6.Sayı - Hacibektaslilar

SERÇESME ¸ 

BÝLÝMLE GÝDÝLMEYEN YOLUN SONU KARANLIKTIR 

BU SAYIDA 

FÝKRET OTYAM Sahi mi Ey Canlar? 

ESAT KORKMAZ Þamanýn Dünyasý - Bölüm I 

ÝSMAÝL KAYGUSUZ Bir Olalým, Ýri Olalým, 

Diri Olalým 

ÝSMAÝL ÖZMEN Tassavvuf 

BÝR KÝTAP Hasan Sabbah ve Alamut 

MURTAZA DEMÝR Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý 

ESEN USLU Alevilere Duyurulmayan Alevi Raporu 

AABK Avrupa Birliði Sürecinde Aleviler 

AABF Ýki Günlük Toplantý Sonuç Bildirgesi 

ÝSMAÝL KAYGUSUZ Teþekkür ve Yadýrgama 

HASAN HARMANCI Avrupa Birliði ve Alevilere 

Yaklaþým Sorun 

BURHAN KOCADAÐ Lolanlýlarýn Tarihçesi - Bölüm II 

LÜTFÝ KALELÝ Alevilik Ýslam mý Ayrý Bir Ýnanç mý? 

ERDOÐAN ALKAN Alevilikte Üç Sayýsý 

ALÝ KAYA Anayasa Ne Diyor? 

DR ÖMER ULUÇAY Düþünce ve Ýnanç Evreninde 

Akýl 

CENGÝZ YILDIRIM Tasavvu ve Hallac-ý Mansur 

ALÝ RIZA VE HÜSEYIN ALBAYRAK ile Söyleþtik 

AYHAN AYDIN Anadolu Erenlerinin Ýzinde 

ESAT KORKMAZ Aleviliðin Bektaþiliðin Özgünlüðü 

AYLIK DERGÝ 

Genel Yayýn Yönetmeni: Esat Korkmaz 

Sahibi: Genel Ajans Basým Daðýtým Organizasyon Ltd. Þti. 

adýna Ahmet Koçak 

Sorumlu Yazý Ýþleri Müdürü: Ahmet Koçak 

Yönetim Yeri: Divanyolu Cad. No: 54, 

Erçevik Ýþhaný 102, 34110 Eminönü - Ýstanbul 

Tel/Faks: +90.(0)212.519 5635 

E-posta: sercesme_dergisi@yahoo.com 

Baský: Mart Matbaacýlýk, Ceylan Sk. No 24, Nurtepe, 

Kaðýthane, Ýstanbul - 0212.321 2300 

Yayýn Türü: Yerel - Süreli 

FÝYATI: TL 3 / € 3 / £ 3 

OCAK 2005 SAYI: 

ISSN 1304-986 

9 771304 986000 

Ocak 2005 

6 

AVRUPA BÝRLÝÐÝ: RÜYA MI? KÂBUS MU? 

“Koþullu” Koþullara Doðru 

Esat Korkmaz, Genel Yayýn Yönetmeni 

Acý ve sýkýntý, umudun “yiyeceði”dir; 

acý ve sýkýntý olduðuna göre, 

onu “lokma” yapýp umudu “beslemek” bize kalýyor. 

Türkiye, 17 Aralýk’ta, Brüksel’de “koþullu” bir müzakere tarihi aldý: Arap dünyasý, Ýsrail 

ve diðer Akdeniz ülkeleriyle derin tarihsel ve ekonomik baðlarý, Ýslam Konferansý içindeki 

yeni konumu, petrol kaynaklarýna yakýnlýðý ve stratejik su kaynaklarýna sahip olmasý 

vb. nedenlerle Avrupa’nýn Türkiye’ye “hayýr” demesi zaten olanaksýzdý. Bu yüzden 

kaçýnýlmaz olan, ötesinde beklenen, bilinen “evet” gerçekleþti. Beklenmeyen ya da direnemediðimiz 

için beklentilerimizi aþan “koþullar” idi. AKP hükümeti, ucu açýk olmayan, 

serbest dolaþýmý engellemeyen, koþullu bir metin içermeyen, Kýbrýs konusunda dayatma 

getirmeyen bir müzakere kararý istediðini ve beklediðini, bunu gerçekleþtirmek için çaba 

harcayacaðýný, 17 Aralýk öncesinde, devlet adýna dile getirmiþti; söz vermiþti bir bakýma. 

Oysa 17 Aralýk’taki AB kararý, bu beklentinin tam tersine oldu; Türkiye’nin istekleri 

dýþlandý. 17 Aralýk’ta “keskin bir virajýn” dönüldüðü açýktýr: Bu dönüþü, duygusallýktan 

arýnýp akýlla yorumlamak ve yarýnlara çok daha hazýrlýklý olmak durumundayýz. 

Öncelikle taraflarýn süreci “yönetme” tarzlarýna bakalým: Türkiye’yi yönetenlerin tutumu; 

“Avrupa sosyalizminde Revizyonizmin babasý Eduard Bernstein’in ‘Hareket her þeydir, 

nihai hedef hiçbir þey’ saptamasýyla, Sertap Erener’in ‘Any Way that I can’(Ne istersen 

yaparým) yalvarmasý karýþýmý, traji-komik Doðu-Batý sentezi. Bunlar, Avrupa Birliði 

üyeliði baðlamýnda kendi vatandaþlarýna gerçekleþmesi olanaksýz umutlar(serbest 

dolaþým, tarýma AB parasý vb.) yarattýktan sonra, þimdi dönüp ‘Olacak, olacak. Bir kere 

imza attýk ya kimse engelleyemez..’ demeye devam edecekler.”(*) 

Avrupa’yý yönetenlerin tarzýna gelince; “onlar da kendi halklarýna, ‘Merak etmeyin 

olmasý için önce –ülkesine göre deðiþmek üzere- ‘domuzlarýn uçmasý’(Ýngiltere), ‘tavuklarýn 

diþ çýkarmasý’(Fransa), ‘Tuna’nýn tersine akmasý’(Avusturya) gerekir diyecekler. 

Almanlarýn iþiyse zor, çünkü o dilde böyle bir deyim yokmuþ”(**) 

• Görüþmelere baþlama tarihinin 3 Ekim 2005 olarak saptanmasý, Türkiye’nin AB üyeliði 

için kesin bir güvence oluþturuyor mu?, sorusuna, “Oluþturmuyor” biçiminde yanýt vermek 

zorundayýz. Çünkü, anlaþma AB’yi hiçbir yükümlülük altýna sokmuyor. 

• AB ülkeleri, görüþmeleri kesme olanaðýna sahip mi? sorusuna, “Evet” biçiminde yanýt 

vermek durumundayýz. Çünkü, müzakere sürecinin herhangi bir aþamasýnda, þu ya da bu 

nedenle “Hayýr” diyen bir ülke çýkarsa görüþmeler kesilebilir. 

• Görüþmelerden bir sonuç alýnamazsa ne olur? sorusuna, “Türkiye’nin seçenek 

olanaklarýný elinden alan bir düzenleme yapýlmýþ olduðu için üyelik dýþý özel statü 

koþullarýna razý olmaktan baþka çare yok” biçiminde yanýt vermek kaçýnýlmazdýr. 

Brüksel’de 17 Aralýk’ta çýkan karar metninin ayrýntýlarýnda “gizli” gerçekler veri 

alýndýðýnda; Türkiye’nin bütün koþullarý yerine getirmesi durumunda 3 Ekim 2005’te 

müzakerelere baþlanmasýnýn planlandýðý anlaþýlýr. Bir yandan “Kýbrýs Cumhuriyeti”ni 

tanýmak müzakerelerin önkoþulu durumuna getirilirken, diðer yandan “referandum planlarý”yla 

Türkiye’nin AB’ye tam üyeliði neredeyse “ortadan kaldýrýlýyor”. Kýbrýs konusunda 

tüm taraflarýn kabul edeceði adil bir çözüme ulaþýlmadan Türkiye’nin “Ankara 

Anlaþmasý”ný geniþletecek protokolü imzalamasý, “Kýbrýs Cumhuriyeti”ni tanýdýðý anlamýna 

gelir. Böylesi bir karar, Kýbrýs Cumhuriyeti’ni, “AB’nin kabul ettiði egemenlik sýnýrlarý” 

ile tanýmayý “zorunlu” duruma getirdiðinden, ayný zamanda, “Kuzey Kýbrýs Türk 

Cumhuriyeti”(KKTC)’nin fiili “reddi” anlamýný içerir. 

(Devamý Sayfa 2’de.) 

1

Baþtarafý 1.Sayfada 

“Koþullu” Koþullara 

Doðru 

Karar metninde Türkiye’ye “özel bir uygulama” 

getiriliyor: Bütün ortaklarýn duyarlýlýklarýnýn 

dikkate alýnacaðý ve her müzakere 

baþlýðýnda “veto” hakkýnýn kullanýlabileceði bir 

sürecin uygulanmasý hedefleniyor. Bu durumda 

müzakereleri 5 yýlda bitiririz diyenler “hem 

halký hem de kendilerini kandýrýyor.” 

Müzakere baþlýklarýný içeren her bir “dosya”, 

tüm üyelerin oylarýyla açýlacak ve kapanacaktýr: 

Herhangi bir nedenle “bir” üyenin 

“veto” hakkýný kullanmasý durumunda süreç 

týkanacaktýr. Sorunun çözümü konusunda bir 

“mekanizma” öngörülmediðinden “týkanýklýk”, 

ancak siyasi iliþkilerle aþýlabilecektir. Bu 

da “aday” ülke durumunda bulunan 

Türkiye’nin “ödün” vermesi anlamýna gelir. 

Yine metinde müzakere sürecinin kesilmesini 

gerektirecek bir baþka durumdan daha söz 

edilir: Buna göre, aday ülkenin hürriyet, 

demokrasi, insan haklarýna saygý, temel özgürlükler 

ve hukuk düzeni gibi AB’nin üzerinde 

kurulu olduðu ilkeleri ýsrarlý bir biçimde 

“ihlal” etmesi durumunda, Komisyon kendi 

baþýna ya da üye ülkelerin üçte birinin önerisiyle 

müzakerelerin askýya alýnmasýný ve 

müzakerelere yeniden baþlanabilmesi için 

“koþullar” getirilmesini önerir. Böyle bir önerinin 

yürürlüðe girmesini Konsey, aday ülkenin 

savunmasýný dinledikten sonra “nitelikli çoðunluk” 

ile kararlaþtýrýr. Bu düzenlemeyi, 

Türkiye’de temel hak ve özgürlüklerin daha 

fazla güvence altýna alýnmasýný saðlayacak bir 

“sigorta” olarak algýlamak gerekir. 

17 Aralýk 2004 Brüksel Zirvesi’nin, Türkiye-AB 

iliþkilerinin geleceði için son derece 

önemli sonuçlar doðurduðunu kabul etmek durumundayýz: 

3 Ekim 2005’te müzakerelere baþlanacaðýnýn 

“tescili”; müzakerelerin hedefinin 

“katýlým” olduðunun belirtilmesi “kazaným” 

gibi görünüyor. Ancak, müzakere sürecinin 

“açýkuçlu” olacaðýnýn, bu süreçte “koruma önlemlerinin” 

getirilebileceðinin, müzakerelerin 

ille de “tam üyelikle sonuçlanmayabileceðinin” 

ve 2014’ten önce üye olunamayacaðýnýn “vurgulanmasý” 

bu kazanýmý “tersine” çeviriyor. 

Müzakerelerin çerçevesi hakkýnda bilgilerin 

yer aldýðý bölümde, “müzakerelerin ortak hedefi 

katýlýmdýr”, cümlesine yer veriliyor. “Kazaným” 

olarak algýlanan bu cümlenin hemen arkasýndan 

da þu cümleler sýralanýyor: 

1.“Müzakereler, sonucunun önceden garanti 

edilemeyeceði, açýk-uçlu bir süreçtir.” 

2.“Kopenhag Kriterleri’nin tümü göz önünde 

bulundurulduðunda, þayet aday ülke üyelik 

yükümlülüklerinin tümünü üstlenememe 

durumunda olursa, söz konusu adayýn Avrupa 

yapýlarýna mümkün olan en kuvvetli baðlarla 

kenetlenmesi saðlanmalýdýr.” 

Bu cümlelerle anlatýlmak istenen, “kazanýmý” 

yalanlayan üyelik dýþý “özel statü”den baþka 

bir þey deðildir. 

Türkiye 2005’e bu koþullarda giriyor. Her 

þeye karþýn, zorluklarýn/güçlüklerin altýndan 

kalkacaðýmýza yönelik umudumu/inancýmý 

“öne” alarak Türkiye’ye ve Türkiye insanýna 

2005 yýlýnda esenlikler diliyorum. 

(*) Ergin Yýldýzoðlu; Avrupa Birliði Rüyasý; 

Cumhuriyet Strateji; Yýl: 1; Sayý: 25; Sayfa: 4 

(**) Adý geçen makale. 

FEYZULLAH ÇINAR 24 EKÝM 1983’DE ÖLDÜ DÝYENLER! 

Sahi mi Ey Canlar? 

Fikret Otyam 

1983 yýlýnýn Ekim ayýnýn 24’ünde, en yakýn komþumuzun Tanrý’nýn olduðu Selinuz Kalesi’nin 

dibinde tek katlý evimizin ki orasý eþi menendi olmayan, böylesi bir daha gelmediði/gelemeyeceði 

o yüce insan Gazi Mustafa Kemal’in adýný Gazipaþa olarak koyduðu ilçedir. 

Jeep’le eve yaklaþýrken saat 13.15, eþim Filiz’i gördüm, tarlada bir hoþ dolaþan, durdum. 

Aðlýyor gibiydi, ne iþi vardý tarlada, neden dolanýyordu böyle?.. Dedim, ya bizden ya 

onun canibinden birisi göçüp gitti öte dünyaya!. Nasýl sorarsýn “Kimden” diye? Soramadým bir süre, 

sonra “Hayrola” dedim, “n’oldu”? 

Konuþamadý/konuþmadý. Yineledim: 

“N’oldu ya, hayrola ne iþin var tarlanýn ortasýnda öðlen öðlen?” hýçkýrmaya baþladý, neden sonra 

sadece “Feyzullah” diyebildi.. 

“N’olmuþ Feyzulllah’a?” 

Yanýtlamadý bir süre, sonra “ölmüþ” diyebildi bu sefer aðlayarak. 

“N’olmuþ n’olmuþ Feyzullah’a, ölmüþ mü?” 

Baþýný salladý, “Yahu bu cihanda ölmeyi hak eden o kadar insan var, olur mu, neden Feyzullah, 

yanlýþ duymuþsundur..” 

TV de saat 13.00 haberlerinde almýþ haberi, o caným yüreði duruvermiþ!.. 

Saat 19.00 haberlerini iple çektim, o “kara habar” yoktu, nasýl sevindim açýklamaya gerek var 

mý? “Gördün mü” dedim eþime “Allah ölmemiþ” 

O’na Feyzullah derken daha çok Allah’ýn üzerinde dururdu dilim ve kaldý adý “Allah” diye, bu 

suçsa gök çadýrlým bu suçumu affede neyleyim baþka? 

Gözüm saatte, 23.00 haberleri baþladý ve bir ara “O” renklendi ekranda, önünde mikrofon çalýp 

söylüyordu, bir dize aklýmda çalýp söylediðinden: 

“Eyvallah dostlar!” 

Öðrendim ayrýntýsýný Hakk’a yürümesinin. 

Ne diyordu can dostum Enver Gökçe bir þiirinde: 

“Ölüm adýn kalleþ olsun!” 

Adýný Gazi Mustafa Kemal’in yani o yüce, o eþsiz insan Atatürk’ün verdiði Antalya’nýn doðudan 

son ilçesi Gazipaþa’da evet en yakýn komþumuzun Allah’ýn olduðu o dað eteðinde beþ yüz metre 

kara toprak üzerindeki evimizde neredeyse elliden fazla canlýyla yaþýyoruz! Otuzdan fazla kedi, 

üç ceylan, iki tavus, dört beþ peygamber tavuðu, yirmiye yakýn tavuk horoz, köpekler ki ikisi kurt 

haydut ve korsan, Filiz’in evde yaþayan köpeði baþka, çoban Kostak, yedi sekiz Moskoviç ördeði, 

sayýsýný bilemiyorum cins cins “tavþan” lar! Evet tavþan deðil, tavþanlar!..Yýllar yýlý katamamýþtým 

aileye tavþan milletini Alevi mihmanlar “rahatsýz olmasýn deyû”. Sonra can bir dedeye bunu açanda, 

sýrtýmý sývazlamýþ, “evimde otuzdan fazla tavþan var erenler” demiþti gülerek ve dakikalarca 

tavþan yorumu sarmýþtý o dað eteðini. 

Gazipaþalýlar topraða koymaya “yataklamak” diyorlar, sanýrým baþka yerde de geçerlidir bu deyim. 

Anca kuþ olsam/olsak yetiþebilecek miydik “yataklamaya?..” O dört ayaklý, o iki ayaklý yaratýklar 

acep ölürler mi açlýktan iki/üç gün içinde? 

Telefonlar, telefonlar, yedek olarak bile yer yoktu uçakta! 

Gerçeðe kocaman bir Hû, bunlarýn hepsi apaçýk, resmen ve alenen bahane özümden! “Allah”ý, 

yani Feyzullah’ý o eþilen topraða mý koyacaktým ellerimle ve ellerle toprak mý atacaktým üzerine? 

Ne yüreðim, ne elim, ne gözüm asla ve kat’a yapmazdý bunu/bunlarý; çareyi buldum, yani çözümü: 

“Allah ölmez”. 

Kalan Plak, Feyzullah Çýnar kaseti ve CD’si çýkardý, adý o ünlü isimli: Fazilet. Yazý istediler 

Kalan Plak’taki can dostlar, oturdum makinenin baþýna, bakýn kasetin içinden çýkan tanýtým kaðýdýndaki 

yazdýklarýmý, okuyalým mý birlikte, eyvallah: 

“Onu Çok Ama Çok özlüyorum” 

“Hakk’a yürüdüðünü biliyorum, yani göçtüðünü! 

Ýçimde bir duyu var yine de, bir gün kucaðýnda mor kadife torbalý telli Kur’an’ýyla çýkýp geliverecek!.. 

Bu duyu, ‘ölmezliðin’ simgesidir. Nasýl ölsün ki, arþivimde taa 1963’den Hakk’a yürüdüðünden 

bir yýl öncesine kadar çalýp söylediði derlemelerim var, ardý ardýna saatler saat’ler 

süren! Ölmezliði, bu!.” 

Nefes Dergisi’nin Aðustos 1996 tarihli 34. sayýsýna yazdýðým yazýnýn bir bölümünü buraya alýyorum, 

o’nu sevgiyle, saygýyla ve özlemle anarak: 

“Kimse alýnýp darýlmasýn, bu ülkede Pir Sultan Abdal’ý en güzel yaþatan, en güzel sesleyen, 

tazeleyen kuþkusuz, O’nun en büyük, yürekten hayraný Feyzullah Çýnar’dýr. Abarttýðým 

sanýlmasýn, çoðu kez bantlarýný dinlerken, dönen kahverengi þeritten bir ulu insan çýkar, bu Pir 

Sultan Abdal’dýr, Feyzullah’ýn sesinde, sazýnda; zaar derim Pir bu ola, aynen böyle ola. O’nun 

ulu ozaný yorumlayýþý yalansýzdýr, dolansýzdýr; halkýn/öfkenin/baþkaldýrýþýn ta kendisidir, acýlý 

direniþlerin ve ölmezliðe ulaþmanýn. 

Âþýk Feyzulalh Hakk’la neden böylesine özdeþleþiyor, böylesine uygun, böylesine yücelerek, bin 

iken bir olmanýn sýrrý nedir? Halk, bir sözcü olarak görüyor, öyle belliyor ozaný, kendi öfkesini/- 

kývancýný/acýsýný, hele hele bizim halkýmýzda da çok belirlenen o anlatýmsýz direnci onda buluyor; 

bundan böylesine baðlanýyor ozanýn yiðit sesinde, usta sazýnda. 

2 Sayý 6

Feyzullah Çýnar 

1937-1982 

Feyzullah, Anadolu kültür mirasýný en yiðit, en içten ve bir güzellikle olmasý gereken, güzeli güzel 

ve daha güzel yapan, nice öðeleri yabana atmadan bu mirasý en hasýndan kullanan bir sanatçýdýr, 

çaðýnýn da adamý olarak, yani ayaðý yere basarak, saðlam basarak. 

Bu bin yýllýk dostu, fazla övdüðüm, kullandýðým, abarttýðým gelmesin aklýnýza, yapmam böyle 

þey, ama yapmak istediðim bir gerçeði teslim etmektir, yiðidin hakkýný yiðide vermeye yardýmcý 

olmaktýr, içinde bulunduðumuz hay huy arasýnda deðerinin farkýna varamadýðýmýz, 

halkýmýzýn bir usta ozaný için daktiloma dökülen duygularýmdýr onun sazý ve sesi gibi yalansýz 

dolansýz. Elimde kimileri göçüp giden nice usta ozanýmýzýn sesleri vardýr bandlar dolusu, dedim 

ya en çoðunu Âþýk Feyzullah Çýnar kapsýyor. Yýllar yýlý çeþitli ruh dünyasý içinde çalýp söylediði 

deyiþler. Feyzullah halkýmýzýn malýdýr, hepimizindir, bu bantlarý da ötekiler gibi gerçek sahibi 

halkýmýza sunmak isterim, dinlediðiniz zaman bu yazýnýn eksik kaldýðýnýn farkýna varacaksýnýz. 

Geçen Zaman Ýçinde 

Bu bantlarla ilgili ne zaman bazý þeyler söylesem/bazý þeyler yazsam bir baþka ulu ozaný yani 

kabri her daim ýþýklý olan Ruhi Su dostumu da anarým. Öldüðünden bu yana her aklýma gelende 

insanlýðýmýzdan/ vefasýzlýðýmýzdan/deðerbilmezliðimizden utandýðým ve içimden herkes adýnakimse 

alýnýp darýlmasýn, gönül komasýn özür dilerim o güzel/o çileli/ o usta sesi, sazý ve yürekli 

Ruhi Su candan! Büyük bir bankanýn sanat yöneticisi olduðu yýllarda evime gelmiþ, bazý 

kayýtlarýmý dinlemiþ; bir baþka güzel adam Þinasi Koç Dede’den derlediðim Kýrklar semahýna 

hayran kalmýþtý. Derlemelerimi satýn almak istediklerini açýklamýþ bir çek defteri uzatmýþ bir de 

dolma kalem, ‘ne istiyorsan yaz’ demesi hâlâ kulaklarýmda nasýl da diller döküp/gönlünü yýkmadan 

reddettiðim sözler/sözcükler, ‘bunlar halkýn malý Ruhi aðabey, halkýn malý, nasýl 

satarým, derlediðim insanlarýn nasýl bakarým yüzlerine söyler misin?’ 

Hak verip boynuma sarýlmýþtý, ‘iyi bak onlara’ demiþti. 

Baktým/bakýyorum. Bir baþka ustanýn ki saygýyla andýðým Âþýk Daimi’nin Almanya’da yaþayan 

kýzý Uðurcan bütün bant kayýtlarýný CD’lere aktarmýþtý bir yýl boyu, artýk kopma/silme derdi de 

kalmamýþtý. Bu halkýn emanetini bazý yerlere verdim, ama sözleþmelere uymadýðýndan 65 CD 

þu anda elimde, bunlar ki salt Alevi/Bektaþi müziðidir saatler süren, inanýyorum gün gelecek bir 

kuruluþ bunlara en hasýndan sözleþmelere uyarak sahip çýkacaktýr, yani bu armaðanýma.” 

Gelele Gelele (Gel Hele) 

Bir barak havasýndadýr bu baþlýk, nasýl içten bir çaðrýmdýr bu, sözüm Feyzulllah Çýnar içindir; 

Serçeþme’nin geçen sayýsýnda 27. sayfada yer alan, bu cana da “atýf” yapýlan “Göreve Davet” baþlýklý 

yazýyla ilgilidir Ahmet Koçak imzalý. Haklý olarak yakýnýyor Koçak, “Sevgili Fikret Otyam 

aðabey Serçeþme aracýlýðýyla sesleniyor ve öneriyorum: Feyzullah Çýnar’ý anlatan bir kitap mutlaka 

hazýrlanmalýdýr. Ve kitap senin kaleminden çýkmalýdýr.” 

Kocaman bir Eyvallah, baþým gözüm üstüne! 

Bu can da buradan sesleniyor baþta koca adam, O’nun can dostu Derviþ Kemal can’a al eline 

kalemi Derviþ Kemal, yaz Feyzullah için gönlünden geleni ve O’nu tanýyan herkesindir bu çaðrým, 

kim tanýdýysa içinden geleni yazsýn dilediði gibi, elbette evlatlarýna/hepsine ama hepsine. “Manevi 

oðlumla yaþayan” eþine o da alsýn kalemi eline ya da açsýn ses alma makinesini içinden geldiði gibi 

anlatsýn/konuþsun... 

Bir Güldeste’dir çýkacak olan sonunda, Feyzullah Çýnar için bir güldeste, hatta sevmeyenler bile 

katýlsýn bu “cem”e neden olmasýn? 

Toplansýn bunlarýn tümü Serçeþme’de, adresi belli, toplansýn; bu can da elinden geldiði kadar 

harmanlasýn, ne keremdir bu, bilir misiniz? 

Elinizi sýký tutun ey canlar! 

Elinizi sýký tutun! 19 Aralýk 2004 tarihinde 79 yaþýma bastým da... 

Serçeþme 

2005 Takvimi 

Fikret otyam’ýn 

Yayýn hakkýný baðýþladýðý 

bir birinden güzel 

renkli resimleriyle 

hazýrlanan 

Serçeþme’nin 

2005 yýlý takvimi 

çýktý. 

Edinmek isteyen canlar, 

telefon, faks ya da e-postayla 

yönetim yerimize 

baþvurabilirlerr 

Tel/Fax:+90.(0) 212 519 56 35 

E-posta: sercesme_dergisi@yahoo.com 

Duyuru 

Genel Yayýn Yönetmenimiz 

Esat Korkmaz’ý 

Cuma akþamlarý 

saat 20:00-21:00 

arasýnda 

YAÞAM RADYO’da 

(87.5 FM) 

“Dört Kapý” programýnda 

dinleyebilirsiniz. 

Ocak 2005 

3

ÞAMANIZM’in deðerleri, “yerleþik” bir toprakta 

“medeni” insanlarýn “besleme”siyle yaratýlan 

deðerler deðil, yerleþik yaþam öncesi “kandaþ” 

toplum deðerleridir. Bu deðerler, kitleler halinde 

Batý’ya göç eden insanlarca Anadolu topraðýna 

taþýndý ve Küçük Asya’da bâtýni felsefenin/inancýn 

oluþmasýnda “üretken” bir kaynak durumunda yaþama 

geçti: Asýl üretim alanýnda belirleyici üretici 

güçlerle “taraf” oldu; medeniyeti güden sisteme 

“kafa tuttu”; sýnýflý toplumun muhalefet insanýyla 

buluþtu. Ýnsan üretici gücü baðlamýnda Aleviliðin 

yapýlanýp biçimlenmesine en büyük “katkýyý” verdi. 

Ýnsanseverliðin halkla taraf olmasýna, kadýn-erkek 

eþitliðine “kaynaklýk” etti. 

Þaman Teriminin Kökeni 

Araþtýrmacýlarýn çoðuna göre, þaman ya da baksý 

terimleri yerine “kam” terimini kullanmak daha 

doðrudur. Çünkü, Türkler ve Moðollar, þaman terimini 

bilmez. Bu terimi Rus araþtýrmacýlar, XVII. 

y.y. sonlarýnda Kuzey Sibirya’da yaþayan Tunguzlar’dan 

öðrendi. Tunguzca’da þaman, coþmuþ, durmadan 

oynayan, bir oraya bir buraya sýçrayan kiþi, 

anlamýna gelir. Yani, koþullara karþý “isterik” tepki 

gösteren bir kimliktir. Þaman teriminin Tunguzca’dan geldiði konusunda 

genel bir kabul olmakla birlikte, yine de terimin etimolojisi, bilim 

insanlarýný bir hayli uðraþtýrdý: Kimi bilimadamlarý bu terimin kökeninin 

Pali dilinde bulunan “samna” olduðunu ve Sanskritçe’de “rahip, zahit” 

anlamlarýna gelen “çramana” ile ayný kökten geldiðini savladýlar. 

Kimileri terimin kökenini Mançuca’ya, kimileriyse Firdevsi döneminde 

Farsça’da geçen ve “Buda rahibi” anlamýna gelen “þemen” ya da 

“þamen” terimlerinden hareket ederek Hint dillerine; yine kimileri Çince’de 

geçen “Chan–man” terimini ölçü alýp Çince’ye baðlar. Son dönemlerde, 

Sogdca metinlerde “þeytan” anlamýna gelen “þaman” terimine 

rastlandýðýný da burada belirtelim. Þaman terimi ne erildir, ne de diþil; yani, 

erkek þamanlar için ayrý, kadýn þamanlar için ayrý terim yoktur 

Nasýl Þaman Olunur? 

Þamanýn görevlerini þöyle sýralayabiliriz: 

a) Her türlü hastalýða çare bulmak; 

b) Hastanýn, hastalýk sýrasýnda kendisinden uzaklaþan koruyucu ruhunu 

geri getirmek; 

c) Kýsýrlýk ve zor doðumlarda yardým etmek; 

d) Sunulan kurbanlarý tanrýlara ulaþtýrmak; 

e) Dinsel törenleri yönetmek; 

f) Ruhlarý ait olduklarý yere, yani ölüler âlemine göndermek; 

g) Kötü ruhlardan insanlarý korumak için ayinler düzenlemek ve 

h) Fal bakýp gelecekten haber vermek. 

Þamanlar “ak–þamanlar” ve “kara–þamanlar” olmak üzere ikiye ayrýlýr. 

Ancak üç grupta toplandýðý da olur: Göksel güçlerle iliþki kurabilen þamanlar 

(ak–þamanlar); yeraltý ruhlarýyla iliþki kurabilen þamanlar (kara–þamanlar) 

ve hem göksel ruhlarla hem de yeraltý ruhlarýyla iliþki kurabilen 

þamanlar (akkara–þamanlar). 

Bu durum inançta þöyle anlatýlýr: Þaman olmasý kaçýnýlmaz duruma 

gelen kiþi, insanlardan kaçar, ormana çekilir; çýlgýnlýk belirtileri göstermeye 

baþlar; ateþe ve suya dalar. Þaman adayýnýn ailesi zaman yitirmeden 

yaþlý bir þamana baþvurur: Yaþlý þaman ona gerekli þeyleri öðretir. 

Çýlgýnlýk davranýþlarýnýn sürdüðü sýrada ruhlar gelir, þamanýn bedeninden 

canýný çýkarýr; ak–þaman olacaksa Doðu yönüne, kara–þaman olacaksa 

Batý yönüne götürür. Daha sonra þamanýn caný, tanrýlar makamýna 

kabul edilir. Tanrýlar makamýnda bu yeni cana, ata–þamanlar, þamanlýðýn 

sýrlarýný öðretir. Sýrlarý öðrenen can, “yenilenmiþ” olur; döner, bedenine 

girer ve bedeni “yeniler”. 

ANADOLU ALEVÝLÝÐÝNÝN ASYALI KAYNAÐI 

ÞAMANIN DÜNYASI 

Bölüm I 

Esat Korkmaz 

Avam þamanlarýnýn giydiði yedi dilimli baþlýk. 

Avusturya Halk Sanatlarý Müzesi. 

Herkesin þaman olmasý olanaklý deðildir. Daha 

çok soydan þaman olunur. Ama yine de bir ruhun 

çaðrýsýyla olunan þamanlýk makbuldür. Ruh çaðrýsý 

dýþýnda babadan kalan þamanlýk “küçük þaman” 

olma anlamýna gelirdi: Özet olarak þamanlýk, kuþaktan 

kuþaða ruhlarýn aracýlýðýyla ya da genetik 

olarak akýp giden bir gelenektir. 

Þaman Varlýða Geliþ ya da 

Yaradýlýþ Mitolojileri 

Þamanlýðýn kökenine iliþkin deðiþik söylenceler 

vardýr. Konuya iliþkin Buryat mitolojisi þöyledir: 

Baþlangýçta iyi ruhlar ve kötü ruhlar vardý. Sonra 

tanrý insanlarý yarattý. Uzunca bir süre mutlu yaþadý 

insanlar; derken kötü ruhlar saldýrýya geçti; hastalýk 

ve ölüm yaymaya baþladý. Bunun üzerine tanrýlar, 

insanlara yardým etmesi için þaman göndermeye 

karar verdiler. Þaman olarak gönderilen 

Kartal’ýn dilinden anlamayan insanlar, ona güvenemedi. 

Durum karþýsýnda Kartal tanrýlara döndü. 

Kendisine insanlarla konuþma yeteneðinin verilmesini 

istedi. Dileði kabul edildi; kartal insan biçimine 

dönüþtü; tekrar dünyaya gönderildi: Dünyaya 

dönen insan biçimli Kartal, bir aðacýn altýnda uyuyakalmýþ bir kýz 

gördü; onunla birleþti; ilk þaman doðdu. 

Yakut mitolojisinde ise öz ayný olmakla birlikte anlatým biraz deðiþiktir: 

Kuzeyde kötü hastalýklarýn bulunduðu bir yerde büyük bir çam 

aðacý vardýr. Bunun dallarýnda þamanlarýn doðduðu yuvalar bulunmaktadýr. 

Büyük þamanlar en yüksek dallardaki yuvalarda, orta þamanlar orta 

seviyedeki dallardaki yuvalarda, küçük þamanlar ise en alttaki dallarda 

bulunan yuvalarda doðar. Dölleme zamaný geldiðinde demir tüylü ve çelik 

pençeli bir kartal karaçam aðacýna konar ve bir yumurta býrakýr. Üç 

yýl kuluçkaya yatarsa yüksek dereceli þaman, bir yýl kuluçkaya yatarsa 

düþük dereceli þaman doðar. 

Þamanýn hayvan–anasý olan bu yýrtýcý kuþ þamana iki kez daha görünecektir: 

Bedenin parçalanmasý yani, kurban edilmesi sýrasýnda ve ölümü 

sýrasýnda. 

Þamanýn ruhu yumurtadan çýkýnca hayvan–anasý, bebek þamaný alýr; 

tek elli, tek gözlü, tek bacaklý Burgestez–Udagan adýndaki bir ruh þamana 

teslim eder. Bu ruh onu demir bir beþiðe koyarak sallar ve hizmetinde 

bulunur. 

Zamaný gelince ruh–þaman onu, kara–kuru üç korkunç cine teslim eder: 

Cinler, onun bedenini parçalara ayýrýr; baþýný bir kazýða geçirirler. Bedeninin 

parçalarýný her yöne daðýtýrlar. Bu arada baþka üç ruh gelir, þamanýn çene 

kemiðini alýr ve fýrlatýr. Kemiklerin düþme biçimine göre þamanýn insanlara 

ne denli yararlý olup olamayacaðýna iliþkin kehanette bulunur. 

Bir baþka Yakut söylencesinde “kuþ–ana” þamanýn ruhunu yeraltýna 

götürür ve onu bir çam aðacýnýn dalýna asar; kuþ biçimi alýncaya kadar 

orada býrakýr. 

Þaman yaradýlýþ tasarýmýndaki bu “parçalanma”, yani “ölme–dirilme” 

tasarýmý, her þamanýn þaman adaylýðý sýrasýnda “mistik parçalanma” 

adýyla bir kez daha yaþanýr. Bir bakýma tanrýsal mekânda gerçekleþen þaman 

yaradýlýþ tasarýmý, teatrel olarak yeniden “oynanýr”: Þaman olmasý 

gereken bir insan, 3–4 yýl sürecek ruhsal bir hastalýða yakalanýr. Aday bu 

sürede bir yerde yatar; bedeni parça parça edilir; beden parçalarý çeþitli 

yönlere atýlýr, kaný serpilir. Ýnancýn izinde iç dünyada bunlar yaþanýrken 

þaman yattýðý yerden kýpýrdamaz ve yaralanmýþ görünmez. 

Bu konuda deðiþik söylencesel anlatýmlar da yok deðildir: Geleceðin 

þamaný rahatsýzlýk geçirdikten sonra bir akarsuyun kenarýna gelir ve yüzüstü 

yere kapanýr: Aðzýndan köpükler gelmeye baþlar; bir süre böyle kalýr; 

ayýldýktan sonra þaman olur. Bu durum Yer–Su tapýmýnýn gereðidir: 

Su, topraðý mayalýyor; mayalanma ürünü doðasal verim olarak algýlanýyor. 

4 Sayý 6

“Mistik parçalanma” ile þaman ruhça temizlenmiþtir; bedeni güçlenmiþ, 

daha iyi görme, iþitme yetisi kazanmýþtýr: Yani, ten gözünün yanýnda 

can gözü de açýlmýþ, sýrra ermiþtir. Iþýk olmayan ýþýðýn aydýnlýðýyla 

gördüðü için, baþkalarýnýn göremediði görünmeyen gizil nesnelliði görmeye 

baþlamýþtýr. Bu tasarým ölmeden evvel ölme ya da yaþarken dirilme 

tasarýmýdýr. Buna “aydýnlanma” adý veriliyor. Aydýnlanan þaman gözü 

kapalý iken bile karanlýktaki þeyleri görebilir. Görmeyi saðlayan ýþýk 

kaynaðý, þamanýn baþýnýn çevresindeki bir ýþýk halesidir ki sadece baþka 

þamanlar tarafýndan görülebilir. 

Mistik parçalanmadan çýkan þaman, rehberiyle eðitimine devam eder; 

göðe çýkmayý ve yerin altýna inmeyi öðrenir. Þamanýn göðe ya da yeraltýna 

yaptýðý yolculuk aslýnda kendi bedeninde yaptýðý yolculuktur. 

Mogolistan bozkýrlarýnda 

kurulu bir ger’de (göçebe 

çadýrýnda) trans halinde 

bir þaman 

Fotoðraf: 

Gordon Wiltsie, 

National Geographic- 

Türkiye, Ekim 2003. 

Þamanýn Görevleri ya da Esrik Yolculuk 

Þaman esrik yolculuðuna çýkmadan önce bir tören düzenlemek durumundadýr: 

Esrik yolculukla ya göðe çýkýlýr ya da yeraltýna inilir. Þamana 

bu yolculuðu sýrasýnda kartal, ördek, kaz, kuþ, geyik, at, ayý ve kurt gibi 

hayvanlar yardýmcý olur. Þaman bu hayvanlarýn yardýmýyla ya da bu hayvanlarýn 

donuna girerek gökyüzüne çýkar; tanrýlardan, ruhlardan gerekli 

bilgileri alýr ve insanlarýn yardýmýna koþar. Bu hayvanlardan bir tanesi, 

þamanýn koruyucu ruhudur. Þamanýn koruyucu ruhu ya da þamanýn yardýmcý 

hayvaný; mýzrak gagalý, keskin pençeli, üç kulaç kuyruklu büyük 

bir kuþ olarak tasarýmlanýr. Bu kuþ þamana iki kez görünür; ilk olarak ruhunu 

eðitmek için görünür, ikinci olarak ölüm vaktinin geldiðini bildirmek 

için görünür. 

Kimi topluluk tasarýmlarýnda þaman öldükten sonra baþka toplumlarýn 

þamaný olarak yeniden dünyaya gelir. 

Þaman göðe çýkarken “Dünya Aðacý”ný ya da “Evren Aðacý”ný merdiven 

olarak kullanýr. Aðacýn gövdesinde ya da dallarýnda basamak iþlevi 

gören kertikler vardýr ve bu kertikler göðün katlarýný temsil eder. 

Þamanýn hastayý iyileþtirme seansý þöyle gerçekleþir: Þaman, hastadan 

hastalýðý emer ve tükürür; sonra kurban edilen hayvanýn ruhunu göðe 

götürür. Yurdun dýþ kýsmýna dallarý budanmýþ üç kayýn aðacý dikilir; 

ortadaki aðacýn ucuna bir deniz kuþu asýlýr. Kayýn aðacýnýn doðu yanýna 

“tayýlga” adý verilen ucuna at kafasý yerleþtirilmiþ bir kazýk çakýlýr. Bu 

aðaçlar at kýlýndan örülmüþ bir sicimle göðün yolunu simgelemek üzere 

birbirine baðlanýr. Aðaçlarla yurdun arasýna üzerinde alkollü içki bulunan 

küçük bir masa yerleþtirilir. Her þey tamam olduktan sonra þaman 

kuþ uçuþunu taklit ederek yavaþ yavaþ göðe yükselir. Yolda dokuz konaklama 

yerinde konaklar, o katlarý yöneten göksel ruhlara sunular sunar. 

Geri döndüðünde vücudunun bir parçasýnýn ateþte arýndýrýlmasýný ister. 

Þamanýn göðe çýkýþý ve at kurbaný sunmasý seansý þöyle gerçekleþir: 

Ýlk akþam tören yerine bir yurt kurulur. Yurdun orta direði kayýn aðacýndandýr 

ve gövdesinde dokuz gökkatýný simgeleyen dokuz kertik oyulur. 

Kayýn aðacýnýn tepesi, yurdun ocak deliðinden dýþarý çýkar. Yurdun çevresine 

de kayýn dallarýndan bir çit yapýlmýþtýr. 

Kurbanlýk at, “baþ tutan” adý verilen hizmetliye teslim edilir. Þaman, 

gövdesinde bulunan ruhlarý çýkarmak için kayýn dalýný, kurbana ve baþtutana 

doðru sallar. Davulunu kullanarak yardýmcý ruhlarýný toplar ve çadýrdan 

çýkar; daha önceden hazýrlanmýþ olan kaz biçimli makete oturarak ilahiler 

söyler ve atýn ruhunun peþinden göðe yükselmeye baþlar. Atýn ruhunu, 

yardýmcýlarýyla birlikte yakalar. Atý kutsar; sonra omurgasýný kýrarak 

kanýný akýtmadan öldürür. Eti törende yenir; derisi bir sýrýðýn ucuna asýlýr. 

Ertesi akþam törenin ikinci kýsmý baþlar: Þaman ateþin önünde ruhlara, 

yardýmcý ruhlarýna, ateþe ve Kayra Han’a atýn etinden sunar ve kabul 

etmeleri için ilahiler söyler. Ev sahibinin sungusu olarak bir ipe asýlmýþ 

dokuz giysiyi ilahiler eþliðinde tütsüleyerek Ülgen’e sunar. Þaman, þaman 

giysisini giydikten sonra göðün kuþu Merküt’e seslenir. Vecd durumuna 

geçtiðinde kayýn aðacýnýn gövdesindeki çentikleri kullanarak göðe yükselmeye 

baþlar. Bunu hareketleriyle belli eder; yanýnda Baþtutan’ýn ruhu 

da vardýr. 

