Deneysel Hayvan Araştırmalarının Planlamasında ... - jcam.com.tr

More documents

Recommendations

Info

<strong>Deneysel</strong> <strong>Hayvan</strong> <strong>Araştırmalarının</strong> <strong>Planlamasında</strong> Dikkat Edilecek Hususlar <strong>Deneysel</strong> <strong>Hayvan</strong> <strong>Araştırmalarının</strong> <strong>Planlamasında</strong> Dikkat Edilecek Hususlar likle bir sorun yaşanmaz. Bu hayvanlar genellikle araştırmaların kalitatif ve kantitatif uyarlanabilirliğine, yani uygun olup olma- yapıldığı kurumlarda yetiştirilir veya ticari hayvan yetiştiriciliği dığına dikkat edilmelidir. Zira hayvan deneylerindeki ‘’hayvan- yapan firmalardan satın alınabilir. Kayıtsız, belgesiz veya çevrelardan insanlara uyarlama’’ kavramı halen anlaşılmazlığını koden toplanan hayvanlar deneylerde kullanılamaz. Özellikle dışarumaktadır. Bazı bilim adamlarına göre hayvan deneyleri sonuçrıdan getirilecek hayvanlar sağlık durumları incelenmelidir. Sağları insanlara uyarlanabilirliği söylenmektedir. Örneğin bir ilalık durumu iyi olmayan hayvanlar deneylerde kesinlikle kullanılcın sıçan ve köpekte zararsız olması insanlarda da zararsız olmamalıdır.ması gibi. Bazı bilim adamları ise, özellikle hayvan karşıtı olan- <strong>Hayvan</strong>ların nakledilmelerinde; kafes niteliği ve boyutu, yöntemi, lar, hayvan deneylerinden elde edilen sonuçların yanıltıcı olduğu- yiyecek desteği gibi hususlara da dikkat edilmelidir. nu savunmaktadır. Örneğin, kobaylarda penisilinin öldürücü ol- d) Malzeme listesinin hazırlanması ması gibi. İnvitro yöntemlerle elde edilen sonuçların hayvanlara Türlerin seçimi ve insanlara uyarlamak çok daha zordur. Bu nedenlerle bu uyar- <strong>Deneysel</strong> araştırmalarında hayvan seçiminde tür ve soy bazında lamaların yapılmasına, açıklanmasına gerek yoktur. Sonuçların düşünmek gerekir. Çünkü her araştırmayı her hayvan türünde ya bir türden diğer türe aktarılmasında sadece homologunun se- da soyunda yapmak mümkün olmayabilir. Bu nedenle, çalışmaçilmesi ile olmamaktadır. Birden çok tür yaklaşımında da buluya başlamadan önce hangi hayvan türünün, hatta o türün içinnulmalıdır. Örneğin, toksikolojik çalışmalarda araştırılacak etkedeki hangi soyun çalışmaya en uygun olduğu saptanmalıdır. Senin kemirgen olmayan iki türde de (kedi ve köpek gibi) incelençilecek tür, insandaki durumu taklit etmek için çok uygun bir momesi gerekir. del oluşturmalıdır. Temin edilebileceği görüldükten sonra çalış- Uyarlamada türler arasında metabolik yapı ve hız uyumlu olmama projesi sunulmalıdır. lıdır. Örneğin kemirgenlerde metabolizma insanlardan oldukça hızlıdır. Metabolizmanın kontrolü ve işleyişi vücut büyüdükçe azalır, ilaç dozları da buna göre hesaplanır. Türe özgü şu parametreler incelenmelidir: Fizyolojik özellikler; yaşam alanları, nabız ve soluk sayısı, toplam kan miktarları, deney süresince öldürmeden alınabilen kan miktarı ve bölgeleri, kan parametre özellikleri (biyokimyası gibi), injeksiyon bölgesi ve o bölgelere verilebilecek maksimum madde volümü, çıkardığı idrar miktarı, günlük içtiği su miktarı, dışkı özelliği, biyoloji ve üreme fonksiyonlarının iyi bilinmesi gerekir. <strong>Hayvan</strong>ların yaşam şekilleri ve davranışları dikkate alınmalıdır. Anatomik özellikler; yapılacak çalışmaya anatomik yapı olarak uygunluk, hayvan büyüklüğü, organ yapısı ve modele uygunluk, türler arası anatomik farklılıklar, özel anatomik eksiklerden faydalanma (sıçanda safra kesesi olmaması) gibi özellikler incelenmelidir. Küçük hayvanların; maliyeti, tutulmaları, bakım ve barındırma, üretim kolaylıkları açısından birçok avantajları vardır. Büyük hayvanlar ise cerrahi teknikler, i.v. injeksiyon, kan alma, örnek alma gibi durumlarda avantaj sağlamaktadır. <strong>Hayvan</strong> Tipinin Belirlenmesi Genetik homojenitesi yüksek olan hayvanların seçilmesi (inbred); büyüme hızı, vücut ağırlığı ve biyolojik özellikler açısından daha