünce de partiyi terk etti. Kadroların 

değişkenliği başlı başına güvensizlik 

yarattı. Buna, maddi olanakların yetersizlikleri, entelektüel birikimin 

yokluğu ve tutarlı bir siyasi çizginin olmaması yüzünden konjonktüre 

göre davranma tarzı da eklenince Alevilerin niceliksel oyu ile orantılı 

başarı hiçbir zaman elde edilemedi. 

Birlik Partisi’nin Türk siyaseti ve Aleviler açısından taşıdığı bir değer 

var. Ne kadar küçük kalmış olsa da her seçimden yenilerek çıksa da 

BP, Alevileri, bu inançtaki insanların kimlik mücadelesini ve siyaseti 

derinden etkiledi. Bu etkilenmenin iki boyutu var: Birincisi; BP’nin ve 

Türk siyasetinin karşılıklı olarak birbirinden ne öğrendiği, ikincisi ise 

Alevilerin BP deneyiminden ne kazandığıdır. 

BP’nin siyaset sahnesine çıkışı, Alevilerin gerekirse siyasete partileşerek 

müdahale edebileceğini gösterdi. Bu çıkış, ister istemez öbür partilerin 

Alevi duyarlılıklarına simgesel anlamlar da taşısa sahip çıkmasına 

ortam hazırladı. Özellikle CHP’ye, Alevi isimlerine milletvekili listelerinde 

daha fazla yer verme zorunluluğunu hissettirdi. BP’nin bir siyasi 

rakip şeklinde ortaya çıkışıyla Alevi isimler, diğer partilerin listelerinde 

daha çok sayıda yer alır oldu. Siyaset dünyası Alevileri bir denge unsuru 

olarak kabullendi. 

Dönemin bazı siyasi gruplarınca Türkiye İşçi Partisi (TİP) oylarını 

parçalamak üzere devlet tarafından kurdurulduğu ileri sürülen BP, 

Osmanlı İmparatorluğu za manında “yok edilen”, Cumhuriyet döneminde 

“yok sayılan” Alevi-Bektaşi tabana dayandı. Anayasanın laiklik ilkesinin 

uygulanışının Alevi ler açısından doğurduğu sorunları çözmeyi 

amaçladı, gerici çevrelerin ve dev letin “sakıncalı, kâfi r, zındık” değerlendirmelerine 

muhatap olan Ale vilerle ilgili önyargıları yıkmayı ve 

bu kimliğin kabulünü Diyanet Teş kilatı ve parlamentodaki temsiliyet 

üzerinden sağlayarak meşruiyet so ru nunu aşmayı hesapladı. 27 Mayıs 

Anayasasının sunduğu örgütlenme olanakları çerçevesinde programı, 

etkinlikleri ve yürüttüğü hukuk mü ca delesiyle toplumdaki önyargıların 

kırılmasına kısmen siyasal öncü lük etti. 

Aleviler ise Birlik Partisi ile siyasi bir deneyim ve etkisi yıllar sonra 

ortaya çıkacak bazı kazanımlar edindi. En önemli kazanım –bir bütün 

olarak değerlendirildiğinde başarısızlıklar sözkonusu idiyse de– elde 

edilen özgüvendir. Siyaset terazisinde denge ağırlıklarından birini oluşturduklarını 

görmek, Alevilere, oyunun gücünü hissettirdi, partileşme 

onlara siyasi bir deneyim kazandırdı. Cesaret ve özgüven özellikle 1980 

sonrasında siyasal ve toplumsal düzeyde, devletle olan ilişkilerde Alevilerin, 

daha talepkâr davranmasının yolunu açtı. Bugün Aleviliğin, devlet 

tarafından resmen tanınmasa da kısmen başardığı toplumsal meşruiyette, 

BP’ye büyük bir hisse ayırmak gerekiyor. 

Aleviler, bu süreçte BP deneyiminin olumsuzluklarını da kavradılar. 

İyi niyetlerle yola çıkılmış ve Alevilik esaslarına dayalı bir devlet 

düzeni öngörülmemiş olsa bile inançların siyasete bulaştırılmasının sakıncalarını 

yaşayarak gördüler. İnanca dayalı bir devlet düzenine taraflar 

olmamasına rağmen tabanının Alevilerden oluşması, BP’nin Alevi 

Partisi şeklinde algılanmasına yetiyordu ki, bu durum yalnızlaştırıcı bir 

etki yapmıştı. Oysa Alevilerin sorunları ancak çağdaş, aydınlanmacı, 

demokratik çerçevesi geniş bir sistemin kurulmasıyla ve toplumun demokrasi 

problemi yaşayan öbür kesimleriyle kucaklaşmasıyla çözülebilirdi. 

BP deneyimi bu açıdan epey öğretici oldu. 

Nitekim edinilen bu deneyim Sivas Katliamı sonrasındaki tepkiden 

beslenerek 1995 yılında kurulan Demokratik Barış Hareketi ve devamı 

niteliğindeki Barış Partisi sürecinde yol gösterici oldu. Siyasi partilerin 

Alevi sorunlarının çözümünde samimi davranmadığı, Alevilerin hak ve 

taleplerinin ancak Alevilerin kuracağı bir parti ile gerçekleştirilebileceği 

tezleri ortaya atıldığında, BP örneği anımsandı; Demokratik Barış 

Hareketi’ne karşı açık tavır alındı. Çünkü Aleviler, sorunlarının toplumun 

öteki kesimlerinin sorunlarıyla birlikte çözümlenebileceğinin farkına 

çoktan varmışlardı. [...]. 

Mart 2007 21

Klâsik felsefe tarihine göre aydınlanma 

felsefesi, aslında bir XVIII. yüzyıl felsefesidir. 

Dünyada, ilkin İÖ V. yüzyılda 

eski Yunan’da bir antik aydınlanma’nın 

(Grek aydınlanması) gerçekleştiği bilinir. 

Grek Aydınlamacıları bilgicilerdir. Anılan bu iki 

aydınlanmada da dogmacılığa karşı çıkılmış, insan 

usu bilgi ölçüsü olarak alınıp değerlendirilmiş ve bilginin 

geniş halk kitlelerine yayılmasına çalışılmıştır. 

Her iki aydınlanmada da spekülâsyonlara sırt çevrilmiş, 

insan ve kültür sorunlarına eğilinmiştir. XVIII. 

yüzyıl aydınlanması İngiliz düşünürü John Locke 

(1632-1704)’la başlar. Hume, Condillac ve Fransız 

özdekçileri bu aydınlanmanın önemli temsilcileridir. 

Daha sonra Kant, Fichte, Schelling, Hegel gibi Alman 

düşüncecileri bu aydınlanmanın geliştiricileri olmuşlar, 

bu konuda kayda değer eserler vermişlerdir. Gerçek 

aydınlanma felsefesi ise, Karl Marks ve Friedrich 

Engels’le gerçekleşmiştir. 

İmmanuel Kant (1724-1804)’a göre aydınlanma, 

“aklın kendi yol açtığı erginsizlik durumundan kurtulması” 

anlamına gelir. Aslından ise, bireysel açıdan 

aydınlanma ancak, bireyin etnik köken, din, mezhep, toplumsal sınıf ve 

yöre gibi bağımlılık, dolayısıyla da erginsizlik yaratan “aidiyet ya da 

mensubiyet”lerden sıyrılıp kurtularak bağımsızlaşmasıyla olanaklıdır. 

Aydınlanma anlamında kültürlenme ise, insan aklının evrimi sürecinde 

bir üst aşamaya çıkarak, örneğin özerklik, özgürlük, barış, kölelik 

ve kutsallığın yok edilmesi, başta yoksulluk olmak üzere, her türlü eşitsizliğin, 

haksızlığın, acının, farklılığın ortadan kaldırılması durumuna 

ulaşmadır. Zaten insanlık, tüm tarihi boyunca hep, iyiyi, güzeli, doğruyu, 

gerçeği ve yararlıyı ereklemiştir. Böyle bir düşünce evrensel niteliklidir. 

Yani, bundan çıkarılacak sonuç şudur: Her türlü düşünsel etkinlik 

insan içindir. Bilim de, felsefe de, uygarlık da insan içindir. Bütün bunlar 

insanın araştırılmasına yönelik çalışmalar niteliğindedir; öyle anılıp, 

öyle kabul edilmelidir. 

İşte bu bağlamda İngiliz düşünürü Francis Bacon (1561-1626), pek 

yerinde bir girişim olarak kabul gören “yararlıya yönelme” yaklaşımını 

düşünce tarihine getiren filozof olarak tanındı. Yine bu bağlamda, her 

şey insan içinse, “sadece beni ilgilendiren, gerçekte beni hiç ilgilendirmez” 

diyebilmek ya da J. Paul Sartre’ın (1905-1980) dediği gibi “İnsan 

bütün dünyadan sorumludur” sözünde gizli düşünceyi gerçek anlamıyla 

kavrayıp ortaya koymak çok önemlidir. Ancak, insan diğer varlıklardan 

ayrı olarak kendini ve dünyayı yenileme potansiyeli taşıdığı için, önem 

kazanır ve öne geçer; böylece ilerleme yeteneğini hiçbir zaman yitirmez. 

Bunun için yaşam her zaman filozofları haklı çıkarmış, otoritelerin tüm 

baskılarına karşın, XV ve XVI. yüzyıllar bir tür aydınlanma sayılan Rönesans 

dönemi bu şekilde değerlendirilmiş, filozoflar hümanist düşüncenin 

ilk ışıklarını o yıllarda yakarak dünyaya yaymışlar ve bu hümanist 

düşünürler tüm insanları kendi duygu ve düşüncelerinde bularak, “ben” 

yerine “biz” kavramını koyan insanlar olarak anılmayı hak etmişlerdir 

(Bedia Akarsu, Çağdaş Felsefe). 

Her aydınlanmanın mutlaka sosyal, duygusal ve düşünsel temellerinin 

olduğunu, başlangıçta bunların çekirdeği beslediğini, çekirdeğin 

bunlara ve benzer olgulara sarılarak oluşup geliştiğini, hüda-yı nabit, 

yani kendiliğinden ortaya çıkmadığını, her düşünce akımının ilk yere 

bastığı, salt bir başlangıç zemini edindiğini, oradaki kültürel birikiminden 

yola çıkarak, böylece ilk hareket noktasını seçtiğini, sonraki aşamalarda 

temel amaçlara götürecek prosedürleri belirlemeye çalışarak 

detaylara girip yan ve nüans sayılabilecek erekleri, yol ve yöntemleri 

seçip oluşturduğunu, bu arada çalışma arkadaşları, işçiler bulunduğunu, 

bunların çoğunu ince eleyip, sık dokuyarak değil de, çoğunu rastlantılarla 

yakalayıp yanına aldığını, sonradan bir kısmından anlaşamayarak 

ayrıldığını, arayıp bulmaya çalıştıklarını ancak akan zaman içinde tanıma 

fırsatı bulduğunu, böylece hazırladığı ortamda tabakalaşarak, gelişip 

beslenerek ana ışığın kaynağı haline geldiğini, hep yeni ürünler verip 

bunlarla hem beslenip hem de kendisinin, ürünlerinin ve gerçek düşünce 

özünün tanımlarını yapmak için büyük uğraşlar verdiğini, okullaşma 

gayreti içinde geleceklere dal budak salmaya çalıştığını söylemeye gerek 

var mı? Ama yine de, özü yakalayabilmek, akışı kesintisiz görebilmek, 

her şeyi doğru tanıyıp yerli yerine koymak için, işe kalıntılardan, detaylardan 

başlamak gerek, en doğrusu bu. 

SERÇEÞME 

Anadolu Aydınlanması 

İsmail Özmen, Yargıtay Üyesi 

Veli, âşık ve düşünürlerin 

hazırladıkları aydınlanmanın 

oluşturduğu duygu ve düşünce 

ortamında kendine özgü 

özellikler kazanmış 

temel ilkeleri, 

sevgiye, emeğe, alın terine, 

dayanışmaya açık, içtenlikli 

ve basit öykü anlatımı 

yollarıyla yansıtıp 

sevdirmeleri 

eğitim ve öğretim alanlarında 

örnek bir tutum ve davranış 

olarak 

değerlendirilmelidir 

Gerçekte ise, böylesi büyük kurum ve oluşumların 

doğru tanısı, ancak küllerini eşelemekten geçer. Onlarda 

ne büyük cevherler varsa, izleri hep o küllerin 

içinde gizlidir. Böylesi durumlarda, bulunup gidilecek 

temel düşünsel yöntem, sezgisel bir yoldur. Bu 

ise, “duymak” ile “dinlemek” arasındaki ilişkiden geçer. 

Bu ilişki, tıpkı “bakmak” ile “görmek” arasındaki 

ilişkiye benzer. Yine böylesi hallerde şunu hiç akıldan 

çıkarmamak gerek, “görmek hep konuşmadan önce 

gelmiştir: Çocuk konuşmaya başlamadan önce bakıp 

tanımayı öğrenmiştir” (John Berger, Görme Biçimleri). 

Bütün bunlar “gerçeklik duygusuna varmayı” 

anlatmak ve sağlamak için kullanılan yöntem ve izleklerdir. 

Buradan yola çıkalım. Burada önemli olan, 

bizim varmak istediğimiz büyük hümanizmanın ışıklarını 

hemen başlangıçta söndürmemiz gerekir. Çünkü, 

bizim bilip varmak istediğimiz ve adına aydınlanma 

dediğimiz büyük hümanizma, öyle kolay kolay 

oluşup ortaya çıkmamıştır, çok yönlü bir oluşumu ve 

gelişimi olduğu gibi, çok yönlü, karışık dağılım, etkileşim 

alanları da vardır, bunların hiçbiri yadsınamaz; 

çünkü, bunlar gerçekten özlerinde, insanlığın öyküsünü 

taşırlar; ışıkları hep, insanlığın belli dönemlerinde, bazı kesim ve 

yerlerde şimşekler gibi çakıp parlayan, herkese kurtuluş/ümit vadeden, 

ferahlık ve mutluluk getiren akıl ışıkları olarak kabul edilir. Gerçeklere, 

oluşa ve tarihsel kaynaklara dayanarak diyebiliriz ki, olay ve olgu bu 

doğrultuda oluşup gelişmiştir. 

İşte böyle ışıklı dönemlerden biri de, XIII. yüzyılda Anadolu’da oluşarak 

ortaya çıkan, ne yazık ki, derinlemesine, çok yönlü bir incelenme 

imkânına kavuşturulamamış olan özgün Aydınlanma’dır. 