Üçüncü katý geçince “yardýmcý ruh” yorulur. Bu kez þaman kazý çaðýrýr. 

Bir mola verilip dinlenildikten sonra yolculuk devam eder. Son katta 

Ülgen’e seslenir. Dileklerinin kabul edilip edilmediðini öðrenir. Geri 

döndüðünde þaman yere yýðýlýr ve kendinden geçer. Uyandýðýnda izleyenleri 

selamlar.. 

Þamanýn yeraltý yolculuðu ise daha zor ve tehlikelidir: Þaman bu yolculuðuna 

bir maðara, çukur, bir delik, pýnar ya da bir aðacýn kökünden 

baþlar. Kimi kez göðe çýkarken kullandýðý gibi basamaklardan yararlanabilir 

ya da bir canavarýn aðzýndan yeraltýna iner, bir canavar–yýlanýn boðazýndan 

girerek onun vücudunda seyahat eder. 

Þaman yeraltý yolculuðuna da yardýmcý ruhlarýyla birlikte çýkar. Her 

katta önüne çýkan engelleri aþarak dokuzuncu ve son katta bulunan Erlik 

Han’ýn taþ ve siyah balçýktan yaratýlmýþ, çok iyi korunan sarayýna ulaþýr. 

Yolculuðu sýrasýnda þamaný hastalýk veren ruhlar taciz eder. Sonunda 

azgýn bir boða gibi tasarýmlanan yeraltý dünyasýnýn efendisi, Erlik Han’ýn 

karþýsýna çýkar. Ve onunla mücadele etmeye baþlar. Çeþitli hileler ve armaðanlarla 

onu yatýþtýrýr; yardým vaatlerini alýr ve erkek bir yaban kazýnýn 

kanatlarý üzerinde yeryüzüne döner. 

Þaman öldüðü zaman asla topraða gömülmez; bir baltayla bir aðaç 

oyulup ceset içine yerleþtirilir; üzeri bir kapakla kapatýlýr. Cesedin baþý, 

batýya gelecek biçimde konur; eþyalarý tabutun yanýna býrakýlýr. Gömdükleri 

yere bir aðaç dikilir; bütün eþyalarý o aðaca asýlýr. 

KAYNAKÇA 

Anadol, S., Þaman Türkler Tuva ve Hakasya, Atlas, sayý: 82, Ýstanbul, 2000. 

Anohin, A. V., Altay Þamanlýðýna Ait Maddeler, (Çev. A. Ýnan, Makaleler ve 

Ýncelemeler), c. 1, Ankara, 1968. 

Arat, Reþid Rahmeti, Kutadgu Bilig, (Çev.: Yusuf Has Hâcib), Türk Tarih 

Kurumu, Ankara, 1959. 

V. Milletlerarasý Türk Halk Kültürü Kongresi Maddi Kültür Seksiyon 

Bildirileri, T.C. Kültür Bakanlýðý, Ankara, 1997. 

I. Uluslararasý Hacý Bektaþ Veli Sempozyumu Bildirileri, Hacý Bektaþ Veli 

Anadolu Kültür Vakfý, Ankara, 2000. 

I. Türk Kültürü ve Hacý Bektaþ Veli Sempozyumu Bildirileri, Ankara, 1998. 

I. Uluslararasý Türk Dünyasý Eren ve Evliyalarý Kongresi Bildirileri, Ervak 

Yayýnlarý, Ankara, 1998. 

Bilim ve Ütopya, Aylýk bilim, kültür ve politika dergisi, sayý: 1-III, s. s. Ütopya 

Bilimsel ve Kültürel Araþtýrmalar Yay., Ýstanbul. 

Çoruhlu, Yaþar, Türk Mitolojisinin Anahatlarý, Kabalcý, Ýstanbul, 2002. 

Eliade, Mircea, Þamanizm (Çev.: Ýsmet Birkan), Ýmge Kitabevi, 1. Basým, 

Ýstanbul, 1999. 

Eröz, Mehmet, Eski Türk Dini ve Alevilik-Bektaþilik, Türk Dünyasý 

Araþtýrmalarý Vakfý, Ýstanbul, 1992. 

Esin, Emel, Türk Kozmolojisi, Ýstanbul, 1979. 

Ýnan, Abdülkadir, Tarihte ve Günümüzde Þamanizm, Türk Tarih Kurumu 

Yayýnlarý, Ankara, 1972. 

Korkmaz, Esat, Eski Türk Ýnançlarý ve Þamanizm Terimleri Sözlüðü, Anahtar 

Kitaplar Yayýnevi, Ýstanbul-2003 

Korkmaz, Esat, Alevilik-Bektaþilik Terimleri Sözlüðü, Geniþletilmiþ 3. Basým, 

Kaynak Yayýnlarý, Ýstanbul, 2003. 

Lýgetý, L., Bilinmeyen Ýç Asya (Çev.: Sadrettin Karatay), Atatürk Kültür, Dil ve 

Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayýnlarý, Ankara, 1986. 

Ocak, Ahmet Yaþar, Alevi ve Bektaþi Ýnançlarýnýn Ýslam Öncesi Temelleri, 

Ýletiþim Yayýnlarý, Ýstanbul, 2000. 

Ögel, Bahattin, Türk Mitolojisi, C. 1-2, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 1993. 

Roux, Jean-Paul, Orta Asya Tarih ve Uygarlýk (Çev.: Lale Arslan), Kabalcý 

Yayýnevi, Ýstanbul, 2001. 

Roux, Jean-Paul, Türklerin ve Moðollarýn Eski Dini, Ýstanbul, 1994. 

Þener, Cemal, Þamanizm, AD Yayýncýlýk, Ýstanbul, 1997. 

Uluslararasý Anadolu Ýnançlarý Kongresi Bildirileri, Ervak Yay., Ankara, 2001. 

Yol, bilim, kültür, araþtýrma, Hüseyin Gazi Derneði Yayýn Organý, iki ayda bir: 

1999-2003, Ankara. 

Ocak 2005 

5

AABF ÝNANÇSAL BÝRLÝK BÝRLÝK BAÐLAMINDA KENDÝSÝNÝ YENÝLEMELÝ VE YAPISINDA DEÐÝÞÝME GÝTMELÝDÝR 

Alevilik heterodoks Ýslam olarak Tanrý’yý 

insanda ve insaný Tanrý’da görme, 

yani Tanrý-Ýnsan Birliði anlayýþý ve tapýnma 

ritüelleribaðlamýnda kendine özgüdür. 

“Cemevlerinin Alevi toplumunun tapýnma 

yeri” olduðunu tarihsel örneklerle 

vurgulamýþ bir yazar olarak kampanyanýza 

imza atamýyorum. Bu çok haklý toplumsal 

istemin ardýnda, neden bir siyasi 

taktik var? Aleviliði neden dolaylý bir biçimde 

Ýslam’ýn dýþýnda göstererek, özgün 

bir inanç söylemini dayatýyorsunuz? 

Aleviliðin özgünlüðü Heterodoks 

Ýslam oluþundan kaynaklanmaktadýr. 

Onun özgünlüðü, dogmatik þekilciliði, 

tarihsel baskýcýlýðý, baðnazlýðý, çaðdýþý’lýðý 

ve cihad terörizmiyle Ýslam olarak 

tanýnan ve tanýtýlan Ortodoksluða 

aykýrýlýðýndan dolayýdýr. 

Bu tür bildirilerde genellikle sadece 

en baþa dikkat çekici olarak yazýlan etkileyici 

kitlesel talep okunur; bu nedenle 

belki istediðiniz sayýya ulaþacaksýnýz, 

ama bunun dürüst bir yaklaþým olduðu 

söylenemez! Oysa sadece “Cemevlerinin Aleviliðin merkezi, Alevilerin 

tapýnma yeri” olduðu yazýlarak, yasallaþtýrýlmasý istemi vurgulansaydý 

milyonlara ulaþabilirdiniz. Bence tutarlý ve doðru taktik buydu. 

Hâlâ da zaman geçmiþ deðildir. Yönetim kurulu, imzalanmasý istenen 

bildiride, yanlýþ anlaþýldýðýna dair bir kýsa açýklama yaparak, “Sünni ve 

Þiiliðe aykýrý, yani Heterodoks Ýslam olarak Alevilik kendine özgü bir 

inançtýr ve tapýnma yeri de Cami deðil, Cemevi’dir” biçiminde bir 

deðiþiklik yapabilir. 

Alevilik Ýslam’ýn Dýþýnda Olamaz 

“Alevilik Ýslam dýþýdýr” tartýþmasýnýn baþlatýlmasý ve toplumun iki kampa 

ayrýlma tehlikesiyle karþý karþýya gelmesi AABF’nin bilgi ve ilgisi dýþýnda 

geliþmedi. Bu görüþ, 1350 yýllýk Alevilik tarihini; Heterodoks Ýslam 

Alevilik olarak tarih sahnesine çýkmýþ toplumsal mücadeleleri, halk 

hareketlerini istemeden yadsýma durumunda kalmaktadýr. Aleviliði 

Anadolu coðrafyasý ile sýnýrlandýrarak Aleviliðin evrenselliðine zarar 

vermektedir. Tarihsel ve bilimsel temeli olmayan bu görüþün Alevi-Bektaþi 

inanç toplumunu parçalamaktan baþka bir iþe yaramayacaðýný anlamak 

hiç de zor deðil. 

Yýllardýr Alevi hareketinden geniþ bir siyaset yapýlanmasý gerçekleþtirmeye 

çalýþýyorsunuz. Sizce bu mudur siyaset? Siyaset, sürekli üretilen 

gerçekçi ve tutarlý ideolojik-taktiksel çizgilere toplumu kazanmak ve büyük 

birliktelikler oluþturmaktýr. 

Ben bugün Alevi toplumunun birlikteliðini, siyaseti ikinci plana almakta 

görüyorum. Ýnanç toplumlarý heterojendir, çeþitli etnik ve ulusal topluluklardan 

oluþur; onlarý birbirine baðlayan inançlardýr. Ýnanç ritüellerini, 

yani tapýnmalarýný toplumsallaþtýrmýþ ve dedelik-taliplik-rehberlik iliþkileri 

içinde, oniki hizmet (iþbölümü), musahiplik, görülme-sorulma, dâr’a 

çekme vb. tapýnç kurumlarýyla bir özyönetim ve yaþam düzeni ya da yaþam 

biçimi oluþturmuþ Alevi-Bektaþi toplumunda bu bað çok daha güçlüdür. 

Alevi-Bektaþi toplumu, inancýný özgürce ve ayrýntýlý uygulamalarýyla 

yaþamak ve yüzyýllarýn baskýlarýnýn ve gizlenmelerinin acýsýný çýkarmak 

istiyorsa bu sosyo-psikolojik olgudur, uymak zorunluluðu vardýr. 

Ýnanca yeni yakýþtýrmalarla yaklaþamazsýnýz. 

Bu toplum, üçüncü halife döneminden itibaren Ali tanrýsallýðý ve 

soyunun kutsallýðýyla baþlamýþ ve Ýslam dinini heterodoks yani bizim 

bâtýni olarak nitelediðimiz baðlamda, Ýslami imparatorluk yönetimlerinin 

dini Ortodoksizme (Sünniliðe) aykýrý ve muhalif biçimde yorumlamýþtýr. 

Kendi heterodoks Ýslamýný girdiði, sürgüne uðradýðý ve yeraltýnda 

yaþadýðý bölgelerdeki çaðdaþ ya da eski dinsel ve felsefi inançlardan 

öðeleri özümseyerek zenginleþtirmiþtir. 

Bu topluma, “siz Ýslam deðilsiniz” demekle, onlarý kendinizden uzaklaþtýrmaktan 

baþka hiçbir kazancýnýz olmaz. Bu da kazanç deðil, kayýptýr. 

Bir Olalým, Ýri Olalým, Diri Olalým 

Ýsmail Kaygusuz 

Bugün Alevi toplumu ancak inançsal birlik saðlayarak, 

“iri ve diri” olabilir. 

Avrupa Alevi Birlikleri Federasyonu (AABF) ve 

Alevi Bektaþi Kuruluþlarý Birliði’nde (ABKB) 

yaþanan bazý olumsuzluklarýn 

Alevi-Bektaþi toplumunda tedirginlik yarattýðý ve 

örgütsel birliðin parçalanma noktasýna ilerlemekte 

olduðu ortada. 

AABF yönetimi, bu sorunlarýn tartýþýlmasý için 

18-19 Aralýk’ta bir geniþletilmiþ Yönetim Kurulu toplantýsý 

yapmaya karar vermiþ. 

Ýncelik göstererek beni de davet ettiler ve eleþtirilerimi, 

önerilerimi dinlemek istediklerini belirttiler. 

Katýlmaya söz verdim, ancak saðlýðým yüzünden 

toplantýya katýlamayacaðým ortaya çýktý. 

Toplantýdan önce görüþ ve düþüncelerimi özetleyen bir 

yazýyý gönderdim. 

Burada bu yazýyý kýsaltarak sunuyorum. 

Onlarý Ýslam dýþý gören, dinsiz ve kâfir 

sayan ve Ýslamý kendisinin temsil ettiðinde 

ýsrarlý olan baskýcý Sünniliðe karþý onlar Ehlibeyt, 

Beþ Ýmamcý (Zeydi Aleviliði), Yedi 

Ýmamcý (Ýsmaili Aleviliði), Oniki Ýmamcý, 

vb., Ýslami anlayýþlarla direnmiþlerdir. 

Sünnileri de “Ýslam ve Ehlibeyt düþmaný” 

vb., adlarla nitelemiþlerdir. Onca kýrýma, 

kýyýma raðmen, Sünniliðe aykýrý Tanrý 

inancý ve tapýnma anlayýþý içinde kendilerini 

Ýslam görmüþlerdir. Tarihsel gerçek 

bu doðrultudadýr. 

Ne demokratik kitle örgütleri, ne siyasal 

partiler, ne de devlet toplumlarýn inancýnýn 

temellerine müdahale edebilir. Bu toplumlar 

adýna ve onlarýn iradesi dýþýnda inanç 

belirlemesi ve tanýmý yapamaz, yeni yakýþtýrmalar 

hiç getirilemez. Bunun, devlet ve 

hükümet yetkililerinin Alevilik tanýmlamasý 

ve Diyanet Ýþleri baþkanlarý ve ilahiyatçýlarýn 

yaptýklarý Aleviliði deðerlendirmelerinden 

farký yoktur. 

Alevi-Bektaþi toplumu, “Allah-Muhammed-Ali” 

üçleminde tanrýsal birliðe, 

“üçü bir nurdur, nuru vâhiddir” biçiminde bâtýni yaklaþýmýyla ulaþtýðý 

“vahdeti vücud” (Ýnsan-Tanrý birliði), “vahdet-i mevcut” (Doða-Tanrý 

birliði) inancýný, Cem tapýnma kurumlarýyla, Sünnilik ve Þiilik (ortodoksizm) 

dýþýnda bir Ýslamý (heterodoks, bâtýni) yaþamýþ, yaþýyor ve yaþamak 

istiyorsa buna uymak zorunluluðu vardýr. Hiç kimse, “sen inancýný 

yanlýþ biliyorsun, Ýslamýn dýþýndasýn sen” diyemez. Bunu sadece hasýmlarý, 

düþmanlarý söylemiþ ve söylemeyi sürdürmektedir. 

Demokratik kitle örgütlerinin bu baðlamda yapacaðý bir þey yok 

mudur? Vardýr, ama yönetimlerin deðil! Efsanelerin inançsal özü kapatmasý 

durumunda, aklýn öne alýnmasý baðlamýnda ve gericileþerek 

yaþanan çaðdan uzaklaþmayý önlemek gerektiðinde kitle örgütlerinin 

bünyesindeki bilim kurullarýnýn ve uzmanlarýn görevi baþlar. Ancak 

onlar, tapýnma eylemleri için (özünü deðiþtirmeye kalkýþmadan), bilgi ve 

iletiþim çaðýmýzýn koþullarýna uygun (reform niteliðinde) biçimlendirmeler 

sunabilir… 

Devleti Yönetenler Bu Kamplaþmaya Seviniyor 

Aleviler arasýnda birliðin saðlanamamasý ve “Alevilik Ýslamýn dýþýndadýr” 

yakýþtýrmasýnýn yeniden alevlenmesinin neden olduðu bu tehlikeli 

kamplaþmaya sevinen devleti yönetenler oluyor. “Siz kendinizi bile 

tanýmlayamýyorsunuz, bari biz yardým edelim” diye, diyanetinden, 

bakanýna, baþbakanýna kadar herkes Aleviliðe bir yafta yapýþtýrýyor. 

Devlet kitap yazdýrtýyor, bedava daðýtýp, Alevilere Türk-Ýslam sentezci 

anlayýþýn Aleviliðini dayatýyor. Bunlarýn sonuncusu bu yýl Hacý Bektaþ 

Þenliklerinde daðýtýlan “Sorularla Alevilik-Bektaþilik” kitabýdýr. 1 

Bu, yanlýþ bilgi ve kavramlarla kafa karýþtýran, inancýmýzýn evrenselliðini 

yadsýyan, basite indirgeyen ve küçümseyici cümlelerden oluþan bir 

Alevilik tanýmýdýr. Alevilik, “Orta Asya Türk kültürünün öðelerinin, 

Ehlibeyt sevgisiyle bütünleþmesi sonucu oluþan ve eski Türk gelenek ve 

göreneklerinin yaþatýlmasý sürecinde ortaya çýkan bir anlayýþtýr” diyerek, 

Aleviliði Türklere özgü olarak göstermektedir. 

Aleviliði Ýslamýn dýþýnda ve Anadolu’da oluþmuþ ve kendine özgü bir 

inanç olduðunu söyleyenler de farklý düzeyde ayný yanlýþý yapýyor ve 

bilerek ya da bilmeyerek Türk ulusçuluðuna hizmet ediyorlar. 

Alevilik Anadolu’yla Sýnýrlandýrýlamaz 

Alevilik, ne Ýslamýn dýþýnda ve Ýslamdan önce ortaya çýkýp, Ýslamdan da 

bazý öðeler almýþ ayrý bir dinsel inançtýr,ne de dýþarýdan Ýslam dinine girerek 

bâtýni özellik kazanmýþtýr Alevilik, Ýslamýn içinden çýkmýþ ve 

Ortodoks Ýslama aykýrý geliþim göstererek, bâtýni yorumlarla büyük farklýlýklar 

kazanmýþ olan Heterodoks Ýslamýn yaþayan son halkasý, en son 

temsilcisi ve doðrudan kendisidir demekte hiçbir sakýnca görmüyoruz. 

Bölgesel deðil evrensel bir geliþim göstermiþtir ve Anadolu’yla da sýnýrlandýrýlamaz 

6 Sayý 6

Alevilik, Halife Osman (644-656) döneminde Ali tanrýsallýðý inancýyla 

baþlayýp; bölgesel/tarihsel din, inanç ve felsefi akýmlardan bazý öðelerle 

birleþme/baðdaþtýrma yoluyla sürekli yenilenen, deðiþik adlarla yönetimlerin 

resmi dinine aykýrý ve karþýt geliþen heterodoks akýmlarýn tamamýný 

kapsar. On ikinci yüzyýlýn baþlarýnda Þehristani’nin anlattýðý yüze yakýn 

heterodoks grubun büyük çoðunluðu “insan biçimli Tanrý”ya inanan 

ve Ali-Ehlibeyt tanrýsallýðýný temel alan proto-Alevi kümeleþmelerdir. 

Kökeni bu erken heterodoks akýmlara kadar uzanan, onlarýn bâtýni 

inançlarýndan kaynaklanan, Anadolu’da yaþayan Alevilik-Bektaþilik, 

Ortodoks Ýslam (Sünni) inancýna aykýrý bir Tanrý ve tapýnma anlayýþýna 

sahiptir. 1240 yýlýnda kýrýmla sonuçlanan büyük Babai halk hareketinden 

sonra Heterodoks Ýslamý Anadolu’nun tarihsel, toplumsal ve kültürel 

koþullarýna uyumsatan ve onlardan aldýðý öðelerle yoðurup Anadolu’da 

yaþamakta olan Aleviliðin kurallarýný belirleyerek inançsal birliði saðlayan 

zamanýn Ýmamý (önderi) ve büyük bâtýni dai’si Hünkâr Hacý Bektaþ 

Veli olmuþtur. 

Bu inançta tanrý, kurtarýcýlýk görevini verdiði dostlarýnda, yani velilerde-Ýmamlar’da 

görünüm alanýna çýkar. Ali, velilerin þahý (Þah-ý 

Velâyet), Ýmamlar’ýn atasýdýr. Tüm zamanlarýn/dönemlerin velileri, 

Ýmamlar ve kurtarýcý yüce kiþiler (insan-ý kâmiller) Ali olarak nitelendirilir 

ve birer tanrýsal mazhardýr; tek aydýnlatýcý ýþýk olan Tanrý’nýn 

parçalarý ve yansýmalarýdýr. Her sýradan inanan da ‘Ali’nin hizmetinde bir 

Salman’ olmaya çaba gösterir. 

“Dinim Muhammed, imaným Ali ve mezhebim Ýmam Cafer Sadýk” 

diyen, “Allah Muhammed Ali Birliði’nde, Ehlibeyt ve Oniki Ýmam sevgisinde, 

Hacý Bektaþ Veli’nin Pir’liðinde” bütünleþmiþ ve onun “eline, 

beline, diline sadýk ol” sözünü kendisine ahlak kuralý edinmiþ koca bir 

toplumun bin yýllýk inancýdýr Alevilik. Bireysel ve toplumsal yaþamlarýna 

düzen veren sazý, sözü semahýyla kadýn-erken birlikteliðinde yaptýklarý 

tapýnma törenidir. 

Bu inancý kültürel anlayýþ, tapýnma töreni cemi kültürel etkinlikeðlence/cümbüþ 

sayarak, onlara Hanefi mezhebinin kurallarýný dayatan 

Diyanetçiler ile “Alevilik, kültürel yaný aðýr basan özgün bir inançtýr” 

diyen Ýslam-dýþýcýlar, ortak bir paydada buluþuyor. 

Bizce Neler Yapýlmalýdýr? (Önerilerimiz) 

1AABF ve ABKB ortak bir basýn bildirisiyle, Alevilik tanýmlamasý konusunda 

bir yanlýþ anlaþýlma olduðunu belirtmeli. “Alevilik, ortak 

paydalarý þeriat olan Ortodoks Ýslamýn, yani Sünniliðin dört mezhebi ile 

Þiiliðin dýþýnda, Ýslamýn heterodoks ya da bâtýni yorumu olarak kendine 

özgüdür” biçiminde bir açýklama yapýlarak, cemevlerinin Alevilerin ibadet 

yeri olarak tanýnýp yasallaþtýrýlmasý toplumsal istemine iliþkin imza 

kampanyasýna ivedilik kazandýrýlmalýdýr. Olaðan ya da olaðanüstü genel 

kurul toplantýsýnda ne de yönetim kurullarýnda Alevilik tanýmlamalarý 

konuþulup tartýþýlamaz ve “içinde miyiz, dýþýnda mýyýz?” diye sorulup, 

oylanamaz! 

2 

“ALEVÝLÝK ÝSLAMIN DIÞINDA ve Anadolu’ya özgü bir inanç sistemidir” 

görüþünü savunarak; bu görüþü Federasyon yönetimi ve ona 

baðlý derneklere mal etme gayretleriyle bilinçli ya da bilinçsiz görevini 

kötüye kullanan Dedeler Kurulu Baþkaný Hasan Kýlavuz bu görevden ayrýlmalý 

ya da ayrýlmasý saðlanmalýdýr. Hasan beyin bireysel görüþlerini 

akademik ortama taþýyarak oralarda tartýþmasýnda hiçbir sakýnca yoktur. 

3YENI BÝR Dedeler Kurullarý Genel Baþkaný seçimine gitme zorunluluðu 

vardýr. Bu seçim, Federasyona baðlý derneklerin inanç hizmetlerini 

gören dedeler kurullarýnýn gönderecekleri temsilciler çaðrýlarak 

yapýlýr. Ayrýca baðlý olmayan derneklere de çaðrý çýkarýlarak (Alevi 

söylemiyle peyik salýp lokma göndererek) bu seçime katýlmalarý talep 

edilmelidir. Yeni seçilen Dedeler Kurullarý Genel Baþkaný’nýn yönetimle 

iliþkisi, inançsal konularda danýþmanlýk biçiminde olmalý. Kendisi kesinlikle 

yönetimin sosyo-politik etkinliklerine karýþmamalý ve karýþtýrýlmamalý. 

Yönetim de onun kendi iç kurullarý (Dedeler) ve 12 hizmet erleriyle 

yapacaklarý, inançsal etkinlik ve uygulamalara müdahale etmemelidir. 

Onlarýn yanlýþ ve hatalý davranýþ ve uygulamalarý Hacýbektaþ’taki 

Dergâh Kurulu denetimiyle eleþtirilip düzeltilir. Bu kurullarýn oluþturulmasý 

ve hiyerarþik yapýsýný dördüncü madde olarak sunalým: 

4DEDELER KURULLARI Genel Baþkaný seçilen kimsenin, hangi 

Seyyid ocaðýna mensup olursa olsun çaðdaþ ve aydýnlýk kafalý ve 

Alevi-Bektaþi yolu ve erkânýný iyi bilen, cem törenlerini yanlýþsýz 

yönetecek yetkinlikte ve de inançlý bir kimse olmasý gerekir. Önerimiz bu 

seçimin Pir Dergâhý’nýn bulunduðu Hacýbektaþ’ta yapýlmasýdýr. 

Böylelikle Dergâh’ta inançsal birliðin ilk ve büyük adýmý atýlmýþ olacaktýr. 

Sözünü ettiðimiz temsilci dedelerin Hacýbektaþ ilçesinde, Dergâh 

Postniþini Mürþid’in baþkanlýðýnda toplanarak üç gün ya da bir hafta 

içinde kendilerine bir baþkan seçmeleri zor bir olay deðildir. Eminim ki, 

Türkiye ve Avrupa’daki Alevi derneklerinin dedelerinin her biri farklý 

ocaklara mensuptur. Hacý Bektaþ Dergâhý Postniþi’nin de bir “Ocak” 

temsilcisi olarak tek oyu olacaktýr Dedeler Kurullarý Genel Baþkaný seçiminde. 

Elbetteki bu seçimden sonra Dergâh ile iliþki kesilmeyecektir. 

Ayrýca Postniþin tarafýndan zaten uygulanmakta olan Dergâh’ta geleneksel 

dede eðitimi ya da yetkili kýlma hizmetleri sürdürüldüðünden, burada 

da bazý deðiþiklikler düþünülebilir. 

5AABF ve ABKB’ye baðlý derneklerde hizmet gören kaç dede var ve 

onlarýn göndereceði kaç kiþi tutar bilemiyorum; ama diyelim 50-60 

dede katýldý bu seçim toplantýsýna. Gizli ya da açýk oyla seçilenlerden en 

fazla oy alan baþkan ve oy sýrasýna göre 3 ya da 4 kiþi de oluþturulacak 

olan Dergâh Kurulu’nda görev almalýdýr. Dergâh Kurulu Hacý Bektaþ 

Veli Dergâhý postniþininin baþkanlýðýnda kurulur. Dergâh Kurulu, 

Postniþin ve -tarihsel konumu ve Serçeþme’lik kutsal görevinden ötürü 

bir ayrýcalýk olarak- Hacý Bektaþ Ocaðý’ndan bir baþka yetkin kiþi, yani 

tanýnan, saygý duyulan Dede dahil olmak üzere, Dedeler Kurullarý Genel 

baþkaný ve seçimde en fazla oy alanlarla birlikte 6-7 kiþiden oluþur. 

Toplantýlarda alýnacak kararlar oylamayla olur; oylarýn eþit çýkmasý ve 

anlaþmazlýklarda Dergâh Postniþini’nin ikinci oyu ya da vereceði karar 

belirleyici ve çözümleyici olarak kabul edilmelidir. Dedeler Kurullarý 

Genel Baþkaný doðrudan Dergâh Kurulu’na baðlý ve bu Kurula karþý 

sorumludur... (Bu Kurulun hizmet tüzüðü daha sonra hazýrlanýp maddeleþtirilebilir). 

6DERGÂH KURULU’nun iþletilmeye baþlamasýyla, ona hizmet görme 

mekâný olarak, Müze olan Hacý Bektaþ Dergâhý Külliyesi’ndeki 

Meydan Evi’nin ayrýlmasýný saðlayacak yasal giriþimler yapýlýr. Külliye’ye 

bu adým atýldýktan sonra, Dergâh Külliyesi’nin tümüyle hak sahibi 

olan Alevi-Bektaþi inanç toplumuna ve onun inançsal yönlendiricisi ve 

temsilcisi geniþletilmiþ Dergâh Kurulu’na teslim edilmesinin saðlanmasý 

için kitlesel eylem ve iþlemlere geçilir. 

7AABF ve ABKB inançsal birlik baðlamýnda kendilerini yenilemeli 

ve yapýlanmalarýnda bazý deðiþikliklere gidilerek Türkiye ve 

Avrupa’da demokratik özgürlükler ve insan haklarý baðlamýnda Alevi- 

Bektaþi inanç toplumunun toplumsal, siyasal hak ve isteklerini 

savunucusu büyük kitle örgütü düzeyinde, geniþletilip kurumsallaþtýrýlmýþ 

Hacý Bektaþ Dergâh Kurulu’yla eþgüdümsel baðlýlýk içinde 

çalýþmalý ve birbirlerinin alanlarýna karýþtýrýlmamalýdýr. 

8HIÇ GECÝKMEKSÝZÝN ve ivedi olarak çeþitli dillerdeki tarihsel ve 

inançsal yazýlý Alevi kaynaklarýnýn saptanmasý, toplanmasý ve Türkçe’ye 

çevrilmesi çalýþmalarýna baþlanmasý gereklidir. Bunun için hemen, 

yetkin bir araþtýrma ve (birkaç dilden) çeviri ekibi kurulmasý giriþimine 

baþlanmalýdýr… 

Bu dostça önerilerimiz benimsendiði ve gecikmeden uygulamaya 

geçildiði takdirde, inanýyoruz ki, kýsa zamanda çok büyük ölçüde Alevi- 

Bektaþi inanç toplumunun güvenini kazanacak. O zaman, toplumsal ve 

siyasal alanlardaki çalýþma ve eylemlerinizde arkanýzda büyük kitleler 

bulacaksýnýz. 

Alevilik Dersleri mi, Yoksa Zulüm mü? 

Milli Eðitim Bakanlýðý, Din ve Ahlak Dersleri müfredatý içine Aleviliði 

de koyacaðýný duyurdu. Kuþkusuz kafalarýndaki Alevilik iþlenecek; yani 

Türklere ve Anadolu’ya özgü bir Ýslami inanç ve “mistik tarikat” olarak 

Nakþibendilikle sulandýrýlmýþ bir Bektaþilik! Böylece eski tanýmlamalarýndan 

birini yeni kavramlarla süsleyerek, Alevilik adýyla okullarda 

öðretecekler! Üç yýl önce “Diyanet’in Alevilik Raporu”nda “Alevilik, 

Hanefi mezhebinin bir tarikatýdýr” biçiminde yaptýklarý tanýmda ufak bir 

deðiþiklikle, Aleviliði “Ýslamýn bir mistik tarikatý ya da yorumu” olarak 

Din ve Ahlak Dersleri’nde okutacaklarmýþ. 

Bu dayatmacý davranýþ Sünnileþtirme asimilasyonunun yeni, ama 

çok tehlikeli bir yöntemidir; Aleviliðin özüne aykýrý, soysuzlaþtýrýlmýþ 

inançsal bilgileri körpe kafalara sokarak, onlarý koþullandýrarak bunu 

baþarmak istiyorlar. Ders deðil zulüm olacak! 

Alevi-Bektaþi inanç toplumu, devlet okullarýnda zorunlu din dersleri 

de buna ek olarak Alevilik dersleri de asla istemiyor ve istememelidir. 

Devlet de sözde Alevilerin temsilciliðine soyunmuþ sadece küçük bir 

çýkarcý ve uzlaþmacý grubun istemlerine göre hareket edemez. Bu yöntemlerle 

de AB’nin gözünü boyayacaðýný sanýyorsa aldanýyor. Alevi- 

Bektaþi toplumu bu asimilasyoncu Alevilik dersleri dayatmasýna kitlesel 

tepkisini göstermekten çekinmemelidir. 

NOTLAR: 

1 Bakýnýz: Ý. Kaygusuz, “Kuþatma Altýndaki Hacý Bektaþ Dergahý”. Serçeþme, 

Sayý 5, Kasým 2004. 

Ocak 2005 

7

TASAVVUF 

Ýsmail Özmen 

Ýslam tasavvufu insaný, 

kendi içinde “özgür” bir kul, 

dýþarýda ise gerçek ve özgür bir insan 

yapmaya yönelmiþtir. 

Kulu, özgürlüðün vahþi atýna bindirip 

kul olgusunun bilinen tutsaklýk zincirlerini 

onun içinde otururken kýrmaya çaðýrmýþ, 

o da bu zincirleri birer birer kýrmasýný bilmiþtir. 

Evrende, insan dýþýnda baðýmsýz, özünü ortaya koyan, çevresini 

ve varlýðýnýn temel niteliklerine girip onu titizlikle ve 

dikkatle bir oya inceliðinde iþlemeye çalýþan baþka bir varlýk 

daha yoktur. Yaratýlma olayýnýn temeli insandýr. Aslýnda 

insan bütün evreni bir bütünlük içinde yansýtan, Tanrý’dan 

gelip yine Tanrý’ya dönecek olan ölümsüz bir özün, bitmeyen bir yaratýcý 

gücün taþýyýcýsýdýr. 

Gerçekten “sanal” olarak insan cennetten kovulmuþ bir varlýk sayýlsa bile, 

gerçeðin öyle olduðu kanýtlanamamýþtýr; çünkü insanla Tanrý birdir; 

Tanrý insanda dile gelen, düþünen, düþleyen, konuþan, söyleyen görünüþ 

alanýna çýkan bir varlýktýr; kendiliðinden suç iþleyen, suç iþlemeye planlanmýþ 

bir makine de deðildir. 

Her Þeyin Kaynaðý Tanrý’dýr 

Bizce insanýn tüm eylem ve davranýþlarýnýn kaynaðý Tanrý’dýr. 

Çünkü, Tanrý tüm evreni doldurmuþ, her þeyin, özellikle de 

insanýn özünü sarmýþ, hepsinin kaynaðý olmuþ durumdadýr. 

Yani insanda bir tanrýsal “irade-yi cüz’iye” mevcuttur. Bu bakýmdan 

insan hep Tanrý ile birlikte davranýr; bunun anlamý, 

Tanrý’dan gelen insan sonunda yine Tanrý’ya dönecektir. Ancak bu dönüþ 

kendiliðinden gerçekleþmez, bazý aþamalardan geçmeyi öngörür. Kiþi bu 

aþamalarda “irfan” denilen gönül bilgisini edinmekle yükümlüdür; irfan 

yüce bir bilgi birikimi türüdür; bu, insan gönlünde Tanrý’nýn bir nur (ýþýk) 

olarak belirmesidir; irfanla olgunlaþan, arýnýp aydýnlanan kiþi, geçici varlýklardan 

sýyrýlmak suretiyle kendini yetkinleþmiþ ve “turaplaþmýþ” olarak 

bulur. Bu, “geçiciler” âleminden beka âlemine yükselmektir. 

Tanrý’ya Yükseliþ 

Böylece, bu ve benzeri yükseliþlerle geçici olan her þeyden 

kalýcý özlere doðru yönelmeyi baþaran insan, Tanrý’ya varan 

yol üzerinde adým adým ilerler. Gerçekte bu ilerleme bir yükseliþ, 

az olgundan çok olguna, en olguna, yani Tanrý’ya 

doðru gidiþ demektir. Aslýnda bu alanda yükseliþ iki türlüdür: 

Bunlardan ilki, kendini geçici varlýklardan sýyýrýp uzaklaþtýrmakla, 

içine kapanýp dünyadan el etek çekmekle, kendini ve özünü derin 

düþünceye ve zikre vermekle, yani Tanrý üzerine derinlemesine düþünmekle 

olur; ikincisi ise bilgi irfan edinmekle saðlanýr. 

Gerçekte insan için bilgi, gerçeðe, doðru yola, Tanrý’ya, ölümsüz olana, 

nura varmayý saðlayan bir kýlavuzdur. Ýnsan Tanrý’ya yükselirken birçok 

manevi basamaklardan geçer, bu basamaklarýn hepsi de bir sýnav 

alanýdýr, savaþ meydanýdýr; kiþi amacýna ulaþmak için bu savaþý ve sýnavý 

kazanmak zorundadýr. 

Aslýnda bir yükseliþ niteliði taþýyan bu “geçiþ”ler evrenin deðiþik 

katlarýný geçmek anlamýna gelir. 

Son kattan sonra, bütün varlýk türlerini özünde yansýtan, onlarýn öncesiz 

ve sonrasýz ana kaynaðý olan tanrýsal kat gelir ki bu kat burada insan 

nur’u özünde bularak yansýtýr. Böylece, insan bu “nur” u gönlünde 

görünüþ alanýna çýkarýr. 

Yani irfanla olgunlaþan insanýn yetkinliði nispetinde Tanrý, onun gönlünde, 

bir “nur” olarak belirir; bu nurun belirmesi, insanýn Tanrý’yý 

görmesi, seyretmesi, müþahedesi anlamlarýna gelir. Aslýnda bu bir tür 

Tanrý’dan doðuþtur. Tanrý’dan doðuþ ise bir nurun açýlýþý, parlayýþý olarak 

kabul edilmelidir. Bu ise, ancak gönül gözüyle görülebilen bir olgudur; 

bu ancak irfanýn saðladýðý olgunlukla sezilir. 

Ýþte bütün bunlarý etüt olarak hazýrlayan, gereken bilgilere veren tasavvuf 

bilimidir; bu ekol özgül bir bilim olarak deðerlendirilmelidir. 

Ýslam Mistisizmi 

Bir baþka açýdan, Ýslam’ýn dýþýndaki mistisizm, sözlük anlamýyla 

“görünürde olmayan, gizli, öteki dünyaya ait bilgiler” 

demektir. Kiþinin dünya ile ilgisini kesip Tanrý sevgisine 

baðlanmasý, o ummana dalmasýdýr. Ýslam’da mistisizmin 

toplumla iliþkisi ilginç bir durum ve görünüm sergiler. 

Gizemcilik, insaný toplumdan koparmayý amaçlar, ama zamansal 

süreç içinde, uygulamanýn birkaç örnek dýþýnda böyle olmadýðý açýktýr. 

Görülen odur ki, mistisizm, Sünniliðin yasakladýðý felsefe ve teolojiden 

bilgi edinme, çeþitli felsefî sorunlara gerçek ve doðru yanýtlar arama, 

zorba yönetimlere karþý özgürlüðü ve yoksul halký savunma, toplumla 

bireysel düzeyde, derinlemesine, sürekli ve yoðun iliþki içinde olma 

cesaretini gösterme gibi ödevleri üstlenmesini bilmiþtir. Mistikler, her 

türlü þekli, bu arada camileri de reddetmiþler, kendi içlerindeki, 

özlerindeki mabetlerine çekilerek Tanrý ile “haþýr-neþir” olmuþlardýr. 

Yine Ýslam mistisizminde genel olarak “evlenmeme” kuralý geçerli 

deðildir. Tarikat üyelerinin büyük çoðunluðu iþinde, gücünde, halkýn yanýnda 

ve içinde yaþamayý tercih ederler. Dünya iþlerinden el-etek çekme 

kuralý çok küçük bir çevre tarafýndan uygulanmýþ ise de gerçekte, tasav- 

Hz. Ali ve Devesi - Ömer Bortaçina 

Koleksiyonu, Cam Altýnda Yirmi Bin 

Fersah, s. 48. Yapý Kredi Kültür Sanat 

Yayýncýlýk. 

8 Sayý 6

vuf, Ýslam dininde geçerliliði olmayan, þeriat dýþý, hep felsefe içinde oturan 

bir sistem sanýlarak medrese çevrelerince hep yasaklanmýþtýr.Tarihsel 

açýdan tasavvuf olgusuna baktýðýmýzda, Ýslam ülkelerindeki irili-ufaklý 

tüm ayaklanmalarda çoðunun önderliðini mistikler ya da onlarýn yandaþlarý 

yapmýþlardýr. 

Genel olarak, mistisizm (tasavvuf, sufizm, gizemcilik) Kuran’ýn zâhiri 

denilen açýk anlamlarýna pek önem vermez ve derinliðine inmez. Ancak 

“gizli” anlamlarýný, asýl ve gerçek anlam sayar. Bu konularda Bâtýnilik, 

bir baþka açýdan söyleyiþle “doðu sosyalizmi” sayýlabilir. Çünkü tasavvufun 

amacý; insanlar arasýndaki barýþý, eþitliði, kardeþçe yaþamayý, 

çok yönlü dayanýþmayý, yardýmý saðlamak; dahasý “yarin dudaðýndan 

özge her þeyde” ortaklýðý kurduktan sonra “sömürüsüz bir toplumsal 

paylaþým sistemini” gerçekleþtirip yaþama geçirmektir. Bütün dünyada 

mistisizmin deðiþmeyen yönü, her türlü haksýzlýðý yok etmeye yönelik 

olmasý; özünün ise “eþitlikçi-toplumcu” bir öðretiden kaynaklanmasýdýr. 

Tasavvufun bâtýni kolu, hiçbir zaman dünya iþlerinden el çekmemiþ, 

örtülü biçimde de olsa hep politikanýn içinde yer almýþtýr. Dünyanýn daha 

güzel, daha yaþanýlýr bir dünya olmasý için yoðun ve sürekli bir savaþým 

içinde bulunmuþtur. Bu savaþýmý Tanrý ile birlikte yapmayý, O’nu da bu 

tür savaþlara “sokmayý” ana kural saymýþtýr. Özetle, Ýslam tasavvufu 

insaný, tam ve özgün, kendi içinde “özgür” bir kul, dýþarýda ise tam anlamýyla 

gerçek ve özgür bir insan yapmaya yönelmiþtir. Bu baðlamda, 

kulu, özgürlüðün vahþi atýna bindirip kul olgusunun bilinen tutsaklýk zincirlerini 

onun içinde otururken kýrmaya çaðýrmýþ, o da bu zincirleri birer 

birer kýrmasýný bilmiþtir.Mistisizmin bütün bunlarý gerçekleþtirmek için 

çeþitli tarihsel nedenlerle Þiilik’le yoðun bir iliþkiye girdiði, yakýnlaþtýðý 

ve çoðu yerde özdeþleþtikleri, ancak tarihsel süreç içinde, kimi kez de yine 

çoðu yönden ayrýldýklarý, örtüþemedikleri yadsýnamaz tarihsel gerçekler 

olarak karþýmýzda durmaktadýr. 

