Demokratik Modernite 'Kadın Devrimi' Çağıdır - Antiotorite

Demokratik Modernite ‘Kadn Devrimi’ Çar 

ABDULLAH ÖCALAN 

DEMOKRATK MODERNTE 

KADIN DEVR ÇAIDIR 

Bilim ve Aydnlanma Yaynlar 

1


Basm Yeri: Azadi Matbaas 

Basm Tarihi: Austos 2010 

2

NDEKLER 


DESTANSI ÇALIMAM ....................................................................................................... 5 

DOAL TOPLUMUN BLGE KADINI .........................................................................12 

Klan, Kadn-Ana Etrafnda Oluan Bir Birliktir ....................................................15 

Ana-Tanrçayla Birlikte Kutsanan Toplumsallk .................................................18 

Kutsal Ana Kültünden Güçlü Kurnaz Erkek Kültüne Geçi ..............................24 

KARI DEVRM ....................................................................................................................27 

Ana Tanrçann Toplumsal Düzenine Sald .........................................................31 

Ataerkil Otoritenin Kök Salmas ..................................................................................33 

Tüm Kölelikler Karlarma Temelindedir.............................................................40 

Zigurat Sisteminde Kadn Ve Aile Gerçeklii .........................................................48 

3


Uygarlk Gelenei Kad ‘Erkein Tarlas’ olarak Yarglar ...................... 54 

Ev Ekonomisinin Talanyla Kadn Daimi Tecavüzü .................................... 62 

Kadn Emeinin Gasp Üzerinden Biçimlenen Olgu: ktidar..................... 67 

Analitik Zekânn Duygusal Zekâdan Kopuu ........................................................ 72 

Cinsiyetçi Toplumun Birinci Ve kinci Büyük Klmas ................................. 75 

Kapitalist Modernite: Kadn Düman ....................................................................... 79 

En Eski Ve Yeni Sömürge Ulusu Kadnlar ................................................................ 91 

lk ve Son Sömürge Kadn. .................................................................................................. 93 

Ortadou’da Kadn, Hanedanlk, Aile Ve Nüfus Sorunu ..............................104 

Toplumsal Cinsiyetçiliin Özgürletirilmesi ........................................................115 

Kadn Doas Karanlkta Kaldkça ........................................................................125 

Ortadou’da Kadn Devrimi ............................................................................................133 

Nasl Yaamal, Ne Yapmal Ve Nereden Balamal ......................................137 

4


DESTANSI ÇALIMAM 

Kadn Ya Tanrça Kutsallçinde Olacak Ya da Hiç Olmayacakt! 

Ortadou’da üçüncü destans çalmam, kadn özgürlüüne ilikin 

olanr. Bana göre anayurtlarn ve emein kurtulu çalmala- 

ndan daha öncelikli olmas gereken bu çalma en zor olanyd. 

Kadn, gericiliin ve köleciliin ilk ve köklü ezilen s, ulusu ve 

cinsiydi. Görünüte cins farkl, eitsizlik ve bask için gerekçe 

yapr. Tarih derinliine araldnda anlalacaktr ki, kadnlar 

tamamen sosyal ve siyasal egemenliin ilk kurbanlarr. Kadn insanla 

dayatlan her tür eitsizliin ve köleletirmenin ilk sr. 

Kadn köleletirildikten, evin uysal ve evcil bir nesnesi (özne deil) 

5


haline getirildikten sonra, sra sfl toplumu ve devleti yaratmaya 

gelmitir. Zalim ve yalanc erkek kad düürdükten sonra, bundan 

ald cesaretle dier insanlar ve kendi cinsini de ezmeye ve tutsak 

lmaya yeltenmi; en büyük yalanc düünce sistemleri olan mitolojileri 

ve dinleri yaratmr. Tabii halklar için doruya yaklaran 

mitoloji ve dinler de vardr. Biz egemenler ve sömürücülerin yalan- 

k ve zorbalk üreten din ve mitolojilerinden bahsediyoruz. Bu din 

ve mitolojilere bakldnda, kadn bin bir hile ve zorbalkla görkemli 

tanrça tahtndan adm adm düürülmekte, önemsiz knmakta ve 

en son yok edilmektedir. Özgürlük sava olup da bunu görmemem 

mümkün olamazd. Ana tanrça dinini yaratm ve ilk ak tan- 

çalarna mekân olmu bu topraklarn özgürlük çocuu olarak, ilk 

büyüklerimizi ve tutku kaynaklar anlamaya çalacak, araracak 

ve varlk gerekçelerini bulacaktm. 

Kadn sorununa yüklenmem bir kiisel onur sorunu olmamn 

ötesindedir. Basit cinsellik ihtiyaçlarn ise tam karndadr. Cinslerin 

bulumas mutlaka hayvani cinsel güdünün üstüne, büyük 

dostluun ve yoldan seviyesine çkarmak, bana gerçek bir yiitlik 

gibi geldi ve kadna uzanmaktan çekinmenin korkaklk olduunu 

fark ettim. Korkuyu egemen erkek yaratm. Namus ad altnda bu 

oyunu oynuyordu. ‘Seviyorum’ derken bile, ikinci seferinde bçaklyordu. 

Hakszl dehet vericiydi. Cins olarak kad hrpalam, 

fiziini, zekâs ve duygular mahvetmiti. Kad inanlmaz derinliklere 

düürmütü. En benim diyen sosyalist erkek ve hatta ka- 

n bile bu oyunun basit figüranlar olmaktan kendilerini kurtara- 

yordu. Özgürlüe büyük susamn verdii güçle soruna yüklendim. 

Çok sayda çözümlemeler, diyaloglar, derinlikli konumalar 

yaptm. Bir sahipleri olarak deil de, bir sanatkâr olarak, güzel bir 

fizik durutan zekâ klc olmalarna ve dillerinin sesiyle hiçbir 

maddenin veremeyecei tad verebilecek düzeye ulamalarna kadar 

her eylerine müdahale ettim. Yetitiler, büyük yetitiler, ama 

toydular. Lanetli yaam ve erkek efendileri yan balarndaydlar. 

Onlara kar ve onlarla birlikte büyük öz cins sava verecek 

tecrübe ve ustalktan yoksundular. Bu acyla kendilerini uçurumlardan 

attlar. Atelerde yaktlar, bombalarla parçaladlar. Onlar kah- 

6


ramanlk adna her eyi yaptlar. Ama yalnzdlar. Karlarndaki 

erkeklik, kaba yaklandan baka tür bir yakla, eitlerin büyük 

dostluunu ve yolda aklna getirmek istemiyordu. Çiçekler 

gibi solup gidiyorlard. 

Hainleri ve ibirlikçileri çksa da, bu çabalara candan katlanla- 

unutmak asla mümkün deildir. Hele ehitleri, bu topraklarn ve 

halklarn en kutsal azizeleri olarak her zaman anlacaklardr. 

Onlar gerçek birer yiit tanrça durumundadrlar. Kalanlarn birliklerini, 

partilemelerini saygyla karladm, yardmc oldum. Özgür 

ve güzel yaamn garantisi olmalar gerektiini hep söyledim. Bir 

gün mutlaka gerici, yalanc ve zorba erkei hizaya getirecek güçlü 

kadna ulaacaklarna dair duyduum inançla çabalar sonuna 

kadar sürdürdüm. nsan sadece mülkü olan kadyla büyümez, 

erkek olmaz. Ben böyle ne büyümek, ne de erkek olmak istedim; 

hatta böyle olmay onur k buldum. 

Kad zor duruma düürdüümü biliyorum. Onlar ateten bir 

parça haline getirdiimi de biliyorum. çlerinden büyük dümanlk 

edenlerin ve çok hakszlk yapanlarn olduunu da biliyorum. Onlar 

yalnz kld da biliyorum. Ama bilmelerini istediim en önemli 

bir hakikat, onlarn savan da barn da kaderini belirleyecek kadar 

güçlü olmalar gerektiidir. Bu olmadan yaam haramdr. Bu 

olmadan ak olmaz. Bu olmadan hiçbir özlem giderilemez. Yalnzlk 

ve ayrk, bu büyüklüklerin elde edilmesi ve egemenlik kazanmas 

için, geçilmesi gereken yol ve ödenmesi gereken borç faturalarr. 

Ana tanrça ve ak tanrçalarn diyarnda bin yllarn kaybettirdii 

özgürlük ve eitlik gücüyle, kadn merkezli çalma ve savanda 

güzellik ve zekânn yeniden yaratlacana, var olann yeni toplumsal 

sözlemeyi hayata geçirecek kadar özgüce kavuacana dair 

umut ve inanc belirtirim. Tüm sevgi ve sayg dolu kadn yolda- 

nda iddia kadar, çabalarma bir ak içisi olarak son nefesime de- 

in devam edeceim kesindir. Anlam verecekleri ve ihtiyaç duyduklar 

kadar kadn yoldalarn olduum ve hep öyle kalacam kukusuzdur. 

Tanrça kültüne içten inanacak kadar sayg ve sevgi gücüne ula- 

m. Büyük kadn sava ne kadar gözden düürmeye çalsalar 

7


da hakk verdim. Hem bir kadn için en kutsal görevlere ihanet 

edeceksin ve protestocu yaayacaksn, hem de soylu kadn yolda- 

için üzerine düeni yapmayacaksn! Bu asla kabul edilemez. Bata 

PKK olmak üzere, tüm ilgili çevrelere kadn savan basite alnacak 

bir yönü olmad göstermeye çalm. En az zorba ve yalanc 

erkek tanrlar kadar, dorunun ve an gücü olan tanrça 

dünyasn da tannmas, gerekli sayg ve sevginin içten gösterilmesini 

ilkelice ve ciddiyetle sonuna kadar göstermeye ve dayatmaya 

çalm. 

Bu dalarda özgür kadn gruplar hep tanrça esiniyle selâmla- 

p öyle ‘anlamlamaya’ çalm. Skça haberlerde geçen “Kamyon 

ve traktör kasalarna doldurulmu bir grup Güneydoulu kadn filân 

bölgede rgatça giderken yol kazasnda öldüler” cümlesini duydukça, 

sözde bu kadnlarn sahibi erkek, aile, hiyerari ve devletine 

olan öfkemi hiçbir olaya daha göstermediimi de skça hatrlarm. 

Tanrça soyundan geriye bu kadar dü nasl olabilir? Akln, 

ruhumun asla kabullenmedii bu düü zihnime asla yedirmedim. 

Benim için kadn ya tanrça kutsall içinde olacak ya da hiç olmayacakt. 

u sözün doruluunu hep düünürüm: “Bir toplumun ka- 

nlarn yaam düzeyi, o toplumun tannda esas ölçüttür.” 

Anam için neolitiin ‘ana tanrça kültüründen kalma’ sözünü 

kullanmm. Onlar gibi mand. Modernitenin yapay ana inas 

ondaki kutsall görmemi engellemiti. Hayatmda büyük aclar 

yaamama ramen, hiçbir olaya ciddi olarak alamadm. Fakat 

modernite kalplar yktktan sonra, bata anam ve onun ahsnda 

tüm bölge (Ortadou) analar hep içim burkularak ve gözlerim 

yaararak hatrlarm, bakarm. Anamn zorbelâ ta kuyu satndan 

(bakracndan) daha yar yoldayken yere indirip yudumladm 

suyun anlamna, en seçkin ve yürek burkucu hatralarm öyle baka- 

m. Herkesin yaad ana-baba ilikilerine, moderniteyi tüm zihin 

kalplarnda yktktan sonra bakmalar tavsiye ederim. Ayn bak 

açlar tüm neolitikten kalma ‘köyün ilikilerine’ de yanstmalar 

isterim. Modernitenin en büyük zaferi, üphesiz on be bin yllk 

ina edilmi kültür bak ykmas ve hiçe indirgemeyi baarma- 

r. Bu kadar ylm ve hiçe indirgenmi birey ve topluluklarn- 

8


dan soylu, özgür bir bak, direni ve yaam tutkusu beklenemeyecei 

anlardr. 

Kavisin da eteklerindeki her bitki ve hayvan canl benim için 

bir tutku nesnesiydi. Onlarda sanki kutsal bir mana varm gibi bakardm. 

Onlar benim için, ben onlar için yaratlm birer arkadak. 

Pelerinden çok kotum, akla. Benim am biraz böyleydi. Halen 

bu konuda en affetmediim hareketim, avladm kularn ba 

hiçbir acma hissi duymadan koparmamd. Özne-nesne anlay al- 

ndaki derin tehlikeyi bu olaylar kadar hiçbir anlatm bana göstermedi. 

Ekolojik tercihim çocukluumun bu tutku ve suçunun itirafyla 

yakndan balantr. Avck kültüründen kalma bu büyük ruh 

tehlikesini birer avcktan ibaret olan ‘güçlü sömürgen, buyurgan 

adamn’ sanat olan iktidar ve savalarn maskesini düürmekle 

(maskeli ve maskesiz tanrlarla, örtük ve çplak krallar) ancak giderebilecektim. 

Bitki ve hayvanlarn dilini anlamadkça ne kendimizi 

anlayabilecek, ne de ekolojik toplumcu olabilecektik. Beni brakmayan 

bitki ve hayvanlarn anlarna böyle anlam verecektim. 

tiraf etmeliyim ki, bir dönem ben de modernite hastalna tutularak, 

ana-baba dâhil, her eyinden kaçmak istedim. Hayatta en büyük 

yanlgn bu olduunu kendime skça itiraf ederim, ama 

Broadway’n gözleminden tümüyle kopmad biliyorum; o eteklerin 

çocuu olarak, dalarn ba tanr ve tanrçalarn kutsal taht, 

eteklerini ise bolca yarattklar cennetin köe parçalar olarak görüp 

hep dolamak istedim. Adm daha çocukken ‘da delisi’ olarak çk- 

. Sonradan örendim, bu yaam daha çok tanr Dionysos’a aitmi. 

Peinde ve panda (Kürtçe, önünde ve arkasnda) Bakha’lar 

adl özgür ve sanatkâr kzlar grubu dolarm. Birlikte yiyip içip 

lenirlermi. Bu tanrsal yaam sevmitim. Filozof Nietzsche de bu 

tanr Zeus’a tercih etmi, hatta birçok özdeyiinin altna 

‘Dionysos’un Çömezi’ unvan atarm. Köydeyken ve dinin gereklerine 

pek uymasa da, kzlarla nian, ba göz oyunlarndan çok, birlikte 

oynamaya çok istekliydim. Doal da bana göre böyle olmalyd. 

Hâkim kültürün kad kapatmasna asla hogörü göstermedim. 

Namus dedikleri kanunu tanmadm. Halen kadnla srsz özgür 

tartmaya, oynamaya, yaamn dier tüm kutsallar paylamaya 

9


yanm ‘evet’, ama birbiriyle adna ne dersek diyelim, gerekçesi ne 

olursa olsun, güç temelinde ve mülkiyet kokan köleliklere, baklara 

ise sonuna kadar ‘hayr’dr. 

Dalarn eteklerinden hemen balayan ovalarn bahar açndan 

güz kapanna kadar üretime hazrlanmas, derlenmesini, 

harmanlanmas, tanelerin toplanmas babamn çiftçiliinden 

hatrladkça, hiçbir romann vermedii duygu yüklenimlerimi zor 

tutarm. Büyük hayflanmam var. Neden o tanr yolcular tam anlayp 

arkada olamadk? Gerçi tüm ilikilerim arkadak içindeydi. 

Ama o korkunç modernite ilikileri yüzünden, ölümünün bile büyük 

yas tutamamay halen affedemiyorum. Belki de babalarn en güçsüz, 

ama saf, temiz tanr kullarndan biriydi. Fakat bana göre çiftçi 

babalar en deerlisidir yine. 

Toplumsal gerçeklikten kaçmak zannedildiinden daha zordur. 

Özellikle bireyi olunan soy toplumu için bu böyledir. Yedi ya civa- 

nda anayla girilen toplumsal yar süreci, halk tabiriyle yetmiine 

kadar öyle gider. Anann toplumsallamann esas gücü olduu bilimsel 

olarak da tespit edilen bir dorudur. Kiiliim açndan ilk 

suçum, anann bu hakk kukulu bulmam ve kendi toplumsallma 

en erkenden kendimin karar vermesidir. Evrenimiz hakknda 

son bilimsel tespitlere göre en azndan yirmi milyar yllk bir zama- 

n çok özgün bir yarat olan insan toplumunu anasz ve efendisiz 

olarak yalnz yaamaya cüret etmem ba bana incelenmesi gereken 

bir konudur. Anamn büyük uyarlar, boma denemelerini 

ciddiye alsaydm, yaadm trajedilerin yolu açlmayabilirdi, ama 

annem bin yllarn tanrça kültünün belki de tükenmekte olan en 

çözümsüz son kalnt simgesiydi. Çocuk halimle bu simgeden korkmamak 

kadar sevgi ihtiyac da pek duymamakta kendimi özgür 

hissetmekten çekinmedim. Fakat yaamamn tek artn onun namus 

ve onuru olduunu, bunu korumamdan geçtiini de bir an için 

de olsa unutmadm. Onurunu koruyacaktm, ama kendimce doru 

bulduum biçimde. Bu dersten sonra anam benim için artk yoktu. O 

tanrça art ilgimden silinirken, benim için ne duyduunu hiç sorgulama 

gereini duymadm. Zalimce bir ayr, ama bu bir gerçekti. 

Kehanetleri mi, beddualar m desem, söyledikleri arlaan trajik 

10


anlarda hep hatrlanr oldu. En deme bilgenin tespit edemeyecei 

dorulard bunlar. Bir büyük dorusu, “Arkadalarna çok güveniyorsun, 

ama çok yalnz kalacaksn” biçimindeydi. Fakat benim dorum 

da arkadalarmla toplumsall ben kuracaktm. 

Yaam öykümün kuruluu böyle balar. steseydi de anamn bana 

verecei bir toplumu yoktu. Çoktan dalm. Onun yapmak 

istedii bir yaam tutamayd. 

Amanoslardan Zagroslara kadar bu silsileler altnda yaam ve 

halen yaayan halklar, dalarn zirvesindeki tahtlarnda oturan 

tanr ve tanrçalarn kutsal yolcular olarak deerlendiririm. Moderniteye 

göre ‘geri’lik suçlamasn artk kesinlikle tersinin doru olduuna 

inanyorum. lerilik-gerilik bir ideolojik yarg olup, sadece 

geri deil, insanlk düman olan kapitalist-modernite zihniyetini iyi 

çözmek, gerçek insanî temellere inmek olduundan özgürlüe büyük 

dönü saladma inanyorum. KÂRCILIK, ENDÜSTRYALZM 

ve ULUS DEVLETÇK’ ten ibaret modernite cehenneminden kurtulmakla 

her ey daha iyi anlayor ve yaamn anlam zenginliine 

yol açyor. 

unu demeye çalyorum: Kapitalist yaam tarz bana göre de- 

il. Ara sra özenmediimi söyleyemem. Ama hiç baar yeteneimin 

olmadn tamamen farkndaym. Ondan önceki ve birlikte özümsendikleri 

halleriyle bir ‘koca erkek’ olamayacan da farknda- 

m. Sistem açndan gülünç kalndm söylenebilir. Ama ben sistemi 

korkunç kanl, bask ve sömürülü görüyorum. Bu olgularn 

varoluçuluunda yaamn tam bir irençlik, tiksinti olduu filozofik 

yaamn kar parametresi veya paradigmasr. Kendimi hiç 

abartmayacamdan eminim. Ama bir insan olarak kendimi savunmam 

hem en temel bir yaam belirtisi, hem de toplumsallkta yaam 

iddias olanlara kar temel ahlaki görevimdir. Eer iktidarlarca 

çizilen anlamna katlmadm, fakat yine de ciddiye alnmas gereken 

anlaml bir yurttaktan bahsedeceksek, ona kar da görevli 

yaamay bilmek bu ahlakn gereidir. Sorun yaayp yaamamak 

deil, doru yaamay bilmektir. Her ne kadar doru yaamay çok 

baarmasak da, daha önemlisi onun arayndan vazgeçmemek, o 

yolun yolcusu olmaktr. 

11


DOAL TOPLUMUN BLGE KADINI 

Toplumsallk nsan Türünün Varlk Kouludur 

nsan türünün kendinden önceki primat (insana en yakn familya) 

türünden kopup insanlamas, toplumsallama düzeyiyle at ba 

gittii sosyal bilimin en yakn bir gerçeidir. Yalnz birey ve toplum 

halindeki yaam, birbirinden ne kadar soyutlanrsa soyutlansn, 

teorik olarak ispatlanamaz bir olgudur. Yalnz birey yoktur. Toplumu 

ylm birey olabilir, ama en azndan bu birey bile ylm 

toplumunun anlaryla birlikte ayaktadr. O anlarla yeni toplumsallamas 

da anlktr. nsan türünün güç kazanmas tamamen toplumsal 

düzeyiyle kurduu ilikiye bar. Bireyi zayf klmann, köleletirmenin 

en vahi tarz, ona dayatlan yalnzlk düzeyidir, yaad- 

tecrittir. Sürüler halindeki köleler, köylü serfler, ehirli içiler 

yine bir toplumdurlar. Zaman zaman isyan ederek kendilerini hatr- 

12


larlar. Dier yandan yalnzlk en yaman öreticidir. Tarihte tüm ünlü 

bilge ve peygamberlerin inziva süreci de bu gerçei yansr. 

Doal toplumdan kastm, insan türünün primatlardan kopula 

birlikte içine girdii ve hiyerarik toplumun ortaya çkt sürece 

kadar süren uzun toplumsal zamanda yaayan insan topluluklar 

düzenidir. Genellikle klan olarak kavramlalan ve nicelikleri 20- 

30 dolaynda seyreden bu topluluklar için, kullandklar ta âletleri 

itibariyle paleolitik ve neolitik dönem insanl da denilmektedir. 

Doada avck ve toplayk temelinde hazr bulduklaryla beslenmektedirler. 

Bir anlamda hazr doa ürünleriyle geçinmektedirler. 

Bu dier yakn hayvan türlerine benzeyen bir beslenmedir. Dolay- 

yla bir toplumsal sorundan bahsedemeyiz. Klanz sürekli araracak, 

bulduunda ya toplayacak ya da avlayacaktr. Aletler ve ate 

keifleri gelitikçe ürünleri daha da artacak, arttkça tür olarak daha 

zl geliecek ve primatlarla aradaki mesafe açlacaktr. Evrimin 

doal kurallar gelimeyi belirlemektedir. 

Ararmalar yaklak yüz elli-iki yüz bin yl önce Sapiens türün 

simgesel dil özelliine yakla göstermektedir. aret dili yerine, 

ilk defa modern dillerin atas olan simgesel deer kazanan seslerle 

anlamann, tahminen elli bin yl önce ayn Rif hattndan kuzeye 

açp dünyaya yayld da göstermektedir. Simgesel dille anlama 

büyük bir avantaj salamaktadr. Daha iyi anlaan ve hareket eden 

gruplarn üstünlük salamas düünülebilir. Dier türlerin tarih 

sahnesinden hzla silinmeleri bu gelimeyle balant olabilir. Dönem 

ayn zamanda Dördüncü Buzul çar. ki gelimenin çakma- 

n o döneme kadar daha yaygn tür olan Neanderthal’in sonunu 

getirdii dier tahminler arasndadr. Dünyann yeni efendisi, tüm 

hametiyle sahnededir: Homo Sapiens Sapiens = Düünen ve konu- 

an insan. Balangnda dillerin ve rklarn ayrna rastlamamaktayz. 

Fakat daha büyük topluluklar halinde plânl avck yap- 

klar, maaralar ev ve mabet gibi kullandklar, kadn toplay- 

kta erkein avckta uzmanla tahmin edilebilir. Baz arkeolojik 

bulgular, konuan türün bu temelde oldukça gelitiini kantlamaktadr. 

Fransa’yla spanya arasndaki bölgede ve Hakkâri’deki baz 

maaralardaki çizimler hayli güçlü ve bu dönemden kalmadr. ki 

13


bölgenin de Afrika ç Dou ve Bat Akdeniz üzerinden karlalan 

ilk elverili alanlar tekil etmesi genel göç teorisiyle uygunluk 

göstermektedir. 

Ana odak Yukar Mezopotamya oluyor. Toplum yeni icat ve üretim 

araçlarnda bir patlama yayor. Bir nevi neolitiin endüstri dönemi 

yaanyor. Ana kadn bu kültürde ana-tanrça katna yükseliyor. 

Büyük ihtimalle yeni toplumun oluumundaki rolü belirleyicidir. 

Anacl düzen klân toplumuna damgas iyice vuruyor. Erkekle 

çeliki yeni yeni açlmaya bayor. Simgesel dile geçilmitir. Güney’den 

Semitik ad kazanm siyah derili gruplarn artk eskisi kadar 

kolayca ana hat olan bölge üzerinden Asya ve Avrupa’ya göçleri 

zorlayor. Semitik kültürün oluumunda bu etken önemli rol oynasa 

gerek. Kuzey’den de daha çok sar ve Klderili diyebileceimiz 

gruplar bölgeye kolay geçi yapamyor. Bir kolu Amerikan Ktas’na 

(Bering Boaz’ndan, tahminen M.Ö. 12.000–7.000) geçerken, dierleri 

Çin, Orta Asya ve Dou Avrupa’da younlayor. Ortadaki beyaz 

tenli Hint-Avrupa grubu, iklim ve beslenme koullar nedeniyle ba- 

at, hegemonik rol oynuyor. Özellikle Verimli Hilal’deki grup 

hegemon gruptur. Uzun süre uygarlk aamasna kadar bu sfat 

koruyacaktr. 

Doal toplumdaki insan, kendisini birlikte olduu klan üyeleriyle 

bir bütün olarak yaatmak kuralna olmazsa olmaz kabilinden ba- 

r. Klann bir üyesi dierinden ayrcalkl bir yaam düünemez; 

klan dnda yaam düünemez. Avck yapabilir, hatta yamyamlk 

da yapabilir, ama tüm bunlar klan yaatmak içindir. Klanda yaam 

kural ‘ya hep ya hiç’ kuralr. Tüm toplumsal veriler klanlarn bu 

özelliini vurgulamaktadr. Bir kütle ve ahsiyettir. Bireylerin ondan 

ayr bir ahsiyeti ve hükmü düünülmüyor. Klânn önemi, insann ilk 

ve temel var olma tarznda yatar. mtiyazsz, sfsz, hiyerarisi 

olmayan, sömürü tanmayan toplum biçimidir. Milyonlarca yl sürmütür. 

Bundan u sonuç çkar: nsan türünün toplum olarak geli- 

imi uzun süre hakimiyet ilikilerine deil, dayanma ilkesine dayanr. 

Doay banda büyüdüü bir ‘ana’ olarak hafzasna yerletirir. 

Kendi aralarnda ve doayla bütünlük esastr. 

14


Klan, Kadn-Ana Etrafnda Oluan Bir Birliktir 

Totem belki de ilk soyut kavramlarma düzenidir. Totem dini 

olarak da deerlendirilen bu düzen ilk kutsall, tabu sistemini de 

oluturmaktadr. Klan totemin simgesel deerinde kendini kutsamaktadr. 

lk ahlak kavramna da bu yoldan ulamaktadr. Çok iyi 

bilincindedir ki, klan topluluu olmazsa yaam sürdürülemez. O 

halde toplumsal varlklar kutsaldr ve en yüce deer olarak sembolletirip 

taplmalr. Din inancn gücü de bu kaynaktan gelmektedir. 

Din ilk toplumsal bilinç formu oluyor. Ahlakla bütünlüklüdür. 

Bilinçten giderek kat bir inanca dönüüyor. Artk toplum bilinci din 

formunun gelitirilmesi biçiminde olacaktr. Din bu özelliiyle toplumun 

ilk temel hafzas, köklü gelenei ve ahlakn kaynar. Klan 

toplumu pratiiyle ne kadar bilinç gelitirse, bunu hep toteme, dola- 

yla kendi yeteneine balam oluyor. Simgesel olarak totem 

gerçeinde ise, insan topluluunun giderek baar olmas sürekli 

kutsamay da beraberinde getiriyor. Kutsama kutsaln, kutsallk ise 

toplumun gücü oluyor. 

Toplumla oluan gücün kutsall kendini daha açk olarak büyücülükte 

gösterir. Büyücülük toplumun güçlenme denemesidir. 

Mevcut bilinç düzeyi ancak büyücülük biçiminde pratikleebilir. 

Büyücülük bilimin de anasr. Sürekli doay gözetleyen, onda ya- 

am bulan, doumu tanyan kadn bu toplum (doal toplum) tarz- 

n bilgesidir. Büyücülerin daha çok kadn olmas bu gerçein ifadesidir. 

Doal toplumda olup biteni yaam pratii gerei en iyi bilen 

kadndr. Bu dönemden kalma tüm yontularda kadn izi görülmektedir. 

Klan kadn ana etrafnda oluan bir birliktir. Dourmas, çocuk 

bak onu en iyi toplay ve besleyici konumuna zorlamaktadr. 

Çocuk sadece anay tanmaktadr. Erkein henüz mülk olarak kadn 

üzerinde bir etkisi yoktur. Kadn hangi erkekten gebe kald bilinmedii 

gibi, çocuklarn hangi kadndan olduu bellidir. Bu doal 

zorunluluk, kadna dayal bir toplumsalln gücünü de ortaya koymaktadr. 

Bu dönemde kavramlalan kelimelerin ekseriyetle diil 

karakterde olmas bu gerçein dier bir kanr. Erkein daha son- 

15


ra geliecek sava ve hâkimiyeti de bu dönemdeki güçlü hayvanlar 

avlama özelliinden kaynaklanr. Fiziki özellikleri erkei 

uzakta av aramaya, klan tehlikelerden korumaya daha çok zorlamaktadr. 

Belirleyici olmayan bu roller erkein neden silik kald 

da açklamaktadr. Klân içinde özel ilikiler gelimemitir. Toplay- 

k ve avckla elde edilen hepsinindir. Çocuklar tüm klânndr. Ne 

erkek ne de kadn daha özellememitir. Bu toplum tarzna ilkel 

komünal denilmesi de bu temel özelliklerinden dolayr. 

Klan diye adlandrdz toplumsallk üphesiz ki duraan bir 

olu deildir. Türün fark (dier insanms primatlardan) gelitirmesi, 

klân toplumunun da gelimesidir. Temel sorunu var kalmaktr. 

Genel olarak da bir toplumun (binlerce topluluun toplumu) sorunu 

öncelikle var kalmak, ayakta durmaktr. Kendini toplum olmaktan 

karmak isteyen güçlere kar varl savunmaktr. Her zaman ve 

her yerde toplumlarn bu sorunu vardr. Bu savunma bazen tehlikelere, 

risklere kar öz savunma biçiminde varl korumak hedefine 

kilitlenir. Bazen elverili simbiyotik, karkl gelimeye frsat 

tanyan yararl bir ortam ve varlklar olur. O zamanda ve o yerde 

pozitif gelime hz kazanr. Türün klan veya toplumun maddi ve 

manevi kültürce zenginlemesi yaanr. Son dönem sosyolojik kavramlar 

olan ‘ben ve öteki’ ikilemini sarmalayarak anlatrsak, benler 

tehlike, risk arz eden ötekiler karnda öz-savunmaya geçer. Ya 

ötekini yener, gelimeye devam eder; ya denge durumunda kalr, 

varl korur, ama gelime yavalar; ya da yenilgiyle karlar, 

yenilgi düzeyine göre varl ksmen veya tamamen yitirir. O zaman 

kendisi olarak varlk olmaktan çkar. Baka varln nesnesi 

olur. Ya da asimile edilerek, bakas olarak var olmaya devam eder. 

Çarpk veya yozla var olmalar denilen kategoriler oluur. 

Daha somut olarak, toplumun varlk mücadelesi daha basit olu- 

um düzeylerinde bir yandan yrt hayvanlara av olmamak, dier 

yandan iklim koullarndan, yetersiz besin ortamlarndan ve hasta- 

klardan korunmak için doal koullara kar hep mücadele içinde 

olur. Tehlikeler varl tehdit ederken, elverili koullar olumlu gelitirir. 