O çağa, bu büyük özgün aydınlanmanın ortaya çıktığı döneme az da 

olsa, hoşgörülü/iyimser bir açıdan baktığımız zaman, Selçuklu İmparatorluğu 

yönetimindeki Anadolu’nun bir kısmında, İslâmî tasavvufî düşünce 

ile bazı genel felsefe deneyimlerinin bir anlamda özgürce yazılıp, 

şiirle de olsa söylenebildiği, özgürlük tüten bir ortam ve havaya sahip 

olduğunu görürüz; ancak bu hava özünde, ne zaman susturulacağı kesin 

olarak bilinmeyen güvensiz, kaygan olgularla dolu bir görünümü de içerip 

sergiler durumdadır. Doğal olarak bunlar, o çağın Anadolu’sundaki 

yadsınamaz gerçeklerdir. Bir başka anlatımla Anadolu, XIII. yüzyıl’da 

böyle dinsel yorum özgürlüğü bulunan kısa bir dönem yaşayıp geçirmiştir. 

Bu ortamda oluşturulan özgün aydınlanmanın baş rolüne soyunmuş 

kişiler, böyle bir karışık ve kırık bir ortamda yaşamışlar, düşüncelerini 

böylesi bir ortamda söyleyip yazmışlardır. 

Aslında ise Anadolu, o çağda büyük kırılmalara gebe, karanlık bir 

kaos ortamına sürüklenmek üzere, dipsiz bir uçurumun kenarında gezip 

durmaktadır, bu açıdan baktığımızda onun her yanı kıpır kıpırdır, herkes 

hem korku, hem de ümit içinde tedirgin yaşamaktadır; siyaset, zaman ve 

toplum yapısı yakın geleceklerin kan denizini hazırlama telaşı içindedirler, 

adetâ sessizce buna hazırlanmaktadırlar. 

XIII, XIV ve hâttâ giderek XV. yüzyıllara ilişkin Anadolu tarihini, 

şöyle kaba hatlarıyla da olsa, gözler önüne getirip serdiğimiz zaman, o 

günleri inceleyen tarihçilerin yapıtlarında, 1071 Malazgirt Savaşı öncesi 

ve sonrası, hatta tâ X. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya çeşitli Türk kavimlerinin 

durmadan kümeler halinde sessizce akışlarını izlediklerini, daha 

sonraki kanlı Haçlı seferlerini, hemen ardından acımasız, talancı Moğol 

istilalarını, ardı arkası kesilmeyen kaoslu iç isyanları, nedeni, niçini bilinen 

veya bilinemeyen çeşitli karşılıklı vuruşmaları, kör savaşları, çılgınca 

saldırıları, yağmaları, talanları, insanların çoluk, çocuk, kadın, erkek 

ayırmaksızın öldürülmelerini, daha nice benzer insanlık dışı eylem ve 

davranışları seyredip yazdıklarını, bütün bunları kaygan, güvensiz bir 

ortamda insanlığa karşı işlenen suçlar sınıfına sokup öyle nitelendirdiklerini, 

hepsini umutsuzluğu besleyen karanlık olgu ve olaylar olarak kabul 

edip değerlendiklerini görür, bu acı gerçekle yüz yüze geldiğimizi 

anlarız. 

Elbette ki, bütün bu belirgin kırıklar, kargaşa, kaos, güvensizlik, 

korku ortamları, büyük çapta işin kötü yönlerini teşkil etse bile, bunun 

yanında, Anadolu’ya gelen Türkler İslâmiyet’i, şöyle ya da böyle, Arap- 

Emevi-Bedevî barbar yağmacı ordularıyla ilk ilişkilerinden itibaren, 

kanlı boğuşmalarla geçen yaklaşık 350 yıl sonra, daha çok bir kısım tasavvufçu 

kanadın esin ve ümit telkin etmeleriyle benimsemiş oldukları 

kabul edilse bile; yine kim ne derse desin, Anadolu’ya gelen Türklerin, 

22 Sayı 27

SERÇESME 

SERÇEÞME 

AHMET AKAR 

Geldim 

İslâm öncesi Şamanist ve Budist dönemlerin ve yeni yurtlarındaki yerel dinlerin bazı değer motiflerini 

ve kurumlarını benimsedikleri, onları İslamî boyalarla süsledikleri, hatta İslâm’ı özgün bir 

yoruma tabi tutup, buna göre anlayıp uyguladıkları; bunun yanı sıra, Anadolu’da kendilerinden 

önce var olan zengin kültür ve yerel inançlardan da etkilendikleri ve onları bazen de kendilerinin 

şu veya bu tarzda etkilemiş oldukları yadsınamaz tarihsel bir durum sayılsa bile, Anadolu’daki bu 

büyük aydınlanmayı böyle bir deprem ortamında, kırıklar içinde sağlıklı, doğru ve nesnel biçimde, 

gerçeğe uygun olarak saptayıp, yanılgıya düşmeden değerlendirmek kolay iş olmasa gerek. 

Onun içindir ki, Anadolu Aydınlanması dediğimiz olgu, öyle birden bire bir gecede ortaya çıkmış 

bir olay da değildir. Uzun bir tarihsel süreç içerisinde, çeşitli ortam ve kültürlerden beslenmek 

suretiyle yetişen büyük düşünürlerin düşünce platformunda oluşup gelişmiş; zamanla zenginleşerek 

kazandığı çeşitlilikler içinde güçlenen bu Türk, İslâm geleneği şeklinde bir kimlik kazanarak 

ortaya çıkmıştır. Oysa, İslâm’ın dünyanın diğer bölgelerindeki görünümleri, özellikle Arap, İran 

ya da Kuzey Afrika’da yaşayan halkların oluşturdukları İslâm gelenekleri, Anadolu’da oluşturulan 

bu özgün gelenekten çok ayrı, farklı ve değişik bir kimlik ve içeriktedir. Çünkü, Anadolu’da 

anılan yüzyıllarda oluşan İslâmî gelenek, Mevlânâ, Hacı Bektaş Veli, Edebâli, Yunus Emre, Hacı 

Bayram-ı Veli, Şeyh Bedreddin, Pir Sultan ve benzeri veli, âşık ve düşünürlerin hazırladıkları 

aydınlanmanın oluşturduğu duygu ve düşünce ortamında kendine özgü özellikler kazanmış, geliştirilen 

temel ilkelerin ışığında oluşan sevgiye, saygıya, emeğe, alın terine, dayanışmaya açık, 

içtenlikli ve yeni bu aktöre, zaman süreci içinde, toplumun her kesimine taşınıp yansıtılarak bu 

konularda ışıklı, verimli ve doyurucu ürünler verilmeye başlanmış, inanç ve düşüncelerini halkın 

düzeyine inerek açıklamayı başaran veliler ile ardıllarının ve yardımcılarının aktöresel bu görüş 

ve düşünceleri geniş halk kesimlerine inanılması güç yazılı ve sözlü basit öykü anlatımı yollarıyla 

(menâkıpnâmeler gibi) yansıtıp sevdirmeleri eğitim ve öğretim alanlarında örnek bir tutum ve 

davranış olarak değerlendirilmelidir. 

Zaten Anadolu’daki bu İslâm geleneği, her yanı sevgi dostluk dolu, ılımlı, hoşgörülü, sevecen, 

paylaşımcı, gerçekçi ve özünü yitirmeden çağın değişen koşullarına uyum sağlayarak gelişmeyi 

ilke edinmiş, insancıl yönü her alanda ağır basan, engin bir tevazu içinde, köleliğe, sömürüye, her 

türlü haksızlığa, yabancılaşmaya olanak tanımayan, çirkinliklerle savaşan, tamaha, ikiyüzlülüğe 

karşı çıkan, uygulamalarında kadın-erkek ayırımı gözetmeyen, dil, din, ırk, mezhep, cins farklılıkları 

bilmeyen ve her türlü ayrımcılığa haklı tepkiler gösteren, saygıyı, turablığı yol bilen bir 

görünüm sergilemektedir. 

Böyle olduğu içindir ki, bir Mevlânâ, Hacı Bektaş Veli, Abdal Musa, Yunus Emre, Pir Sultan 

Abdal, Edebali, Hacı Bayram-ı Veli ve daha niceleri, büyük İslâm velileri ve ardılları hiç durmadan 

kendi dergâh ve ocaklarında, İslâm’ı hümanist ve kültürel açılardan ele alarak, tasavvufun 

engin ve yetkin ışıklarında olgunlaştırdıkları binlerce özgün görüş ve düşünceyi, yine binlerce 

öykü haline dönüştürerek Anadolu’da binlerce kent, kasaba, köy, tekke, berigâh, dergâh gezerek 

durmadan bir bir anlatmak suretiyle tohumlarını ekip yeşerterek, evrensel barış, sevgi ve dostluk 

ürünleri olarak bu topraklarda kökleşmeleri için kan, ter ve göz nuru dökerek çalışmışlar, kendilerinden 

sonra gelen kuşaklara kutsal ve dayanıklı bir kültür ve inanç hamulesi olarak bu aydınlanmayı 

sunmuşlardır. 

İşe bu aydınlanma açısından bakarken, şunu hiç aklımızdan çıkarmayalım ve unutmayalım ki, 

elbetteki dinler tarihi, bir bakıma, çok geniş bir zaman ve mekân atmosferinde oluşup gelişen çok 

kapılı bir yapının, dinler arası, söyleşim, etkileşim, iletişim süreçlerinin karışımlarının oluşturduğu 

çok renkli ve değişik kültür yığınları durum ve görünümündedirler. Ancak yine de, kendine 

özgü iyi, güzel, sevimli, etik yönler kazanmış, birikimli içerikleri olduğu da yadsınamaz olgulardır, 

ama bütün bunlara karşın, dinler tarihi, insanlık ve uygarlık tarihi içinde, ne yazık ki, karma 

ve eli kanlı bir tarih olarak karşımıza çıkmakta, kendisini akıl almaz, mantık dışı nedenlerle savunmaya 

çalışmaktadır. İnsan olarak, tarihin karşısında yapılanların acısının verdiği burukluğu 

duymamak olanaksızdır. 

Kaldı ki, bu olgulara bir de kültür kuramı bağlamından bakarsak, daha değişik durum ve olgularla 

karşılaşırız. Şöyle ki; maddi kültür nesnelerinin yanı sıra, kişinin toplumsallaşarak bireyselleşmesi 

aşamalarında, kazanmış olduğu yeteneklerin ve edindiği her türlü bilginin toplamı 

onun için, manevi bir kültür oluşturur. Din kültürü de bu genel kültürün bir bölümünü teşkil eder. 

Yani, aslında bir toplumun ve kültürün içine doğan insan, tüm insanlığın kültür birikimini önünde 

bulur ve gücü ölçüsünde de onu edinmeye çalışır. Bir insanın kendi gücüyle katıksız olarak özünde 

yarattığı değerler son derece az ve sınırlıdır ama; onun edindiği her şey, başkaları tarafından 

üretildiği için de kendisine yabancıdır. Gerçekte her kültür ürününde öz ve yabancı öğeler bir araya 

gelir/getirilir. Bu olgu, bir tür özün ve yabancının birlikteliğidir. Ernst Bloch’un anlatımıyla, “İç”, 

içliğinin, ya da “öz” özlüğünün ayrımına varabilmek için, “dışı” deneyimlemiş olmak zorundadır. 

Öğrenme denilen ve dış etkiyle, ya da etkileşimle gerçekleşen süreç, zaten başka türlü de yürüyemez 

(Onur Bilge Kula, Kültürel İletişim). O zamanla kişi ve topluluklar üzerinde egemen olsa 

bile, yine de onun özel dünyasında belirli, belli bir alanı ve ağırlık kazanır. Ancak, bu ağırlık ve 

egemenlik sürekli sayılamaz. Bunun için, öz kültür, ulusal ya da katıksız kültür kavramları görecelidir. 

Çünkü hepsinin içinde yabancı öge, en azından üzerinde başkasının eli vardır. Dünyada 

katıksız, arı, duru bir kültür yoktur. Aslında her kültür bir alaşımdır. Öz ve yabancı denilen öğelerden 

oluşur, bunlar kaynaşmış, karışmış, kanları, renkleri, kokuları birbirine sinip erimişlerdir. 

Bunların bazı değişik nitelik ve özelliklerini görüp saptamak mümkündür, ama bunları tel tel 

ayırmak, cımbızlamak imkânsız olduğu gibi şudur budur diye sınıflayıp ayırmak da olanaksızdır. 

Bunlar kültür alanında sadece, aidiyet ve mensubiyet duygusu ve algısı yaratan olgular olarak 

düşünülüp ele alınmalıdır. 

(Devamı 24. Sayfada) 

Aşkı niyaz etmek için 

Pirim kalktım sana geldim 

Bu yol erenler yoludur 

Edeple erkâna geldim. 

Gerçekler çekermiş çile 

Erişmek için menzile 

Aşk odundan döndüm küle 

Kerem gibi yana geldim. 

Aşk dalgası coşar sende 

Goncalar açar seherde 

Özüm dâr’da yüzüm yerde 

Hü deyip meydana geldim. 

Vuslat badesini içip 

Gerçeği fark edip seçip 

Hurafelerden vazgeçip 

İlimle irfanla geldim. 

Ahmet Akar çeker yası 

Silindi gönlümün pası 

Davam Kerbelâ davası 

Ol Şahı Merdan’a geldim. 

Pir Bana Dedi ki 

Hü dedim çağırdım şahlar şahına 

Destur gir içeri gel dedi bana 

Girdim huşu ile bir niyaz kıldım 

Çalış yola layık ol dedi bana 

Güzel pirim gül cemalin özledim 

Gelir diye yollarını gözledim 

Hak Hakikat nedir, kerem kıl dedim 

Hakkı öz gönlünde bul dedi bana 

Bu yola ser veren yolundan şaşmaz 

Yol ehli olanlar benliğe düşmez 

İnsanlara gurur kibir yakışmaz 

Ölmeden evvela öl dedi bana 

Şah Hüseyin için serin verenler 

Geri dönmez Hak yoluna girenler 

Yolun kurucusu ulu erenler 

Her şeyden uludur yol dedi bana 

Pirim Pir Sultanım bana kıbledir 

Aşk dalgası gelir, dilim söyletir 

Ahmet Akar sana kuldur köledir 

Yargıla kendini bil dedi bana. 