Evren Niçin Yaratýldý? Evreni Kim Yarattý? 

Bir baþka açýdan konuya yaklaþarak baktýðýmýz zaman, þu 

sorunun peþine düþmek zorunda kaldýðýmýzý görürüz. Bu 

soru kýsaca þudur: Evren niçin yaratýldý, yaratýlmýþsa kim 

yarattý, niçin yarattý? Böyle bir soruyu sormanýn gereði var 

mý, yok mu bu da ayrý bir sorun. Bu ara ayni sorun üzerine, 

evren bir büyük patlama sonucu oluþtu, “kör” bir yuvarlanmanýn, bilinçsiz 

bir gidiþin eseridir, yaratýcýsý bizzat kendisidir, kör yuvarlanýþla 

oluþan bir bilinçlenmedir diyenler olduðu gibi, bu arada bunu, bilinçli bir 

yaratýlýþ sayanlar, bir aklýn, büyük bir gücün eseri olduðunu iddia edenler 

olduðu da unutulmamalýdýr. 

Son görüþü savunan grubun büyük bir kýsmýný, tektanrýlý üç büyük 

dinin kitap, peygamber ve temsilcileri oluþturur. Ýslami görüþe göre, Allah 

evreni hiç kimse için deðil, bizzat kendisi için yaratmýþtýr. Zaten Allah’ýn 

varlýðý, zorunlu ve kendi kendine vardýr; evren de baþka bir varlýktan 

deðil, bizzat Allah’ýn kendi düþüncelerinden var olmuþtur. 

Yaratýlan her þey, tüm varlýk ayrý ayrý varlýklar olarak var deðildir; 

her þey baþlangýçta Allah’ýn bilgisinde var olup, bu varlýklarýn varlýðýný 

Allah sonradan öðrenmiþ de deðildir. 

Zira O’nun bilgisine sonradan yeni bilgiler eklenemez. O’nun bilgisi 

ne artar, ne eksilir, ezelden olduðu gibi hep aynýdýr, biz yaratýlmadan önce 

de O’nun bilgisinde vardýk. Bu görüþün bilinen ilk kaynaðý Platon’dur. 

Eflatun’a göre, evren varlýklarýnýn, tüm yaratýklarýn kaynaðý idea’lardýr; 

idea, kavram olarak ezelden beri vardýr, varlýklar yaratýlmadan 

önce idealar âleminde soyut olarak mevcuttur; yaratýklarýn var olmadan 

önce, bilgi, yani kavram hâlinde bulunduðu, bunun ise, gerçekte Allah’ýn 

bilgisi olduðu, Ýslam’da benimsenen temel bir görüþtür. Ýþte Ýslam Tasavvufunda 

bilgi durumundaki bu varlýklara (a’yân-i sâbite) adý verilir. 

Ýþte Allah, bilgisindeki bu varlýklara görünür âlemde yine bilgisine 

göre biçimler, içerikler ve belirli bir ömür koyar. Bunu niçin yaptýðý 

sorusuna ise, kendi sýfatlarýný etkinleþtirmek için yanýtý verilmektedir. 

Muhyiddin ibn Arabi, “rýzk verilenler olmadýkça, rýzk vericiliðin; bilinen 

olmadýktan sonra bilinenin, yaþayanlar olmadýktan sonra yaþatýcýlýðýn 

bir anlamý kalmaz” derken hem bu düþünceyi destekleyerek vurgular, 

hem de yine ona göre, “Allah yaþatandýr, öldürendir, yeniden yaratandýr, 

rýzk verendir, bilendir, egemendir, hükümdardýr, hükmünü sürdürendir, 

hasýlý sayýsýz sýfatlarýn sahibidir, iþte bu sýfatlarýn etkinleþebilmesi için 

tüm yaratýklarýn varolmasý gerekir; ýþýðý olmayan güneþ düþünülemeyeceði 

gibi, yaratýðý olmayan yaratýcý da düþünülemez.” 

Ýþte bütün bu düþünceler baðlamýnda, Allah da, kendi sýfatlarýnýn 

etkinliði için evreni var etmiþtir. Hatta bir ayette “Ben insanlarý ve cinleri 

bana tapmalarý için yarattým” , buyurur; Ýbni Abbas bu ayette geçen 

tapma fiilini “bilme” þeklinde açýklamýþtýr ki tapma bilmenin en ileri 

boyutunu iþaretler. Tanrý her þeyi kendisini ileri aþamada bilmeleri, kendisine 

tapmalarý için yaratmýþtýr... 

 

BÝR KÝTAP 

Su Yayýnevi 

Kasým 2004 

13,5 x 21 cm, 352 sayfa 

ISBN No: 975-6709-38-3 

NÝZARÝ ISMAÝLÝ DEVLETÝNÝN KURUCUSU 

Hasan Sabbah ve Alamut 

Öðretisi, Tarihi, Felsefesi 

Ýsmail Kaygusuz’un Hasan Sabah ve Alamut üzerine beklenen çalýþmasý 

geçen ay içinde Su Yayýnlarýndan yayýmlandý. 

Kaygusuz, Anadolu Aleviliði’ni daha iyi anlamanýn yolunun Heterodoks 

Ýslamlýðýn öncüllerinden olan Alamut Nizari Ýsmaililiðini incelemekten 

geçtiðini öne sürüyor. Bu çalýþma, Alamut Ýsmailliði’nin Anadolu’da 

Alevi-Bektaþi inancýnýn sistemleþmesi ve kurumlaþmasýnda etkisini 

göstermeyi amaçlýyor. 

Çalýþma, Alamut devletinin kuruluþunu ve bu devletin kurucusu 

Hasan Sabbah’ý bölgenin toplumsal ve siyasal tarihi içinde ele alýyor. Bu 

çerçevede iki önemli tarihi kaynaðý eleþtirel bakýþla inceliyor: Hasan 

Sabbah’ýn sistemleþtirdiði batýni “Talim” (Eðitim) öðretisini kapsayan 

“Fusul-Erbaa”nýn (Dört Fasýl) bir özetini içeren Abdulkerim Þehristani’nin 

(ö.1153) al Milal adlý yapýtý ile Alamut Ýsmaililiðinin kýyamet/yeniden 

diriliþ öðretisinin içeren “Haft’i Babý Baba Seyyidna.” 

Hasan Sabbah’ýn dünyayý mülkleri, insanlarý da kullarý sayan halifelere 

karþý, bu dünyayý cennete çevirmek için savaþým verdiðini vurgulayan 

Kaygusuz, onu uyuþturucu cenneti yaratmýþ bir sapkýn gibi gösteren 

saldýrýnýn ardýnda yatanlarý sergiliyor. Onun özgür düþünceyi, insan 

severliði ve eþitliði savunan, eþitlikçi, paylaþýmcý ve dünya mülkünü 

ortaklaþa kullanma gibi öðeler içeren öðretisinin Abbasi Halifeleri ve 

Selçuklu Sultanlarýnýn çýkarlarýna aykýrýlýðýný gösteriyor. 

Hasan Sabah’ýn Alamut’u içten fethini, Hazar’ýn batýsýnda Daylam’dan, 

güneyinde Tabaristan ve Horasan’dan, güneybatý Ýran eyaletlerinden 

Kuhistan ve Suriye’ye kadar Ýsmaili kale yerleþimleri kuruþunu 

ele alýyor. Bu kalelere dolan Pers, Arap, Kürt ve Türkmen gruplarý inceliyor. 

Alamut Ýsmaililerinin kendi görüþlerini benimsemeyenleri saf dýþý 

ettikleri iddiasýnýn yalan olduðunu vurgulayan Kaygusuz, Ýsmaililerin, 

görüþlerini benimsemeyenlere zorlama yapmadýðýný vurguluyor. Kentlerini 

yýkan Moðollarýn önünden kaçan Sünni ulemayý nasýl kalelerinde 

konuk ettiklerini ve yiyeceklerini paylaþtýklarýný anlatýyor. 

Alamut fedailerinin inançlarý nedeniyle ölüme korkusuzca gidiþinin, 

zulüm ve kýrým yapan baskýcý yöneticilere suikastlar düzenlemelerinin 

toplumsal anlamýný ele alýyor. Bu yalanlarýn Haçlý Seferleri döneminde 

nasýl Batý’ya taþýndýðýný açýklýyor. Ünlü gezgin Marko Polo’nun bu 

çerçevede oynadýðý rolü de belirtiyor, Alamut’un yýkýlmasýndan sonra 

bölgeden geçmiþ olan Polo, Avrupa’da hala anlatýlan gizemli ve inançsýz 

sapkýnlarýn oturduðu Alamut’un baþýndaki Daðlý Ýhtiyar’ýn (Hasan 

Sabbah’ýn) serüvenleri ve uyuþturucu (Haþiþ) cenneti hikayelerini ürettiðini 

belirtiyor. 

Kaygusuz, bu çalýþmasýnýn, halkýn tanýmadýðý, aydýnlarýn çoðunun 

ise yanlýþ tanýdýðý Ýsmaililiði tarihsel, düþünsel ve inançsal baðlamda 

doðru tanýtma denemesi olduðunu vurguluyor. 

Esen Uslu 

Ocak 2005 

9

ÜLKEMÝZDE US DIÞI RESMÝ KURUMSAL KONUMLANMALARIN TASFÝYESÝNDE KESÝN ZORUNLULUK VARDIR 

Aleviler, Kürtler, Süryani, Ermeni, vb., yurttaþlar, devletin Türk-Ýslam 

“Sünni” sentezi politikasýna/uygulamalarýna karþý; kültürlerini, 

deðerlerini ve farklýlýklarýný koruyarak yaþamak istiyorlar 

Farklýlýklarý nedeniyle eziyete uðrayanlarýn, laikliðin, çoðulculuðun ve 

evrensel demokratik deðerlerin kurumlaþmasý adýna yoðun çaba göstermelerinin 

nedeni budur. Eminiz ki; farklý kimliklerin ve kültürlerin 

kendilerini ifade etmeleri ve ayný zamanda “öteki” denilenlerle birlikte 

ve barýþ içinde yaþamalarý mümkün; hatta daha yaþanabilir bir dünya için 

zorunludur. Bunun tek koþulu ise demokrasinin tüm kurumlarýyla yaþama 

geçirilmesidir. Bu yüzden ülkemizde kimi bakýþ açýlarýnýn, Ýmam Hatip 

Okullarýnýn ve “Zorunlu Din Dersi” gibi barýþ ve us dýþý resmi kurumsal 

konumlanmalarýn tasfiyesinde kesin zorunluluk vardýr: Bunlardan biri 

de Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’dýr (DÝB). Yazýmýzda DÝB’ný konu edeceðiz. 

Öncelikle bu kurumun ülkemize olan bütçe maliyetini, daha sonra da 

sosyal yapýmýz üzerindeki tahribatýný ortaya koyarak, yerine ikame edilmesini 

istediðimiz önerimizi sunacaðýz. Aleviler, Kürtler ve “azýnlýklar” 

sorununu, ülkemizin genel yönetsel sorunlarýndan ayrý olarak ele almak 

gerekirse, devletimiz, bilinçli bir politika sürdürerek, sosyal yaþamýn 

bütün evrelerinde, dini “aslýnda Sünni mezhebini” ve ýrk faktörünü dayatarak, 

“öteki” saydýðý kesimleri incitmekte ve zaaflarýný da bu þekilde 

kendisi üretmektedir. 

Türk-Ýslam politikasýnýn birinci olumsuz sonucu; statükonun sempatisine, 

koruyuculuðuna ve finansýna dayanan ýrkçý mafya, diðeri de genel 

anlamda kaderci, dinci, gerici bir insan profili yaratmasýdýr. Devlet, “hükümetler” 

bu politikasý gereði, Sünni Ýslam’ý/Ýslamcýlýðý imtiyazlý referans 

kabul etmekte; kurumlarýyla önerip, ulusal bütçeden ödenek 

ayýrarak, desteklemektedir. 12 Eylül öncesinde mütevazý ve sembolik bir 

kurum olan DÝB, bu tercihin sonucu olarak 12 

Eylül sonrasýnda kadro ve diðer devlet imkânlarýyla 

olaðanüstü þiþirilmiþ, “farklý inançlarý 

asimile etmek ve Sünni Ýslam’ý tüm topluma hakim 

kýlmak” üzere konumlandýrýlmýþtýr. Egemen 

çoðunluk içindeki genel statik anlayýþ, “mafya 

ve inanç kurumu gibi iki zýt olgunun ayný düzlemde 

tartýþýlamayacaðý” þeklindedir. Oysa 

inancýn kendi sýnýrlarý içinde kaldýðýnda, bireysel 

ve toplumsal ahlak adýna olumlu yansýmalarý 

olacaðý ne kadar doðruysa, yanlýþ kullanýlmasý/yönlendirilmesi 

durumunda da oldukça tehlikeli 

bir araç haline gelebileceði bilinmektedir. Türbanýn Ýslam’ý düzen 

adýna özendirilmesi; Hizbullah türü örgütlerin ortaya çýkmasý, din ve 

mezhep adýna sayýsýz eylemin yapýlmasý, somut örneklerdir. Ülkenin etkili 

odaklarý, tam bir mutabakat içinde egemen çoðunluðun tabularýný ve 

“Türkiye’nin çýkmazý” noktasýndaki sorunlarýný tartýþmaktan kaçmakta; 

tartýþanlarý da tüm araçlarýný kullanarak linç etmektedir. 

Ýlginç ve toplumsal geliþmeyi engellemesi bakýmýndan eleþtirilmeye 

ihtiyacý olan da iþte bu deðer yargýsýdýr. Aydýn ve akademisyenlerin din 

konusundaki aydýnlatma sorumluluklarýný bir yana býrakmalarýnýn temel 

nedeni, toplumsal aforozdur. Toplumsal yapýmýz, ülkenin gerçeklerini 

cesaretle söyleyen aydýnlarýný “faili meçhul cinayetlere” kurban etmiþtir. 

Bir çok bireyin, yoksulluk, mafya, aþýrýlýk ve radikalizm gibi olgularýn 

birbirini besleyerek var ettiðini; bu unsurlar arasýnda dinin çok temel bir 

faktör olduðunun bilincinde olmasýna karþýn, bu gerçeklikle yüzleþmekten 

kaçtýðýný da bir baþka ilginç nokta olarak tespit etmek gerekir.... 

DÝB’nýn Bütçe Maliyeti 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý 

Murtaza Demir 

Türk-Ýslam politikasýnýn sonucu; 

statükonun sempatisine, 

koruyuculuðuna ve finansýna 

dayanan ýrkçý mafya ve 

kaderci, dinci, gerici 

bir insan profili yaratmasýdýr. 

DÝB, bugün kadro, tesis, parasal imkân ve toplumsal etkinlik bakýmýndan 

en büyük kamu kuruluþlarý arasýndadýr. Kuruma; Alevi 

ve diðer inançlara mensup insanlarýn yerleþim birimleri dýþýnda 

kalan tüm birimlerde ve yurttaþlarýmýzýn yaþadýðý Almanya, Fransa gibi 

dýþ ülkelerde, isteðini, cemaatine dilediði þekilde ulaþtýrmaya, yönlendirmeye 

ve organize olmaya imkân saðlanmýþtýr. 90 bin kadrosu, yüz binlerce 

gayrimenkulu, yýllýk 800 milyon dolar civarý bütçesi vardýr. Bu bütçe 

yaklaþýk on bakanlýðýn bütçesinden daha büyüktür. 

Fukara ülkemizin yurtdýþýndan büyük faiz ödeyerek oluþturduðu ulusal 

bütçe, iþ, aþ, saðlýk ve eðitim gibi en temel gereksinimlerini karþýlayamaz 

durumdadýr. Bu noktada dahi DÝB’na “istisnai” bir kimlik giydirilmiþ, 

yýllar yýlý ödenek, kadro vb. talepleri tartýþýlmadan karþýlanmýþtýr. 

Öyle ki; cami cemaati olmayan Alevi köylerine atanan yüzlerce Sünni 

imam efendinin, arayaný soraný olmadýðý için ilçe ve il merkezlerinde 

oturmalarý, devletten maaþ alýp, iþsiz ve iþlevsiz bir yaþam sürmeleri görmezden 

gelinmiþtir. 

DÝB, bunca kadrosuna raðmen her bütçe yýlýnda TBMM’den yeni 

kadro istemektedir. Giderlerini ulusal bütçeden karþýlamasýna karþýn, 

kadrosunu sadece Sünni kökenli yurttaþlar arasýndan seçmeye büyük bir 

özen gösteren DÝB; teklif ve eleþtirilere karþýn, Sünni/Hanefi mezhebine 

mensup olmayan bir kiþiyi dahi istihdam etmemektedir. Devletin din adýna 

tahsis ettiði kaynak, salt DÝB’nýn bütçesinden ibaret deðildir. Bu bütçe 

buz daðýnýn sadece görünen kýsmýdýr. Yaptýðýmýz ayrýntýlý hesap sonucuna 

göre; Diyanet Vakfý ve benzeri vakýflarýn din amaçlý giderleri, Vakýflar 

Genel Müdürlüðü’nün ve il özel idarelerinin cami, mescit, minare onarýmlarý, 

ibadet mekânlarýnýn su, elektrik, kanal bedelleri, belediye yardýmlarý, 

MEB Din Eðitimi Genel Müdürlüðü ödeneði, Ýmam Hatip Okullarý, 

Ýlahiyat Fakülteleri vb. konularda harcanan kaynak miktarý, yýllýk 

toplam iki milyar dolar düzeyindedir. 

Bu miktar ulusal gelirimizin %2’sidir. Resmi kurumlara yapýlan mescitlerin 

sayýsý 100 binlerle ifade edilmekte, tam bir rakam verilememektedir. 

Mescidi olmayan kamu kurumu yok gibidir. TC. Hükümeti 

yetkililerinin, yurtdýþýndan 300-500 milyon dolar borç almak için dahi ne 

büyük çaba sarf ettiklerini, âdeta kapý kapý dolaþtýklarýný düþündüðümüzde, 

devletin, laiklik ve evrensel ilkelere bu denli aykýrýlýk taþýyan bir 

kuruma yýllýk 800 milyon dolar kaynak ayýrmasý, laik deðil, Ýslam’ý 

devlet sistemini tercih ettiðini göstermektedir. Bu tercihin doðal sonucu 

olan DÝB, yukarýda özetle ifade edilen olaðanüstü büyüklükteki organize 

gücü ve deðiþmez siyasi bakýþý nedeniyle, 

siyasetin ve kuþkusuz iktidarlarýn en büyük 

belirleyicisi olmuþtur. 

Cami cemaatinin on yýl önceki siyasi 

temayülü sað liberal partiler iken, bugün oylar 

tümüyle siyasal Ýslam’a; yani doðal mecrasý 

olan dinci parti (lere) ye rücu etmiþtir. “Bizi 

camiler yýktý” diyen liberal siyasiler de gerçeði 

itiraf etmektedirler. Büyük ölçüde DÝB kadrolarýnýn 

ideolojik güdümünde olan cami cemaatinin 

toplu siyasal refleksi de DÝB’yla ilgili 

savýmýzý destekler niteliktedir. DÝB, ülkemizde 

Ortaçað Avrupa’sýndaki Kilise egemenliðine benzer bir güç elde etmiþ, 

salt bu vasfýyla bile demokrasi, laiklik, eþitlik kavramlarýný týkayan bir 

konum kazanmýþtýr. Kurumun yumuþak karný, bir bakýma zaaflarý; 

AB’nin itirazý, Hanefi Mezhebi dýþýnda kalan yurttaþlara hizmet vermemesi, 

Aleviliði inanç olarak görmeyerek dýþlamýþ olmasýdýr. Statüko 

þimdi DÝB’ný kurtarmak adýna, Alevileri de DÝB içine çekerek, itirazlarý 

asgariye indirmeyi tasarlamaktadýr. Bu yüzden DÝB yapýsý içinde, 

Alevileri de kapsayacak þekilde yeni bir yapýlanmayý daha gerçekleþtirerek, 

bir taþla iki deðil üç kuþu birden vurmaya teþne görünmektedir. 

CEM Vakfý dýþýnda kalan Alevi kurumlarýnýn DÝB ve benzeri dinsel 

uygulamalara sürekli muhalif olmalarý, geçmiþe göre bugün daha organize 

ve güçlü tepki vermeleri, özellikle AB süreci, statükoya DÝB’in 

kaldýrýlmasýný deðil ama, hiç deðilse yeniden yapýlandýrýlmasýný dayatmaktadýr. 

Bu yüzden, DÝB’ndan tümüyle vazgeçmek yerine, onu bir 

ölçüde ‘meþrulaþtýrarak’ zaman kazanmanýn bir yolunu aramaktadýr. 

Bunun ilk ayaðý olarak: 

1- Alevi kurumlarýnýn tümüne, genel bütçeden ödenek ayýrmak; 

2- DÝB benzeri bir kurumu “Alevi Ýslam Din Ýþleri Baþkanlýðý” adýyla 

hayata geçirmek üzere çaba gösteren Cem Vakfýna özel statü tanýmak; 

3- Veya bu vakfýn yönetimini DÝB’e eklemlemek seçeneklerinden 

birinin yakýn vadede gündeme taþýnmasý büyük olasýlýktýr. Alevi kurumlarýndan 

herhangi birinin DÝB’na eklemlenmesi, “Türkiye’nin demokrasi 

mi; Ýslamcýlýk mý?”, ikilemine yanýt olmasý bakýmýndan son derece 

stratejik bir eþiðin aþýlmasý olacak ve yol haritasý anlamýnda da önemli 

bir gösterge niteliði taþýyacaktýr. Hiç kuþkusuz, Aleviliðin DÝB içinde 

temsil edilmesi kararý, “Ýslamcý Türkiye özlemi” karþýsýndaki en büyük 

muhalif yapý olarak gösterilen Aleviliðin, Sünni Ýslam tarafýndan “teslim 

alýnmasý” anlamýna gelecektir. Böylece “Alevilerin DÝB içinde temsil 

10 Sayý 6

edilmeleri” taleplerine “istemeyiz” görüntüsü veren statükonun aðzýný 

sulandýran “yüzlerce yýllýk arzusu” da gerçekleþmiþ olacaktýr. 

DÝB, Anadolu’nun özgürlükçü damarlarýndan biri olan Aleviliði 

“kamulaþtýrýp”, kendince ehlileþtirerek Siyasal Ýslam’ýn önündeki bir 

büyük pürüzü daha çözmek istemektedir. Konunun Ýranlý mollalarla dahi 

görüþüldüðü, “ya siz Sünnileþtirin, ya da bize býrakýn Þiileþtirelim” yanýtý 

alýndýðý; sonrasýnda Ankara/Gölbaþý benzeri toplantýlarda “Alevi sorununa 

Ýslam’ý bir çözüm” aranmaya devam edildiði bilinmektedir. DÝB bu 

arzusunu gerçekleþtirmek üzere, tekrar ve resmen harekete geçtiðinde ve 

medyanýn iktidar yanlýsý genel karakterini de hesaba kattýðýmýzda, halihazýr 

Alevi örgütlülüðünün buna karþý duracak yapýsal organizasyonu 

olmadýðý bilinmektedir. 

Bu bakýmdan önümüzdeki sürecin, yazý içinde dikkat çekilen tuzaklara 

düþülmemesi için hazýrlýklý olunmasý ve demokratik kamuoyunun 

geleceðimizi tehdit eden bu konu hakkýnda bilgilendirilmesi adýna rasyonel 

kullanýlmasýnda büyük yarar vardýr. 

DÝB’nýn Sosyal Yapýmýz Üzerindeki Tahribatý 

Çaðdaþ ülkeler demokrasi, çok kültürlülük ve çoðulculuðun temellerini 

laiklikle güçlendirirken, Türkiye, yönetim sýnýfýnýn din eksenli yönlendirmesiyle 

laikliði hep olumsuz bir çerçevede tartýþtý. 

Temel eðitimi neredeyse tümüyle dinselleþtirdi: Eðip büktü; doðru 

algýlanmamasý için elinden ne geliyorsa yaptý. Þimdi ne “idüðü” belirsiz 

bir laiklik uygulamasýyla boðuþup duruyoruz. Dincilik, laiklik ikilemi, 

yýllarýmýzýn kaybýna neden olmuþtur. Laik reformlar, sinsi bir biçimde 

geriye itilmiþ, toplumdaki Ýslamlaþma eðilimi artmýþ; iþ, aþ, kariyer ve 

itibar kazanmanýn aracý haline getirilmiþtir. 

Bu yüzden Türkiye iki seçenekle karþý karþýyadýr ve artýk seçimini 

yapmak zorundadýr: Ya “Diyanet” diyerek çaðdaþlýk iddiasýný ilelebet 

kaybedecek ya da devletin cami içindeki eli demek olan DÝB ile, okul 

içindeki eli demek olan Zorunlu Din Eðitimi uygulamasýný tasfiye ederek; 

“Dinciliði ve laikliði birlikte yaþatma; Ýslam âlemine model olma” 

gibi ilkesizliklere ve bilimdýþý saçmalýklara son verecektir. DÝB, dinin 

doðasý ve çalýþanlarýnýn meslek formasyonu gereði laikliðe karþýdýr. Bu 

doðallýk iyi tahlil edilmeli ve DÝB’dan laikliðe taraftar olmasý beklenmemelidir. 

Kaldý ki DÝB, laik devletin bir kurumu sayýlmasý ve yasal zorunluluklarýna 

karþýn, “kiþiler laik olmaz, laik olan devlettir” tezini iþlemekte;“laiklik 

dinsizliktir” söylemi karþýsýnda ise “görünürde” sessiz kalmaktadýr. 

Biz, inancýn kamusal deðil, bireysel alan ve gereksinim olduðunu; 

devletin inançlar dünyasýnda taraf olmasý ve müdahale etmesi nedeniyle 

laikliðin kurumlaþamadýðýný söyleyegelmekteyiz. Kaldý ki DÝB’nýn baþta 

Alevi-Sünni, Kürt-Türk, Müslim-Gayrimüslim gibi farklýlýklar arasý 

çeliþkinin, barýþ ve hoþgörüye dönüþmesine çalýþtýðý söylenirken, böyle 

davranmamýþ; dini aydýnlanma, bilim ve reform gibi kendisine yüklenen 

olumlu ve anlamlý sorumluluklardan sürekli kaçtýðý için, pek çok sorunun 

da odaðý haline gelmiþtir. Cemevini “cümbüþ yeri” olarak nitelemiþ, 

kilise, havra, sinagog gibi mabetleri, camilere rakip görmüþ; onlarý dýþlamýþ; 

zaman zaman da aþaðýlamýþtýr. DÝB’nýn kadro ve parasal imkâný 

güçlendiði oranda, toplumsal çeliþkiler artmýþtýr. 

Sonuçta konu komþu birbirinin boðazýna sarýlmýþ, üniversitelerde 

laik- dinci çatýþmasý baþ göstermiþ, Ramazan Orucu tutmayanlar yolda, 

sokakta dövülmüþ, iþlerinden atýlmýþ, Sivas’ta olduðu gibi DÝB’nýn denetiminde 

bulunan bir camiden çýkanlar, insanlarý yakabilmiþtir. Ýslam Dini, 

DÝB’nýn din/inanç faktörüne genel yaklaþýmý; dinin edebi, felsefi, sanat 

ve estetik boyutlarýnda hiçbir özene, bilgiye ve çabaya sahip olmamasý 

vb. nedenlerle toplum yaþamýna olumlu yansýmalarý olan bir unsur olmaktan 

çýkmýþtýr. Bu soyut, ideolojik ve özü yadsýyan þekli yaklaþým, 

toplumu siyasal angajmanlar noktasýnda olumsuz “maniple eden”, sosyal, 

kültürel, özgür birer kiþilik olmaktan alýkoyan ve dinsel tebaa haline 

gelmelerine neden olan bir araç haline getirmiþtir. 

Örneðin, kýzlarýmýzýn, daha çok hak ve özgürlük için deðil de, bir tutsaklýk 

simgesi olan türban için isyan ettiklerini, türban eylemleri karþýsýnda 

DÝB’nýn anlamlý sessizliðini iyi okumak gerekmektedir. DÝB, kendisine 

yüklenilen yasal sorumluluk yerine, statükonun gayrýresmi, ancak 

gerçek politikasý olan Türk-Ýslam Sentezi politikasýný uygulama konusuna 

aðýrlýk vermiþ, dinci ticari sektörün kurumlaþmasýna önayak olmuþ, 

camilerin bir bölümünün ticari mekânlara dönüþmesine, din üzerinden 

ticaret yapan insanlarýn türemesine, dinin bir geçim kapýsý haline gelmesine 

göz yummuþtur. Çýkar söz konusu olduðunda kendi fetvalarý, vaazlarý 

ve Kuran ayetleri olmak üzere, hiçbir etik kuralý, günahý ve yasaðý 

tanýmamýþ, baðlý kurumlarý aracýlýðýyla faizcilik yapmaktan dahi geri 

durmamýþtýr. 

Din iþlerinin henüz bir sektör haline getirilmediði 1980 öncesinde, 

türban, Hizbullah, dincilik, cami ve mescit yapma yarýþlarý yoktu ama, 

toplum daha ahlaklý ve dindardý. Din ve mezhep partilerinin herhangi bir 

baþarýsý olmadýðý gibi, Alevi dernekleri de yoktu: Alevi derneklerine ihtiyaç 

da yoktu. Ne zaman ki normal liseler yerine, Ýmam Hatip Okullarý 

teþvik edildi; DÝB’nýn bütçesi, kadrosu ve etkinliði büyüdü; eðitim dinselleþti; 

felsefe ve edebiyat dersleri seçmeli, din dersleri zorunlu oldu; 

iktidarlar laik, dinci ikileminde dinciliðin yanýnda konumlandý, arkasýndan 

sorunlar da gelmeye baþladý. 

DÝB’nýn Yerine Nasýl Bir Örgütlenme? 

Hilafet Kurumunu kaldýrýp, Cumhuriyeti kuran Türk halký, bugün 

hilafetten çok daha güçlü ve etkin bir din kurumuyla karþý 

karþýyadýr. Bu nedenle de DÝB’ný sembolik konumundan çýkarýp 

bunca etkin konuma getirenler, öteden beri cumhuriyet ve çaðdaþlaþma 

deðerlerine karþý olan karanlýk kafalardýr. 

Bunca güçlü bir kurumun birkaç cýlýz ses ve Alevilerin itirazýyla tasfiye 

edilmesi, güç bir olasýlýktýr. 56. Hükümet döneminde Baþbakan Yrd. 

Sn. Ecevit, DÝB konusuyla ilgili bir ziyaretimizde; “... derginizi okudum. 

Laiklik, zorunlu din dersleri ve DÝB ile ilgili görüþlerinize tamamen 

katýlýyorum: Özellikle laik devlet kavramýnda DÝB benzeri kurumlarýn 

olmamasý gerekir. Ancak toplum ve siyaset dünyamýz DÝB’ný kaldýrmaya 

henüz hazýr deðil.”, demiþti. Doðrudur. Siyaset dünyamýz bakýmýndan, 

din eksenli siyaset yapma geleneðinin ve iktidar olmanýn en zahmetsiz 

dayanaðý olan kurumlardan vazgeçmek; onlarýn tasfiyesine rýza göstermek 

olasý görünmüyor. Ancak mevcut þartlarý sürdürerek, çaðdaþ 

Türkiye hedefini ve AB standartlarýný yakalamak da olasý deðil. 

Tercihimiz AB ölçütleriyse, insan haklarý ihlaline neden olan, AB ölçütleriyle 

uyum göstermeyen vb. yasalarýn ve anlayýþlarýn deðiþtiði gibi, 

haksýzlýða, mutsuzluða ve eþitsizliðe neden olan mevcut din yasasý da deðiþecektir. 

Bunun için kendimizi ikna etmemiz ve usumuzda yeni bir sistemi 

tartýþmaya baþlamamýz gerekmez mi? Biz, Devlet, dini hayattan tamamen 

çekilerek, din hizmetlerini toplumdaki sivil örgütlenmelere ve 

cemaatlere býrakmalýdýr, diyegelmekteyiz. 

Elbette her konuda olduðu gibi bu konuda da sorun, uygulamadadýr. 

Önerdiðimiz sistemin yegane dayanaðý laiklik ilkesidir. Burada dinsel 

amaçlý devlet yardýmý, sübvansiyonu, gayrimenkul yardýmý gibi “inançsal 

rüþvet” anlamýna gelecek uygulamalar olmayacak, týpký çaðdaþ batý 

ülkelerinde olduðu gibi gereksinimi olan yurttaþlar, inanç gereksinimleriyle 

ilgili her türden gideri kendileri karþýlayacaklardýr. Laik ülkelerde 

bu uygulamanýn sayýsýz örneði vardýr. Ama mutlaka ülkemizden bir örnek 

istenirse, en yakýn örnek Aleviliktir. Aleviler inançlýdýr: 

Geleneksel olarak oruç tutar, ceme gider; cemin, cemevinin giderini, 

dede hakkullahýný kendileri, yani ceme ihtiyaç duyan ve katýlanlar karþýlar. 

Ama henüz dejenere edilemediði için giderleri o kadar mütevazýdýr 

ki Alevilik, birkaç kötü örnek dýþýnda henüz çýkar kapýsý yapýlamamýþtýr. 

Siyaseten kullanma denemeleri sonuçsuz kalmýþtýr. Dinsel amaçlý Alevi 

katliamlarý unutulmamýþ fakat, yerini aklýselime býrakmýþtýr. Bunun çok 

önemli nedeni, iktidar inancý olmamasýdýr. Ama ondan da önemlisi, devletin 

Alevilik adýna para vermemesi, ticari sektör haline gelmemesidir. 

Devlet Aleviliðe para vermediði; DÝB çatýsý altýna çekemediði sürece 

özünü ve orijinalitesini bozamayacak; asimilasyon çabalarý da sonuçsuz 

kalacaktýr. 

Bu yüzdendir ki Alevi köylerine yapýlan camiler boþ, kadrolu imamlar 

aslýnda iþsizdir. Ýncelendiðinde de görüleceði gibi, bütün çaba, kampanya 

ve özendirmelere karþýn, on yýldan bu yana yapýlan cemevi sayýsý 

iki yüz tane bile deðildir. Çünkü camilerin %90’ý devlet yardýmýyla 

yapýlmakta, en gözde kamu arsalarý bedelsiz tahsis edilmekte; yine %- 

90’nýn inþaat ruhsatý dahi bulunmamaktadýr. Buna karþýn cemevine devlet; 

ne yardým, ne de arsa vermemektedir. Cemevi için baþvurduðumuz 

belediyeler; arsa, proje, ruhsat ve belediye harcý istemektedirler: Doðru- 

(Devamý 12. Sayfada) 

Ocak 2005 

11

(Baþtarafý 10-11 Sayfada) 

Diyanet Ýþleri 

Baþkanlýðý 

su da belediyelerin bunlarý istemesi; ama 

Alevi, Sünni, vb. herkesten istemesidir. 

Öyleyse bu koþullarý yerine getirmeyi göze 

alan ve inancýný bu harcamalara deðer bulan 

insanlar bir araya gelecek ve ibadethanelerini 

yapacaklardýr. Ýnanmanýn gereði de bu deðil 

midir? Ýbadethane yapmanýn böyle bir bedeli 

olunca ve bu koþullar her kesim ve inanç için 

geçerli olunca da sadece ihtiyaç olan yerlere, 

ihtiyaç kadar cami, cemevi ya da kilise yapýlacak; 

her köþe baþýna, hazine arsalarýna cami 

yapma yarýþý ve ticareti sona erecektir. ‘Yarýþý’ 

önlemenin tek yolu budur. Ýbadethanesini yapan 

yöre insaný, mekânýn tüm masraflarýný ve 

din görevlisinin ücretini de yine kendisi 

karþýlayacaktýr. Ýnananlar, inançlarýnýn giderini, 

inançlý, inançsýz, Rum, Ermeni ve tüm yurttaþlarýn 

birlikte oluþturduðu devlet bütçesine 

fatura etmeyecektir: Etmemelidir. 

“Kim denetleyecek; her ibadethaneden bir 

illegal örgüt çýkar!”, “DÝB kaldýrýlmalýdýr!..” 

dediðimizde ilk söylenen budur: Bu yaklaþým, 

inancýna ve yurttaþýna güvensizliktir. Ve topluma; 

“siz baþbakanýnýzý, milletvekilinizi, belediye 

baþkanýnýzý, muhtarýnýzý seçersiniz ama din 

görevlinizi seçemezsiniz; ibadethanenizi 

yönetemezsiniz” demektir. Bu kötü olduðu kadar 

da açýk bir çeliþkidir. Bunca masraf yaptýðýnýz, 

önemsediðiniz, yasalara ve cemaatinize 

karþý sorumlu olduðunuz ibadethanenizi baþýboþ 

býrakýr mýsýnýz? “Burada neler oluyor; ne 

konuþuluyor; kimler gelip gidiyor” diyerek, bir 

denetim mekanizmasý; “dernek, vakýf, birlik, 

vb.,” kurmaz mýsýnýz? Kuþkusuz ki, burada 

temel belirleyici etken, devletin yönelimidir. 

Yönetici erkin laiklikten yana olmasý durumunda, 

toplumun ibadethanesini DÝB gibi 

deðil, gerçekten denetleyeceðine, kesinlikle 

hiçbir sorunun çýkmayacaðýna, komþu ama 

farklý cemaatlerle içtenlikli dostluklar kurulacaðýna, 

eþitliðin ve kardeþliðin tadýna varýlacaðýna, 

birbirlerini içtenlikle anlayacaklarýna, 

DÝB yönetimine göre çok daha baþarýlý ve demokratik 

bir yönetim þekli ortaya konulacaðýna 

yürekten inanýyorum. Ýþte yukarýda ara baþlýk 

altýnda ifade edilen, “devlet dini hayattan 

tamamen çekilerek din hizmetlerini toplumdaki 

sivil örgütlenmelere ve cemaatlere býrakmalýdýr” 

önerimizden kast edilen de bu 

mekanizmadýr. Kaldý ki; devletin denetim elamanlarý, 

derneði, sendikayý, siyasi partiyi, ticarethaneyi 

nasýl denetliyor, gerekli uyarýyý, cezai 

yaptýrýmý uyguluyorsa, bir sorun olduðunda, 

din kurumuna da ayný yaptýrýmý uygulayacaktýr 

Devletin kamusal uygulamalarýnda ve 

bireylerin zihninde demokrasiyi kurumlaþtýrmak 

hepimiz için tek kurtuluþ yolu. Dinin 

istismarý ise demokrasi önündeki en büyük 

engel. Din, kamusal alandan çýkarýlmadýkça, 

yani siyasiler eliyle maniple edilme olanaðý 

ortadan kaldýrýlmadýðý sürece, bu istismar sürecek 

ve demokrasiye eriþilemeyecektir. Özetle 

dile getirilen vasýflarý, demokrasi, laiklik ve 

çoðulculuk ilkeleriyle çeliþkisi nedeniyle 

DÝB’nýn kaldýrýlmasýný, ödeneðinin, baþta 

eðitim, iþsizlik ve saðlýk olmak üzere finansman 

sýkýntýsý çekilen alanlarda kullanýlmasýný 

teklif etmekteyiz. 

 

Alevilere Duyurulmayan Aleviler Raporu 

Esen Uslu 

Alevilerin tarih öncesi köklerden gelen hür, eþit, kardeþçe yaþam 

özlemlerinin, günümüz dünyasýnda hangi güçlerle birlikte yürünürse 

yüce bir demokrasi çaðrýsý taþýyacaðý, 

hangi güçlerin yanýnda durulursa çamurlara bulanacaðýný 

görmek zorundasýnýz. 

TÜRKÝYE’NÝN Avrupa Birliði ile üyelik görüþmelerine baþlama tarihi almaya yönelik pazarlýklarýnýn 

yoðunlaþtýðý 17 Aralýk öncesinde AB’den Türkiye’nin sýnýrlý demokrasisini geniþletmek 

için yararlanma taktiðini izleyen tüm toplumsal muhalefetleri bir rapor yazma telaþý aldý. 

Türkiye hükümetinin her þeyi son ana sýkýþtýran, böylece önemli konularýn Türkiye’de tartýþýlmasýný 

önleyen yaklaþýmýnýn benzerleri bu toplumsal muhalefet raporlarýna da yansýdý. Bunun bazý 

acýlý ve üzücü sonuçlarý raporlar yayýnlandýktan sonra ortaya döküldü. 

Avrupa’da yaþayan Alevilerin örgütleri de bu kervana katýldý. Ancak ne yazýk ki Türkiye 

hükümetinin izlediði taktiðe benzer bir yöntemle hazýrlanan rapor, daha sonra iddia edildiðinin 

tam tersine Alevi kamuoyunda ya da örgütlerin tabanýnda tartýþýlmadan hazýrlandý ve Avrupa 

Birliði’ne sunuldu. 

Dahasý bu raporun ne olduðu ya da niçin verildiði hala Alevi kamuoyuna ve örgütlere açýklanmadý. 

Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu’nun bu raporu, bu kuruluþ içinde önemli yer tutan 

ve hatta bu kuruluþa kendi binasýnda yer veren Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu’nun internet 

sitesine bile konulmadý. 

Genç Aleviler Hareketi internet sitesi (www.gencalevilerharekati.de), bir süre önce bu raporun 

sayfalarýnýn resimlerini yorum yapmadan yayýnladý. Bugüne dek hiçbir kiþi ya da örgüt itiraz 

etmediðine göre, bu sitede bulunan raporu, gerçek rapor olarak kabul etmek gerekir. 

Ýngilizce ve Almanca dillerinde 12 sayfalýk bu rapor Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu 

tarafýndan 23 Ekim 2004’te, Almanya’nýn Köln kentinde hazýrlanmýþ ve “Avrupa Birliði Sürecinde 

Aleviler” baþlýðýný taþýyor. 

Belli ki rapor Almanca hazýrlanmýþ ve sonra Ýngilizce’ye çevrilmiþ. Ýngilizce çeviriyi okuma 

olanaðý bulunca, bu raporun hazýrlanmasýnýn böyle aceleye getirilmesinin ve gizli tutulmasýnýn, 

haydi gizli tutulmasýný demeyelim de yetirence geniþ tartýþýlmamasýnýn sonuçlarý ortaya çýkýyor. 

Okuduðum Ýngilizce metnin kötü bir çeviri olmasý bir yana, asýl sorun raporun içeriðinde. Bu 

nedenle raporun Ýngilizcesinden yaptýðým çeviriyi ekte sunuyorum. 