Büyük ksm Afrika’da ve yaklak son bir milyon y da Avrupa 

ve Asya’da geçen bu serüven temel halkalarndan srl da ol- 

16


sa aydnlatlmr. Birbirine benzeyen, henüz simgesel konuma 

tarz gelitirmemi, yüz kiiye varmayan saysal nicelikteki bu 

toplumsallk, arlkl olarak biyolojik özelliklerinin de etkili olduu, 

ama daha çok topluluk pratii nedeniyle ana-kadn etrafnda oluur. 

Kümeleir. lk dillerin kadn ekli yap da bu gerçeklii doruluyor. 

Toplumun anacl karakterini göz ard etmemek gerekir. Ana-kad 

bir ef, bir otoriteden ziyade, yaam tecrübesiyle ve çocuk beslemesiyle 

doal bir ‘idari’ güç oda görmek önemlidir. lk ev düzeneine 

benzer yerleimlerde odak konumu ve çekicilii daha da artar. 

Babalk kavram çok sonradan ortaya çkan bir sosyal iliki olup, 

uzun aamalarda toplum bu kavramdan yoksundur. Miras kurumu, 

mülkiyet düzeni gelitikten sonra ataerkillie ba olarak geliir. 

Çocuklarn aidiyeti ve dayk, yani ana-kardelii daha erken ortaya 

kan kavramlardr. Besin toplay ve srl ölçüde avck, maddî 

ihtiyaçlar giderme biçimleridir. Klân üyesi olmak yaamn en 

önemli güvencesidir. Büyük ihtimalle klân toplumundan dlanmak 

veya teklemek ölümle sonuçlanrd. Klâna salam bir toplum çekirdei 

olarak bakmak gerçekçidir. Toplumun en aslî biçimidir. 

lkel komünal ana düzeninde ekonomi kültürünün temeli atlmaktadr. 

Toplayk ve avckla salanan besinler annda tüketilmekte, 

post ve liflerinden yararlanlmaktadr. Arlkl olarak anakadn 

klann düzenleyici otoritesidir. Bir nevi ilk anacl hegemondur. 

Klan toplumunun ana ilikisi ve çelikisi doal çevre koulla- 

ndan risk tekil edenlerden korunmak, elverililik, beslenme imkân 

sunanlardan yararlanmaktr. Klan kimlii bu koullarda hayatî 

vazgeçilmezlik arz etmektedir. Kar-koca mefhumu gelimemitir. 

Douran ana tannmaktadr, ama partner, çiftleilen erkek tannmayacak 

kadar önemsizdir. nsan toplumu imdiye kadar ki yaamn 

yüzde 98,5’ini bu biçimde sürdürmütür. En uzun vadeli toplum 

biçimi oluyor. Hafif yontulan talar ilk temel kullanm araçlar oldu- 

u için, bu döneme Yontma Ta Devri de denilmektedir. lkel vahet 

dönemi denildii de olur. Sosyolojik olarak benimsenen ad lkel 

Komünal düzendir. aret dili kullanlmaktadr. Dere ve göl kla- 

nda, maara ve kazk çaklan kulübelerde barnmaktadrlar. Yakla- 

k iki milyon yl yalnz Afrika’da, bir milyon yldan beri de Asya ve 

17


Avrupa ktasnda böyle yaand varsaylmaktadr. Yurt kavram, 

r, mülkiyet henüz gelimemitir. Aidiyet sadece klanla tannmaktadr. 

Klân simgeletirildiinde, herhangi bir nesneyle, totemle temsil 

edilmektedir. Kendi içinde aama, az veya çok gelimilik düzeyleri 

olsa da, dördüncü buzul dönemi sonuna insanlk bu düzen biçimi 

altnda geçi yapyor. 

Sonuç olarak klan formu, biçimi; toplumun dou, ilk hafzas, 

temel bilinç ve inanç kavramlarn gelime zeminidir. Ondan geriye 

kalan, sakl bir toplumun doal çevreye ve kadn gücüne dayal 

olmas gerçeidir; insanln var olma tarzn kendi içinde sömürüsüz 

ve baskz güçlü bir dayanmayla gerçekletiidir. nsanlk bir 

anlamda bu temel deerlerin bilekesidir. Milyonlarca yl süren bu 

toplumsal deneyimin yitip gittiini sanmak saçmadr. Doada hiçbir 

ey yok olmad gibi, toplumsal varolu tarznda bu eilim daha çok 

gücünü sürdürür. 

Ana-Tanrça’yla Birlikte Kutsanan Toplumsallk 

Dördüncü buzul döneminin yaklak yirmi bin yl önce çözülmesiyle 

Zagros-Toros sisteminde en muhteem biçimiyle oluan 

mezolitik (yaklak bundan 15000-12000 yl önceki ara dönem) ve 

neolitik toplum (12000’den bugüne) klan toplumundan daha gelikindiler. 

Ellerindeki araçlar ve yerleme düzenleri gelimiti. Nitekim 

ilk tarm ve köy devrimi bu süreçte olutu. Zagros-Toros sistemi 

baat olmakla birlikte, insan topluluklarn yaad birçok Afro- 

Avrasya mekânlarnda da (Benim yorumum, bu gelime Zagros- 

Toros neolitik toplumunun yaylmasyla olumutur) benzer toplumsal 

oluumlar balar. Toplumsal doann tarihinde muhteem 

bir çar bu dönem. Simgesel dilin halen kullanlan ana biçimlerinin 

oluumundan tarm devrimine (tohumlarn bilinçlice ekilip biçilmesi, 

hayvanlarn evcilletirilmesi), köylerin oluumundan ticaretin 

kökenine, anacl aileden kabile ve airet örgütlenmesine kadar 

birçok geliim bu tarihsel aamaya denk düer. üphesiz bu dönemin 

Yeni Ta adyla anlmas, gelikin ta araçlarn varlna iaret 

eder. nsan zekâsn aç da muhteemdir. Bugüne kadar dam- 

18


gas vuran tüm araç ve gereçlerin kullanm esaslar icat edilmi 

gibidir. Tarihin ikinci uzun süreli dönemidir. Kalan yüzde iki’den 

biri bu döneme aittir. Toplum yine esasta ahlaki ve politik toplumdur. 

Henüz hukuk ve devlet yoktur. ktidar tannmamaktadr. Ana’ya 

kutsallk atfedilmekte, kadn tanrça imgesi yükseltilmektedir. Kutsal 

tapnak ve mezar dönemine geçilmitir. Ölüleriyle ayn mekânda 

iç içe yaayacak kadar tarihsel yaarlard. Halen kalntlar bu gerçe- 

i âdeta gözümüze sokmaktadr. lkel deil gerçek, hakikî insanlarla 

kar karyayz. 

Neolitik toplumda ana-kadn etrafnda tam bir komünal toplum 

düzeni oluturulmutur. lkel sosyalizm de diyebileceimiz bu toplumsal 

düzen devleti tanmad gibi, binlerce yl yaanmr. nsan- 

k esas mayalanmas bu düzenden salam olup, eitlik ve özgürlük 

hayallerini sürekli besleyen bir cennet kavramyla hep anmak 

istemitir. 

Neolitik toplum o kadar kadn arlklr ki, erkek adeta silinmi 

gibidir. Tpk günümüzde kadn toplumda esas kuvvet olarak silindii 

gibi. Kadn bu gücünü bitki yetitirmede, hayvan evcilletirmede, 

ev kurmada, dokuma ve öütmede, çocuk dourma ve büyütmede 

elde etmektedir. Bu olaanüstü güçlenme düünce yapna 

öyle yansmaktadr ki, bugün bile tüm dillerdeki dii öesi, mitolojilerdeki 

tanrça çokluu, ana saygnl bu tarihsel dönemden 

gelmektedir. Sümer dil yap bile balangçta arlkl olarak diil 

bir karakter tamaktadr. lk kent koruyucular tanrçalardr. lk 

heykellerin tümü kadndr. Ad ve kavramlarda kadn ezici bir 

üstünlüü vardr. Avrupa ve Asya ktalar bile Grek mitolojisinde 

kadn adlarr. 

Yeni toplum arlkl olarak köy yaamna dayanrken, klan balar 

etnik balara dönüüyor. Maddi yaplanmann bu yeni biçimleri 

daha anlaml zihniyet çerçevesi olmadan yürüyemez, hatta balayamaz. 

Zihniyet dönüümü ve dili, eski klan toplumunun kimlii 

olan ‘totem’ sürmekle birlikte, neolitik toplumun simgesi ‘anatanrça’ 

figürüdür. Totem figürleri azalrken, ana-tanrça figürleri 

ortal kaplamaktadr. Ana kadn yükselen rolünü simgeliyor. 

Dinsel açdan bu bir üst aama olup, çok zengin bir kavramlarma- 

19


beraberinde getiriyor. Dilde kadn eki öne çyor. Simgesel dil 

eklerinde kadn öesi baat durumunu uzun süre koruyor. Bugün 

bile birçok dilde bu özellii bulmaktayz. Ana-tanrçayla birlikte 

toplumsallk youn bir kutsalla da bürünüyor. Yeni toplum yeni 

kavram ve adlandrma demektir. Zihniyet devrimi dediimiz süreç 

yarat gerektirdiinden, özgürlük sosyolojisine dâhil etmemiz 

gerekir. Bu sürecin youn yaand önde gelen tarihçilerin üzerinde 

birletikleri bir konudur. Binlerce olgu, binlerce zihniyet devrimi ve 

ad demektir. Avrupa’daki zihniyet devriminde daha kapsaml, orijinal 

ve yarat çaba isteyen bir patlama söz konusudur. Bugün kullandz 

tüm kavram ve bulularn büyük çounluunun bu dönemde 

yaratldklar tarihte tespit edilebilen bir husustur. 

Bilimin tespit ettii önemli bir husus, daha sonraki bir gelimenin 

bir önceki gelimeyi de içermesi gerçeidir. Ztlarn birbirini yok 

ederek gelitii doru deildir. Diyalektiin bu kuralnda olan, tez ve 

antitezin sentezde varlklar daha zengin bir oluum içinde sürdürdüü 

biçimindedir. Tüm evrim bu kural dorulamaktadr. 

Klan deerlerinin geliimi yeni sentezler içinde de sürmektedir. 

Günümüzde eitlik ve özgürlük kavramlar halen en temel kavramlar 

deerinde olmalar klan yaam gerçeine borçludurlar. Eitlik 

ve özgürlük bilinç halinde kavramlamadan, doal haliyle klann 

yaam tarznda gizlidir. Eitlik ve özgürlük yitirildiinde, toplumsal 

hafzada gizli yaayan bu kavramlar kendilerini gittikçe artan bir 

tempoda dile getirip yeniden ve üst düzeyde gelimi bir toplumun 

temel ilkeleri olarak dayatacaklardr. Toplum hiyerarik ve devlet 

kurumuna doru evrim gösterdikçe, eitlik ve özgürlük bu kurumla- 

amanszca takip edecektir. Takip eden esasta (özde) klan toplumunun 

kendisidir. 

Neolitik kültürün ideolojik ve maddi kültür olarak ayrnda 

ciddi sorunlarn olamayaca, daha çok tkanma sürecine girdi- 

inde ve uygarlk toplumunun gelimesi karnda kendini savunamadnda 

youn sorunlarla karla belirtmek durumunda- 

m. Öncelikle sürekli bak konusu yaptm ’sorunlar’ kavram 

açma gereini duyuyorum. Kullandm anlamyla kavram, ideolojik 

ve maddi kültürün artk birey ve toplum tarafndan sürdürülemez 

20


kaotik durumunu ifade etmektedir. Sorunlu halden ç ise, yeni 

toplumun anlaml yap kazandktan sonraki düzenlenmi halini 

ifade eder. deolojik kültür, çokça yorumlamaya çalm gibi yaplarn, 

kurumlarn, dokularn ne tür ilevle yüklü olduklar, anlamlar, 

zihniyet hallerini ifade etmektedir. Maddi kültür görüngü, 

olgu, kurum, yap, doku gibi kavramlarla izah etmek durumunda 

olduum ilevin, anlamn dier görünen, elle dokunulan ksm 

ifade eder. Evrensellikle bütünletirmek istersek, enerji-madde diyalektik 

ikilemini toplumsal gerçeklikte aramaya ve yorumlamaya 

çalr. 

Bu kavramlarn nda neolitik toplumun ideolojik ve maddi 

kültür öeleri arasnda yaam tehdit edecek, çatmaya götürecek 

hususlar arlkl olarak özellikle kurulu ve kurumlama aamasnda 

olumamaktadr. Toplumsal ahlak buna frsat vermemektedir. 

Toplumsal çatlaa yol açan temel etken olan özel mülkiyet gelime 

rsat bulamamaktadr. Bununla balant dier konu olan farkl 

cinsiyetler arasndaki ibölümü de henüz mülkiyet ve zor ilikisini 

tanmamaktadr. Ayrca ortak çalmann ürünü olan besin elde etmede 

de özel mülkiyet söz konusu deildir. Tüm bu hususlarda hacim 

ve say olarak büyümemi topluluklarn s bir ortak ideolojik 

ve maddî kültürleri söz konusudur. Özel mülkiyet ve zor bu yap 

bozacandan hayati bir tehlike olarak görülmekte ve ahlaklarn 

temel kural olarak ortak paylam ve dayanma toplumu ayakta 

tutan temel ilke olmaktadr. Neolitik toplumun içyap bu anlam 

ilkesi gerei son derece salam görünmektedir. Binlerce yl sürmesinin 

nedeni de bu gerçeklikten kaynaklanmaktadr. 

Toplum-doa ilikisinde de uygarlk toplumuyla kyaslandnda, 

uçurumun açlmas urada kalsn, ekolojik ilkeye uyum her iki 

kültür bakndan da güçlü bir biçimde sürmektedir. Zihniyetin 

doa yakla kutsallklar ve tanrsallklarla yüklüdür. Doa aynen 

kendileri gibi canl kabul edilmektedir. Kendilerine hava, su, ate ve 

her tür bitkisel ve hayvansal besin sunduu için tanryla e tutulmakta, 

daha dorusu tanrsalln en güçlü öesi olmaktadr. Tanr 

ve tanrsallk kavramn en güçlü nedenlerinden birinin bu gerçeklikte 

yatt younca gözlemlenmektedir. Ana-kadn çevresindeki 

21


kolektif yaam ve ona dayal kutsallk ve tanrsallk metafiziinin 

anlam bu yorumlar temelinde daha iyi anlayabiliriz. Anann doa 

gibi dourganl, besleyicilii, efkati, yaamdaki büyük yeri, hem 

maddi hem manevi kültürün baat öesidir. Erkein kocal bir 

yana brakalm, henüz toplum kolektivitesi üzerinde ’gölgesi’ bile 

yoktur. Olamaz. Toplumun yaam ekli buna izin vermemektedir. 

Dolayyla erkein hakim cinsiyet, kocalk, mülk sahibi, devlet sahibi 

gibi vasflar tamamen sosyal karakterlidir ve sonradan geliecektir. 

Toplum demek ana-kadn, çocuklar ve kardeleri demektir. 

Muhtemel koca aday erkek ise, erkek yararl kocal dnda 

bir marifetle, örnein iyi avck ve bitki ve hayvan yetitiriciliiyle 

kantlarsa üye olarak kabul görebilir. Karn erkei, çocuklarn 

babasm gibi bir hak ve duygu henüz sosyal olgu olarak gelimemitir. 

Unutmayalm; babalk, hatta analk psikolojik boyutlar hiç 

yoktur denilemese de, esas olarak sosyolojik kavram ve olgulardr, 

alglardr. 

ç ve d nedenler temelinde yorumlar gelitirmek mümkündür. 

Erkein zayfl ap baar avc ve etrafndaki maiyetiyle güçlü bir 

konumu yakalamas, anaerkil düzeni tehdit etmi olabilir. yi bitki 

ve hayvan yetitiricilii de bu güce yol açm olabilir. Arlkl gözlemlerimiz 

ise, bize neolitik toplumun d etkenli nedenlerle eritildiini 

göstermektedir. üphesiz bu etken, rahibin kutsal devlet toplumudur. 

A Mezopotamya ve Nil’in ilk uygar toplum öyküleri bu 

yakla büyük oranda dorulay niteliktedir. Kantl olarak anlattz 

gibi, gelimi neolitik toplum kültürleriyle alüvyonlu topraklarda 

sunî sulama teknikleri bu toplum için gerekli artk-ürüne 

yol açmr. Artk-ürünün büyüklüü etrafnda kentleen yeni toplum 

devlet biçiminde örgütlenmi, arlkl olarak erkek gücüyle çok 

farkl bir pozisyonu yakalamr. Artan kentleme metalama demektir. 

O da beraberinde ticareti getirir. Ticaret ise, koloniler eklinde 

neolitik toplum damarlarna szarak gittikçe artan biçimde 

metalamay, deim deerini (Neolitik toplumda nesnelerin kulla- 

m deeri geçerlidir. Deim yerine ise armaan esastr), mülkiyeti 

yaygnlap çözülmesini hzlandr. Uruk, Ur ve Asur kolonileri 

bu gerçei çok açkça kantlamaktadr. Topluluklar zihinsellikleri 

22


içinde maddi ihtiyaç nesnelerini hep aram ve gelitirmek istemiler; 

yemek, barnmak, çoalmak ve korunmak temel kayglar olmutur. 

Önce bulduklaryla yetinmek, maaralarda barnmak, göl ve 

orman kenarlarnda daha iyi korunmak, dourgan anaya öncelik 

tanmak bu temel ihtiyaçlar nedeniyledir. Avck da giderek devreye 

girer. Hem korunmak hem de etle beslenmek bu kültürü gelitirir. 

Fakat toplumsalln bandan itibaren kadn toplayyla erkek 

rlkl avck arasnda bir gerginliin, farkl kültürel evrimlerin 

gelitiini gözlemek mümkündür. ki tarafta da tek yanl gelime, 

birinde ‘aslan erkek’ dierinde ‘sr kadn’ kültürüne adm adm 

birikim salar. lk farkl ekonomik anlaylar böyle temellenir. Neolitik 

dönemde kadn kültürü zirveye çkar. Son buzul döneminden 

sonra, M. Ö. 15.000’lerden itibaren, özellikle Zagros-Toros (eteklerinde) 

sisteminde çok zengin bitki ve hayvan türleri adeta cennet 

gibi bir yaam kurgusuna yol açar. 

nsanln bu uzun tarihinde kapitalizme söylenebilecek tek 

önemli husus, avck kültürünün erkei gittikçe hegemonlarma- 

r. Tespit edilebildii kadaryla M.Ö. 10.000’lerde kallaan neolitik 

kültür kadn arlklr. Toplayk sürecinde maaradan ç- 

p yar-çadms kulübelere geçi (maara yaknlarnda), bitki tohumlar 

ekerek çoaltma giderek tarm ve köy devrimine yol açacaktr. 

Günümüzde yaplan arkeolojik kazlarla bu kültürün tüm Yukar 

Mezopotamya’da, özellikle Zagros-Toros sisteminin iç kavislerinde 

(Bradostiyan, Garzan, Amanos ve Orta Toroslarn iç etekleri, Nevali 

Çori, Çayönü, Çemê Hallan kültürü) gelitii gözlemlenmektedir. 

Artk-ürün çok srl olsa da biriktirilmektedir. 

Kurban kültürünü de bu dönemden balatmak mümkündür. 

Tanrlar denen kavramn aslnda artan verim karnda toplulukla- 

n kendi kimliklerine saygn ve ilk ifade tarzn sonucu olarak 

gelitiini gözlemek anlar bir husustur. Verimlilik hamdetmeyi 

getirir. Kayna topluluk tarzndaki evrime dayandna göre, kendini 

kimliklendirme, yüce klma, dua etme, tapnma, zihinsel dünya- 

n artan gelimesi olarak sunma tarmsal devrimle derinden balant 

kültür öeleridir. Arkeolojik bulgular bu görüü çarp bi- 

23


çimde dorulamaktadr. Daha da somut olarak ana-tanrça ve kutsal 

ana kavramlar da dorulay bir etkendir. Kadn figürlerinin yay- 

nl kantlay etkenlerin banda gelmektedir. 

Ekonomi kavram olarak olmasa bile, öz olarak belki de ilk defa 

bu tarz birikime dayandlabilir. Bilindii gibi eko-nomos kelimesi 

Yunanca aile, hane yasas demektir. Kadn etrafnda ilk yerleik ta- 

msal ailelerin domas ve çok az da olsa bata dayankl gdalar 

olmak üzere saklama, ambarlama imkân ile birlikte ekonomi domaktadr. 

Fakat bu tüccar ve pazar için bir birikim deil, aile için bir 

birikimdir. nsani olan ve gerçek ekonomi de bu olsa gerek. Birikim 

çok yaygn bir armaan kültürüyle göz koyulacak bir tehlike öesi 

olmaktan çkarlmaktadr. “Mal tamah getirir” ilkesi herhalde bu 

dönemden kalmadr. Armaan kültürü önemli bir ekonomik biçimdir. 

nsann gelime ritmiyle de son derece uyumludur. 

Kutsal Ana Kültünden Güçlü Kurnaz Erkek Kültüne Geçi 

Neolitiin ana bölgesi Orta ve Yukar Dicle-Frat havzalar bu 

temelde uygarla katlmr. Dier gerek neolitik seviyeye erimi 

gerek erimemi tüm klan topluluklar, ezici bir biçimde dtan gelen 

uygar toplum saldlaryla; igal, istilâ, sömürgecilik, asimilasyon 

ve yok etme yöntemleriyle karlalardr. Gözlemlerimiz 

tüm insan topluluklarn yaad bölgelerde bu yönlü gelimelerin 

yaand göstermektedir. Daha sonraki her alanda ve daha üst 

amalarda uygar toplumun saldlaryla toplumun kök hücresi 

sayabileceimiz neolitik toplum ve önceki dönemlerden kalm 

olanlar çözülme süreçlerine girerek, günümüze kadar kalnt olarak 

varlklar sürdürmülerdir. 

Komünal toplumun doas çözmeden, sonraki gelimeleri doru 

ele alamayaca srarla vurguluyoruz. Nasl ki hidrojen atomunu 

-bir proton ve elektronlu- çözmeden hiçbir elementi çözmenin 

gerçekçi olmayaca doruysa, toplumun kök yap için de 

komünal topluluu kavramadan toplumsal olgunun çeitliliini anlamlandramayz; 

eksik bir anlatm, dolayyla yanl bir toplumbilim 

ortaya çkar. Mitoloji, teoloji, fantastik bir toplum anlay verdi 

24


diye, yamal bohça misali bir sosyoloji de kafa karp yormaktan 

öteye sonuç vermiyor. Bu da iktidarn daha da ba alp çlgnlamasna 

yol açyor, çünkü komünaliteyi çözmeden, iktidar çözemezsin. 

Hiyerarik ve devlet iktidarn yükseldii zemin komünalitedir. 

Hiyerari, kavram olarak, kutsaln yönetimidir; bilge yan otorite 

kazanmasr. Do aamasnda ilevi olumludur. Gençlere yol 

göstermek, komün-klan sevk ve idare etmek gelimenin ileri bir 

amasr. Bilgenin bu iten yarar ise, yan sntlar kolay 

maktr. Çevresine toplanan gençlerden yetenekli olanlar tecrübesinden 

yararlanarak daha da baar olabileceklerini kavramakta- 

rlar. Dini yorumculuun ilk örnei olarak aman da yakn bir müttefik 

olabilir. amann giderek din alanndaki sözcü olmas, rahiplie 

dönüümü anlamna gelir. Erkek gençlerin av ustal bir efin etra- 

nda onlar askeri bir maiyetin prototipi haline getirir. Rahip-ef- 

Bilge ittifak yükselen hiyerariyi ifade eder. Henüz devlet kurumsallna 

ulalamamr. likiler kiiseldir. Evcil-ana etrafndaki 

güç giderek dalmaktadr. 

Kutsal ana kültünden baba kültüne geçi, kurgusal zekânn kutsallk 

zrhna bürünmesini de salar. Ataerkil sistemin bu biçimde 

kök balad güçlü bir varsaym olarak ileri sürülebilir. Ataerkil 

zihniyetin olanca görkemli ç Dicle-Frat havzasnda güçlü ka- 

tlaryla tarihen de tespit edebiliyoruz. Yaklak M.Ö. 5.500– 

4.000’lerde A Mezopotamya ç olarak tüm Mezopotamya’da 

yayld, baat toplumsal kültür haline geldiini görüyoruz. Bu 

kültüre geçmeden, daha çok Yukar Mezopotamya’nn da-ova eteklerinde 

ürün bitekliine dayal bir anaerkil toplumun M.Ö. tüm 

mezolitik ve neolitik evrelerde baat olduunu da özellikle arkeolojik 

kaytlardan çkarsamak mümkündür. Yaz kültürde de birçok 

ipucuna rastlyoruz. Kadna dayal din ve dil öeleri hayli gelikindir. 

ahsi düüncem, uygarlk öncesi toplumun asla bitirilip yok edilemeyeceidir. 

Çok güçlü olduklarndan deil, tpk kök hücreler 

olgusunda rastladz gibi toplumsal varln onlarsz mümkün 

olmadndandr. Uygar toplum ancak kendinden önceki toplumla 

birlikte var olabilir. Bu husus tpk içi olmadan kapitalizmin olama- 

25


yaca gibi bir gerçekliktir. Uygar toplumun varl uygarlamam 

veya yar-uygarla toplumlara dayanarak sürdürmesi diyalektik 

olarak da ancak mümkündür. mhalar, yok etmeler ksmen gerçeklemi 

olabilir, ama tamamyla gerçeklemesi toplumsalln doa- 

na aykr. 

Bununla birlikte tarih boyunca ayakta kalan neolitik toplumun 

ideolojik kültürünü küçümsememek gerekir. Analk hukuku, toplumsal 

dayanma, kardelik, çkarsz ve salt toplum amaçl sevgi, 

sayg, iyilik düüncesi yani ahlak, karksz yardmlama, gerçek 

deer üretenlere ve toplumu yaatanlara sayg, kutsallk ve tanrsal- 

k kavramlarn saptlmam özüne bak, komuya sayg, eitlie 

ve özgür yaama özlem gibi ölümsüz deerler bu toplumun temel 

varlk nedenleridir ve ayn zamanda toplumsal yaam sürdükçe 

varlklar asla yitirmeyecek deerlerdir. Uygarlk deerleri bask, 

sömürü, gasp, talan, tecavüz, katliam, vicdanszlk (ahlakszlk), yok 

etme, eritme gibi çok sayda toplum için gereksiz maddî ve manevî 

kültür öeleriyle yüklü olduundan, toplumdaki varlklar geçicidir. 

Bunlar daha çok hastalkl, sorunlu toplumun vasflarr. 

Demokrasinin prototipini doal toplumdaki yararl hiyeraride 

görmek mümkündür. Birikime ve mülkiyete dayanmayan toplulu- 

un ortak güvenliini, yönetimini salayan gerek ana-kadn gerek 

ya-tecrübeli erkek son derece gerekli ve yararl temel öelerdir. 

Topluluun bu öelere gönüllü saygnl yüksektir. Fakat bu durum 

istismar edilip gönüllü bamlk otoriteye, yararlk çkara dönü- 

ünce, toplum üzerinde her zaman gereksiz zor ayg ortaya çkmaktadr. 

Zor aygn kendini ortak güvenlik ve kolektif üretim 

yöntemleriyle gizlemesi, tüm sömürücü ve bask sistemlerin özünü 

tekil etmektedir. cat edilen en uursuz oluum budur. Bu öylesine 

bir icattr ki, daha sonra gelitirilecek tüm kölelik biçimleri, 

korkutucu mitolojik ve dinsel formlar, sistemli imhalar ve talanlar, 

yakp yok etmeleri beraberinde getirecektir. 

26


-KARI DEVRM- 

Ana-Tanrçann ‘Toplumsal’ Düzenine Kar Erkek Egemenin 

‘Bozguncu’ Düzeni 

Tarih M.Ö. 4.000’lerden itibaren ticaretin yaygnla göstermektedir. 

A Mezopotamya’da ilk kent devleti Uruk sitesi etra- 

nda (M.Ö. 4.000-3.000) gelien uygarla ba olarak ran’n Güneybat’ndaki 

Elam’dan Yukar Mezopotamya’da bugünkü Elâz 

ve Malatya yörelerine kadar bir tüccar kolonilemesine rastlamaktayz. 

lk sömürgecilik kap bu biçimde açyor. Daha önce de M.Ö. 

5.000-4.000 döneminde Uruk öncesi egemen kültür El Ubeyt (devlet 

öncesi ilk ciddi gözlemlenen ataerkil kültür) koloniciliine tank 

olmaktayz. Ticaret ve kolonileme iç içedir. Çanak çömlek, dokuma 

ürünleri karnda maden ve kereste arlkl eya nakledilmektedir. 

Tüccarla birlikte pazar da ekilleniyor. Eski armaan ve kurban 

sunma merkezleri yava yava pazara dönüüyorlar. Farkl bölgelerin 

ürünleri arasndaki bir nevi ilkel fiyatlandrma ayrcalna kavuan 

tüccara ilkel kapitalist diyebiliriz, çünkü fiyat tayin etme olanayla 

hiç kimsenin o döneme kadar baaramad bir mal birikimine 

sahip oluyor. 

En saf haliyle köleci devletleri ilk Sümer ve Mr toplumunda 

görmekteyiz. Sümer ve Mr köleci devlet formu toplumsal gelimenin 

zihniyet, sosyal ve ekonomik kurumlama tarzlarna köklü 

deiklikleri yerletirmitir. Doal toplumun zihniyet dünyas canl 

bir doa anlayna dayanr. Her doa olgusunun bir ruhu var sayr. 

Ruhlar canl salayan özellik olarak düünülür. Totemik din anlaylarnda 

kendilerinden farkl, hükmeden, dardan bir tanr anlay 

henüz gelimemitir. Doann ruhlaryla, yani kuvvetleriyle 

anlamaya büyük özen gösterilir. Ters dümek ölümle etir. Doaya 

temel bak aç bu olunca, olaanüstü uyum gerei ortaya çkar. 

Ekolojinin en temel ilkesine göre yaamla kar karyayz. Toplumsal 

yaamn doa güçlerine ters dümesi en çok saklan konudur. 

Din ve ahlâklar gelitirirken gözetilecek temel ilke çevreyle, doa 

27


güçleriyle bu uyum ilkesidir. Yaamn bu ilkesi o kadar derinliine 

zihinlere yerlemitir ki, bir din ve ahlâk gelenei olarak baköeye 

oturtulur. Aslnda bu doal yaamn genel bir ak ilkesinin insan 

toplumuna yerleimidir. Çevresini esas almayan hiçbir olu yoktur. 

sa süreli sapmalar da akla birlikte yeni iç ve d koullar altnda 

süreçle bütünleir; aksi halde tümüyle sistem d kalarak varolula- 

yitirirler. Ekoloji ilkesinin insan toplumundaki önemi doann 

bu temel öznelliinden ileri gelir. 

Güçlü adam karnda ilk kurban kadn olmutur. Yaamla ba- 

n daha güçlü olmas, kadnda doal duygusal zekây daha gelikin 

klar. Çocuklarn anas olarak acyla yorulu bir emekle toplumsal 

yaamn esas sorumlusudur. Yaamn farknda olmas kadar, 

nasl sürdürüldüünü de daha çok bilmektedir. Toplayr. Topla- 

hem duygusal zekânn bir sonucu, hem de doadan örenmi 

olmasn bir gereidir. Toplumsal birikimin uzun bir tarihi boyunca 

ana-kadn etrafnda gerçekletirildii, bir nevi zenginlik, deer 

merkezi rolü oynad antropolojik verilerdendir. Artk-deerlerin 

de anas olduu kestirilebilir. Esas rolünü avck olarak belirleyen 

güçlü erkek adamn bu birikime göz koymas anlardr. Hâkimiyet 

kurmas halinde yüklü avantajlar salayabilecek durumdadr. Kad- 

n cinsel obje durumundan tutalm çocuklarn babalna, bir nevi 

efendiliine geçi, dier maddi ve manevi kültürel birikimler üzerinde 

söz sahibi olmas hayli itah kabartr. Avckla kazand 

gücün örgütlülüü, ona egemen olma, ilk toplumsal hiyerariyi 

kurma ans tanmaktadr. Analitik zekânn toplumsal bünyede ilk 

kötücül amaçla kullan ve sistematik hale gelmesini bu tip olgu 

ve olaysal gelimelerde gözlemleyebiliriz. 