Sükût-u 

Harf 

Hüseyin Albayrak 

ISBN: 9944-986-52-6 

15 x 19 cm boyutunda 216 sayfa 

Dharma Yayınları 0212.512 8121 

Mart 2007 23

SERÇEÞME 

COŞKUN GÖNÜLLÜ 

Sevgi Barış Olmalı 

Dostlar çok önemli yüz ifademiz 

Duruşunda sevgi barış olmalı 

Aslında doğuştan her yürek temiz 

Vuruşunda sevgi barış olmalı 

Her insana yeter gök deniz kara 

Savaş insanlığa cinayet en büyük yara 

O zaman silaha harcanmaz para 

Kuruşunda sevgi barış olmalı 

Hiç kimse almasın yalanı dile 

Riyakarlık ekler çileye çile 

İnsanın insana elini bile 

Sürüşünde sevgi barış olmalı 

Ne olursa olsun şöhreti şanı 

İnsan olan insan incitmez canı 

Bir doğrunun eksik yanlış olanı 

Yerişinde sevgi barış olmalı 

Vefasız olanlar bilsin vefayı 

Herkes mutlu olsun sürsün sefayı 

Bilim adamının bilme kafayı 

Yoruşunda sevgi barış olmalı 

İnsanın özüdür beraber oluş 

Eşitçe paylaşmak en güzel buluş 

Hep bana hep bana demeden alış 

Verişinde sevgi barış olmalı 

Gönüllü Coşkun’um demeden benim 

Yediğim lokmanın yarısı senin 

Her halimde insanım diyen insanın 

Her işinde sevgi barış olmalı 

AŞIK DAİMİ 

Kainatın Aynasıyım 

Kainatın aynasıyım 

Madem ki ben bir insanım 

Hakkın varlık deryasıyım 


İnsan Hak’ta Hak insanda 

Arıyorsan bak insanda 

Çok marifet var insanda 


Bunca temenni dilekler 

Vız gelir çarkı felekler 

Bana eğilsin melekler 


Daimi’yem harap benim 

Aşk ehline şarap benim 

Ayaklara turap benim 


Bu iki nefesin alındığı kaynak: 

Av. İsmail Metin, Alevilerde Halk 

Mahkemeleri, Cilt 2, Alev Yayınları, 

İstanbul, 1995 

Esat Korkmaz’ı 

20 Mart’tan başlayarak Salı geceleri 

saat 9 ile 10 arasında 

Dem TV’de Gönül Defteri 

programında izleyebilirsiniz. 

Türksat 1C - Frekans: 10955 V 

SR: 5860 - FEC: 5/6 

(Baştarafı 23. Sayfada) 

Anadolu Aydınlanması 

Kişisel kimlik, bireyin din, mezhep, etnisite, ulus, yöre, meslek ve kültür gibi değişik alanlarda 

onun öz bilinci temelinde “özü” başkadan, “öteki”nden ayırma uğraşı temelinde oluşturulan bir 

olgu sayılmalıdır. Bu yönüyle kimlik bir tekleşme edimidir. Öteki, ona tehlikeli ve düşman olarak 

görüle bilir. Böyle karışık ve sürekli bir oluşum ortamında yaşayan kültür de bunlar normal sayılmalıdır. 

İşte bu çok yönlü gerçeklere ve olgulara hep açık olan Alevi-Bektaşi topluluklarının, zamanla 

çok yönlü ve renkli şekilde oluşup paylaşılan, birikimsel ve dinsel içerikli kültürlerini, önemli 

pirlerin ışıklı yol göstericilikleri doğrultusunda, köktencilikten ve katı şekilcilikten uzak tutmaya 

çalışarak ve her türlü bağnazlığa, karanlığa çöküp oturmadan, “bilimle gidilmeyen yolun sonunu 

karanlık” olduğuna inanarak, böylesi yerlere hiç yanaşmadan, trenini durdurmadan, hep yeniden 

biçimlendirdiği alt, üst, ara kültür kimliklerini yeri geldikçe hem koruyarak, hem karıştırarak, 

hem birleştirerek kendi özünü, diriliğini, rengini, ayrılığını ve temel kimlik niteliklerini korumak 

suretiyle günümüze değin varlığını sürdürmüş bir topluluk olarak karşımıza çıkmaktadır, diyebiliriz. 

Toplumsal açıdan baktığımızda kültür, bir insan üretimi olarak, doğuştan gelen, kişisel olgu 

ve özelliklerden ziyade, öğrenilen ve kazanılan bilgi ve deneyimlerden oluşur, o hep her türlü nitelik 

ve koşullarını kendi özünde türeten özgün bir bal arısı gibi çalışır. Ancak, onun bu nitelik ve 

özellikleri paylaşılan, edinilen ve yeniden biçimlendirilen türdendir. Zaten kültür çok yönlü, diri 

bir oluşumdur. Bütün bunlar yani tarihsel durum,olgu, doğa, coğrafya, iklim ve toplum koşulları, 

etnik kökenler ile din, mezhep ya da inanç anlayışı, kültür farklılıkları bir araya gelerek karışık 

yöntemlerle hazırlanıp yoğrulur. Bu gibi kavramlarda oluşum hep komplike ve çok yönlüdür. 

Bu bağlamda din, sanıldığı gibi, katıksız ve saf sayılamaz; böyle bir alanda da karşılıklı etkileşim 

alış-verişi ilkesi düzeyinde görünür, öyle de geçerlidir. Kültür alanında etnik köken, ulusal 

ögeler, dil, gelenek, görenek ve töreler, tasada, kıvançta, iyi günde, kötü günde ortaklık duygusu 

kültür alanındaki temel ana unsurları oluştururlar, hattâ şovenizmden arındırılmış ulusal onur bile 

bu sıralamaya dahil edilebilir, bunlar, toplumsal gerçeklerdir, yadsınamazlar. Özetlersek, bunun 

yanında “Kültür, soyut ve somut değerliliklerin ve değersizliklerin üretim sürecini de içerir.” Ama 

yine de unutmayalım ki, her kültür ürünü, diyalektik ilke gereği, kendi karşıtını da her zaman 

içinde taşıyıp barındırır. Tez, anti-tez, sentez oluşumu ve ilkeleri burada da geçerliliğini korur. 

XIII. yüzyılda Anadolu’da oluşturulan dinsel ağırlıklı özgün Aydınlanma’nın çekirdeğinde, 

harcında, temelinde, binasında ve çatısında yukarıda açıklanmaya çalıştığımız maddi ve mânevi 

ögelerin hepsi elbette vardı. Çünkü kültür salt değerlilikleri içermez, bunun yanında, insanın içine, 

içselliğine de yönelip bakar; oysa, yine onun yarattığı uygarlık öyle değildir; o hep dışa, dıştaki 

nesnelere, hak hukuk gibi dış belirleyimcilere yönelir, oralarda uğraş verir. Demek ki, bu yönüyle 

de kültür, insanlığın tarihsel gelişimiyle yakından bağlantılıdır; hatta, daha kaba taslak şekilde de 

olsa, tarihe şöyle bir göz attığımızda, insanlığın evriminin, düz ve doğrusal bir çizgi izlemediğini, 

kültürün, insanlığın tarihsel evrimi içerisinde bir üst aşamaya çıkma uğraşının türevi olarak 

ortaya çıkıp bağırdığını görürüz. Hatta giderek; İlk Çağ, Orta Çağ, Yeni Çağ ve bu çağın temel 

belirleyicilerinin başında bile, Aydınlanma olgusunu öngörecek bazı temel katkıların bulunduğunu 

söyleyebiliriz. 

Bütün bunların yanı sıra, tevhit kavramı etrafında odaklaşan tasavvufun geniş yelpazesi altında, 

Kuran-ı Kerim’inin üzerindeki simsiyah örtüyü kaldırarak şeriatın ördüğü kalın kabuğu kırarak, 

İslâm mentalitesinin tevhit kavramının gösterdiği noktada, elele, gönül gönüle, tüm insanların 

ayni inançta birleşmesi ve kendi aralarında bir olması ve yine kendi aralarında başka başka fıkralara 

ayrılsalar bile, sırf bu noktada bir olmaları anlamına gelir ki; bu Alevi-Bektaşi dünyasındaki 

inanç ve felsefik anlayışın Tanrı ile bir olmak, varlığın birliği demek sayılan Vahdet-i Vücûdçu 

felsefenin özünde şiirleşerek, daha büyüsel bir ortama girmeye başladığının ilk izleri, tohumları 

sayılabilir. Yine bu, giderek Anadolu Aydınlanmasının temelindeki atomsal çekirdeği oluşturan 

güzel değerlerin çevresinde dönüp dolaşan görüşler olmuş ve daha gerçekçi bir kimlik ve anlamlar 

kazanmaya başlamıştı, böyle bir içerik oluşturmuştur. 

İşte bu nedenledir ki, Bâtınî felsefesinde, tanrı insan birliği, giderek “Ene-l’Hak” kavramında 

gerçek anlamını ve özünü bulmuş, zaman sürecinde her şeyi yoğurup yapan Allah, insanı ve doğayı 

yaratmakla kalmayıp, bütün bunlarla evrende bir tür kendi görünüm ve yansımasını vermek 

suretiyle sözünü ettiğimiz aydınlanmadaki gerçek yerini, anlamını ve önemini kazanıp korumuştur. 

Böylece bu özgün aydınlanmada, bütün taşlar yerli yerine oturmuş, sular durulmuş, her şey 

yoluna girmiştir. Yine bunun yanı sıra, aydınlanmadaki gizli anlayışta birikip tortulanan, Tanrı 

ile olan ilişki, itiraz ve eleştiri şeklinde geniş bir elastikiyet alanı ve içeriği kazanarak beyinlerde 

ve gönüllerde görülen aşk ve yârenlik ilişkisi olarak ortaya çıkmıştır. Nitekim Muhyiddin ibn 

Arabî, Şahabeddin Suhreverdi ve benzerleri özgülünde oluşan bu felsefe, İslâm’ın kendi içinde 

başlayıp derinleşen değişik bir anlam kazanmış, din kendi kendine üzerindeki kabuğu kırarak derinleşmeyi, 

içtenliği oto kritiği öğrenerek şekilcilikten, sığlıktan, kuruluktan, korkaklıktan hızla 

uzaklaşarak derin uçurumlarda koşmaya, yeni anlam ve soluklar kazanmaya, büyük yollar kat 

etmeye başlamıştır. 

Gerçekte, Vahdet-i Vücûdcu anlayışın esası ile ilk kaynağının Hint Felsefesi olduğu yadsınamaz 

bir gerçek sayılmalıdır. Ama Vahdet-i Vücût felsefesi, bu yeni açılımlarıyla İslâm’ın kendi 

içinde başlayıp derinleşen, çeşitlilikler kazanan yeni bir anlam ve içerik olarak,bu iklimde bütün 

azametiyle doğmuş, canlı ve sınır tanımayan bir kültür ürünü olarak kendini günümüze değin 

taşımasını bilmiş ve XIII. yüzyıldaki Anadolu Aydınlanması’yla da tarihe adını altın harflerle 

yazdırarak sosyal ve kültürel alanda gerçek ve saygın yerini almıştır. 

Anadolu’da XX. yüzyılda, 1919-1923 yılları arasında çiçeklenmesi başlayan son aydınlanma, 

daha değişik bir kimlik ve daha evrensel nitelikler içermektedir. Ancak, bu son aydınlanmanın 

XIII. yüzyıldaki aydınlanmadan etkilendiği, bazı benzer yönleri bulunduğu, her ikisinin de temelde 

hoşgörü, iyilik, doğruluk, dayanışma, gerçeklik ve sevgi üzerine kurulmuş olduğu açıktır. • 

24 Sayı 27


KADIN OZANLARIMIZ 

Ayhan Kaleli (Deli) 

Ahmet Koçak 

AYHAN KALELİ 9 Mart 1968 Malatya 

doğumlu. İlkokulu Malatya’da, ortaokulu 

İstanbul’da okudu. Geçim koşullarının zor 

olması nedeniyle çocuk yaşta çalışmaya başladı. 

1988 yılında evlenen ozanımızın, iki oğlu 

var. Ozanımız ilk şiir denemelerine ilkokulda 

başlamış. Daha sonraki süreç için şunları söylüyor: 

“dünya görüşüm, yaşadıklarım ve duygularım 

olgunlaştıkça şiirlerim de ona göre 

şekillendi”. 

Ozanımıza Deli mahlasını Malatya 

Arguvan’ın Minayık ocağından Hüseyin 

Orhan Dede vermiştir. 

Ozanımızın halk ozanlığı geleneği üzerine 

görüşleri ise şöyle: “Halk ozanı olmak, 

bütün dünyaya aynı gözle bakabilmek ve 

yaşadığın dönemi tarihi bir belge haline 

getirebilmek demektir”. 

Günümüz kadın ozanlarımızdan Ayhan 

Kaleli, kalemi güçlü, tasavvuf ehli bir hak 

âşığıdır. 