Dilerim ki bu rapor bir ibret dersi olur. Rapor hazýrlanýrken geniþ tartýþýlmamasý hatta gizli 

tutulmasý ile yapýlan hata bilince çýkarsa belki örgütlerimize, açýklýk, geniþ danýþma ve açýk tartýþma 

gibi demokrasi ruhunun öðelerinin girmesine yardýmcý olur. Demokrasiyi, laikliði ve Alevi 

haklarýný savunmanýn Avrupa Birliði’nin önüne boþ sözler ve uzun bir talepler liste içeren raporlarla 

dizilmek olmadýðýnýn kavranmasýna yardýmcý olur. 

Sanýyorum raporu okuyan herkes üzülecektir. Aleviliðin temel kavramlarýný anlatmak için 

seçilen kelimelerin, örneðin dede (ruhban ve din öðretmeni); 4 Kapý, 40 Makam (4 Kapý, 40 

Basamak); Cem töreni (40 azizin toplantýsýnýn taklidi olarak cem duasý), vb., yansýttýðý kafa 

karýþýklýðý ve Hýristiyan dini terimlerine öykünme son derece çarpýcýdýr. Bir yanýyla Avrupa’da 

yaþamanýn getirdiði, egemen kültüre boyun eðmenin bir örneðidir. Öte yandan Alevi öðretisi 

hakkýndaki bilgi ve kanaatlerdeki sýðlýðý da göstermektedir. 

Alevilik öðretisinin, ayrý bir “mezhep” olduðunu kanýtlamaya yetecek ölçüde temelli olduðunun, 

bir Hýristiyan “bilim” adamýnýn bilirkiþiliði ile teyit ettirilmesi ve buna AB’ne sunulan raporda 

yer verilmesi, onu yapanlara ve yazanlara aþaðýlayýcý gelmemektedir. Aleviliðin mezhep 

olduðuna fetva veren modern burjuva dininin bu bilgininin Aleviliði nasýl bir sýnýflandýrmanýn 

içine oturtmuþ olduðu doðrusu öðrenmeye deðer. Umarým bu bilirkiþi raporu Alevi kamuoyuna 

açýklanýr da hep beraber öðreniriz. 

Raporda AB’ne giriþ açýsýndan Alevilerin amaçlarý ile Türkiye devletinin çýkarlarýnýn ayný 

olduðuna deðinen satýr ise nasýl bir toplumsal muhalefet anlayýþýdýr, anlaþýlýr gibi deðil. Ýlgisiz bir 

yerde Aleviler için “dini-kültürel baðlarýn etnik kökenden daha önemli” olduðunun yazýlývermesinin 

ise kime yaranma anlamýna geldiði açýk deðil midir? 

Aleviliðin Ýslam içinde mi yoksa dýþýnda mý olduðu tartýþmasýnýn, “Alevilerin birliði için önemsiz” 

olduðu savý da raporda yer almýþ. Ama o günden bu yana geçen zaman, bu tartýþmanýn önemini 

ve ne kadar yakýcý olduðunu pratik içinde çarpýcý biçimde göstermiþtir. Yine ekte yayýnladýðýmýz 

18 Aralýk’ta Almanya’da yapýlan Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu Geniþletilmiþ 

Yönetim Kurulu toplantýsýnýn Sonuç Bildirgesi de bunu göstermektedir. 

Raporu yazanlar artýk þunu anlamalýdýr: Aleviler adýna, modern burjuva devletine güne uygun 

yeni bir çehre kazandýrma çabalarýna en kötüsünden bir eklenti ve destek olmanýn, Alevi haklarýnýn 

ya da demokrasinin savunulmasý ile hiçbir iliþkisi yoktur. 

Demokrasi, AB’nin lütfedeceði ya da içine alacaðý Türkiye devletinin kaba, sivri ve sert 

köþelerini yontarak, yuvarlayarak, yumuþatarak getirebileceði bir þey deðildir. Demokrasi 

savunuculuðu, modern burjuva devleti AB’nin ve modern burjuva Hýristiyan kültürü önünde eðilip, 

bükülmek, kendini þekilden þekle sokmak demek deðildir. 

AB’ne rapor yazan Alevi kuruluþlarýnýn, gerçekten demokrasi savunuculuðu yükümlülüklerini 

üstlenmeden yazdýklarý ve yazacaklarý darkafalý ve özü açýsýndan düzen yanlýsý raporlar ayný geri 

ve gerici sonuçlara varmaya mahkumdur. 

Alevi felsefesinin ve Alevilerin tarih öncesi köklerden gelen hür, eþit, kardeþçe yaþam özlemlerinin, 

günümüz dünyasýnda hangi güçlerle birlikte yürünürse yüce bir demokrasi çaðrýsý taþýyacaðý, 

hangi güçlerin yanýnda durulursa çamurlara bulanacaðýný görmek zorundasýnýz. 

12 Sayý 6

AVRUPA ALEVÝ BÝRLÝKLERÝ KONFEDERASYONU’NUN AB’YE SUNDUÐU RAPORUN ÇEVÝRÝSÝ 

Avrupa Birliði Sürecinde Aleviler 

23 Ekim 2004, Köln, Almanya 

Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu (AABK) 

18 Haziran 2002 tarihinde AB Parlamentosu’nda bir 

þemsiye örgütün, -Avrupa Aleviler Birliði’nin (AAB)- 

kurulmasý, Avrupa’da yaþayan yaklaþýk bir milyon 

Alevinin çýkarlarýný Avrupa kamuoyu önünde daha 

kuvvetli dile getirmelerini saðladý. Bu anlamda AAB 

bir þemsiye örgüt olarak 165’i aþkýn Alevi-Bektaþi 

kültür merkezini ve cemevini temsil edecektir. 

AAB Aleviliði, insaný en deðerli yaratýk olarak 

kabul eden bir inanç, bir felsefe, bir kültür ve bir yaþam 

tarzý olarak tanýmlamaktadýr. Bu nedenle, Avrupa’daki 

Alevi topluluklarýn dini, kültürel, toplumsal, eðitimle 

ilgili, ekonomik, politik ve toplumsal çýkar ve haklarýný 

savunur. Avrupa’daki Alevi federasyonlarý arasýnda 

eþgüdümü geliþtirmeyi amaçlar. 

Alevi Birliði, Avrupa ve Türkiye’deki Alevilerin 

haklarýnýn ve kimliðinin tanýnmasýný özel Anayasal 

koruma altýna alýnmasý giriþimlerini desteklemektedir. 

[AAB] Türkiye’deki Alevi hareketini desteklemektedir. 

Bu yalnýz Aleviler açýsýndan deðil, ayný 

zamanda Türkiye’nin Avrupa Birliði’ne giriþi ve her 

alanda AB topluluðunun bir parçasý haline gelmesi 

açýsýndan da deðerlendirilmelidir. 

Biz bir kuruluþ olarak, ülkemizin AB’ye eþit haklar 

ve koþullar temelinde girmesi için gereken yükümlülükleri 

yerine getireceðimize inanýyoruz. 

Bu açýdan, bizim amaçlarýmýz Türkiye’nin 

çýkarlarý ile aynýdýr. Biz Aleviler, Türk-Avrupa 

iliþkilerinde bir öncü konumu üstlenmeye hazýrýz. 

Dahasý, Aleviler Birliði Avrupa’daki tüm ulusal 

kuruluþlar ve göçmen örgütleri ile eþit haklar temelinde 

iþbirliði yapmaya niyetlidir. 

Barýþý ve dostluðu korumak için elimizden geleni 

yapacaðýz. 

Aleviler Birliði, Alevilerin kendi inanç ve kendi 

kimliklerini korurken, içinde yaþadýklarý toplumlarla 

entegre olma ve böylece ön yargýlarý azaltma çabalarýna 

etkin biçimde yardýmcý olacaktýr. 

Aleviler Birliði, her zaman insan haklarýna ve anayasaya 

uyan demokratik bir toplumdan yana olacaktýr. 

Alevilik Üzerine Kýsa Bilgi 

Alevi öðretisi bireye mutlak inanç ve vicdan hürriyetini 

þu deyiþle tanýr: “Herkes kendi sorumluluðunu taþýr.” 

Her Alevi kendi inancýný seçtiði gibi izlemekte 

özgürdür. Diðer bireylerin ya da topluluðun uyguladýðý 

hiçbir zorlama yoktur. 

Alevilerin inanç ve kültür öðeleri Sünnilerden 

(Sünni Müslümanlardan) farklýdýr, örneðin: 40 Azizin 

toplantýsýnýn taklidi olarak Cem duasý, 12 Ýmamýn 

saygýnlýðý ve dedelerin din öðreticileri olarak tanýnmasý, 

Muharrem orucu, toplu yaþam tarzý, kurban 

töreni ve yemek yükümlülükleri, 4 kapý ve 40 basamaklý 

deðer sistemi: kadýnlara eþit haklar, kiþisel sorumluluk 

(kendine sahip ol!), vb. 

Onlarýn ortak deðerleri Alevilerin birliði için 

önemlidir. Alevi öðretisinin Ýslam içinde ya da Ýslam 

dýþýnda sýnýflandýrýlmasý gerektiði üzerine tartýþma 

önemsizdir. Aleviler Þeriat’ý reddetmekte anlaþýrlar. 

Biz, diðer insanlara olan sevgimize ve halklar 

arasýnda hoþgörüye özel önem veririz ve bu temelde 

biz Aleviler kültürler ve dinler diyaloguna katkýmýzý 

þu deyiþle yaparýz: “72 (cümle) milleti eþit bil…” 

Alevi öðretisi günümüzün gençlerine artýk 50-60 

yýl öncesinin yöntemleriyle öðretilemez, çünkü onlar 

yeni ve çaðdaþ yöntemlere alýþýktýr. 

Alevilerin çoðu, Alevi öðretisinin Türkiye ve Avrupa 

kentlerinde, köylerde olduðu gibi yaþayamayacaðýna 

inanýr. 

Ülke içi ve Avrupa’ya göç nedeniyle, Alevilerin 

toplu yaþam tarzý, din adamý dede ve zâkir ile inanan 

arasýndaki iliþki gibi kurumlarý daðýlmaktadýr. 

Aleviler artýk yalýtýlmýþ olarak deðil, çok kültürlü 

bir toplumda diðer halklarla birlikte yaþamaktadýr. 

Türkiye’de Alevilerin Durumu 

Türk devleti 20 milyon Alevinin varlýðýný görmezden 

gelmektedir. Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý (DÝB) din iþlerinden 

sorumlu kurumdur ve bu kurum direkt olarak 

bir devlet bakanýna baðlýdýr. Bu kurum yalnýz Sünnilerin 

çýkarlarýný temsil etmektedir. Diðer dini ve etnik 

gruplar devlet politikasý tarafýndan tanýnmamaktadýr. 

Türk Baþbakaný Erdoðan, bugüne kadar AB’ne giriþ 

tarihi ile ilgili çabalarýný baþarý olarak görmektedir. 

Öte yandan Erdoðan Garda Gölü’nde Avrupa 

devlet adamlarýna Avrupa ana þartýnda laiklik ilkesini 

korumalarý için çaðrýda bulunmuþtur. 

Hýristiyan gelenekleri benimsenemez. [Almanca 

metinde bu tümce þöyle: Hýristiyan geleneklerine yapýlacak 

bir atýf kabul edilemez.] 

Kendisi Avrupa devletlerini azarlamýþtýr: [Almanca 

metinde bu tümce þöyle: Avrupa devletlerini þu 

benzetme ile uyarmýþtýr:] “(Eðer Türkiye’yi AB’den 

dýþlamak için Hýristiyan mirasý öne sürerseniz) Sizler 

(Avrupa devletleri) bir mum gibi tükenirsiniz.” 

Öte yandan kendisi Avrupa’da ýlýmlý laiklikten yana 

biri olarak kalamamýþtýr. Örneðin, Eylül ayý baþýnda 

Berlin’de, biri kendine Kuran’ýn neresinde çok eþli evlilikten 

söz edildiðini sorduðunda, kendini tutamamýþtýr. 

Laik Türkiye Cumhuriyeti’nin Baþbakaný konumunda 

olduðunu unutmuþ ve Ýslam’da çok eþli evlilik 

üzerine vaaz vermiþtir. (Kendisi vaiz okulunu bitirmiþtir.) 

Delegelerin, özellikle kadýnlarýn protestosu ile karþýlaþmýþtýr. 

Erdoðan Eylül ayý baþýnda Berlin’de baþlarýnda 

Milli Görüþ baþkaný olmak üzere Türk þemsiye örgütlerinin 

temsilcilerini kabul etmiþtir. Bu resepsiyonda 

Almanya’daki Alevi toplumunun Genel Sekreteri, 

Türkiye’deki Cemevlerinin Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý 

tarafýndan neden desteklenmediðini sorduðu zaman, 

Erdoðan gerçek yüzünü göstermiþtir. 

Erdoðan Alevilik üzerine hüküm verme sorumluluðunu 

üstlenmiþtir: “Alevilik bir din deðildir. Cemevleri, 

camilerle karþýlaþtýrýlmamalýdýr. Cami dua 

yeridir, ama Cemevi bir kültür merkezidir. Cemevlerine 

de camiler gibi mali destek verilmemelidir.” 

Bu nedenle Sünni nüfus Alevileri Müslüman saymaktadýr: 

“Hepimiz Müslümanýz.” Onlar, Alevileri de 

Sünni Ýslam’ýn beþ kuralýný yerine getirmekle yükümlü 

sayýyorlar. Devlet, Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’nýn 

Alevilerin de çýkarlarýný koruduðunu öne sürmektedir 

ancak gerçekte o, Sünni öðretiyi desteklemekte ve 

gerçek Ýslam’dan saptýðý için Alevi öðretisini cezalandýrmaktadýr. 

1Türk devleti anayasasýna göre laik olduðu (yani 

din ve devletin ayrýlmasý) halde, Cumhuriyet’in 

kurulmasýndan beri devlet bir Diyanet Ýþleri kurumuna 

sahip olmuþtur. Ulusal nüfusun üçte biri Aleviyken, 

bu kurum, yalnýz Sünnileri temsil eden neredeyse 

(Devamý Sayfa 14’te) 

Ocak 2005 

13

(Baþtarafý 13. Sayfada) 

Avrupa Birliði Sürecinde 

Aleviler 

77,000 camide yaklaþýk 89.000 kiþi çalýþtýrmaktadýr. 

Alevilerin varlýðýnýn yok sayýlmasý nedeniyle devlet 

Alevilerin ne dua mekânlarýna (Cemevi), ne de din 

eðitmenlerine (dede) destek vermemektedir. 

2Her yýl 400.000 öðrenci vaiz okullarýnda ve 

450.000 öðrenci Kuran kurslarýnda Sünniliði 

öðrenmektedir. Vaiz okullarýnýn üç yýllýk ikinci bölümü, 

daha iyi istihdam olanaklarý için 1998’de yapýlan 

okul reformu ile kapatýlmýþtýr. 

31980 askeri darbesinden beri Alevi köylerine din 

hocalarý yollanmakta ve özellikle Alevi köylerine 

cami yapýlmaktadýr. Alevi duasýnýn Sünni duasýndan 

farklý (kadýn-erkek birlikte yapýlýr) olmasýna karþýn, 

günlük dualar ve cenaze dualarý Sünni olarak yapýlmaktadýr. 

4Türkiye’de Anayasa’nýn 1982 yýlýnda askeri yönetim 

altýnda kabul edilmesi ile din eðitimi okullara 

zorunlu ders olarak konulmuþtur. Alevi çocuklarý 

istemlerine karþý bu derslere katýlmaya ve Sünni öðretiyi 

öðrenmeye zorlanmaktadýr. Bu durum Alevi ve 

diðer Sünni olmayan öðrencilerin dini özgürlüklerini 

açýkça yok saymaktýr. 

52002 yýlýna kadar bir örgütün “Alevi” adýný taþýmasýna 

izin verilmemekteydi. Kendilerini Alevi 

olarak adlandýran dernekler, bu ismi kullanmak için 

en yüksek mahkemelere gitmek zorunda kaldýlar. 

6Aleviliðin öðretildiði hiçbir eðitim tesisi ya da kurumu 

yoktur. Bu nedenle Alevi din adamlarý için 

eðitim ya da yüksek öðretim olanaðý yoktur. 

Bu gerçekler Türkiye’de Alevilerin dini özgürlüklerinin 

olmadýðýný ve devlet tarafýndan kasýtlý olarak 

Sünni olmaya zorlandýklarýný göstermektedir. 

Avrupa Ülkelerinde Alevilerin 

Durumu 

Avrupa’da yaþayan Türkiye’den gelme yaklaþýk 

100.000 [Almanca metinde 1.000.000] Türk ve Kürt 

Alevi vardýr. Alevilerin Avrupa’da din özgürlüðünden 

yararlanmasýna karþýn, sýk sýk fanatik Ýslam 

çevrelerinin baskýlarýna maruz kalmaktadýrlar. Yaklaþýk 

15 yýl önceye kadar Alevilere, örneðin çocuklarýný 

Kuran kurslarýna göndermeyen Alevi ailelere, baský 

yapýlmaktaydý. 

Son 10 yýl içinde çok sayýda Avrupa kentinde 

Alevi dernekleri kurmuþ olan Aleviler artýk bu baskýlara 

karþý direnç gösterebiliyorlar. Ve tekil þemsiye 

örgütler aracýlýðýyla kendi çýkarlarýný dile getirmektedirler. 

Buna karþýn Alman okullarýndaki Alevi öðrenciler 

Alevi öðretisini öðrenememektedir. 

Türkiye’den gelen hocalarýnýn verdiði dini eðitim 

Avrupa ülkelerinde bile hala Sünniliktir. Hatta Avrupa 

üniversitelerinden Alevilik öðrenilememektedir. 

Buna ters eþsiz bir durum ise, 2002 yýlýnda Berlin 

Senatosu’nun Anadolu Alevileri Kültür Merkezi’ne 

verdiði, bir dini topluluk yetkisine sahip olarak Berlin 

ilkokullarýnda Alevi dinini öðretme izindir. 

Aleviler Avrupa’da kendilerini saklamamaktadýrlar; 

yerel yönetimlerle, Hýristiyan topluluklarla ve 

toplumsal örgütlerle diyalog aramaktadýrlar. Onlar 

çoðunlukla sendikalar, partiler ve dernekler gibi 

toplumsal örgütlerde aktiftirler. 

Son olarak, ama önemini küçümsemeden, belirtmek 

gerekir ki, Alevi dernekleri Türk siyasi partilerinden 

baðýmsýzdýrlar. 

Avrupa’daki Aleviler kendi dini kültürlerine baðlý 

olarak büyük çoðunluðuyla türdeþ (homojen) bir topluluk 

oluþtururlar. Kendilerini, Ýslam kültür alaný içinde 

kendi inanç içeriklerini geliþtirmiþ bir grup olarak 

anlarlar. Aleviliðin, bir dini mezhep ders programý yaratacak 

kadar köklü öðreti temelinde ayrý bir mezhep 

olduðu, Kuzey Ren-Vestfalya [Eyaleti] Okullar Bakanlýðýnýn 

isteði üzerine Magdeburg Üniversitesi’nden 

Profesör Spuler-Stegeman tarafýndan Haziran 

2003’de yapýlan bilirkiþilik ile teyit edilmiþtir. 

Birçok Alevi için dini-kültürel baðlar etnik kökenden 

daha önemlidir. Türk ve Kürt kökenli Alevilerin 

dini-kültürel öðeleri diyasporada Alevi topluluklarý 

oluþturmaya ve onlarý bir arada tutmaya yeterli 

olmuþtur. Tüm önemli Alman kentlerinde 165’i aþkýn 

sayýda kültür ve dayanýþma dernekleri ile Avrupa 

Alevi toplumunun örgütsel gücü bunun bir kanýtýdýr. 

Bu derneklerin kamu çalýþmalarý sayesinde 

Avrupa kamuoyu Alevilerin ve Aleviliðin farkýna 

varmaya baþlamýþtýr. 

Avrupa Parlamentosu’ndan Talepler 

• Alevilik Türkiye’de ve Avrupa’da baðýmsýz bir 

dini topluluk ve mezhep olarak yasal çerçevede tanýnmalýdýr 

ve her tür ayrýmcýlýða karþý korunmalýdýr. 

• Avrupa Birliði Parlamentosu, Türkiye’nin Avrupa 

Biriliði’ne giriþi üzerine Türk hükümetiyle yaptýðý 

pazarlýkta Türkiye’de Alevilere bir dini topluluk olarak 

eþit haklar verilmesini istemelidir. Bunun için de 

örneðin zorunlu din eðitiminin kaldýrýlmasý ve okullarda 

Aleviliðin öðretilmesi; Alevi bölgelerinde cami 

yaptýrýlmamasý, camiler ile cem evlerinin eþitliði, vb., 

yer almalýdýr. Herhangi bir dini ayrýmcýlýk yapýlmasý 

cezaya tabi bir suç haline getirilmelidir. 

• Avrupa okullarýnda din eðitimi ve diðer ahlak derslerinde 

Alevilik öðretilmelidir. AB devletleri Alevilere 

Avrupa Birliði üniversitelerinde Alevi öðretisini 

öðrenme olanaðý saðlamalýdýr. 

• Avrupa Aleviler Birliði dini konular ve kültürler 

arasý diyalog ile ilgili parlamento komisyonlarýnda 

temsil edilmelidir. 

Okmeydaný Cemevin’de yapýlan Þeyh Bedreddin anma 

tolantýsýnda Dertli Divani ve arkadaþlarý nefesler söyledi 

ve Alibeyköy Cemevi Semah ekibi semah döndü. 

14 Sayý 6

ALMANYA ALEVÝ BÝRLÝKLERÝ FEDERASYONU GENEL BAÞKANI’NIN AÇIKLAMASI 

Ýki Günlük Toplantý Sonuç Bildirisi 

AABF üyesý AKM’lere, AABF Organlarina, AAGB, AAKB (*) 

Deðerli Baþkan, Sevgili Canlar, 

2004 yýlý Alevi Toplumu olarak hedeflerimize en çok yaklaþtýðýmýz bir yýl oldu. 

Türkiye’nin, Avrupa Birliði tam üyeliði için baþlattýðý reformlarý destekleyen Aleviler, bu süreç 

içinde kendi kimlik mücadelesini de hýzlandýrdý. 

2003 yýlýnda önce ATP çatýsý altýnda sürdürülen çalýþmalar, daha sonra Avrupa Alevi Birlikleri 

Konfederasyonu olarak devam etti. 

Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu, önce Almanca ve daha sonra Ýngilizce olarak geniþ bir 

Alevilik raporu hazýrladý. 

Avrupa Alevi Birlikleri Konfederasyonu (AABK) ve Alevi Bektaþi Federasyonu 2004 yýlý 

baþlarýnda Aralýk 2003 tarihinde Avrupa Birliði’nin Türkiye’ye Ýlerleme Raporu’na Alevilerle 

ilgili yer vermesini olumlu bularak bu süreçte Alevi kimliðinin kabul edilmesi çalýþmalarýnýn 

gerekliliðini kamuoyuna duyurdu. 

2004 Mayýs ayýnda tüm Avrupa ülkelerinde ve Türkiye’de Alevi örgütleri ortak bir bildiri ile, 

istemlerini 7 dilde bastýrdýklarý bir broþürle Avrupa kamuoyuna anlattýlar. 

Diplomatik tüm olanaklarý kullanan AABK, Ekim 2004 tarihinde açýklanan Avrupa Komisyonu 

raporuna, Alevilerle ilgili önemli istemlerin girmesini saðladý. 

Rapordaki Alevilerle ilgili tespitlerin, daha açýk bir dille ifade edilmesi ve Türk Hükümeti’nin 

bu istemleri gündemine almasý için baþlatýlan “Cem Evlerimiz Yasal Güvenceye Kavuþmalýdýr” 

kampanyasýnda; Alevi tarihinde ilk defa 710.000 imza toplandý. Bunun sonucunda; AB Parlamento 

Raporu’nda “Alevilik yasal güvenceye kavuþturulmalý ve din dersleri Aleviler için zorunlu 

olmaktan çýkarýlmalý” ifadeleri yer aldý. 

Bu kampanya Alevi örgütlenmesinin gücünü de ortaya koydu. Kampanya tüm Alevileri birleþtirdi. 

Almanya’da, uzun yýllardýr Alevilik dersleri konusunda verdiðimiz bilinçli ve sürekli mücadele 

nihayet dört büyük eyalette meyvesini verdi. Kuzey Ren Vestfalya, Bavyera, BadenWürttemberg 

ve Hessen Eyaletlerindeki Eðitim Bakanlýklarý önümüzdeki iki yýl içinde Alevilik Dersleri’nin 

baþlayabileceðini duyurdular. Bu kararla birlikte; Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu’nun 

Alman Anayasasý’nýn 7.3 maddesine göre, Alevilerin bir inanç kurumu olduðu gerçeði 

kabul edildi. 

Son dönemlerde içimizde ve dýþýmýzda sürdürülen Aleviliðin tarifi konusundaki tartýþmalarý 

dikkate alan AABF Genel Yönetim Kurulu, 18.12.2004 tarihinde, tüm organlarýmýzýn temsil 

edildiði geniþ bir toplantý yaptý. Bu toplantýda her katýlýmcý söz hakký aldý ve görüþlerini belirtti. 

Katýlýmcýlarýn tamamý, AABF’nin Aleviliðin tanýmý konusunda belirsizliðin olmadýðýný, AABF 

1998 Programýnýn Aleviliðin tarifini yaptýðýný ve bu tarifin þu anda geçerli olduðunu belirttiler. 

Buna göre kýsaca Aleviliðin kýsa tanýmý þöyle: 

“Alevilik; Allah, Muhammed, Ali kutsallýðýný kalbinde taþýyan, Hz.Ali’nin adaletinden ayrýlmayan, 

temelinde insan sevgisi bulunan, her dine, mezhebe, inanca saygý duyan ve hoþgörüyle 

bakan, dil, din, ýrk, renk farký gözetmeyen, eline, beline, diline sahip olma ilkelerini þart koþan 

ve bunu muhasiplik kurumu ile gerçekleþtiren, gelmek isteyen inançlý insanlarý çatýsý altýna 

alarak manevi ihtiyaçlarýný gideren, insanlarý yaþadýklarý toplumda kendi istekleriyle kendi 

kendilerini yargýlamalarýný saðlayan, eþitlikçi, katýlýmcý, paylaþýmcý düþünceyi savunan, þeriatýn 

baðnaz kurallarýna baðlý olmayan ve onu reddeden, Ýslam dinini kendine göre – Sünni 

inancýnýn dýþýnda – yorumlayan; asýl doðruluk, kemali dostluk, cevheri merhamet, görüþü eþitlik, 

hazinesi bilgi, meyvesi sevgi hamuruyla yoðrulmuþ, insan-ý kamil yani erdemli insan yaratmayý 

öngören, korkuyu aþýp sevgiyle Tanrýya yönelen, En-el Hak ile insanýn özünde tanrýyý 

gören, yaradan ile yaradýlan ikiliðinden Vahdet-i Vücut’a (Varlýk Birliði) varan, edep ve ahlaklýlýðý 

yaþamýnýn temeline koyan, insaný yücelten, hamurunda hem ilahiliðin hem de irfaniliðin 

mayasý bulunan, kiþinin ahlak ve karakterli yaþam ilkelerini belirleyen, dini biçim ve þekil 

olarak deðil, inanç olarak algýlayan, dini baðýmsýz bir irade gücü ve bâtýni özelliðiyle evrimleþtiren, 

akýl ve iman bütünlüðünde birleþtiren ve tüm bunlarý Kýrklar Cemi’nden alýnan ilhamla 

yürüten canlarýn inanç sistemidir.” 

Bundan böyle, AABF ve tüm organlarý herhangi bir spekülasyon olmaksýzýn Alevilikle ilgili 

bu tarifi ölçü alacaklar ve bunun dýþýnda belirtilen görüþleri, inanç ve düþünce özgürlüðü 

baðlamýnda kiþisel görüþ olarak deðerlendireceklerdir. 

Deðerli Canlar, 

Gördüðünüz gibi olaðanüstü koþullarda, Alevi örgütlerinde Aleviliðin tanýnmasý yönünde vermiþ 

olduðunuz hizmetler yerini buluyor ve bir bir sonuç veriyor. Bundan sonra yapacaðýmýz çalýþmalar 

þimdiye kadar olan kazanýmlarý daha ileri götürmek ve kalitesini artýrmak için olacaktýr. 

15 yýlda 30 dan fazla cemevi ile ve 20.000 den fazla üyesi ile her kesimin görüþlerine baþvurduðu 

ve dikkate aldýðý Alevi örgütlenmesini hep birlikte olaðanüstü koþullarda oluþturduk. Birliðimizin 

simgesi olan AABF’nin önümüzdeki yýllarda daha da büyüyüp geliþeceðine inancým tamdýr. 

Bu duygularla hepinizin yeni yýlýný en içten duygularýmla kutluyor, hepinize can-ý gönülden 

saðlýk, mutluluk ve daha nice birliktelikler diliyorum. 

Turgut Öker 

Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu Genel Baþkaný 

(*) Bu kýsaltmalarla ifade edile kuruluþlarýn tam adlarý þöyledir: AABF – Almanya Alevi Birlikleri 

Federasyonu; AKM – Alevi Kültür Merkezi; AAGB – Almanya Alevi Gençler Birliði; 

AAKB – Almanya Alevi Kadýnlar Birliði-Serçeþme. 

Teþekkür ve 

Yadýrgama 

Ýsmail Kaygusuz 

Almanya Alevi Birlikleri Federasyonu Genel 

Yönetim Kurulu’nun 18 Aralýk’ta yaptýðý ve 

çaðrýlý olduðum halde gidemediðim toplantýnýn 

ardýndan bana geliþmeleri açýklayan bir 

ileti yollandý. Toplantýnýn baþarýlý geçtiðini 

belirten ileti, “Alevilikle ilgili çalýþmalarýnýz, 

öneri ve katkýlar için teþekkür” etme inceliðini 

göstermiþler. Ayrýca sevindirici bazý noktalarý 

da dile getirmiþler: 

“Bu toplantýda taþlar tekrar yerli yerine 

oturdu, bundan sonra özellikle kurumlaþma 

yönünde çalýþmalara hýz vermek gerekiyor… 

Dedeler ile ilgili önerileriniz üzerinde 

düþünülecek ciddi öneriler... genelde 

Dedeler ile ilgili Türkiye ve Avrupa’dan 

Kurumlar ve Ocaklarýn temsilcilerinin katýldýðý 

bir toplantý yapýlmasýnda çok yarar 

var, bu toplantý Hacý Bektaþ Dergâhý’nda 

olabilir. Orada bu sorunun temel çözümü 

için yapýlacak iþler Alevi kurumlarýnýn 

gündemine konulabilir.” 

Sonuç bildirisini olumlu ve toparlayýcý 

buldum. Kýsa bir metin içine genel doðrularýn 

aðýrlýklý olarak yerleþtirilmesinin baþarýldýðýný 

söyleyebilirim. Bildiri, AABF’nin, 1998 

Programý’ndaki Alevilik tanýmlamasýna 

dönüþünün belgesidir. 

Bildiride, “bundan böyle, AABF ve tüm organlarý 

herhangi bir spekülasyon olmaksýzýn 

Alevilikle ilgili bu tarifi ölçü alacaklar” denilerek, 

konu baðlanmýþtýr. Ayrýca, “ bunun dýþýnda 

belirtilen görüþler, inanç ve düþünce özgürlüðü 

baðlamýnda kiþisel görüþ olarak deðerlendireceklerdir” 

denilmesi gösteriyor ki, daha 

önce “Alevilik Ýslamýn dýþýnda kendine özgü 

bir inanç sistemidir” görüþünün kiþisellikten 

çýkartýlarak organlara mal edilmesi sorun olmuþ 

ve örgüte sancýlý bir dönem yaþatmýþtýr. 

Örgüt dýþýndan çaðrýlan ve düþünce, görüþ 

ve önerileri sorulan bir yazar olarak, bu krizi 

yaratanlarýn görevden ayrýlmasý önerimin yadýrganmasýný 

ise anlayamadým: 

“Yazýnýzda yer alan AABF dedeler Kurulu 

Baþkaný deðiþtirilsin önerisi AABF GYK 

tarafýndan yadýrgandý. Sizler genelde düþünsel 

düzeyde katký sunarsanýz çok daha 

yararlý olur, kurumun iç iþleri ancak kendi 

içinde çözmesi gereken sorunlar; Kurum 

dýþý söylemler ve yazýlar…” 

Yönetime ve dedeler kurulu baþkanlýðýna 

iliþkin eleþtiri ve önerilerimden ötürü “dýþarýdan 

maval okuyor” gibi görülmemi yadýrgadým. 

Kuruma dýþarýdan dayatma yapan, kurum 

içinde dile getirmediðini dýþarýda söyleyen biri 

gibi deðerlendirileceksem, yönetim kurulu baþtan 

bana bu çaðrýyý yapmamalýydý. 

Canlar, düþünce ile davranýþ birbirinden ayrýlmaz. 

Düþünceler, hatalý davranýþlarý düzeltmeye 

yönelik pratikle baðlanmazsa, boþ ve afaki kalýr. O 

nedenle gerçekten “genel düþünsel katkýlar” yapmam 

isteniyorsa (bu söz aslýnda “iþimize karýþmadan, 

güncel ve pratik olmayan konularla uðraþ” 

gibi bir düþüncenin kýlýfý deðilse) böyle genel 

düþünsel katkýlarýn pratik ve örgütsel sonuçlarý 

vardýr, olmalýdýr, olacaktýr. 

AABF Yönetimi’ne, Alevilik ve Alevi-Bektaþi 

toplumu için bundan sonraki olumlu etkinlik 

ve hizmetlerinde baþarýlar diliyorum. 

Ocak 2005 

15

Avrupa Birliði ve Aleviliðe Yaklaþým Sorunu 

Hasan Harmancý 

1980’lerde baþlayan Alevilikle ilgili örgütlenmeler 90’larda güç 

toplamaya baþlamýþtýr. Aleviliðin birden bire ve güçlü bir þekilde 

dernekler, vakýflar, kitap ve dergiler, televizyon programlarý, 

radyo kanallarý ve festivaller ile kamusal alana çýkýþý, hem ülkemizde 

hem de Avrupa’da çok yönlü kabullenmeleri getirmiþtir. 

Genç Cumhuriyet’in ilk dönemlerinden, yoðun katliam ve suiistimallerin 

yaþandýðý 1990’lý yýllara kadar “gizli-sözlü” olarak aktarýlan Alevilik- 

Bektaþilik öðretisi deðiþim sürecinin meyvelerini Kopenhag Kriterleri’yle 

almaya baþlamýþtýr. 

Türkiye nüfusunun yaklaþýk % 25’ini oluþturduðu kabul edilen Aleviler 

demokratik platformlarda, yasalar karþýsýnda ve Avrupa Birliði 

(AB) çerçevesinde talepsel olarak her geçen gün daha da öne çýkar hale 

gelmektedir. Alevi kültür dünyasýnýn geliþimine katkýda bulunan ve Alevi 

zemini örgütleyen örgütler Türkiye’de ve Avrupa’da sayýca artarken, 

Sünnilik temelli Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý da 1993’te yaþanan Sivas Katliamý’ndan 

sonra Alevileri “tanýmaya” yönelik politikalar üretmeye baþlamýþtýr. 

Son yýllarda geliþen bu yakýn ilginin Aleviler’in -ki Türkiye’de 

ve Avrupa’da faaliyet gösteren Alevi kimlikli örgütlerin bu yöndeki çabalarý 

azýmsanmayacak ölçüde önemlidir- Kopenhang Kriterleri’yle kazandýklarý 

yeni hareket kolaylýðý da anlayýþ deðiþikliðine ciddi anlamda 

katký saðlamýþtýr. 

Türkiye’den AB’ye, Alevi vakýf ve derneklerden laik ve laik olmayan 

medyaya, milliyetçilerden Ýslamcýlara 

kadar birçok güç, Aleviliðin 

yeniden tanýmlanmasýnda ve kamusal 

bir alan olarak kendini yeniden 

üretme sürecinde karmaþýk bir iliþkiler 

aðý ve etkileþimi içinde yerlerini 

almaktadýr. Bunun sonucu olarak, 

“Alevilik Ýslam’ýn özüdür”, “Alevilik 

öz Türklüktür”, “Alevilik Ali’yi sevmektir”, 

“Alevilik Kürt uygarlýðýndan 

doðmuþtur”, vb., burada hepsini 

yazmamýza gerek olmayan 

Alevilik tanýmlamalarý ve söylemleri 

ortaya çýkmýþtýr. Burada, Alevilerin 

karþý karþýya getirilmeye baþlandýðý 

bir “deformasyon” süreci açýða çýkmaktadýr. 

Bu da Alevilik öðretisinin kavramsal olarak tanýmlanmaya 

çalýþýlýrken sýðlaþtýrýlmaya, yaþandýðý gibi anlaþýlmak yerine tek tipleþtirilmeye 

ve baþta Türk-Ýslamcý etnik deformasyon olmak üzere çok yönlü 

olarak zorlanmaya ve içi boþaltýlmaya çalýþýlmaktadýr. Oysaki Alevi 

örgütlerinin çatýsýnýn güçlenmesi için çaba harcayan toplumsal, siyasal, 

kültürel ve geleneksel yol sürücüleri, Aleviliði ne etnik ne de dini bir 

temelde görmemektedirler. 

Yeni Devlet Yeni Anlayýþ 

Bugün Türkiye, AB’ye girmek için büyük bir mücadele vermektedir. 

Modern ‘laik Türkiye’ imajýný büyük ölçüde yaralayan 

Þeriatçý-Ýslami hareketlerin politik alandaki yükseliþi 

karþýsýnda, laik medya ve aydýnlar hatta son yýllarda devlet 

erkâný da Alevileri, Cumhuriyet’in laiklik temeline dayalý 

kurum ve kuruluþlarýný korumada ‘doðal müttefik’ olarak yeniden sembolleþtirmeye 

yol açmýþtýr. Türkiye iç politikasýnýn AB çerçevesinde düzenlendiði 

bu dönemde Aleviler de kendi kendilerine, Sünni çoðunluða 

ve de devlete karþý yukarýda saydýðýmýz gerekçelerin yarattýðý rahatsýzlýklardan 

dolayý siyaset, kültür, hukuk, kimlik ve geleneksel açýlardan yeni 

ifade ve normlar oluþturmaya giriþtiler. 1980’lerin sonlarý resmi devlet 

söyleminin daha doðrusu Kemalizm’in sorgulandýðý, Türkiye toplumunun 

tabu konularýnýn, örneðin etnik, kültürel, kimliksel ve inançsal 

farklýlýklarýnýn gizlenemediði, hukuksal deðiþim, kültürel kabulleniþ ve 

demokratik hak alanlarýnýn tartýþýldýðý açýk bir yapýlaným sürecidir. Yýllarca 

hukuk, eðitim, siyasetin kirli duvarlarý arkasýnda ne olduðu üzerinde 

uzlaþýlamayan Alevilik kendini örgütledikçe etnolojik, antropolojik, 

Devlet ile Aleviler arasýndaki iliþkiler 

yeni yeni þekillenmeye baþlamýþtýr. 

1990’larýn ikinci yarýsýndan itibaren hükümet olanlar 

Alevilere yönelik politikalar geliþtirmeye 

ve Alevilerin varlýðýný kabul ettiklerine dair 

davranýþlar sergilemeye baþlamýþtýr. 

AB’nin, kültürel kimliðin korunmasý gereken 

bir insan hakký olduðunu resmi olarak kabul etmesi 

ve çok kültürlülük projesinin bir çok ülke tarafýndan 

kabul görmesi bu durumda etkili olmuþtur 

sosyolojik, tasavvufi ve tarihsel bilgi deðeri arttýkça, tabu olmaktan sýyrýlýp 

politikacýlarýn, egemen siyasal erkin ve üniversitelerin araþtýrma ve 

tartýþma alanýna girmeye baþlamýþtýr. Alevilikle ilgili medya programlarý, 

tartýþmalarý yanýnda siyasi parti tüzüklerinin ve yayýnevlerinin müþteri 

kapma alanýna girdi. Alevilik, bütün bir toplum olarak Alevilerin kendileri 

de dahil olmak üzere yeni keþfedilmiþ bir “aysbergin” uç vermesine 

dönüþtü. 

Kendini Yenileyen Alevi Gençliði 

Metropollerde ve ulus ötesinde çoðalan ve örgütlenen Aleviler, 

Aleviliðin deðiþime uðradýðý yeni alanlar yaratmýþtýr. 

Aleviliðin deðiþiminin bilgi ve bilimdeki geliþmelerle 

paralel gitmesinin yanýnda kendisiyle sokakta 

nasýl iletiþim kuracaðýný tartýþmasý ve el yordamýyla 

örgütlenmeye baþlamasý yeni bir þeydir. Geleneksel örgütlenme biçimini 

terk ederek evrensel anlamda kabul edilebilir bir iletiþim ve örgütlenme 

aðý geliþtirmesi ve sancýlarýnýn yansýmasý doðaldýr. Büyüyen ve gizli 

boyutlarýný da açýða süren Alevilik artýk sadece sosyal bilimcilerin deðil, 

ayný zamanda politikacýlarýn, stratejistlerin ve ekonomistlerin de ilgi alanýndadýr. 

Irakta yaþanan petrol savaþýnýn bir ucunun da Þiiler aracýlýðýyla 

Alevilerin kutsal saydýðý ibadet 

alanlarýna yansýmasý, Yugoslavya’nýn 

parçalanmasý sýrasýnda Alevi- 

Bektaþi Makedon, Arnavut ve Bosnalýlarýn 

yaþadýklarýnýn izlenmesi ve 

bazý Alevi örgütlerinin ve dergilerinin 

bu topraklarda yaþayanlarýn 

duygu dünyalarýyla, Alevilik-Bektaþiliðe 

bakýþ açýlarýný anlamak 

amacýyla etkinlikler yapmasý ve 

dergilerde yer vermesini yeni bir 

anlayýþla deðerlendirmek gerek. 

Ayrýca, Türkiye’nin yaný sýra 

Avrupa’nýn hemen hemen her 

ülkesinde ve büyük kentlerinde 

örgütlenme çabalarýný sürdüren 

Aleviler, gelecek on yýlda daha baþka katmanlarý da yaratacaðýný ve kendisine 

gelmesi için- veya yeniden tanýmlanmak için- neler yapabileceðini 

açýkça göstermektedir. Türkiye açýsýndan deðerlendirildiðinde aslýnda 

Alevilerin örgütlenemedikleri ve gittikçe parçalanýr görünüyor olmasý bir 

yanýlsamadýr. Özellikle Alevilerin yoðun yaþadýðý varoþlarda örgütlenmelerini 

sürdürmeleri yeni dönemde daha çok çözüm ve isteði, tutumu, 

siyasal yeniliði beraberinde getirecektir. Örgütlerinin ekonomik yönden 

zayýf olmasý, Alevilerin boþ amaçlý örgütlendikleri anlamýna gelmemeli. 