Toplumsal sorunun ilk defa ciddi boyutlarda güçlü erkek adamn 

etrafnda giderek kültleen ataerkil topluluklarda boy gösterdiini 

söylemek mümkündür. Kadn köleliinin bu balang, çocuklardan 

balamak üzere erkein de köleliine zemin hazrlar. Kadn ve erkek 

köleler bata artk-ürün olmak üzere ne kadar deer biriktirme tecrübesi 

kazanrlarsa, o denli kontrol ve hâkimiyet altna alrlar. 

ktidar ve otorite giderek önem kazanr. Ayrcalkl bir kesim olarak 

güçlü adam + tecrübeli ya erkek + amann ibirlii, kar konul- 

28


mas zor bir iktidar oda oluturur. Bu odakta kurgusal zekâ, zihni 

hâkimiyeti için olaanüstü mitolojik bir anlatm gelitirir. Sümer 

toplumunda tarihen de tanz bu mitolojik dünya, tanrlalan 

erkek etrafnda yeri-göü yaratanla kadar yüceltilir. Kadn 

tanrsall ve kutsall alabildiine alçaltr ve silinirken, erkek 

egemen mutlak güç sahibi olarak belletilir ve muazzam bir mitolojik 

efsane ayla her ey hükmeden-hükmedilen, yaratan-yaratlan ilikisine 

bürünür. Tüm topluma ezici bir biçimde özümsetilen bu mitolojik 

dünya, temel anlatm deeri kazanarak giderek dinselleir. 

Artk sr tanmayan bir kurgusal ve kurumsalla zihniyet biçimiyle 

kar karyayz. 

Uruk sradan bir insanlk kültürü deildir. Yeni bir mucizenin 

balangr. Uruk Tanrçasnanna’nn sesi halen tüm destanlarn, 

iir ve türkülerin ana kaynar. Bu ses bu muhteem kültürün sesidir. 

Çirkin erkein henüz lekelemedii kadn sesidir ayn zamanda. 

Uruk kültürü kendi corafyasnda çiçek açt. Pe pee kentler 

ç gibi artt. Bir kent ku olutu. Güçlü ve kurnaz adam bu 

sefer asl birikim kayna kentin artan ticari olanaklarnda gördü. 

Da eteklerine kadar tersinden bir kültürel ak balad. Neolitik 

corafyann kent tarafndan yutulmaya baland balangç sürecidir. 

Giderek klan nanna’nn sesi, etkisizleen kadn sesidir. 

Kurnaz ve güçlü adamn artk sesi de gürdü. Sümer dilinin ön takla- 

kadn cinsi karakterindedir. Bu husus dilin oluumunda kadn 

rolünü gösterir. Tanrça nanna’nn ilk zorba ve kurnaz erkek tanr 

(tanrlalm egemen erkek), Eridu kentinin koruyucusu Enki’nin 

elinden kadn icad 99 sanat türünün eserlerini kurtarmaya çalrken 

yapt sava dile getiren destan, aslnda ilk ve en etkili destandr. 

Mirasç saylan ngiltere ve Hollanda kraliçelerinin ise, sanki 

zorba ve kurnaz erkein bütün çirkinliklerinin kadnda yansl- 

sembol figürleriymi gibi biçim kazanmalar, adeta bütün uygar- 

k serüvenini özetler gibidir. 

Ataerkil kökenli mitolojik zekânn ve ondan kaynaklanan zihniyet 

kalplarn tam bir meruiyet kazandrarak baard ilk sömürü, 

bask ve kurumsal otorite düzenidir. Çeitli aamalarda birçok 

toplulukta bu gelimeye tank oluyoruz. Deik younluk ve biçim- 

29


lerde de olsa. Bask ve sömürüyü mümkün klan zekâ duygusal olamaz. 

Analitik düzeye gelmedikçe ve avck kültüründeki tuzak 

oyunlaryla bütünlemedikçe, toplumsal soruna yol açabilecek bir 

zihniyet düünülemez. Bu zihniyet esas ilevini gizlemek için sahte 

efsaneler üretmek zorundadr. 

üphesiz kurgusal zekânn duygusal zekâyla iç içe çok olumlu 

düünce gelenekleri ve kurumsall da söylemek mümkündür. 

Tüm zihniyet dünyas hiyerarik iktidarlara atfetmek doru olmaz. 

Bu nedenledir ki, çplak kavgalar kadar amansz bir zihniyet 

kalplar ve düünce savalar da bu süreçlerde younca gözlemleyebilmekteyiz. 

deolojik sava dediimiz ve dini, felsefi, etik, sanatsal 

birçok biçimde karza çkan olgu ve olaylarn kökenine böyle 

varabiliriz. Mitoloji ve dinlerde bolca rastladz çatmalar özünde 

bir ekonomik ve politik mücadeledir. Kapitalist zihniyete kadar 

ekonomik ve siyasi iktidar savalar hep mitolojik ve dini görüngüler 

örtüsü içinde kendilerini yansrlar. Devlet hiyerarik yaplarn 

kal kurumlamas temsil eder. ktidar yaplarn bireysel temsilinin 

kurumsal temsile dönüümü, tarihte uygarlk dediimiz kentlemeyle 

gelien sfsal toplumla balantr. 

Köleci devletçi toplumun oluumu bu hayati ilkeden ciddi bir 

sapmaya yol açar. Çevre, ekolojik sorunun oluumunun bu yönlü 

oluan toplumla, uygarlk balangyla s bir ba vardr. Sfl 

toplum uygarl doayla çelien toplumdur. Bu olgusal sorunun 

temel nedeni, yeni toplumun köklü bir kardevrimle oluan köleci 

zihniyet dünyas-paradigmasyla ilgilidir. Doal toplumda tüm topluluk 

üyeleri yaam bütünlüünde organik olarak yer alrlar. Herkes 

toplumun dürüst, içten bir parçasr. nanç ve duyular ortaktr. 

Yalan ve aldatmaca kavramlar hiç gelimemitir. Doayla adeta 

ayn çocukça dili konuur gibidirler. Doaya hükmetmek, kötü kullanmak, 

yeni gelitirdikleri toplum yasalar olarak ahlak ve dinlerine 

kar en büyük günah -tabu- ve kötülüktür. Yeni köleci devlet toplumunda 

ters yüz olan, bu temel dini ve ahlaki anlayr. Toplumsal 

meruiyetin salanmas zor kadar yalana da ihtiyaç göstermektedir. 

Yalnz zorla köleci sistemin yürütülmesi olanakszdr. Toplumu köklü 

inançlara balamadan sistemi sürdüremezsiniz. 

30


Ana-Tanrça’nn Toplumsal Düzenine Sald: 

Güçlü adam, Ya-Tecrübeli Erkek Ve amann ttifak 

nsanln ilk topluluk durumuna hangi tanmlama çerçevesinde 

‘doal toplum’ diyebileceimizi bundan önceki bölümde izah etmeye 

çalk. Klan tarz toplumsal örgütlenmenin zaman ve mekânda 

yaylmas, giderek çeitlilik ve hacim kazanmas doas gereidir. 

Kadn-ana etrafnda giderek büyüyen ve kimliini yetkinletiren 

toplulukta erkek boyutunda rahatszlklarn gelitiini eldeki verilerden 

tespit etmekteyiz. Kadn-anann etrafnda biriken çocuklar ve 

kadn kendine yardmc olma anlamnda daha çok yüz verdii 

erkekler dier erkeklerin kskançlna ve öfkesine yol açmaktadr. 

Daha önemlisi ana-kadn evcil düzeni gelitirmektedir. Yiyecek, giyecek 

ve dier araçsal donanmlar bu evcil düzenden toplamakta- 

r. Gözlemleri ile büyücü kadn durumuna da gelerek bilgelik kazanmaktadr. 

Bu evcil düzene ne kadar çok çocuk ve dost (yakn) 

erkek balarsa, o kadar güçlü bir ana-kadn olmaktadr. Dizginlenemez 

bir kadn kültünün gelimesi söz konusudur. Eldeki kantlar, 

daha yaygn tanrça dinsel düzeni, dildeki diil öeler, yontular anakadn 

yükselen gücünün açk göstergeleridir. Erkeklerin önemli 

bir ksm doal olarak bu düzenin uzandadr. Ana-kadn yararl 

bulmadklar ve yalar arlkl olarak bu sistemin dnda kalabiliyorlar. 

Balangçta çok zayf olan bu çeliki giderek geliir. Avn gelimesi 

erkein sava gücünü ortaya çkarrken bilgisini de arttr. 

lanan yalar bu temelde erkek egemen bir ideolojiye doru geliim 

gösterirler. Özellikle ‘amanizm’ dini bu olguyu çarp olarak 

karza çkarmaktadr. amanlar daha çok erkek rahiplerin prototipini 

temsil etmektedir. Kadnlara kar çok sistemli olarak kar bir 

hareket, ev düzeni gelitirmek istiyorlar. Daha önce ana-kadn 

gelimi evcil düzeni karnda basit kulübeler, yar-vahi gibi barnan 

erkek amanizm ile kar bir ev düzeni oluturabiliyor. amanlarla 

ya ve tecrübeli erkeklerin ittifak önemli bir gelimedir. Aralarna 

aldklar baz genç erkekler üzerinde kurduklar ideolojik güç 

31


ile topluluk içindeki konumlar giderek güçleniyor. Erkein güç kazanmasn 

nitelii daha çok önem kazanmaktadr. Hem avck hem 

de da kar klan savunma askeri nitelikte ve öldürmeye, yaralamaya 

dayalr. Bu, sava kültürünün balangr. Ölüm-kalm söz 

konusu olduunda, otorite ve hiyerariye ba olmay gerektirmektedir. 

Güçlü adam, ana-kadn kskacndan kurtulmak isteyen erkein 

etkili avck konumuyla salad güçtür. Fiziki gücü ve avck teknii 

baar av ans arttr. Bu özelliinden yararlanmak isteyen 

gençlerle kurduu birlik daha da baar olmalar getirir. Belki de 

tarihte ilk askeri maiyet bu temelde ortaya çkmr. Tarihte kadn 

karnda bariz bir üstünlüe geçmitir. Kabilenin yalaryla kurduu 

ittifak, ataerkillii anaerkillik karnda güçlendirecektir. 

Son ittifak halkas toplumun ifa dalar, mucize sahipleri 

olan amanlardr. Rahip ve büyücünün ortak fonksiyonlar tar. 

itimcidir. Belki de toplumdaki ilk uzmandr. Biraz arlatanlkla 

kark da olsa, aman uzmanl toplulukta giderek kurumlar. 

aman da daha çok erkektir. Hanedanlk inasnda bu güçlerin ittifakyla 

anaerkil düzen büyük bir darbe yer. Aralarnda youn mücadele 

verildiine dair Sümer metinlerinde izlerine rastlamaktayz. 

Erkek bu düzen altnda hem çocuklarn sahibidir, babasr; hem 

çok çocuk (güç için özellikle erkek çocuk) sahibi olmak ister, hem de 

buna dayanarak ana-kadn elindeki birikimleri ele geçirir. Mülkiyet 

düzeni gelimektedir. Rahip devletin kolektif mülkiyeti yannda, 

hanedann özel mülkiyeti de gelimitir. Çocuklarn babal bu yönüyle 

de gereklidir. Yani mirasn çocuklarna (daha çok erkee) 

geçmesi için babalk hakkarttr. 

Avckta güçlenen ve çevresinde bir grup örgütleyen güçlü 

adam, bu gücünü iyice fark ettikten ve kabul ettirdikten sonra anakadn 

evcil düzenini yava yava kontrolüne almr. Bu süreç ilk 

site devletlerin kuruluuna kadar devam etmitir. Bunun en ahane 

açklamas Sümer ehir devletlerinde görmekteyiz. Yaz tabletler 

bu gerçeklii çok çarpiirsel bir dille anlatmaktadr. Sümer ehir 

devletini balatan Uruk tanrçasnanna Destan çok çarpr. Halen 

kadn kültü ile ataerkil kültün dengede olduu bir dönemi yans- 

32


tan bu destan çok çetin geçen bir sürecin an dile getirmektedir. 

Uruk tanrças olarak, Eridu tanr olan ‘Enki’nin sarayna gidip, 

oradan daha öncesinde kendisine ait olan 104 ‘me’sini çeitli yöntemlerle 

ele geçirmesi ve Uruk’a kaçrmas bu dönemi izah etmede 

kilit bir role sahiptir. ‘Me’lerle kast edilen, temel uygarlk bulular- 

r. nanna bu bulularn ana-tanrça kadna ait olduunu, bunda 

erkek tanr ‘Enki’nin rolü olmad ve kendisinden zorla ve kurnazlkla 

çaldsrarla vurgulamaktadr. nanna’nn tüm çabas bu 

ana-tanrça kültünü tekrar ele geçirmektir. M.Ö 3.000’lerde bu destanlarn 

söylendii tahmin edilebilir. Halen ana-kadn gücünün 

dengede olduu bir dönemdir. Bu tarihlerden sonra adm adm gerileyen 

bu kült ve kültür o kadar acmaszla tabi tutulur ki, kadn 

daha sonra kendisini dönemin uygarlk merkezi (bugünün 

Newyork'u) Nippur’da ‘musakkatin’ denilen genelevde bulur. Bir 

yanda Sümer rahibi zigguratta kendisine bir harem kurarken, halk 

için de genelev oluturulur. M.Ö 2.000’lerde yazlan Enuma Eli Destannda 

tanrça Tiamat artk korkunç bir cadr ve paramparça 

edilmesi gereken kad temsil etmektedir. Korkunç bir söylem, 

gerçekletirilen mahkûmiyeti yanstmaktadr. Daha sonras tek 

tanr dinler ve burjuva toplum sisteminin bir kafese tkt tatl 

sesli ve süslü püslü kadn tamamlamaktadr. Tarihsel, toplumsal 

sistemlerde kadn içine sokulduu statünün youn bir ideolojinin 

propagandasna tabi tutulmas o kadar ilerlemitir ki, artk bizzat 

kadn zihni bile buna kader diyebilmekte ve gereklerini yerine getirmeyi 

kaderin gerei saymaktadr. Tek tanr dinler tanr emri 

saymaktadr. Yunan felsefesi kad zayflk etkeni olarak göstermektedir. 

Kaba bir madde y, erkein sürdüü tarlas gibi her 

türlü alçalt yaklam layk görülmektedir. 

Ataerkil Otoritenin Kök Salmas 

Uygarlk öncesi toplum çalarnda ‘güçlü adam’n ilk zor örgütlenmesi 

sadece hayvanlar tuzaa düürmedi. Kadn duygusal 

emeinin (göz nurunun) ürünü olan aile-klan birikimine de göz koyan 

ayn örgütlenmeydi. lk ciddi zor örgütlenmesidir. El konulan, 

33


kadn kendisi, çocuklar ve dier kan hmlaryd. Hepsinin maddi 

ve manevi kültür birikimleriydi. lk ev ekonomisinin talanyd. Bu 

temelde proto-rahip aman, tecrübe sahibi eyh ve güçlü adamn 

zor örgütünün el ele verip, tarihin ilk ve en uzun süreli ataerkil hiyerarik 

(kutsal yönetim) gücü oluturduunu tüm benzer aamadaki 

toplumlarda gözlemlemekteyiz. Sflama, kentleme ve devletleme 

aamasna kadar toplumsal ve ekonomik yaamda bu hiyerarinin 

belirleyici rol oynad açktr. 

En yetenekli kii, sözü, otoritesi en yüksek kii konumuna geliyor. 

Ana-kadn kültü karnda üstünlüünü gelitiren farkl kültürün 

balang söz konusudur. Sfl toplumdan önceki bu otorite ve 

hiyerari geliimi tarihin en önemli dönüm noktalarndan birini 

tekil etmektedir. Ana-kadn kültürü ile nitelikçe farklr. Bu kültürde 

arlkl olan toplayk ve daha sonraki bitki üretimi, sava 

gerektirmeyen barl bir faaliyettir. Erkek arlkl av ise sava 

kültürüne, sert otoriteye dayanan bir faaliyettir. 

Ataerkil toplumun hiyerarik ve otoriter yap esastr. Hiyerar- 

ik kavram, amann kutsal otoritesi ile birleen otoritenin yönetim 

anlayn ilk örneini anlamlandrmaktadr. Giderek toplumun 

üstünde yükselecek bu otorite kurumu, sfsallama yönlü gelimeler 

younlakça devlet otoritesine dönüecektir. Hiyerarik otorite 

daha çok kiiseldir, kurumlamamr. Dolayyla devlet kurumlamas 

kadar toplumda hâkimiyeti yoktur. Uyum yar yarya gönüllüdür. 

Bak toplumun menfaatleri ile belirlenmektedir. Fakat 

balayan süreç devleti dourmaya açktr. lkel komünal toplum bu 

sürece uzun süre direnir. Elinde ürün biriktiren ancak bunu topluluk 

üyeleri ile paylarsa otoritesine sayg ve bak gösterilir. Biriktirmeye 

büyük bir suç gözüyle bakr. En iyi kii birikimlerini 

datan kiidir. Halen kabile toplumlarnda yaygn olan ‘cömertlik’ 

anlay kayna tarihin bu güçlü geleneinde bulmaktadr. Bayramlar 

bile bir nevi fazlay dam törenleri olarak balamr. Topluluk, 

biriktirmeyi daha balangçta kendi üzerlerinde en önemli 

tehdit olarak görmekte ve ona kar direnmeyi ahlâk ve din anlay- 

n temeli haline getirmektedir. Tüm dinsel-ahlâksal öretilerde 

bu gelenein izlerini güçlü bir biçimde görmek zor deildir. Toplum 

34


hiyerariye ancak yararl, cömertlilii bir eyler kazandrdnda 

onay vermektedir. Bu yönlü hiyerari olumlu ve yararl bir rol oynamaktadr. 

Ana-kadna dayal hiyerarinin bu nitelii halen tüm 

toplumlarda büyük bir sayg ve otorite olarak kabul gören ‘ana’ kavramn 

da tarihsel temelidir, çünkü ana en zor artlarda hem douran 

hem besleyen baat öedir. Bu temelde oluan kültür ve hiyerari, 

otorite elbette büyük bak görecektir. Toplumsal varln 

temelini oluturmas günümüze kadar ‘ana’ kavramn gücünün 

gerçek izahr. Sanld gibi bu soyut bir biyolojik douruculuk 

özelliinden ileri gelmemektedir. ‘Ana, tanrça ana’ en önemli toplumsal 

olgu ve kavram olarak anlalmalr. Devlet olgusuna tamamen 

kapal, onu dourtmayan tüm özelliklerini banda tamaktadr. 

Bu tanmlama çerçevesinde doal toplumu insan varln balangç 

tezi olarak deerlendirmek gerçekçidir. nsanlk var olmay 

bu teze dayanarak balatmr. Ondan öncesi hayvans yaamdr. 

Sonras ise ona kartlk temelinde gelien hiyerarik ve devletçi 

toplum biçimindeki geliimdir. Zaten bu dönemin antitez karakteri 

doal toplumu sürekli bastrmas ve geriletmesinden kaynaklanmaktadr. 

Tez olarak doal toplum, insan yerleiminin tüm alanla- 

nda geçerli olduu gibi, süre olarak da baat olarak neolitik dönemin 

sonlarna (yaklak M.Ö 4.000) kadar etkin bir toplumsal sistemdir. 

Bastlm olarak da günümüze kadar tüm toplumsal gözeneklerde 

varl sürdürmektedir. Temel toplumsal kavramlarda 

da bu süreklilik açktr. Aile, kabile, ana, kardelik, özgürlük, eitlik, 

arkadak, cömertlik, dayanma, bayramlar, yiitlik, kutsallk vb. 

birçok olgu ve kavramlar bu toplumsal sistemden kalmadr. Buna 

kart hiyerarik ve devletçi toplum bu sistemi en çok gerileten, 

bastran özelliini en çok sürdüren özelliktedir. Antitez konumunu 

bu özelliinden almaktadr. ki toplumsal sistemin iç içelii de diyalektiin 

temel yasalarna son derece uygundur. 

Doal toplumdan zorunlu olarak hiyerarik ve devletçi toplumun 

gelimesi diye bir kanun yoktur. Belki bu yönlü bir eilim olabilir. 

Eilimin zorunlu, kesintisiz ve sonuna kadar olmas tamamen 

yanl bir varsaymdr. Sflarn varl kader olarak görmek, bel- 

35


ki de farknda olmadan hâkim sflarn ideologluuna âlet olmaktr. 

Bu yönüyle ezilen ve sömürülenler adna en tehlikeli bir rolü oynamaktr. 

Tarih bu tür ideolojik ve politik akmlarn âdeta istilâs al- 

nda braklmr. 

Hiyerarinin ataerkil toplumun esasta anaerkil güçle çatma- 

ndan güç ald halen yaanan etnisite toplumlarnda da bolca 

gözlenmektedir. Kadn bu yenilgi üzerine toplumsal formunda 

büyük klmalar görülmektedir. Eskiden kendisi seçici iken, artk 

mal gibi alnmaktadr. Erkei etrafnda örgütleyen, fakat otoritesini 

kaptrmamak için uzun süre direnen kadndan, geriye iradesini yitirmi, 

erkek tercihine raz edilmi bir kadn figürü, kimlii kalm- 

r. Bu sürecin kolay geçmediine ilikin dier bir örnei, anatanrçayla 

evlenen kral aday erkeklerin, kutsal evliliklerin her yldönümünde 

kutsal bir törenle kurban edilmesinde görmekteyiz. 

Birçok toplumda anna rastladz bu törenler, kadn otoritesini 

kaybetmemek için uzun süre direndiini simgelemektedir. Kurban 

törenleri simgesel olarak erkein otorite kazanp kadna hükmetmesini 

engellemeyi düzenlemektedir. 

Hiyerarik toplum balangçta gelimede olumlu rol oynasa da, 

giderek ya dalma ya da devletlemeyle sonuçlanmak durumunda- 

r. Devletle ilkel komünal toplum arasndaki geçi aamasr. Fakat 

gücünü toplumsallamasndan almaktadr. Uzun süre derinliine 

ve yüz yüze yaanmas, bu otorite biçimini özellikle etnik gruplarda 

zirveye vardrmr. Kadnlarn, gençlerin, etnisitenin dier üyelerinin 

boyun edirilmesini esas salayan hiyerarik-ataerkil toplumdur. 

En önemlisi, bu otoritenin salanma tarzr. Otorite yasayla 

deil ahlâkla yürütülmektedir. Ahlâk anlam olarak toplumun uyulmas 

gereken kural gücüdür. Bu güç zorla deil, toplumsal varln 

sürdürülmesinde hayatî rolünden ötürü gönüllüce yürütülmektedir. 

Dinden fark, kutsallk yerine dünyevî ihtiyaçtan kaynaklanmasr. 

Din de üphesiz dünyevîdir, ama kavramlarn sihirli yan ve en eski 

oluumu onu kutsalla daha fazla büründürmektedir. Daha soyut 

ve törenseldir. Ahlâk ise daha günlük, dünyevî ve gerekli pratik kurallardr. 

ç içe olmakla birlikte, ahlâk sürekli dünya ilerinin yönetimini 

düzenlerken, din inanç ve öte dünyalar kavrayna yant ge- 

36


tirmeye çabalamaktadr. Din ilkel toplumun teorisiyken, ahlâk pratii 

oluyor. Komünal toplumun hiyerariyle çatmas süreklidir. 

Biriken maddi ve manevi deerlerin topluma yeniden dönmesiyle 

daha da tekellemesi için dini ve ahlaki kurallarda çatallanma boy 

vermektedir. Ataerkil toplumun deerlerini yanstan dinsel olguda 

soyut ve tek tanr kavramna doru bir gelime yaanrken, doal 

toplumun anaerkil otoritesi çok tanrçal anlayla direnmektedir. 

Evcil ana düzeninde emek, üretim ve herkesi yaatmak için gerekeni 

verme kural esastr. Ataerkil ahlak birikimi merulap mülkiyetin 

yolunu açarken, komünal toplum ahlak birikimi ayplamakta, 

buna kötülüün kayna gözüyle bakmakta ve dalmas tevik 

etmektedir. ‘Cömertlik’ kavramn kökeni bu olguda yatmaktadr. 

Özel mülkiyete kar kolektif mülkiyeti korumaya çalmaktadr. 

Toplumdaki uyum giderek bozulmakta, gerginlik artmaktadr. Bu 

çelikinin çözümünü ya eski deerlere geri dönmekte, ya da içte ve 

ta gücünü trmandrmakta görmektedir. Bask ve sömürüye dayaliddet 

ve savan toplumsal temeli böyle olumaktadr. 

Bu çelikili sürecin varaca aama, kal zora dayal kurumsal 

otorite olarak devlettir. Devletin dou, toplumlarn tarihinde ikinci 

büyük aamadr. Tüm üretim, sosyal yaam, iktidar ve zihniyet 

yapna köklü deimler getirir. Düzensiz kabile ve airet çatmalar, 

birikim ve mülkiyeti sürekli çineyip andrd için, bulunan 

kar çare otoritenin güce dayal kurumlamasr. amandan rahip, 

bilgeden kral, eften komutan domutur. Üç olguda da kii geçici, 

kurum süreklidir. Yerleiklik süreci köyü ap kent aamasna var- 

r. Köy toplumunda balangçta komünal düzen egemendir. Köy 

neolitik toplumun temel yaam yeridir. M.Ö. 11.000-3.000’lere kadar 

süren tarmsal devrimin kutsal mekânr. Komünal toplumla 

hiyerarik toplumun uzun süre beraberliini de temsil eder. Aalk, 

beylik henüz yoktur. Evcil-anann görkemli onur abidesidir, çünkü 

eve ilikin tüm deerler onun zihninden domaktadr. Etrafta evcilletirdii 

hayvanlaryla kültürletirdii bitkiler, eine rastlanmadk 

mucizevî bir yaam sunmaktadr. Bu dönemdeki binlerce bulu, ana 

kadn eseridir. Dönem mucidi belli olmayan ‘kadn icatlar dönemidir. 

Kurnaz ve güçlenen hiyerarik gruplar bu icatlar ve ürün 

37


zenginlii üzerine göz dikecekler, gasp edecekler, konumlar kal- 

larmak için devleti douracaklardr. Zaros-Toros eteklerinde 

halen binlerce tümseklerde yaanan bu dönem köylülüünden kal- 

larak Dicle, Frat, Nil ve Pencap rmaklarn sulad ovalarda bir 

yandan ehirler kurulurken, beraberinde devlet (Polis) düzenine de 

yol açacaklardr. 

Köyle balayan ve ehirle derinleen zihniyet devrimi, kendini 

ilkin dinsel inanç kültüründe yansr. Tanrlar düzeni kendini doa 

ve insan düzeninden tamamen ve srarla ayrmaya çalr. Tanrlarn 

uzun ömürlülüü, göklerde yaadklar, bazen yer altna da çekildikleri, 

insanlar aralarna sokmadklar, canlar isterse insanlar cezalandrdklar 

gibi sfatlar yüklenirler. Sümer mitolojik tanrlarnda 

bu özellikler giderek daha da çeitlenir. ehirleri koruyan tanrlardan, 

rmak, ekin, deniz, da, gök, yer alt tanrlarna kadar zengin bir 

Panteon -tanrlar kadrosu- oluur. Bu kavramlarma düzeni doal 

güçlerle iç içe toplumda yükselen sfsal gücü temsil etmektedir. 

Yeryüzünü aralarnda paylaan hâkim sflarn varl kutsalla- 

p kallarmay esas alan bu yar-mitolojik ve dini zihniyet formu, 

kurulan yeni düzende meruiyet için yaamsaldr. Komünal 

toplumun temel inanç ve ahlâk formlar yrken, yenileri daha 

güçlü ve kal bir zihniyeti salayabilmektedir. Bu ayrm kendini en 

çok tanrça arlkl dini düzenden tanr arlkl dini düzene geçite 

gösterir. nanna-Enki, Marduk-Tiamat ayrn önemi burada yatar. 

Hiyerari ve sfsallk geliim gösterebilmitir, ama bu geliim 

bir zorunluluk deil, hiyerariyi, ona dayal devletlemeyi büyük 

zorbalk ve aldatmalarla yürüten güçlerle salanmr. Bunlar kar- 

nda esas doal toplum güçleri bitmez tükenmez bir direnme 

göstermi ve sürekli srlandlm, en dar alan ve aralklara s- 

rmlardr. Baz alan ve aralklara hiç sokulmamlardr. Tüm toplumu 

sf ve devlet hiyerarilerinden ibaret görmek, hâkim sistemin 

en temel politikas ve propagandas ile salanmr. Kader denilen 

oyun bu pratiin metafizik unvan oluyor. Bu oyuna bulama- 

din, mezhep, felsefî ve bilimsel ekol neredeyse kalmam gibidir. 

Bu da kökeni binlerce yl önceye giden rahip ideolojisinin ve tanr- 

38


krallar devletinin muazzam fizikî ve zihni bask, politika ve propagandalarn 

sonucudur. steyen bu oyuna mitoloji, isteyen felsefe, o 

da olmazsa bilimsel ekol demitir. Varlan nokta devletlemi ideolojiler 

ve bilimlerin dört dörtlük güncel durumudur. 

Hiyerarik sistemle balayan kadn içine alnd statü çözümlenmeden, 

ne devlet ne de dayand sfl toplum yaplar izah edilebilir. 

En temel yanlglardan da bu nedenle kurtulunamaz. Kadn 

bir cins olarak deil, bir insan olarak doal toplumdan koparp en 

kapsaml kölelie mahkûm edilmektedir. Tüm dier kölelikler kadn 

köleliine ba olarak gelimektedir. Dolayyla kadn kölelii çözümlenmeden 

dier kölelikler çözümlenemez. Kadn kölelii almadan 

dier kölelikler alamaz. Doal toplumun bilge kad anatanrça 

kültünü binlerce yl yaamr. Her zaman yüceltilen deer 

ana-tanrçadr. O zaman en uzun süreli ve kapsaml toplum kültürü 

nasl bastld ve günümüzün süslü püslü kafes bülbülüne dönütürüldü? 

Erkekler bu bülbüle baylabilirler, ama o bir tutsaktr. En 

uzun süreli ve derinlikli bu tutsaklk almadan, hiçbir toplumsal 

sistem eitlik ve özgürlükten bahsedemez. Kadn özgürlük ve eitlik 

düzeyinin toplumun bu yönlü düzeyini belirledii yarg dorudur. 

Daha doru dürüst bir kadn tarihi yazlmamr. Kadn hiçbir 

sosyal bilimde yeri gerçekçi olarak konulmamr. Kadna en 

saygm diyen bile, bunu ancak kadn tutkularna âlet olduu 

oranda geçerli bir hüküm olarak belirler. Kadn, cinsellii dnda bir 

insan dostu olarak günümüzde bile hiçbir erkek tarafndan kabul 

edilemez. Dostluk erkekler arasnda geçerlidir. Kadndan dost demek, 

ikinci gün cinsel skandal demektir. Bu yönlü yaklamay aan 

bir erkei bulmak veya yaratmak en temel özgürlük admlarndan 

biri olarak deerlendirilmelidir. Sümer uygar toplum modeli en az 

neolitik model kadar dünyada uygarln geliimini belirlemitir. 