Hak Kelâmı 

Hak kelâmı çalar söyler sazımız 

Dil bilmeze gayet kolay söz gelir 

Muhabbette dosta geçer nazımız 

Pişer canı fikri kâmil öz gelir 

Damla damla düşer çeşmi yaşımız 

Kerbelâ’da şehit mazlum şahımız 

Tene değil insanlığa lafımız 

Zalim tığlar gözümüzden yaş gelir 

Can bedende gezip gördük elleri 

Baldan tatlı bize dostun dilleri 

Yağar üstümüze dostun gülleri 

Atar başımıza elden taş gelir 

Cam değil ki, gönül canda kırılmaz 

Hak deyince dost ayrılmaz 

Bir olmadan hak yoluna varılmaz 

Deli derler her sözümüz boş gelir 

Turap 

Turap olmak arifliğin nişanı 

Talip olan yüzün Hakk’a çevirir 

Erenlerin engin olur lisanı 

Acımış dilleri bala çevirir 

Toprak olur ayakaltında kalır 

Hakikat sözünden hisseler alır 

Gönlünü yok eder menzile varır 

Aşılmaz dağları yola çevirir 

Sinesinde gonca güller açtırır 

Dostu sever sermayesin artırır 

Muhabbetle aşk ateşin yaktırır 

Kurumuş dalları güle çevirir 

Deli gibi sevmesini bilirsen 

Aşka düşüp buzlar gibi erirsen 

İkrarını bir gerçeğe verirsen 

Sultan seni turap kula çevirir 

Hüdai 

Ardımda bırakıp gittiğim dünya 

Söyleyin türkümü diller ağlasın 

Ne bir murat aldım ne de bir fayda 


Ne nazlı bebeğe ninni söyledim 

Ne bir güzel sevdim gönül eyledim 

Ne kusur ettim de bilmem ne eyledim 


Yüzler sürdüm dergâhların tozuna 

Mızrap vurdum erenlerin sazına 

Katlanmışım cümlesinin nazına 


Akıl ermez bu dünyanın işine 

El etti de düştüm yarın peşine 

Deli gibi yandım aşk ateşine 


Yağmur Gibi Düştük 

Toprak Üstüne 

Yağmur gibi düştük toprak üstüne 

Çamur olup bir bedene ten olduk 

Nefes verilince gönül köşküne 

Akıl aldık cennetinden men olduk 

Ayrı değil farklı farklı düşünce 

Eldir deyip ikiliğe düşünce 

Uğraşırsın bütün ömrüm boyunca 

Gelip giden mihmanlara han olduk 

Allah birdir neden dinler övülür 

Hak katında canlar eşit görülür 

İnanmayan aşk narına gömülür 

Piştik ateşinde şükür can olduk 

İkrar verdik Şah-ı Merdan Ali’ye 

Süre geldik Hacı Bektaş Veli’ye 

Beyan etmek nasip oldu Deli’ye 

Baba Mansur evladına cem olduk 

Kul Olursun 

Hazır yapılmış dünyaya 

Sanki senin kurulursun 

Gücün yetmez Hak olmaya 

Taşıyamaz yorulursun 

Saza vurdun üç beş mızrap 

Eller yazmış olma kitap 

İnsanlığa eyle hitap 

Fikri paksan var olursun 

Koyun güden çoban olma 

Hep sözlerin elden alma 

Sonra sacın başın yolma 

Cennetimden kovulursun 

Gözü değil gönlünü aç 

Lazım değil başıma taç 

Yol bilirsen gönüldür haç 

Bu kafayla yok olursun 

Ne Süleyman ne de Harun 

Hükmederdi yok firavun 

Yarat bir can sonra savun 

Bir zerre ile boğulursun 

Deli demiş sana gardaş 

Hoş sineme kurdun bağdaş 

Bırak teni canla uğraş 

Belki Hakk’a kul olursun 

Huylarım 

Şu kötü huylarım ne de kıymetli 

Ölmeden ölmek de ne zor iş imiş 

Yaşamak güzel de ölüm heybetli 

Arzularım hayal masal düş imiş 

Kıymetin bilmedim geçti baharım 

Gezdirdim başımda kara dumanım 

Bir işe yarar mı bilmem imanım 

Günahım içimde yanan köz imiş 

Yar dediğim acı oldu ömrüme 

Yaralarım göz göz olmuş kime ne 

Sözler hançer gibi batar sineme 

Gözümden dökülen kanlı yaş imiş 

Deli isen akıl başta kuş olur 

Arif isen her söz dile hoş olur 

Cahil isen başa gelen taş olur 

Hak bilene yalan dünya boş imiş 

Ah Çeke Çeke 

Karardı gül bahtım geceye döndüm 

Yar senin derdini ben çeke çeke 

Çıra gibi yaktın gidince söndüm 

Yüreğimde derdin ah çeke çeke 

Coşkun seller ile kaynadım coştum 

Bir köle misali peşine düştüm 

Ne dedim de yârim sen bana küstün 

Ölürüm derdinden ah çeke çeke 

İstersen aşkıma Deli deyip gül 

Ben sana yanmışım yalnız bunu bil 

Beni anlamadın sen dengini bul 

Yar birazda sen yan ah çeke çeke 

Vay 

Kendini unutup ele karışma 

Ararda kendini bulamazsın vay 

Bilmediğin sözle kemle konuşma 

Söz ile menzile varamazsın vay 

Herkes ateşini içinde taşır 

Başı kirlenenin tırnağı kaşır 

Yükü taşımaktan her yeri nasır 

Bu hal ile turap olmazsın vay 

Alev alev yanar ocağın közü 

Sanma imdat eder gerçeğin özü 

Genç iken gezip de görünce güzü 

Elin ateşiyle pişemezsin vay 

Eşilir mezarın gayet çok derin 

Sızılı kesilir inan bedenin 

Cehennem mi derin cennet mi serin 

Başında bir duman dolanırsın vay 

Gidip gelen var mı bilsen ahrete 

Deli deyip gülme düşme hayrete 

Halin ne olacak sor bir millete 

Sonra kâinatta yok olursun vay 

Mart 2007 25

SERÇEÞME 

BEN OZANIM / ANKARA’YA ADLI ALBÜMÜ YENİ YAYINLANAN 

Selahattin Akarsu ile Söyleştik 

OZANLIK geleneğinin önemli temsilcilerinden 

Selahattin Akarsu’yla sıcak, samimi 

bir sohbet gerçekleştirdik. Ben Ozanım 

/ Ankara’ya adını taşıyan yeni albümünde toplumsal 

sorunlara, haksızlıklara, eleştirel ve yalın 

bir bakış açısıyla yaklaşıyor. Diğer albümlerinde 

olduğu gibi bu albümde de gelenekten 

beslenip, anonimleşen türküler görüyoruz ve 

yine Selahattin Akarsu besteleri önemli bir 

yere sahip. Selahattin Akarsu, ozan olmanın, 

kişiye yüklediği sorumlulukların bilinciyle 

hareket ediyor ve yetkin, usta bir dille; sazını, 

sesini, sanatını hissetmemizi, sevmemizi 

sağlıyor. Halkın derdini, kendi derdi edinmiş, 

korkusuzca sazın teline vuran ozanımıza kulak 

verelim: 

Öncelikle siz tanıyarak başlayalım 

söyleşimize. Selahattin Akarsu kimdir? 

• Ben Sivas’ın Kangal İlçesinin Minerakaya 

Köyünde doğmuşum. Evli ve 3 kız çocuğu 

babasıyım. İstanbul, Örnektepe’de ikamet ediyorum. 

Sanatçılara uygulanan geriye dönük 

borçlanma yasasından emekli oldum. Şu anda 

Hacı Bektaş Veli Anadolu Kültür Vakfı İstanbul 

Şubesi-Okmeydanı Cemevi’nde, yönetim 

kurulu üyesi olarak kültür sanat çalışmalarını 

yürütüyorum. 

Muhlis Akarsu’nun yeğeni olmanız, 

ondan etkilenmeniza neden oldu mu? 

• Nasıl etkilenilmez ki, çok büyük bir ozanın 

yeğeni olmam dolayısıyla, bir kere kan bağım 

var. Kendimi bildim bileli ben Muhlis Akarsu 

dinlerim. Ona benzersiz bir sevgi ve saygı 

besliyorum. Her şeyiyle benim hayranlık duyduğum 

ve örnek aldığım bir ozandır. Onun 

dışında müziğe olan büyük bir aşkım var. Bu 

duygularımı şöyle dile getireyim; ben çocukluğumdan 

beri, Muhlis Akarsu’nun plaklarını 

dinleyerek büyüdüm -Muhlis Akarsu’nun 

dışında büyük ozanlarımızdan, Mahsuni’nin, 

Aşık Daimi’nin, o büyük üstatların plaklarını, 

kasetlerini de dinleyerek-. Kasetlerimde 

de Akarsu türküleri okudum. Son dönemlerde 

kendim yapıyorum türkülerimi. Ne demişler 

“Göl yerinde su eksik olmaz” 

Yeni kasetiniz çıktı. Hem Alevi Bektaşi 

deyişlerinin gelişiminden hem de yeni 

kasetinizden konuşalım. 

• Ben bir Alevi çocuğuyum, Alevi dedesinin 

çocuğuyum. Bizim soyumuzda dedelik var, 

Seda Coşkun 

seyitiz biz, baba tarafından ocakzadeyiz, Kocaleşker 

oğullarındanım. Alevi Bektaşi geleneğinden 

geldiğim için deyişlerin ben de çok 

büyük yeri vardır. Köyümüzde yıllar önce 

yapılan, cemlere katılırdım, Alevi dedelerin 

cemlerini hatırlıyorum. Gerçi çok fazla cem 

olmazdı, senede bir iki defa perşembe günleri 

cem yaparlardı, o yoksulluktan dolayı, ama 

aklımdadır. Alevi deyişlerini hep o dedelerden 

dinlerdim. O zaman Muhlis Akarsu’da zakirlik 

yapardı. Bizim köylerde de, yakın köylerde de 

dedelerle birlikte, zakirlik yapardı, deyiş, mersiye 

okurdu. 

Ben dayım Muhlis Akarsu’nun, sağlığında 

bir iki tane kaset çıkardım. Onun beste ve 

deyişlerini seslendirdim. Bana kendisi şöyle 

derdi: “Bir gün gelecek sen benim tahtıma oturacaksın” 

Tabii böyle bir şey mümkün değil, 

kimse kimsenin yerini alamaz. Ama söylediğim 

gibi üzerimde etkisi çoktur. Onun kasetleri, 

plakları, beni söz ve türkü yazmaya da itti. 

Daha sonra, türkü yazmaya başladım. O talihsiz 

olaydan, Sivas katliamından sonra, türkü 

çalışmalarıma ağırlık verdim. Çok severek, 

Akarsu’nun plağını dinlerdim, bir arkasını, bir 

önünü. Annem bazen kaygılanırdı, şöyle derdi: 

“Oğlum bu kadar sık dinleme, sana bir şey olacak” 

Daha sonra da ASM’de dayım Akarsu’nun 

anısına bir kaset yapmam zorunlu oldu. Onun 

anısına ithaf edilen bir kaset çalışması yaptık. 

Bu gelinen süreçte ise iki sene arayla bir kaset 

yaptım ve son olarak da beşinci kaset-CD piyasaya 

çıktı. Beşinci ve son kasetim, Ben Ozanım 

/ Ankara’ya adını taşıyor 

Bu albümde toplumsal ve siyasal 

sorunlarımızı dile getiren taşlamalara, 

yergilere rastlıyoruz. 

• Oluşturduğum eserlerimde bu özellikler var. 

Bir eseri yazarken, ona hazırlanmıyorsun, bir 

anda geliyor. Dünyada olan biteni büyük bir 

merakla izliyorum, dünya insanlığının gelişmesine 

kayıtsız değilim. Örneğin orada dinlediğiniz 

Ankara’ya türküsünde; 

“Bir oyum vardı vermiştim 

Çekip gitti Ankara’ya 

Elimden aldı lokmamı 

Yutup gitti Ankara’ya 

Ankara’ya Ankara’ya 

Yazık oldu fıkaraya 

Boş verirsen bu dünyaya 

Her zaman kalırsın yaya” 

Selahattin Akarsu, 

Yılmaz Güney’in 

Paris’te, Père Lachaise 

Mezarlığındaki 

kabrinin başında 

Bu bir anlık bir şey. Beş dakika ya da on 

dakika içerisinde dörtlükler meydana geliyor. 

Bu eserlerimizi sağlığımızda anlamazlarda, öldükten 

sonra değer verirler. “Ne güzel yazmış, 

söylemiş” derler. Bu hep böyle olmuştur. Toplumsal 

içerikli yönleri olan türkülerim ağırlıkta 

olacaktır, türkülerimde belli bir noktada 

Akarsu tarzı hakim, bu çizgide yürüyorum. 

Albümünüzün geneline baktığımızda 

neler var? 

• Usta malı deyişler, türküler var. Diğerleri 

bana ait eserler. 

Halk ozanlarının geleneği ve kültürü 

yaşattığına inanıyor musunuz? Hala 

devam ediyor mu ozanlık geleneği? 

• Hala devam ediyor. Ancak koşullar insanları 

biraz uzaklaştırmış denilebilir. Yoksa ozanlık 

ölmedi ki, ölmez de, mümkün değil. Bakıyorsunuz 

geçmiş dönemdeki ozanların yazdıkları, 

hala türkülerde, sanatçılar tarafından da okunuyor. 

Bu işte olumsuz gördüğüm taraf ise yenilik 

yapılmaması. Buna rağmen pek çok yazan 

ozan var, ama ismi, duyulmamış, tanınmamış. 

Pek çok kitap var, bestelenmemiş şiirler mevcut, 

türkü olacak kalıplarda, türkü motifinde 

yazılmış. Sürüyor ozanlık, sürecek de. Yaşanan 

durgunluk, teknolojiden mi, dünyada gelişen 

olumsuz olayların etkisi mi bilinmez. İnsanlar 

artık eskisi gibi ilgilenmiyor, türkülerin içinde 

yaşamıyor gözükse de türküler ölümsüzdür biliyorsunuz, 

ama üretkenlik yok, bu bir gerçek. 

Mahsuni Şeriflerin, Pir Sultanların, o büyük 

ozanların yazdıklarını şimdi insanlar yazamıyor. 

Niye yazamıyor; o hayatı yaşamadığı için, 

onların yaşamı çok farklıydı, şimdiki durum 

ise biraz daha farklı. Yazılmıyor, eski ozanlarımız 

da olduğu gibi yazılmıyor, yazanlar da 

seslerini duyuramıyor. 

İnsanların belki birbirlerine 

bağlılıkları azaldı. 

• Evet, insan ilişkilerinde kopukluklar var 

ve ne yazık ki günden güne zayıflıyor. Dayanışma, 

insan sevgisi yok oluyor ve genel bir 

bencillik söz konusu. Günümüzde hakim olan 

globalleşen, rezilleşen bir sürece doğru gidiyoruz. 

Bu bizi derinden etkiliyor. Bizim üretkenliğimizi 

olumsuz bir şekilde etkileyen nedenlere 

olumlu çözümler üretmek lazım. Bugün 

hala Mahzuni’nin, Muhlis Akarsu’nun, Aşık 

Daimi’nin, bildiğimiz ozanların, türküleri günümüzde 

yaşıyor, farkındaysan hiç yeni üretim 

yok, ya da son derece az. 

Örnek aldığınız diğer sanatçılar 

kimler? 

• Muhlis Akarsu, Mahzuni Şerif, Davut Suları. 

Çok fazla yok diyebilirim. Ama en çok etkilendiğim; 

Muhlis Akarsu ve Mahsuni Şerif. 

Yön FM’deki programınızdan 

bahsedelim, Aşıklar Meclisi’nden. 

• O program kendiliğinden oluştu. Radyolar 

kuruldu, 1993 yıllarında, Yön FM’nin dışındaki 

diğer radyolarda da peş peşe gelişti. Diyebiliriz 

ki, halk müziği çalan, Alevi deyişleri 

çalan radyoların içinde emekten yana tavır 

koyan bir Yön FM’di. Orada arkadaşlarımız, 

26 Sayı 27

SERÇESME 

SERÇEÞME 

akademik çalışma yok, diksiyon yok, bu şartlar 

altında teklif ettiler. 

Ben programcılığı bilmem, ne yapacağım 

dediğimde: “Sazını alıp geleceksin, iki tane de 

konuk bulacaksın, sohbet edeceksin, bu kadar” 

dediler. “Kolay” dedim o zaman. Yön FM’de 

Aşıklar Meclisi isminde. Sevgili yönetmenimiz, 

Murat Taylan’ın da burada çok emeği var. 

İlk radyo programcılarından, ayrıca genel yayın 

yönetmenimiz. Aşıklar Meclisi çok uzun 

sürdü, nasıl oldu, ben de anlayamadım, orası 

bir okuldu ve o okulda yetiştim sanki. 

Kaç yıl sürdü? 

• On yıl sürdü, kesintisiz, orada arkadaşlarımız 

“yeter artık” demediler, ben dedim. On yıldır, 

bu program sürüyor, Aşıklar Meclisi, “yeter 

artık, ben yapmayacağım” dedim ve bıraktım. 

Dönüp baktığımda çok da iyi geçtiğini düşünüyorum. 