Binlerce kursun açýldýðý bu örgütler, içten içe gençlerin her alanda bilgi 

ve bilinç edinmeleri için önemli bir atmosferdir. AB sýnýrlarý içinde veya 

dýþýnda olsun ikinci kuþak Alevi gençlerin kendilerini yeni tanýmalarý 

sürecinde -sürüklendikleri Hip-Hop * kültürü dahil olmak üzere- yeni 

yaratýlan her kültürel ve siyasal dalgalanmada yer almalarý aslýnda Türkiye 

açýsýndan boyutlarý hesaplandýðýnda geri dönüþümü olmayan örgütlenme, 

tanýmlanma ve sýçrama göstergeleri ile doludur. 

Yeni dönemde AB sendromunu çok yönlü çözmeye çalýþan bir ülke 

olan Türkiye’nin, laik-anti-laik sürecin aþýlmasýnda Aleviliðe sarýldýðý 

gibi, bu yeni süreçte de, Alevi gençliðin kültürel yönden ön açýcý birikim 

ve heyecanýna ihtiyacý olacaktýr. Kültür deðiþimleri içinde toplum katmanlarý 

doðrudan gösterge olarak kullanýlmasa da, Türkiye’de özellikle 

varoþlardaki yeni yapýlanma içinde istikrarlý ve güvenli, anlaþýlýr örgütlenmede 

Alevi gençleri ciddi bir saðduyu ve kimlik rahatlýðýna sahipler 

ve bunu eyleme dönüþtürme koþullarý oluþtukça kullanacaklardýr. Özellikle 

müzikal alanda toplumun günlük deðerlerinin iyileþtirilmesinde ve 

yansýtýlmasýnda ciddi bir dinamik olmalarý, 18.y.y’a kadar Anadolu’da 

yaþanan kültür, edebiyat, politika ve diðer alanlardaki birikimlerle boy 

ölçüþebilecek bir düzeyde olduðunu görmek gerek. 

16 Sayý 6

Hasan Harmancý ve Esat Korkmaz, Ali Kenanoðlu’nun yönettiði Þeyh Bedreddin’i anma etkinliðinde panelde. 18 Aralýk 2004, Cumartesi, Okmeydaný Cemevi. 

Kültürel deðiþim ve yeniden üretim açýsýndan politik, ekonomik ve 

örgütlenmenin geliþmesi ve deðiþmesi sonucu oluþan yeni küresel ve 

ulusal alanlar Aleviliðin de geliþim ve deðiþim alanlarýdýr. Bu yeni 

tanýmlanan kültür, politika ve sanat alanlarý iç ve dýþ göçle çoðalmýþ, 

büyük kentlerde ve ulus ötesi düzeyde yeni kuþak birikimlerine kapýlar 

açmýþtýr. Bu yeni alanlar Aleviliðin sosyal gerçekliðinin geliþtirildiði ve 

üretildiði alanlardýr. Alevi örgütlerinin, kültür-kimlik açýsýndan bu zorlu 

dönemi þiddet ve yozlaþmadan uzak kalarak sürdürecek bilinçli gençleri 

örgütlemeleri veya bünyelerinde bulundurmalarý yeterli olacaktýr. Alevi 

yapýlanmalarýnda yaþanan dalgalanmalarýn yarattýðý ve ürettiði bu birbiri 

ile çatýþan talep ve söylemlerin olumsuz ve kendi kendini yok edici sayýlmasý 

ancak siyasal görelilik için söz konusudur. Yoksa bir yok oluþu 

veya bilinçli bir türdeþleþmenin oluþtuðu düþünülmemeli. Aleviler için 

vazgeçilmez olan örgütlenme, düþüncelerin, bilginin, siyasal davranýþ 

biçimlerinin, maddi ve inançsal sembolik deðerlerin ve duygularýn yenilenme 

yollarýnýn yaratýlmaya baþlandýðýnýn göstergesidir. Toplum, 

düþünceleri, bilgiyi, idealleri örgütsüz, yozlaþma ve karamsarlýk içinde 

üretemez. Kendini görmese de devinimin bir tamamlanma ve iradenin 

bütünleþme noktasý oluþur. Aleviler gerek beraber örgütlenerek gerekse 

zýt anlayýþlarda yer alarak oluþturduklarý etkileþim sonucu yaþandýðý topraklar 

için evrensel deðerde görüþler, projeler, stratejiler inþa etme yolundadýrlar. 

Bu sosyal yapýlanmayý Aleviliði kendi kulvarýnda görmek 

isteyenlerin hanesine deðil Alevilerin büyük uyanýþ ve yapýlanmalarý 

hanesine yazmak gerek. Osmanlý’nýn iki yüzyýllýk geriliði içinde Alevilerin 

de istedikleri evrensel normlarý yakalayamadýklarýný bilmek gerek. 

Toplumsal ve siyasal uyanýþ yaratacak bu yapýlanmalarý her koþulda Türkiye’nin 

toplum yapýsýnýn ve iradesinin önündeki engelleri aþmak açýsýndan 

ciddi bir dinamik olacaktýr. 

Yakýn Dönemde Alevilik 

Yakýn dönemde Türkiye’de beklenen en önemli sorunlarýn 

baþýnda tarýmda mülksüzleþme ve yoksullaþma, ekonomik 

daralma nedeniyle yaþanmaya baþlanan kitlesel iþsizliðin 

yarattýðý yapýsal sosyal dýþlanmalar, kamu reformunun 

yaratacaðý tasfiye ile iþsizliðin, yoksulluðun iyice derinleþmesi 

sonucu uzun süredir yaþanan ciddi sosyal krizin devam edeceðini 

gösteriyor. Bu kriz doðal olarak toplumsal yaþamýn her yanýna 

doðru kayýyor. Bunun yarattýðý sosyal hareketlenmeler suni dengelerle 

azaltýlmaya çalýþýlýyor. Baþarýsýz hükümetlerin hemen seçime götürülmesi 

ÝMF ve Dünya Bankasý’nýn strateji geliþtirmesi bir parça olsun 

bunu duralatmýþ görünüyor. Buna karþýn yakýn zamanda sendikal, yeni 

oluþacak siyasal oluþumlar yanýnda Aleviler de örgütleri aracýlýðýyla 

mücadele kapýlarýný zorlayacaklardýr. Günümüzde devletlerin yaþadýðý 

sorunlar sadece ekonomik nitelik taþýmamaktadýr. Devletler ayný zamanda 

Türkiye örneðinde olduðu gibi devlet felsefesi açýsýndan da sorunlar 

yaþamaktadýrlar. Modern toplumlarýn gelmiþ olduklarý noktayý sadece 

ekonomik geliþmiþlik ile ölçmek yanýltýcýdýr. Devlet, Alevilik noktasýnda 

beklemek ve kendi politikasýný dayatmak yerine Alevilerin karþýlaþtýðý 

sorunlarý tartýþarak bir toplumsal belirlenim süreci içinde bazý temel ilkeler 

çerçevesinde anlaþmak ve paylaþmak durumundadýr. 

Alevilerin yüzyýllardýr kýr ve kent yaþamlarýnýn bu yakýn zamana kadar 

çok da bir arada ve iletiþim içinde olmadýklarýný düþündüðümüzde 

kültürel sýcaklaþmalar, politik yakýnlaþmalar, kurumlarýn ve örgütlerinin 

fiziksel ve üstyapý alanlarýnda dengesel bir dinamik etkileþim geliþtirdiklerini 

görüyoruz. Alevi örgütleri Alevilik anlayýþý ve öðretisi, politik 

projeleri ve talepleri açýsýndan büyük bir çeþitlilik gösteriyor. Alevi 

örgütleri birbirleri ile iþbirliði yaparak ya da çatýþarak kimlik ve kültürel 

inþalarýnýn olgunlaþmasýna yardým etmektedirler. Bu sosyal ve siyasal 

hareket þu anda görülemeyen birçok yenilik ve sonuçlarý içinde barýndýrmakta, 

gözardý edilemeyen bir düzenlenim ve olgunlaþma yaratmaktadýr. 

Aleviliðin çok yönlü alanlarda dönüþümü ve düzenlenimi, Aleviliðin din 

mi kültür mü, Ýslam içi mi dýþý mý, baþka bir þey mi sorularýna yanýt 

arayan tartýþmalar sürmektedir. Ayrýca burada önemli olan yeni anlayýþ 

programlarý deðildir. Aleviliðin sosyal dokusunun, inançsal ve kültürel 

söylemlerinin deðiþtirilemez unsurlarýnýn ýrkçý, þoven ve katý Ýslami- 

Hýristiyan bir aðzý ve mentaliteyi kabul etmemesidir. Felsefi argümanlarýnýn 

yenilenmesi kuþkusuz gereklidir ancak oturmuþ ve tanýmlanmýþ 

olan deðerlerin bu yöndeki olumsuzluklarý kabul etmesi de çoðunlukla 

mümkün deðildir. 

Devlet ile Aleviler arasýndaki iliþkiler de yeni yeni þekillenmeye baþlamýþtýr. 

1990’larýn ikinci yarýsýndan itibaren hükümet olanlar Alevilere 

yönelik politikalar geliþtirmeye ve Alevilerin varlýðýný kabul ettiklerine 

dair davranýþlar sergilemeye baþlamýþtýr. AB’nin, kültürel kimliðin 

korunmasý gereken bir insan hakký olduðunu resmi olarak kabul etmesi 

ve çok kültürlülük projesinin birçok ülke tarafýndan kabul görmesi bu 

durumda etkili olmuþtur. Aleviliðin bu küresel ve ulus ötesi boyutlara 

taþýnmýþ örgütlülüðü ve kurumsallaþmasý, sosyal iletiþim ve etkileþimi ve 

hareketin yarattýðý kazaným AB ve Türkiye arasýnda devam eden siyasal 

ve ekonomik deðiþim de öncelikli olarak Alevi hareketini küresel yaþama 

aktif olarak bütünleþtirecektir. 

Kültürel kimliði empoze eden kurumlardan biri olan AB’ye üye 

olmaya çalýþan Türkiye’nin bu yönde hareket etmesi, Türk-Sünni kimliðinin 

dýþýndaki kimliklerin varlýðýný yüksek sesle söylemeye baþlamasý 

doðaldýr. Buna karþýn, devlet kendini tamamen deðiþtirmeye baþladýðý ve 

bu söylemin gereði olan tüm adýmlarý attýðýný belirtmek mümkün 

deðildir. Örneðin Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’nýn siyasal ve sosyal varlýðý 

Alevileri hâlâ kimlik ve yaþam biçimi olarak yadsýmaktadýr. Eðitim 

öðretim müfredatýnda yer alan Din kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerinin 

kaldýrýlmasý yerine Alevi öðrenciler baþta olmak üzere eðitim iþkencesi 

devam etmektedir. Tarih, sosyoloji, felsefe ve benzeri ders ve kitaplarýnda 

Alevilikle ilgili düzenlenimler yapýlmamaktadýr. TRT’de yoðun olarak 

yer alan dini programlarda Sunnilik iþlenmekte ve Alevilik özel günleri 

yok sayýlmaktadýr. 

(*) Almanya’da yaþayan ikinci kuþak Türkiyeli gençler de kendi seslerini 

duyurmak ve politik duruþlarýný ifade etmek için Hip-Hop’u tercih ediyorlar. 

Nefret ve Cartel (yeni adýyla Karakan) YK Ýsmail (Alevi kökenli) bunlarýn 

en popüler olanlarý. Almanya’daki Türk Hip-Hop gruplarý için Hip-Hop 

yabancý düþmanlýðýna, azýnlýk duygusuna, þiddete,yoksulluða, getto yaþamýna 

ve bunlarýn getirdiði sorunlara karþý kendini ifade etmenin bir aracý. 

Ocak 2005 

17

Lolanlýlarýn Tarihçesi - Bölüm - II 

Burhan Kocadað 

Lolan ve daha sonra ayný yerde kurulan Þanþan þehirleri, þehir 

hayatý ve þehir kültürleriyle ün salmýþlardý. Baþlangýçta onlar 

da Hunlar gibi göçebe ve hayvanlarla uðraþan çiftçiler idiler. 

Bu þehir halký, sürülerinin arkasýndan giderler ve onlar için ot 

ile su ararlardý. Ziraat yapamazlardý. Hububatý komþularýndan 

alýrlardý. Daðlarýnda demir olduðu için silah yaparlardý. Askerleri, 

ok-yay-mýzrak- tek veya çift aðýzlý kýlýçlar ile zýrk taþýrlardý. 

Þanþan Topraðý kuru ve çorak olduðundan ziraat yapamazlardý. 

Bunlar Lolanlýlar gibi yiyecek ile hububatý komþularýndan alýrlardý. 

Yeþim taþý, her türlü kamýþ kavak ve sýðýrlarýn çok sevdikleri bir tür 

beyaz ot toplarlardý. 1 

Lolanlýlar’ýn Hunlar ile iliþkileri Mete Han ile baþlar. Orta Asya ‘da 

kavimler arasý birliði saðlayan ve bütün eli silah tutan göçebe ve þehir 

devletlerini bir bayrak altýnda birleþtiren Metehan, Hun devletlerini Ýmparatorluk 

haline getirmiþtir. Böylece Çin imparatorluðu karþýsýnda güçlü 

göçebeler birliði kurulmuþ ve bir denge saðlanmýþtýr. M.Ö. 176 yýlýnda 

Çin Ýmparatorluðuna gönderdiði mektubunda sað bilge prensini cezalandýrdýðýný 

bildirmiþtir. Mete mektubunda, büyük zaferini belirttikten 

sonra Lolan, Wusun,Hukai ile bundan baþka onlarýn yakýnýndaki ve yanýndaki 

devletlerin hepsinin alýndýðýný ve Hun imparatorluðu’na dahil olduðunu 

belirtmiþtir. 1 M.Ö. 176 yýllarýnda Hun-Çin iliþkilerinin bozulmasý 

üzerine Mete Han çin imparatorluðu’na yazdýðý mektup çok önemlidir. 

Çünkü, Mete’nin M.Ö. 192-176 yýllarý arasýnda neler yaptýðýný hakkýnda 

3 bilgileri içerdiði gibi Lolan’dan söz etmesi, ayrý bir deðer kazanýr. 

Mete ile baþlayan Hun-Lalan iþbirliði, bu tarihlerde baþlamýþ, M.Ö. 109 

yýlýnna kadar devam etmiþtir. 

Böylece Hun’lar, bir yüz yýla yakýn zaman içinde Lolanlýlar’ý kontrolleri 

altýnda tutmuþlardý. 4 

Hunlar, ticaret yollarýnýn batýya açýldýðý Lolan’ýn kontrolüne büyük 

önem vermiþlerdir. Bunu hem Mete Han’ýn mektubundan ve hem de yapýlan 

savaþlardan anlýyoruz. 

Lolan-Çin münasebetleri, Mete Han’dan sonraki dönemlerde yoðunlaþýr. 

Mete Han zamanýnda Çin imparatorluðu zayýf durumda idi. 

Batýya yönelecek güçte olmadýðý gibi Hun akýnlarýndan da kendini kurtaramýyordu. 

Meþhur Çin Seddi’nin bu zamanda yapýldýðý görülmektedir. 

Bu zamanlarda Çin’in, Türkistan ile ticareti vardý. Çin kervanlarý, seyrek 

de olsa Lolan’dan batýya çýkýp, batýdan Çin’e girebiliyordu. Sonra Hunlar 

arasýndaki taht kavgalarý sonucu, Çinliler, gözlerini Türkmenistan’a 

dikti.sýnýrlar arasýndaki iliþkiler yoðunlaþtýkça, Çin kervanlarý sýk sýk 

gidip gelmeye baþladý. Karþýlýklý ticaret, elçiler kanalýya iyi niyet iliþkileri 

içinde geçiyordu. 

Mete Han döneminde Hunlar’ýn ezici gücü altýnda çýrpýndan Çin, 

Hunlar’ýn düþmanlarýyla iþbirliði yapabilmek için sürekli komþu ülkelere 

elçiler göndermiþtir. Bu ülkeler arasýnda Wussunlar, Moðollar v.b. ülkeler 

olmuþtur. Meþhur seyyah, elçi Çang Çien, imparatoruna verdiði raporda, 

Lolanlýlar üzerinde dikkatle durulmasýný öðütlemiþti 5 Çang Çien’in 

batý memleketlerini dolaþmasý M.Ö. 125 yýlýnda sona erince, Çin ile batý 

ülkeleri arasýnda Çin elçi kervanlarý sýk sýk gidip gelmeye baþlanmýþtý. 

Bu elçiler ayný zamanda Çin’in lehine ajanlýkta yapýyorlardý Hunhar’da 

bunlardan þüphelenmiþ, bu elçilere karþý çýkmýþlardý. 6 M. Ö. 121 yýlýnda 

Lolan’da bulunan Hun hakanýnýn gözcü casuslarý, Lolan kralýna Çin kervanlarýnýn 

önünü kesmelerin 

Emrettiler. 7 Ýþte bu andan itibaren Çin kervanlarýndan, alýnan önlemlere 

karþýn sýzlanmalar baþladý. Çünkü, Lolanlýlar, Hunlar’ýn yandaþý olarak 

Çin kervanlarýna aman vermiyorlardý. Elçiler, imparatorlarýna Lolan 

devletinin savunma duvarlarýnýn bulunduðunu, ancak, askerlerinin az 

olduðunu ve kolayca yenebileceklerini bildirdiler. Bunun üzerine Çin imparatoru 

general Chaopo’nu görevlendirir. General askerleriyle yaptýðý 

harekattan sonra Lolanlýlar’ý yenerek pek çok esir alýr. Ancak, Çin buraya 

uzak olduðundan pek fazla bir etkinlik saðlayamaz ve kendiliðinden 

geri çekilmek zorunda kalýr. Çin ordusu çekildikten sonra Hunlar tekrar 

Lolan bölgesine inerler. 8 

Sürekli yapýlan savaþlardan sonra Lolanlýlar Çin’e boyun eðmek 

zorunda kalýrlar. Kendilerine sadýk kalacaklarýna dair Lolan kralý 9 bir 

oðlu Çin’e, bir oðlunu da Hunlar’a rehin vermek zorunda kalýr. Daha 

sonraki yýllarda Çinliler, kralýnýn durumundan kuþkulanmýþ, Lolan kralýný 

tutuklayýp Çin’e götürürler. Lolan kralý daha sonra Çinliler tarafýndan 

öldürüldüðünden Çinliler ile olan düþmanlýk sürüp gider. 10 

M.Ö. 92 yýlýnda ölen kralýn yerine halk, rehin bulunan Prensini kral 

yapmak için geri gönderilmesini ister. Fakat, Çin sarayý, güçlü ve dik 

kafalý þehzadeyi vermez. Bunun üzerine, Hunlar, ellerinde rehin olarak 

bulunan þehzadeyi Lolan’a göndererek kral yaparlar. 11 Bundan iki yýl 

sonra Çin ordusunun Tufan’a karþý sefere çýktýðý zamanda Lolan ve daha 

birçok küçük devletler, þehzadelerini Çin sarayýna tekrar rehin olarak 

gönderirler. Daha sonra Hunlar, buralarý tekrar kontrol altýna alýrlar. M.Ö 

77 yýlýnda Lobnor’da Hunlar ile Lolanlýlar anlaþmýþ ve Lolan kralý Çin 

egemenliðine baþ kaldýrmýþ ancak, ayaklanmayý baþaramadýðý için idam 

edilmiþtir. 12 Milattan Sonraki Yýllarda Lolan Hun ve Çin Ýliþkileri 

M.S. 60 yýllarýndan itibaren Hunlar arasýnda taht kavgalarý baþlayýnca 

istikrarsýz bir ortam doðmuþ ve küçük devletçikler kimi zaman kendi 

baþlarýna, kimi zaman da Hunlar’a baðlý bir þekilde Çinliler ile mücadele 

etmiþlerdir. 

“Bu yýllarda Lolan’dan fazla söz edilmez. Ancak Lolan gibi bir 

Lobnor kýyý kenti olan Þanþan’dan sýk sýk söz edilir. Bu yýllarda Çin 

Ýmparatorluðu iç iþleri nedeni ile pek güçlü olmadýðý için 

Türkmenistan’a inmemiþtir. Bu boþluktan yararlanan Yarkent krallýðý 

Þanþan ve Kuça krallýklarýný ellerine geçirebilmek için saldýrýya 

geçmiþtir. 13 M.S. 70’li yýllarda ve daha sonrasýnda Lolan krallýðýndan 

eskisi gibi söz edilemez. Artýk Lolan tarihinde karanlýk bir dönem 

baþlayacaktýr. 260’lý yýllardan sonra askeri güçle bu bölgeyi kontrol atýnda 

tutmayý amaçlamýþlardýr. 14 

Lo,lanlýlar’ýn bölgede önemini kaybetmesi, büyük bir olasýlýkla 

batýya yapýlan göçlerle bu bölgeyi terk etmesinden kaynaklanmaktadýr. 

Gerek baþ gösteren kuraklýk ve gerekse Çin’in egemenliðinin artmasý, 

Hunlar’ýn da göçleri ile sonuç doðurmuþtur. 

M.S.381-382 yýllarýnda Þanþan ve Tufan beylikleri Çin ile sýký iliþkiler 

içine girerken, Kuça ve Karaþar beyliklerinin Çinlilerle bazen savaþ, 

bazen de barýþýk olduðu göze çarpar. 280-345 yýllarý arasýnda Karaþar 

Beyliði’nin diðer Türkistan þehirlerinden daha güçlü olduðu Lolan’da 

yapýlan kazýlardan ve Çince kaynaklardan anlaþýlmaktadýr. Yine bu kaynaklara 

dayalý olarak bölgede çýkan kuraklýk ve sosyal dengenin bozulmasý 

nedeniyle bir kýsým Lolanlý’nýn IV.y. y da batýya göç ettiði belirlenmektedir. 

15 

Lolanlýlar Anadolu’da 

Hunlar dördüncü yüzyýlda Orta Asya’dan batýya göç ederken 

Lolanlýlar da birlikte hareket ederler. Göç yolu, Hazar 

Denizi’nin doðu kýsmýnda ikiye ayrýlýr. Bir yol, Hazar 

Denizi ve Kara Deniz’in kuzeyini izleyerek Avrupa’ya 

uzanýrken, ikinci yol da Horasan üzerinden Anadolu’ya 

yapýlan büyük göç yoludur. Lolanlýlar, Selçuklu akýnlarý ile birlikte 

Horasan-Kars ve Erzincan üzerinden Dersim bölgesine gelerek yerleþirler 

ve hayvanlarýna geniþ otlaklar bulurlar. Bu göç sýrasýnda bir kýsým 

Lolanlýlar da yukarý Mezopotamya’ya yerleþirler. 

Biruni 16 Batlamyus’un coðrafyasýna dayanarak Hazar Denizi’ne 

dökülen Ceyhun Nehri’nin Oðuzlar ilini iþgal edip, halkýnýn Hazar 

Denizi sahillerine gittiðini, Curcan ve Harezm arasýnda ve Balhan bölgesinde 

nehrin eski yataðý üzerinde yaptýðý araþtýrmalar sonunda bulduðu 

fosiller ile açýklamaktadýr. 

Prof. Dr. Osman Turan 17 ise, bu konuya þöyle deðinmektedir: 

“Kadim rivayetlere ve Batlamyus’a dayanan Biruni’nin, Ceyhun 

Nehri’nin eski mecrasýný deðiþtirdiðini anlatýrken, onun kavþak bölgesinin 

etnik durumu hakkýnda dikkat þayan kayýtlar verir. Filhakika 

evvelce Hazar Denizi’ne dökülürken, Harizm ve Curcan arasý çölün 

mamur olduðunu, yataðýnýn týkanmasý üzerine Aral gölüne akan nehrin 

Oðuz ülkesini sular altýnda býraktýðýný ve burada Peçenekçe ve Hariz 

karýþýðý bir dil konuþan Alan ve Aslar’ýn Hazar sahillerine göç ettiklerini 

Türkmen göçmenlerinin konduklarý bölgede “Hiz-tinkýzý” yani Kýz 

Denizi denilen bir göl” vücuda geldiðini bildirir. Bu kayýt, “Türklerin 

Aral Gölü’nün cenubunda mevcut olduðunu bildirir.” demekle 

görüþümüzün ne kadar yerinde olduðunu güçlendirmektedir. 

Ayný yazar, yapýtýnýn bir baþka yerinde 18 “Gerçekten Harizm’den 

Fergana’ya doðru Karatekin, Kýz denizi, Dargan, Kurgan (Hurgan), 

Saðrýnç, Buzmacý, Gülçiçek.” ve yine baþka bir sayfasýnda “Karaþer” 

gibi þehir, kasaba, çay ve dað adlarý ile ilk bakýþta bunlarýn Türkçe olduðunu 

gösterir. Sarýnç’ýn Varto’daki bir Lolan köyü olan þimdiki “Sarýnç”a, 

(G) harfinin düþmesi ile Sarýnç olmasý muhtemel, Karaþer köyününde 

(Þ) deðiþimi ile Varto’nun bir baþka Lolan köyü olan “Karacer” 

köyünü, Danzik isminin de Pülümür ve Varto’da ki “Danzik” köylerini 

18 Sayý 6

anýmsattýðý, Gülçiçek adýnýn da Lolanlýlar arasýnda bir kadýn adý olduðu 

görülmektedir. 

Bütün bu isimler sadece bir rastlantý deðildir. Biraz sonra verilecek 

örnekler, babalarýmýzýn ve dedelerimizin ve onlarýn da dedelerinden öðrenerek 

bizlere aktardýðý bilgiler doðrultusunda Göle’deki Lolanlýlarýn 

bulunuþu, tezimizin izini ve Lolanlýlar’ýn geliþ yolunu açýk-seçik olarak 

anlatmaktadýr. Eski Türklerde (H) harfi olmadýðýndan, yerini alan (K) 

harfi ile Balkan olan dað ve kasaba adlarý Ýslamiyet’in kabulü ile Araplardan 

dilimize geçen “H” harfi ile Balkan, Balhan olmuþtur. Bu örnekleri 

sýraladýðýmýzda: 

1Emekli Vali Edip Yavuz’un yapýtýnýn 390. sayfasýnda Lolanlýlar 

hakkýnda açýklama yapmakla beraber yanýldýðý noktalar da vardýr. 

Dýþarýdan açýklamalar ne kadar belgesel olsa bile, o boyun içinden çýkan 

bir araþtýrmacýnýn anlatýmlarý daha güvenilir ve gerçekçi olur. Sayýn 

yazar þu açýklamayý yapmaktadýr: 

“Bugün Doðu Türkistan’da Taklamakan Çölü’nün doðusunda Lobnor 

veya Karakoþan denilen gölün, kýsa adý ile (Lob Gölü) kuzeyinde ve 

Karagöl’ün doðusunda (Lu-Lan) kasabasý bulunmaktadýr. Raphael 

Pompelly’nin baþkanlýðýndaki bir kurul tarafýndan burada Mesa tepesi 

üzerinde yapýlan kazýlarda mezarlar içinde aynalar, taraklar, iþlenmiþ 

kemik ve tahta ziynetler, renklerini binlerce yýl koruyabilmiþ ipekli kumaþ 

kalýntýlarý bulunmuþtur.” (Ý.T.T.K) 19 Ýþte bu kasabaya adýný vermiþ olan 

Lolan oymaðýnýn bir bölümü bile Dersimli’lerin kökenlerini açýklamaya 

yeter. Doðu Türkistan da milattan üç bin yýl öncesine kadar çýkan uygarlýk 

belgeleri daha sonraki Sümer, Elam, Akat, Urartu uygarlýklarýna ýþýk 

tutmuþ ve öncü olmuþtur. 

Türklerin oymak adlarýna karþý ne kadar büyük bir baðlýlýk duyduklarýný 

binlerce yýldan beri taþýdýklarý bu (Lolan) adýndan anlaþýlmaktadýr. 

Bunu, herhangi bir isim benzerliði olarak da kabul etmek olasý deðildir. 

Çünkü, Lolan (Lu-lan) daki Mesa tepesi, adýný Aral gölü’nün batýsýnda 

bir bölge adý olarak da görmekteyiz. Ayný zamanda burada bir Alan kasabasýnýn 

bulunuþu, Desim’de de Alanlýlar ile Lolanlýlar’ýn yan yana oluþlarý, 

bize, bunlarýn beraberce geliþlerini de göstermektedir. Hozat’taki 

Hoþan, Koþun gölünü Pülümür’deki Karagöl de, yine Doðu Türkeli’n 

deki Karagöl’ü anýmsatmaktadýr. 

Daha önce belirttiðimiz gibi Selçuklulardan Çaðrý Bey’in Balhan oymaðý 

ile birlikte Ermenilere saldýrýþýný anýmsarsak, Balhanlardan olan 

Bal Uþaklarý ile bugünde Pülümür’ün Danzik bucaðýnda yan yana oluþlarý 

tüm gerçekleri bütün çýplaklýðý ile aydýnlatacaðý gibi Ballýlar’dan ve 

Karaballý soyundan olduklarýný veya onlara yakýn bir garabetleri olduklarýný 

söyleyen Lolanlýlarýn buraya geliþ yolarýnýn yönü ve izi açýklanmýþ 

olur. Uygur ve Gurlular’ýn efsanelerindeki göç, göç seslerine uyarak ilk 

önce “Beþ Balýk”a göç eden Uygurlar, Moðollarýn saldýrýsý karþýsýnda bir 

bölümü “Ýdikut” emrinde olanlara baþ eðerken, bir bölümü de batýya yönelmiþ 

ve Aral gölü kýyýsýnda bir süre kaldýktan sonra bunlardan Balhanlýlarýn 

Horasan tarafýna göç ettikleri ve Selçuklu beylerinden Çaðrý Bey 

ile birlikte Kafkaslara uzanarak Ermenilere saldýrdýklarý bilinmektedir. 

Çaðrý bey yurduna döndükten sonra, Balhanlýlarýn Doðu Anadolu’ya 

yöneldikleri anlaþýlmaktadýr. Lolanlýlar, Bugün, Pülümür-Danzik-Varto 

ve Bingöl’de toplu, Nazmiye-Mazgirt ve buralara komþu yerlerde daðýnýk 

bir halde bulunmaktadýrlar. Keza Erzincan ve Tercan yöresinde de 

toplu halde birkaç köye daðýlmýþlardýr. 

Sayýn Edip Yavuz, gerçeklere dayanan bir araþtýrma yapmakla beraber 

kimi yerlerde de çeliþkilere düþmüþtür. Bu çeliþkileri burada sýralamayý 

gereksiz görüyoruz. 

2Abdalan aþiretinde açýklandýðý gibi gerek Asya’da ve gerekse Anadolu’da 

birlikte kader birliði yapmýþ ve daima yan yana, beraber bulunan 

Lolan- Alan-Balhan-Hormek-Abdalan v.b. aþiretler Ýran Azerbaycan’ý, 

Tacikistan ve Doðu Türkeli bölgelerinin oymaklarýndan gelmedirler. 

M. Þerif Fýrat, Kendi kitabýnda, kendi oymaðýný Harizmler’e baðlamaktadýr. 

Gerçekten Lolan-Alan-Balhan ve Abdalan (Akhunlar) Hazar 

Denizi’nin güneydoðu kýyýlarýnda ya Harizmlerle komþu veya çoðu zaman 

Horasan’da olduðu gibi birlikte yaþamýþlardýr. Gazneliler ile Selçuklularýn 

çatýþmalarýnda Çaðrý Bey’in komutasýnda birlikte Gazneliler’e 

karþý koyarak oradan Anadolu’ya akýnlarda bulunmuþlar ve Anadolu- 

Horasan’da kendilerine yurtluklar edinmeye çalýþmýþlardýr. Daha sonralarý 

da Doðu Anadolu fethedildikçe Erzincan’a doðru gelmiþlerdir. Akhun’lara 

baðlý olduklarýný kendi bölümlerinde açýkladýðýmýz Abdalanlarla 

ve yine kendilerinin de belirttiði gibi Harizmler boyundan geldiklerini 

ileri süren Hormeklerle 20 gerek Orta Asya’da ve gerekse Batý Türkistan’da 

daima birlikte yaþadýklarý bilinen bir gerçek. Bugün de Lolan-Balhan-Alan-Hormek 

ve Abdalan aþiretlerinin akraba denecek bir yakýnlýkla 

beraber yaþamalarý, kader-kývanç ve tasada birlikte olmalarý, ayný töre, 

ayný gelenek, ayný inanç içinde olmalarý ve hatta ayný dili konuþmalarý, sürekli 

olarak birbirlerinden kýz almalarý göstermektedir ki bu oymaklar, 

boylarý ayrý olsa da kökenlerinin ayný soya dayandýðýný göstermektedir. Bu 

durum karþýsýnda Lolan-Balhan-Alan oymaklarýnýn Hunlarýn imparatorluk 

yapýsý içinde dayanýþmalý bir bütün olarak yer aldýklarý görülmektedir. 

Biraz sonra verilecek örneklerden de anlaþýlacaðý gibi Lolan-Balhan 

ve Hormek’ler, her gittikleri yerlere kendi özel adlarýný vermiþlerdir. 

Hunlar’ýn Avrupa’ya yürüyüþü ile Lolan-Balhan-Alan-Hormek oymaklarýnýn 

bir kýsmýnýn beraber veya daha önce gittiklerini göstermektedir. 

Günümüzde Polonya’daki “Danzik” þehri ile Karadeniz’in kuzeyinde 

Vijernolenisk þehrinin 21 altmýþ km. kuzeyindeki “Neu Danzik”-Yeni 

Danzik, Varto’daki Danzik köyü ile Pülümür’deki Danzik bucaðýnýn ayný 

adý taþýdýðýný, Tunceli’deki Alan-Alandüzü-Alan tepe isimleri ile bir 

olmasý, yine Amerikalý bilim heyeti (Arkeologlar) tarafýndan Lu-lan 

(Lou-lan) kasabasý ile Varto-Pülümür ve Göle’deki (Lolan-Laloðlu) 

kabilelerinin ayný adý taþýmalarý, bu uruklarýn Asya’da iken beraber yaþadýklarýný 

göstermektedir. 

3- kendilerinin de kitaplarýnda belirttikleri gibi Deguignes, Alanlar 

için “Çinliler, Alan (Alains) larý Hunlarla ayný kavim addetmiþlerdir. 

Gerçekten Alanlar sürüleriyle en uygun yerlerde dolaþýrlardý çehreleri 

tamamen Hunlara benzerdi. Ýhtimal ki kýsmen Hun neslinden idiler. Çünkü, 

içlerinde birçok Hun aþireti vardý. (Eftalit-Abdalanlar) gibi Çini 

tarafýný tutmuþ Hun aþiretleri bunlarla beraber olduklarý gibi Hunlar 

topluluðundan ayrýlan bir takým Hun oymaklarý da çeþitli çaðlarda bunlarýn 

arasýna gelmiþlerdi.”. Tarihi olaylar sonucu Aslar’dan bir gurubun 

barýþmasý, onlarý Gur soyuna baðlamak anlamýna gelmemelidir. Zira, 

Alanlar, onlarý kendi aralarýnda eriterek Alanlaþtýrmýþ olabilirler. Gelenek-görenek 

ve yaþantýlarý bugün de ayný olan kabilelerin bu durma göre 

Lolan-Balaban-Balhan-Alan-Hormek-Abdalan (Eftalit-Akhun)-Baranlý 

ve diðer Erzincan oymaklarýnýn Hunlarýn Avrupa’ya yürüyüþü ile Batý 

Türkistan’da kalan boylarý olup veya ayný tarihlerde Hazar kýyýlarýna ve 

Horasan’a göç ettikleri, oradan da Çaðrý Bey ile beraber Kafkasya’ya 

yürüdükleri Malazgirt zaferinden sonra Saltuklar-Daniþmendiler-Mengücükler 

ve Yabgularla Erzincan- Sivas ve Tunceli bölgelerine yerleþtikleri, 

buralarý Bizans ve Ermenilerden temizledikleri ve ayný zamanda 

belli bir süreç içinde asimle ettikleri meydana çýkmaktadýr. 

Prof. Dr. Osman Turan, Yabgular hakkýnda þu açýklamakta bulunmaktadýr: 

“Yabgu devletinin Horasan’da yýkýlýþýndan sonra Yabgu Baran’ýn 

mensuplarý Baranlý boyunu teþkil edip Ýslam ülkelerine daðýlmýþlar 

ve bir kýsmý da Karakoyunlu ulusunu vücuda getirmiþlerdi. Karakoyunlu 

Pir Budak namýna Erzincan’da basýlan bir sikke üzerinde Yazýr 

damgasýnýn bulunmasý bu sebeple çok önemlidir,”der. 22 Böylece Baranlý 

Aþiretinin de isimlerini saydýðýmýz aþiretlerle beraber geldikleri su 

götürmez bir gerçektir. Yazar, bunu da Oðuz- name’den alarak belirtmektedir. 

Yabgularýn din ve inançlarý hakkýnda da þu bilgiyi verir: “Karluklar 

ile Oðuzlar arasýndaki tarihi düþmanlýk birincilerin Ýslamiyet’i 

kabulü ile Karanlý, ikincilerinde ayrý din deðiþtirme ile Türkmen olmalarýndan 

sonra devam etti. Lakin Karluklar Han ailesi ile birlikte toptan 

Müslüman olarak ne kadar kuvvetlendi ise de Oðuzlar’ýn Yabgularýndan 

önce parça parça din deðiþtirmeleri de o derece bölünmelerine ve zayýflamalarýna 

sebep oluyordu.” 23 

DÝPNOTLA 

1- B. Ögel, Age, Cilt II, s. 25-440 

2 Age, s.440 

3 Age, s.445. 

4 Age, s.26. 

5 Age, C. I, s. 451 

6 Age, s. 451. 

7 Age, s. 451. 

8 R. Grousset, Age, s. 54 

9 B. Ögel, a.g.e C.II S. 429. 

10 W. Eberhard, a.g.e. S. 99. 

11 B. Ögel, Age, C. II, s. 18. 

12 Age, C. II, s. 22. 

13 Age, C. I, s. 447. 

14 Seydi Özyiðit, Lolan Aþireti-Fýrat Ünivrsitesi Lisans Tezi S.14-30. 

15 V. V. Barthold Age, s. 120. 

16 Seydi Özyiðit, Age, s.7, 33 

17 Birun Havkal, s-480. 

18 Porf.Dr. Osman Turan, a.g.e. S.346-347. 

19 Age, s. 349. 

20 Edip Yavuz, Tarih Boyunca Türk Kavimleri. 

21 M.Þerif Fýrat, Doðu Ýlleri ve Varto Tarihi, S.89. 

22 Prof. Dr. Osman Turan, a.g.e. s. 42-43. 

23 Age. s. 42-43. 

Ocak 2005 

19

Alevilik Ýslâm mý, Ayrý Bir Ýnanç mý? 

Lütfi Kaleli 

“Akýl dindir, din de akýldýr. 

Eðer dini akýl idrak edemezse, 

o akýl, akýl deðildir. 

Eðer din, akýl dairesinden uzak kalýrsa, 

o din de, din deðildir...” 

Hz. Ali 

Alevilere yönelik “azýnlýk” tanýmlamasýnýn 

tartýþýldýðý günlerde, 1-Ekim-2004 tarihli 

Hürriyet Gazetesinde Alevi-Bektaþi Kuruluþlarý 

Birliði Federasyonu Genel Baþkaný 

Ali Doðan, Alevi olan Sinan Iþýk adlý bir 

yurttaþýn, nüfus cüzdanýna “Ýslam” ibaresi 

yerine “Alevi” yazýlmasý istemini Ýzmir 11. 

Asliye Hukuk Mahkemesi’nin reddetmesi 

üzerine yaptýðý açýklamada, “Alevilik Ýslâm 

dýþýdýr” görüþünü ortaya attý. On yýl önce 

yazar Nejat Birdoðan da 20-26 Ekim 1994 tarihli Aktüel dergisine 

verdiði demeçte “Alevilik Ýslam dýþýdýr” demek suretiyle büyük tartýþma 

yaratmýþtý. Arkasýndan Faik Bulut, 1997’de yayýnladýðý “Alisiz Alevilik” 

adlý kitabýyla bu tartýþmayý daha da boyutlandýrmýþtý. 

Birdoðan özetle þunlarý söylemiþti: 

“Anadolu’nun gizli kültürü olmaktan hýzla çýkma sürecini yaþayan 

Alevilik, içeriðini oluþturan bir takým temel öðelerle Ýslâm’ýn dýþýndadýr. 

Ýslam, kendi alanýnda kendi üyelerine göre bir dindir. Alevilik 

ise, Ýslâm’ýn içeriðiyle baðlantýsý olmayan, dünyasal bir inançtýr. Kökeni, 

Ýslâm’dan çok öncelere dayanýr... Alevilikte, Saman ve Zerdüþt 

dininin geleneklerini bulmak zor deðildir. Alevi ibadeti ele alýndýðýnda 

müzik, saz eþliðinde semah, þiir ve çoðu cemlerde içki olduðu görülür. 

Bunlarýn hangisi Ýslâm’a uyuyor? Hiçbiri... Alevi namaz kýlmaz, 

Ramazan orucu tutmaz, hacca gitmez. Bu inançta kýyamet, günah 

tartýmý ve dolayýsýyla cennet-cehennem yoktur. Alevi suçunu dünyada 

iþler ve cezasýný da bu dünyada çeker... Ýbadette içki içmek, saz 

çalmak, semah dönmek hangi dinde vardýr? Allah’ýn insan olduðu 

inancýna hangi dinde rastlýyoruz?” 

Ali Doðan da benzer þeyler söylüyordu: 

“Alevilik, Ýslam’ýn dýþýndadýr ve kendine özgüdür. Kimsenin Aleviliði 

yok saymaya hakký ve yetkisi yoktur. Aleviler inançlarýný kendi kurallarý 

ve gelenekleriyle yaþarlar...” 

“Alevi Ýslam” söylemini bayraklaþtýran Cem Vakfý Genel Baþkaný Prof. 

Dr. Ýzzettin Doðan, ayný tarihli Hürriyet gazetesinde Ali Doðan’a tepkisini 

þöyle gösteriyordu: 

“Bu düþünceyi savunmak için zýr cahil olmak lazým. Bu tezi, eline 

verilen kaðýdý okumaktan aciz olan Ali Doðan’ýn kulaðýna fýsýldayan 

Diyanet’in ajanlarýdýr. Maksat da Alevileri antipatik göstermek, Alevi-Sünni 

çatýþmasýna çanak tutmak ya da Alevilerin Diyanet’ten 

almalarý gereken payýn önünü kesmektir... Alevilik Ýslam’ýn özüdür. 

Alevi, Ýslam’ý Hz. Ali gibi yorumlayan ve onun yorumlarýna itibar 

eden insanlara verilen isimdir...” 