Kavram olarak ‘uygarln’ ‘kültür’den fark sfsallkla balant- 

r. Uygarlk sf kültürü ve devletiyle ilgilidir. Kentlilik, ticaret, 

ilâhiyat ve bilimin kurumlamas, politik ve askeri yapn gelimesi, 

ahlâk yerine hukukun öne çkmas, erkein toplumsal cinsiyetçilii 

yeni uygar toplumun hâkim göstergeleridir. Bir anlamda bu özelliklerin 

toplamna uygar toplum kültürü de denilebilir. ki kavram bu 

39


haliyle özde kr. Ayn anlamda kullanr. Verimli Hilal kaynakl 

neolitik toplum kültürünün dünyaya yaylmasna benzer bir süreci, 

ikinci büyük yaylma izleyecektir. Bu sefer ‘uygarlk bei’ olarak 

rol oynayan Verimli Hilal topraklarnda dourup beinde büyüttükten 

sonra, yeni evlâd (artk kz deil, erkektir) dünyann yetimi 

kzlaryla evlendirerek kendini çoaltacaktr. Benzetme yerindedir. 

Neolitik kültürün yaylmasn daha çok ana-tanrça kzla- 

n dünyann ulald her alannda yetikin hale gelmesiyle kurumla 

varsayabiliriz. Erkek egemen kültürü ifade eden uygar 

toplum ise, yayld alanlarda erkek evlâdn kurumlamas anlamna 

gelecektir. Kz evlâd kendisine karlararak balayacak olan 

uygar erkein nesli hepten (kadn arlkl toplumun erkek egemenlikli 

toplum içinde eriyerek) erkekler douracak ve günümüze kadar 

uygarln erkeklii çoalarak ve güçlenerek devam edecektir. 

Tüm Kölelikler Karlalma Temelindedir 

Uygarlk toplumlarnda kurumlaan bir özellie çok dikkat çekmek 

gerekir. Toplumun iktidara yatknlk hali de diyebiliriz bu gerçeklie. 

Bir nevi kadn karlama gelenei üzerinde yeniden yara- 

lmas gibi. ktidar da toplumu kadn karlalmas gibi hazrlamadan 

varlndan emin olamaz. Kark, en eski kölelik olarak, 

ana-kadn tüm kültüyle birlikte, güçlü adam ve maiyetindekilerce 

uzun ve kapsaml mücadeleler sonunda yenilgiye uratp cinsiyetçi 

toplumun egemen knmasyla kurumlar. Bu egemenlik eylemi 

belki de uygarlk tam gelimeden toplumda yerini bulmutur. Bu 

o denli iddetli ve youn bir mücadeledir ki, sonuçlaryla birlikte 

hafzalardan da silinmitir. Kadn neyi, nerede, nasl kaybettiini 

hatrlamaz. Boyun emi bir kadnl doal hali sayar. Bu nedenle 

hiçbir kölelik kadn kölelii kadar içselletirilerek merulalma- 

r. 

Bu oluumun toplum üzerinde iki türlü y etkisi olmutur: 

Birincisi, toplumu kölelie açmas; ikincisi, tüm köleliklerin karla- 

lma temelinde yürütülmesi. Karlama sanld gibi salt bir cinsiyetçi 

obje deildir. Karlama özde sosyal bir özelliktir. Bir özellii 

40


çarmyor. Kölelik, boyun eme, hakareti sindirme, alama, yalanca 

alma, iddiaszlk, kendini sunma vb. gibi özgürlük ahlâk- 

n reddetme durumunda olduu tüm tutum ve davranlar kark 

mesleinden sayr. Bu yönüyle düürülmü toplumsal zemindir. 

Köleliin aslî zeminidir. En eski ve tüm köleliklerin, ahlâkszlklarn 

üzerinde ilevselletii kurumsal zemindir. te uygarlk toplumu bu 

zeminin tüm toplumsal kategorilere yanslmasyla da alâkalr. 

Toplumun bir bütün olarak karlalmas sistemin yürümesi için 

gereklidir. ktidar erkeklikle özdetir. O zaman toplumun karla- 

lmas kaçlmazdr, çünkü iktidar özgürlük ve eitlik ilkesini ta- 

maz. Aksi halde var olamaz. ktidarla cinsiyetçi toplum arasndaki 

benzerlik özseldir. 

Hiyerarik toplumda tecrübeli yalarn gençler üzerinde kurduu 

bask ve bamllarmadan da önemle bahsetmek gerekir. 

Jerontokrasi diye literatüre geçen bu konu bir gerçektir. Tecrübe 

ya bir yandan güçlü klarken, dier yandan yak onu gittikçe 

zayf, güçsüz klmaktadr. Bu özellikleri yalar, gençleri kendi 

hizmetlerine almaya zorlamaktadr. Zihinlerini doldurarak bu ilemi 

gelitirmektedirler. Tüm hareketlerini kendilerine balamaktadrlar. 

Ataerkillik bu olgudan da büyük güç almaktadr. Onlarn fiziki 

güçlerini kullanarak dilediklerini yaptrabilmektedirler. Gençlik 

üzerindeki bu bamlarma günümüze kadar derinleerek devam 

etmitir. Tecrübe ve ideolojinin üstünlüü kolayca klamaz. Gençliin 

özgürlük istemi kayna bu tarihsel olgudan almaktadr. Ya 

bilgelerden günümüz bilim adam ve kurumlarna kadar gençlie 

stratejik, hassas denilen bilgilerin en can al ksm verilmez. Verilenler 

daha çok onu uyuturan ve baml kallaran bilgilerdir. 

Bilgiler verildiinde uygulama araçlar verilmez. Sürekli bir 

oyalama demez bir yönetim taktiidir. Kadn üzerinde kurulan 

strateji ve taktiklerle ideolojik ve politik propaganda ve bask sistemleri 

gençler için de geçerlidir. Gençliin her zaman özgürlük 

istemesi fiziki ya sndan deil, bu özgül toplumsal bask durumundan 

ileri gelmektedir. Ayya, toy delikanl kavramlar gençlii 

küçük düürmek için uydurulan temel propaganda sözcükleridir. 

Yine hemen cinsel güdüye balamak, serkelie çekmek, ezbere kat 

41


domalara balamak, gençlik enerjisinin sisteme yönelmesini engellemek 

ve düzeni salamakla balantr. Tekrar vurgulamalm: 

Gençlik fiziki bir olay deil toplumsal bir olaydr. Tpk kadnln 

fiziksel deil toplumsal bir olgu olmas gibi. Bu iki olay üzerindeki 

çarptmalar kaynana inerek aça çkartmak sosyal bilimin en 

temel görevidir. 

Bu kapsama çocuklar da almak gerekir. Zaten kad ve gençlii 

tutsak klan, çocuklar da dolayl olarak diledii sistem altna alm 

sayr. Çocuklara hiyerarik ve devletçi toplumun yaklan çok 

çarpk yönlerini aça çkarmak büyük önem tamaktadr. Çocukla- 

n anadan ötürü doru temelde eitilmemeleri, sonraki tüm toplumsal 

gidiat çarpk ve yalanc klar. Çocuklar üzerinde de muazzam 

bir bask ve yalanlamaya dayal eitim sistemi kurulur. Çok 

çeitli yöntemlerle sistemin daha beikten bamllar haline getirilmeye 

çalr. Yedisinde neyse yetmiinde de o odur deyii bu 

gerçei dile getirmektedir. Çocuklara doal toplumun özgür yakla- 

hep bir hayal olarak brakr ve bu hayallerini yaamalarna hiç 

izin verilmez. Çocuklar doal hayallerine göre yaatmak en soylu 

görevlerden biridir. 

Ataerkil ilikinin güç kazanmasna bir zorunluluk gözüyle baklamaz. 

Organik oluumdan sanki bir kanun gereiymi gibi saf bir 

deildir. Sflama ve devletlemeye giden yolda temel bir 

amay tekil etmesi üzerinde önemle durmay gerektiriyor. Kadnana 

etrafndaki ilikinin bir güç, otorite ilikisinden ziyade organik 

dayanma tarznda olmas, doal toplumun özüne uygundur. Devlet 

otoritesine kapalr. Organik oluumundan ötürü zor ve yalana 

dayanma ihtiyac duymaz. Bu nokta amanizm’in neden arlkl 

olarak bir erkek dini olduunu da açklar. amanizm’e yakndan 

bakldnda, yanltma ve güç gösterisi ar basan bir meslek olduu 

anlar. Ataerkillik oraya yayp sflama ve devletlemeyi do- 

urmaktadr. M.Ö 3.000’ler site devletin tarihte ilk douna tank- 

k etmektedir. En parlak örnei Uruk sitesidir. Glgame Destan 

özünde Uruk sitesinin kurulu destanr. Denebilir ki, tarihin en 

büyük devrimi bu site kültürünün çerçevesinde yaanmr. 

nanna-Enki kurgusu kadn-ana toplumuyla ataerkil toplumun çe- 

42


kimesini görkemli bir iir diliyle yanstmaktadr. Glgame Destan 

kahramanlk çan her toplumda görülen örneinin ahane ve ilk 

orijinal yap dile getirmektedir. lk ehir-barbar çatmas da 

burada görmekteyiz. Kadn hala yenilmi olmaktan uzaktr, ama 

güçlü erkek, askeri maiyeti ile artk toplum üzerinde hükümranla 

adm adm allmaktadr. deolojik kurgusuyla, dinsel kurumla- 

yla ve ilk hanedanlk ve saraylaryla uygar toplumun afa atmaktadr 

ve güç gösterisi ar basan bir meslek olduu hemen anlar. 

Doal toplumun safl üzerine yaylacak kurnazca otorite için güç 

ve mitoloji özenle hazrlanr. aman artk rahipleme, din adam 

olma yolundadr. Ya atayla ilikiler ittifaka yönelir. Tam hâkimiyet 

için güçlü avcn adamlarna ihtiyaçlar vardr. Gücüne ve av 

yeteneklerine en çok güvenen grup ilk askeri çekirdee dönüme 

ilimindedir. Bu üçlünün elinde giderek deer ve yetenekler birikmektedir. 

Kadn-anann etraf kurnazlkla yava yava boaltr. 

Evcil düzen gittikçe kontrol altna alr. Önce kadn erkeklerin etkileyici 

gücü, söz geçireni iken, yava yava yeni otoritenin hükmüne 

girer. 

lk güçlü otoritenin kadn üzerinde kurulmas rastlant deildir. 

Kadn organik toplumun gücü ve sözcüsüdür. O almadan ataerkillik 

zafer kazanamaz. Daha ötesine, devlet kurumuna geçilemez. 

Ana-kadn gücünün almas stratejik bir anlama sahiptir. Eldeki 

veriler Sümer kantlanmasnda da gözlemlendii gibi sürecin çok 

çetin geçtii anlalmaktadr. Tek tanr dinlerde yanslan Lilith- 

Havva kadn figürü de sürecin özelliklerini oldukça çarp yanstmaktadr. 

Lilith boyun emez kadn iken, Havva teslim alnm kad- 

yanstmaktadr. Öyle ki, erkein kaburga kemiinden yaratld 

iddias ne kadar baml kndn da ölçüsü olmaktadr. Dier 

yandan Lilith ahsnda kadna edilen lânet, iftira, cadk, eytann 

arkada benzeri tüm küfürler büyük çekimenin varl kantlamaktadr. 

Bin yllarn bu yönlü kültürünü, düünce ve inançlar ele 

vermektedir. Kadn toplumsal alt edilii çözümlenmeden, daha 

sonraki erkek egemen toplum kültüründeki temel özellikler doru 

anlalamaz. Erkekliin toplumsal kuruluu akla bile getirilemez. 

Erkein toplumsal kuruluu anlalmadan da devlet kurumu çözüm- 

43


lenemez. Devletle balant ‘sava’ ve ‘iktidar’ kültürü doru tanmlanamaz. 

Konu üzerinde younca durmamn nedeni daha sonraki 

tüm sflamalarn sonucu olarak gelien korkunç tanr-kiilikler ve 

her türlü sr, sömürü ve can almalarna gerçek bir açklk kazan- 

rmaktr. nsanln lânetine -siyasal iktidar, devlet- kutsal paradigmasyla 

bakrsa, insanlk zihniyetinin en kirli kardevrimi gerçeklemi 

olacaktr. Gelien de bu olmutur. Buna ilerlemenin zorunlu 

etkeni denilmesi -Marksizm de dâhil- kardevrimlerin en 

tehlikelisidir. Tarihin bu açdan kesinlikle eletiri süzgecinden geçirilip 

dorultulmas salanmadkça, yaplacak her devrim ksa sürede 

kardevrime dönümekten kurtulamayacaktr. 

Önce kadn, onunla birlikte gençlerin ve çocuklarn doal toplum 

dünyasn ylmas, üzerlerinde güce ve yalana (mitoloji) dayal 

bir hiyerarinin kurulmas yeni toplumun hâkim biçimi haline 

gelirken, bu süreçle iç içe dier bir köklü kardevrim geliir: Doayla 

ters düme, tahribe yönelme süreci. Avc, sava tarz olmadan 

toplumun yaayp geliemeyecei doru bir varsaym deildir. Etle 

beslenmeyen hayvan türleri etle beslenenlerden binlerce kez daha 

fazladr. Çok az sayda tür etle beslenir. Doaya derinliine bakld- 

nda, hayvansal yaam için öncelikle zengin bir bitki örtüsü olumaktadr. 

Hayvansal gelime bitkisel gelimenin bir sonucudur. 

Diyalektik iliki böyledir, çünkü ilk hayvann yiyecek bir hayvan 

yoktur. O bitkiyle beslenecektir. Etle beslenmeye bir sapma gözüyle 

bakmak gerekir. Eer tüm hayvanlar birbirini yeseydi, canl hayvan 

türü hiç olumazd. Bu evrim kuralna da ayk bir gelimedir. Do- 

ann esasl eilimlerinden her zaman sapmalar çkar, ama sapmalar 

esas haline sokarsak, hangi türe ilikinse o türün soyu kurur. Bu 

olgunun en çarp ifadesi toplumsal olmamak kaydyla çift cinsellik 

yaayanlardaki durumdur. Herkes çift cinsel, dolayyla homoseks 

ilikisinde olursa, insan soyu kendiliinden kurur. Bu ksa izah bile 

avc ve savaa dayal toplumsal gelimenin çarpkl gayet iyi 

dile getirmektedir. 

Sadece maddî açdan deil, öldürme kültürünün manevî sonuçlar 

çok daha ardr. Hayvanlar ve hemcinslerini öldürmeyi bir ya- 

am tarz -zorunlu savunma dnda- olarak kültürletiren bir toplu- 

44


luk, artk sava makinesini gelitirmek için her türlü âlet ve kurumsal 

düzeni gelitirmeyi temel alacaktr. Devlet en temel güç kurumu 

olarak hazrlanrken, sava oklar, mzraklar ve baltalar en deerli 

araçlar olarak icat edilip gelitirilecektir. Doal ana-toplumdan çkan 

ataerkil toplumun tarihin en tehlikeli sapmas olarak gelimesi, 

günümüze kadar ki tarihin korkunç öldürme ve sömürme biçimlerinin 

de özüdür. Bu gelime, bir kader ve ilerlemenin zorunlu koulu 

olmasurada kalsn, tam bir sapma halidir. Aslann krallna benzer 

bir gelime oluyor. Yine ylan-fare diyalektiine benziyor. Daha 

imdiden devlet teorilerine ‘ylan-fare’ teorisi demek doruya daha 

yakn bir deerlendirmedir. Çou erkein soyad aslandr. Öyle olmak 

çok özlenir bir husustur. Soruyorum: “Kimi yemek için?” 

Avck ve sava kültürünün varaca durak askeri örgütlenmedir. 

Askeri örgütlenme doal, etnik toplumun dalmas orannda 

geliir. Kadn-ana etrafndaki örgütlenme soy, gen, akraba ön ilikisini 

gelitirirken, askeri örgütlenme bu ilikiden kopmu güçlü erkekleri 

esas alr. Artk bu gücün karnda hiçbir doal toplum biçiminin 

kar duramayaca açktr. Toplumsal ilikilere toplumsal 

zor -buna medeni iliki de denilmektedir- girmitir. Belirleyen güç 

zorun sahipleridir. Böylelikle özel mülkiyetin de yolu açlmaktadr. 

Mülkiyetin temelinde zorun yatmas anlar bir husustur. Zorla ve 

kanla ele geçirme benlik duygusunu a güçlendirir. likilere 

hükmetme olmadan, zor arac gelitirilip uygulanamaz. Hükmetme 

ise sahip olmayla balantr. Hükmetmenin içeriinde sahip olma 

bir diyalektik ilikidir. Sahiplik de tüm mülk düzenlerinin öznesidir. 

Artk toplulua, kadna, çocua, gençlere, verimli av ve toplayk 

alanlarna mülk gözüyle bakma dönemi açlmaktadr. Güçlü erkek 

bütün ihtiamyla ilk ç yapmaktadr. Tanr-kral olmaya az 

kalmr. aman-rahip artk bu yeni sürecin mitolojisini oluturmak 

için i bandadr. Yaplmas gereken i, bu yeni oluumu muhteem 

bir gelime olarak hükmedilen insann zihnine yerletirmektir. Meruiyet 

sava en az çplak zor kadar hünerli çaba gerektirmektedir. 

nsann zihnine öyle bir inanç yerletirilmeli ki, mutlak bir kanun 

deerinde olsun. Bütün sosyolojik veriler ‘hükmeden tanr’ kavra- 

na bu süreçte eriildiini göstermektedir. Doal topluma elik 

45


eden ‘totem’ inancnda hükmetme ilikisi yoktur. Klânn simgesi 

olarak tabusaldr, kutsaldr. Klân yaam naslsa simgesel kavramsallalmas 

da öyle yanslmaktadr. Klân örgütlenmesinin hayat 

ve kurallarna sms balanmadan yaam düünülmemektedir. 

Dolayyla varln en yüksek, en yüce yansmas olarak totem 

dokunulmaz ve kutsal saylacaktr. Hürmet edilecek, sayg gösterilecektir. 

Nesne olarak en yararl eya, hayvan ve bitkilerden seçilecektir. 

Doada klâna yaamsallk veren nesne ne ise ona inanlacak ve 

simgesi saylacaktr. Böylelikle doal toplumun dini de doayla bütünlük 

arz etmektedir. Bir korku kayna deil, güçlendirme unsurudur. 

Kiilik ve güç kazandrmaktadr. 

Yeni toplumda yükseltilen tanr ise totemi aacaktr, kamufle 

edecektir. Dalarn doruklarnda, denizin diplerinde, göklerde ona 

mekân aranacaktr. Hâkim gücü vurgulanacaktr. Yeni doan efendiler 

sna nasl da benziyor! Eski Ahit’te -dolayyla ncil ve Kuran’da- 

tanrn bir ad ‘Rab’, efendi anlamndadr. Yeni sf kendini 

tanrsallararak domaktadr. Dier tanr adlarndan en tannm 

olan olan ‘El’, ‘Elohim’, yücelik anlamna gelip, çöl kabileleri üzerinde 

yükselen atay, eyhi müjdelemektedir. Ataerkilliin douyla 

yeni tanrn dou kutsal kitaplarn tümünde çarp bir iç içelie 

sahiptir. Homeros’un lyada’snda, Hintlilerin Ramayana’snda, Finlilerin 

Kalavela’snda hep böyledir. Zihinlerde yeni toplumun meruiyeti 

salanmadan yaama ans zordur. Hiçbir yönetilen toplum 

birimi inandlmadan uzun süre yönetilemez. Zorun yönetimdeki 

etkisi anlktr. Kal inanç salamaktadr. Tarihin Sümer örnei bu 

yönlü eldeki ilk yaz orijinali içermesi açndan incelenmesi hayli 

ilginçtir. Sümerlerdeki tanr yarat harikadr. Özellikle anatanrçaln 

ylmas, ata-tanrn egemen knmas tüm destanla- 

n özünü tekil etmektedir. nanna ile Enki, Marduk ile Tiamat’n 

mücadelesi batan sona destanlar igal etmektedir. Daha sonraki 

tüm destanlara ve kutsal kitaplara yans bu destanlarn sosyolojik 

incelenmesi önümüze muazzam bilgiler sunmaktadr. Tarih bo- 

una Sümerlerden balatlmyor. Dinleri, edebiyat destanlar, hukuku, 

demokrasiyi, devleti Sümerlerin yaz tabletlerine dayal olarak 

çözümlemek, belki de sosyal bilime ç yaptrabilecek doruya 

46


yakn temel yollardan biridir. Ataerkil zihniyetin yaad bu kardevrim 

belki de tarihin yaad en büyük çarptma, saptrma giri- 

imidir. nsan, toplum zihninde öylesine kök salmr ki, halen bu 

etkinin almasn kenarndan bile geçemiyoruz. Halen Sümer rahipleri 

bize hükmediyor. cat ettikleri devlet kurumlar ve meruiyet 

ifadesi olarak kurguladklar tanrlar göz açtrmamasna bizi yönetmekte; 

temel görü açlarza, paradigmalarza hâkim olmakta- 

rlar. Albert Einstein’n “Alkanlklarn, geleneklerin gücü, atomu 

parçalamaktan daha zordur” deyii en çok da bu ilikiler için söylenmi 

gibidir. Bu söylem deil midir ki, halen uygarln, devletin 

do bei, Sümerlerin kutsal rahip saraylar zigguratlar yurdunda, 

Dicle-Frat arasnda, Irak’ta, o icatlardan beri dinmeyen acmasz 

sava ve sömürü hiçbir insanlk ölçüsüne smadan devam ediyor. 

Demek ki ataerkil toplum ve devletlemesi insanln hayrna olmas 

urada kalsn, en büyük ba belâsym. Bu yeni araç bazen kartopu, 

bazen nar topu gibi giderek etraf ykarak büyüyecek ve kutsallar 

kutsal gezegenimizi oturulamaz hale getirecektir. Eski Ahit devletin 

denizden çkan bir canavara (Leviathan) benzetir. Demek ki 

Kutsal Kitabn bir yan da büyük doruyu tespit etmi. Leviathan’la 

ba etmek en temel kayg olarak sürekli vurgulanr. Bu canavar 

kontrol edilmezse ‘herkesi yer’ der. 

Sosyal bilimlerin çounlukla ilkel komünal düzen, eski ve yeni 

ta devri, vahet düzeni dedikleri bu düzende, bana göre komünal 

anacl-toplum demenin daha anlaml olabilecei bir aamalar serisi 

söz konusudur. nsan toplumunun toplam yaam süresinin neredeyse 

yüzde doksan dokuzluk ksm tekil eden bir aama. Küçümsememek 

gerekir. Komünal anacl toplumun banda artkürün 

ve dier kültür deerlerini biriktirmesi karnda, hep yan 

banda avare avare gezen, bazen baar avck seferleriyle gittikçe 

güç kazanan güçlü ve kurnaz erkein bu toplumsal düzen üzerinde 

ilk egemenlik arayna yöneldiini çkarsamak zor deildir. Birçok 

antropolojik belirti ve arkeolojik kayt, gözlem ve mukayese, bak 

bu ihtimali güçlü kyor. 

Ataerkil toplumun aman + ya tecrübeli eyh + askeri komutan 

erkek arlkl oluumundan da skça bahsettik. Yeni bir toplum 

47


biçiminin prototipini bu geliimde aramak daha dorudur. Yeni toplumdan 

kastz, klânn hiyerari kazanma durumudur. Hiyerarinin 

kal sflama ve devlet tarz örgütlenmeye yol açmas bu bölünmeyi 

kesinletirdi. Sf ve devleti tanyan toplum açk ki nitelik 

detirmitir. Artk-ürünün armaan olmaktan çkarp deim 

mal halinde metalalarak pazarda al-veri konusu yaplmas 

bu deimin temel dinamiidir. Toplumda pazar-kent-ticaret üçlüsünün 

kal bir unsur olarak devreye girmesiyle devletleme ve 

flama daha da ivme kazanr. Zaman ve mekân koullarnda bu 

gelimenin nasl seyrettiini de skça ilediimiz için tekrarlamayacam. 

Farkl anlatmlar olarak çeitli sosyolojiler bu yeni topluma 

fl toplum, kent toplumu, devletli toplum, köleci, feodal, kapitalist 

toplumlar adyla birçok kavramla kark vermeye çallar- 

r. Sfsallk, kentlilik ve devletlilik daha bariz ve kal özellikler 

olduundan, daha çok da bu süreçlere ‘uygarlk’, ‘medenîlik’ sfat 

tanndndan, bence içeriine uygun olarak ‘uygar toplum’, daha 

saltlarak uygarlk demek uygun düer. 

Fakat dikkatten kaçmam olmal ki, uygarlk derken toplum eti- 

i açndan bir yücelmeyi, gelimeyi deil, düü ve basklamay 

esas nitelik olarak yorumluyoruz. Uygar toplum eski komünal anacl 

deer yarglarna, yani ahlâk anlayna göre büyük bir dü anla- 

na gelmektedir. En eski bildiimiz dil olan Sümercede bu iliki 

çarp biçimde dile gelmektedir. Amargi kelimesi hem özgürlük, 

hem anaya ve doaya dönü anlamna gelmektedir. Ana, özgürlük ve 

doa arasnda kurulan özdelik çarp ve doru bir alglamadr. 

Uygar toplumu ilk defa tanyan Sümer toplumu, henüz çok uzak 

olmad eski topluma veya komünal anacl topluma Amargi kelimesi 

ile özlem duymaktadr. Bu toplumsal altüst oluu Sümer orijinalinde 

izlemek hem mümkün, hem çok çarp ve öreticidir. 

Ziggurat Sisteminde Kadn ve Aile Gerçei 

Sümer rahibinin devlet benzeri kurumlamaya giderken, yaptklar 

devleti anlamak açndan bizlere belki de en gerçekçi bilgileri 

vermektedir. Önce ziggurat adl tapna kurmakta, onu göe do- 

48


ru yükseltmekte, üst kat tanrya alt kat kullarna adamaktadr. Ara 

bölmeleri orta sf temsilcilerine açmaktadr. Tapnan etrafndaki 

evler, araziler bir eki durumundadr. Üretim teknolojilerini tapna- 

n bir bölümünde depolar. Verimli üretimin hesaplar özenle yapar. 

Açk ki, bu kurulu yeni bir toplumdur. Hem de daha önceki hiyerarik 

ve doal toplumun unsurlarn bir özeti gibidir. Hem bu 

toplumlarn hem de yeni toplumun kuruluunda yararl olabilecek 

parçalar alr; yararl olmayan, engel tekil eden parçalar ise 

lar. Tam kutsal bir toplum mühendisi gibi çalyor. Arac kurduktan 

sonra balangçta herkes memnundur. Bayram hali söz konusudur. 

Büyük çark kurulmutur; Dicle-Frat sularyla âdeta döndürülerek 

tarihte ilk defa en bol ürünü yaratmaktadr. nsanlk için bundan 

daha büyük bayram m olur? En büyük tanrsallk bu düzenleme 

deil de nedir? 

Rahip Zigguratn en üst kat giderek saylar azalan tanrlara 

verirken, bu kat son derece gizli tutar. Kendisi (barahip) dnda 

kimsenin çkmamas kayt altna alr. Bu taktik yeni dinsel gelime 

için önemlidir. Hem insanlarn sayg, merak, hem de baml- 

gelitirir. Barahip burada tanryla bulutuunu, konutuunu 

sürekli topluma yayar. Tanrn sözünü duymak isteyen, barahibin 

‘sözüne’’ bakmalr, çünkü o, tanrn tek yetkili sözcüsüdür. Bu gelenek 

olduu gibi brahim’i dinlere de geçmitir. Hz. Musa Sina-Tur 

Da’nda tanryla konuup ‘ON EMR’ almr. Hz. sa’nn dier ad 

‘TANRI SÖZCÜSÜ’dür. Birçok defa o da tanryla konuma denemesine 

girmitir, ama eytan bu giriimi boa çkarmr. Fakat sonunda 

baaracaktr. Hz. Muhammed’in Miraca ç, ayn gelenein slâm’la 

devam ettiini gösterir. Üst kat, Grek-Roma dininde Panteon 

olarak daha görkemli olarak düzenlenecektir. brahimî dinlerde ise 

Havra, Kilise ve Cami olarak daha da görkemleerek yeniden düzenlenecektir. 

Toplumdaki din sn artan rolü çok açktr. 

Barahip tanr katnda-evinde düünce younluunu baaran ki- 

idir. Yeni toplumun düzenlenmesinin etkili olmas için, tanryla 

diyalogunda geçen sözlere göre olmas son derece önemlidir. Tanr 

temsilleri için ilk defa baz heykeller de bu kata yerletirilmektedir. 

Bu bulu insan merak daha da artr. Kavramsal tanrn simge- 

49


sel putlar, figürleri gerekli görülür. Zaten dönemin insan bellei bu 

tip soyut kavramlarla düünmekten çok, figürlerle zihni tasarya 

hepten yatkndr. Figürsel olmayan düüncenin, yani sözel, soyut 

düüncenin anlalmas çok güçtür. nsan topluluklar iaret dilinin 

(bir nevi figür ve beden dili) etkilerini younca yaamaktadrlar. Dolayyla 

figürlü, putlu tanr kavramlamalar son derece anlardr. 

Ana-tanrça döneminden kalma çok sayda man kadn figürü daha 

mütevaz olup, üreten-bereketli ana-kad temsil etmektedir. 

Zigguratn üst katn demek ki ilk tanr evi, panteon, kilise, havra, 

cami, cemaâ (üniversite) örnei olmas son derece öreticidir. 

Zincirlemesine birbirine ba bu tarihsel oluumlar toplumun kutsal 

hafzas, kimlii anlamna da gelmektedir. 

Rahibin ikinci önemli ii toplum mühendisliidir. Hem yeni toplumu 

plânlamakta, ina etmekte, hem bizzat yönetmektedir. Bu görev 

bizzat rahiplerin kat olan Zigguratn ikinci katnda yürütülmektedir. 

Tanr vekilleri olarak barahip sorumluluunda kutsal bir 

fa kadar çoalacaklardr. Her kentin yönetici aznl olarak ilk 

hiyerarik (kutsal yönetim) kast oluturacaklardr. Rahiplerin ilk 

profesör taslaklar olduunu bouna söylemedik. Maddî deerlerin 

üretimini birinci kattaki adamlarna (kullamann balang) yapt- 

rken, kendileri esas olarak tanryla birlikte bilimle ve onun düzenlenmesiyle 

uramaktadr. Yaz, matematik, astronomi, tp, edebiyat 

ve tâbii ki ilâhiyat biliminin temelleri orta kattaki rahip odalarnda 

atld. Orta kat ayn zamanda okul-üniversitenin ilk taslar. Tanr 

kat mabetlerin, rahip kat okullarn prototipidir. Bu faaliyette üphesiz 

büyüyen kent toplumunun ilerini yönetmek baca etkendir. 

Maddî faaliyetlerin kendi bana, yani Marks’n yorumuyla ‘özgür 

emekçilerle hiçbir zaman yürütülmediini iyi anlamak gerekir. Kapitalist 

dönem de dâhil, hiçbir sfl toplumda özel veya kolektif mülk 

sahiplerinin özgür emekçileri olamaz. Bask ve meruiyetle kulla- 

lmayan hiçbir insan, bakalarn mülkünde özgürce çalmaz! 

Rahipler yönetim ilerini önemli oranda meruiyetle salamaktadr. 

Bundaki en büyük hünerleri tanr sözcülüü ve bilim tekelcili- 

idir. Tanr sözcülüü ve bilimsel bulular kendilerine muazzam bir 

yönetim gücü vermektedir. Unutmayalm, kapitalizmde bile BM 

50


GÜÇTÜR. Bu bilimin temellerinin neolitik toplumda özellikle Tel 

Halaf döneminde (M.Ö. 6.000-4.000) saland hatrlatalm. Anakadn 

tanrçalarn katklar bu dönemde belirleyicidir. Tüm bitki, 

evcil hayvan, çömlek, dokuma, öütme, ev, kutsallk evi konularnda 

ana-kadnlarn ilk öretmen konumu iyi anlalmalr. Ana tanrça 

nanna’nn erkek Tanr Enki’yle mücadelesinde iddias, yüz dört 

(104) büyük icadn (Me) sahibinin kendisi olduunu, bunlar kendisinden 

çald Enki’ye srarla söylemesinin altnda yatan gerçei 

gayet iyi anlatmaktadr. Yani çou buluu ana-kadnlar yapt. Erkek 

yöneticiler bunlar kendilerinden çaldlar. Uygarlk aamasn biraz 

da bu temelde ina edildiini göreceiz. 