Hemen hemen bütün ozanları konuk 

ettim. Mahzuni Şerif’ten, Ali Ekber Çiçek’e 

kadar. Aşık tarzında okuyan, ya da aşıklama 

okuyan insanların çoğunu. Ben bile unuttum 

sayısını. Aşıklar Meclisi adlı programı biz Yol 

Televizyonu’nda gerçekleştirmek istiyoruz, bu 

konuyla ilgili görüşmelerimiz sürüyor. Daha 

önce Yeditepe Televizyonun deneyim sahibi 

olmuştum, önümüzdeki günler içinde de bu 

programla sizlerle olmayı umuyorum. 

Vakıftaki çalışmalarınızdan 

bahsedelim biraz da. 

• Bildiğiniz gibi Hacı Bektaş Veli Anadolu 

Kültür Vakfı yönetimi kurulunda görevliyim. 

Çeşitli birimlerdeki arkadaşlarımızla görev 

dağılımı yaptıktan sonra, benim yapacağım iş; 

kültür sanat, görevi oldu. Vakfın kültür sanat 

bölümünde görev yapıyorum şu anda. Sanatsal 

alanda; paneller, konserler, dinletiler, periyodik 

olarak anma günleri düzenleniyor. Anma 

günlerimize özellikle önem veriyoruz. Bizim 

kültürümüzün en önemli yapı taşlarından, 

taşıyıcılarından olan aşıklarımızın, ozanlarımızın, 

yazarlarımızın konuk edildiği, kitleye, 

halka yönelik bilinçlendirme, bilgilendirme 

seminerleri ve dinletiler gerçekleşiyor, oldukça 

da iyi gidiyor. 

Buradaki ilgiden memnun musunuz? 

• Evet, memnunum. Okmeydanı bölgesi Alevi 

halkın, ilerici demokrat insanların yaşadığı bir 

bölgedir. Bu bölgede Hacı Bektaş Veli Anadolu 

Kültür Vakfı ve cemevi var. On üç yıl oldu 

kurulalı, burada yaşayan herkesin de çok büyük 

emekleri var, halkın ilgisi, sevgisi var. 

Halk müziğinin dünden bugüne 

gelişimini ve günümüzdeki yerini nasıl 

değerlendiriyorsunuz? 

• Yenilik yapmamız gerekir. Müzikte tekelleşmeyi 

kırmamız gerekir, tabii ki zor. Şöyle 

ki; müzikteki tekelleşmeyi kırmadıktan sonra, 

paylaşımı gerçekleştirmedikten sonra, biz bir 

yere varamayız. 

Bakıyoruz sanatçı arkadaşlarımızın tavırlarına; 

birliktelik yok, dayanışma yok, tekrar 

yineliyorum; üretkenlik yok. Çok çalışmamız 

gerekir, istediğimiz noktada değiliz. Ayrım 

var sanatçılar arasında, medyatik sanatçı diye 

nitelendirdiğimiz, kendini duyurmuş, kendini 

bir şekilde gündeme taşımış insanların hizip 

hastalıkları çok, sanatçı olmaktan, sanatçı duruşundan 

uzaklar. Diyebilirim ki; kendini ön 

plana koymuş, sanatı onun arkasında kalmış. 

Bu durum müziğimizi yanlış ve olumsuz bir 

tarzda etkiliyor. 

Eskilerden güzel örnekler verirsek, Ruhi 

Su olsun, diğer bahsettiğimiz ozanlar olsun. Bu 

ozanlarımızın kaygıları yokmuş, günümüzde 

piyasada yer almak için kaset çıkarmayı yeterli 

görülüyor. Sistem de bunu destekliyor. Sistem 

sanatçıyı yaratıyor, ancak sanatçılar arasında 

da eşitsizlikler yaratıyor, uçurumlar yaratıyor. 

Kendini duyuran insanlar geriye dönüp 

bakmıyor, kimse kimseye yardımcı olmuyor. 

Günümüzde bu çelişkiler çok büyük. Gelinen 

noktaya ben çok kızıyorum. Sanatçılar sanatını, 

kafelerde, barlarda yapıyorlar. 

Buna karşı mısınız? 

• Evet, son derece karşıyım. “Yapmalıdır, ekonomik” 

diyorlar, ama başka olanakları düşünmek 

gerek. Ben şahsım adına kafe, barlarda 

türkülerin dile getirilmesini, özellikle de Alevi 

deyişlerinin, içkilere meze edilmesini doğru 

bulmuyorum. Bunu bütün içtenliğimle dile getiriyorum; 

çok yanlış. 

Yeni kasetinizin tanıtımı için konserler 

düşünüyor musunuz? 

• Benim en çok yapmak istediğim de, geniş 

halk kitlelerine seslenebileceğim konserlerde 

yer almak. Bu düşünceyle konserlere ağırlık 

veriyorum. Avrupa’da, burada, dernek toplantılarında 

konserlerim var, televizyon programlarım 

olacak. Bu şekilde çalışmalarım sürecek. 

Ayrıca müzik firmamın da desteğiyle, çeşitli 

çalışmalarla halka ulaşacağız. Eskiden ozanların, 

halka ulaşması gönül birliği yoluyla gerçekleşiyordu. 

Çünkü dinlemeye istekli, hevesli 

halk, ozanını tanıyordu. Köylerden kentlere 

ozanlar gelir, plaklar tanıtılırdı. Şimdi medyanın, 

her konuda desteği gerekiyor. Benim esasen 

öyle bir derdim yok, ben doğru işi yapıyorsam, 

kitlelere ulaşacaktır, yeteri kadar olmasa 

da ulaştığı kadarı da bana yeter. 

Halkın türkülerden, kendi 

değerlerinden uzaklaşmasını neye 

bağlıyorsunuz? 

• Kötü yapıtlara bağlıyorum, kötü yorumculara 

bağlıyorum. Hızlı bir şekilde tüketilme söz 

konusu. Hep söyleriz, eskiden çok daha ilgi 

vardı, konserlere büyük ilgi vardı. Bir Mahzuni 

konseri yapıldığı zaman yer yerinden oynardı. 

Bugün baktığımızda, her yerde, etkinlik ve 

konser var, bıktırıldı diye düşünüyorum, halk o 

kadar doydu ki, ama o türkü dinleme zevki ve 

alışkanlığı hala insanlarda var. Ancak insanlar 

artık kötüyü iyiden ayırt etmeyi öğrendi. Gelenekten 

beslenen ozanlarımız, bu işi hakkıyla 

yapan insanlarımız hala büyük bir zevkle dinlenmeye 

devam ediyor. 

Son olarak ne söylemek istersiniz. 

• Size ve derginize çok teşekkür ederim. 

ALİ İHSAN DOĞAN (KUL İHSAN) 

Duaz 

Gelin canlar hu çekelim 

Murteza’nın aşkına 

Bilinmez mi kimden geldi 

Muhammed’in hatemi 

İmam Hasan hulk-ı Rıza geçir 

gönül köşküne 

Mahşere dek unutulmaz 

Şah Hüseynin matemi 

İmam Zeynel Abidin’le zindan olur 

bu günler 

Bakır Cafer i Sadık’la 

çözümlenir düğümler 

Musa Kazım Rıza ile sermest olur gönüller 

El aman ey canda canan umman 

eyle katremi 

Takı Nakı Askeri den demin alır özümüz 

Mehdi sır olmuştur derler 

onu görür gözümüz 

Pir Hacı Bektaş Veli’ye ikrar ettik sözümüz 

Kul İhsan’ım medet mürvet 

af eyle sen hatamı 

ÖZLEM RENDE 

Bir Zaman 

Bir zaman var 

Kimi zaman yakınımdadır 

Tutmak isterken elimden kaçıp gider 

Kimi zaman gelir uzağımdadır yetişemem 

Bir zaman vardır 

Beni alıp götürür memleketimin 

diyarlarına 

Yurdumun güzel insanlarıyla tanıştırır 

Anadolu’mun toprak kokan yollarından 

geçeriz 

Elleri hamur kokan analar görürüz 

Orak biçmekten beli bükülen ihtiyar 

dedeleri görürüz 

Alacakaranlıkta okuma sevdasına düşen 

çocuklar görürüz 

Bir zaman ki bu ne zaman 

Şimdi kapımı çalıp içeri girecek olan 

bir misafir 

Beklenmedik bir konuktur. 

HASAN ÖZTÜRK (BERRAKİ) 

Olur Bir Gün 

Bir olsa gönüller bayram eğlenir 

Kırkların makamı seyran eğlenir 

Gönüller hünkâra hayran eğlenir 

Ömür mevsim mevsim yaz olur bir gün 

İnsanın zulmüne seyre duranlar 

Yalan üzerine zemin kuranlar 

Haram lokma ile kul doyuranlar 

Kırkların ceminden yoz olur bir gün 

Berraki bu sesine uyar uyanır 

Elini yüzünü yuar uyanır 

Sağır sultan bile duyar uyanır 

Sivrisinek bile saz olur bir gün 

Mart 2007 27

SERÇEÞME 

ŞÜKRÜ BABA 

Sultan-ı Nevruz 

Akşamlar aşk olsun bayram gecesi 

Bu ayın nurudur Sultanı Nevruz 

Fazlı Şahım budur dilek gecesi 

Ne Mübarek gündür Sultan-ı Nevruz 

Bayram kutlu olsun açılmış güller 

Konmuşlar meydana garip bülbüller 

Esmai Hayderi zikreder diller 

Ne Saadet bize Sultan-ı Nevruz 

Muhammet Mustafa Sultanı Cihan 

Ali’nin sırrını çün kıldı beyan 

Hatice sırrından kamusu şâdân 

Ruha Safa verir Sultan-ı Nevruz 

Saadet hırkasını büründü Ali 

Velayet tacını vurundu Ali 

Melek secde etti bilindi Ali 

Nübüvvet sırrında Sultan-ı Nevruz 

Muhabbet şehrinin nurdan yapısı 

On iki imamdır cennet kapısı 

Hak’a secde eder kulun hepsi 

Dilekler kabuldür Sultan-ı Nevruz 

Sakii kevserdir ol Şahı merdan 

Sundular kevseri ol demde heman 

Süreriz demleri yıkılsa cihan 

Şah olur kalbimiz Sultan-ı Nevruz 

On dört masumu pak sırrı sırrullah 

Ayini cem içre nuru nurullah 

Cümlenin muradın verici Allah 

Bizi de Şâd eder Sultan-ı Nevruz 

Şükrü Baba söyler, bu deme şükür 

Nurunu, sırrını kırdı tefekkür 

Muhammet Ali’dir dilinde zikir 

Ne mürüvvet bize Sultan-ı Nevruz 

HÜSNÜ BABA 

Nevruz Bayramı 

Gönüller Şad oldu ilkbahar geldi 

Nevruz bayramına eriştik ya Hu… 

Çemen zar şevk ile nüra bezendi 

Nevruz bayramına eriştik ya Hu... 

Gelin cümle canlar birlik olalım 

Arzı niyaz edüp dâra duralım 

Muhabbet bezminde zevkler bulalım 

Nevruz bayramına eriştik ya Hu... (...) 

Hüsnü Baba’m derki Ali’dir Şahım 

Ehli Beyt yolunda fedadır canım 

Bunlarla kaimdir benim imanım 

Nevruz bayramına eriştik ya Hu... 

ERDOĞAN AYDIN 

Kimlik 

Mücadelesinde 

Alevilik 

Birinci baskısı 

“Aleviliği Ne Yapmalı” 

adıyla yayınlanan kitabın 

ikinci baskısı çıktı 

ISBN: 975-9169-40-1 

Kırmızı Yayınları, 2007 

14 x 20 cm boyutunda 400 sayfa 

Tel: 0216.371 36 29 

Burada Sonuç Bildirisini Yayımladığımız Abant Platformu’nun Alevilik Üzerine 

Toplantısını Gelecek Sayıda Daha Geniş Ele Alacağız 

13. Abant Platformu Toplantısı - Değerlendirme Metni 

17-18 Mart 2007 tarihlerinde gerçekleşen 13. Abant Platformu toplantısında akademik ve entelektüel 

çevre ile Alevî toplumunun temsilcilerinden 45 müzakereci ve 100 dolayında gözlemcinin 

iştiraki ile “Tarihi, Kültürel ve Aktüel Boyutları ile Alevîlik” konusu tartışılmıştır. Toplantı 

boyunca aşağıdaki hususların altı çizilmiştir. 

İslam tarihi ve Türk-İslam kültürünün önemli ve özgün yüzlerinden biri olan Alevîliğin, 

tarihî arka planı, teolojik karakteri, kültürel ve folklorik boyutu ile ilgili gözlenen bilgi eksikliklerinin 

bir an önce giderilmesi, hem bu mirastan daha geniş çapta yararlanılması hem de 

bu yapıya mensup kimselerin haklı taleplerinin sağlıklı çözümlere kavuşturulması ülkedeki 

sosyal barışın pekiştirilmesi açısından zaruret arz etmektedir. 

Alevîlik, tarihî kökleri itibariyle X. yüzyıldan itibaren İslam’ı kabul etmeye başlayan konar-göçer 

oymakların, bu yeni dini önceki bazı inanç ve gelenekleriyle, bir biçimde bağdaştırdığı 

sosyo-kültürel bir yapı olup, XI. ve XIV. yüzyıllarda Anadolu’ya taşınmış, XV. yüzyılda 

Safevilik’le birlikte oniki İmam Şiiliği’ne ait bazı kavramları kendi kültürel dokusuna adapte 

ederek almış, XVII. Yüzyılın ikinci yarısına kadar Osmanlı merkezi yapısına fiili muhalefette 

bulunmuş, daha sonra içe kapanarak varlığını devam ettirmiş, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunda 

diğer kesimler gibi aktif rol oynamış ve bugüne kadar varlığını sürdürmüştür. 

Alevîlik, baştan beri İslam’ı bir kimlik olarak benimsemiş, önceki bazı anlayış ve geleneklerini 

İslamî bir çerçeveye oturtma gayreti içinde olmuş, yol uluları, Anadolu ve Balkanların 

İslamlaşmasında önemli katkılar sağlamıştır. 

Alevîlik tümüyle, itikadî tartışmalara bağlı olarak ortaya çıkan bir yapı olmadığı için, kendine 

has sistemli bir teoloji kurma konumunda olmamış, İslam’ın inanç konularını içinden geldiği 

tarihi surece paralel bir nitelikte algılayıp yorumlamıştır. 

Alevîlik, belli ölçüde, diğer dini yapılar gibi, doğup geliştiği ve ulaştığı coğrafi mekânlardaki 

kimi anlayış ve uygulamaların tesirine maruz kalarak “senkretik” bir niteliğe bürünmüş 

olmakla birlikte, ana unsur, belirleyici öğe İslam olmuştur. Bazı akademik çalışmalarda yahut 

kimi marjinal kesimlerde önceki inançlara vurgu yapan yahut İslam’ın belirleyiciliğini göz ardı 

eden yaklaşım ve çıkışlara, kanaat önderlerinin tamamına yakını ve bu kökenden gelenler tepki 

göstermişlerdir. 