Eðitimci-Yazar Hasan Basri Aydýn ise yayýmladýðý 3-10-2004 tarihli yazýsýnda 

þöyle diyordu: 

“Ýslam’ý belirleyen Kuran’dýr. Kuran’da karýsýný üçten dokuza boþayan 

bir erkeðin tekrar o kadýný almasý halinde ona hülle yaptýrmasý, 

yani bir baþka erkeðin altýna yatýrmasý vardýr. Bir erkeðin dört kadýn 

alýp dilediði gibi kullanmasý vardýr. Namaz, oruç ve haç vardýr. Namaz 

kýlmayaný, oruç tutmayaný öldürmek vardýr. Namazý bozan üç 

þeyden birisi kadýndýr; diðerleri domuz ve köpektir. Erkek kadýndan 

üstündür. Mirasta kadýnýn payý erkeðin yarýsý kadardýr ve iki kadýnýn 

tanýklýðý bir erkeðe denktir.. Oysa Alevilikte bunlar yoktur. Dolayýsýyla 

da Alevilik Ýslam dýþýndadýr...” 

Toplumsal Barýþ dergisinin Kasým 2004 tarihli 7’nci sayýsýnda yer alan 

“Alevilik Ýslam dýþý mýdýr?” sorusunu yanýtlayanlardan Ýstanbul Milletvekili 

Ali Rýza Gülçiçek; “Alevilik, Tanrý’yý, evreni ve insaný kendince 

algýlama ve yorumlama biçimidir. Alevilik, ilm-i insaný, bu dünyayý, sosyal 

toplumu, geliþim, deðiþim ve bölüþümü esas alan ve insaný merkeze 

koyan bir inanç ve öðretidir.” derken, Hacýbektaþ Belediye Baþkaný Ali 

Rýza Salmanpakoðlu þunlarý söylüyordu: 

“Allah-Muhammed-Ali üçlemesi Aleviliðe özgüdür. Tanrý’ya inanmak, 

Hz. Muhammed’i peygamber olarak tanýmak, Kuran’ý kabul etmek, 

Hz. Ali’yi hoþgörü sembolü olarak görüp onun yorumladýðý gibi 

geliþmeye açýk insan olabilmek için Kuran’ýn özünü anlayýp uygulamak 

bakýmýndan Ýslâmiyet’in içindedir, reformize edilmiþ þeklidir.” 

Soruyu yanýtlayan diðer katýlýmcýlar da Aleviliði Ýslam’ýn içinde görüyorlardý. 

Ýsmail Kaygusuz, Kasým 2004 tarihli Serçeþme dergisinin 4’cü 

sayýsýnda bu konuya çok derin yaklaþýyor ve özetle þunlarý söylüyordu: 

“Alevilik, Halife Osman (644-656) döneminde, Ali tanrýsallýðý inancýyla 

baþlayýp; bölgesel, tarihsel din, inanç ve felsefi akýmlardan bazý 

öðelerle birleþme, baðdaþtýrma yoluyla sürekli yenilenen, deðiþik adlarla 

yönetenlerin resmi dinine aykýrý ve çoðu kez karþýt geliþen 

heterodoks akýmlarýn tamamýný kapsar. On ikinci yüzyýlýn baþlarýnda 

Þehristani’nin anlattýðý yüze yakýn heterodoks grubun çoðu insan biçimli 

Tanrý’ya inanan ve Ali-Ehlibeyt tanrýsallýðýný temel alan proto- 

Alevi kümeleþmelerdir. Ýmam Bakýr (ö. 740) ve Ýmam Cafer-i Sadýk 

(ö. 765) çevresindeki bu proto-Alevi kümeleþmelerin büyük bir 

bölümü, insan biçimli Tanrý, Ali-Ehlibeyt tanrýsallýðý, Ýnsan-Tanrý 

birliði kavramlarýný, düþünce ve inançlarýný Kuran’ýn bâtýni yorumundan 

çýkarmýþlardýr. 

Kökeni bu erken heterodoks akýmlara dayanan, onlarýn bâtýni inançlarýndan 

kaynaklanarak Anadolu’da yaþayan Alevilik-Bektaþlik, 

Ortodoks Ýslam (Sünni) inancýna aykýrý bir Tanrý ve tapýnma anlayýþýna 

sahiptir. Kaygusuz Abdal’ýn (on dördüncü, on beþinci yüzyýl) 

“Vücudname”sinden yaptýðýmýz (dilini sadeleþtirdiðimiz L.K.) alýntý 

bu anlayýþý yansýtmaktadýr: 

‘Evvel ve ahir benim. Cümleye Tanrý benim. Kabe benim, put benim. 

Tüm âlem vücudumdur. Özüm özüme secde eder, kendime taparým. 

Her kim ki her þeyi görür, Hakk’ý onda bulur. Bunlar Hakk’tan uzak 

deðildir. Çünkü Hak-taalâ hazretleri, her þeyin etrafýný çevreleyendir. 

O’nu yabanda aramanýn aslý yoktur; yabanda arayanlar bulamazlar. 

Eþyada aramanýn aslý budur ki, kanýtý Âdem’dir. Âdem, ‘insan-ý kâmil’dir; 

sýfatý ‘adam’ sýfatýdýr. Ve ‘zat-ý kadim’dir; yani ezeli ve ebedi 

olan Tanrý’dýr. Her mekan, her sýfat, her þekil, her varlýk ve tüm âlem 

O’nundur. Yaratýlmýþ her nesne, yaratandan ayrý deðildir. Yerde ve 

gökte her ne var ise, Âdem’dedir. Yerin ve göðün halifesi Âdem’dir. 

Her ne istersen Âdem’de bulunur...’ 

Bunlar, gerçekte Hacý Bektaþ Veli’nin “Makalat”ýnda; “Biz Çalap 

Tanrý’yý kendi özümüzden bildik” deyiþinin baþka sözlerle anlatýmý ve 

geniþletilmesinden baþka bir anlayýþ deðildir ve bâtýni tasavvuftaki 

“vahdet-i vücut”tan (insan-Tanrý birliði), “vahdet-i mevcud”a (panteizme) 

uzanan Tanrý inancýdýr. Bu çeþit Tanrý algýlamasý olmasaydý, 

ne hümanizm, ne de doða-çevre sevgisi oluþurdu...” 

Bu baðlamda Hallacý Mansur þöyle söylüyor: 

Sevdiðim de bendir. Biz ikimiz bir bedene girmiþ iki ruhuz. Sen, beni 

görürsen, O’nu görmüþ olursun; O’nu görürsen ikimizi görmüþ olursun. 

Ey gönül gözü kapalý olanlar! Bilin ki, kalbimin gözünde Tanrý’yý 

gördüm: ‘Sen kimsin?’ dedi; ‘Sen!’ diye yanýtladý beni...” 

Pir Sulta Abdal da diyor ki: 

Sen Hakký yabanda arama sakýn 

Kalbini temiz tut, Hak sana yakýn 

Âdem’e hor bakma, gözünü sakýn 

Cümlesin Âdem’de buldum erenler... 

Kanuni Sultan Süleyman (1494-1566), Aksaray’dan geçerken uðradýðý 

Pir Ali’yi; “Sen, ‘cennetin dört ýrmaðý bendedir’ demiþsin!” diyerek sorguya 

çekmiþ ve þu yanýtý almýþtýr: 

“Hünkârým! Ýnsan, kâinatýn küçük bir örneðidir. Her þey ondadýr. 

Ýlim, irfan, marifet, aþk ve gerçek, sadece insana özgüdür...” 

Genel anlatým ve yazýlanlara bakýnca, Alevilik tanýmýný yapanlarýn; “Biz 

20 Sayý 6

LÜTFÝ KALELÝ 

Alevi Ýslâm’ýz. Asýl Müslüman bizleriz. Biz, Ýslâm’ýn özüyüz. Peygamber de, Kuran da bizimdir. 

Bizim baþýmýz Kuran’a baðlýdýr. Alevilik, Ýslamiyet’in Anadolulaþtýrýlmýþ halidir. Anadolu 

Aleviliði, Þamanizm kaynaklý bir Türk Ýslam inancýdýr. Alevilik, Zerdüþt kökenli bir Kürt Ýslam 

inancýdýr...” söylemlerine tanýk olmaktayýz. 

Zâhiri, yani dýþsal açýdan bakýnca, etnik kökeni bir yana býrakýrsak, “Alevilik Ýslâm içidir” diyenler 

de “Alevilik Ýslam dýþýdýr” diyenler de kendi gerekçelerine göre haklýdýrlar. 

Alevilik Ýslam içidir; çünkü, Ýslam dininin kurucusu Hz. Muhammet’tir. Hz. Muhammet ise “Allah- 

Muhammet-Ali” üçlemesinde yer alarak Alevi inancýnýn baþýnda bulunur. Hele Hz. Ali’siz Alevilik 

hiç olmaz. Hz. Ali, Alevilerin baþ tacýdýr, Þah’ýdýr, kýblegâhýdýr. Muhammet-Ali’nin de içinde olduðu 

Ehlibeyt ise, Alevilerin inanç merkezini oluþturur. Bu inanç merkezinde Muhammet-Ali soyu On Ýki 

Ýmamlar da vardýr. Alevi ozanlarýnýn On Ýki Ýmamlar’ý zikreden þiirleri “düvazimam” olarak kabul 

görür, cem törenlerinde saz ile söylenerek ibadet eden canlan duygulandýrýr... Kerbelâ þehidi Ýmam 

Hüseyin ise lanetli Yezit’e boyun eðmeyen, onurlu yaþam için canýný vermekten çekinmeyen bir ululuðun 

simgesidir... Onun yas-ý matemi için her Muharrem ayýnda 12 gün oruç tutulur... 

Alevilik Ýslâm dýþýdýr; çünkü, yaþayan Ýslâm Muhammedi deðil, Emevi Ýslâm’dýr. Kan ve kin üzerine 

kurulan Emevi Islâm, Muhammed’e ve onun soyuna düþmanca davranmýþ, onlarý katletmiþ; 

camilerde Hz. Ali’ye küfrettirmiþtir... Muhammet’ten sonra ortaya çýkan mezhepler, kendilerine 

göre ufku dar, salt þeriatçý bir Ýslam yaratmýþlar, Alevileri kýrmýþlardýr. Aleviler de camili, namazlý, 

Ramazan oruçlu ufku dar olan bu þeriatçý Ýslâm içerisinde yer almýþlar ve kendilerine yeni bir 

inanç oluþturmuþlardýr. Bu inanç, zâhiri deðil, bâtýni’dir; tasavvuf kanalýnda kendini ifade eder; 

Hallacý Mansur’un “Enel-Hak” felsefesiyle gökyüzündeki Tanrý’yý insan cemaliyle yeryüzüne indirir, 

insaný kutsar... Alevilik aklidir, ahlakidir, insanidir. “Bilimle gidilmeyen yolun sonu karanlýktýr” 

inancýyla bilimi rehber alýp, din, dil, ýrk, mezhep ve cinsiyet ayýrýmý yapmadan tüm insanlýk 

âlemini kucaklar... 

Bâtýni kanalda tasavvufi inanç olan Alevilik, Kýrklar Meclisi’nin felsefi yapýsýnda kendisini var etmiþtir. 

Her Alevi, Kýrklar Meclisi’ni bilir, Ama felsefi yönüne pek azý itibar eder, o nedenle de Alevilik 

doðru tanýmlanamaz. felsefi yapýsýyla Kýrklar Meclisi’nin giriþ bölümü þöyledir: 

Hz. Muhammet Miraç’tan dönerken Kýrklar Meclisi’ne girmek ister, kapýyý týklatýr. Ýçerden bir ses 

gelir: “Kim o?” Der ki Muhammet: “Ben Peygamberim açýn kapýyý!” Ýçerdeki ses der ki: “Bize 

peygamber gerekmez, git ümmetine peygamber ol!” Gider Muhammet. Tanrý Cebrail’i gönderir, 

Muhammed’in dönüp Kýrklar Meclisi’ne girmesini buyurur. Muhammet gen döner, yine kapýyý týklatýr. 

Ýçerdeki ses: “Kim o?” der. Der ki Muhammet: “Ben Muhammed’im, açýn kapýyý!” Ýçerdeki 

ses: “Bir Muhammet var içimizde, baþka Muhammet gerekmez!” der ve kapýyý açmaz. Yine döner 

Muhammet. Tanrý yine Cebrail’i gönderir, der ki: “Git Habibime söyle, ‘kim o?’ derlerse, benini 

kýrsýn, ‘yoksullarýn hizmetlisiyim, içinizden birisiyim’ desin.” Bu iletiyi alan Muhammet döner ve 

bu kez peygamberlik kisvesinden sýyrýlarak, benini kýrarak, yoksullarýn hizmetlisi olarak Kýrklar 

Meclisi’nin açýlan kapýsýndan içeri girer, Kýrklar’a karýþýr... 

Böylece Aleviler, zâhiri olarak Arabistan’da “Peygamber” kimliðiyle yaþayýp “ben” egosu taþýyan 

Muhammed’e itibar etmemiþler, O’nu bâtýni âlemde peygamberliðinden ve bencilliðinden arýndýrýp 

kendilerine yakýþan bir Muhammet haline getirmiþlerdir... 

Zâhiri âlemdeki Muhammet-Ali, çok eþlidir. Bâtýni âlemdeki Muhammet-Ali tek eþlidir. Zâhiri 

âlemdeki Muhammet ve ona inen Kuran “Sizin için uygun olan kadýnlardan ikiye, üçe, dörde kadar 

nikahlayýn.” (Nisa: 3), “Kadýnlar sizin tarlalarýnýzdýr, dilediðiniz þekilde onlara yaklaþýn.” 

(Bakara: 223), “Tanrý, erkekleri kadýnlardan üstün yaratmýþtýr... Kocalarýna itaat etmeyen kadýnlara 

önce öðüt verin, sonra onlarý yataklarýnda yalnýz býrakýn ve evden uzaklaþtýrýn. Yine uslanmazlarsa 

dövün.” (Nisa: 34) “Erkek karýsýný üçüncü kez boþarsa, artýk o kadýn baþka bir erkekle 

evlenip boþanmadýkça (hülle yapmadýkça) ilk kocasýna helal olmaz.” (Bakara: 230) gibi ayetlerle 

kadýný aþaðýlamaktadýr. Bâtýni âlemdeki Muhammet-Ali yolu olan Alevilikte ise kadýn-erkek eþitliði 

ve kadýna saygý vardýr... 

Zâhiri âlemdeki Muhammet Ýslâm’ý, “Tanrý katýnda din Ýslâm’dýr”, “Kim Ýslam’dan baþka din 

ararsa, onun dini kabul edilmeyecektir.” (Ali Ýmran: 19-85), “Yahudileri ve Hýristiyanlarý dost e- 

dinmeyin” (Maide: 51), “Onlarý yakaladýðýnýz yerde öldürün!” (Bakaný: 191) buyurmakta ve din 

adýna cihat edip kâfir bellediklerini öldüren ve de ölen erkeklerin cennete gideceklerini; orada serin 

ýrmaklarýn yaný-baþýndaki yumuþak sedirlerde yan gelip yatacaklarýný; ellerindeki kupalarla bade 

ve türlü yiyecekler sunan memeleri yeni tomurcuklanmýþ birbirinden güzel kýrk huriyle hiç yaþlanmadan 

sonsuza dek yaþayacaklarýný söylemekte. 

Cihat, kiþinin kendi nefsiyle cihat etmesi/savaþmasýdýr. Din adýna veya baþka bir nedenle adam 

öldürmek, Tanrý’yý öldürmektir, cezasý ise yol düþkünlüðüdür. Cennet’te kýrk huriyle yaþamak hayali 

de Alevilikte yoktur. Bu konuda Yunus Emre ne güzel söylüyor: 

Cennet cennet dedikleri 

Birkaç köþkle birkaç huri 

isteyene ver onlarý 

Bana seni gerek seni... 

Bâtýni anlamda Alevi olan kiþi, hayal dünyasýnda yaþamaz; çünkü gerçekçidir o. Anladýðý öz diliyle 

ibadetini yapan Alevi, Tanrý ile arasýna yabancý dili ve de din bezirgâný olan aracýlarý sokmaz. 

Akýlcý Alevi, din olgusunu Hz. Ali’nin þu sözleriyle algýlar ve öyle yaþar: 

“Akýl dindir, din de akýldýr. Eðer dini akýl idrak edemezse, o akýl, akýl deðildir. Eðer din, akýl 

dairesinden uzak kalýrsa, o din de, din deðildir...” 

Geleceðe 

Hayal 

Kuramýyorum 

Bu nasýl iþtir ki be kardeþim! 

Ben emekliyim, geçinemiyorum. 

Peki nasýl yaþýyorsun? deseler, 

Sürünüyorum be, diyemiyorum… 

Ekmeðime katýk bulamýyorum, 

Giyecek elbise alamýyorum; 

Saðda-solda lüks araba görünce, 

Bunun hesabýný soramýyorum… 

Vurguncu niyeti sezemiyorum, 

Beyoðlu, Þiþli’de gezemiyorum; 

Barlarda çýlgýn þovlarý duydukça, 

Bu iþin sýrrýný çözemiyorum… 

Torunlar uzakta, gidemiyorum, 

Onlara bir harçlýk veremiyorum, 

Ýþçi, memur, asker ‘açýz!’ dedikçe, 

Cingöz siyasiyi sevemiyorum… 

Köyden uzak kaldým, varamýyorum; 

Hýsým akrabayý saramýyorum; 

Ülkemde açlýk, sefalet oldukça, 

Geleceðe hayal kuramýyorum. 

Hak sömürüsüne katýlmýyorum, 

Din simsarlarýna satýlmýyorum; 

Türbanla irtica körüklendikçe, 

Midem bulanýyor, kusamýyorum… 

Helalime haram katamýyorum, 

Yalanla hurdayý satamýyorum, 

Tüm bunlar rahatlýkla yapýldýkça, 

Ýnan þoke olup yatamýyorum… 

Kötüyle can-ciðer olamýyorum, 

Þerefsize ‘dostum’ diyemiyorum, 

Bunlara ‘aðam-paþam’ denildikçe, 

Öfkem kalkýyor, dayanamýyorum… 

Nasýl birisin, anlayamýyorum, 

Aklýna akýl erdiremiyorum; 

Þeytanla bir çuvalda oluþtukça, 

Ay kýz vallahi inanamýyorum… 

Çete-mafya ile yaþamýyorum, 

Kirli iþler ile uðraþmýyorum, 

ABD’ye kul olanlar arttýkça, 

Kaleli’yem asla susamýyorum. 

12 Eylül 2004 

Ocak 2005 

21

Alevilikte “3” Sayýsý 

Muhabbet: Herkese duyurulur. Muhabbet 

sahibi kurbaný týðlar. Yemekler piþer 

ve Muhabbet sofrasý kurulur. Okunan 

bir nefes’le muhabbetin baþladýðý 

bildirilir. Bu nefes ayrý ayrý ezgiler halinde üçler 

aþkýna üç kez okunduktan sonra Muhabbet devam 

eder. Kalabalýða göre sofra kurulur. Mürþit sofrasý 

bunlarýn en baþta gelenidir. Genellikle her sofrada 

bir Saki görev yapar. 

Alevi ayinlerinde oynanan Semah üç bölümden 

oluþur: Aðýrlama, Canlanma, Yeldirme. 

Ali Nur Semahý üç bölümdür. Aðýrlama, Canlanma 

ve Yeldirme. Semahýn bitiminde dua edilir. 

Ardýndan üç bacý diz çöker, daha sonra bacýlardan 

biri Çark Semahý yapmak için Meydan’a gelir. 

Aliyar Semahý: Silifke yöresinde yaygýn, evliler 

tarafýndan oynanan kendi içinde Tarikat semahý, 

Kýrklar semahý ve Ýçeri semahý olmak üzere üç bölümlü 

semahýn adý. 

Semahlarda üç çift üçler aþkýna (Allah, Muhammed, 

Ali) oynar. 

Allah Ruhullah: Alevi ayinlerinde, dualarýnda sýk 

sýk geçen Allah, Muhammed ve Ali üçlemesi. Kimi 

kaynaklar Alevilik-Bektaþilikteki bu üçlemeyle Hýristiyanlýktaki 

üç Baba (Allah)-Oðul (Ýsa)–Cibril-i 

Emin (Meryem’e beyaz bir zambak sunarak ilahi bir 

ruh üfleyen ermiþ) arasýnda benzerlik kurar. 

Alevi, Bektaþi aktöresinde üç temel ilke var. Eline, Beline, Diline 

sahip ol. Bunun için týðbent’e üç düðüm atýlýr. 

Üçlü Þahadet: Ýman-ý þahadet adýyla da bilinir. Allah, Muhammed, 

Ali birliðine inanýp bunu dille açýklama, gönülle duyumsamadýr. 

Köy Alevileri, özellikle Tahtacý’lar üç parmakla gösterilen ve Kazayaðý 

dedikleri bir iþaret yapmaktadýrlar. Bu iþaret Allah-Muhammet- 

Ali üçlemesini simgeler. 

Üç, Mürit-Rehber-Mürþit üçlemesini simgeler. 

Alevilik- Bektaþilik inancýnda üç âlem’e, üç çocuða, üç doðurucu öze 

Mevalid-i selase adý verilir. 

Horasan Çýrasý: Üç fitilli çýra, mum meþale. 

Üç sünnet: Buyruk’ta sýralanan ve Alevi-Bektaþilerin uymasý gereken 

üç davranýþ. 

Üç Terk: Tanrý’ya ulaþmak isteyen erenlerin geçmek durumunda olduðu 

Üç aþama. Üç sünnet þu þekilde sýralanýr: Bütün hýnçlardan, özlemlerden 

arýnmak-Baþkalarýna düþmanlýk beslememek-Alçak gönüllü 

olmak. 

Üç Terk: 1) Terk-i dünya, 2) Terk-i Ukba, 3) Terk-i Terk. 

Üçleme: Alevi inancýndaki üçleme baþka dinlerde de var. Alevilik- 

Bektaþilik’teki üçlemenin kökeni Ýslam öncesi eski Türk inancýnda yer 

alan Gök-Güneþ-Ateþ Tanrýsý inanýþýndan kaynaklanýr. 

Orta Asya’dan Gelen Ýnançlar 

Kimi araþtýrmacýlar Anadolu Aleviliðinin geleneklerinden bazýlarýnýn 

Türklerin Orta Asya’daki Þamanlýk dönemi inançlarýndan 

kaynaklandýðýný ileri sürer. H. Avni Yüksel Þaman dininin 

ilkelerine göre “Evren üç bölümden oluþur” diyor: 1) Yeryüzü 

(orta dünya) 2) Yer altýndaki karanlýk dünya, 3) Gökteki nur evreni 

(sema) 

Ziya Gökalp’e göre sema üç kat’tan oluþur. Oðuz’un sað kolu da üç 

oktan meydana gelir.Yakutlarýn inancýnda üç tür ateþ vardýr. Bu inanç 

Evren’in üç bölümden oluþtuðu olgusundan kaynaklanýr. 1 Türk mitolojisinde 

üç tanrý var:1) Gök Tanrý, 2) Yersular,3) Yaðýz yer 

Türk efsanesinde Terazi burcu üç ana yýldýzla iki yan yýldýzdan meydana 

gelir. Üç yýldýz göðe kaçan geyikleri, iki yýldýz ise onlarý kovalayan 

avcý ile yay’dýr. Usta bir avcý tarafýndan amansýzsa kovalanan üç geyik 

canlarýný kurtarmak için kendilerini göðe atarlar. 

Karluk Türkleri üç aþiret’tir. 

Oðuz Efsane’sinde anlatýldýðýna göre Oðuz Han üç gün annesinin 

sütünü emmez. Annesine, gördüðü rüyada, nasýl davranmasý gerektiði 

söylenir ve bebek Oðuz annesini emmeye baþlar. 

Erdoðan Alkan 

Ben Bu Yerden giderim 

Anacýðým ben bu yerden giderim 

Naz eyleme oðlun ile sen de gel 

Gelmez isen ele güne ne derim 

Cebrail’in terkisine bin de gel 

O diyarýn suyu þerbet nar imiþ 

Bahçesinde binbir meyve var imiþ 

Sofrada anasýz yemek zor imiþ 

Ýsrafil’in kanadýna kon da gel 

Gülhatmi ekmiþtin yolup söktüler 

Ýncir aðacýný kesip yaktýlar 

Kardeþ arasýna nifak soktular 

Üç yavrunun ettiðine yan da gel 

Yürek alev alev yanar soðumaz 

Bu oðlunun derdi onmaz saðalmaz 

Alkan’ým diyorlar gidenler gelmez 

Bugün, yarýn, dilediðin günde gel. 

Oðuz Han’ýn iki eþinden üçer çocuklarý, oðullarý 

oldu. Birinci eþinden doðan Gökhan, Daðhan ve 

Denizhan “Bozoklar”; ikinci eþinden olan Günhan, 

Ayhan ve Yýldýzhan ise “Üçoklar” soyunu (kavmini, 

topluluðunu) oluþturdu. 

Oðuzlarýn oðullarýndan biri bayraðýnda simge 

olarak altýn bir yay üstündeki üç gümüþ oku kullandý. 

Ýran efsanelerine göre Tanrý Boðu Han’a üç 

karga verir. Bu kargalar ülkenin her yanýnda olup 

biteni Hakan’a iletirler 2 

Çin Türklerinde düðün üç aþamada yapýlýr. Gelin 

koca evine geldikten sonra üç gün kocasý, kaynanasý 

ve kaynatasýyla konuþamaz, karþý karþýya 

gelemez. 

Üç sayýsýna Manas Destaný’nda da sýk sýk rastlýyoruz: 

Manas’ýn elde tutuðu yerlerden birinin adý 

Üç Koþay.; Semetay üç gece ayný rüyayý görür; 

Manas üç gün kimseyle konuþmaz,; Kargýzlarýn birbirinden 

ayrýlmayan üç yiðidi var; Üç kýz Manas’ýn 

önüne gelip yüzlerini yýrtarak aðýt söylerler. 

Üç sayýsý Dede korkut öykülerinde de 43 kez yer 

alýr. Bazýlarý: Yiðit Bey tutsak bezirgânlarý ve kervanýn 

mallarýný kurtarýnca karþýlýk olarak üç þey 

beðenir. Çoban sapan’la bir yere taþ atýnca o yerde 

üç yýl ot bitmez. Dirse Han oðlu Boðaç Han üç 

kabile (boy) çocuðuyla aþýk oynar. Üzerlerine bir 

boða gelir, üç oðlan kaçar, Boðaç kaçmaz. Bayýndýr 

Han Begil’i üç gün av etiyle besler. 

Atasözü ve Deyimlerde 3: 

Er oyunu üçe kalmak. Üç nal ile bir ata kalmak. Üçe beþ’e bakmamak. 

Üç aþaðý, beþ yukarý. Balýk ile konuk üç gün sonra kokmaya baþlar. 

Bilmece: 

Bilmecelerde 3 

Üçü üçler çaðýdýr; Üçü cennet baðýdýr; 

Üçü derer devþirir; Üçü vurur daðýtýr. 

Yanýt: Mevsimler 

Masallarda 3 

Masallarda sýk sýk: “Üç gün üç gece”, “gökten üç elma düþtü”, “padiþahýn 

üç oðlu”, “üç zaman sonra” gibi söyleþiler karþýmýza çýkar 

Falda ve Büyülerde 3 

Falcýlar fal bakarken 3 sayýsýný sýk sýk kullanýr: “Üç gün mü desem, üç 

ay mý desem, üç yýl mý desem” 

Erdoðan Alkan’ýn “Büyü” þiirinde bunun bir örneðini buluyoruz: 

“(...) Ýki yürek oydu iki taþtan 

Koydu bulanýk bir suya 

Üç vakit sonra gel diye 

Seslendi kör bir kuyuya 

Üç gün üç ay üç yýl bekledim 

Bir kuþluk vakti çalýndý kapým 

O kendini beðenmiþ deli dolu kýz 

Ne hale düþmüþtü Allah’ým (...)” 

Ýþ bu deme gelince 

Üç kez doðdum aneden 

Nice yavru uçurdum 

Nice aþiyane’den 

Kaygusuz Abdal: 

Siirler’de Üç 

Kudret tarafýndan üç melek geldi 

Cebrail emretti eflake saldý 

Anda coþan nuru ikiye böldü 

Can hasret kalemin çalandýr Haydar 

Sadýk 

22 Sayý 6

“3” sayýsý pek çok efsanelerde geçer. Bazý örnekle verelim: Mitolojiye 

göre; 3 Furie (Füri- Yunanca: Furia), 3 Gorgone (Gorgon – Yunanca: 

Gorgo), 3 Grace (Gras – Latince: Gratica), 3 Gre’e (Gre – Yunanca: 

Graia), 3 Harpie (harpi – Yunaca: Harpiya) ve 3 Pargue ( Park- Yunanca: 

Parka- parcae) var. Bunlarý yakýndan tanýyalým. 

Furie’ler (Furialar) 

Adlarý Alekto, Tisiphone ve Megaira olan üç tanrýçalarý. Yunan 

mitolojisindeki Erinys’ler Roma mitolojisine Furia’lar olarak 

geçmiþlerdir. Orman perileridir. Biri suç iþlediði, özellikle de adam 

öldürdüðü zaman Furia kýz kardeþler kan kokusunu hemen alýp suçlunun 

peþine takýlýp onu sonsuzca kovalayarak çýldýrtýrlar. 

Gorgone’lar (Gorgo’lar) 

Sthenno, Euryale ve Medusa adlý canavar kýzlar. Saçlarý yýlanlarla örülü, 

alýnlarýnda yaban domuzu diþleri, tunç dilli ve altýn kanatlý yaratýklardýr. 

Korku ve dehþet salarlar. 

Grace’lar (Gratiea’lar) 

Zeus ve Eurynome’nin kýzlarý, ikinci dereceden tanrýçalar. Adlarý Aglaia, 

Thalie ve Euphorosine. Güzelliðin, tatlýlýðýn ve dostluðun simgesidirler. 

Evrensel Ýnançlarda ve Geleneklerde Üç 

Sayýlar ailesinde “Bir” baba, “Ýki” anne, “üç” çocuktur. Demek 

ki bu sayý bir gün kendisi de baba ya da anne olacak, sýrasý 

geldiðinde baþka bir yaþamý dünyaya getirecek çocuðu temsil 

ettiði için sayýlar soyunun yaþamýnda temel bir göreve sahip . 

Bu üretici görevde, rolde ilk seksüel simge de ortaya çýkmýþ 

olur. Freud’a ve diðer bazý psikanalistlere göre rüyada görülen üç sayýsý 

yeni bir ruhsal enerjinin, bir libido’nun, yön almaya hazýr bir libidonun 

varlýðýný gösterir. Sorun libidonun ne yana yöneleceðini bilmektedir. Ýyi 

bir yönde de olabilir, kötü yönde de.. Her þey alacaðý yöne baðlý. 

Kabal’cýlar üçlem yasasýna öncelik tanýdýlar, üçleme ayrýcalýk 

kazandýrdýlar. Onlara göre her þeyin kökeninde tek’e varacak üç bulunur. 

Bu bize Katolik mezhebindeki üçlü doðmayý, üçlü inancý çaðrýþtýrýyor. 

Üç sayýsý üç elemanýn simgesidir. Yaratýlýþ, yaratan, yaratýlan. Yaþatýþ 

etken, yaratan aracý, yaratýlan ise doðmuþ çocuk ya da açýlma anýndaki 

yumurta gibi edilgen öðedir. 

Ýnsan tin, can, gövde üçlüsünden; zaman geçmiþ, þimdiki ve gelecek 

zaman üçlüsünden oluþur. Demek ki üç sayýsýnýn yöresinde sürekli bir 

devinim var. Yaratýlýþlar, kaynaklarla doludur. Bir topluluðun üyesi 

olduðu için kendisi de toplumcul, devimli ve geçimlidir. Buna karþýlýk 

henüz yapýcý ve deðerli deðildir. Dört sayýsýnýn sahip olduðu deneyim, 

olgunluk ve ciddiyetten yoksundur. Nasýl ikizle burcu astroloji ailesinin 

çocuðuysa üç rakamý da gücünü sayýlar ailesinin çocuðu olmaktan alýr. 

Yetiþkinleþmeye fazla zaman ayýrmaz, hýzlý yaþamaya gereksinim duyar. 

Uzluðuna, ustalýðýna, devimliliðine, bencilliðine, eyyamcýlýðýna, olgunluðu 

da ekleyerek çocukluðunun bir an önce bitmesine çabalar. Çok iyi 

bir yetiþkin olmasýna gerekli bütün özelliklere sahiptir aslýnda. Olgunluk 

yolundaki yolculuðunun sona erdiði gün Üç sayýsý Dört, çocuk da 

yetiþkin olacak. O zamana dek içinde bulunduðu, yaþadýðý an onun cennetidir 

ve tek dileði de genç kalmaktýr. Çocuk ruhlu olduðundan düþ 

doludur, kýpýr kýpýrdýr, sýkýcý sorumluluklardan hoþlanmaz. Duygularý, 

düþünceleri ve yaþam biçimi her zaman akla ve mantýða uygun deðildir, 

bilgece ve uslu deðildir. Üç sayýsý mantýða düþünceler, tutkular, biçimler 

kazandýran ve aklý ve yüreði gençleþtiren bir asidir. Bilinmeyeni sever, 

günlük sýradan þeylere alýþamaz. Akýl ve mantýk alanýndaki bazý eksiklikleri 

yüzünden onu eleþtirmekten çok tutkularýnýn, kaprislerinin 

üstesinden gelmesi için ona yardýmcý olmak gerekir. Geleceðin dilencisidir. 

Geliþime önü açýk olduðunu bilir ama harekete geçme konusunda 

kararsýzdýr. Bazý devinimlerin Dört olmasý için onu sürekli arkadan iteklediðini 

de bilir ve þair Ramuz gibi “Hiçbir þeyden, hiçbir þey anlamayarak 

geliþtiðimi duyumsuyorum” der durur. 

Gre’e’ler (Ggaia’lar) 

Bir diðer adlarý da kocakarýlar olan Grai’alar adlarýný Enyo, Pemphredo 

ve Dino olan kýzkardeþlerdir. Bir tek diþleri ve bir tek gözleri var. Aralarýnda 

bunlarý deðiþ tokuþ ediyorlar 

Harpie’ler (Harrpya’lar) 

Okeanos’un kýzý Elektra’nýn Thaumasla birleþmesinden doðan kadýn 

yüzlü, yaygýn kanatlý, sivri pençeli bir çeþit yýrtýcý kuþlardýr. Adlarý Aello, 

Okypete ve Kelaino. Çocuklarý kaçýrýr, ölülerin ruhlarýný Hades’e götürürler. 

Bu inancý en iyi canlandýran anýt eski Lykia’nýn Kýnýk’ta bulunan 

eski mezarýdýr. Bu mezarýn iki yanýndaki kabartmalarýn her birinde 

bir Harpya bebek gibi kundaklanmýþ bir ruhu kollarýnda taþýr görünür. 

Adlarý bir diðer efsanede de geçer. Trakya kralý Phineus iþlediði bir suçun 

cezasý olarak kör olur. Tanrýlar bir de bela sararlar baþýna. Tabaðýnda ne 

varsa hepsini Harpya’lara kaptýrýr. Yemeðe oturur oturmaz Harpya’lar 

uça gelir ve tabaklarýný boþalttýktan sonra pisliklerini býrakarak uçarlar. 

Parque’lar (Parka’lar - Parcae’ler) 

Yunanlýlarýn Moirai’ler, Romalýlar’ýn Parcae adýný verdikleri Klotho, 

Lakhesis ve Atropos isimli üç tanrýça. Moira “Kesen kadýnlar”, “Pay veren 

kadýnlar”, Parcae ise “çocuk doðurtan kadýnlar” anlamýna gelir. Kader 

tanrýçalarýdýr. Ýlkçað Yunan görüþüne göre insan ana karnýndan doðar 

doðmaz kader onun ömür iþliðini bükmeye koyulur, üç Moira her insanýn 

ipliðini büker dururlar. Günün birinde de keserler o anda insan ölür. 

Homeros, Hesidos ve Platon yapýtlarýnda bu tanrýçalardan söz edeler. 

Sirene’ler (Seiren’ler) 

Parthenope, Thexielpie ve Pisinoe adlý efsane kadýnlarý. Adlarý önce 

Odysseia’da geçer: Kadýn gövdeli, kuþ kanatlý, güzel sesli yaratýklar. 

Yunan mitolojisinin malýyken baþka mitolojilerin etkisi altýnda deðiþime, 

karýþýma uðrayarak deniz kýzlarý halini alýrlar. 

Üç sayýsýný izlemeye devam edelim. 

Tek tanrýlý dinlere göre insanlýk için zorunlu üç erdem vardýr. 

Yardýmseverlik, umut ve inanç. 

Tanrý geleceði görme kehanetini yalnýzca üç büyük peygambere verdi. 

Ýþaya, Yeremya ve Ezekel. 

Üç kral yeni doðmuþ Ýsa’nýn önünde secde etmeye geldi: Altýn sunan 

Gaspard, mür sunan Balthazor, günlük sunan Melchior. 

Klasik yazarlar yapýtlarýnda üç önemli birliðin, zaman, yer ve eylem 

birliðinin zorunlu olduðuna inanýrlardý. 

DÝPNOTLAR: 

1 ( Ziya Gökalp, Türk Töresi 1963, Ýstanbul, S. 107) 

2 Nihat Sami Banarlý, Resimli Türk Edebiyatý tarihi, Cilt.II. S. 29 

Ocak 2005 

23

ANAYASA’DA TANIMLANAN VE CUMHURIYET’IN TEMEL ÝLKESÝ DURUMUNDA BULUNAN “LAÝKLÝK” TAM UYGULANMAMAKTADIR. 

Anadolu’da Baský Altýnda Bir Kültür 

Anayasa Ne Diyor? 

Ali Kaya 

Anayasamýzýn ikinci maddesi’nde tanýmlanan ve 

Cumhuriyet’in temel ilkesi durumunda bulunan “laiklik” 

tam uygulanmamaktadýr. Ayrýca Ýslami þeriat ve Hanefi 

mezhebinin hizmetinde olan Diyanet Ýþleri Bakanlýðý, 

“gerçek iþlevini” yerine getirmediðinden kaldýrýlmalýdýr. 

Çünkü 633 sayýlý Diyanet yasasý, Anayasaya aykýrý olarak Müslüman 

Sünni Diyanet yapýsýný oluþturuyor. Ayrýca Anayasa’nýn 10. 

Maddesi’nde; “herkes, dil, ýrk, renk, cinsiyet, siyasi düþünce, felsefi 

inanç, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayýrým gözetmeksizin kanun 

önünde eþittir. Hiçbir kiþiye aileye ve zümreye veya sýnýfa imtiyaz tanýnamaz. 

Devlet organlarý ve idare makamlarý bütün iþlemlerinde kanun 

önünde eþitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadýrlar”; 24. 

Maddesi’nde ise “Herkes, vicdan, dini inanç ve kanaat hürriyetine 

sahiptir”, hükümleri yer alýr. 

14. Madde hükümlerine aykýrý olmamak þartýyla ibadet, dini ayin ve 

törenler serbesttir. Kimse ibadete, dini ayin ve törenlere katýlmaya, dini 

inanç ve kanaatlerini açýklanmaya zorlanamaz; dini inanç ve kanaatlerinden 

dolayý kýnanamaz ve suçlanamaz. 

Din ve ahlak eðitim ve öðretimi devletin gözetim ve denetimi altýnda 

yapýlýr. Din kültürü ve ahlak öðretimi ilk ve orta öðretim kurumlarýnda 

okutulan zorunlu dersler arasýnda yer alýr. Bunun dýþýndaki din eðitim ve 

öðretimi ancak, kiþilerin kendi isteðine, küçüklerin de kanuni temsilcisinin 

talebine baðlýdýr. 

Kimse, devletin sosyal, ekonomik, siyasi ve hukuki temel düzenini 

kýsmen de olsa, din kurallarýna dayandýramaz ya da siyasi, kiþisel çýkar, 

nüfuz saðlama amacýyla her ne suretle olursa olsun, din ya da din duygularýný 

ya da dince kutsal sayýlan þeyleri istismar edemez ve kötüye kullanamaz. 

Ýnsan Haklarý Bildirgesi’nin 18. Maddesi; “Herkesin düþünce, vicdan 

ve din özgürlüðü hakký vardýr. Bu hak, din veya topluca, açýk olarak ya 

da özel biçimde öðrenim, uygulama, ibadet ve dinsel törenleri açýða 

vurma özgürlüðünü içerir”, der. 

Anayasamýza göre Türkiye laik ve demokratik bir ülkedir, yukarýda 

aldýðýmýz maddelerden de anlaþýlacaðý gibi, “din ve ibadet özgürlüðü” 

yasal güvence altýna alýnmýþtýr. Ne yazýk ki “yurttaþlar arasýnda ayýrým 

yapmamak, yasalarý yurttaþlara farklý uygulamamak” hükümlerine 

karþýn Alevilik hâlâ resmi düzeyde “yok” sayýlmaktadýr. 

Diyanet’in Dünü-Bugünü 

3Mart 1924’te kaldýrýlan halifelikten sonra þeyhülislamlýðýn yeni 

bir biçimi ve devamý niteliðinde olan “Þeriye Vekaleti” de 

kaldýrýlmýþ, yerine Ýslam dininin inanç ve ibadetlerine iliþkin 

hükümlerini içeren iþlerini yürütmek amacýyla “Diyanet Ýþleri 

Reisliði” kurulmuþtur. 22 Haziran 1965’te kabul edilen yasa ile 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’nýn kuruluþ ve görevleri yeniden düzenlenmiþtir. 

Bu kuruluþ yasasý 26 Nisan 1979 tarih ve 1982 sayýlý yasayla 

önemli ölçüde deðiþikliðe uðramýþ, 18 Temmuz 1984’te çýkarýlan kadro 

kararnamesine göre Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý merkez ve taþra teþkilatý 

son þeklini almýþtýr. 

Bu yasada Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý’nýn görevi “T.C. vatandaþlarýna 

din hizmeti ( !) götürmek” olarak tanýmlanmaktadýr. 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý kuruluþundan günümüze Hanefi mezhebinin 

bir kurumu iþlevini görmektedir. Kurumda 94,579 kiþilik personel 

görev yapmaktadýr. Yýlda yapýlan cami sayýsý ortalama 1,500’dür. 

Diyanet Ýþleri 2010 yýlýna kadar yani altý yýl içinde 33,100 cami yapýmýný 

daha hedeflemektedir. Halen 73,523 olan cami sayýsý bu sürenin sonunda 

106,623’e çýkacak, ayný plan çerçevesinde 2700 ilave ile Kuran kursu 

sayýsý da 7700’e yükselecektir. 