Rahiplerin katklar küçümsenemez. Uygarln bilimsel temellerinde 

icat ettikleri yaz, astronomi, matematik, tp ve ilâhiyatn rolü 

kesindir. Bilimi balatan süreçte Sümer rahiplerinin yerinin baat 

olduunu söylemek yerindedir. 

Tarihte bilindii üzere ilk Sümer krallarna rahip-krallar denmesi, 

gerçekliini bu anlatmda bulmaktadr. Rahip-krallar kent toplumunun 

ilk krallarr. Her kentin ilkin bir rahip kral vardr. Bilim ve 

ilâhiyat temelinde saladklar meruiyet krallk yönetimlerinin esas 

nedenidir. Bu durum ayn zamanda zayf yanlar tekil edecektir. 

Belli bir dönem sonra hanedanlklar dönemine geçilecektir. Bunda 

ise hanedan ban ittifak ettii ‘güçlü adamn’ etrafndaki askeri 

maiyet temel rol oynayacaktr. Zor ‘rahip oyununu’ yenecektir. 

En altta çalanlar kat bulunmaktadr. Belki de ilk köleler, serfler 

ve içilemenin temellerini attklar için, bu ‘birinci kat çalanla- 

’ iyi kavramalz. Nereden ve nasl salandlar? Zorun ve 

iknann rolü nedir? Hangi topluluktan ve neyin karnda salanmaktadr? 

çlerinde kadnlar var mr? Kadnlar ve aile’nin rolü 

nedir? Bu sorular yantlamak önemli aydnlanma salayacaktr. 

lk çalma gruplarn oluumunda muhtemelen rahibin ikna 

gücü bata gelmektedir. Yaptklar ilk üretim düzenlemesinde sulamayla 

birlikte artan besinlerin çalanlar geldikleri yere göre daha 

iyi besledikleri düünülebilir. Artan nüfus ve göçlerle birlikte kabile 

çatmalar sonucunda kabilesiyle anlamazla düenler tapna 

kurtulu çaresi olarak görmü olabilir. Dier bir etken, tapnak ina- 

51


nda ve üretiminde çalmann kutsall çok daha önemli bir rol 

oynayabilir. Her aile ve kabilenin belli srlar dâhilinde çocuklar 

tapnan hizmetine vermeleri Ortadou geleneinde çok görülmektedir. 

Tapnak angaryas genel bir kategoridir, hatta bir onur payesi 

bile vermektedir. Tapnakta çalanlar toplumda daha onurlu karlanmaktadr. 

Bir nevi Hristiyan manastrcna benzetilebilir. Tarikatçkla 

da benzer yönleri vardr. eyhin mülkünde çalmak 

onur ve sevap verir. 

Zigguratlar kolektif çalmann ilk ve saf örneini tekil etmeleri 

açndan dikkat çekicidir. Örnein Max Weber gibi baz sosyologlar 

‘Firavun sosyalizmi’ olarak deerlendirmektedir. lk komünist uygulama 

örnei olduklar açktr. Zanaatkâr topluluklar da çalan grubuna 

dâhildir. Hep birlikte bir fabrika üretimini andrmaktadr. 

Ürün fazlas depolanmaktadr. Ktla kar iyi bir sistem olduu 

açktr. Bu iletme ekli rahiplerin gücünü olaanüstü artrmaktadr. 

Hiçbir aile veya kabile bu etkinlie ulaamaz. Tüm aile ve kabileleri 

an bir topluluk ve güç söz konusudur. Yeni toplumun ve devletin 

rüeym hali olduunu Zigguratlar kadar hiçbir örnek açk sunmaz. 

Bu üst toplumun mekân kent olmaktadr. Medeni, sivil, uygar 

toplum da denilen bu mekân insanln zihniyetinde olduu kadar 

maddi üretim yapnda da büyük devrimci deiklikler getirmektedir. 

Daha dorusu, doal topluma göre büyük bir kardevrimin 

temelini tekil etmektedir. Kent-devlet zihniyeti henüz çözümlenmi 

olmaktan uzaktr. Akl düzenini, yaz, birçok zanaat, sanat gelitirmitir. 

Ancak ne pahasna? Kent devrimi mi, kardevrim mi yar- 

, üzerinde kapsaml düünmeyi gerektirecek kadar önemini halen 

korumaktadr. Unutmamak gerekir ki, bata büyük tek tanr 

dinler olmak üzere birçok tarihi ç, bu yaplanmaya kar gelitirilmitir. 

nsan soyunu içine soktuu cendere cennetten çok cehenneme 

benzemektedir. Daha dorusu çok azna cennet, ezici çounlua 

cehennem yaam getirdii, günümüze kadarki örnekleri açklay 

niteliktedir. Kent-devlet toplumu her bakmdan hâkimiyet, 

mülkiyet, bask davet eden bir içerie sahiptir. Doal toplum insan- 

bu düzene alrmak kolay olmamr. Bir yandan tüm kent insanlarn 

zihnine korkutucu tanrlarla hükmetmek, dier yandan 

52


kad batan çkar bir araç halinde sunmak -lk fahielik- bu sistemin 

olmazsa olmazlarr. Kulluu benimsetmek günlük denetim 

kadar ancak bu köklü kurumlarla mümkün olmaktadr. ki kurum da 

köklü afyonlama özelliklerini tarlar. 

Entrikac, yozla, fahie vs. sfatl kadn gerçeinin acmasz 

sorumlusu erkektir. Hiçbir kadn kendi halinde kaldkça entrikack, 

fahielik yapma gerei duymaz. Fizii, biyolojik varl buna uygun 

da deildir. Entrikacn ve fahieliin gerçek yarat erkektir. 

Bilinen ilk genelevi Sümer bakenti Nippur’da M.Ö 2.500’lerde 

‘musakkatin’ adyla açann erkek iktidar olduunu biliyoruz. Buna 

ramen utanmadan sanki fahielik kadn yaratym gibi bir yakla 

sürekli canl tutar. Kendi eserini, dourduu suçluluu kadna 

mal ederek, sahte bir namus anlay gelitirerek olmadk lanetlenme 

ve daya, katliam kadndan eksik etmez. Bu ilave tanmlamadan 

çkarabileceimiz sonuç, erkein öncelikle ideolojik saldna 

kar yetkin durmadr. Erkek egemen ideolojiye kar kadn özgürlük 

ideolojisiyle, feminizmi ve kaynakland kapitalizmi aarak silahlanp 

mücadele edilmelidir. Erkek egemen iktidarc zihniyete 

kar kadn özgürlükçü doasal zihniyetini yetkin kp öncelikle 

ideolojik alanda kazanmay iyi bilmek, tam salamak gerekir. Unutmamak 

gerekir ki, geleneksel kadns teslimiyet fiziki deil toplumsaldr. 

çerilmi kölelikten gelir. O halde öncelikle ideolojik alanda 

teslimiyet düünce ve duygular yenmek gerekir. Ziggurat sisteminde 

kadn ve ailenin konumuna ne oldu sorusu da önemlidir. 

Ana-tanrça dininin Ziggurat rahip dinine muhalefeti Sümer metinlerinde 

bolca izlenmektedir. Muhalefet çeitli biçimler sergilemektedir. 

Kadn rahibeler kendi arlklar altnda tapnaklar ina etmektedirler. 

Neredeyse her kentin bir kadn koruyucu tanrças 

vardr. Çarp örnek Uruk Tanrças nanna’nn serüvenleridir. lk 

Sümer ehir devleti olarak tarihte anlam bulan Uruk (bugünkü 

Irak’n ad Uruk’tan gelse gerek) incelenmeye deer bir örnektir. lk 

erkek Kral Glgame’in kenti olmas açndan da ünlüdür. Muhtemelen 

Uruk ilk ehir-devlet örneidir. M.Ö. 3.800–3.000 yllar tarihte 

Uruk dönemi olarak geçer. Kurucu Tanrça’nn nanna olmas, 

eskiliini ve ana-kadn rolünün halen baat olduunu yanstmak- 

53


tadr. Uruk’un Eridu’ya (Tanr Enki’nin kenti. Belki de ilk rahip devleti) 

kar mücadelesi destansr. nanna ve Enki ahsnda kadnerkek 

mücadelesinin güçlü somut örnei kadar destans yan da 

göstermektedir. Kadn tanrça figürü zamanla azalr. Babil döneminde 

kesin bir yenilgiye dümü gibidir. Kadn köle olduu kadar 

resmi, genel ve özel fahie’dir artk. 

Zigguratlarn bir ksmnda kadnlarn ak nesnesi olarak rol oynadklar 

bilinmektedir. Hem de en iyi ailelerin kzlar için ak nesnesi 

rolü onur payesi tamaktadr. Seçkin ve ayrcalkl kzlar oraya 

alr. Rahip düzeninde kadn sunumu muhteemdir. Zigguratlarda 

bir saray düzeninde her tür güzellik eitimlerinden geçmektedirler. 

Baz etkinliklerde (sanat, müzik) ustalamaktadrlar. Civar bölgelerin 

seçkin erkeklerinin beenisine sunulmaktadrlar. Bazlaryla 

anlaklarnda evlendirilmektedirler. Bu tarzda tapnan hem geliri, 

hem etkinlii çok artmaktadr. Tapnaktan kadn almak ancak 

soylu aile erkeklerine nasip olmaktadr. Ayrca tapnak eitiminden 

geçtikleri için, bu kadnlar tapnak etkinliini yeni kabileler içinde 

temsil ederek yeni toplum-devlete balamaktadrlar. Kadnlar bir 

nevi yeni rahip toplum-devletinin en verimli ajanlar durumundadr. 

Bu bata srail olmak üzere, halen devletlerin etkin olarak kullan- 

klar bir yöntemdir. Kadn bu biçimde kolektifletirilmesi, ‘genelev’ 

sanatn prototipidir. Kadn dütükçe, tapnaklarn soylu tanrça 

ve ak kadnlndan ‘genelev’in çaresiz, kendini pazarlayan ‘içisine 

dönüecektir. Sümer toplumu bu açdan da ilk olma onuruna 

veya onursuzluuna sahiptir. 

Uygarlk Gelenei Kad ‘Erkein Tarlas’ Olarak Yarglar 

M.Ö. 2.000’lerin balarna kadar uygarln sistem olarak dou- 

u ve geliimi çok kanl, sömürülü, kent kurmal ve ykmal, ittifakl, 

kolonili, hegemonik karakterde oluyor. Kölelerin karn tokluuna 

çal verimli sulak topraklarda tarmla birlikte komu ehir ve 

neolitik bölgelerle ticaret ve zanaatkârlk büyük artk-ürün üretiyor. 

Bu üretim, yani maddi kültür üzerine kurulan uygarlk sistemi, muhteem 

bir manevi kültür ina ederek kendi yönetici gruplar tanr- 

54


larken, çalan kölelerini de tanrlarn d olarak ayor. 

yi anlalmalr ki, do efsanelerinde maddi hayatn böyle yans- 

lmas çok nettir. Yarat ana-tanrça ise, erkein sa kaburga kemiinden 

yaratyor. Efsaneler hayli ilginç, ana kadn da kesin 

bamlla çarp yansyorlar. Yaam artk bu efsanelerin 

tekil ettii dille anlap yorumlanacaktr. 

Gerçek maddi hayat ise, günümüze kadar kendi dilini ve yorumunu 

yaratamadan, ancak bazen ‘Ezop diliyle’ baz eski gerçeklerden 

bahsetmek isteyecek, ama o dili de kimse anlamadndan dilsizliini 

ve anlam yitikliini yaayacaktr. Unutmayalm, hala gerçekliin 

dili ve anlatm kabiliyeti yaratlamamr! 

Mitolojik olarak yapt dönüüm, Marduk’un tanr olarak yükseliinde 

kendini gösterir. ‘Enuma Eli’ bu dönemden kalma en önemli 

destandr. Marduk, ana-tanrçann iyice kötülendii, erkek-egemen 

kültürünün simgeletirildii ve tanrsallald kültür ba tanr 

rolündedir. Yunan kültüründe Zeus, Roma kültüründe Jüpiter, Hint- 

Avrupa kültüründe Aryen kaynakl Gudea (Germenlerin Gotlar ve 

Tanr= Got ayn kökenden gelir, Kürtçe de halen kullanlan Xwadê 

ayn kökenden gelir), Arap kültüründe Allah, Hintlilerde Brahman, 

Çinlilerde Tao ayn tanrsal ku temsil ederler. 

Ortak uygarlk aamas ve kültürel benzerlikler, bu dönemde en 

çok temel simge olarak toplumu temsil eden tanr adlandlmala- 

nda kendini gösterir. sim olarak bile hepsinin yaklak M.Ö. 

2.000’lerde ortaya ç tesadüfî deildir. Temellerindeki derin ve 

ortak kültürden kaynaklanmaktadr. Simgeletirilmi biçimiyle 

(ana-kadn ev ekonomisinin artk zorba ve kurnaz erkek tarafndan 

gasp ediliini) erkek egemen kültürü tanrsallalmaktadr. Temel 

ana-tanrça ad Aryence Star, Sümerce nanna, Hititçe Kibele, 

Semitikçe tar, Hintçe Kali giderek sönükleirken, ad geçen erkektanr 

adlar yüceltilmektedir. Kadn toplumsal zemin kata çekili- 

inde M.Ö. 2.000’ler dil ve kültür açndan da önemli bir yenilgi ve 

lamay yansrlar. Uygarln maddi ve manevi kültüründe 

erkek ve kabile köleliinden önce gelen cins olarak kadn köleliinde, 

kadn gerçekten en derin, zemin kat kölelii olarak yenilgili, aa- 

lanm, sesi soluu kesilmi, lânetlenmi, ölümcül bir statü altna 

55


alnmr. Kark ve üzerinde srsz yetki sahibi olarak erkek-koca 

bu kültürel zemin üzerinde yükselir. Araplarda ve ayn kültürel zemini 

paylaan Ortadoulu toplumlarda kadnlarn halen devam 

eden statüsü bu deerlendirmeyi dorulamaktadr. Namus cinayetleri 

bu kültürün küçücük bir unsurudur. 

Ana-tanrçalk daha sonra Sümer rahip tanrlaryla büyük sava 

verecektir. Özellikle kurnaz erkek tanr ‘Enki’yle kadn tanrçann 

ba figürü ‘nanna’ arasndaki çekime Sümerik destanlarn ba konusudur. 

Bu kavgann temelinde, ana-kadn önderliinde Yukar 

Dicle-Frat havzasndaki köyler etrafnda younlaan, sömürüye yer 

vermeyen neolitik köy toplumuyla, yeni türemeye balayan rahibin 

ina ettii, ilk defa sömürüye açk kent toplumu arasndaki her düzeyde 

çekime ve kavgaya olanak veren çkar farkl yatmaktadr. 

Tarihte ilk defa ciddi ‘toplumsal sorun’lar domaktadr. ki toplumun 

yönlendirici güçleri arasndaki kavga üphesiz toplumsal sorun 

kaynaklr. Fakat tarihte gördüümüz gibi, bu kavgann dili, kavramlar 

o dönemin zihniyet biçimleri tarafndan belirlenir, çünkü 

bugünkü zihniyet biçimleri yoktur. Toplumun kendisi yar-tanr bir 

kimlikle ancak ifade edilmektedir. nsan zihni soyutlanm bir kimlik 

anlayndan çok uzaktr. 

nsan zihni o dönem doay canl zannetmektedir. Doa, tanr ve 

ruhlarla doludur. (Bugüne göre geri deil, bana göre ileri, doruya 

yakn bir yorumdur.) Onlara dokunmak tehlikeli sonuçlar verebilir. 

Hepsinin kutsallklar vardr. Büyük özen ve saygyla yaklamak 

gerekir. Gösterilecek en ufak bir saygzlk felâket getirebilir. Dola- 

yla onlar kzdrmamak için adaklar, kurbanlar sunmak gerekir. 

Kurbanlarla kutsallar, tanr honut etmek o denli önem kazanr 

ki, çocuk ve genç oul ve kzlar kurban etmek uzun süre bir gelenek 

halini alr. Dehet verici bir gelenek, ama bununla toplumun 

ayakta tutulduuna inanlmaktadr. Rahip ve rahibeler tarafndan 

bu gelenek uzun süre saptlacaktr, ama özünün kutsallk ve korunmayla 

da ilgili olduu kesindir. nsan topluluklar arasndaki her 

tür iliki, bu kutsallar ve tanrlar arasndaki iliki ve çeliki olarak 

ifade edilmektedir. Zihin ve dil böyle ina edilmitir. Bugünün ‘pozitif 

bilim dili’ yoktur. nsanlk bu yeni pozitif bilim dilini -daha do- 

56


rusu dinini- son iki yüz yldr tanmaktadr. Tarihi yorumlamaya 

çalrken bu gerçei asla göz ard etmemeliyiz. 

Doal toplum bir yanyla ekolojik toplumdur. Toplumu içten kesen 

güç, doayla anlaml ba da keser. çten kesilme olmadan ola- 

and bir ekolojik sorun domaz. Anormal olan, tüm doal süreçlerde 

yaanan anlamln uygarlk toplumunda yitimidir. Sanki 

çocuk ana memesinden kesilmi gibi bir hal doar. Duygusal zekâ- 

n büyüleyicilii yava yava silinir. Vicdan ve doann dilinden 

kça uzaklaan analitik zekâ, kurgulad yapay dünyasnda gittikçe 

çevreyle olan çelikisini gelitirir. Yaamn doayla ba puslanr. 

Bunun yerine soyut fikirler, tanrlar geçer. Yarat doa yerini yara- 

tanrya brakr. Ana efkati olarak anlalmas gereken doa, 

zalim doa damgas yer. Artk dilsiz ve zalim doaya yüklenmek 

insan kahramanl haline gelecektir. Hayvanlar ve bitkilerin her tür 

dengesiz imhas, toprak, su ve havasn kirletilmesi, sanki insan 

toplumunun en temel hakkym gibi alkanlk kazanr. Doal çevre 

artk ölü, umut vermeyen geçici bir yaam alan olarak körletirilir. 

Canl doann srsz umut kayna doa, artk kör, anlayz, kaba 

madde yndan baka bir ey deildir. 

Köleciliin tam bir maddi kültür sistemi olduu kesindir. nsan- 

n düürülmesi bu sistemin esas özelliidir. Bu kadar derinliine 

dü hiçbir canl dünyasnda gözlenmez. Vicdan çöküüne bu denli 

elverililik, maddi kültürün görkemi ve çekiciliiyle yakndan balantr. 

Halen bu kültürün dev antlar, yaplar karnda ürpermemek, 

dier yandan hayranlk duymamak olas deildir. nsan 

tanrlamas ancak bu kadar olabilir. Fakat insan tanrlamas insanlar 

hedeflediinde felâkete dönüür. Tanrlar için geri kalanlar kuldur. 

Toplumsal yarlmadaki, dolayyla mücadeledeki hiçbir çeliki 

ve mücadele açktan bu denli boy göstermemitir. 

Düü daha iyi kavrayabilmek için Yunan klâsik kültüründeki 

‘olanck’ olay doru çözümlenirse son derece öreticidir. Kadn 

köleliiyle ba sadece cinsellie sunum eklinden ibaret deildir. 

Ayn sosyal olguyu paylaklar için ba çarpr. 

Uygarln büyük aamalarndan biri saylan Yunanllarda gençler 

resmen tecrübeli bir erkee ‘olan’ olarak sunulurdu. Uzun süre 

57


bunun nedenini çözememitim. Sokrates gibi bir filozof bile “Önemli 

olan olann sürekli kullanlmas deil, efendisinden terbiye görmesidir” 

der. Buradaki mantk, gaye gençlerin olan olarak sürekli kullanlmasndan 

ziyade, kadns özelliklere hazrlanmasr. Daha da 

açklay olarak, Yunan uygarl da karlaan bir toplum ister. Soylu, 

asil gençler oldukça, bu toplum oluamaz. Bu toplumun olumas 

için kadns davranlar içselletirmeleri gerekir. Tüm uygarlk toplumlarnda 

benzer eilimler vardr. Olanck bu toplumda çok yay- 

ndr. Öyle bir hal almr ki, her efendinin olan sahibi olmas 

geleneksellemitir. Olanc bir bireysel cinsel sapklktan, hasta- 

ktan ziyade, sfl toplumun, iktidar toplumunun yol açt sosyal 

bir olgu olarak anlamlandrmak önemlidir. Cinsellik ve iktidar uygar 

toplumda toplumsal bir hastalktr. Hem de kanser gibi. Birbirleri 

olmaksn edemedikleri gibi birbirlerini çoaltrlar: Tpk kanser 

hücrelerinin çoalmas gibi. 

uraya gelmek istiyorum: Uygar toplumlarda iktidar zemini binlerce 

yldr özenle ve bir karlarma misali hazrlanmr. Uygarlk 

gelenei kad ‘erkein tarlas’ olarak yarglar. Toplumda da benzer 

gelenek geçerlidir. Erkek iktidara kendini bir kadn gibi sunmalr. 

syan eden, sunmay reddeden, savalarla hazr hale getirilmeye 

çalr. ktidar sürecini aniden bir kii, zümre, sf ya da ulusun 

eylemi olarak görmek büyük yanlg içerir. Belki hükümetler ani 

kurulabilir, ama iktidarlar, siyasi sistemler uygar toplumlarda yüzlerce 

vahi imparatorlar, klikler, egemen güçlerin her türlüsü tara- 

ndan öncelikle egemenlik kültürü (tarlas, gelenei) olarak hazrlanmlardr. 

pk karlar nasl kocalar aln yaz gibi bekleyip kabul ediyorlarsa 

toplumlar da öylesine iktidar baml, tarlas olarak sahibi 

tarafndan kullanlmay beklemeye allmlardr. ktidar toplumda 

egemenlik kültürü olarak vardr. Bu noktada Bakunin’in “En 

benim diyen demokrat, iktidarda yirmi dört saatte bozulur” özdeyii 

anlamlr. Açklayamadm, ama uzun süredir açklamak istediim, 

bu bozulmay salayan iktidar zemininin kendisidir. Binlerce yn 

kan deryasndan ve istismarndan (srsz savalar ve sömürüler) 

oluan iktidar koltuu, üzerinde oturan yirmi dört saatte bozar. Tek 

58


artla: badet eder gibi kendini koruyamazsa! Srsz hile, sava ve 

sömürü ortamnda kurulan iktidar, gelenek, kültür ve sistem olarak 

çok etkili ve nerdeyse mutlak anlamda bozucudur. En çarp örnei 

‘reel sosyalizm’in yaadklarr. 

Doal toplumla birlikte büyük kaybeden bir kesim de kadnlar 

olmaktadr. Sümer mitolojileri kaybeden kadn atlar gibidir. 

nanna kültü hem daha önceki dönemlerin kadn eksenli toplumundan 

izler tamakta, hem de erkek egemen topluma kar büyük bir 

mücadelenin verildiini yanstmaktadr. lk site tanrlarn önemli 

bir ksm kadn kökenli iken, giderek tümü yerlerini erkek kimlikli 

tanrlara brakr. Kadn düünün hazrland kurumlarn banda 

yine tapnaklar gelmektedir. Balangçta ana-tanrça nanna adna 

yaygn kadn rahibelerin yönetimindeki tapnaklar adm adm ele 

geçirilerek sonunda geneleve dönütürülür. Doal toplumun anakadn 

etrafndaki evcil düzeni farkl bir kurumdur. Kadn sahibi 

olmad gibi, ana-kadn kendisi çocuklarn ve diledii erkein 

yöneticisidir. Klâsik anlamda kark-kocalk kurumu gelimemitir. 

Devlet kurumu temelinde erkek egemen toplumun ekillenmesiyle 

erkek yönetimindeki ataerkil aile yaygnlar. Aile kurumu nitelik 

detirerek günümüze kadar sürecek ilk ekillenmesini kazanr. 

Kadn sahibi erkek olduu gibi, çocuklar da onundur. Kadn giderek 

güçten düürülüp kendisi mal haline getirilmektedir. çine girilen 

aile özünde bir kafestir. 

Erkek yönetimindeki aile kadar derinliine ve süreklilik kazan- 

baka tür bir köleliin bulunmad önde gelen sosyologlarn 

ortak bir tespitidir. Toplumun kölelik düzeyini çözümleyebilmek, 

kesinlikle kadn kölelik düzeyinin çok yönlü çözüme kavuturulmasyla 

mümkündür. Kadnda gerçekleen yalnz zihni ve fiili ba- 

mlk deildir. Tüm duygular, fiziki hareketleri, ses düzeni, giyim 

kuam kölelik tarzyla bant knmr. Burnuna, kulana, el ve 

ayak bileklerine halkalar taklmr. Bunlar kölelik zincirinin simgeleridir. 

Ortaçalarda bekâret kemeri de takr. Tek tarafl bir namus, 

ahlâk anlay gerçekletirilir. Kadn ideolojik olarak hiçletirilir. 

Elindeki tüm deerler alp kendisi mal durumuna getirilir. Bak 

parasna (deerine) balanr. 

59


Kayna köklü bir biçimde Sümer toplumundan alan kadn kölelii 

el atlmam bir konudur. Hiyerarik toplumda balayan balanma, 

rahip tapnandan geçirilip erkein kulübesi içine tlarak, 

en ar statüye sokularak tamamlanr. O dönemden beri gelitirilen 

hep bu statü olmutur. Bütün duygu ve davranlaryla -düünce 

gücü asgarîye indirilerek- erkeine nasl hizmet edecei edebiyatn, 

itimin, ahlâkn temel konusudur. Erkek köle daha çok art-ürün 

salayarak, kaba gücü kullanlarak statü kazanmr. Ekonomik 

içerikli bir kölelik ar basar. Kadn ise tüm beden, ruh ve düüncesiyle 

köleletirilir. Erkek köleyi serbest braksanz özgür bir insan 

olabilir, ama bir kad serbest braksanz, daha beter bir kölelie 

konu olur. Bu gerçeklik bile derinliine ilenmi kölelii yanstmaktadr. 

Dikkatli bir gözlemci kadna baktnda, her eyiyle nasl 

amanszca erkein her istediine göre ekillendirildiini fark etmekte 

güçlük çekmez. Ses düzeninden yürüyüüne, bakndan oturuuna 

kadar ‘ben bitirildim’ der gibidir. Kadn kölelik çözümlemelerinin 

gelitirilmeyiinin en önemli nedeni, erkein bu konudaki obur ita- 

, diktatörce tatmin ruhudur. Toplumdaki tanr-kraln evdeki prototipi 

kadn efendisi olarak erkektir. O bir koca deil sadece, ‘tan- 

-koca’dr. Bu nitelik özünde hiçbir ey kaybetmeden günümüze 

kadar etkisini sürdürmütür. 

Kadn köleliine daha yakndan baktzda, çok ezici ve insan- 

ktan çkar yönü dikkat çeker. Eve kapatlma sadece bir mekânsal 

tutsaklk deildi, hatta hapishane de deildir. Derinden tecavüze 

alnma durumunu ifade eder. stenildii kadar nian, gelinlik törenleriyle 

derinliindeki gerçek örtülmek istensin, bir günlük uygulama 

kendini bilen için insan onurunun bitimidir. Kadn binlerce yllk 

üretimsel, eitimsel, yönetimsel, özgürlüksel deerinden o kadar 

sistemli ve çok çeitli iddet araçlaryla, ondan da fazla ideolojik 

düürme (ak söylemleri dâhil) araçlaryla hrpalanr ki, sonuç tam 

teslimiyetten ötedir. Kimliini tümüyle yitirii, bambaka bir gerçe- 

e, ‘karya’ dönümesidir. En sradan bir erkein, da çobann bile 

gözünde kadn sadece kar olabilir. Kar olmak ise, üzerinde sonsuz 

tasarruf hakkn (istedii an öldürme de dâhil) domas demektir. 

60


O sadece bir mülk deildir. Çok özel bir mülktür. Sahibi için küçük 

imparator olma potansiyelini tar. Yeter ki kullanmas bilsin! 

Uygarl hazrlayan temel ayaklardan biri bu gerçeklikti. Maddi 

kültürün sr tanmazln altndaki temel etkenlerden biri olma- 

da bu gerçeklikle balantyd. Kadnda yaanan baar deneyim 

tüm topluma talmak istendi. kinci vahim etkileyicilik buydu. 

Toplum, efendileri için kar gibi ilevsel olmalyd. Toplumun karlamasn 

kapitalist sistemde tamamland belirtmeye çalaca- 

z, ama bu eylemin temeli ilk uygarlk aamasnda atlm, Greko- 

Romen kültüründe ise baar toplum örnei olarak sunulmak istenmiti. 

Ancak erkein karlamasyla toplumun karlamasndan 

bahsedilebilirdi. 

Greko-Romen bunu iyice sezen ve tedbirini alan toplumdu. Kölelerin 

durumunun kardan beter olduu çokça bilinen husustur. Sorun 

köle olmayan erkein karlalmasyd. Ensest veya cinsel 

sapklktan, çifte cinsellikten bahsetmiyorum. Psikolojik boyutlar, 

hatta biyolojik nedenleri olan baz olgular, bahsetmek durumunda 

olduum olaydan ayr deerlendirmek gerekir. Klâsik Yunan toplumundaki 

moda, her özgür genç erkein mutlaka bir sahibi, bir erkek 

partneri olmalyd. Genç tecrübe kazanncaya kadar partnerin sevgilisi 

olmalyd. Daha önce deindiim gibi, Sokrates bile “bu olayda 

önemli olann genç olann çok kullanlmas deil, o ruhu yaamas- 

r” diyor. Buradaki zihniyet açk. Kölelik toplumu özgürlük, onur 

ilkesiyle badamayacandan, bu özellikler toplumdan silinmeliydi, 

çünkü toplumu tehdit ediyorlard. Doruydu da. nsan özgürlüü ve 

onurunun olduu yerde kölelik yaanamaz. Sistem bunu kavram 

ve gereini yapmak durumundayd. 

üphesiz Greko-Romen kültürü bu misyonu tamamlayamad. çte 

özgür felsefi okullarla gelien Hristiyanlk, dta ise etnisitenin 

ard arkas kesilmeyen sald ve bakaldlar toplumu baka durumlarla 

yüz yüze brakacakt. Maddi kültürün her ey olmadn, 

her eye gücünün yetmeyeceinin iaretleri de az deildi. Toplum 

ancak kapitalizmde hiç ‘olanca’ gerek duyulmadan da karla- 

labilecekti. 

61


Ev Ekonomisinin Talanyla Kadn Daimi Tecavüzü 

Köleci devlet toplumu ekonomik alanda büyük bir fabrika görünümündedir. 

Modern fabrikalardan teknik ve sahiplik bakndan 

farklr. Köleler sürü halinde çalr. Toprakta, ta ocaklarnda, 

inaatlarda korkunç bir köle emeinin kullanld halen bu arkaik 

dönemden kalma yaptlardan anlalmaktadr. Köle yönetimi hayvan 

yönetiminden daha iddetlidir. Köle, çalan bir hayvandr. Mülk 

konusudur. Sadece bir üretim aracr. Köleler hukukî kapsamn 

ndadrlar. Sanki duygular olmayan bir eyadrlar. Analitik zekâ- 

n erkekte vard biçim köle gerçeinde çok daha çarpr. 

Köleci devlet toplumunda mülkiyet kurumu da salam bir balangç 

yapar. Sistemin özü üst toplumun alt toplumu her eyiyle 

mülkletirmesine dayanr. Tanr-krallar ve yardmclar her eyin 

sahibidirler. Sahiplik, hâkimiyetin doal sonucudur. nsan egosu 

gelime imkân buldu mu, sr tanmaz özellikler tar. Sistemin 

kurulu döneminde srlay etkenlerin olmay tanr-krallk kültüne 

yol açmaktadr. Doal toplumun tank olmad mülkiyet düzeni 

devlet mülkiyetinden balayarak aileye dek her kuruma szar. 