2005’te Hollanda’da ve 2006’da Karaca Ahmet Sultan’da gerçekleştirilen aynı nitelikteki 

toplantıda teyit edilen Alevîlik tanımındaki: “Alevîlik İslam’dır. Hz. Muhammed Ali yolunun 

Kırklar meclisinde olgunlaştığı ve Oniki imamlarla devam eden, İmam Cafer-i Sadik’in akil 

ölçüsünü rehber olarak alan, Horasan erenlerinin himmetleriyle Anadolu’ya gelen, Hz. Pir’le 

ve ulu ozanlarımızın nefesleriyle hayat bulan inancın adıdır şeklinde” tarif ve tespitler gözardı 

edilmemelidir. Ayrıca aynı toplantıdaki Alevîliğe göre hayatın amacına yönelik olarak ifade 

edilen “Alevîlik inancı hayatın amacını insanın ham ervahlıktan çıkarak insan-ı kâmil olup 

özüne dönmek olarak tanımlar. Bunun için de mürşit, pir ve rehber huzurunda ikrar verilerek 

4 kapı-40 makam aşamasından geçilir. İnancımızın uygulandığı mekân cemevidir.” tespiti de 

vurgulanmalıdır. 

Alevîliğin temel kaynakları ve halen uygulanmakta olan erkân (temel ritüeller) ve yukarıda 

sözü edilen kanaat önderlerinin tespitleri dikkate alındığında Alevîliğin müstakil bir din yahut 

itikadi, fıkhi ve siyasî nitelikli bir mezhep olmadığı, onun İslam kimliği içinde batini ve mistik 

bir karakter arz ettiği unutulmamalıdır. 

Bazı eleştirilere açık boyutları olmakla birlikte, Diyanet İşleri Başkanlığı’nın Alevî-Bektaşi 

metinlerini orijinal nüshalarıyla birlikte yayımlaması takdire şayan görülmüştür. 

Alevî toplumunun başta cemevlerinin yasal statüye kavuşturulması olmak üzere bütün taleplerinin 

anayasanın garanti altına aldığı temel dini inanç ve özgürlükler kapsamında değerlendirilmesi 

demokrasinin zorunlu gereği olarak kabul edilmelidir. 

Türk Alevîliğinin şekillenmesinde saz ve semah hayati önem taşıyan unsurlar olup bu unsurların 

Türk halk ve tasavvuf müziği ile Türk folkloruna çok önemli katkılarda bulunduğu 

gözardı edilmemelidir. 

Erdoğan Aydın’ın 

aynı 

yayınevinden 

çıkan 

diğer 

kitapları: 

Milliyetçilik: Türkiye’nin Çıkmazı 

ISBN 975-9169-44-4, 2006, 3. baskı, 14 x 20 cm, 300 sayfa 

İslamcılık ve Din Politikaları 

ISBN 975-9169-45-2, 2007, 14 x 20 cm, 290 sayfa 

28 Sayı 27

SERÇESME 

PSAKD BASIN AÇIKLAMASI: 12 MART GAZİ KATLİAMI 

Gazi Katliamında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi 

Kararına Uyulmalı ve 

Katliamın Arkasındaki Güçler Açığa Çıkartılmalıdır! 

MART 1995’de görünüşte her şeyin sıradan olduğu bir günün akşamında, işsizliğin, yokluğun, 

yoksulluğun kol gezdiği, Gazi Mahallesi’nin tıka basa dolu kahvehaneleri ve yörenin 

12 

tek Cemevi, faili meçhul kişiler tarafından otomatik silahlarla taranmış; biri Alevi dedesi, iki 

canımız katledilmişti. Aslında Gazi Mahallesi’nde gerçekleştirilen bu saldırının benzerleri, 12 

Eylül öncesi dönemde Kahramanmaraş’ta, Çorum’da, Balgat’ta, Piyangotepe’de görülen cinstendi. 

Ancak ilk defa bir katliam bu kadar açık, herkesin gözü önünde yapılıyordu. 

Katliam, polis karakoluna yüz metre mesafedeki bir kahvehanede yapılmış; polis, olay yerine, 

saldırı olduktan; mahalle halkı sokağa çıkıp, protestoya başladıktan sonra gelebilmiştir. Geç gelen 

polisin, saldırganların peşine düşmektense, protestocu halkı dağıtmayı tercih etmesi, saldırının 

adresi açısından manidar bir ipucu niteliğindeydi. Ertesi gün de devam eden protestolar sırasında 

güvenlik güçlerinin halkın üzerine ateş açması sonucu on yedi canımız yaşamını yitirmiş; yüzlercesi 

yaralanmıştı. 

Saldırının, Alevilerin çete düzenine karşı yükselttikleri sesin en gür çıktığı ve örgütlenme 

bilincinin arttığı yerlerden biri haline gelen Gazi Mahallesi’ni hedeflemesi, örgütlenme bilincini 

dağıtmaya yönelikti. Gazi Mahallesi’ne yapılan saldırıyı protesto etmek isteyenlere yönelik şiddet 

kullanılması sonucu Gazi ve Ümraniye, Mustafa Kemal (1 Mayıs) mahallelerinde yirmi iki kişi 

yaşamını yitirmişti. Otopsi raporları, ölenlerin tümünün arkadan ve tek kurşunla öldürüldüğünü 

açığa çıkardı. Buradan da anlaşılıyor ki, Gazi Mahallesi’nde yapılan protestolar sırasında güvenlik 

güçleriyle halk arasında bir çatışma söz konusu olmamış; inançlar arasındaki farklılıkların çatışmaya 

dönüşmesini isteyenlerin provokasyon senaryolarının kurbanı olarak katledilmişlerdir. 

Toplumsal bir çatışmanın fitilini ateşleyebilecek bir kışkırtmaya yol açabilmek amacıyla yapılan 

katliam için Gazi’nin seçilmesinin rastlantı olmadığı sonradan anlaşılacaktı. Alevi kökenli 

yurttaşların yoğun olarak yaşadığı, kendi inançlarını gerçekleştirmek için Cemevi’ni kendi olanaklarıyla 

kurduğu bir ortamda, çalıntı arabayla otomatik silah kullanan faillerin bugüne dek bulunmamaları 

da, olayın ne kadar “derin” olduğunun işareti olarak algılanmalıdır. Hedef seçilen 

yerleri Alevi kökenli yurttaşlar işletmekteydi; hedeflerin arasında Cemevi’nin bulunması da, muhtemelen 

Kahramanmaraş katliamı, Madımak katliamı gibi bir sonuç elde etme amaçlı olduğunun 

işaretini vermektedir. 

Gazi’de gerçekleşen katliamın ardından konu yargıya intikal etti. Yirmi polis hakkında dava 

açıldı. İstanbul’dan Trabzon’a taşınarak gözden kaçırılmaya çalışılan dava sonrasında polislerden 

on sekizi aklandı. Polislerden yalnızca ikisi yirmişer ay hapis cezasına çarptırıldı. Gazi katliamına 

yol açtıkları iddiasıyla yargılanan polislerin davalarının, yargı sisteminin kadro ve mekân 

olarak çok güçlü olduğu varsayılan İstanbul gibi bir ilde değil de, Trabzon gibi bir taşra kentine 

nakledilmesi de davanın seyri açısından ilk işaretti. Son dönemlerde, Trabzon ilinde yaşananlar, 

Trabzon’un neden seçilmiş olduğunun da göstergesidir. Belli ki dava gözlerden ırak tutularak 

uygulanmak istenen senaryo gizlenmek istenmişti. AİHM’nin yargılanmanın adil yapılmadığına 

ilişkin kararına rağmen, davanın yeniden görülmesinin bir türlü gerçekleşmemiş olması da, bu 

katliamın unutturulmasına yönelik bir çabadır. 

Bu katliamın izleri sürüldüğünde önce Susurluk’a; ardından da Şemdinli’ye çıktığı açıkça görülecektir. 

Katliamı yapanların aklanması konusunda gösterilen çaba da bunu kanıtlar niteliktedir. 

Nitekim katliama karışanların, “görevleri nedeniyle” karıştıklarına ilişkin savunmalarının kabulü 

de, yirmi bir canımızın “görev icabı” öldürüldüğünün resmiyete kavuşturulması anlamına gelmektedir. 

Keza, katliamdan on bir yıl sonra aldığı ceza nedeni ile polislik mesleğinden atılan Adem 

Albayrak’ın, “Bize ateş etme emrini zamanın Emniyet Genel Müdürü Mehmet Ağar, İstanbul Emniyet 

Müdürü Nejdet Menzir ve İstanbul Valisi Hayri Kozakçıoğlu verdi” yönündeki gecikmiş 

itirafı, gerçeği göz önüne sermektedir. 

Tarihe kara bir leke olarak düşmüş bulunan Gazi- 

Ümraniye katliamlarını unutmak bir yana; sürekli 

olarak hatırlamaya ve topluma hatırlatmaya devam 

edeceğiz. Çünkü bu katliamın ucu, her gün ülkemizin 

başka bir coğrafyasında karşımıza çıkmaktadır. 

Susurluk’tan Şemdinli’ye, Uğur Mumcu suikastından, 

Hrant Dink cinayetine kadar uzanan bir dizi faili meçhul 

cinayet ve katliamlar benzer yöntemlerle yapılmış, 

esas katillerin bulunup toplumun önüne çıkartılması 

ve yargılanması görevi bilinçli olarak hep savsaklanmıştır. 

Bu nedenle bundan on iki yıl önce yaşadığımız 

Gazi-Ümraniye katliamlarını, perde arkasından organize 

edenler ile tetikçilerini kınıyor, katliamın arkasındaki 

gerçek güçlerin ve sorumluların açığa çıkarılarak 

cezalandırılması; AİHM kararına uyularak, yeniden 

yargılamanın yapılmasını diliyor ve kamuoyunu, 

katliamlara karşı duyarlı olmaya davet ediyoruz. 

Av. Kazım Genç, Genel Başkan , 12 Mart 2007 


SERÇEŞME 

OKUYUCULARININ KATKISIYLA 

ÇIKIYOR VE DAĞITILIYOR 

Serçeşme’nin gerçek sahibi Serçeşme’den 

niyaz alan okuyucularıdır. 

Serçeşme’yi çıkaranlar ve dağıtanlar yurt 

içinde ve dışında çalışan, emeğiyle 

geçinen insanlardır. 

Serçeşme canların özverisine, 

paylaşımcılığına, çalışkanlığına güvenir 

ve zorlukları birlikte aşma gücüne 

dayanır. 

Serçeşme eli kalem tutan tüm canlardan 

yazı, haber, fotoğraf, yorum, nefes, deyiş 

bekliyor. 

Serçeşme tüm canları temsilci olmaya, 

canları abone yapmaya, yörelerine 

derginin toplu getirtilmesine ve elden 

dağıtılmasına katılmaya çağırıyor. 

TEMSİLCİ CANLAR 

YURTDIŞI 

Almanya: Berlin Zeki Konuk ...............+49.172.305 92 29 

Darmstad Hüseyin Akın .................+49.179.107 88 56 

Frankfurt Sedat Bican ...................+49.170.751 25 35 

Gladbach Behçet Soğuksu ...........+49.173.510 03 54 

Hamburg A. Varol ..........................+49.172.453 14 62 

Hanau Kemal Nayman ...................+49.173.667 72 91 

Kassel Hüseyin Öztürk ..................+49.162.153 33 20 

Kiel Erdoğan Aslan ........................+49 174.484 18 34 

Oberhausen Mehmet Kaz .............+49.173.612 01 95 

Stuttgart Kılavuz Bakır ..................+49.162.909 70 70 

Avusturya: Tirol Hüseyin Polat ..........+43.650 841 55 99 

Belçika: Brüksel Kazım Bakırdan ........+32.473 49 37 12 

Fransa: Paris Ahmet Kesik ..................+33.6.82 07 67 16 

Hollanda: Schieadam Halil Cimtay ......+31.619 92 22 84 

Gelderland Ali Rıza Ağören .............+31.651 25 63 19 

İngiltere: Londra İsmail Büyükakan ....+44.77.9643 5276 

İsviçre: Basel İbrahim Bakır ................+41.78. 808 40 07 

Kanada: Toronto Ahmet Akkuş .............+1.416.652 98 54 

K. Kıbrıs: Lefkoşe A. Muzaffer Şimşek ....0533 845 21 02 

YURTİÇİ 

Adıyaman: Merkez Serdar Bektaş .........0538.457 34 14 

Gölbaşı Kenan Tezerdi .......................0535.949 43 13 

Afyon: Sandıklı Metin Özdemir ................0536.886 48 56 

Amasya: Merzifon Ali Kiziroğlu ...............0535.644 27 25 

Ankara: Merkez İsmail Metin ..................0532.644 95 37 

Sıhhiye Av. Timurtaş Özmen ..............0532.313 87 78 

Antalya: Merkez Gülçin Akça ..................0532.283 72 80 

Burdur: Merkez Mehmet Turan ..............0248.234 37 17 

Denizli: Merkez Ziya Gürsoy ...................0258.242 71 09 

Diyarbakır: Merkez Mehtap Ürer ............0535.872 63 03 

Eskişehir: Merkez Bekir Güven ..............0222.233 06 90 

Gaziantep: Merkez Haydar Dede ...........0342.250 64 77 

Hatay: İskenderun Haydar Kalkan ..........0326.614 26 50 

İstanbul: Alibeyköy Veysel Köse .............0544.305 39 23 

4. Levent Hüseyin Düzenli .................0555.204 73 79 

Avcılar Mustafa Kılçık ........................0536.552 68 75 

Beyazıt Rukiye Güven .......................0212.516 23 14 

Çağlayan Ali Ulvi Öztürk ....................0212.224 22 42 

İçerenköy Yılmaz Gürbüz ...................0535.524 49 12 

Kadıköy Kazım Erol ...........................0533.553 33 86 

Kayışdağ Veli Göynüsü ......................0532.687 31 09 

Sarıgazi-Taşdelen Ergül Şanlı ...........0532.410 51 79 

Soğanlık Hasan Harabati ...................0532.787 70 98 

Sultanbeyli Sadegül Çavuş ................0535.491 07 58 

Yenidoğan Salih Arslan ......................0535.941 15 09 

İzmir: Bornova Hüsniye Çınar ..................0532.512 59 62 

Kocaeli: İzmit Ali Buğdacı .......................0532.252 12 06 

Konya: Beyşehir Selman Zebil ................0542.431 56 91 

Manisa: Salihli Muhammet Petekkaya .....0538.218 90 52 

Maraş: Elbistan Derviş Şahin ..................0544.217 98 05 

Nurhak Hasan Çadır .......................... 0535.511 12 99 

Muğla: Yalıkavak Yasemin Sağlam...........0535.826 39 84 

Samsun: Terme Emrah Çolak .................0542.341 33 03 

Tekirdağ: Merkez Hasan Arslan ..............0282.263 05 79 

Tokat: Merkez Ali Rıza Yıldız ...................0536.212 49 54 

Zile Aslı Çıkrıkçıoğlu............................0543.682 38 99 

Urfa: Merkez Hakan Güleç ....................... 0542.569 11 26 

Akpınar Cafer Özel .............................0543.949 84 07 

Kısas Ahmet Aykut .............................0536.777 63 47 

Sırrın Sadık Besuf ..............................0537.392 63 75 

Zonguldak: Merkez Bahattin Arı ..............0544.246 09 17 

Karadeniz-Ereğli Cemal Kenanoğlu ..0532.740 42 50 

Mart 2007 29

SERÇEÞME 

Ateş Düştüğü Yeri mi Yakar Her Zaman? 