1992 yýlýnda Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý bütçesi 3 trilyon lira, 1993’de 

3,7 trilyon, 1994’de 8,5 trilyon, 1995’de 12 trilyon, 1996’da 43 trilyon, 

1997’de 47 trilyon, 1998’de 93 trilyon, 1999’da 253 trilyon, 2000’de 

350 trilyon, 2001’de 372 trilyon, 2002’de 475 trilyon, 2003’de 713 trilyon, 

2004’de 997 trilyon 437 milyar liraya çýkmýþtýr. 9 bakanlýðýn 

bütçesinden daha fazla ödenek ayrýlmýþtýr. 2004 yýlýnda Diyanet Ýþleri 

Baþkanlýðý’na 15,000 ek kadro tahsis edilmesi planlanmýþtýr. 

Sadece Ýstanbul’da 840 kiþiye bir cami düþerken, 1045 kiþiye bir 

okul üþmektedir. 2003 yýlý itibariyle de Türkiye’de 536 imam hatip lisesinin 

bulunmakta ve bu liselerde 105,000 öðrenci okumaktadýr. Yýllýk 

imam-hatip gereksimi 5000 kiþi olmasýna karþýlýk, bu liseleri bitirenlerin 

sayýsý 25,000 kiþiyi bulmaktadýr. 2003 yýlý itibarýyla imam hatip lisesini 

bitirenlerin sayýsý 511.000’i aþtýðý anlaþýlmaktadýr. Bu sayýlar eðitim 

düzeninde yaratýlan çarpýklýklarý ortaya koymaktadýr. Normal okullarda 

bir öðretmene 27 öðrenci düþürken imam hatip liselerinde 10 öðrenciye 

bir öðretmen düþmektedir. Açýlýþýndan bu güne imam hatip okullarýndan 

ve kuran kurslarýndan mezun olan öðrenci sayýsý 3,622,062’dir. Bu 

öðrencilerin %62’sinin kýz olmasý düþündürücü. Bu öðrencilerin ancak 

%2’si imamlýk yapmaktadýr. 2004 yýlý itibariyle imam hatip lisesi 

mezunlarýnýn sadece %7,4’ü camilerde din adamý olarak görev yapmaktadýr. 

Bu gerçek, imam hatip liselerinde eðitim gören öðrencilerin ancak 

%12’sinin “imam hatip” olmak istediðini doðrulamaktadýr. 

1945 yýlýnda köylerdeki cami ve mescit oraný 6,7 iken, 1960’da 

yüzde 75,3’e çýkmýþtýr. Bu dönemde din birden keþfedilmiþ, yaklaþýk 11 

kat artmýþtýr. Cami ve mescit sayýsý, “Köy Enstitüleri”nin kapatýlýp bunlarýn 

yerine cami ve mescit yapýlmasýyla hýzla yükselmiþtir. Oysa 

Avrupa’da hiçbir devlet dinle ilgili çalýþmalarda maaþ ödememekte, 

ibadet yerlerinin elektrik, su ve doðalgaz ihtiyaçlarý için ödenek ayýrmamaktadýr. 

1 Alevi-Bektaþi Kültürü Baský Altýnda 

Türkiye’de tartýþmalý olmakla birlikte en az 12 milyon, en fazla 

25 milyon Alevinin-Bektaþi’nin varlýðýndan söz edilmektedir. 

Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý Alevilerin-Bektaþilerin ve diðer 

inanç gruplarýndan kiþilerin verdiði vergilerle “yaþýyor” 

olmasýna karþýn, din adý altýnda Hanefi mezhebinin propagandasýný 

yapmakta, hatta öteye geçerek Alevi-Bektaþi kitleleri aþaðýlayýcý 

ve horlayýcý bir düþmanlýk zihniyeti içerisinde davranmaktadýr. 

Bu tavýr, geçmiþte yaþananlarýn bir devamý niteliðindedir. Orta 

Asya’dan ve Moðol askerlerinin önünden kaçarak Anadolu’ya gelen ve 

Anadolu’yu aydýnlatan Edebali, Hacý Bektaþ Veli, Ahi Evren, Karaca 

Ahmet, Hacý Bayram Veli, Yunus Emre gibi Alevi önderlerdir. Hem 

Moðollarýn hem de Selçuklularýn baskýcý, haksýz yönetimine karþý çýk- 

24 Sayý 6

mýþlardýr. Osmanlý Devleti’nin kuruluþunda Edebali büyük rol 

oynamýþtýr. Ýlk dönem padiþahlarý Aleviliðin örgütlü kolu olan Ahilik 

inancýndaydýlar. I.Osman’ýn adý Grek kaynaklarýnda “Athman”, Alevi 

menkýbe namelerinde ise “Otman” olarak yazýlmýþtýr. Lois Masýpnon ve 

Irene Melikoff, Osman Bey’in adýný bir Bektaþi velisine borçlu olduðunu 

düþünür. Orhan Bey savaþlarda Abdal Musa, Abdal Murat, Geyikli Baba 

gibi Alevi derviþlerini yanýnda bulunuyordu. Orhan Bey Ahiliðe dahi 

girmiþtir. Osman Bey’in oðlu Alaaddin de Ahi örgütündeydi. 

Tüm bunlara karþýn Anadolu Selçuklu Sultaný Alaaddin Keykubat 

döneminde (1239 yýlýnda) Babailer (Baba Ýshak-Baba Ýlyas) Ýsyaný’na 

katýlanlar kýlýçtan geçirilip esir alýnmýþtýr. Bayezid 1502 yýlýnda 

Anadolu’daki birçok Alevi-Bektaþi’yi Rumeli’ye sürgüne göndermiþtir. 

Avustralyalý tarihçi Joseph Hammer Yavuz Sultan Selim döneminde 

bir Alevi-Bektaþi katliamýndan söz etmektedir. Yavuz Sultan selim öncelikle 

Rumeli ve Anadolu’da Alevilikle suçlananlarýn bir listesini hazýrlatýp, 

7 yaþýndan 70 yaþýna kadar Caferi mezhebine mensup olduklarý belirtilen 

40 bin kiþinin boynunu vurdurmuþ ve geri kalanlarý hapse mahkum 

ettirmiþtir. Öldürülenler çoðunlukla Dersimliydi. Ve Hacý Rüstem’in 

yakýn çevresine mensuptular. 

Fetva Verilerek Katledilen Kýzýlbaþlar 

Kanuni Sultan Süleyman Döneminde Baba Zünün, Kalender 

Çelebi, Seyit bey, Kabýz gibi Alevi ayaklanmalarý sonucunda 

Ýbn-Kemal, Ebu Suud gibi þeyhülislamlarýn çýkardýðý 

fetvalar sonucunda Kuyucu Murat Paþa Anadolu’da Alevi 

Kýzýlbaþlarýn kýrýmýyla görevlendirilmiþ, Binlerce Alevi- 

Bektaþi kuyulara doldurularak katliamlarý gerçekleþtirilmiþtir. 

Dönemin þeyhülislamý Kemal Paþazade (Ýbn-i Kemal) aþaðýdaki 

meþhur fetvasýný vermiþtir: 

“Her türlü hamd ve sena kudret ve kerem sahibi yüce Allah’a olsun 

salatü selamda doðru yolu gösteren Hz. Muhammed’e ve hak yolda ona 

tabi olanlara olsun. 

Haberlerde geldiðine göre, aþýrý þiaya baðlý bir grup, Ehl-i sünnet 

ve’l-cemaat yolunda olan Müslümanlarýn memleketlerinin pek çoðunu 

iþgal ettiler. Oralarda kendi batýl mezhep ve görüþlerini yaydýlar. 

Hz. Ebu Bekir, Hz. Ömer ve Hz. Osman hakkýnda küfr-fena-sözler 

söylediler. Bunlarýn halifeliklerini inkâr ettiler. Ýlim erbabýna ve içtihat 

yapan müçtehitlere hakaretler savurdular. Onlarýn baþýnda bulunan Þah 

Ýsmail’in takb ettiði aþýrý Þia-mezhebinin yolunu, gidilecek en kolay ve 

en doðru yol zannettiler. Onlara göre Þah dinde sýnýrsýz yetkiye sahiptir. 

Onun dinde helal kýldýðý helal, haram kýldýðý haramdýr. Mesela, Þah 

içkiyi helel kýlmýþtýr, öyle ise içki helaldir.... netice olarak onlarýn 

kötülükleri ve küfürleri sayýlmayacak kadar çoktur. 

Buna göre biz, onlarýn küfür ve irtidatlarýnda asla þüphemiz yoktur. 

Ülkeleri Daru’l Harbdir. Erkekleri ve kadýnlarý ile evlenmek caiz 

deðildir. Onlarýn çocuklarýnýn hepsi nikahsýz ‘veled-i zinadýr’ kestikleri 

hayvanlar mundardýr, yenmez. Onlara mahsus olan kýrmýzý baþlýðý 

‘Börk’ zorlama olmadan, sýrf onlarýn emaneti diye giyenin, büyük ihtimalle 

küfründen korkulur. Çünkü bu açýkça küfür ve inkâr alametidir. 

Bunlar hakkýnda verilecek hüküm: Dinden dönenler hakkýnda verilecek 

hüküm ile aynýdýr. Memleketleri, Daru’l-Harb, mallarý, kadýn ve 

çocuklarýnýn Müslümanlarca yaðmalanmasý helaldir. Erkeklerden bu 

sapýk yolu býrakýp Müslüman olanlar serbesttir. Kabul etmezlerse haklarý 

kýlýçtýr, öldürülürler. Savaþa gücü, kudreti olan Müslümanlarýn 

onlarla savaþmasý farz-ý ayindir”. 2 L.Murat döneminde Kara Rüstem’in 

önerisiyle 1362-1389 yýllarý arasýnda Yahudi ve Ermeniler hariç 

Hýristiyan nüfustan toplanarak kurulan Yeniçeri Ocaðý, LL Mahmut 

döneminde 1826 yýlýnda kaldýrýldý ve Alevi- Bektaþi dergâhlarý kapatýldý; 

birçok Alevi-Bektaþi katledildi. Dergâhlarýn baþlarýna Nakþibendi 

tarikatýna mensup olan kiþiler getirildi. Katý bir Sünni olan IV Murat 

döneminde 3 bin Alevi-Bektaþi çatýþmalarda, 7-8 bin Alevi-Bektaþi de 

idam edilerek katledilmiþtir. Abdülhamit döneminde ise kurulan 

“Hamidiye Alaylarý” Alevi- Bektaþilere karþý can kýrým merkezleri haline 

dönüþtürülmüþtür. 

Cumhuriyet’e gelince; Mustafa Kemal Ankara’ya giderken 3 Aralýk 

1919 tarihinde Hacý Bektaþ kasabasýna uðramýþ ve Alevi-Bektaþilerin 

desteðini istemiþtir. M. Kemal-Cemalettin Efendi görüþmesinde 

Cumhuriyet üzerinde durulur. Cemalettin Efendi Atatürk’ten cumhuriyet 

düzenini getirmesini ister. Atatürk de Cemalettin Efendiye kararlý bir 

sesle “O mutlu günün ilanýna kadar aramýzda kalmak koþuluyla evet 

Çelebi Hazretleri” der. Cemalettin Çelebi, Kurtuluþ Savaþý’nda kullanýlmak 

üzere 1800 atýný Mustafa Kemal’e teslim eder. Kurtuluþ Savaþý’nda 

ve Cumhuriyet’in kurulmasýnda Alevi-Bektaþiler büyük ölçüde Mustafa 

Kemal’in yanýnda yer aldýlar. Ne var ki Cumhuriyet sonrasýnda önceki 

gelenek bozulmamýþ ve Alevi-Bektaþilere yönelik katliamlar sürmüþtür. 

1937-38 yýllarýnda Celal Bayar hükümetiyle birlikte Dersim’de Necip 

Fazýl Kýsakürek’in iddiasýna göre elli bin, diðer bazý kaynaklara göre ise 

on beþ binden fazla Dersim’li Alevi katledilmiþ, binlercesi sürgüne gönderilmiþtir. 

Sonuç Deðiþti mi? 

AB’ye üye yolundaki Türkiye’de, tek ulus, tek soy kuramýnýn 

desteklenmesi amacýyla asimilasyoncu politik propaganda 

ve uygulamalar yapýlmýþtýr. sonucunda Bu nedenle hâlâ 

manevi bakýmdan arýnmamýþtýr. Asimilasyoncu politika 

gereði kendinden olmayaný insan olarak görmedi, Dersimin 

köylerini ateþe verdi. Devletin hâlâ maðdurlarýn çocuklarýndan ve torunlarýndan 

özür dilememesi ve simgesel bir maddi tazminat ödenmemesi 

yakýþýksýz kalmýþtýr. Olay uluslararasý komisyonlara intikal etmemiþtir. 

Avrupa üyesi olmak isteyen ülkeye yakýþan hareket, geçmiþ katliamlardan 

dolayý maðdurlarýn bugünkü torunlarýndan resmen özür dilemesi ile 

ancak bu sosyal yara nispetten sarýlabilecektir. 

Amaç kin, nefret, düþmanlýk, ayrýlýk gayrýlýk yaratmak deðil, 

savaþlarýn, katliam ve politikalarýn ne denli insanlýða zarar verdiðini, 

düþmanlýklarýn nelere yol açabileceðini göstermek ve insanlýk dýþý uygulamalarýn 

boyutunu ortaya koymaktýr. 

Bunun için resmi tarihçilerimizden ve yetkili politikacýlardan bu özrü 

beklemek bir yerde devletimizin Avrupa’da sempati kazanmasýna, yeni 

neslin ders çýkarmasýna ülkede barýþ ve huzurun tesis edilmesine büyük 

katký saðlayacaðý inancýný taþýmaktayýz. 

Neden hâlâ Alevi-Bektaþi dernek ve vakýflarýnýn ad ve tüzüklerinde 

yer alan “Alevi-Bektaþi, cem, cemevleri” tanýmlamalarý soruþturma-kapatma 

nedenleri sayýlýyor? eden Alevi-Bektaþi dergâhlarý birer inanç 

merkezi olarak kabul edilmiyor. Yönetimleri Alevi-Bektaþilere 

býrakýlmýyor.? Neden ders kitaplarýnda, sözlüklerde, ansiklopedilerde ve 

Milli Eðitim Bakanlýðý’nca önerilen yardýmcý ders kitaplarýnda, Aleviliði 

aþaðýlayýcý taným, niteleme ve göndermeler ortadan kaldýrýlmýyor. Neden 

Alevi-Bektaþi köylerine zorla cami yaptýrýlýyor.? Alevi-Bektaþi çocuklarýna 

neden okullarda zorunlu din dersi dayatýlýyor. ? 

Çünkü Alevi-Bektaþiler demokrasinin, laikliðin, çaðdaþ deðerlerin, 

insan haklarýnýn, adaletin, eþitliðin gerçek savunucularýdýrlar. Alevi- 

Bektaþiler olarak Anayasa’nýn 2, 14 ve 24. maddelerinde düzenlenen din 

ve inanç özgürlüðü kapsamýnda mücadelelerini sürdürmeye devam edecekler. 

Ya Diyanet Ýþleri Bakanlýðý’nýn tümüyle ortadan kaldýrýlmalý ya 

da tüm inanç guruplarýna eþit, âdil davranýlmalý, bütçeden nüfus oranýnda 

pay ayrýlmasý saðlanmalýdýr. 

Özgürlüðümüzü aydýnlatmak, öz gücümüze güvenmek, “bir olmak, 

iri olmak, diri olmak” zorundayýz. Ancak bu þekilde dünya insanlýðý 

içinde onurlu yerimizi alabiliriz. 

DÝPNOTLAR 

1 Cavit Orhan Tütengil, Türkiye’de Köy Sorunu, Ýstanbul-1970. 

2 Kaynak: Adel Allouche, The Origins and Development of The Ottomen- 

Safawid Conflict, s.171-173, Berlin–1983; Akt. Ahmet Uður, Ýbn-i Kemal. 

Ocak 2005 

25

Düþünce ve Ýnanç Evreninde Akýl 

Dr. Ömer Uluçay 

Evrende Güneþ, Ay tutulmasý nasýlsa, insanlarýn da “akýl tutulmasý” olur. 

Bireysel ve toplumsal þuurda da, nadir de olsa “tutulma” olabilir. Dünyevi 

konularda aklýn kurallarý vardýr ve geçerlidir. Akýl ile olaylardan 

“doða yasalarý” çýkarýlýr. Uymayanlar için “istisnalar kuralý bozmaz” 

denir. Kadim düþünceden günümüze insan; yaratýlmýþlarda ayrý olarak 

deðer bulmuþ ve tanýmlanmýþtýr. Buna göre; “insan; sosyal, konuþan ve 

akýllý bir hayvandýr”, denilmiþtir. Kuran, insaný; “eþrefil mahluk ve sefil” 

olarak tanýmlamaktadýr. Bilinen þudur ki; insan “akýl” ile belirgindir. 

Ýnsan bedeninde; “cemadat (cansýz), nebatat (bitki) ve hayvanat 

âlemleri”nin iþaretleri vardýr. Ayrýca zekâ ve ruh halleriyle de 

“beþeriyet” özeliklerini kazanýr. Tasavvufta Yaratan’ýn halkalar þeklinde 

“sudur-tecelli” ettiði var sayýlýr. Buna göre, ilk halka “aklý-kül” dür. 

Sonra “bireysel akýl”a kadar gelir. Hz. Muhammet, âlimlerin kendisine 

vârisler olduðunu bildirmektedir. Yani vahiy’in tefsir/tevil’ini âlimlere 

býrakmaktadýr. Bunlar “makûl” olanlardýr ve akýl sahipleridir. 

Toplumsal-bilimsel ölçekte doða yasalarýna göre insanýn; bir “þuur 

hali” vardýr. Þuur hali, þuur üstü ve þuur altý olmak üzere ikiye ayrýlýr. 

Her birinin kendine özgü özellikleri, karakterleri vardýr. Bunlar psikiyatri 

konusudur. Þuur altý ve üstü dünyasýnýn tezahürleri; toplumsal, bireysel 

deðerlerin-kabullerin dýþýna çýktýðý zaman; olay ruh doktorlarýný ilgilendirir. 

Öyle ise insan; þuur, þuur altý ve üstü ile bir deðiþim ve denge 

içindedir. Bunun korunmasý, akýl beden saðlýðý bakýmýndan gereklidir. 

Ýþte insan bir notada kendisini, insan toplumunu, doðayý, evreni, inceleyip 

anlamak istemekte ve buna göre kendisine bir yer ayýrarak ona 

göre davranmak istemektedir. Ýnsanýn bireysel ve toplumsal-evrimsel 

deðiþimi ile bildikleri/bilmedikleri deðiþmekte vukufiyet derecesi/dereceleri 

farký olmaktadýr. Buna göre cemiyetler arasýnda bilgi/davranýþ farký 

doðmakta, geliþmektedir. 

“Ýnsan, doða, evren” bu belirleyicilerden, hangisini merkez / asýl alýrsanýz, 

dizim / sistem ona göre deðiþmektedir. Buna göre insan; kendisiyle, 

evrenle, ilahla hesaplaþmakta, teslim olmakta ya da isyan etmektedir. 

“Barikatý hakikat, müsademe-i efkârdan doðar” (gerçeðin þimþekleri, 

fikir çatýþmalarýndan doðar). Öyle ise; düþünmek gerek, hem Kuran 

da soruyor: “Daha ne zaman düþüneceksiniz?”, diye. Ne var ki düþünmenin 

de koþulu var: Gerçeði bulmak. Kayýp ve yok etmek için bir gayret 

olmayacak. Ancak düþünmek pozitif/negatif var/yok, kabul/reddi de 

beraberinde getirir. “Þüphedir insaný nura koþturan”. 

Bütün bunlarýn üstesinden ‘akýl’ ile gelinmektedir. Öyle ise, akýlzekâ-mantýk 

bir zincirdir. Birbirini tamamlar. Akýl atýnýn bir hýzý var. 

Mehmet Akif diyor ki; 

“Ýdraki meali bu akla gerekmez, 

Zira bu terazi bu kadar þiddeti çekmez” 

Ýþte bu nokta “aklýn tutulduðu” yer ve zamandýr. Bundan sonrasýnda 

gönlün “ilham”ý, Ýlah’ýn “vahyi” vardýr. Akýl atý gönül atýna kavuþmaz. 

Akýl dizginlerden boþalýr, hayal, efsane, mitoloji âlemine dalar. Burada 

da bir “akýl (!)” vardýr. Ama kurallarý esnek, kopuk, dengesiz, oransýz, 

mekân-zaman gerçek ile uyumsuzdur. 

Böylece “akýl, gönül, vahy” iklimlerine girdik. Varlýðý gösterilmedi, 

etkisi, varlýðý inkâr edilemedi (elektrik gibi). Gönül; beþeri ilham’a 

mekândýr, sahnedir, akýl atýyla cilveleþir. Efsaneyi, mitolojiyi içerir, fanteziler, 

aykýrýlýklar barýndýrýr. Vahy ilahi bir ilhamdýr. Yazýlý þekli, sayfa 

veya kutsal kitaptýr. Ýnanan açýsýndan tartýþmasýz doðrudur. Zaman 

mekân açýsýndan “suhuf-kitap”lar aynýdýr. Ama hepsinin özünde, yaratandan 

gelen ilham (Vahy) vardýr. “Akýl-gönül-vahy” birbirlerinden ayrý 

deðillerdir. Ayný zamanda birbirlerinin aynýsý da deðillerdir. Birbirleriyle 

ortak noktalarý da vardýr. Her birinin kendi iklimi vardýr. Bunlarýn ortak 

iklimi “irfan”dýr. Demek ki irfan; beþeri ve vahyidir. Gönül bunlarýn ikisine 

de mekândýr. Ýnsanoðlu tarihin her döneminde, kendini yeniden 

deðerlendirmiþ, vardýðý uygarlýk düzeyinden deðerlendirme yapmýþtýr. 

Akýl ile iman etmek; tetkik tahlil derecesine göredir (tahkiki iman). Ama 

fikrin (vahyin) öncüsünü/sahibini taklit ederek inanmak (takkiki iman) 

da vardýr. Kadim uygarlýklarda, yani Çin-Hint, Mezopotamya, Sümer, 

Babil, Keldani, Ýran, Yunan; Roma, Mýsýr uygarlýklarýnda, Batý dünyasýnda, 

Modern Çað’da hep bu böyle ola geldi. “Vahy-akýl, din–felsefebilim, 

ilah–hikmet-insan” konularý tartýþýldý. Paganik dönemler, Konfüçyüs, 

Buda,Yahudi, Hýristiyan, Ýslam din ve uygarlýklarýnda bu konular 

tartýþýldý. 

Yaratanýn tek ya da çok olduðu, þekle-mekâna sahip olup olmadýðý 

konuþuldu. Bilim, akýl, dinler bunlara cevap getirdi, insanoðlu bu konudaki 

fikirlerini söz, resim, þekil, sayý, renk, ses ile dile getirdi. Böylece 

bilene, ilgilisine seslendi (mistik-sýrlý anlatým). Hatta bu konularýn sadece 

ehline ve sözlü olarak verilmesi gerektiði bildirilmiþti. Bu yolun yolcusu 

böylece korunuyor, “sýr” saklanýyordu. Ancak yunanlý filozoflarýn, bunlarý 

yazmalarýyla týslýmýn bozulduðu ileri sürüldü. 

Ýrfani açýdan insan; “akýl-vahy-gönül” ve “akýl-cisim-nefis” üçgenleri 

þeklinde gösterildi. Cismin aslý olan dört unsur (ateþ, su, toprak, hava) bir 

dikdörtgen; altý cihet (ses cihet, ön-arka, üst-alt, sað yan-sol yan) bir altýgen 

ve sekiz unsur da bir sekizgen þeklinde anlatýldý. Ýnsan doðada 

“zýtlarýn birliði”ni görüyor, “doðal denge” böyle korunuyor. Kadim olan 

bu gerçek çeþitli þekillerde resmedilmiþtir. Bu çemberde, birbirini 

tamamlayan iki sarmalýn içinde, karþý rengi gösteren bir nokta olarak 

iþaretlenmiþtir. Önemli olan bütünün rengidir, halidir. Yani mutlak 

doðru-yanlýþ yoktur. Ýnsanýn hareketinde doðru-yanlýþ birliktedir. Bunlarýn 

hakimiyetiyle hal belirlenir. Týpký bir akü gibi (+ ve-kutuplar birlikte 

elektrik verir.) 

Evren “makro kozmos” ise insan da “mikro kozmos”tur. Bu amaçla 

evrende ne varsa insanda da o vardýr. 

Her insanda bulunan “irade, sezgi, akýl” üçlüsü, iþlev derecesi farklý 

da olsa ölümsüzdür. Bedeni oluþturan dört unsur (cisim) ve bunlarýn iþaret 

ettiði hal/hareketler ise geçicidir. Ýnsan tüm varlýðýyla “akýl-vahy-irfan” 

birikimiyle gerçeðe koþmaktadýr. 

Felsefe beþeridir, aklidir, ilham ile gerçeðe ulaþabilir (yükseðe týrmanýþ, 

varýþ). Akýl hürdür, ret/kabul edebilir. Burada “gönü l-vahy” varýþlarý- 

/deyiþleri kesin baðlayýcý deðildir. akýl egemendir. Diðerlerine uymak zorunda 

deðildir. 

Vahy-kitabý (suhuf) gerçeðe varmak peygamber davetine/dediklerine 

icabet ile olacaktýr. Akýl ve beþeri ilham buna aykýrý olamaz. Akýl, vahy 

gerçeði tevil edecek, aklen kabul edebilir þekle getirecek. Vahy hükmü 

geçerlidir, mutlaktýr. Akla, gönül’e sýðmasý þart deðildir (kelâm). Akýl 

vahy’in uydusudur. 

Ýrfani yöntemde ise beþeri (filozof) ve ilahi (peygamber) ilham vardýr. 

Buna akýl da eklenir. Ýrfan, bir mozaiktir, karýþýmdýr. Aklýn gücü, 

bilimin düzeyi farklý olduðu gibi vahy de zamana ve zemine göre farklý 

olmuþtur. Ýrfan zemininde “akýl-vahy” ile bilinenler vardýr. Efsane ve 

mitoloji de vardýr. 

Görülüyor ki gerçeðe varmak hiç kolay olmuyor. Yol uzun, yol zahmetli, 

donaným ve gayret, sebat gereklidir. Ýnsanlarýn varýþ noktalarýna 

durum farklý. insan bildiklerine nazaran bilmediklerinin daha çok olduðunu, 

büyüleyici bir sýrrýn varlýðýný görmektedir. Bir yaratan ve yaratýlan, 

yaratýlmýþta “tecelli” eden vardýr. Þüphe insaný koþturur, mutluluk 

güzeldir. 

Ýnsaný ilaha baðlayan “bir hikmet köprüsü” vardýr. Filozoflar, âlimler 

akýl-tetkik yoluyla bu kaynaktan esin alýrlar. Peygamberler ise doðrudan 

ilah-hikmete nail olurlar. Cebrail bir “akl-ý kül” olarak onun kalbine girer 

ve görevini ifa eder. Peygamber’in âlim olmasý þart deðildir. Bu nedenle 

filozof ile nebi arasýnda ortak noktalar vardýr. 

Ýnsanlýk düþünce tarihi; teos-kaos (düzen-anarþi), varsýl-yoksul, 

nefis-akýl farklý inanmýþlarýn kavgalarýnýn, paylaþým-özgürlük savaþýmlarýnýn 

öyküsüdür. Bunlarý anlatan yüzlerce akým, okul vardýr. 

Derine düþtü ise ipi çekiniz, ama koparmak yok. Yâra Allah eyvallah. 

Mihmana merhaba.. 

Aynalý Yazýda "Muhammed Ali"-Mustafa Kayabey Dükkaný, Cam 

Altýnda Yirmi Bin Fersah, s. 121. Yapý Kredi Kültür Sanat Yayýnlarý 

26 Sayý 6

Tasavvuf ve Hallac-ý Mansur 

Cengiz Yýldýrým 

Üç bin yýl öncesinin çoktanrýlý inanca sahip insanýnýn, tanrýlarýyla 

iliþkisi son derece doðal ve senli benliydi. Tanrýyla 

insan arasýnda ‘resmiyet’ ya da tektanrýlý dinlerdeki gibi 

amansýz bir ‘yabancýlaþma’ yoktu. Tanrý (ça) - insan iliþkisi 

nerelere kadar uzanmazdý ki? Deniz tanrýçasý Thetist’in, 

ateþ ve demircilik tanrýsý Hephaistos’a, tanrýlar tanrýsý Zeus’tan yakýnmasýný 

dinler misiniz: 

“Söyle, Hephaistos, Olympos’taki tanrýçalar arasýnda, 

yüreði benim gibi acýlý biri var mý? 

Zeus bunlar arasýnda bir bana verdi acýlarý, 

bunca deniz tanrýçalarýndan bir beni verdi 

ölümlü kocaya, Aiakosoðlu Peleus’a 

katlandým bir adamýn yataðýna girmeye, 

istemeye istemeye, tiksine tiksine.” (1) 

Çoktanrýcýlýk, ilkel komünal toplumun çözülmeye baþlamasýyla ortaya 

çýkmýþtý. Bu toplumda üretici güçlerin geliþmemiþliði, buna baðlý olarak 

bilgi birikiminin zayýflýðý ve insanýn kendisine son derece yabancý 

gelen temel doða güçlerine karþý çýkamayýþý, bu güçler karþýsýndaki þaþkýnlýðý, 

korkusu ve çaresizliði onun varlýklara (ruh,nesne, hayvan) büyüsel 

bir güç yüklemesini ve onlarý kutsallaþtýrmasýný getirmiþti... 

Toplumsal yapýdaki geliþme ve deðiþmeler inanç sisteminde de karþýlýðýný 

bulur. Ýþbölümü ve hiyerarþi tanrýlar katýnda da açýk bir biçimde görülmektedir. 

Köleci sistemin güçlenmeye baþlamasý tektanrý düþüncesinin 

doðmasýný getirdi. Bununla birlikte semavi dinler denilen tektanrýlý Yahudilik, 

Hýristiyanlýk ve Ýslam’da çoktanrýcýlýðýn izleri kolaylýkla görülebilir. 

Tektanrýlý dinlerin her þeyi belirleyen, bilen, gören Tanrý’sý; hesap sorucu 

melekleri, iþkenceci zebanileri, kentleri yerle bir eden öfkesiyle ayrý 

bir korku kaynaðý oldu. Ýncil Babil’in, Tevrat Sodom ve Gomora’nýn 

Tanrý’nýn hýþmýna uðradýðýný söylemiyor muydu? Kuran’da ikide bir 

“Onlar için büyük azap vardýr” denmiyor muydu? Böylesine çatýk kaþlý 

ve tehdit edici bir Tanrý’yla içli dýþlý olunabilir miydi? Çeþitli bakýmlardan 

kýstýrýlmýþ, sorunlarý karþýsýnda bunalmýþ, çaresizlik içindeki insanla 

yaratýcýsý arasýnda bir köprüye gereksinim vardý. Bu bazen bir hoca efendi, 

bir papaz, bir ermiþ, bazen de bir dilek taþý, bir yatýr olurdu. 

Tasavvuf düþüncesi, Tanrý-evren-insan iliþkisini bir bütünlük içinde 

açýklamaya çalýþýr. Genel olarak tektanrýcýlýk, özel olarak da Ýslam karþýtý 

öðeler içirin bu inanç / düþünce akýmýnýn dýþ kültürlerden ne ölçüde etkilendiði 

konusunda deðiþik görüþler ileri sürülmektedir. Tasavvufu Ýslam 

dininin ruhundan bütünüyle uzak görenler, onun Eski Ýran kültürüne ya 

da Ýran aracýlýðýyla Hint kültürüne dayandýðýný savunurlar. Bir baþka görüþ, 

Ýslam tasavvufunun Hýristiyan ruhbanlýðýndan kaynaklandýðýný ve 

eski Yunan kültüründen (Stoacýlýk ve Hermesçilik) etkilendiðini ileri sürer. 

Bazý düþünürler ise Ýslam tasavvufunun Ýslam’a baðlý olarak doðduðu 

ve dýþ etkilere sonradan açýldýðý görüþündedirler. Ünlü Mukaddime’- 

siyle düþünce tarihinde ayrý bir yeri olan Ýbni Haldun da bu görüþtedir. 

Ona göre, Ýslam tasavvufu Kuran’ýn “Allah karþýsýnda kulun acizliði”ne 

yaptýðý vurgudan doðmuþtur. Ýlk Müslümanlar Allah karþýsýndaki hiçlikleriyle 

sarsýlmýþlar, hemen her surede sözü edilen ahret azabýndan korkmuþlar, 

bu azaba uðramamak için ellerini dünya nimetlerinden çekerek 

(bir hýrka, bir lokma anlayýþýyla) ahret hazýrlýðýna yönelmiþlerdir. Bu 

“zahitlik” yaþamý daha sonra Allah sevgisiyle bütünleþmiþtir... 

Tektanrýlý dinlerde Tanrý-evren ayrýlýðý temel kabullerden biridir; 

Tanrý birdir, eþsizdir, benzersizdir. Ancak bir yandan eski Hint ve Ýran 

inanç ve düþüncelerinden, öte yandan Platon baþta olmak üzere eski 

Yunan filozoflarýnýn tümtanrýcý görüþlerinden etkilenen kimi Ýslam düþünürleri 

Tanrý-evren ve Tanrý-insan iliþkisine yeni bir yorum getirdiler. IX. 

Yüzyýlda Bayezit-i Bistami, Cüneyd-i Baðdadi ve Hallac-ý Mansur tarafýndan 

geliþtirilen ve sonradan vahdet-i vücut (varlýðýn birliði) olarak 

adlandýrýlan bu anlayýþa göre, evren Tanrý’dan ayrý bir varlýk deðildir; 

evrenin yoktan yaratýldýðý kabulü Tanrý dýþýnda varlýklar bulunduðu anlamýna 

geleceðinden, bu kabul Tanrý’nýn birliði inancýna aykýrý düþmektedir. 

Bu anlayýþý savunanlara göre bütün varlýklar Tanrý’nýn birer görünümü, 

birer yansýmasýdýr. Ya da Ýbnü’l-Arabi’nin deyiþiyle “bütün þeyler 

Tanrý gerçeðinin pýrýltýlarýdýr.” Tektanrýcý dinlerdeki, evrenin yoktan yaratýlmýþ 

olduðu düþüncesinin tam karþýtý bir kavrayýþtýr bu. 

Evrene bu gözle bakan sufi, doðal olarak -kendisi dahil- her þeyde 

Tanrý’yý arayacak ve de bulacaktýr. Baþka deyiþle, varlýðýn birliði düþüncesinin 

mantýksal uç noktasý “Enel Hak” (Ben Tanrý’yým) olacaktýr. Nedenini 

Hallac-ý Mansur’dan okuyalým: 

“Sonra, bakýndým ve ondan baþka hiçbir þey göremedim. Ve ondan 

baþka hiçbir þey iþitmedim. Ve konuþtuðumda O’ndan baþka hiçbir þey 

dile getirmedim. Ve dedim ki, ‘Ene Hüve’ (Ben O’yum. Þayet ben Ene’l 

Hakk (Ben Hakk’ým) deseydim, Hakk’tan ayrýlmamýþ olurdum. Çünkü 

onun sevgisi üzere ben Hakk’ým. O ise kendi mülkiyetinde Hakk’týr. Ben 

sarhoþ ve daha sonra da onun sýrrý üzerine bulundumsa, benim vecdim 

onun vücuduyla (varlýðýyla) kesinlikle iç içe geçmiþ demektir. Ve benim 

sýnýrým O’nun varlýðý üzere olmuþtur.” (2) 

Tanrý ile insan arasýna aþýlmaz duvarlar ören ‘ceberrut’ tektanrýcýlýðý 

apaçýk biçimde yadsýyan böyle bir yaklaþým, tektanrýcýyý çileden çýkararak 

ona daraðacý kurdurmaz, kimilerinin derisini yüzsün diye eline býçak 

vermez miydi? 

Vahdet-i vücut düþüncesi Hallac-ý Mansur’dan sonra Anadolu topraklarýnda 

da birçok tasavvufçu tarafýndan özlü biçimde ifade edilmiþtir. 

XIII. yüzyýlda Mevlana, evrende maddi ve manevi her þeyin kökeninin 

tek olduðunu savunur. Mevlana’ya göre, düalist dinlerde bile ikilikten 

söz edilmez; çünkü iki tanrýyý anlatan kavramlarýn varoluþu birbirlerinin 

var olmalarýna baðlýdýr; kötülük olmasa iyilikten, iyilik olmasa kötülükten 

söz edilemez. Bu yaklaþým büyük bir “hoþgörüye”, Mevlana’nýn ünlü 

“Gel” çaðrýsýna kaynaklýk edecektir: “Bu bizim dergâhýmýz umutsuzluk 

dergâhý deðil / Kýrk kere tövbeni bozmuþ olsan yine gel.” Ayný yüzyýlda 

yaþayan Hacý Bektaþ Veli, Tanrýsal gerçeðe ancak sevgi yoluyla ulaþýlacaðýný, 

bütün insanlarýn kardeþ olduklarýný ve kiþi ile Tanrý’nýn özdeþliðini 

savunarak “Benim Kâbem insandýr” diyecektir. XIV. yüzyýlda büyük 

þair Yunus Emre de “Ete kemiðe büründüm / Yunus diye göründüm” ya 

da “Bir ben vardýr bende, benden içeru” derken ayný evren anlayýþýný dile 

getiriyordu. 

Varlýðýn birliði düþüncesi büyük düþünürler ve þairler yetiþtirmiþtir. 

Ancak bu düþünce / inanç sistemini hiç kimse Hallac-ý Mansur kadar 

açýk, çarpýcý ve hiçbir tarafa esnetilemeyecek kadar kesin bir biçimde 

ortaya koyamamýþtýr. Hallac-ý Mansur’u Hallac-ý Mansur yapan da budur. 

Çaðlarý aþýp gelen özgün söyleyiþle, “Enel Hak”. 

KAYNAKLAR 

1 Homeros, Ýlyada, çev. Azra Erhat-A. Kadir, Can Yayýnlarý, 5. basým, s. 454. 

2 Hallac-ý Mansur, Tavasin, çev. Yaþar Günenç, Yaba Yayýnlarý, 3. basým, s. 67. 

Serçeþme’nin Yýllýk Abone Bedeli 

Türkiye 40 TL - Avrupa Birliði 50 Euro - Ýngiltere 40 Sterlin 

Adý 

Soyadý 

Kuruluþ 

Telefon - Ýþ 

Telefon - Ev 

Telefon - Cep 

Faks 

E-posta 

Posta Adresi 

Sokak No 

Semt - Ýlçe 

Posta Kodu 

Þehir - Ýl/Eyalet 

Ülke 

Abone bedelini Genel Ajans Basým Daðýtým Organizasyon Ltd Þti 

adýna Posta Çeki Hesabýna (No 1629127) yollayýn. Lütfen yukarýdaki 

formu okunaklý doldurun ve dekont ile birlikte bize faks ile iletin: 

+90.(0)212.519 5635 

Ocak 2005 

27

HALK MÜZÝÐÝMÝZÝN YENÝ YETENEKLERÝNDEN, ÝKÝ GENÇ SANATÇIMIZ 

Ali Rýza ve Hüseyin Albayrak’la Söyleþtik 

Ahmet Koçak 

Halk müziðinin sürekliliðinde, usta-çýrak 

iliþkisi her zaman önemli olmuþtur. Bu gelenek Müzik, uðraþýlarýn ve sanatýn 

günümüzde her ne kadar kaybolmaya yüz tutmuþsa 

da. Ali Rýza ve Hüseyin de, bu gelenek- 

Ýyi bir müzisyen ya da 

en meþakkatli dallarýndan biridir. 

le yoðrulup piþen, müzik yolunun sürücüleri 

olmada önemli çaba harcayan genç sanatçýlarýmýzdan. 

düzeyli eðitimin yanýnda, 

müzik sanatçýsý olabilmek, 

Ali Rýza ve Hüseyin ilk albümleri “Bâtýni yoðun bir çabayý, uðraþýyý, 

Nefesler” de, Alevi-Bektaþi inancýnýn önemli 

emeði de gerektirir. 

ozanlarýndan Harabi, Sýtký Baba, Seyyid 

Nesimi, Virani ve Rýza Tevfik’ten eserlere yer 

vermiþler. Bu ozanlarýn eserlerini, Hüseyin’in babasý Hasan Albayrak 

Ama þöyle bir durum vardý. Bizim aile 

durumu biraz özel. Amcamýn kendine özgü 

bir baðlama tavrý vardýr. 

Hüseyin’in babasý mý? 

Evet. Hasan Albayrak, âþýklýk geleneðinden 

geliyor. Babam, annem keza öyle. Bunlar dost 

meclislerinde söylüyorlardý. Biz de ufak 

yaþlarda, onlardan nasiplendik. 

Hüseyin: Belki bunun daha öncesi var. Ana 

rahminde ceninken, daha can olmadan 

(ceninden cana geçmeden) o sesler kulaðýmýzdaydý. Yani onun etkisi tabi 

müzikleriyle adete canlandýrmýþ, ölümsüzlüðüne ölümsüzlük katmýþtýr. Aliki, kaçýnýlmaz olarak vardýr. 

Rýza ve Hüseyin de bu eserleri, Alevi-Bektaþi müziðinin geleneksel özüne 

yakýþýr bir þekilde düzenlemiþ ve yorumlamýþlar. 

Çok tasavvufi bir açýklama oldu. Ýlk albümünüzün adýný “Bâtýnî 

Ýkinci albümleri “Þah Hatayi Deyiþleri” ise, albümün isminden de anlaþýldýðý 

gibi Hatayi’nin eserlerinden oluþmaktadýr. Ali Rýza ve Hüseyin bu anladýk. Birazda zâhiri yönünüze deðinelim mi? Mesela, müzik eðiti- 

Nefesler” koymanýz þimdi daha iyi anlaþýlýyor. Bâtýnî yönünüzü 

albümlerinde de ayný duyarlýlýðý göstermiþ, Alevi-Bektaþi kültürüne, müzminiz 

nedir? Hangi tarz bir eðitim aldýnýz? 

iðine kanýmca önemli katký sunmuþlardýr. Halk müziðimize yeni soluk olanAli Rýza: Alaylý mý diyorlar? 

bu gençlerimize, yürüdüðü yolda aþk olsun. 

Alaylý ya da mektepli. Belki müziðin mektebine gitmediniz ama mutlaka, 

birilerinden eðitim aldýnýz. 

Söz küçüðün. Ali Rýza önce seni tanýyalým. 