Herkeste mülk duygusu yaratr. Mülkiyet devletin temeli sayr, 

kutsallar. Artk bundan sonra yaplmas gereken tüm dünyann 

mülkletirilmesidir. Devlet srlar, hanedan arazileri, vatan srla- 

olarak mülkiyet srlar çeitli biçimler altnda günümüze doru 

neredeyse bir tanr vergisi olarak insanlarn benliine kazr. As- 

nda bir rant kayna olarak mülkiyet gerçekten hrszlktr. Toplumun 

kolektif dayanmas en çok bozan kurumdur, ama üst toplumun 

beslenmesi için en temel kurum olarak vazgeçilmezdir. 

Doal toplum ekolojik toplumun kendiliinden bir hali olarak 

tanmlanmaya çallm. Ekolojik toplumun devlet toplumunun 

derinlik ve genilik olarak gelimesiyle adm adm geriletilmesi, 

günümüze kadar en temel toplumsal çelikilerden biridir. Toplumun 

iç çelikisi ne kadar gelimise, d ortamla çelikisi de o denli 

artmaktadr. nsana tahakküm doaya tahakkümü getirmektedir. 

nsana acmayan bir sistemin doaya her kötülüü yapmaktan çe- 

62


kinmeyecei açktr. Zaten hâkimiyet, fetih en gözde olgular olarak 

egemen sf ahlâknda yer bulmaktadr. Doaya hükmetmek insana 

hükmetmek kadar bir hak, soylu bir davran olarak görülmektedir. 

Doal toplumun doa canl, kutsamas yok saylmr. Bir düman 

gibi fetih konusudur. Devletçi toplumun zihniyet ve davranla- 

na bu kavramlar egemen olunca, artk günümüzde dev boyutlara 

ulaan çevre felâketlerine ardna kadar yol açlm demektir. 

Belki tuhaf karlanabilir, ama bana göre ekonominin gerçek sahibi, 

tüm igal ve sömürgeletirme çabalarna ramen kadndr. 

Ekonomiyi sosyolojik açdan anlaml deerlendirmek istiyorsak, en 

doru yaklam, mademki çocuu karnnda beslemekten tutalm, en 

zor doum sonras ayakta durabilecek hale getirinceye kadar kadn 

besliyor, evin besleme zanaatkâr da kadndr, o halde en temel güç 

kadndr. Cevabm gerçee daha sayg sosyolojik bir cevaptr. Biyolojiyle 

ba da kesin göz önünde bulundurarak. Kald ki, tarm devrimindeki 

rolü, milyonlarca yl bitki toplayyla halen sadece ev 

içi deil, ekonomik yaamn birçok alannda çark döndüren kadn- 

r. Bilimlerin temelini atma onurunu tayan Antik Yunanllarn 

ekonomiye ev yasas, kadn yasas olarak ad koymalar da bu gerçei 

binlerce yl önce tespit etmitir. 

f-kent-devlet oluumuyla balayan uygarlk sürecindeki 

ekonomik biçimlenmeye, rahip-kral-komutan olarak kiiselletirebileceimiz 

güç odana devlet denilmektedir. Kurum olarak dinsiyaset-askerlik 

iç içe geçmi biçimde iktidar oluturmaktadr. Bu 

güç sisteminin en temel özellii, kendi ekonomisini devlet komünizmi 

biçiminde örgütlemesidir. Henüz Max Weber tarafndan kullanld 

görmeden, benim de ‘firavun sosyalizmi’ dediim ekonomi 

söz konusudur. Kalnt halinde anacl ekonomi ataerkil-feodal 

iretsel ekonomide varl sürdürmektedir. Firavun sosyalizminde 

insanlar yaln kat köle olarak çallmaktadr. Haklar ölmeyecek 

kadar birer çömlek kâsesi çorbadr. Halen kalnt bulunan eski 

tapnak ve saray binalarnda binlerce köle kâsesine rastlanmas bu 

ilikiyi dorulamaktadr. 

Güçlü ve kurnaz adam kadn ev ekonomisine bir hrsz gibi 

girdi. Talanla yetinmedi. Daha da vahimi, kad daimi tecavüzü al- 

63


nda tutarak kutsal aile oca krk haramîler yatana dönütürdü. 

Ne yapt bilen bir hainin ruh halini hiçbir zaman terk etmedi. 

lk sermaye birikimlerinin tohumlar bu iki mekânda atld. Birincisi, 

ev ekonomisinin yaknlarndan bizzat evi igal etme; ikincisi, devletin 

resmi, merula tekeline kar özel tekel halinde krk haramîlerin 

üs merkezlerinde veya yaknlarnda mekân tutma. Toplumun 

ve devletin gözetiminden çekindii için, erkenden hileli ve maskeli 

yüzle mekânlar arasnda gezindi. Pusuda yatt. Frsat bulduunda 

aslan kesilerek avn üzerine atlad. Bazen tilki kurnazlyla av 

yakalad. Bukalemun gibi her ortama renk vermekten geri kalmad. 

Marjinal noktalarda ticaret uzman kesildi. Uygarlklarn eriemedi- 

i kent ve krsal alan onun s gözetimindedir. Toplumun yarld 

noktalara yerlemede ustadr. Denge rolünü oynayarak iki taraf da 

soymas bilir. Ksa ticaretten az, uzun yol ticaretlerinden ise azamî 

kazanmann çok iyi farkndadr. Kârl alanlar âdeta burnuyla koku 

alrcasna tanmas ve yönelmesi, mesleinin temel kurallarndan- 

r. Bu yollarn stratejik korsanl olarak deerlendirmek öreticidir. 

Sermayenin yurdu yoktur denilirken, bu gerçeklik dile getirilmek 

istenir. 

Basit maara çizimlerinden sonra, dönem ana-tanrçann figürleriyle 

doludur. lk sanat nesneleri bu figürlerdir. Heykelciliin atas 

sayr. Uygar toplumla birlikte tanr ve yönetici figürleri iç içe çizilir. 

Artan sflama ve yönetim erki sanatn da din kadar devletlemesine 

yol açar. Özellikle Mr, Çin ve Hint sanatnda tanr, kral ve 

rahipler güç gösterisinde yarrlar. Muazzam heykel ve kabartmalar 

bu güçlerin tan gibidir. Mimarlk ayn rotay izler. Din ve 

yönetici evleri mimarln uygulama alanlarr. Dev boyutlu tapnaklar 

ve saraylar ina edilir. Büyük mezarlar ina edilir. Hepsi uygar 

toplumda insan istismarn baskyla birlikte hangi boyutlara 

rmandn korkunç göstergesidir. Yalnz bir piramit, bir tapnak 

için yüz binlerce insan harcanr. Güçlenen ticaretle birlikte, sanatta 

yansyan önemli bir figür de tüccarlardr. Krallar kadar güçlü olanlar 

sanat eserlerinde izlemek mümkündür. 

Uygar toplumun ilk ina döneminden en derli toplu ve günümüze 

kadar ulaan direnilerin banda peygamberler gelenei gelir. 

64


Öyküleri Âdem ve Havva’yla, yani ilk iki insanla balatlan anlatn 

tüm özellikleri ideolojik kültürün damgas tamaktadr. Âdem’le 

Havva’y neolitik toplum karnda tanrlaan uygarlk zihniyetinin 

kavranmasnda doru deerlendirirsek, efendi-köle çatmasn ilk 

ipuçlar sunduklar görürüz. Âdem’le tanr diyaloglar ve Havva’yla 

ilikileri, efendi-köle ayr kadar ana-kadn ikinci plâna 

düünü sembolize ettikleri biçiminde yorumlayabiliriz. Nuh’un 

, zorba efendi karnda neolitik toplumu âdeta gemiye yükleyerek 

uygarln ulaamayaca dak alanda yeniden inas 

anmsatr. Öykü zaten Sümer toplumunu ve ayakta kalmak için direnen 

neolitik toplumu anlatmaktadr. Bu iki peygamber geleneinin 

balang uygar toplumun inasna kadar tamakla direniin 

bandan beri mevcudiyetini ve en az uygarln süreklilii kadar bir 

süreklilie sahip olduklar göstermektedir. Hanedan tarihleri üst 

f tarihleri olduklar gibi, peygamberlik tarihleri daha çok direnen 

kültürler, kabileler ve kahramanlar tarihidir. Hepsinde ortak 

e putperestlie kar çkmalarr. 

Uygar topluma geçiin ayn zamanda demokratik topluma geçile 

iç içe olutuunu teorik olarak kestirmek mümkündür. lk ihtiyar 

meclislerindeki sert tartmalar demokratik toplumun ayak sesleri, 

ilk yansmalarr. Tüm toplumlarn bu aamasnda benzer bir ikileme 

daha tank oluyoruz: Demokratik toplum ve uygar toplum ikilemi. 

Daha anlar bir somutluk biçiminde, devlet ve demokrasi 

ikilemi. Devletin olduu her yerde demokrasi sorunu vardr. Demokrasinin 

olduu her alanda bir devletleme riski vardr. Demokrasi 

bir devlet biçimi olmad gibi, demokrasi olarak da devlet kavram 

yanlr. kisi arasndaki ilikinin niteliine çok dikkat etmek 

gerekir. 

Demokratik toplumla uygar toplum arasnda hep çatmadan 

bahsetmem uzlama olas dlamyor. Tersine, bu iki toplum 

arasnda uzlama esastr. Daha dorusu esas olmalyd. Bata gelen 

nedeni de uçlarn birbirini yok etmedii bir diyalektik anlayn da 

sonucu olarak, demokratik toplumla uygarlk toplumu birbirisiz 

edemezler. Birinin varl dieriyle mümkündür. Vurguladm gibi, 

demokrasi ve uygarlk çlar ayn komünal ana toplumdan alr- 

65


lar. Demokrasi daha çok hiyerarik üst tabakann ihanetine, bask ve 

sömürüsüne uram alt çounluu ve çokluklar kendine esas alrken, 

uygarlk daha çok üst tabakann bask, sömürü ve ideolojik hegemonyas 

sürdüren kesimini temel alr. Tabii bu kesimler bçakla 

kesilmi gibi birbirinden ve komünal ana toplumdan kopmazlar. ç 

içedirler, fakat farklklar epey gelimi odaklardr. 

Kadn-erkek ilikisindeki dengenin kadn aleyhine bozulmasndaki 

yansmalar, nanna-Enki (Uruk ve Eridu koruyucu tanrça ve 

tanr) arasndaki diyaloglar biçiminde düzenlenmi ilk destan denemesinde 

görülmektedir. Glgame Destan’ndan önceki bir destandr. 

Komünal anacl düzenle veya toplumla hiyerarik ataerkil 

(uygarla geçi toplumu) toplum arasndaki kavgay dile getirmektedir. 

Sürecin çok adaletsiz ve mücadeleli geçtii netçe anlalmaktadr. 

Tarihi veriler Sümer toplumunun ilk aamasnda ilkel demokrasi 

diyebileceimiz bir süreci de yaadna dair argümanlar sunmaktadr. 

Yalar meclisi henüz ataerkil bir düzene dönümemitir. 

Çok canl tartmalar bir nevi demokrasiye iaret etmektedir. Tanr 

emri (aslnda güçlü ve kurnaz adamn taknd bir maske tipten 

kaynaklanan tek tarafl askeri-despotik düzen ilkesidir), buyruu 

türü kavramlar henüz olumamr. Zaten nanna Destan’ndaki 

söylei tarz çok canlr ve toplumda olup biteni; adaletsizlii, ka- 

n ve birikimlerinin, çocuklarn bana gelen felaketleri anlatmaktadr. 

Belgeler çok olsayd, Atina demokrasisini (köleci sf 

demokrasisi) çok aan bir demokratik geçi aamasn da bulunduunu 

güçlü bir olask olarak görebilir, fark edebilirdik. 

Her zaman hatrlamaya çalm bir konudur. Kadn gibi bir 

gücün fazla üretken ve yarat bir özellii olmayan erkein elinde 

neden bu kadar zavall duruma dütüü ve mahkûm olduudur. 

Cevap tâbii ki zorun rolüdür. Ekonomi de elinden alnca, korkunç 

bir tutsaklk kaçlmaz olur. Bana bir erkek çocuk koysan, krk yl 

kark gibi çok dükün bir sanat icra etmeye raz edilmi kadar 

kendisi olmaktan çkarlmr. Kald ki, güçlü erkein kar daha 

korkunçtur. 

Toplumlar üzerinde günlük olarak doum hükmünü icra eden 

eylemler bütünü deildir. Salt devlet olmad ise çok daha iyi 

66


anlamak gerekir. Çokça yapld gibi, iktidar devlete ve devlet biçimlerine 

indirgemek yaplacak yanln temelidir. Hele hele sava 

eylemlerini göze batan dier iktidar uygulamalaryla birletirip 

sunmak iktidarn en oportünist izah olacaktr. Bu çalmada bir 

imge kavram olarak ‘kurnaz ve güçlü adam’ deyimini çok kullandm. 

Hani piyasalar düzenleyen bir ‘gizli el’den bahsedilir ya, bu da onun 

gibi bir eydir, ama iktidarn temelini anlamak açndan yüksek 

retici deeri olduu kanndaym. Kendini bazen yüzeye açk 

vuran, çounlukla toplumun altndan iktidar düzenleyen her iliki 

ve bu ilikilerin sahipleri, iktidar inaclarr. 

Kadn Emeinin Gasp Üzerinden Biçimlenen Olgu: ktidar 

ktidar en süreklilik ve younlama istidadnda olan bir toplumsal 

olgudur. Kad evcilletiren erkek belki de ilk ve en büyük pay 

sahiplerindendir. amanistlerin anlam gücü üzerinde tekel kurmalar, 

rahipleerek dini hüviyet kazanmalar, iktidarn çplak gücünün 

kutsallalmasnda ve sr niteliine bürünmesinde çok etkili olmutur. 

ktidar mitolojisini ve tüm tanrsallarma kavramlar bu 

gruba balamak mümkündür. Mitolojik ve dini söylem büyük oranda 

iktidarn ina edilmesinde ve merulalmasnda çok etkilidir. 

Hiyerarik ataerkil rejimin rahip + yönetici + komutan üçlüsü toplumda 

iktidar zeminini en geni yayan grup niteliindeydi. ktidarn 

ilk taht kurma, sembolize etme geleneinin yaratlarr. Tanrsal- 

k, taht, yüceli, tanr-insan kopukluu, kadn tanrçann gözden 

düürülmesi, kulluk gibi kavramlar bu dönemden kalma güçlü iktidar 

simgeleridir. 

Devlet iktidar, hiyerarik ve evcilletirilmi kadn zeminleri ve 

kulluun köleleimi üzerinde daha kal ve somut bir iktidar biçimlenmesidir. 

Toplumda çok yaygnla iktidar ilikilerini düzenlemeyi, 

belli bir sorumlulua kavuturmay ve daha etkili ve ekonomik 

kullanmay ifade eder. ktidar devleti içerir. Fakat devletten çok 

daha fazlas içerir. Devletler tarihte kendilerini en çok kavramla- 

ran, tarihi kendileriyle balatan tekel kurumlardr. Son tahlilde 

toplumun artan ekonomik gücünü demokratik siyasetin konusu 

67


olmaktan çkarp üzerinde iktidar gücü olarak tekel kurmay, böylelikle 

artk-ürün ve deerlere el koymay ifade eder. Devletle ilgili 

dier her ey; mitoloji, felsefe, din, bilim, sava ve siyasetler bu aslî 

amaçla balantr. Komünist devlet olunsa dahi sonuç demez. 

Devletle iktidar toplumda resmiyet kazanr. Meruiyetini gelitirir. 

saca bu olguyu (alg) anlamak için, ana-kadn düzenini, aile 

gerçeini kavramak gerekir: Ana-kadnda ya koca belli deildir, ya 

da çok siliktir. Ana-kadn çocuk doururken, öyle ‘sevdii erkekle 

k yapacak durumdaki kadn’ deildir. Ak ve cinsiyetçi toplum 

henüz gündemde deildir. Kadn herhangi bir erkee kark bayla 

ba deildir. Erkek de kadn üzerinde ne egemenlik kuracak, ne de 

‘benim karm’ diyebilecek durumdadr. Avck oyalanan, fazla verimli 

olmad m deeri bilinmeyen bir itir. Çocuklarn olmas gibi 

bir durumu da toplumda gelimi olmaktan uzaktr. Çocuklar anakadndr. 

Doas gerei ana-kadn öyle ehvet peinde komas, 

zevk için cinsel birleme aramas söz konusu deildir. Her canl kadar 

bir cinsellii söz konusudur. Üreme amaçl bir cinsellik durumu 

vardr. Çocuklar için emek harcamas, ana-kadna aidiyetlerinin 

temel nedenidir. Hem dourmas hem beslemesi bu hakk vermektedir. 

Dolayyla babasn belli olup olmamasn hiçbir toplumsal 

anlam tamad dönemde babalk hakkndan bahsetmek saçmalk- 

r. Yalnz ana-kadn kardeleri de önemlidir, çünkü onlarla birlikte 

büyümütür. Dayk ve teyzelik gücünü bu en eski ana-kadn hukukundan 

alr. Ana-kadn ailesi o halde day, teyze (varsa onlarn 

çocuklar) ve kendi öz çocuklarndan olumaktadr. Anaerkil aile 

denilen anlatm da bu hususu ifade etmektedir. Neolitiin baköesine 

oturan ana-kadn ve ondan esinli ana tanrça kültü’nün toplumsal 

ifadesi böyle yorumlanabilir. Daylar dnda erkek siliktir. Koca- 

k ve babalk ina edilmemitir. 

te Sümer ve Mr rahiplerinin tüm tarihi kaplayan ve halen etkisini 

sürdüren en temel ideolojik bulular bu tarihsel evrede devreye 

girmektedir. Yarattklar yeni kavramlarla kurguladklar mitolojik 

düünme tarz sistem için en temel meruiyet -kabul etmedayana 

olur. Bu mitolojilerin -mitoloji, Yunanca söylence, efsane 

anlamndadr- en temel özellii, doal olaylarn üstüne çkardklar 

68


yeni tanrlar dünyasr. En, Enlil, Ra ilk tanrlar olarak yeni yükselen 

efendiler -Rablar- dünyas mükemmel biçimde yüceltip gizlerler. 

Oluan köleci sf hükümranl tanrlamayla iç içedir. Yeni 

efendiler nasl çalmadan sadece hükümranlkla misli görülmemi 

bir taht-sarayl yaam sahibi iseler, kurgusal simgeleri olarak tanrlar 

da öylesine tüm doa güçleri üzerine oturturlar. Toplumsal hâkimiyet 

doasal hâkimiyete yanslmr. Doal ruhçuluk dini üzerine 

emreden tanrlar dini egemen knmr. Doal süreçleri ruhlarla 

izah etmek yerine tanrlarla izah etme süreci en köklü zihniyet 

deimi oluyor. Buna devrim deil, kardevrim dememin anlar 

nedenleri var, çünkü tarihte en tehlikeli, olumsuz bir süreci balatma 

özelliine sahiptir. Konuyu biraz derinliine açmakta hayatî yarar 

var. Canl doa anlay günümüz bilim çevrelerinde de en çok 

tartlan bir konudur. Kuantum fiziini tanmlarken ksaca deinmitik. 

Gerçekten, doal toplumdaki gibi olmasa da, her doal olgunun 

bir öznellii -içinde hareket ettii yasas, anlam düzeyi- olduu 

kabul gören en devrimci görülerden biridir. Maddilemi özdei 

yöneten öznellik, sahip olduu enerjidir. Enerji, madde olmayan 

gerçekliktir; bir anlamda maddenin ruhudur. Her geçen gün deik 

enerji türleriyle doaya açm görülmemi boyutlara trmanmakta- 

r. Gelecek kuantum fiziinin, ‘nanoteknoloji’nin olacaktr denilirken 

bu gelime kast edilmektedir. Sonuçta deik de olsa, ilk toplum 

tarz doal akla uyum içinde, doru bir anlayla, ekolojiyle 

yaam esas almaktadr. Günümüzde çevre sorununu en büyük tehlike 

olarak insanln karna çkaran, bu temel ilkeden kopu gerçeidir. 

Kopuun da temelinde sfl toplum uygarln zihniyet 

ve üretim tarz yatmaktadr. 

Devlet kavram ve çerçeve olarak rahip tapnaklarn döl yata- 

nda oluurken, esas kurumla ve iktidar gücü haline getiren, 

hiyerarik toplumun yalar meclisiyle askeri efin maiyetidir. Devlet 

iktidar bu üçlü arasnda youn ve uzun süreli iliki ve çelikilerle 

belirlenir. Balangçta rahip-kral egemenken giderek yerini önce 

yalar meclisine -ilkel demokrasi- brakacak, daha sonra gücün 

nihaî belirleyici olduu askeri efin hâkimiyeti geliecektir. 

lgame Destannda bu süreç iirsel mitolojik bir dille yanslmak- 

69


tadr. Glgame'in kendisi askeri efi, kahraman temsil etmektedir. 

Eskinin güçlü rahip ve rahibeleri iyice silik kalmlardr. Enkidu 

barbarlardan derlenen etnisite d asker devirmenin bilinen ilk 

örnei olarak karza çkmaktadr. Akrabalk d bir örgütlenme 

gelimektedir. 

Gücün büyüleyici etkisi hem ilk defa boyun edirmecilie, hem 

art-ürünün sahibi olarak kendini tanr-krallar olarak yanstmalarna 

yol açyor. nsan egosunun kendini en büyük ilân etme ça balatyor. 

Artk doa ve toplum tanr-kraln bir eseri olarak yansr. 

Tüm mitolojiler bu anlatma öncelik vermektedir. ‘Her eyin sahibi 

tanr’ anlay, kökenini bu Sümer ve Mr mitolojilerinden almaktadr. 

Kutsal kitaplara bu kaynaklardan yanslacaktr. Böylece devlet 

iktidar sonsuz knacaktr. Halen bir slogan olarak kullanlan 

‘Ebed-müddet devlet’ anlay da buradan gelmektedir. Eer devlet 

gelimeseydi, özellikle mitolojiyle donanmasayd, basit bir ekiya 

kurumu, örgütü olmaktan öteye gitmezdi. Devlet iktidarn dönem 

için çok kârl olmas, onu olaanüstü bir tanrsal kurum olarak yan- 

tmaya ve tüm zihinlere egemen klmaya götürmütür. Bu anlamda 

en ince bir gasp örgütlenmesi olarak anlalabilir. deolojinin gücü 

bu noktada karza çyor. Büyük gasp örgütünün tanrsal bir 

emrin kutsal bir kurumu olarak tannmas sayor. Bir yerde devlet 

iktidar ne kadar yüceltilerek allanp pullanyorsa, orada büyük 

bir soygunun, çkarn gizlendiini anlamak durumundayz. Tanrkrallar 

kendini yansrken, bu gerçein farknda olarak kurumlarlar. 

Görkemli saraylar, en güçlülerden oluan askeri maiyetler, iyi 

bir istihbarat, etkileyici bir harem, nam salan bir hanedan, hangi 

tanr kökeninden geldiine dair ecere, soy kütüü, dalkavuk vezirler 

ve tapan kullar bu kurumlamann vazgeçilmez öeleridir. Piramit 

mezarlar daha kal bir dünya sarayr aslnda. Elbise, asa, 

mühür üzerlerinde eksik olmayan aksesuarlardr. Artk tüm toplum 

üyelerine, kullarna düen, bu yüce tanrsal kurulua sürekli tapnmak, 

ükretmektir. Kutsal kitaplardaki tanr sfatlarna ilikin çok 

sayda kavramlar ilk Sümer, Mr tanr-krallarn sfatlarn hem 

tekrar hem ksmen detirilmi versiyonlarr. 

70


Ölümleri -daha dorusu öte dünyaya gitmeleri- halinde, tüm maiyeti 

canl olarak kendileriyle birlikte gömülür, çünkü maiyet kral 

bedeninden ayr düünülemez. Asl bedenle birlikte gömülmeleri 

öte dünyada hizmetleri için gereklidir. Dünyada kalan zürriyetleri 

de kendisinin varl sürdürmeye devam ederler. ‘Ölümsüzlük’ 

kavram biraz da böyle domutur. Analitik zekânn gerçeklerden 

kopmasyla toplumu nasl dönütürdüü bu örnekte çok çarp 

yansmaktadr. Yalnz bir piramidin yap yüz binlerce kölenin 

ölüm çalmas gerektirmektedir. Kurulan devlet iktidar insan 

türünün banda patlayan en kal ve y deprem olmaktadr. 

Artk insanlk lügatinde zulüm, maher, kurtar kavramlar olumaya 

balamr. Özgürlük savalar olarak peygamberlik kiilii 

bu koullar altnda ekillenmektedir. Peygamberler bu büyük felâketin 

kurtarlar olarak ortaya çkacaklardr. Kaynak yine Sümer 

toplumudur. 

Feodal devlet aamasna kadar geldiimizde, devlet kurumuna 

nelerin sldna ksaca dikkat çekelim. Sümer ve Mr tanrkrallar 

ölümlerinde binlerce kadn ve erkek hizmetçiyi sonraki ya- 

amlarnda da kendilerine hizmet etsinler diye diri diri kendileriyle 

birlikte gömmülerdir. Her bir mezarlarn yap için yüz binler 

ölümüne çallmr. Bir grup iktidar çevresi için cennetten bir 

köe yaprken, gerisine sürüden beter muamele yaplmr. Köleli- 

e kar çkan her klân, kabile gibi sosyal yaplar imha etmeyi temel 

siyaset bellemilerdir. nsan kellesinden kaleler ve surlar örmek 

anl bir i saylmr. Hiçbir doal yan olmayan plânl öldürme 

sanat ilk defa insan toplumu içinde icat etmilerdir. Kadnlarn 

kafese tlmas baaryla salamlardr. Çocuklarn tüm doal 

hayallerine ket vurmulardr. Özgürlük adna insanlar çöllerin, dalarn, 

ormanlarn derinliklerinde yaamak zorunda brakmlardr. 

Köleler yalnz emekleri ile deil, tüm bedenleriyle ekonomik üretim 

araçlarna dönütürülmütür. Analitik zekâdan yalana dayal muhteem 

bir mitoloji oluturmulardr. Efendilerin çplak zoru ve sömürüsü 

yetmiyormu gibi, bir de rahiplerin tanrlar dünyasn manevî 

bask ve sömürüsünü insanlk zihniyetinin temel inanç ve ibadet 

öesi yapmlardr. Ahlâk ve sanatn sürekli kendilerini yücelt- 

71


mesini, güzelletirmesini temel klmlardr. Doal çevreyle insan 

toplumunu canl evren anlay yerine, cansz ve cezalandran yer 

alt ve gök tanrlaryla doldurmulardr. Efendiler grubu için asla 

tlk düünülmezken, dier gruplar sürekli hastalk ve açlktan k- 

lmlardr. Elencelerinde bile insanlarn öldürülmesine dayal 

törenleri, oyunlar esas almlardr. 

Analitik Zekânn Duygusal Zekâdan Kopuu 

Konuyla balant ikinci önemli husus, duygusal zekâyla analitik 

zekâ arasndaki kopuun büyük ve tehlikeli bir sçramay gerçekletirmesidir. 

Duygusal zekâ tüm canllara mahsus olan zekâdr. Bir 

anlamda doal süreçlere özgü olan öznellik, zihin durumudur. Duygusal 

zekâ evrim zincirinin insan türüne doru geliiminde analitik 

zekâya doru bir eilim belirir. Analitik zekâda daha hzl seçim, 

dolayyla deim yapma yetenei yüksektir. Fakat sapmac yönü 

de benzer bir oran tekil etmektedir. Duygusal zekâ basit olmasna 

ramen, içgüdülere has bir kesinlie sahiptir. artl reflekslerin 

artsz reflekslere dönüümü anlamna gelir. 

Güdüler örenmenin en basit biçimleri olmasna karn çok istikrarl 

yaplardr. Yüz binlerce yl yaanan deneyimlerin ürünüdürler. 

Bu nedenle kolay kolay yanlmazlar. Dier bir özellikleri, yaamla 

çok s iliki içinde olmalarr. Yaam tehdit eden veya ilgilendiren 

iç ve d koullara annda tepki verirler. Fakat bu yönleri hzla 

analitik zekâ rolünü oynamalarna ket vurmaktadr. Yine de yaam 

için geçerli olan esas olarak duygusal zekâdr. Yorumlamaz, yaatr. 

Yorumlama ne kadar çok gelimise, sapma oran da o denli artar. 

Analitik zekâ ise daha çok yorumlayarak duygusal zekâya yeni yönler, 

davran biçimleri biçmeye çalr. Daha çok gelikin insan türüne 

aittir. Zaten insan türünün toplumsal tarzda yaamas da analitik 

zekânn geliim seviyesiyle balantr. Hzl toplumsal gelimeyi 

salayan analitik zekâdr. Fakat duygu boyutundan yoksun olduu 

için, serbest kaldnda çok tehlikeli olur. Özellikle iktidar ve sava 

kültürüne alldktan sonra analitik zekâ korkunçlar. Bu zekâ en 

çarp ifadesini yakn çalarn imha savalarnda göstermitir. Ade- 

72


ta bir makine düzeninde çal için ac, korku, sevgi gibi duygulardan 

yoksunluu, empati ve sempatiyi tanmamas bu imhac özelli- 

ini çok tehlikeli klmaktadr. Buna karn duygusal zekâyla uyum 

içinde çalnda en sakl, çözümleme yetenei yüksek birey ve 

topluluklarn oluumunda belirleyici rol oynamaktadr. 

Köleci devlet toplumunda gelien, bu iki zekâ arasndaki büyük 

koputur. Belki de üst boyutta ilk defa doal topluma egemen olan 

duygusal zekâdan koparak sadece bask ve sömürü sanatnda yo- 

unlaan bir sf zekâs, aklyla kar karya gelmekteyiz. Bu çok 

tehlikeli sonuçlar douracak bir gelimedir. Neolitik toplumda salanan 

art-ürüne dayanarak gelien köleci üretimin daha bol artürünü 

bu sfsal oluumun maddi temelidir. Sadece üretimi yöneterek 

büyük oranda ürünlere el koymaktadr. O zaman geriye bu tarz 

üretimi savunmak için yeni zihniyet durumunu yaratmaya sra geliyor. 

Yeni hükmeden tanr mitolojiler bu zihniyet arayn sonucudur. 

Köklü bir analitik zekâ süreci söz konusudur. Kullar yönetecek 

kurallar bulmak, ölümsüz tanr buyruklar gibi göstermek bu 

zekâ tarzn üzerinde en çok çal konudur. Sümer ve Mr rahiplerinin 

büyüklüü bu konunun insanlk tarihindeki büyük öneminden 

ileri gelmektedir. Doal toplumdan ve yaamdan kopan 

zekâlar muazzam bir mitolojik kurgusal sistem yaratmr. Kullar 

bunlara inandrmak için daha da büyüleyici okul sistemleri, tapnaklar, 

heykeller yaratmlardr. Doal toplumun tehlikeli olmayan ruhçu 

dinleri yerine, hükmeden tanr arlkl dinleri geçirerek boyun 

melerini sürekli gelitirmilerdir. Korku duygusunu saptrarak bu 

yeni tanrlardan neden korkmalar gerektiini, dediklerine tam 

uyarlarsa mükâfatlar nasl göreceklerini özenle anlatmlardr. lk 

defa cennet ve cehennem içerikli ütopyalar icat etmilerdir. Aslnda 

yeni efendiler sna tam uyum için ideolojik sistem gelitirilmektedir. 

Düünce tarzn mitolojik olmas dönemin ruhuna uygundur. 

Canlk (animizm) dini aslnda özgürlükçü ve eitlikçidir. Mitolojik 

rlkl yeni din ise bir sf dini, eitsizlik ve kölelik dinidir. Mutlak 

boyun emeyi, tanrlar -efendileri- esas almay emretmektedir. 

nsanlk tarihinde gerçekleen bu zihniyet kardevrimi gerçekten 

analitik zekânn en büyük çlarndan biridir; sfsal akln 

73


gelimesidir. Artk tarih, edebiyat, sanat, hukuk ve politika bu sf 

zihniyetiyle yeniden üretilecektir. Sümer ve Mr mitolojisinde bu 

sürecin en güçlü ve orijinal halini görmekteyiz. Egemen sömürgen 

f ideolojisi artk bir üst toplum, devletçi toplum olma yoluna 

girmitir. Bu yönlü atlacak her adm tüm toplum adna atlacak, ona 

mal edilecektir. Doal toplumdan kalma ana-tanrça ideolojisi giderek 

sömürülerek, içeriinden boaltp asimile edilerek erkektanrlar 

düzeninin hizmetine koturulacaktr. Tpk kadn erkein 

hizmetine -genel ve özel fahielie balangç- koturulmas gibi. 