Ceyhun Günal 

Alevionline İnternet Sitesinin Koordinatörü 

ÖMER SEYFETTİN. Çocukken hemen hepimiz bir öyküsünü 

okumuşuzdur. Çocuk kitabı yazmak zor iştir. Çünkü yazarlar 

komplike düşünür. Roman yazmak, öykü yazmak basit düşünme 

yeteneğinden daha fazlasını gerektirir. Çocuklar için öykü yazan bir yazar 

ise komplike düşünüp basit şekilde anlatmak zorundadır. Ama Ömer 

Seyfettin başarılı bir çocuk öykücüsü sayıldığına göre belki de bu tezimi 

gözden geçirmeliyim. 

Demek ki, çocuklara roman yazmak için “basit olmak” da yeterli olabiliyormuş. 

Bir topluluğa kara çalmak, iftira atmak; bir edebiyatçı için 

bu kadar “basit” olduğuna göre, sadece çocuklar için basit düşünme gibi 

bir olgu yokmuş, bu yazarda. Her neyse. Ömer Seyfettin’in durumu da 

aslında yaşadığı çağlardaki bilinç, haberleşme olanakları, bilgi kaynaklarının 

azlığı gibi şartlarda değerlendirilebilir. Belki de Ömer Seyfettin’i 

kendi yaşadığı çağda değerlendirmek ve aşağıdaki basitliği onun için bir 

nebze anlayışla karşılamak da gerekebilir. Harem (Örgün Yayınevi, sayfa 

29) [adlı yapıtında] Nazan ile Sermet konuşuyorlar: 

“Evvel zamanda, insanlar daha hayvanlara pek yakın iken, ferdi izdivaç 

yokmuş. Sürü halinde yaşarlarmış. Kabilenin bütün erkekleri, 

bütün kadınların müsavi surette kocası imiş. 

Nazan şaştı: 

Olur iş değil… 

Neye? Basit bir teşkilatın basit neticesi? Doğan çocukların anası babası 

da kabilenin, bütün halkı imiş. Bu hal ayin gibi hala bazı cemaatlerde 

devam eder. Mesela Kızılbaşlar gibi… Ne ise…” 

Ömer Seyfettin’i geçtik. Peki, yukarıdaki satırların Milli Eğitim Bakanlığı 

tarafından çocuklara tavsiye edilmesine ne diyorsunuz? O bakanlığın 

başındaki kişi cemlere katılıp Alevilere vaazlar veriyor. Daha 

geçenlerde Cem Vakfı isimli kuruluş bu bakanı eski MHP’lilerle birlikte 

binlerce yıllık değerimiz olan cemlerimize soktu. Bu bakana kürsüden 

Alevi yurttaşlara vaaz verme imkanını tanıdı. Eleştirilere karşı da “Biz 

aslında bu insanlara propaganda yapıyoruz” gibi bir mealde cevaplar 

verildi. Nedir yaptığınız propaganda? Neyi başardınız? Ceminize çağırdığınız 

bakanın kurumu önce Alevilere yapılan hakaretleri çocuklara 

tavsiye etme politikasını gözden geçirsin. Buyurun işte. Sosyal pedagog 

Tamer Dursun bu bilgiyi kamuoyuna ulaştıralı günler geçti. Var mı atılan 

bir adım? 

Veya bir de şu soru geliyor akıllara. “Ben de Aleviyim” diye konuşmalar 

yapan bir bakanımız daha var. Abdullatif Şener de bilir ki, Alevilere 

verilen bir başka isim de Kızılbaş’tır. Demek ki kendisi de bir Kızılbaş 

o halde. Yukarıdaki Kızılbaş tarifine bir itirazını halen göremedik. 

Devlete bağlı bir bakanlık tarafından çocuklara mensubu olduğu Alevi 

toplumu bu halde tanıtılıyor. 

Ha bir de “kraldan çok kralcı” bir güruh var içimizde her zamanki 

gibi. Abdullatif Şener “Ben de Aleviyim” deyince, Alevi temsilcileri tepki 

göstermişti. Bir tanesi çıktı, kendisini dernek başkanlarından falan daha 

çok “Alevi temsilcisi” gören, “Şener’i asalım mı?” gibisinden kelamlar 

etti. Ne anlama geliyorsa bu asmak. Kimsenin asmaya falan kalktığı yok. 

Madem Aleviyse sayın bakan, işte buyursun bir samimiyet sınavı. “Hop 

kardeşim. Ben de Aleviyim. Buna müsaade etmem.” desin. Ondan sonra 

“Alevi dernekleri Alevileri temsil etmiyor” diyen ve asıl Alevi temsilcisinin 

kendileri olduğunu sanan bu “köşe” yazarları “Bravo bakanım. Yaşa 

bakanım. Bakanıma laf söylettirmem.” derler; bize de susmak kalır. 

Yukarıda bu “MEB tavsiyeli hakaret” haberi ile ilgili verilmeyen tepkilere 

değindim. Peki verilen tepkiler nelerdir? Tepki vermesi beklenip 

de tepki vermeyenler kimlerdir? Biraz da buraya değinelim. 

Bu haberi ilk olarak Pir Sultan Abdal Kültür Derneği resmi sitesi 

pirsultan.net’de gördüm. pirsultan.net direkt olarak Tamer Dursun’un 

yazısını aktarmıştı. O günlerde bizim Türkülerin Sesi’nde bazı problemler 

olduğu için bu haberi aktaramadık. İlerleyen günlerde de Tamer 

Dursun’un yazısını haberleştirerek yayınladık ve basın yayın kuruluşlarına 

gönderdik. Bizim haberimizi de Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu 

sitesi alevi.com ve Hubyar Sultan Alevi Kültür Derneği hubyar.org 

yayınladı. Bir de Alevihaber’de gördük yazımızı. Onun dışında başka 

Alevi siteleri ve forumlarına da aktarılmış olabilir. Ama konuya değinen 

sadece Alevi kuruluşlarının siteleri ve bunlara yakın Alevi siteleri. Bizim 

sitemizde yaklaşık 700 kez okunmuş. Gönderilen mailleri ve diğer 

siteleri de sayarsak bu haber en fazla bin 500, iki bin kişiye ulaştırıldı 

bizler tarafından. Ateş düştüğü yeri mi yakıyor denir buna? 

Aleviler, Türkiye’de her zaman sol siyasetler için “hazır destekçi” 

olarak görülmüştür. Hemen hemen bütün sol partilerin oy verenleri, destekçileri 

büyük bir çoğunlukla Alevilerdir. Bir insan hakkı ihlali olur, 

bir işçi direnişi olur, hapishanelerde bir sorun olur hemen Alevi mahallelerinden 

ses verilir. Duyarlılık gösterilir. Aleviler hiçbir zaman kendi 

özel sorunlarını, toplumun genel sorunlarından daha üstün tutmamıştır. 

Bu konuda Alevi yayınları da sol yayınlara paralel bir görüntü çizmiştir. 

Günümüzde açılan Alevi televizyonları, oldukça çoğalan sitelerimiz 

bunlara açık örnek. 

Peki sol basın yayın organlarının Alevilerin sorunlarına gösterdiği 

ilgi ne düzeydedir? Siz Cumhuriyet, Radikal, Birgün veya Evrensel gazetelerinde 

yukarıdaki konuya değinen bir habere rastladınız mı? Ben 

rastlamadım. Hadi bunu geçtik. Gazete ayrı bir olay diyelim. Yayın politikası, 

yer sorunu falan filan. Peki bu gazetelerin internet sitelerinde veya 

sesonline.net, sendika.org gibi sitelerde bu sorunlardan bahsedildiğini 

gördünüz mü? Keza benzer bir sorun, sevgili Ali Polat’ın sitemizdeki 

Karaağaç Tekkesi ile ilgili yazı için de geçerlidir. 

Solun ülkede yaşayan bir toplum kesimine duyarlı olmasının yolu; 

solun tabi destekçiliğini bırakıp “Alevicilik” yapmaktan mı geçer? Bazı 

etnik gruplara karşı olağanüstü duyarlıdır örneğin sol basın. Bunun sebebi 

bu kitlelerin kendilerinden kopup milliyetçilik eksenine kaymış 

olmaları mıdır? “Solculuk” yapmanın yöntemi, işçiler kaybedildikten 

sonra sendikalara ilgi gösterme, Kürtler kaybedildikten sonra Kürtçülük 

yapma veya Aleviler kaybedildikten sonra Alevilerin sorunlarına yer 

ayırmaktan mı geçer? 

Günde on, yirmi haber yayınlayan internet siteleri, ülkedeki başka 

etnik ve dini sorunlara oldukça duyarlı olan sol basın, dünyanın öbür 

ucundaki bir haberi çevirip çevirip yayınlayan kuruluşlar; neden Alevilerin 

sorunlarına bu kadar duyarsız kalırlar? Milli Eğitim Bakanlığı 

tavsiyesiyle ülkedeki bir topluma “sapık” demenin ülkemizde kaç örneği 

vardır? Bu durumun haber değeri yok mudur? Bizim sorunlarımıza ilgi 

gösterilmesi için bizim de “mezhepçilik” yapmamız mı gerekiyor? Sadece 

Alevilerin sorunlarını düşünmemiz, kendimiz için partiler kurmamız, 

sadece kendimiz için yaşamamız mı gerekiyor? Suçumuz solcu olmak 

mıdır? Kayıtsız-şartsız sola destek olmak mıdır? Hiçbir çıkar beklemeden, 

hiçbir ayrım gözetmeksizin ülkedeki diğer etnik ve dini gruplardan 

solcularla aynı idealler altında toplanmamız mıdır? Ateş düştüğü yeri 

yakacaksa; bizim kendi öznel sorunlarımızı bırakıp ülkenin tamamındaki 

sorunlarla ilgilenmemizin anlamı nedir? 

İLHAN CEM ERSEVEN’in tutkulu bir çalışmayla incelediği 26 

roman, 12 öykü ve bir oyunda, Kızılbaşların, Alevilerin ve 

Bektaşilerin nasıl ele alındığını ve nasıl yansıtıldığını çarpıcı 

örneklerle sergilediği çalışmasını Türkiye yazını ile ilgili her 

okuyucunun mutlaka okumasını salık veririz. 

İLHAN CEM ERSEVEN 

Çağdaş 

Türk Romanı 

ve 

Öyküsünde 

Aleviler 

Haziran 2005 

15 x 23 cm boyutunda 

321 sayfa 

Alev Yayınları 

Tel: 0212.319 56 35 

www.alevyayinlari.com 

30 Sayı 27

SERÇESME 

SERÇEÞME 

Selçik Köyü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma 

Derneği Kuruldu 

Metin Özdemir 

Serçeşme Afyon-Sandıklı Temsilcisi 

A 

FYONKARAHİSAR’IN Sandıklı İlçesi’ne bağlı Selçik köyü canlarının bir araya gelerek kurdukları 

“Selçik Köyü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği” merkezi Ankara olmak 

üzere Yusuf Yıldırım başkanlığında resmen kuruldu. On iki kurucu üyeyle kurulan dernek, şu 

anda geçici yönetim kuruluyla faaliyetlerini sürdürüyor. Selçikliler aralarındaki yardımlaşma ve 

dayanışmayı örgütlü bir şekilde sürdürebilmek, sorunlarını birlikte çözmek, inançlarını ve kültürlerini 

canlı tutarak yaşatmak, gençlerin köyden kopmadan aralarındaki bağları sıkı tutarak yetişmeleri 

amacıyla yola çıktılar. Derneğin yöneticileri, yakın zamanda genel kurullarını yaparak, 

daha güzel bir şekilde çalışmalarına devam edeceklerini bildirdiler. Derneğin 4 Şubat 2007’de 

yaptığı ilk yönetim kurulu toplantısında, ilk başta yapılacak öncelikli işlerle ilgili birtakım kararlar 

alındı. Derneğe üye kayıtları yapılmaya başlandı. 

Derneğin ilk olarak kültürümüzü tanıtıcı takvimlerden ve canların gönül rızasıyla verdikleri 

bağışlardan elde ettiği gelirlerle, yardıma muhtaç olanların Muharrem ayında değerlerimize yakışır 

şekilde kışlık yiyecekleri karşılanmaya çalışıldı. 

Selçik köyü yaklaşık doksan haneli, iki yüz nüfuslu küçük bir köyümüz. Fakat yurt içi ve yurt 

dışında yaşayan köylülerin de, yaz aylarında köye gelmesiyle bu sayı ikiye üçe katlanıyor. Selçik 

köyü asimile olmadan, inançlarından bir şey kaybetmeden yaşamlarını sürdüren sadece Alevi 

canların yaşadığı, Sandıklı’nın tek Alevi köyü. 

“Sarı Selçuk Dede” Türbesi’nin bulunduğu Selçik köyü’nde canlar bir de köylerine cemevi 

kazandırma çabası içerisindeler. Sarı Selçuk Dede Türbesi’nin yanına yaptıkları cemevinin inşaatı 

halen devam etmekte. Alt katı aşevi olarak kullanılacak olan cemevi iki kattan oluşuyor. Dış yapısı 

bitmiş durumda olan cemevinin, tabanından tavanına kadar iç dizaynında daha bir çok eksiği 

bulunuyor. Şimdiye kadar köylülerimizin ve canların katkısıyla bu kadarı tamamlanabildi. İmkanı 

olan dostların da cemevlerine yardımda bulunmalarını bekliyorlar. 