Ben Almanya doðumluyum. Küçük yaþta Türkiye’ye geldim. AmcamlarýnAli Rýza: En önemli hocamýz Hasan Albayrak. Ufak yaþlardan itibaren 

yanýnda, Hüseyinlerde kaldým. Burada okula baþladým. Ýstanbul Üniver-baðlamsitesinde Ýþletme okudum. Üniversite döneminde zaten belliydi ki, biz 

tavrýný ve baðlama çalýnýþýný ondan öðrendik. 

müzik yapacaðýz. Aklýmýzda hep müzik vardý. Müzik hayatýmýz oradan Yani usta-çýrak iliþkisi. 

baþladý, bugüne kadar geldi. 

Ali Rýza: Evet. Sonra Hüseyin’le birlikte çok çalýþtýk. Müziðe baþlamamýz 

Hüseyin seni de tanýyalým. 

ve baðlama öðrenmemiz ayný döneme denk geliyor. Onun dýþýnda özel bir 

miladi nokta yok. 

Bu fakir Ýstanbul doðumlu. Köken olarak, aslen Sivas, Ýmranlý’lýyýz biz. Hüseyin: Hani derler ya ‘kendimizi bildik bileli.’ Yani biz aslýnda kendimi- 

bilmedik bilmeyeli müziðin içindeyiz. 

Ben de Ýstanbul Üniversitesi, Ýþletme bölümü mezunuyum. Bir süre özelzi 

sektörde denetim uzmaný olarak çalýþtým. Ali’nin dediði gibi Üniversite yýllarýnda 

baþladýk müzik çalýþmalarýna. Ýranlýlarýn bir atasözü var “bir kol-emek vermiþ bütün âþýk ve ozanlarýn da üzerimizde etkisi var. Bire bir, diz 

Babamýn bizim üzerimizde etkisi çok fazla ama, ondan önce bu yola 

tukta iki þah olmaz” diye. Bir tercih yapmamýz gerekiyordu. Tercihimizidize meþk etmedik ama onlarýn eserlerini dinleyerek çok etkilendik. 

müzikten yana yaptýk. Þimdi müzikle uðraþýyoruz. Daha doðrusu müzik 

bizimle uðraþýyor. 

Usta-çýrak iliþkisinin günümüzde bittiði söyleniyor. Bende bu görüþe 

katýlanlardaným. Çünkü geleneksel anlamda onu üreten nesnel koþullar, 

Müzikle tanýþmanýz ne zaman baþladý. Sizi profesyonelliðe hangi nesnel þartlar ortadan yok olmak üzere. 

koþullar itti. Daha doðrusu profesyonelliðe ne zaman adým attýnýz? 

Ali Rýza: Kendi durumumuzu bir þans olarak görüyoruz. Özel bir eðitim 

Ali Rýza: Biz müziðin içine doðuyoruz. Müzik zaten vardý. Bizden önce deoluyor sonuçta, usta-çýrak iliþkisi. 

vardý. Bizden sonra da var olacak bir þey. O yüzden müziðin içine doðuyoruz. 

Ondan sonrada bizi hapsediyor, Hüseyin’in dediði gibi. 

2003 yýlýnda “Bâtýni Nefesler” adlý albümü yaptýnýz. Bâtýnilik nedir? 

Hüseyin: Biz türküleri zaten söylüyorduk. Araya bir mikrofon yerleþtirdiler 

öylece albüm oldu. Baktýk ki, müzikle 

Albümün ismine niye Bâtýni Nefesler dediniz? 

uðraþmýþýz. 

Ali Rýza ve Hüseyin Albayrak 

Hüseyin: Çok derin bir konu. Bunlarý kýsaca sunmak oldukça zor. Ýþi zâhir 

tarafýndan anlatýrsak, zâhir dýþ görünümdür. Bâtýn, kelime manasý olarak 

zâhirin karþýtýdýr. Yani iç ve gizli, eski tabirle deruni olandýr. Kuranda da 

bir ayet vardýr. Tanrý’yý niteleyen sýfatlar arasýnda, Hadid süresinde. “Evvel 

odur, ahir odur, zâhir odur, bâtýn odur.” Bu sýralama da çok önemli aslýnda. 

Buradaki sýralama rasgele bir sýralama deðil. Sonda gelmesi neticesiyle, 

matematiksel ifadeyle aslýnda bir külliyata, bir evrensel kümeye remz 

ediyor, iþaret ediyor. Dolayýsýyla evvel ahir ve zâhir olan bâtýn tarafýndan 

kapsanýr. Ama onlar cüziyatý, tikeli temsil ettiði için tikelin, tümeli 

bütünüyle ifade etmesi çok zor bir þey. Kelimenin tam manasý itibariyle 

hakikaten bâtýn o yönüyle evrensel olmasý dolayýsýyla tikel tarafýndan 

tamamýyla hýfzedilemediði için biraz bâtýnda kalýyor. 

Nefeslere gelince. Bu yola gönül veren irfan sahibi âþýklar, meramýný 

dile getirirken ister istemez bir takým simgesel ifadeler kullanýrlar. Birden 

fazla anlama gelecek kavramlar kullanýrlar. Bunu da ayný deneyimi yaþayan, 

o içsel, deruni müþahedeyi yaþayan insanlar, o nefesi okuduðunda 

âþýðýn ne demek istediðini anlar. Ya da þöyle diyelim, herkes kendi idrakine 

göre ondan bir þeyler alýr. 

Ali Rýza: Albümün adýna Bâtýni Nefesler derken, biz orada nefesleri çok 

daha geniþ anlamda ifade etmek istedik. Aslýnda en büyük nefes insan. 

Ýnsanýn da bir zâhiri dünyasý var, bir de iç dünyasý var. Nasýl biz iç dünya- 

28 Sayý 6

mýzý bir birimize bakarak göremiyoruz. Bizim bâtýn dünyamýza da bir 

gönderme var orda. 

Bâtýnilik üzerinde durmamýn nedeni, Alevi-Bektaþi ozanlarýn çoðu, 

özellikle yedi büyük ulu ozanlarýmýzýn (ki, bana göre bu rakamýn çok 

fazla olmasý gerekir) hepsi insanýn, doðanýn, maddenin iç dünyasýný 

anlatmaya çalýþmýþ olmalarýndan. Ýçselliði daha öne aldýklarý kesin. 

Lakin, bu durum zaman içerisinde Bâtýnilikle gizliliðin, gizemliliðin 

ayný anlamda kullanýldýðýnýn tersini de ifade etmiyor gibi. Þöyle ki, 

âþýklar, ozanlar toplumsal meseleleri, düþünsel farklýlýklarýný açýk bir 

ifadeyle dile getirdiðinde bunun bedellerini aðýr ödediler. Seyit 

Nesimi, Pir Sultan Abdal gibi. 

Ali Rýza: Bir noktada doðruluk payý var ama tek kaygý bu deðil. Bizim 

en azýndan inandýðýmýz o. Yani onu anlatacak birebir kavram olmadýðý 

için, sembolik bir dille anlatmak zorunda. Hepimiz aslýnda o dili kullanýyoruz. 

Mesela rüya görürüz. Rüyada bir býçak görüyoruz. Ama o býçak 

o ilk manasýyla deðil, býçak bize bir þey anlatmak istiyor. Onun sembolik 

bir ifadesi söz konusu. 

Hüseyin: Yani rüya dili gibi bir þey bu þiir. Aslýn da âþýk belki istemiyor 

deðil, istiyor onu. Nesimi diyor ya: 

“Deryay-ý muhit coþa geldi 

Kevni mekân huruþa geldi 

Sýrrý ezel oldu aþikara 

Arif neylesin müdara” 

Yani arifin, irfan sahibi insanýn aslýnda burada yapabileceði bir þey 

yok. O, coþ geldi mi söylüyor. Ama söze döküldüðünde ister istemez kýsýtlanýyor. 

Onun elinde olan bir þey deðil. Hani þair diyor ya ‘kelimeler 

kifayetsiz kalýyor.’ Bu noktada, kelimelerin kifayetsiz kaldýðý noktada 

sembolik anlam ve ifade biçimi kendisini dayatýyor. Yoksa düþüncelerini 

sakýndýðýndan dolayý deðil, diye düþünüyoruz. 

Bâtýni Nefesler albümünüzde birçok ozanýn þiirlerine yer vermiþsiniz. 

Sýtký Baba, Seyit Nesimi, Harabi, Virani gibi. Müzikler ise tek kiþiye 

ait. Âþýk Pervane mahlaslý Hasan Albayrak. Hüseyin senin baban, 

deðil mi? Biraz babaný bize anlatýr mýsýn? 

Hüseyin: Âþýk Pervane, aþka pervaz vuran yani kanat çýrpan, çýrpýndýkça 

aþka düþen, orda yanan, sonra tekrar küllerinden doðan, her doðuþta yeni 

þeyler söyleyen bir insan. Beslendiði kaynak tabi ki, Serçeþme. Hazreti 

Pir Dergâhý’nýn çok sadýk muhiplerinden birisi. Oradan beslenen, el 

verip, nasip alan birisi. 

Gelelim ikinci albümünüz ‘Þah Hatayi Deyiþleri’ne. Bu albümünüzde 

alýþýlmýþýn dýþýnda bir çalýþma olmuþ. Yýllar öncesinde Ruhi Su, böyle 

bir konu üzerine çalýþmalar yapmýþtý. Yunus Emre, Pir Sultan, Dadaloðlu, 

Karacaoðlan, Köroðlu gibi. Yýllar sonrasý siz bu tarz bir çalýþmayla 

halk müziði dinleyicisinin karþýsýna çýkýyorsunuz. Bu çalýþmanýn 

oluþumunu anlatýr mýsýnýz? 

Ali Rýza: Kalan Müziðin sahibi Hasan Saltýk’ýn avukat arkadaþý Ercan 

Bahadýr bu iþin fikir babasýdýr. 

Onun böyle bir projesi varmýþ. Bu projeyi bize teklif ettiklerinde, 

“Bâtýni Nefesler” adýnda bir projemiz vardý. “Onu tamamlayalým, altýndan 

kalkabilirsek bunu da yaparýz”, dedik. “Bu proje bizim de müzikal 

hedeflerimize uyan bir çalýþma, biz de böyle þeyler yapmak istiyoruz ama 

henüz erken”, dedik. Ýþte ilk oluþum böyle baþladý. “Bâtýni Nefesler”i 

bitirdikten birkaç ay sonra bu projeye baþladýk. 

Þah Hatayi kimdir? Halk þiirindeki yeri nedir? Þiirlerinde hangi 

konularý iþlemiþtir? 

Hüseyin: Bizim okullarda okutulan tarih kitaplarý Þah Hatayi’yi “kötü 

adam”, Anadolu Türkmen topluluklarýný da onun askerleri olarak tanýtýr. 

Þah Ýsmail bulunduðu coðrafyayý etkileyen önemli, tarihsel bir þahsiyettir. 

Ama bizim için önemli olan, o tarihsel kiþiliðinden daha çok ozanlýk 

yönü. Onunla ilgili kitaplar okuduðumuzda sanki iki yönlü kiþiliði varmýþ 

gibi, duruyor. Bir yanda Þahlýðý var; bir devletin Þahý olma amacý 

güden. Bir de “gönüllerin þahý olma amacý güden.” Sanki bu ikisi arasýnda 

gidip-gelen “çatýþmalý” bir yaþam sürmüþ, kýsa yaþantýsý içinde. 

Biz daha çok onun Anadolu’daki yansýmasýný, deyiþ ve nefes geleneði 

içerisinde nerde duruyor; naçizane bunu yansýtmaya çalýþtýk. Ona ait 

olan ya da olmayan þiirler konusu tartýþýlýyor. O konuda netlik yok. 

Kimisi diyor ki, “Þah Hatayi aslýnda Azeri lehçesiyle þiirler yazýyordu. 

Anadolu’da etkilenen insanlar, o þiirleri benimseyip, kendi lehçeleriyle 

yazýyorlar. Dolayýsýyla bu orijinal þiirler Hatayi’ye ait.” 

Karþý görüþte olanlar, bunun böyle olmadýðýný, “onu benimseyen 

insanlar, Þah Hatayi’ye gönül veren insanlarýn (ki, bu sadece Þah Hatayi’ye 

özgü deðil, diðer ozanlar, örneðin Pir Sultan için de böyle olmuþtur) 

onun mahlasýnda, ona benzetme yaparak þiirler yazdýðý, dolayýsýyla 

þiirlerin ona ait olmayacaðýný” söylüyorlar. 

Ama bu konuda hangisi Hatayi’nin þiiri, hangisi deðil bunu kestirmek 

çok kolay deðil. Bu çok da önemli deðildir. Bir önem sýralamasý yaparsak, 

bu konu çok alt sýralarda gelir. Önemli olan, þiirlerinde ne anlatýyor, 

insana ne veriyor. 

Ben de zaten Hatayi’nin bu yönünü sormuþtum. Þiirlerinde hangi 

temalarý iþliyor, hangi meseleleri anlatýyor. Biliyoruz ki, Hatayi þiirlerinde 

yoðunlukla Ali ve Ehlibeyt sevgisini dile getiriyor. Yani Alevi- 

Bektaþi süreðini ifade eden þiirler daha çok yazmýþ. Araþtýrmalarýnýzda 

Þah Hatayi’nin þiirlerinde bunlarýn dýþýnda iþlediði konulara 

rastladýnýz mý? Mesela Hatayi, aþk-sevda þiirleri, güzellemeler 

yazmýþ mý? 

Ali Rýza: Evet, hem de çok aðýrlýklý gördük. Bu tarzda yüze yakýn þiir 

yazmýþ diyebiliriz. Þiir yazmaya on iki yaþýnda baþlamýþ. Mesnevi tarzý 

þiirleri var. Muhtemelen bu þiirleri zâhiri aþk üzerine. Onu hissediyoruz, 

görüyoruz orda. Sonra kýrýlma noktasý yaþanýyor herhalde. Belli bir 

dönemden sonra tasavvuf aðýrlýklý, senin dediðin gibi Ehlibeyt sevgisini 

anlatan þiirlere aðýrlýk vermiþ. 

Zâhiri aþk derken, sevda þiirlerini, güzellemeleri anlýyoruz deðil mi? 

Hüseyin: Evet. 

Daha sonra bu aþk (zâhiri), tanrý aþkýna mý dönüþüyor? 

Hüseyin: Yani dönem kesin deðil. Ama þiirlerine, divanýna baktýðýmýzda 

belli bir süreçten sonra bu dönüþümün olduðunu görüyoruz. Anadolu’da 

daha çok tasavvufi þiirleri kabul görmüþ, onunla tanýnmýþ. Diðer þiirlerine 

pek rastlamadýk. 

Bundan sonraki çalýþmalarýnýzda neleri hedefliyorsunuz? 

Düþündüðünüz somut projeler var mý? 

Hüseyin: Anadolu Alevi-Bektaþi inancýnda âþýklar çok önemlidir. Bu yolun 

kadim zamandan bugüne gelmesinde onlar baþat unsurlardýr. Çok büyük 

hizmetleri var. Halk müziðinde bazý isimler var gölgede kalmýþ. Bazý 

isimler daha öne çýkmýþ. Mesela Hatayi, Pir Sultan, Kul Himmet bilinir. 

Ama Harabi, Virani, Sýtký Baba, Seyyit Nesimi fazla tanýnmaz. Bizim 

amacýmýzda bu âþýklarýn (fazla tanýnmayan) daha fazla insan tarafýndan 

tanýnmasýna aracý olmak. 

Serçeþme okuyucularýna son olarak iletmek istediðiniz bir þey var mý? 

Hüseyin: Denizciler yola çýkarken “rasgele” derler. Hayatta bir yolculuk, 

biz de rasgele demeyelim de, “aþk gele” diyelim. Son sözümüz þimdilik 

bu olsun.| 

Ocak 2005 

29

Kafile sorumlusu, geziye biraz da doða 

güzelliði katýlsýn diye, Kapadokya’ya 

çevirtiyor otobüsü. Lise yýllarýndan iyi 

biliyorum buralarý. Buraya da birçok 

kez gelmiþ, doða- ananýn Anadolu’ya 

ve bizlere hediye olarak verdiði bu eþi 

bulunmaz coðrafyayý tam doyamazsam 

da gezmiþtim. Peribacalarýný yine 

her zaman olduðu gibi büyük bir aþk 

ve sevdayla geziyorum. Rüzgârlar, yaðmurlar ne de güzel iþlemiþler 

tepeleri; sonsuz güzellikte doðal heykeller yapmýþlar, insan elinden çýkmýþçasýna 

muhteþem. Zaten ne fark eder ki, ha insan yapýsý, ha rüzgâr 

yapýsý, yaðmur eseri; hepsi ayný varýn içinde. 

Siz kýyaslayabilir misiniz, insan yapýmý þaheserlerle, doðal þaheserleri?, 

Uçhisar’daki oyuklar bizi gizemlere götüren kapýlar gibi duruyor. 

Tüm Kapadokya bir bütün olarak tam bir doðal mucize. Her nereye baksanýz 

sizi bir baþka güzellik karþýlýyor. Sadece doðanýn deðil, insan elinden 

çýkmýþ çanak, çömlekler, tabaklar, örmeler... 

Sizi büyülüyor. Siz nasýl olur da buraya gelmiþken birkaç hediyelik, 

vazo, vb., almazsýnýz?, 

Nasýl olur da ayçiçeði veya kabak çekirdeði alýp yemezsiniz? 

Bu büyük vadiye dalýp gitmezsiniz? 

Hacý Bektaþ-i Veli 

Serçeþme’nin arkasýnda medya ve iþadamlarý yoktur. Gerçek sahibi 

Serçeþme’den niyaz alan okuyucularýdýr. Serçeþme’yi çýkaranlar yurt 

içinde ve dýþýnda çalýþan, emeðiyle geçinen insanlardýr. Serçeþme okuyucusunun 

özverisine, paylaþýmcýlýðýna, çalýþkanlýðýna güvenerek ve zorluklarý 

birlikte çalýþmayla aþma gücüne dayanarak yola çýkýyor. 

Yurtdýþý - Almanya: Berlin Zeki Konuk +49.172.305 92 29; Bremen Adnan Kýlýç 

+49.174.448 49 59; Darmstad Hüseyin Akýn +49.179 107 88 56; Frankfurt Sedat 

Bican +49.170.751 25 35; Gladbach Behcet Soguksu; Hamburg A. Varol 

+49.172.453 14 62; Hanau Kemal Nayman +49.173.667 7291; Kassel Hüseyin 

Öztürk +49.162 153 33 20; Oberhausen Mehmet Kaz +49.173 612 01 95; Stuttgart 

Kýlavuz Bakýr +49.162 909 70 70; Avusturya: Tirol Hüseyin Polat +43.650 841 55 

99; Belçika: Brüksel Kazým Bakýrdan +32.473 49 37 12; Danimarka: Aarhus 

Yücel Tanrýverdi +45.5124 0283; Fransa: Paris Ahmet Kesik +33.672 96 33 44; 

Hollanda: Gelderland Ali Rýza Aðören +31.651 25 63 19; Ýsviçre: Basel Ýbrahim 

Bakýr +41.78 808 40 07; Norveç: Oslo Ali Kýlýnç +47.9208 6450. 

Yurtiçi - Adýyaman: Merkez Ýmam Bakýr 0532.791 03 20; Gölbaþý Kenan Tezerdi 

0535.949 43 13; Amasya: Merzifon Ali Kiziroðlu 0535.644 27 25; Gümüþhacýköy 

Feruz Oruç 0542.664 35 14; Ankara: Sýhhiye Timur Özmen 0532.313 87 78; 

Merkez Ýsmail Metin 0532.644 95 37; Antalya: Merkez Ýlyas Þimþek 0544.578 22 

99; Burdur: Merkez Mehmet Turan 0248.234 37 17; Denizli: Merkez Tekin Özdil 

0546.237 32 96; Diyarbakýr: Merkez Mehtap Ürer 0535.872 63 03; Eskiþehir: 

GEZÝ NOTLARI 

Anadolu Erenlerinin Ýzinde 

Ayhan Aydýn 

Serçeþme Sizlerin Katkýsýyla Çýkýyor ve Daðýtýlýyor 

BUGÜNE DEK TEMSÝLCÝLÝK GÖREVÝNÝ ÜSTLENEN CANLAR: 

Nihayet gönüller kýblegâhý Hacýbektaþ’a varýyoruz. Anadolu’nun merkezinde, 

göbeðinde, güvercinlerle ak ve pak, güller, dostluklar, kardeþlikler 

diyarýndayýz, kutsal topraklardayýz. Zaten kutsallýðý insanýn kendisi 

yaratmaz mý? 

Burasýna ayak basarken nasýl olur da ruhunuz titremez? Turnalarýn 

Ýmam Ali’nin sesini getirdikleri, tüm çiðlerin piþtiði bu bereketli topraklara 

varmak insana kendiliðinden bir huzur veriyor. Havasý tüm bedeninizi 

sarýp sizi hafifletiyor. 

Gün bu gün, dem bu dem. Yedi yüz yýl önce deðil de, þimdi de bize 

yakýn Hacý Bektaþ. Türkçe konuþup, Türkçe düþünen, Türkçe ibadet 

eden, halkýndan bir insan Hacý Bektaþ-i Veli. Horasan ve Rum Abdallarýnýn, 

Bacýyan-ý Rum’un, Ahilerin, Hurufilerin, Kalenderlerin, Torlaklarýn, 

Çepnilerin, Tahtacýlarýn; yani tüm ocaklarýn ve boylarýn, obalarýn 

saygýyla andýklarý bu Türkmen derviþinin; Türk alp eren kimliðinin daha 

çok içe dönük sufi yolunun devamcýlarý tarafýndan saygý, sevgi ve hürmetle 

andýklarý bu zatýn huzurunda olmak açýkçasý insaný biraz da ürpertiyor. 

Ona niceleri kin besledi, sevilmesin, anýlmasýn istediler. Ama nafileydi 

tüm bu kýskançlýklar. 

Dedik ya bir Anadolu var, bir de Anadolu’yu Anadolu yapan; onun 

topraðýndan, suyundan, ateþinden, yelinden yoðrulan, kültüründen mayalanan 

Anadolu insaný. Ýþte Hacý Bektaþ-i Veli içinden geldiði Türk 

boylarýnýn, Anadolu topraðýnda filizlenip boy veren ölümsüz aðaçlarýndan 

birisiydi. 

Ta o zaman ölümsüzleþeceði anlaþýlmýþ, ona kin duyanlar olmuþtu da 

o hiç kimseye ama hiç kimseye kin tutmamýþtý; yetmiþ iki millete bir nazarla 

bakýlmasýný öðütlemiþti. 

O nedenledir ki ölümsüzleþti, sadece görüþ ve düþünceleriyle deðil, 

kendi nesnel varlýðýnýn ötesinde de insana saygýda, hoþgörüde, Türk dilinin, 

kültürünün yaþatýlmasýnda Ýmam Ali bilgeliðindeki kimliðiyle de 

çaðlarý aþýp damar damar, türkü türkü, erenler baþý olarak yaþadý, yaþýyor 

ve Anadolu topraðý varoldukça varolacak. 

Konunun araþtýrmacýsý, bilim adamý Ahmet Yaþar Ocak’ýn dediði 

gibi, bu inancýn en önemli simalarýndan Bedri Noyan Dedebaba’nýn belirttiði 

gibi; bu mücerret Vefai derviþi gelmiþ, Çepni boylarýnýn içine girmiþ... 

Ýdris Hoca’yla, Kadýncýk Ana’nýn yol evladý olmuþ. Onlarý ana ve 

baba bilmiþ. Hacý Bektaþ bozkýrda öyle bir aþk ateþi yakmýþ ki, yedi yüz 

yýl sonra bile bu ateþ yanýyor. 

Kendinin Hz. Muhammed’in soyundan geldiðine inananlar Ehlibeyt’e 

dahil olmuþ, bel evlatlarý dedeler gibi; soyun, belin deðil; iþleðin, 

gönlün, baðlýlýðýn, hizmetin daha önemli olduðunu söyleyerek yine ayný 

ölçüde o uluya baðlanan, bu yola gönül vermiþ binlerce, yol oðlu baba 

ve derviþ gibi inanç önderleri tarafýndan hâlâ sevgi ve saygýyla anýlýyor. 

Gerek kendisinden önce Anadolu’ya geldiði bilinen büyük erenler 

gibi, gerekse de kendisinden sonra yine bu kutlu ve bereketli topraklara, 

Balkanlar’a giden veya oralarda büyüyüp, görüþ ve düþüncelerini oralarda 

filizlendirip ayný dünya görüþünü paylaþan, ayný Ýslam anlayýþýný her 

gittikleri yerde yaþatan derviþler gibi, Hacý Bektaþ da bir eren, bir veli 

görünümünde halkýn sevgisini kazanmýþtýr. 

Ýþte bu yolu aydýnlatan Hoca Ahmet Yesevi’lere, Aslan Babalara, 

Dedem Korkut’lara, Ebul Vefalara, Baba Ýlyas ve Baba Ýshaklara, Yunus 

Emrelere, Mahmudi Hayranilere, Sarý Saltýklara, Otman Baba’lara, 

Demir Babalar ne mutlu! 

Keþke herkes ayný erdeme sahip olsa. Keþke hiç kimse atasýndan 

babasýndan aldýðýyla, kendisine miras kalanla övünmese, hatta ve hatta o 

büyük hazineyi çürütmese. 

Eli kalem tutan tüm canlardan yazý, haber, fotoðraf, yorum, yazýlar ile 

nefeslerinizi, deyiþlerinizi bekliyoruz. Tüm canlarý, Serçeþme’ye abone 

olmaya, abone yapmaya, temsilcilik görevini üstlenmeye, bulunduklarý 

yöreye derginin toplu getirtilmesini, elden daðýtýlmasýna el vermeye 

çaðýrýyoruz. 

Odunpazarý Cafer Karataþ 0533.719 36 54; Gaziantep: Merkez Katre Can 

0535.503 6601; Ýstanbul: 4. Levent Hüseyin Düzenli 0555.204 73 79; Acýbadem 

Koray Berktaþ 0533.244 61 25; Alibeyköy Veysel Köse 0544.305 39 23; Avcýlar 

Mustafa Kýlçýk 0536.552 68 75; Bahariye Zehra Ünder 0533.722 03 91; Beyazýt 

Bekir Delibaþ 0212.516 23 14; Çaðlayan Ali Ulvi Öztürk 0212.224 22 42; Fatih 

Rukiye Delibaþ 0536.396 83 56; Ýçerenköy Yýlmaz Gürbüz 0535.524 49 12; 

Kadýköy Kazým Erol 0216.347 14 41; Kaðýthane Aydýn Deniz 0212.320 18 18; 

Kayýþdað Veli Göynüsü 0532.687 31 09; Sarýgazi-Taþdelen Ergül Þanlý 0532.410 

51 79; Soðanlýk Hasan Harabati 0532.787 7098; Sultanbeyli Sadegül Çavuþ 

0535.491 07 58; Ümraniye Ýsa Polat 0536.968 99 75; Üsküdar Sabri Karaman 

0533.263 02 43; Yenidoðan Salih Arslan 0535.941 15 09; Ýzmir: Merkez, Hüsniye 

Çýnar 0532.512 59 62; Konya: Beyþehir Hüseyin Kutlu 0535.522 75 11; Beyþehir 

Salman Zebil 0542.431 56 91; Maraþ: Elbistan Ali Kaya 0535.466 38 43; Nurhak 

Hasan Çadýr 0535.511 12 99; Nevþehir: Hacýbektaþ Erhan Çetin 0536.426 94 33; 

Samsun: Merkez Cem Sultan Ermiþ 0532.700 49 61; Terme Emrah Çolak 

0542.341 33 03; Tekirdað: Merkez Hasan Arslan 0282.263 05 79; Urfa: Kýsas 

Ahmet Aykut 0536.777 63 47; Sýrrýn Sadýk Besuf 0537.392 6375. 

30 Sayý 6

YUNUS EMRE 

Ziyaretimizin ilk günü böylesi kutsal bir yerde bir ibadette gerçekleþiyor. 

Kendisini bu yola vermiþ Hakký Saygý bir akþam duasý veriyor.Canlar 

da buna iþtirak ediyorlar. Büyük bir coþkuyla ziyaretlerimizi 

yapýyoruz. 

Kurbanlar kesiliyor. Sohbetler baþlýyor. Her zaman serin olan akþam 

saatlerinde, gece vakitlerinde insanýn içini ürperten ayaza karþýn bir barýþ 

diyarýnda olmanýn mutluluðu içimizi ýsýtýyor. Daha öncede törenler 

dýþýnda gelip burada Türbe’yi ve Müze’yi gezmenin keyfini yaþayan 

benim için yine bu ziyarette bir arþivleme fýrsatý veriyor. Yine her tarafý 

kameramla ve fotoðraf makinemle belgeliyorum. 

Bize yüzlerce yýl öncesinden miras kalan kutsal eþyalarý ziyaret ederken 

içim her zamanki gibi ürperiyor. Eski yazmalar, teberler, hýrkalar, 

þamdanlar, kazanlar, Kýrk Budak, döneminde kullanýlan yüzlerce eser ne 

de güzel sergilenme olanaðý buluyor burada. 

Ama her zamanki isteðimiz de yine gönlümüzden geçmiyor deðil; 

Alevilik-Bektaþilikle ilgili bilimsel araþtýrmalar yapacak, eski yazmalarý 

gününüz Türkçe’sine çevirecek, Aleviliðin ne olup olmadýðý konusunda 

ciddi incelemelerde bulunup bunu bir ana merkezde toplayacak bir üniversitesinin, 

bir enstitünün kurulmasý isteði hep içimde, hep aklýmda. 

Tek tek kurumlar, yazarlar, kiþiler ne yapabilirler ki bu konuda. 

Gerçi istense neler yapýlmaz ki ama gelin görün ki bu konuya ilgi duyan 

kaç kurum var, kaç kiþi var, hatta kaç yazar var? 

Yazar olmak baþka, alan araþtýrmacýsý olmak, arþiv oluþturmak baþka 

baþka þeyler. Bunlar da tabii hem düþünce iþi, hem de ekonomik güç iþi. 

Bizler ziyaretlerimizi yaptýktan sonra yani Hacý Bektaþ Türbesi’ni, 

Müzeyi, Beþtaþlar’ý ve ziyaret edilecek diðer yerleri gezdikten sonra toparlanýp, 

yola koyuluyoruz. 

Yunus Emre Türbesi 

Her kime kim derviþlik baðýþlana 

Kalp gide pak ola gümüþlene 

Nefsinden misk ile amber tüte 

Budaðýndan il ü þar yemiþlene 

Yapraðý dertli için derman ola 

Gölgesinden çok kademler iþlene 

Aþkýn gözü yaþý hem göl ola 

Ayaðýndan saz bitip kamýþlana 

Cümle þair dost bahçesi bülbülü 

Yunus Emre arada dürraçlana 

Hakký Saygý, Deniz Ünal, Mehmet Kaygusuz’la birlikte yine yollardayýz. 

Kaçýncý kez geçtiðimiz yollardan sanki kendi evimize gider gibi, araba 

kendiliðinden yolu biliyor gibi, rahatlýkla Eskiþehir Seyit Battal Gazi 

Ýlçesi Aslanbeyli Köyü’ne, Sultan Süceattin Veli Dergâhý’na, Nevzat ve 

Nadire Demirtaþlar’a ulaþýyoruz. 

Her zaman olduðu gibi yine güleç yüzleriyle bizi karþýlýyorlar. 

Sohbetler, muhabbetler, dertleþmeler... derken yine nefesler... Bu arada 

genç araþtýrmacý arkadaþlardan Coþkun Kökel’le buluþuyoruz. Onun da 

yöreye iliþkin, Alevi Ocak sistemine iliþkin özlü çalýþmalarý var. 

Kendisiyle birlikte Mihallýççýk’daki Yunus Emre Türbesi’ni ve kendi 

adýna yapýlan Müze’yi ziyaret ediyoruz. Bugüne kadar hakkýnda sayýsýz 

kitap yazýlan, þiirleri çaðýný, yaþadýðý coðrafyayý aþýp milyonlarýn gönlüne 

taht kuran büyük Yunus Emre’nin türbesini ziyaret etmek benim 

için de tarihi bir hatýra oluyor. 

Türkçe konuþup, Türkçe öðütler veren, yobazlarýn þiirlerindeki 

tasavvufi derinliði anlayamadýklarý için Hallacý Mansur gibi, Seyyid 

Nesimi gibi, Pir Sultan gibi Ýslam dýþý gördükleri, bir zamanlar Molla 

Kasýmlarýn þiirlerini yasakladýðý Yunus Emre büyük bir hümanist ozan 

olarak Batýlý araþtýrmacýlarýn da dikkatini çekmiþ bir Anadolu Türk erenidir. 

O þiirlerinde taþkýn Tanrý anlayýþýyla yaradan-yaratýlan bütünlüðünü 

savunan, insaný kainatýn merkezine oturtan, ibadette þekle önem vermeyen, 

Türkçe düþünüp, Türkçe konuþan, halktan biri olmasýnýn yanýnda 

her zaman zulmedenin karþýsýnda masumlarýn yanýnda yer alan bir büyük 

Anadolu inanç önderidir. 

Kendisine baðlý kalanlarýn, onun fikirlerini benimseyenlerin yolundan 

gittikleri mistik þiirin en büyük temsilcilerinden birisi olan Yunus 

Emre, bundan yedi yüz yýl önce söylemiþ olduðu, okuduðu bilgece dizelerle 

tüm inananlarýn kalbine yazýlmýþ, ölümsüzleþmiþ abidelerden birisidir. 

Bu büyük Türk sufi ozanýnýn türbesini ziyaret etmek beni çok duygulandýrdý. 

Çünkü zaman zaman dilime gelen þiirleriyle içimde hep yaþattýðým 

bir ayrýlmaz parçamdýr, Yunus Emre. 

Adý aynen Pir Sultan gibi benim duygu dünyamýn temel mühürlerinden 

birisi olarak hep içimde yaþar durur. 

Tam üç kez yer deðiþtirerek bugün meftun olduðu yere defnedilen 

Yunus Emre’nin türbesinin çevresi mermerden. 

Aðaçlarýn ve suyun bol olduðu bir mekânda huzur içinde yatan 

Yunus Emre adýna yapýlan küçük müze ise oldukça büyük anlam içeriyor, 

bizim için. 

Onun adý sadece þiirleriyle gönüllerde yaþamýyor. 

Ayný zamanda köylülerin baðýþladýklarý otantik eþyalarla, heykeliyle, 

türbesiyle de ziyaret edenlerin gözleri önünde somut olarak, nesne olarak 

da yaþýyor Yunus Emre Eskiþehir’de, Mihallýççýk’ta. 

Alevilik Dizisi 

Alevilik, Diyanet,Siyaset – Ýsmail Kaygusuz 

YENÝ ÇIKTI 

Musahiplik – Ýsmail Kaygusuz 2. BASKI 

Sivas Katliamýnýn Onuncu Yýlýnda 

Onlar Iþýk Oldular – Ahmet Koçak 

Okunacak En Büyük Kitap 

Ýnsandýr - R Yürükoðlu 

Hünkar Hacý Bektaþ Veli - Ýsmail Kaygusuz 

Alevilikte Ýnanç Kültür Siyaset 

Tarihi ve Ulularý - Ýsmail Kaygusuz 

Öykü 

Dünden Bugüne Alevi Olmanýn 

Bedeli – Ýsmail Kaygusuz 

YENÝ ÇIKAN KÝTAPLARIMIZ 

Þiir 

Yirminci Yüzyýlýn Ýnsanlarýyýz – Kul Hasan 

Atatürk Aydýnlýðýný Karanlýkçý Diþler 

Kesmez – Ali Yüce 

Divanyolu Cad. No 54, Erçevik Ýþhaný 102, 

34110 Eminönü-Ýstanbul 

Tel/Faks: +90.(0)212.519 5635 

www.alevyayinlari.com 

TOPLU SÝPARÝÞLERDE %40 ÝNDÝRÝM YAPILIR 

Siyaset Dizisi 

Kafa Tutan Günler - Esat Korkmaz 

Ya Sosyalizm Ya Barbarlýk – Y. Zamir 

TKP, Doðuþu, Kuruluþu, Geliþme 

Yollarý – S. Üstüngel 

Ýrtica ve ABD Kýskacýnda 

Türkiye – Lütfi Kaleli 2. BASKI 

Küreselleþmeyi Anlamak – Yusuf Zamir 

Sosyalizm – R. Yürükoðlu 

1. Cilt: Sosyalizm Nedir 

2. Cilt: Ütopik ve Bilim-Dýþý Sosyalizm 

3. Cilt: Günümüz ve Türkiye 

Ocak 2005 

31

SERÇESME 

BÝLÝMLE GÝDÝLMEYEN YOLUN SONU KARANLIKTIR 

¸ 

Aleviliðin-Bektaþiliðin 

Özgünlüðü 

Esat Korkmaz 

“Köktendinci”nin“þeytan” olduðu toprakta 

ayrýca “þeytan” aramak anlamsýzdýr. 

Aleviliðin-Bektaþiliðin “özgünlüðü”, söylencelerinin bolluðundan çok, “organik doðalarý”ndadýr. 

Bu baðlamda her Alevi-Bektaþi, sözcüðün “gerçek” anlamýyla “inançlý”dýr; inanç, tüm bireysel ve 

toplumsal davranýþlara “sinmiþ” durumdadýr. Çünkü, varoluþun bile “büyülü” olarak ortaya çýktýðý 

bir dünyada yaþar. Ortodoks dinsel tasarýmlarýn tanrýsal “buyruk”la gerçekleþtiðini kabul ettiði 

Yaradýlýþ’ýn ötelerine “taþarak” bir bütün olarak yaþamý ya da nesnel süreci “kutsama” amacýna 

yönelir. 

Alevilik-Bektaþilikte ata “ruhlarýna” yönelik tapýnma, ruhlarýn “ölümsüzlüðüne” dayanýr ve bu bir 

tür “canlýcýlýk”týr. Canlýcýlýk, söylenceye dönüþmüþ “atalar tapýmý”ndan kaynaðýný alýr: 

“Çocukça” olmasa da “çocuksu” bir yaný vardýr; bu nedenle “yitik” çocukluðunun elde edilmesini 

“Cennet” olarak betimler Aleviler-Bektaþiler. 

Bu kapsamda, Alevilik-Bektaþilik, tüm çevrebilim tasarýmlarýný yapýsýnda toplayan ve evrenin 

yaþamdirimsel yanýný dýþa vuran bir düþünce/inançtýr. Bu düþüncenin/inancýn “açýlýmýnda” bir 

Alevi-Bektaþi kendisini, doðanýn “mutlak efendisi” görmez; evrenin bir parçasýdýr, ona dahildir, 

ona baðlýdýr, onun sahibi deðil, “kullanýcýsý”dýr. 

Evren bilincine katýlmanýn insana yüklediði temel yükümlülük “doðal ve toplumsal düzeni” korumak 

olduðu için, dünyanýn ya da toplumun “baþlangýç saflýðý”nda nasýl sürdürülebileceðinin 

hesabýný yapmaya yönelir. Tüm evren, “gizil nesnellik” durumunda tanrýsal güçlerle dolu olduðundan, 

duyu organlarýyla “algýlanýr” nesneler de “ruhlar kadar ruhsal”dýrlar. Ruhlar eyleme geçer, 

yani bâtýndan zâhire taþýnýr; doða “doðurur”: Tüm evren, tüm doða, yeniden “dirilir”. “Dünya” 

denilen þey, yaþam ya da onun tersi ölümden yola çýkýlarak “kavranma”ya çalýþýldýðýndan, her þey 

“ayný noktaya dönmek” yoluyla deðil, geliþerek “yinelenir”: Demek ki Alevilik-Bektaþilikte 

“metafizik bir döngü” yoktur; tam tersine “diyalektik sarmal bir geliþim” vardýr. 

Yaþamdirimsel evrenin bir “parçasý” olan Alevi-Bektaþi insaný, “Bütün”ün olduðu kadar “Bir”in 

de parçasýdýr: Arada bir “kopukluk” olmadýðýndan, ölümlü olarak tanrýsallýðýn bir parçasýdýr; tanrýsal 

olarak suyun þýpýrtýsýnda, rüzgârýn uðultusunda, çiçeðin kokusunda, meyvenin tadýnda, koyunun 

melemesinde ve aslanýn kükremesindedir. 

Bu durum, insanýn sonsuz gerçeklikten gelip, deðiþik aþamalar geçirdikten sonra yine oraya varacaðýný 

vurgulayan ve “devriye” olarak adlandýrýlan “döngü” þiirlerinde “çarpýcý” biçimde anlatýlýr: 

ÂÞIK VEYSEL 

Göklerden süzüldüm, tertemiz indim, 

Yere indim, yerli renge boyandým. 

Boz bulanýk bir sel oldum, yürüdüm, 

Çeþit çeþit türlü renge boyandým. 

Azgýn azgýn çaðlayarak, akarak, 

Ýnsafsýzca tahrip edip yýkarak, 

Ne utandým, ne kimseden korkarak, 

Kusur, günah, kirli renge boyandým. 

Yüzümü yere vurdum süründüm, 

Çok dolandým, ýrmak oldum göründüm, 

Eleklerden geçtim, yundum, arýndým, 

Kâmilane kârlý renge boyandým. 

Irmak olup karýþýnca denize, 

Dalgalandýk,coþtuk, taþtýk biz bize. 

Çok zaman seyrettim aya, yýldýza, 

Aydýn, parlak nurlu renge boyandým. 

Veysel, yoktan geldim, yok oldum göçtüm, 

Ben diyenler yalan, gerçeði seçtim. 

Bir buhar halinde göklere uçtum, 

Kayboldum, o sýrlý renge boyandým. 

GUFRANÝ 

Bulut olup aðladýðýmý bilirim, 

Boran ile yaðdýðýmý bilirim, 

Alt’anadan doðduðumu bilirim, 

Kaç ebeden, kaç soruldum kim bilir? 

Kaç kez gani oldum, kaç kere fakir, 

Kaç kez altýn oldum, kaç kere bakýr, 

Bilmem ki kaç kâtip ismimi okur? 

Kaç defterde kaç dürüldüm kim bilir? 

Bazý nebat oldum toprakta sürdüm, 

Bilmem kaç atanýn sulbünde durdum, 

Kaç defa Cennet-i Âla’ya girdim, 

Cehennem’e kaç sürüldüm kim bilir? 

Kaç kez alet oldum, elde bakýldým, 

Semadan kaç kere indim, çekildim, 

Balçýk oldum kerpiç kerpiç döküldüm, 

Kaç bozuldum, kaç kuruldum kim bilir? 

Dünyayý dolaþtým, hep kara batak, 

Görmedim bir karar, bilmedim durak, 

Üstümü kaç kere örttü bu kara toprak, 

Kaç serildim, kaç derildim kim bilir? 

Gufrani’yim, tarikatým boþ deðil, 

Ýyi bil ki kara baðrým taþ deðil, 

Felek ile hatýrcýðým hoþ deðil, 

Kaç barýþtým, kaç darýldým kim bilir? 

32 Sayý 6

6.Sayı - Hacibektaslilar

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?