Doal tüm toplumun eit-özgür üyeleri yeni kul sna dönüecektir. 

Bir Sümer efsanesi insanlarn tanrlarn ‘dndan’ yaratld- 

söyler. Kadn erkein kaburga kemiinden yaratld yine ilkin 

Sümer efsanesinde geçer. Sümer mitolojisi gerçekten olaanüstü bir 

baar olup kendisinden sonra gelen tüm mitolojileri etkileyerek, 

tek tanr dinlerin, edebiyatn ve hukukun da ilk kayna tekil 

etmitir. Destanda Glgame özellii benzer bir etkiyi tüm dünya 

destanlarnda yanstmr. 

Sümer zihniyet yapn kapsaml çözümü konumuz olmadndan, 

öz itibarîyle tarihin, dolayyla uygarln sadece baskyla de- 

il, analitik zekâyla balatlmasn en temel kayna olduu tartmaszdr. 

Daha sonraki metafizik düüncenin kökenini bu zekâda 

aramalz. Üstte bir avuç efendi cennet gibi bir saray yaamnda 

sadece günlerini yaamyorlar. nsanl sürekli oyalayacak efsaneler, 

ütopyalar dünyasn da temellerini atmaktadrlar. Gerçekleen, 

büyük toplum yalan’nn tüm insanlk zihninde kök salarak güçlü 

kurumlara kavuturulmasr: Her tür mitoloji, destan, tapnak ve 

okullaryla. 

Tarihin en köklü zihniyet dönüümü olarak Sümer toplumunda 

gerçekleen kardevrim, bata Ortadou toplumunu olmak üzere 

insanln paradigmas -doaya evrene temel bak- kökünden 

detirmitir. Doal toplum, canl doa-evren anlay renkli ve 

üretkendir. Doay bir öcü, zalim olarak görmez. Bir ana gibi görür. 

Sümer dilinde özgürlük sözcüü olan ‘Amargi’, ayn zamanda anaya 

dönü anlamna gelmektedir. Bu sözcük bile gerçekleen kardevrimci 

zihniyetin niteliini çok iyi aça vurmaktadr. Yeni mitolojik 

74


bak açnda ise doa-evren hükmeden, cezalandran tanrlarla 

doludur. Doann dna yükseltilen ve gittikçe kendini gizleyen - 

aslnda bask ve sömürücü despotlar- tanrlar âdeta doay kurutmu 

gibidir. Ölü bir doa, madde anlay gelitirilmektedir. Tan- 

larn dndan yaratlan kullar gibi tüm canl varlklar da giderek 

alatlmaktadr. Bu paradigma, giderek derinleerek, bugünkü 

Ortadou toplumunun zihnini adeta felç ederek bir türlü kendine 

gelememesinin de en temel nedeni olarak görülmelidir. 

Cinsiyetçi Toplumun 

Birinci Ve kinci Büyük Kültürel Klmas 

Kadn kafesteki durumunda sadece sesin ve süsün gelitirilmesi 

anlamnda deiklikler vardr. Köleliin inanlmaz boyutlarda 

derinletirilip gizlenmesi söz konusudur. Ortaçan kad cinsiyetçi 

toplumun ikinci büyük kültürel klmasna uratlmr. Birinci 

büyük kültürel klma köleci devletin do aamasnda tanrça 

nanna -tar- kültüründe gözlemlerken, olgunlaan sistemin kadna 

yönelik kültürel klmas Musa’nn ablas Mariam, Hz. sa’nn annesi 

Meryem ve Hz. Muhammet’in ei Aye örneinde çarp bir 

biçimde gözlemleyebiliriz. Artk hiçbir tanrçalk izi kalmad gibi, 

eytana en yakn bir yer olarak düünülmektedir. En ufak bir itiraz 

onu eytann kendisi yapabilir. Ruhunu her an eytana satabilir. 

Erkei batan çkarabilir. Cadktaki durumu cayr cayr yaklmas 

gerektirmektedir. Kz çocuklarn canl gömülmeleri, cinsel batan 

karmalar, kalabaln talayarak öldürmesine kadar gidebilen bir 

katliam kültürü söz konusudur. Toplumda en derinlemi kölelik 

durumu bin yllardan beri süzüle süzüle altndan kalklamaz boyutlara 

varmr. Sistemin kölelik düzeyi gerçekten kadn çözümlenemeden 

anlalamaz. Her tarafna balanan halkalar, bak paralar, 

süslenme eyalar kölelik kültürünü yanstmaktadr. Dili âdeta koparlm 

gibi düüncesiz knmr. Kuru bir ana, erkeklerin diledikleri 

biçimde kullanabilecekleri bir tarladr. Çoktan özne olmaktan 

çkm, nesne haline gelmitir. Doal toplumun tanrçalndan 

eser kalmamr. Çocuklarn, gençlerin bilge yöneticisi kadndan, 

75


erkeklerin etrafnda döndüü kadndan eser bile kalmamr. Doal 

topluma kar zihniyet dönüümü derinleerek feodal toplum sisteminde 

de devam etmektedir. Analitik zekâ yoluyla büyük açmlar 

salanmr. Hem dini hem felsefî düünce biçimi yeni toplumun 

hâkim zihniyetini oluturmaktadr. Her iki düünce biçimi eski toplumun 

dönüen unsurlarnda tekrar hâkimiyete geçmektedir. Nasl 

ki Sümer toplumu neolitik toplumun deerlerini kendi yeni sisteminde 

sentezlemise, feodal toplum da hem eski sistemin içyapla- 

ndaki hem de d çevrelerindeki ezilen sflarla direnen etnisitenin 

manevî deerlerini sentezlemitir. Bu süreçte pratik ak belirleyicidir. 

Pratik bir anlamda zamann bir güç gibi oluturucu varl- 

r. Zaman, oluan pratiktir. 

Zihniyet mitolojik özelliklerini dini ve felsefî kavramlarla yenilemektedir. 

Yükselen imparatorluk gücü zayf ve güçsüz çok tanr 

yerine, evrensel gücü temsil eden en büyük tanrya doru bir evrim 

biçiminde yanslmaktadr. Maddi hayatta olup bitenler zihniyette 

de kar bulmaktadr. Birbirini karkl güçlendirme vardr. 

Dinlerde çok tanrn yerini tek tanrya brakmas bu süreçle ilgilidir. 

Toplumsal yaamda kulluk Allah’tan gelen doal bir durum sa- 

lmaktadr. Kulluk terimi yaamn dotan halidir, sonradan olma 

bir ey deil. nsanlar kul olarak doar ve ölür. Kulluk dnda baka 

bir yaam biçimi düünülemez. Bir Allah vardr, bir de kullar. Aradaki 

melek ve peygamberler emirleri getiren elçilerdir. Sosyoloji 

diline çevirirsek, Allah kurumsalla soyut devlet otoritesini temsil 

etmektedir. Melekler memurlar ordusunu, peygamber ve ba 

melekler ise bakanlar, üst bürokrasiyi simgelemektedir. Toplumun 

yönetilii korkunç bir simgeler sistemiyle salanmaktadr. Görünür 

yönetimle simgesel yönetim arasnda s bir iliki vardr. Yönetimin 

simgesel yan ile somut yan arasndaki ba çözmeden, sakl bir 

toplum kavrayna ulalamaz. 

Toplumun çplak yönetimini anlamak istiyorsak, üzerindeki 

Panteon -tanr sistemi- perdesini kaldrmak gerekir. O zaman görülecektir 

ki, bin yllardr kutsallk ad altnda basklarn ve sömürücülerin 

çirkin ve zalim yüzü gizlenmitir. 

76


Mitolojiden örendiklerimizi dinlerden, özellikle tek tanr olanlarndan 

da çkarabiliriz. Musa’nn Hz. brahim geleneindeki katk- 

, kad kesinlikle zapturapt altna almasr. Hz. brahim’de kadn 

henüz tam alçaltlmamr. brahim-Sara ikilemi eit güce yakndr. 

Musa-Mariam ikileminde ise, bac rolündeki Mariam ac bir yenilgiye 

mahkûm edilmitir. Gücünün son kalntlar da kaybetmektedir. 

Hz. Davut ve Süleyman’da ise, kadn tek tarafl bir arzu nesnesidir. 

Herhangi bir otoritesi gözükmemektedir. Kadn yükselen kral- 

klarn keyif-zevk nesnesidir; soy sürdürme aracr. Ara sra Ester, 

Dalila gibi ahsiyetler çksa da, bunlar istismar arac olmaktan öteye 

rol oynamazlar. Hz. sa-Meryem ikileminde Meryem’in andan tek 

bir kelime duymuyoruz. Âdeta dili kesilmitir. Günümüz kadna 

gelite dev bir admdr Hristiyanlk. Hz. Muhammed-Aye’de ise bir 

trajedi vardr. Çocuk Aye yükselen feodal slâm otoritesi karnda 

büyük bir ikâyetçidir. Tarihçiler, “Yarabbi, beni kadn olarak douracana 

ta parças yapsaydn daha iyi olurdu” diye yaknd 

naklederler. ktidar oyununda peygamberin en sevgili ei de olsa, 

hiçbir sonuç alamayacan öfkesiyle söylenmi bir bedduadr bu 

söz 

Bir bütün olarak bu dönemi toplumun ruhen, fikren silinmesi 

olarak deerlendirebiliriz. Sadece üst toplumun ‘Allah, nal ve kç’ 

sesleriyle gümbürdeyen sesi vardr. Tüm destanlarn öldürme ve 

fethetme üzerine kurulu dramatii vardr. Bu tablo belki abartr, 

ama dönemin ruhsal gerçeini özüne uygun biçimde yanstmakta- 

r. Arkaik köleliin yerini daha oturakl klâsik kölelik sistemi alm- 

r. Devlet ve temsil ettii toplum en üst aamasnda, olgunluk döneminde 

yaamaktadr. Sisteme ilikin tüm temel kavram ve kurumlar 

oluturulmutur. Cami, kilise ve havra her gün sistemin kutsamas 

ezan ve çanlarla ilân etmektedir. Bundan sonra gelime gücü 

gösterecek kapitalist devlet her ne kadar daha güçlü gibi görünse 

de, özünde genel kriz sürecine girecek toplumun son aamas tekil 

edecektir. Bilindii üzere en görkemli dönemlerin ard krizli 

çözülmeler dönemidir. Doann bu genel yasas toplumsal süreçler 

için de fazlasyla geçerlidir 

77


Toplumsal kulluk sadece sfsal bir olgu deildir. Despot dnda 

-o da sistemin tutsar- herkes, tüm toplumsal sf ve tabakalar 

balanmr. Köleci sistemden daha derinlikli gizlenmi bir boyun 

edirmecilik düzeni vardr. Yumuatma, sistemin derinlemesi 

anlamna da gelmektedir. Toplumun temel paradigmas, öncesi ve 

sonras olmayan bir kulluk sistemidir. Ezelden ebede -bu iki kavram 

daha çok olgunluk dönemi devletine aittir- kadar düzen olduu gibi 

sürecektir. mtihan ve deme yeri öte dünyaya ilikindir. Sisteme 

sadece fiili kalkma biçiminde deil, ruhen ve fikren kar olmak 

bile en büyük günahtr. En iyi kulluk mutlak itaat etmesini bilen için 

erdemin, yetkinliin ta kendisidir. Doal toplumda ve olumlu hiyerari 

dönemindeki kahramanlk çalarnda toplulua en iyi hizmet 

eden yaratlar, kulluk çanda tanrya -efendilere- kar en tehlikeli, 

günahkâr ve cezalandlmas gereken eytanî kiilikler olarak 

lanetlenmektedir. eytanilik kavram olarak kölelii reddeden insan 

gruplar için gelitirilmitir. Ortadou kökenli bu kavram, sistemle 

bütünlemeyen halk gruplar için kullanlmaktadr. Bu yüzden tek 

tanr dinlere girmeyen Kürtlerin doal yaam geleneklerine ba 

kesimlerine ‘eytana tapanlar’ denilmektedir. Bu Kürt kesiminin 

eytan kutsamas oldukça anlamlr. 

Olgunluk döneminin kulluk sisteminin gözünde dünya her an 

günah ilenecek bir yerdir. Yaamdan kaçnmak gerekir. Ne kadar 

yaamak istersen, o kadar günaha girersin. Her eyiyle ölüme hazrlanmak 

en mükemmel yaam biçimidir. Bu yaklam doay hiç yaklalmamas 

gereken bir ölü maddesi gibi görürken, peinen yarat- 

imkânszlarmr. Canl doa anlay kullar için düünülemez. 

Aslnda bu sistematiin dounda dehetli bask ve sömürü 

izleri vardr. Bugün bile Ortadou toplumunun kendine gelememesinin 

en temel ruhsal nedeni doaya bu tür yaklar. Buna kar- 

k efendiler dünyas için yeryüzünde cenneti aratmayan cl cl 

bir dünya vardr. Onlar ve ayn adlar -Rab- tayan tanrlar - 

yönetim kavramlar-, gayet honut bir biçimde yaamlar ‘bin bir 

gece masallarna’ denk yaamaktadr. Bin bir gece masallar Ortaça- 

n olgun devlet sisteminin mitolojik anlatr. 

78


Kapitalist Modernite: Kadn Düman 

Bana göre kapitalizm bandan beri askeri-siyasî-kültürel olarak 

örgütlenmi, bata maddi birikimler olmak üzere toplumsal deerleri 

gasp etme kurnazl örgütleyen eski bir gelenein Bat Avrupa’da 

16. yüzyldan itibaren giderek hakîm bir toplum biçimlenmesi 

haline gelmesidir. lk güçlü adamn etrafndaki çapulcu grupla anakadn 

etrafnda oluan toplumsal deerleri gasp etmesi geleneinin 

modern halkas olarak da tanmlayabiliriz bu dou. ngiltere ve 

Hollânda’da, daha önceki talyan ehir devletlerinin ba çeken 

Cenova, Floransa ve Venedik kentlerinde, ilk kapitalist gruplar devletle 

iç içe bir tarikat gibi özel yaam biçimleri olan, saladklar 

yeniliklerle para üzerinden vurgun yapma ustal gösteren, dünyann 

her tarafna yaylm pazarlarda oluan fiyatlarla oynayarak 

muazzam deer gasp eden, gerektiinde ve skça zor uygulamadan 

geri kalmayan, kurgusal zekâs gelimi gruplarn bir eylemidir. 

Bunlara kimi yerde hanedan, aristokrat ve burjuva da denilebilir. lk 

ve Ortaça haramilerinden yegâne ve önemli farklar arlkl olarak 

kentlerde üslenmi olmalar, devlet otoritesiyle iç içe geçmeleri, 

zoru gerektiinde daha örtülü ve ikinci planda kullanmalarr. Görünüte 

ekonominin kurallar vardr. Onlar da bu kurallara göre 

zekâlar ve eldeki ilk paralaryla kâr yapyorlar. Kapitalin tarihi doru 

incelendiinde, bu yaklan tam bir masal deerinde olduu 

görülecektir. 

Bu dönemde hiç bir varlk kadn kadar tutsakla mahkûm edilmemitir. 

Her bask ve sömürücü toplumsal sistemde olduu gibi 

kapitalizmin dou da devletsiz olmaz. Feodal sistemin dogmatizmi 

dinsel nitelikliydi. Arkaik köleliin ise mitolojikti. Birinde tanr 

bizzat kral ve hanedann ahsnda somutla iken, daha sonrakinde 

tanr kendini devletin soyut varlnda görünmez klarak temsil 

ediyordu. nsanln zihniyet çalar bunu gerektiriyordu. 

Sistemin toplumsal özelliklerini en çok da kadnda çözümlemenin 

öretici deeri yüksektir. Batan söylenmesi gereken bir husus 

da, herhangi bir toplumsal olguyu kendi bana siyasal, toplumsal, 

79


ekonomik, kültürel vb. ayrmlar altnda incelemek ciddi sakncalar 

içerir. Tarihsel bir bütünlük halinde sürekli oluumu yaayan toplumlarn 

tüm alt ve üstyap sistemleri bir saatin parçalar gibi bütün 

halinde çalr. A parçalara bölme hastal, Bat bilimciliinin 

olgu bütünlüünü yitirmek özelliinden kaynaklanr. Bilimsel olarak 

da gerçein kavranmas önemli oranda zorlayan bu yakla 

kullanrken, bütünsellii göz ard etmemek çok önemlidir. 

Kadn adeta tüm sistemin bir özeti olarak görülmeli ve öyle çözümlenmelidir. 

Kapitalist toplum nasl tüm eski istismarc toplumlarn 

devam ve zirvesi ise, kadn da tüm bu sistemlerin köleletirici 

etkisinin zirvesini yaar. En eski ve en younla hiyerarik ve 

devletçi toplumun bask ve sömürü cenderesinde biçimlenen kad 

anlamadan, toplumu doru tanmlayamayz. Etnik, ulus ve sf köleliinin 

doru anlalmasn yolu kadn tanndan geçer. Sosyal 

bilimin adeta mzrak çuvala smazken azk bilim konusu yapmaya 

çal kadn konusundaki incelemeler 20. yüzyn son çeyreine 

mahsustur. Feminist hareket, çevre, sava ve iktidarlarn korkunç 

y tarih ve egemenliin cinsiyetçi karakterini düündürtmeye 

balamr. Bu husus bile, en objektif olmas gereken sosyal 

bilimler de dâhil, tüm bilimsel yapn cinsiyetçi karakterini gösterir. 

Bilim cinsiyetçidir. 

Pozitif olarak kad yorumlamay sonraki bölüme brakrken, 

kapitalizmin geleneksel kölelie ne getirdiine bakalm. Kapitalizmin 

en bata özgürlük getirmesinin sistemin özüne ters olduunu 

iyi belirlemeliyiz. “Kapitalizm gelenekleri yrtt için kadn etra- 

ndaki zincirler de parçalanmr” iddias aldat yan yüksek bir 

çarptmadr. 

Tahakkümcü sistemlerin özgürlükle ilikisi, nasl daha kaba ve 

ince yöntemlerle sürdürülebilir biçimindedir. Adna çok ak destan 

düzülen kadnla en kaba ve çirkin kölelie maruz kalan kadn ayn- 

r. Kadn kafese -erkek hâkimiyetindeki ev- alnan kanarya misalidir. 

Belki sevimlidir, ama tutsaktr. Ku brakldnda nasl arkasna 

bakmadan uçar giderse, eer kadn biraz bilinçlenir ve gidecei özgür 

bir yeri olduunu bilirse, kaçamayaca ev, saray, zenginlik, güç 

ve insan kiilii yoktur. Hepsinden kaçma potansiyeli vardr. Hiçbir 

80


varlk kadn kadar tutsakla -özgür gelimenin objektif ve subjektif 

koullar bastrma ve yok etme- mahkûm edilmemitir. Tüm toplumsal 

tahlillerin tutmamasn, plan ve programlarn yürümemesinin, 

insanlk d gelimelerin ortaya çkmasn da kadn kölelik 

düzeyiyle balant vardr. Bu nedenle kadn çözümü, özgürlüü ve 

itlii salanmadan, hiçbir toplumsal olgunun yetkin çözümü ve 

özgürlük-eitlii salanamaz. 

Kapitalizmin sisteme eklemesi ile ortaya çkan kadn görünümünü 

metalarma düzeyinde görmek gerçee daha çok yaklarabilir. 

Klasik kölecilikte kadn pazarlarda en çok alp satld 

iyi biliyoruz. Bu durum cariyeler biçiminde feodal kölelikte de yay- 

nca sürdürülmütür. Burada satlan bütün olarak kadndr. Bak, 

siyasi rant bu ilemin aile içine kadar yans biçimleridir. Kapitalizmde 

ise kasap misali gövde parçalara ayrlarak her ksmna fiyat 

biçme gibi unsurlar eklenmitir. Saçndan topuklarna, gösünden 

kalçalarna, göbeinden cinsel organna, omuzundan dizlerine, belinden 

baldna, gözünden dudaklarna, yanandan boynuna parçalanp 

deer biçilmeyen hiçbir yeri kalmam gibidir. Ne yazk ki ruhu 

var m yok mu, varsa ne eder sorusu akla getirilmez. Beyince de o 

ezeli ‘eksik akll’dr. Özel ve genelevlerin zevk veren metasr. Çocuk 

makinesidir. En zor ilev olan çocuk dourma emekten saylmaz. 

Çok zor bir i olan çocuk büyütmenin hiçbir ücreti yoktur. Tüm 

önemli ekonomik, sosyal, siyasal, askeri kurumlarda yeri numunelik 

deerindedir. Reklamlarn vazgeçilmez malzemesidir. Cinsiyeti en 

çok metalap piyasaya sunulan yegâne varlktr. En çok sövgü 

ve dövgü konusu yaplandr. Ak yalanna en çok alet edilendir. Her 

eyine karlandr. Kadnca konumas için özgün bir dil-deyim, ses 

düzeni biçimlendirilen kimliktir. nsanca arkadak yaplamayan 

insandr. En deme erkein bile yannda sald duygusundan vazgeçemedii 

insandr. Her erkein üzerinde kendini imparator san- 

nesnedir kadn artk. 

Tanm daha da zenginletirilebilir. in ilginç yan, bu kadar 

olumsuz özellikleriyle bezenen bir kimlie kar erkek egemen toplumun 

onunla rahat yaayabileceini sanmasr. Demek ki, çok 

uysalla bir köle saylmaktadr. Aslnda onurlu bir erkek insan 

81


için bu kadar olumsuzlua örgütlenen bir olguyla ortaklaa yaamak 

müthi zor ve alçaltr. Her ne kadar Eflatun kad devlet ve toplumdan 

tümüyle dlad için eletirilse de, yaklanda bu alçalt- 

özellikler etkindir. Birçok filozofta olan bu hususu doru okumak 

gerekiyor. Örnein Nietzsche’de bu özelliklerle ortak yaamak kiiyi 

kesinlikle bozar. O halde neden kadn dükünlüü toplumlarda çok 

güçlüdür? Çünkü bu toplumlar düürülmütür de ondan; erkek dü- 

ürülmütür de ondan. Bu, köleliin geçiken özelliinden ileri gelmektedir. 

Bu kadar yararl bir köle, kölelie allan insanlar için 

elbette en çok aranan ortak olacaktr. Dolayyla batlan kadn, 

batlan toplumdur; düürülen erkektir. Böyle baa böyle tarak. 

Özcesi kadnlk olgusu yetkince aydnlatlmadan, doal toplumun 

özgür ana-kadnl ile sfl uygarln özgür bilinçli kadnl bütünletirilmeden, 

dengeli ortak yaam arkada yaratlamaz. Bunun 

benzeri erkeklik de yeniden oluturulmadan bu birliktelik salanamaz. 

Toplumsal alandaki kapitalizmin oluturma, yönetme tarz 

birçok olguda, özellikle erkekte, ailede, ite, memuriyette, yine eitim, 

sak, hukuk ve benzeri birçok alanda gözlemleyebiliriz. Aile 

için ksa bir tanmlama yaparsak, hiyerarik ve devletçi toplumun 

temel kurumu olan bu ocak sistemin hücresi, en küçük molekülüdür. 

Tepedeki imparatorun ailedeki yansmas ‘küçük imparator’dur. 

Toplumdaki köleliin yans esas tezgâhtr. Ailedeki kölelik 

toplumsal köleliin temel güvencesidir. Sistem adeta her gün, her 

saat ailede yeniden üretilmektedir. En ar yükünü de aile çekmektedir. 

Aile hiyerarik ve devletçi toplumun uysal eidir. Sürekli 

binilebilir, kendini tatabilirsin. Genelde dalan kapitalist sistemin 

en çarp izdüümünü ailede yanstmas aralarndaki bu s balantdan 

dolayr. 

Kapitalizmle mücadelede younlamda, aklma hep kar-koca 

ilikisi düer. Eer koca ortama göre karya normal bir yaam sunmusa, 

bu kad kocaya kar mücadeleye çekmek ne kadar zorsa, 

çiyi de eer dolgun bir ücret vermise, efendisi kapitaliste kar 

mücadeleye çekmek o denli zordur. Brakn özgürlemeyi, basit bir 

ücret snda bile kapitalist efendiye kar takla atan içi, toplum- 

82


sal çokluklara kar artk efendisinin sistematiinin bir ur. 

Hele isizler ordusu ç gibi büyürken, konumu güvencede olan bir 

çi aynen devlet memuru kadar, belki de ondan daha fazla kendini 

güvencede sayar. 

Köy toplumundan beni mknats gibi çeken kent toplumu, çözümlenmi 

haliyle benim için toplumsal sorunun esas mekânr. 

Toplumun içteki çürüyüü kadar çevreden kopuunun da ba suçlusu 

kent ve yol açt toplumsallktr. Daha dorusu, sfl devletli 

uygarln kentinin toplumudur. En ilkel klân toplumu bile yaama 

kar kent uygarl kadar cahil deildir. Tersine, uygarla kent 

toplumu kapitalist aamada tam bir çevre katliamcna dönümüse, 

bu herhâlde bünyesindeki sistematik cehaletlemesinden kaynaklanmaktadr. 

Duygusal zekâdan kopmu, akl ve anlam çoktan yitirmi cinsellik, 

kapitalizmin kanserojen gerçekliinin temel göstergeleridir. 

ktidar için nükleer dehete bel balamaktan tutalm, ucuz içilik 

için dünyaya smayacak nüfuslar sistemin özüyle ilgilidir. Onun 

özellikle iktidar biçimleniiyle. Dünya savalar, sömürge savalar 

ve tüm topluma kar her düzeyde klcal damarlara kadar etkileyen 

iktidar savamlar sistemin iflâsndan baka anlama gelmez. 

Bu noktaya gelinmesinde, deinildii gibi cinselliin (seksin) 

endüstrileerek sunulmas belirleyici etkenlerdendir. nsanlar baa- 

seks gücünde arar hale sokulmutur. Hâlbuki cinsellik tüm can- 

larda yaam fark etmede ve onu sonsuzlarmada öretici bir 

etkinlik ilevindedir. Tek hücreli canllardan tutalm insan türüne 

kadar ilevini bu biçimde tanmlamak mümkündür. Dolayyla anlaml 

ve hatta kutsaldr. nsan topluluklar da tarih boyunca bu tarz 

bir yorumu esas almlardr. Tüm antropolojik ararmalar bu yorumu 

dorulamaktadr. Eer metalalmayacak (endüstriletirilemeyecek) 

bir iliki veya ilikiler varsa, bata geleni cinsel iliki 

olmak durumundadr, çünkü yaamn kutsallyla, yüceliiyle, sürekliliiyle 

ilgilidir. Daha çok da saptp dier yaamlar tehdit 

etmeme sorumluluuyla bezelidir. 

Cinsel istismar denilebilir ki, sistemin en temel hegemonik araçlarndandr. 

Sadece metalalarak dev bir endüstriye dönütürül- 

83


memitir. Toplumda Hint fallus tanrsall hem yozlap hem 

de krk kat geride brakan bir erkek egemen cinsiyetçilik dini haline 

getirilmitir. Özellikle her erkekte bu yeni dini gösterge bata edebiyat 

olmak üzere sanatn baköesine oturtularak tam bir uyuturucu 

araca dönütürülmütür. Kimyasal uyuturucular bu yeni cinsellik 

dini karnda solda sr gibi kalmr. Tüm toplum bireyleri 

medyatik reklam (sadece alelâde reklam deil) kampanyalaryla bir 

cinsel sapk haline getirilmitir. Genç, ya, hatta çocuk fark etmiyor. 

Herkes kullanyor. Kadn en gelikin seks nesnesine dönütürülmütür. 

Her zerresi seks çarmasa sanki para etmeyecekmi 

gibi bir zihniyete mahkûm edilmitir. Kutsal aile oca bir seks dergâhna 

dönütürülmütür. Kutsal ana ve tanrçalktan geriye ie yaramaz, 

bir köeye atlan ‘kocakarlar’ kalmr. Çok hazin ve ac verici 

bir durum. Sunî döllenmeyle kadn tam bir seks arac olma süreci 

zirveye trmandlmr. 

Her erkek için cinsel eylem bir iktidar eylemine dönütürülmütür. 

Cinsel eylem yaamn ve cinsin devam için biyolojik ilevinden 

karp veya saptp, toplumsal ve siyasal alanda erkek egemen 

iktidarn srsz çoalma ve yaylma ilevine dönütürülmütür. 

Cinsel eylem iktidar eylemine dönütürülmütür. Tüm homo ve hetero 

vb. cinsel iliki biçimlerinde iktidar ilikisi belirleyici rol oynamaktadr. 

Tarihsel temeli yaygn bulunmakla birlikte, hiçbir toplum 

ve devlet biçiminde ulus-devlet ve toplumunda olduu kadar sistemli, 

yaygn ve iktidar amaçl (dolayyla köleletirme amaçl) derinliine 

ve geniliine çoaltp uygulanmamr. Toplumsal cinsiyet, 

toplumsal ve siyasal iktidar olay ilikisi ve olgusudur. 

Ulus-devlet hem aile içinde, hem dnda cinsellie yönelik yürüttüü 

politikalarla tam bir iktidar sapklna yol açmr. Kadn 

kendini seks metas olarak, erkek ise cinsel iktidar arac klarak hem 

kendilerini hem toplumu sadece ahlâki buhrana deil, iktidar sava- 

n kurban haline de getirmi oluyorlar. 

Toplum bir kadn ancak bir erkee ba olarak bir evde adna 

namuslu dediimiz tarzda yaayabildii takdirde kabul görebilece- 

ini belirtir. Kadn öyle olmaktan çp birçok erkei eve almas ya 

da tersi halinde adamn eve birçok kad almas halinde durum 

84


nasl olur? Herhalde en hafif deyimle allak bullak olur. Parann durumunda 

iler daha karmaktr. Örneimize devam edelim. Kadn 

genel kabulü bozduu için evden atlarak bir çözüme varlabilir. 

Fakat parada iler bu kadar kolay olmayabilir. Elinde paray tutan, 

namuslu olmasa, paraya ne kadar para katlsa da kabulümdür diyebilir. 

Hâlbuki toplum tpk bir kadn meselesinde olduu gibi, bu 

kabulle paray arac klmam. Onu biriktirmek en büyük namussuzluktur 

diyebilmi olmas kuvvetle muhtemeldir. 

Hiyerarinin kuruluundan beri egemen erkein doymak bilmez 

tah ve duyarszlyla kaba gücü altnda ezim ezim inleyen kadn, 

kapitalist sistem altnda bir kat daha zincirlerle örülür. Erkein 

hakknda en çok yalan uydurduu varlk kadndr. Söylenir ki, cinsiyet 

üzerine en kapsaml çalma yürüten Freud’un bile ölürken a- 

ndan çkan son sözler “Kadn ne demek?” yönlüdür. Bu durum 

olaan deildir. Bu, kadn etrafndaki korkunç erkek egemenlik ideolojisinin 

yaratt bir durumdur. Kad hiç tanmak istemeyen 

erkek egemen, bu durumunu örtbas etmek için önemli silahlarndan 

biri olan sahte ak edebiyatna bavurur. Egemen erkek için ak 

ittir yalann gizlenmesi, örtük saygzlk, bilincin körlüü, kör 

içgüdünün alan ve süreklilik kazanmasr. Kadn bunu yutacak 

duruma getirilmesi, bask altnda çaresizliin derinlii ile ilintilidir. 

O denli maddi ve manevi yaam koullarndan koparlmr ki, erkein 

en ak sözlerini, saldlar, doal hak olarak kabul etmek 

zavallndadr. 