birörnektir. Eğer bir araştırmada inbred hayvanlar kullanılırsa, denekler arası bireysel farklılıklar azalacağı için ölçülen veriler benzer yakınlıkta olacaktır. Bu özellik deneyde daha az hayvan kullanmamızı sağlayacak, istatistiksel açıdan da sorun yaratmayacaktır. Ancak bazı deneysel araştırmalarda, toksisite testlerinde olduğu gibi, belirli derecede genetik farklılığın olması istenir (outbred). Belirlenen her gruba özgü yaş ve cinsiyetleri (erkek ya da dişi) benzer olan hayvanlar seçilmelidir. Bizı durumlarda enzim noksanlığı, immün yetersizliği olan ya da dalağı, timusu, tiroidi, hipofizi alınmış ya da diabetik hayvanlara gereksinim duyulabilir ve seçilebilir. Cerrahi girişimler için seçilecek bir hayvanda; operasyona uygun olması, büyük hayvanlar için mevcut olan cerrahi tekniklerin küçük hayvanlara uygulanabilmesi, ya da hayvana sürekli kanül takılabilmesi, NMR, radyografi, anjiografi, telemetri (nabız, kan basıncı, EKG, vücut ısısı, lokomotor aktivite gibi) gibi deney izleme yollarına uygun olması, uzun sürebilecek genel anesteziye dayanabilmesi gibi özellikler değerlendirilmeli ve seçilen hayvanın uygunluğunu belirlemek için ön çalışma yapılması gereklidir. Seçilecek türlerle elde edilecek verilerin (sonuçların), insanlara 8 Journal of Clinical and Analytical Medicine 4 | Journal of Clinical and Analytical Medicine Bazı türlerin en fazla kullanıldığı araştırma alanları: Fare: Kanser, antikor, ilaç, aşı… Sıçan (rat): Temel tıp, ilaç, gıda, davranış, toksisite… Kobay (guinea-pig): Duyarlılık, aşı, immünoloji, otoloji, diyet… Tavşan: Toksisite, antiserum üretimi, göz ve deri irritasyon testleri, damar sertliği… Hamster: Tümör, kan dolaşımı, üreme ve fötüs bozuklukları, bazı deneysel enfeksiyonlara (leptospiroz, influenza, köpek gençlik hastalığı) duyarlık, hipotermi (kış uykusuna yatar)… Gerbil: Epilepsi, kolesterol metabolizması ve damar sertliği, obezite, filarya, beyin infarktüsleri… Kedi: İlaç geliştirmesinde, kalp-damar hastalıkları, nöroloji… Köpek: Aşı ve ilaç testleri, cerrahi tekniklerin geliştirilmesi, kalpdamar hastalıkları… Domuz:, Deri, pankreas, gastrointestinal sistem, kardiyovasküler sistem, iskelet gibi pek çok organları insanlarınkine benzerlik gösterir. Aşı, gıda… Koyun ve keçi: Antikor geliştirme, cerrahi tekniklerin geliştirilmesi… Maymun: Aşı ve ilaç, davranış, insanlara özgü enfeksiyon hastalıkları… Kanatlılar (tavuk, güvercin, bıldırcın): Tavuklar; genellikle beslenme, aşılama, bağışıklık, embriyoloji ve toksikoloji, güvercin ve kumrular; fizyoloji ve davranış, farmakokinetik ve toksikoloji, Soğukkanlı omurgalılar: Sürüngenler zooloji ve karşılaştırmalı çalışmalarda, amfibiler organ gelişimi ve moleküler genetik, balıklar çevre kirliliği ve genetik araştırmalarında kullanılırlar. 6. <strong>Hayvan</strong> deneylerinin standartlaştırılması: Standartlaşma bir deneyden elde edilen verilerin ortalamasının, deney tekrarlandığında benzer yakınlıkta olmasını amaçlar. Dolayısıyla, hayvan deneylerinin standartlaştırılması; deneyde kullanılacak hayvanların, çevresel ve deneysel koşullarının sabit tutulması veya kontrol altına alınması anlamına gelir. Standartlaşmada metabolizmayı etkileyen değişkenler kontrol edilmelidir. Bunlar arasında beslenme şekilleri, cins, yaş, madde uygulama yolu-zamanı-miktarı, örnek alma yolu-hacmi-zamanı, mevsim, biyoloji gibi birçok özellik sayılabilir. Standartlaştırma aynı zamanda deneyde kullanılacak hayvanların ölçülebilir parametreleri arasındaki varyasyonu azaltacağı