Yapılan araştırmalara göre Hicri 1113 yılında kurulduğu bilinen köyün, tarihinin daha eskilere 

dayandığı tahmin ediliyor. Köyde türbesi bulunan, halkın “Sarı Dede Sultan” diye adlandırdığı 

eren, “Sarı Selçuk” diye de biliniyor. Sarı Dede Sultan’ın köyde âdeta bir birleştirici, toparlayıcı 

misyonu da var. Bu sebepten insanlar yerleşimlerini köyün içerisinde bulunan yatırın etrafında 

kurmuşlar. Köy ismini Sarı Selçuk Dede’den almaktadır. Yaşamı hakkında kesin bilgiler olmamakla 

beraber Sandıklı’da da türbesi bulunan Yunus Emre ile aynı çağda yaşadığı bilinmektedir. 

Daha çok halk arasında söylencelerle, rivayetlerle anılan Sarı Dede Sultan canların gönüllerinde 

de yerini bulmuştur. Türbeye gelen canlar ziyaretlerini yaparak, ibadetlerini ederler. Dilekte bulunanlar 

gelerek adaklarını kurbanlarını keserler. Canlarla hep birlikte lokmalar yenilerek, dualar 

edilir. 

Kültürlerinden ve inançlarından hiçbir şey kaybetmeden yaşamlarını sürdüren Selçik köylü 

canlar, geçmişten bugüne kadar cemlerini hiç aksatmadan yapmaya devam etmişler. Geçtiğimiz 

Muharrem ayı boyunca matemlerini tutarak, ibadetlerini yerine getirdiler. Cemlerini yapan, aşurelerini 

kaynatan Selçiklilerin yanı sıra, Ankara’da yaşayan Selçik köylüler de bir araya gelerek 

aşurelerini kaynatıp, ibadetlerini sürdürdüler. 

Geleneksel hale getirerek her yıl yaz aylarında yapacakları Sarı Dede Sultan’ı Anma ve Dayanışma 

etkinliğinde yurt içi ve yurt dışında yaşayan tüm köylülerini bir araya getirmeyi amaçlayan 

Selçikliler, kültürlerini bu şenlikler çerçevesinde sergileyerek bir dayanışma ve birlik ortamı hazırlamayı 

hedefliyorlar. 

Selçik Köyü Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği ilk toplu etkinliğini önümüzdeki 

günlerde Nevruz’da gerçekleştirecek. Hz. Ali’nin doğum günü olan Nevruz Bayramı’nı, köy dışında 

yaşayan köylülerini de bir araya getirerek kutlayacak, baharı dayanışma içinde hep beraber 

karşılayacaklar. 

Selçik köyündeki Sarı Selçuk Dede Türbesi’nin içi 


SERÇEŞME 

Açıklık, Kendi Açtığı Yarayı 

İyileştiren Kılıçtır 

Serçeşme, Alevi-Bektaşi toplumunu 

ilgilendiren tüm fikirlere açıktır. 

Serçeşme, Alevi-Bektaşi hareketinin farklı 

kesimlerini, görüşlerini, örgütlerini 

temsil eden yazarlara açıktır. 

Serçeşme, farklı görüşlerin yan yana yer 

aldığı, hoşgörü, tartışma ve eleştiri 

platformu olacaktır. 

Serçeşme, imzasız yazılara, kişisel ve 

örgütsel çekişmelere yer vermez. 

Serçeşme’de yayımlanan yazıların içerdiği 

fikirler yalnız yazarlarını bağlar. 

Serçeşme, yollanan yazıları içerdiği fikirler 

nedeniyle sansür etmez. 

Serçeşme, bilimsel çalışmaya, araştırmaya 

dayalı nitelikli yazılara ağırlık verir. 

Serçeşme, tartışmalı konuları gündeme 

getirmekten kaçınmaz. 

Serçeşme, kısa ve özlü söze öncelik 

verir, boş sözlerden ve bilinenlerin 

tekrarından kaçınır. 

Serçeşme, olanakları sınırlı bir dergidir. 

Yollanan yazıları yayımlamamak, 

kısaltarak ya da bölerek yayımlamak 

ve düzeltmek hakkını saklı tutar. 

Ancak fikirleri değiştirmemeye ve 

yazarın onayını almaya özen gösterir. 

Serçeşme’ye gönderilen yazılar 

yayımlansın, yayımlanmasın iade 

edilmez 

YILLIK ABONE BEDELI 

Türkiye YTL40 - Avrupa Birliği €50 

İngiltere £40 

Türkiye’den abone olmak isteyen canlar 

lütfen abone bedelini bir postaneden 

Genel Ajans Basım Dağıtım 

Organizasyon Ltd Şti 

Posta Çeki Hesabına (No 1629127) 

yollayın. 

Adınızı, Soyadınızı ya da Kuruluşun 

Unvanını; İş, Ev ya da Cep Telefonunuzu, 

varsa Faks Numaranızı ve E-posta 

adresinizi, ayrıca mahalle, cadde/sokak, 

kapı no, daire no, ilçe, il ve posta kodunuzu 

içeren posta adresinizi 

okunaklı olarak yazın 

ve ödeme dekontunuz ile birlikte 

büromuza fakslayın: 

+90.(0)212.519 5635 

Avrupa’dan abone olmak isteyen canlar, 

abone bedelini aşağıdaki 

adrese yollayabilir: 

Avrupa Baş Temsilciliği 

Tel: +49.179.107 88 56 

Hüseyin Akın 

Postbank 

Kontonummer: 826 857 303 

Bankleitzahl: 25 01 00 30 

Mart 2007 31

SERÇEÞME 


ALEVİ-BEKTAŞİ ÖRGÜTLERİ PASİF TEPKİ İLE YETİNEMEZ, DEMOKRATİK HAKLAR İÇİN AKTİF MÜCADELE GEREKİR 

Aktif Mücadele için Tutarsızlığa ve Kafa Karışıklığına Son 

İNANÇ TEMELİNDE ortak zemini olan Alevi-Bektaşi toplumu, henüz 

bu zeminde “ortak bir payda” yaratabilmiş değildir. Bunun tarihsel-toplumsal 

nedenleri vardır; ancak günümüzün somut gerçekliği 

budur. 

Öte yandan Alevi-Bektaşi toplumu geçmişten farklı olarak toplumsalekonomik 

yapıya uygun sınıflara bölünmüştür. Toplumsal sınıf demek, 

üretim sürecinde farklı, birbirine zıt yerlerde konumlanmak demektir. 

Bir yanda üretimin örgütlenmesini, yürütülmesini belirleyen sermaye 

sahipleri; öte yanda mal ve hizmetlerin üretimini bilfiil yapan, ama üretimin 

örgüt len mesinde söz sahibi olmayan işçiler vardır. Sermaye sahibi 

sınıf, bu güçle, toplumun üstyapısını, devleti ve diğer kurumları belirler. 

Emeklerinden başka satacak şeyi olmayan işçiler ise bu üstyapının kurumlarında, 

bu çerçevede devlet ve siyasette daha baştan “altta kalan” 

durumundadır. 

Bu toplumsal sınıfların zıt çıkarları siyasete yansır. Basitleştirerek 

söylersek, işçi Alevi-Bektaşi ile patron Alevi-Bektaşinin siyasi tercihleri 

farklıdır. Buna ek olarak bir seçim ortamında Alevi-Bektaşiler çok değişik 

nedenlerle farklı siyasi partileri destekleyebilir. Saydığımız zıt çıkarlar 

nedeniyle Alevi-Bektaşilerin siyasete yaklaşımının tek ve bütünlük 

içinde olması beklenemez. 

En geniş kesimleri birleştirmesi beklenen demokratik Alevi-Bektaşi 

kuruluşlarının bu farklı çıkarları temsil eden parti siyasetiyle uğraşması, 

birleştirici işleve aykırıdır. Bu örgütlerin siyasetle uğraşması, zaten 

inanç temelinde bile farklılıklar taşıyan Alevi-Bektaşi toplumun bir araya 

getirebildikleri kesimlerini bile dağıtma, bin bir zorlukla bir araya getirilebilmiş 

gücü iç tartışmalara yönelterek boşa harcayan bir etki yapar. 

Geçtiğimiz yılın ilkbaharından başlayarak Alevi-Bektaşi demokratik 

örgütlerinin merkezi yapılarının üst yönetimden kaynaklanan “siyasete 

müdahale edeceğiz” yaklaşımı, ne yazık ki bugüne kadar iç tartışmalarla 

gücü mirasyedi gibi tüketme, bölünme ve parçalanma dışında bir sonuç 

vermemiştir. 

Tutarsızlık ve Kafa Karışıklığı 

SEÇİMLER ve parti siyaseti gündeme gelince, Alevi-Bektaşi derneklerinin 

merkez kuruluşları geçirdikleri örgütsel sarsıntıların etkisiyle 

son derece tutarsız davranmışlardır. Bir kez, “siyasete müdahale edeceğiz” 

dedikten sonra, nereye çekersen gider bu söylemin içini doldurmakta 

zorlanmışlardır. Yükselen eleştiriler ve artan sorular karşısında, 

Demirel’in ünlü, “kendim için bir şey istiyorsam, namerdim” söylemini 

andırırcasına, “kendimiz için milletvekilliği istemiyoruz” demişlerdir. Partileşme 

konusunda yaşanmış olumsuz eski deneyimler hatırlatıldığında, 

“bir Alevi partisi kurmayacağız” demişler. Peki, siyasete nasıl müdahale 

edeceksiniz sorusunu, “miting ve gösteriler yaparak” diye yanıtlamışlardır. 

O günden bu yana yapılan eylemler ortadayken, bir demeçlerinde, 

“oy vermemek siyasete müdahaledir” deyip, Alevi-Bektaşilerde seçimleri 

boykot çağrısı mı yapılıyor sorusunu uyandırmışlardır. Ardından, 

“Solun birliği için çaba göstereceğiz” diyerek, Alevi-Bektaşilere, bugün 

henüz ortada bulunmayan, ileride de oluşup oluşmayacağı bilirsiz bir sol 

partiyi ya da seçim bloğunu destekleme çağrısı yapacakları izlenimini 

vermişlerdir. Yükselen eleştiriler karşısında bu da yetmemiştir, son günlerde 

“Aleviler için Mecliste kontenjan” istemini dillendirmektedirler. Bu 

tutarsızlıklar kafa karışıklığı yaratmaktan başka işe yararmamıştır. 

Esen Uslu 

Böylece demokratik Alevi-Bektaşi kuruluşlarının merkezleri Alevi- 

Bektaşilere net ve açık hedef göstermemek bir yana, yapmaları gereken 

esas görevi savsaklar duruma düşmüştür. Türkiye’de merkezi düzeyde, 

uzun soluklu, iyi planlanmış, örgütlenmiş ve ses getirici bir dizi etkinlik 

yapılmasının en gerektiği dönemde, örgütler adım atamaz hale getirilmiştir. 

Yalnız Alevi-Bektaşileri değil, ülke içindeki ve ülke dışından en 

geniş aydınları, yazarları, fikir ana-babalarını bir araya getiren sempozyum, 

konferans, panel gibi toplantılar; buna paralel tutarlı basın-yayıntanıtım 

çalışması yapılmamıştır. Temel haklar için Alevi-Bektaşileri 

sokaklar, meydanlar taşıyarak, diğer demokrasi güçlerini Alevi-Bektaşilerin 

istemleri çevresinde birliğe çağıran eylemlerle yaşama müdahale 

edilememiştir. 

Bu asli görevin savsaklanmasından doğan boşluğu, en istenmeyen 

siyasi eğilimler doldurmaya başlamıştır. ANAP’tan MHP’ye kadar bütün 

partiler, Alevi-Bektaşi oylarını yanlarına çekebilmek için diller dökmeye 

ve kandırmacaya dayalı seçim taktiklerini uygulamaya koymaya 

başlamıştır. AKP hükümeti, Diyanet İşleri Başkanlığı’nı kullanarak, 

gözüne kestirdiği Alevi-Bektaşi dedelerini örgütlemeye ve talip üzerine 

sürmeye(!) başlamıştır. Fettullah Gülenci Abant Forumu bile Aleviliği 

gündem yapan toplantılar düzenlemektedir. 

Pasif Tepki Değil, Aktif Girişim 

GÜNÜMÜZÜN patron egemen siyasi ortamında çeşit çeşit siyasi 

partiler ya da siyasi çekim merkezleri Alevi-Bektaşilerin oylarına 

ağızlarının suları akarak yaklaşırken, demokratik Alevi-Bektaşi örgütlerinin 

tepkisi “geriden gelmekte”, olay olup bittikten sonra basına yapılan 

kuru açıklamalara indirgenmektedir. Demokratik Alevi-Bektaşi örgütlerinin 

gösterebildiği bu cılız ve pasif tepkiler içimizi acıtmaktadır. 

Örgüt merkezlerimizin basın açıklamalarına hapsolmuş cılız ve pasif 

tepkilerinde dile getirilen bazı görüşler ise birer talihsizliktir. Pasif 

bir tepki diliyle konuşulunca, hep aynı tema bildirilerimize sızmaktadır: 

Alevi-Bektaşilerin sorunlarının, Aleviler-Bektaşiler dışında konuşulmasına 

karşıyız! Bu anlaşılmaz ve yanlış bir tutumdur. 

Yıllar boyu Alevi-Bektaşileri yok sayanlar, bugün Alevi-Bektaşileri 

konuşuyorsa, bu onların değil, Alevi-Bektaşilerin değişmesinden; biraz 

olsun örgütlü, iri ve diri bir duruş sergilemesinden kaynaklanmaktadır. 

Onlar yaptıkları toplantılarda ne isterse konuşsun, Alevi-Bektaşilere 

ne “don” biçerse biçsin! Ellerindeki tüm araçlarla Alevi-Bektaşi toplumunun 

ezenlerin düzenine muhalif tutumunu törpülemeye çalışsın! Hızır 

Paşa’lar eliyle Aleviliği-Bektaşiliği kendi içinde eritmeye çalışsın! 

Demokratik örgütlerimiz tüm toplum çapında Alevi-Bektaşiliğin demokratik 

haklarının gerçek sözcüleri olarak kendilerini ortaya koyarsa, 

hangi Alevi dinler Fettulahçıları, kim giyer onların biçtiği “donu”? 

Demokratik örgütlerimiz, Alevi-Bektaşileri demokratik istemler için 

mücadele çevresinde birleştirilebilirse, tarihten gelen direniş ruhuyla donanmış 

Alevi-Bektaşi emekçiler ezenlerin düzenine destek olur mu? 

Alevi-Bektaşilerin istemlerini en geniş kapsamlı demokrasi için mücadele 

eden tüm diğer toplum kesimleriyle birlikte savunmayı gündemin 

başına koyan Alevi-Bektaşi örgütlerimiz, belki içimizden yeni Hızır Paşaların 

çıkmasını engelleyemez, ancak onların çevresinde bir avuç yol 

düşkününden başkasının toplanmasına fırsat vermez! 

•

27.Sayı - Hacibektaslilar

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?