<strong>Deneysel</strong> <strong>Hayvan</strong> <strong>Araştırmalarının</strong> <strong>Planlamasında</strong> Dikkat Edilecek Hususlar için daha az sayıda hayvan kullanımı sağlar. Beslenmenin standardizasyonu (yemler ve yemleme şekli gibi), genetik olarak birörnek hayvanların kullanılması (inbred), mikrobiyolojik kalitenin sağlanması (kontaminasyonların etkisini en aza indirmek veya tamamen ortadan kaldırmak için, spesifik patojen free, gnotobiyotik veya germfree hayvan üretim teknikleri) ve hayvanların çevresel ortamın standardizasyonu önemlidir. Mikrobiyolojik durumları birbirinden farklı hayvanların fizyolojileri ve çeşitli etkenlere karşı yanıtları farklı olacaktır. Örneğin, bazı patojenlerden arındırılmış (SPF) fareler ile geleneksel yetiştirilmiş farelerin bir maddeye karşı yanıtı bu özellikten dolayı farklı olabilir. Araştırmacı, bakıcı ve diğer personellerin tutum ve davranışları da hayvanları etkilediği için, bunlar sonuçlara deney dışı faktörler olarak yansımaktadır. Kısacası hayvanların refahını bozan her faktör deney sonuçlarını etkilemektedir. Bundan dolayı belirlenen standartların sağlanması ve sürdürülmesi etik, araştırma sonuçları, finans ve işgücü açısından oldukça önemlidir. Kaynaklar 1. Altuğ T. Biyolojik Araştırmalarda Deney <strong>Hayvan</strong>ı Kullanılmasının Ana İlkeleri. II. Ulusal Moleküler Biyoloji ve Genetik Öğrenci Kış Okulu Kitabı, Mart 2005, İstanbul, s. 97-101 2. Altuğ T. <strong>Hayvan</strong> Deneyleri Etiği. Türk Tıp Dizini. Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık 2009 7.Ulusal Sempozyum Bildirileri. S.53-68 http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum7/altug.pdf 3. Dokuz Eylül Üniversitesi [homepage on the Internet]. Dokuz Eylül Üniversitesi <strong>Hayvan</strong> Deneyleri Yerel Etik Kurulu. http://www.deu.edu.tr/DEUWeb/Icerik/Icerik.php?KOD=6664 4. Dikensoy O. Neden <strong>Deneysel</strong> Araştırmalar? Ülkemizde <strong>Deneysel</strong> Araştırmalarda Mevcut Durum. Türk Toraks Derneği 13. Yıllık Kongre, 5-9 Mayıs 2010, İstanbul. 5. Hughes HC, Lang CM. Basic Principles İn Selecting Animal Species For Research Project. Clınıcal Toxıcology. 1978;13; 611-621. 6. Kaya M. <strong>Hayvan</strong> çalışmalarında planlama ve uygun model ve denek seçimi nasıl yapılmalı? Türk Toraks Derneği 13. Yıllık Kongre, 5-9 Mayıs 2010, İstanbul. 7. Lipman NS, and Perkins SE. Factors That May Influence Animal Research. Fox JG, Anderson LC, Loew FM, Quimby FW. Editors, Laboratory Animal Medicine, Second Edition, London: Academic Press, 2002. p. 1143-1165. 8. Planning the Experiment. nefrsef.org [homepage on the Internet]. Northeast Florida Regional Science and Engineering Fair, Inc; c2005 Available from: http://www. nefrsef.org/students/plan.html 9. Poyraz Ö. Laboratuar <strong>Hayvan</strong>ları Bilimi. Kardelen Ofset Ankara, 2000. 10. Quimby FW. Animal Models in Biomedical Research. Fox JG, Anderson LC, Loew FM, Quimby FW. Editors, Laboratory Animal Medicine, Second Edition, London: Academic Press, 2002. p. 1185-1214. 11. Russell. WMS, Burch RL.. The Principles of Humane experimental Technique. London: Methuen. 1959 12. Utkan NZ, Cantürk NZ. Deney hayvanlarının ve deney modellerinin seçimi. In; Cantürk ZF, Sayek İ, Editörler. Cerrahi Araştırma “Araştırma planlama, Değerlendirme ve sunum, Deney hayvanları, Özgül deneysel modeller”. Birinci basım. İstanbul: Nobel Tıp Basımevi, 2005. s. 125-129. 13. von Zutphen LFM, Baumans V, Beynen AC. Laboratuvar <strong>Hayvan</strong>ları Biliminin Temel İlkeleri. Çeviri Editörü. Tayfun İde, Medipres Ankara 2003. 14. Yavru N, Yavru S. Deney <strong>Hayvan</strong>ları. Konya: Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayını; 1996. 15. Yeğen BÇ, Gören Z. Biyomedikal Araştırmalarda Deney <strong>Hayvan</strong>ı “Temel Bilgiler ve Etik İlkeler” Yüce Yayım Tavaslı Matbaası, İstanbul, 2005. 5 | Journal of Clinical and Analytical Medicine <strong>Deneysel</strong> <strong>Hayvan</strong> <strong>Araştırmalarının</strong> <strong>Planlamasında</strong> Dikkat Edilecek Hususlar Journal of Clinical and Analytical Medicine 9
Page 1 and 2: Journal of Clinical and Analytical
Page 3: Deneysel H

Deneysel Hayvan Araştırmalarının Planlamasında ... - jcam.com.tr

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?