Kii olarak ahsen ben kadn gelitirilmi ‘statü’ altnda yaamay 

nasl kendisine yedirdiine hep arm. Fakat unu sezdiimi 

açkça itiraf etmeliyim: Kasaplar hayvan kesime alrken, hayvan 

aslnda kesileceini fark eder ve tir tir titrer. Kadn erkek kar- 

ndaki duruu bana hep bu titremeyi hatrlatr. Kadn karnda 

titremedikçe erkek rahat olmaz. Egemen olmann ba koulu budur. 

Kasap bir defa keser, o tüm ömrü keser. a edilmesi gereken gerçek 

budur. Bunu ak arklaryla gizlemek ak bir harekettir. 

Uygarlk altnda en deersiz nesne ve kavram aka dair söylenenlerdir. 

Bir erkein hiç baaramad, baarmak istemedii, bir kadna 

olaanca doall içinde yaklaabilme gücüdür. Ben ahsen böy- 

85


lesi bir tavr gösterebilecek erkei gerçek kahraman olarak deerlendirmek 

durumundaym. Sorun basit zaaf, biyolojik cinsiyet far- 

ndan domuyor. Hiyerarik devletli toplumun ilk katmanlama 

nesnesi olarak kad en alta yerletirmesinden kaynaklanyor. En 

derin toplum sorunu olmas, toplumda yerletirilmi statünün özelliklerinden 

ileri geliyor. Sosyolojinin çok srl ve geç olarak konuya 

ilgi duymas kapitalizmin kriz süreciyle ilgilidir. 

Her ey aça çkarken, kadn olgusunun da kendini gittikçe tüm 

yönleriyle göstermesi beklenebilir. Kapitalist sistemin kadnlk olgusuna 

ekledii bask-sömürü unsurlar daha kapsaml anlalmay 

gerektirir. Kadn adeta sözde en deerli metadr. Hiçbir sistem, ka- 

bu denli metalamaya tabi tutmamr. lk ve ortaçalarda genel 

köleliin bir parças olarak kadn kölelii, cariyeliinden sistem 

açndan bir fark yoktur. Sadece kadna özgü bir kölelik veya meta- 

k bir durum söz konusu deildir. Erkek haremlilikler de vardr. 

Hadmlalm erkekler de vardr. ç olanlar vardr. Sistemin 

cinsiyet anlaynda asl en büyük fark kapitalizm koyar. Adeta metalalmam 

tek organ yoktur. Sözüm ona bunu edebiyat, roman 

aracyla sanat süsü vererek yapar, ama bu sanatn temel ilevi 

sistemin dayanlmaz yükünün çekilmesinde kadn azami pay sahibi 

knmasr. Her çalmaya bir ücret biçilirken, en ar i olan 

hamilelik, çocuk büyütme, evin her türlü ii ücretsizdir. Erkein seks 

kölesi olmann da bir ücreti yoktur. Genelevde olan ücret kadar bile 

birçok özel evde deer kadna gösterilmez. 

Evlilik namusu, onuru denilen ey, esasta ‘küçük imparatorun’ 

bütün kahrn çekilmesidir. Nasl ki büyük imparator onuru sayd 

devlet mülküne bir ey olduunda bunu sava nedeni sayarsa, küçük 

imparator da onuru sayd mal olarak kadna bir ey yaprsa 

bunu büyük namus meselesi, dolayyla kavga nedeni sayar. Daha 

da ilginç olan, kadn ruh olarak tamamen boaltlmas, biçimsel 

olarak da a kadns, süslü-sesli bir ‘kafeste ku’ haline getirilmesidir. 

Ses ve makyaj düzeni; doal kadn çok dnda öz kimliinin 

ezici biçimde inkârna dayanan, kiiliini öldüren bir durum arz 

eder. Kadnck kadn özel olarak kiiliksizletirilmesidir. Bir erkek 

icad ve dayatmasr. Böyle olduu halde, sanki kadn doal 

86


duruu buymu gibi suçlamaktan geri kalmaz. Tüm reklam, tehir 

malzemesi olarak kullanlmasndan bizzat sistem sorumlu olduu 

halde, bu da kadn doal özüne yakr. Kadn onuru kapitalizmle 

en dip noktasna oturmutur. Kadn kimliinde dibe vuran, 

ayn zamanda komünal toplum deerleridir. Sistemin mant hem 

buna muhtaçtr, hem de oldukça becerilidir. 

Pornoyla her tür kutsallndan soyutlanan kadn cinsi, kapitalizmde 

balangçtaki primata indirgenmi olur. Kadn uygarlk 

tarihi boyunca toplumdan silinmesi hiyerarik ve sfsal gelimeye 

ba olduu kadar, erkein egemen erkek toplumu yüceltmesine de 

bar. Yine kadn toplumda ne kadar etkinliini yitirmemise, 

komünal deerlerden de o denli uzakla olur. Kadn doas 

komünal toplum deerlerine daha yakndr. Zekâs doann özelliklerine 

kar daha duyarl ve gerçekçi olduundan duygusal zekâ ön 

plandadr. Analitik zekâ daha çok kurgusal olduundan yaamla 

balar srlr. Erkein analitik zekâ gelikinlii toplumsal konumundaki 

hileli, bask karakter unsurlaryla ilikilidir. 

Çocuklar dünyas üzerindeki sistem arl geneli yansr. Hayal 

dünyasnda yaayan çocuklar sistemin buz gibi hesaplar dünya- 

na kökünden zttr. Çocuk ve kapitalizm badamaz. htiyarlar 

yalanm çocuk gibidir. Eskinin sayg gören kutsal bilgesi kapitalist 

üretim için bir yük durumundadr, gereksiz bir nesnedir. Çocuklar 

büyüyerek yararl knabilir. htiyarlar ise öleceklerinden bir deer 

ifade etmezler. htiyarn ahsnda toplum yüceliinden, kutsallndan 

iyice soyutlanr. Yalar evine brakldnda, sistemin zalimlii 

kadar anlamszl çirkin surat tüm yönleriyle gösterir. htiyarlk 

sorunu bile birçok yönüyle sistemin toplum için gereksizliini rahatlkla 

kantlayabilecek soru iaretleriyle doludur. 

Tersi bir konum da sistem gerei varl dayanlmaz boyutlara 

tar. Özünde bir ataerkil toplum gelenei olan bata erkek 

olmak üzere çok çocuklu olma, sak tekniklerinin devreye sokulmasyla 

alt tabaka kadnlarnda çocuk doum makinesi rolüne indirgenmitir. 

Böylelikle zor olan çocuk yetitirilmesi de yoksullara 

yüklenerek, bir yandan genç içi ihtiyac gideriliyor, dier yandan 

içinden çlmaz bir aile yozlamas yaratyor. Bir tala birkaç ku 

87


vuruluyor. Üst tabaka kadn ve erkei artk sunî bebek, üvey evlat ve 

hayvan beslemeyle evlat kavram yozlararak eksikliini giderirken, 

sonuna kadar seksi kalmaya çalp yeni seks dinini ritüelletirerek 

baygnlayorlar. Sonuç, altndan çlamaz anlamsz bir nüfus, 

tarihin hiçbir döneminde görülmemi bir isizlik ve çevre buna- 

n insan yükünü tamaz bir konuma getirilmi bulunmasr. 

Kent ve sfsallk daha çok kapitalist sistemle birlikte kavramsallar. 

Fakat kökenlerinin izah daha önemlidir. Ç veya kökenleri 

açklanmayan hiçbir toplumsal iliki yeterince anlamlandlamaz. 

Kent oluumu halen tam çözümünü bulan bir iliki younlu- 

u olmaktan uzaktr. En az kapitalizmin ç kadar önemlidir ve 

açklanmay gerektirir. ahsen kente ön, proto-kapitalistik demenin 

yanl kaçmayaca kanaatindeyim. Nasl ki pazar kapitalizmin üzerinde 

beslendii, vücut bulduu bir iliki alanysa, kent de pazarn 

gelimi ve kalla mekân olarak tanmlanabilir. Konumuzla 

ilgisi ise, kurgusal zekânn en gelikin mekân, pazar olmasna dayanr. 

Kentin kendisi pazar niteliinden ötürü analitik, soyut zihni 

gerektiren ve daha çok da ortaya çkaran çok youn toplumsalla- 

rma arac olan bir kurulutur. Mitolojik ve dinsel dünyann daha 

da aklclamas, bilimi hzlandrmas kadar çarptmas, beraberinde 

felsefeye yol açmas gibi tarihsel gelimeleri hzlandran iliki orta- 

r. Daha çok analitik zekâyla i yapar. Kapitalizm ekonominin 

ana gücü, yarat kadn da dümanr. Tüm çözümlememiz 

kadn toplumsal yaamdaki yerinin ekonomik deerinin birincil 

düzeyde ve yüksek seviyede olduunu kantlamaktadr. Tüm uygar- 

k tarihinde olduu gibi, en acmasz dönemini kapitalist uygarlk 

amasnda yaamaya balayan ‘ekonomisiz knm kadn’ gerçei, 

en çarp ve derinlikli toplum çelikisi haline gelmitir. Kadn nüfusu 

ezici olarak isiz braklmr. Ev ileri en zor iler olduu halde 

be metelik deer etmemektedir. Çocuk dourma ve yetitirme hayatn 

en zor ii olduu halde, sadece deer etmemekle kalmamakta, 

giderek baa bela olarak düünülmektedir. Hem ucuz, isiz, çocuk 

dourma ve bin bir zahmetle büyütme makinesi, hem ücretsiz ve 

hatta suçlu! Kadn uygarlk tarihi boyunca toplumun zemin katna 

yerletirilmitir, ama hiçbir toplum kapitalizmin yürüttüü ve çok 

88


sistemli hale getirdii istismar gelitirme gücünde olamamr. Bu 

sefer sadece zemin katta deil, tüm katlarda eitsizliin, özgürlüksüzlüün, 

demokrasisizliin nesnesidir! Daha da vahimi, tarihin hiçbir 

dönemiyle kyaslanamayacak iddette ve younlukta cinsiyetçi 

toplum iktidar insann en mahrem organlarna kadar artlandp 

çoaltarak, kad bir seks endüstrisine dönütürerek, ikenceyi 

toplumun tüm katmanlarna yayarak, ‘erkek egemen toplumu’ kapitalist 

uygarlk döneminde azamiye çkartarak, ‘ekonomostan’, ekonominin 

yarat özneden intikam alrcasna kadn ve ekonomi 

dümanl her yerde ve her zamannda kantlamaktadr! 

Bir anann, proleteri dokuz ay karnnda tap bin bir zahmetle 

gücü haline getirinceye kadar verdii emein kar nasl ta- 

mlayacaz? Sermayedarn çalp çrpt binlerce yldan kalma 

birikimlerle hazrlanan üretim araçlarn sahipliklerini ve paylar 

nasl belirleyeceiz? Hiçbir üretim aracn deerinin pazarda satl- 

gibi olmad unutmayalm. Bir fabrikann sadece teknik icat- 

binlerce keifçi insann birikimli yaratn ürünüdür. Bunlarn 

deerini nasl belirleyip kime ödeyeceiz? Bunlarn toplumsal 

paylar düünmemek ahlâk tamamen yadsmadan mümkün mü? 

Bu tarihi-toplumsal deerleri sadece iki kii arasnda paylarmak 

adaletle uyuur mu? Kald ki, bu iki kiinin aileleri, toplumsal çevreleri 

vardr. Bunlarla koruyup kollanan bu ikisi üzerinde bunlarn hiç 

mi hakk yok? Sorular daha da yak kp arttrabiliriz. Fakat kârücret 

ikileminin ne kadar problemli olduunu göstermeye yeter. 

Kapitalizmin ekonomisi demeye pek gerek yoktur. Kapitalin 

kendisi ekonominin özüdür. O esasta en istismarc, vahî rekabetli, 

kâr için her eyi göze alabilen sistemdir. Toplumun metalalmayan 

hiçbir olgusu yoktur. Metalalan toplum, elden çkarlmak 

istenen toplumdur. Böylesi bir toplum yaam ömrünü dolduran, 

dolayyla bitirilmesi gereken bir düzendir. 

Hatalarn veya yanln temelinde kapitalist-içi ayr yatmaktadr. 

Kapitalist-içi ayr, bir köleci Roma malikânesindeki 

efendi-köle ayrndan öz olarak farkl deildir. Serf-aa ilikisi için 

de benzetme geçerlidir. Bir aile içinde -ataerkil- erkein örgütleni 

biçimi ve dayanaklaryla, ba kadn örgütleni ve dayanaklar 

89


kar karya getirdiimizde, çatmann galibi batan bellidir. stisnalar 

hariç tutulursa, belli bir kavgann galibi olarak erkek, kavgann 

sonunda hrpalanm kadndan daha güçlenmi olarak varlk sürdürür. 

Daha fazla kadn erkein olmutur. Çeliki yine vardr, ama dönütüü 

kadaryla erkek-egemen sistem içinde bir adm daha erimitir. 

Örnei tüm toplumsal sisteme yaygnlarabiliriz. Sfl 

toplum uygarl, hatta daha öncesinin hiyerarik toplumu içinde, 

kadn bin bir bala erkein egemenlii altnda bulunduu koullarda, 

bir teori ve pratik biçim uyarlayp kadndan kurtulu beklemek 

hayalcilikten öteye, ‘daha çok dövül, daha çok balan’ demekten 

öteye anlam ifade etmez. Kadn karlamay kabul ettii andan 

itibaren zaten kaybetmeye yatlmr. Kasabn elindeki kuzu didinip 

de ne kadar kurtulabilir? Kuzunun yaama ans kasabn insafna, 

çkarna bar. Süt, yün koyunu da knabilir, kesilebilir de. 

kinci dünya sava sonras ‘antifaist’ zafer havas fazla sürmedi. 

1968 devrimci perspektifleri ve gençlik hareketleri önemli paradigma 

deikliklerine yol açt. Sisteme bir bütün olarak nefret geliti. 

Reel sosyalizm, ulusal kurtulu ve sosyal demokrasinin beklentilerine 

cevap veremeyecei anlalm. Vaat edilen dünya eskisinden 

daha iyi deildi. Denilebilir ki, 1970’ler, 1848 Devriminden beri 

Marksizm’le balanm birçok entelektüel akn gücünü yitirmesiyle, 

yeni sol, ekoloji, kadn hareketi bata olmak üzere birçok yeni 

akmla tanma dönemi oldu. Kapitalizm kadar reel sosyalizm ve 

versiyonlarna duyulan derin güvenin sarslmasyla ve 1950’ler sonrasn 

ikinci büyük bilimsel devrimiyle sosyal bilim ve kültürel 

alandaki yeni gelimeler de beraberinde feminizme, ekolojiye, etnolojiye 

geni açmlar getirdi. Sistemin zt kutbunda yer alan toplum 

yaplanmalar da benzer bir dökülmeyi, karmaay yaamaktadr. En 

bata aile, tarihinde en youn dalma sürecindedir. Evliliklerin ya- 

ya yak bozulmakta, ahlâki olmayan kontrolsüz cinsel ilikiyi ç 

gibi büyütmektedir. ‘Kutsal evlilik’ bitmi saylmaktadr. Çocuk, ya- 

lar, ana baba ilikileri, aileyle balant dalmann ac kurbanlar 

olarak, toplumsal açdan en anlamsz, bozuk duruma dümü bulunmaktadr. 

Kadn üzerindeki en eski bask ve istismarlar aça çktkça, 

kadn sorunu da tam bir krize dönümektedir. Kadn kendini ta- 

90


kça, düürülmülüüne duyduu öfkeyle tam bir kaos ilikisinin 

en etkili nesnesine de dönümektedir. Kadn çözülmesi toplum çözülmesine, 

toplum çözülmesi de sistem çözülmesine yol açmaktadr. 

Toparlarsak, önümüzde bizleri bekleyen kapitalizmin tek tarafl 

iradesi döneminin geçtii, halklarn ovenizm ve savala yüklü milliyetçilii 

aarak demokratiklemesini ve bar dayatt, kültürel 

ve yerel gerçeklii ile bulutuu bir dönem olas güçlüdür. Bunun 

tek bana deil, hâkim sistemin devlet merkezli, ama küçültülmü 

yaplanmalaryla ilkelere dayal ortaklaa yürütülmesi de bu olask 

dâhilindedir. Uygarlz sf, cins, etnik ve kültürel tahakkümlü 

yap yerine, halklarn komünal demokratik deerlerini tanyan, 

cins özgürlüüne açlm, etnik-ulusal bask a, kültürel daya- 

may esas alm, tarihi bir aama olarak ‘küresel demokratik uygarla’ 

dönüebilir. 

En eski Ve En Yeni Sömürge Ulusu – Kadnlar 

Kad biyolojik farkl olan bir cins insan olarak alglamak, 

toplumsal gerçeklik konusunda körlüün temel etkenlerinin banda 

gelmektedir. Cinsiyet farkl kendi bana hiçbir toplumsal sorun 

nedeni olamaz. Evrende her zerredeki ikilem nasl hiçbir varlkta 

sorun olarak ele alnmazsa, insan varlndaki ikilem de sorun 

olarak ilenemez. “Varlk neden ikilemlidir?” sorusuna verilecek 

cevap ancak felsefi olabilir. Ontolojik (varlk bilimi) çözümleme bu 

soruya (sorun deil) yant arayabilir. Benim cevabm udur: Varln 

ikilem dnda baka türlü varoluu salanamaz. kilem, varoluun 

mümkün tarzr. Kadn ve erkek mevcut haliyle olmayp eeysiz 

(ei olmayan) olsalar bile, bu ikilemden kurtulamazlar. Çift cinslilik 

denilen olay da budur. rmamak gerekir. Fakat ikilemler hep 

farkl olumaya eilimlidirler. Evrensel zekâya (Geist) kant aranacak 

temel de bu ikilem eiliminde aranabilir. kilemin iki taraf da ne 

iyi ne kötüdür; sadece farklr, farkl olmak zorundadr. kilemler 

aynlarsa varolu gerçekleemez. Örnein, iki kadn veya iki erkekle 

toplumsal varln üreme sorunu çözümlenemez. Dolayyla “Niçin 

kadn veya erkek?” sorusunun deeri yoktur veya bu soruya ille 

91


cevap aranacaksa, evren böyle olumak (zorunda, eiliminde, aklnda, 

arzusunda) durumundadr da ondan diye felsefi bir cevap verilebilir. 

Kad sosyal iliki younluu olarak incelemek, bu nedenle 

sadece anlaml deil, toplumsal kördüümleri amak (çözümlemek) 

açndan da büyük önem tar. Erkek egemen bak baklk kazand 

için, kadna ilikin körlüü krmak bir nevi atomu parçalamak 

gibidir. Bu körlüü krmak büyük entelektüel çaba ve egemen 

erkeklii ykmay gerektirir. Kadn cephesinde ise neredeyse varolu 

tarz haline getirdii ve aslnda toplumsal olarak ina edilen ka- 

da çözmek, o denli ykmak gerekir. Tüm özgürlük, eitlik, demokratik, 

ahlaki, politik ve sfsal mücadelelerin baar veya baa- 

zlklarnda yaanan hayal kklklar (ütopya, program ve ilkelerin 

hayata geçirilemeyii), klmayan egemen (iktidarl) iliki biçiminin 

(kadn-erkek arasndaki) izlerini tar. Tüm eitsizlikleri, kölelikleri, 

despotluklar, faizmi ve militarizmi besleyen ilikiler, ana 

kayna bu iliki biçiminden alr. Eitlik, özgürlük, demokrasi, sosyalizm 

gibi ad çok geçen sözcüklere hayal kkl yaratmayacak 

geçerlilikler yüklemek istiyorsak, kadn etrafnda örülen toplum-do- 

a kadar eski olan ilikiler a çözmek ve parçalamak gerekir. Bunun 

dnda gerçek özgürlüe, eitlie (farklklara uygun), demokrasiye 

ve ikiyüzlü olmayan bir ahlaka gidecek baka bir yol yoktur. 

Cinsiyetçilie, hiyerarik çtan beri iktidar ideolojisi olarak 

anlam yüklenmitir. Sflama ve iktidarlama ile yakndan balan- 

r. Bütün arkeolojik, antropolojik ve güncel ararma ve gözlemler, 

kadn otorite kayna olduu dönemler olduunu ve uzun 

süreye yayld göstermektedir. Bu otorite artk-ürün üzerine kurulu 

iktidar otoritesi olmayp, tersine verimlilik ve dourganlktan 

kaynaklanan ve toplumsal varoluu güçlendiren bir otoritedir. Ka- 

nda etkisi daha fazla olan duygusal zekâ, bu varolula güçlü balara 

sahiptir. Artk-ürün üzerine kurulu iktidar savalarnda kadn 

pek belirgin yer almay, toplumsal varolu tarz bu konumuyla 

ilgilidir. 

Hiyerarik ve devletsel düzen balant iktidar geliiminde erkein 

öncü rol oynad, tarihsel bulgular ve güncel gözlemler 

açkça göstermektedir. Bunun için neolitik toplumun son aamasna 

92


kadar gelikin olan kadn otoritesinin klmas, almas gerekiyordu. 

Buna ilikin biçimi çeitli, süresi uzun büyük mücadelelerin verildiini 

yine tarihsel bulgular ve güncel gözlemler dorulamaktadr. 

Özellikle Sümer mitolojisi neredeyse tarihin ve toplumsal doann 

hafzas gibi oldukça aydnlatr. 

Kadn lk Ve Son Sömürge Olarak 

Tarihin En Kritik An Yaamaktadr 

Uygarlk tarihi, kadn kaybedii ve kayboluu tarihidir ayn 

zamanda. Bu tarih tanr ve kullaryla, hükümdar ve tebaalaryla, 

ekonomi, bilim ve sanatyla erkek egemen kiiliin pekitii tarihtir. 

Dolayyla kadn kaybedii ve kayboluu, toplum adna büyük 

dü ve kaybeditir. Cinsiyetçi toplum, bu düün ve kaybediin 

sonucudur. Cinsiyetçi erkek, kadn üzerinde sosyal hâkimiyetini ina 

ettiinde o kadar itahlr ki, doal her türlü temas bir egemenlik 

gösterisi haline getirir. Cinsel iliki gibi biyolojik bir olguya sürekli 

iktidar ilikisi yüklenmitir. Kadn üzerinde zafer havasyla cinsel 

temas kurduunu hiç unutmaz. Bu yönlü çok güçlü bir alkanlk 

oluturmutur. Bir sürü deyim icat etmitir: “Becerdim”, “ini bitirdim”, 

‘kanck’, “Karnnda spay, srtnda sopay eksik etme!”, ‘fahie, 

orospu’, ‘kz gibi olan’, “K serbest brakrsan, ya davulcuya ya 

zurnacya kaçar”, ‘ba hemen balamak’ gibi benzer sayz öykü, 

darbmesel anlatr. Cinsellikle iktidar ilikisinin toplum içinde nasl 

etkili olduu çok açktr. Günümüzde bile her erkein, kadn üzerinde 

‘öldürme hakk’ dahil, sayz hak sahibi olduu sosyolojik bir 

gerçektir. Bu ‘haklar’ her gün uygulanrlar. likiler ezici çounlukla 

taciz ve tecavüz karakterindedir. 

Aile bu toplumsal balamda erkein küçük devleti olarak ina 

edilmitir. Uygarlk tarihinde aile denilen kurumun mevcut tarzyla 

sürekli yetkinlemesi, iktidar ve devlet aygtlarna verdii büyük güç 

nedeniyledir. Birincisi, aile erkek etrafnda iktidarlalarak devlet 

toplumunun hücresi knmaktadr. kincisi, kadn srsz kark- 

z çalmas güvenceye alnmaktadr. Üçüncüsü, çocuk yetitirip 

nüfus ihtiyac karlamaktadr. Dördüncüsü, rol modeli olarak tüm 

93


topluma kölelik, dükünlük yaymaktadr. Aile bu içeriiyle aslnda 

bir ideolojidir. Hanedanlk ideolojisinin ilevselletii kurumdur. 

Her erkek ailede bir hanln sahibi olarak kendisini alglar. Ailenin 

çok önemli bir gerçeklik olarak alglanmasn altnda bu hanedan- 

k ideolojisi çok etkindir. Ailenin ne kadar çok kadn ve çocuu 

olursa, erkek o denli güvence ve onur kazanr. Aileyi mevcut haliyle 

bir ideolojik kurum olarak deerlendirmek de önemlidir. Kadn ve 

aileyi mevcut haliyle uygarlk sisteminin, iktidar ve devletin altndan 

çekin, geriye düzen adna çok az ey kalr. Fakat bu tarzn bedeli, 

kadn bitmeyen düük younlukta sürekli sava hali altndaki 

ac, yoksul, dükün ve yenilgili var olu tarzr. Adeta sermaye 

tekellerinin uygarlk tarihi boyunca toplum üzerinde sürdürdüklerine 

benzer, paralel ikinci bir tekel zinciri de kadn dünyas üzerindeki 

‘erkek tekeli’dir. Hem de en eski güçlü tekeli. Kadn varoluunu 

en eski sömürge âlemi olarak deerlendirmek daha gerçekçi sonuçlara 

götürür. Belki de kendileri için millet olmam en eski sömürge 

halk demek en dorusudur. 

Kapitalist modernite, tüm liberal süslemelere ramen, eskiden 

kalma statüyü özgür ve eit klmad gibi, ek görevler yükleyip ka- 

eskisinden daha ar bir statü altna almr. En ucuz içi, ev 

çisi, ücretsiz içi, esnek içi, hizmetçilik gibi statüler durumunun 

daha da arla gösterir. Üstelik en magazinel varlk, reklam 

arac olarak istismar daha da derinletirilmitir. Bedeni bile en çe- 

itli istismar arac olarak, sermayenin vazgeçmedii meta düzeyinde 

tutulur. Reklamcn sürekli tahrik aracr. Özcesi, modern kölenin 

en verimli temsilcisidir. Hem srsz zevk arac, hem en çok 

kazandran köleden daha deerli bir mal düünülebilir mi? 

Nüfus sorunu cinsiyetçilik, aile ve kadnla yakndan balantr. 

Daha çok nüfus, daha çok sermaye demektir. ‘Ev kadnl’ nüfus 

fabrikasr. Sisteme çok ihtiyaç duyduu en deerli mallar, ‘dölleri’ 

üretme fabrikas da diyebiliriz. Maalesef tekelci egemenlik altnda 

aile bu duruma sokulmutur. Tüm zorluklar kadna çkarrken, 

maln deeri ise sisteme en deerli hediyedir. Artan nüfus en çok 

kad mahveder. Hanedanlk ideolojisinde de böyledir. Modernitenin 

en gözde ideolojisi olarak ailecilik, hanedanln vard son 

94


amadr. Tüm bu hususlar fazlasyla ulus-devletçiliin ideolojisiyle 

de bütünlemektedir. Ulus-devlete sürekli evlat yetitirmekten daha 

deerli ne olabilir? Daha çok ulus-devlet nüfusu, daha çok güç demektir. 

Demek ki, nüfus patlamasn altnda s sermaye ve erkek 

tekellerinin hayati çkarlar yatmaktadr. Zorluk, kahr, hakaret, aclar, 

suçlamalar, yoksulluk, açlk kadna; keyfi kazanc ise ‘bey’ine ve 

sermayedarnadr. Tarihte hiçbir ça günümüzdeki kadar kad çok 

yönlü bir istismar arac olarak kullanma güç ve deneyimini göstermemitir. 

Kadn ilk ve son sömürge olarak tarihinin en kritik an 

yaamaktadr. 

Hâlbuki köklü özgürlük, eitlik ve demokratlk yüklü bir felsefeyle 

kadnla düzenlenecek yaam ortakl; güzellii, iyilii ve doruluu 

en mükemmel düzeyde salayabilme yeteneindedir. ahsen 

mevcut statüler içinde kadnla yaam, çok sorunlu olmak kadar 

çirkin, kötü ve yanl bulurum. Mevcut statü altnda kadnla yaamak, 

çocukluumdan beri cesaretimin en zayf olduu bir konudur. 

Cinsel güdü gibi çok güçlü bir güdüyü sorgulayacak bir yaamdr söz 

konusu olan. Cinsel güdü yaamn sürdürülmesinin hatnadr. Kutsall 

olmas gereken bir doa harikasr. Ama sermaye ve erkek 

tekeli kad o denli kirletmitir ki, bu doa harikas yetenek, ‘döllük 

fabrikas’ gibi en ala bir meta üreten kuruma dönütürülmütür. 

Bu metalarla toplumun alt üstüne getirilirken, çevre de 

nüfusun arl altnda (imdilik alt milyar; bu hzla giderse on, elli 

milyar nüfusla çevreyi düünelim) anbean çöküü yaamaktadr. 

üphesiz bir kadnla çocuklu olmak özde kutsal bir olaydr; yaamn 

tükenmeyeceinin göstergesidir. Sonsuzluu hissettirir. Bundan 

daha deerli duygu olabilir mi? Her tür bu gerçeklik altnda kendini 

sonsuzlua kaptrmann heyecan yaar. Özellikle günümüz insa- 

nda, bu durum, bir ozann dedii gibi, “Baza bela dölümüz 

bizim” seviyesinde yaanmaktadr. Bir kez daha Birinci ve kinci 

Doa’ya ters sermaye ve erkek tekelinin büyük ahlakszl, çirkinli- 

i ve yanlyla kar karya olduumuz inkâr edilemez. 

nsan eliyle ina edilen, insan eliyle ylabilir. Burada ne bir do- 

a kanunu, ne de bir yazg söz konusudur. ebekenin, kurnaz ve 

güçlü adamn, kanserli ve hormonlu yaam elleri olan tekellerin 

95


las düzenlemeleridir söz konusu olan. Yaamn evrendeki en 

harika çiftinin (bilinebildii kadaryla) anlamlama derinliini hep 

derinden hissetmiim. Kadnla önce düünmenin, nerede, ne zaman, 

ne kadar bozukluk varsa tartma ve gidermenin önemini tüm ilikilerin 

önüne koyma cesareti gösterdim. Sadece güçlü, düünen, iyi, 

güzel ve doru karar verebilen, böylece beni aarken hayran brakabilen 

ve muhatabm olabilen kadn, üphesiz felsefi arayn 

köe talarndandr. Evrendeki yaam akn srlarn bu kadnla 

en iyi, güzel ve doru tarafyla anlam bulacana hep inandm. Ama 

hiçbir erkein beceremeyecei kadar, önümdeki ‘erkek ve sermaye’ 

malyla, doksan bin kocal Hürmüz’le varolu tarz asla paylamayacak 

olan ahlakma da inandm. O halde feminizmden de öte, 

‘jineoloji’ (kadn bilimi) kavram amac daha iyi karlayabilir. 

Geleneksel hiyerarinin kadn üzerinde gelitirdii erkek egemenlii 

uygarlk tarihi boyunca hep yetkinletirilmitir. Ulus-devlet 

formunda azamileen iktidar, bu gücünü büyük oranda yayd ve 

younlard cinsiyetçilikten alr. Cinsiyetçilik, en az milliyetçilik 

kadar iktidar ve ulus-devlet üreten bir ideolojidir. Normal bir biyolojik 

ilev deildir. Erkek egemen için kadn cinsiyeti, üzerinde her 

tür ihtiras gerçekletirdii bir obje, nesnedir. Kutsal Kitaplardaki 

“Kadn tarlanzdr, istediiniz gibi sürebilirsiniz” deyimiyle, modernitenin 

“Kadn bir saz gibidir, istediiniz gibi çalabilirsiniz” deyimi 

bu gerçeklii dile getirir. Ayrca “Srtndan sopay, karnndan spay 

eksik etmeyin” deyii egemenliin faist karakterini yansr. 

Açkça belirtmeliyim ki, toplumsal cinsiyetçi çözümlemeleri pozitivist 

buluyorum. Kaba nesnelci yaklamlarla kad çözümleyebileceimizi 

sanmyorum. Özellikle kadna içerilmi kölelik kodlar 

bilmiyoruz. Fazlasyla fallus-vajina zihniyetine bulald, bu zihniyetin 

insann dier yeteneklerini kötürümletirdii kanndaym. 

Bu konuda dikkati çeken nokta tüm bitkiler ve hayvanlar âleminde 

belli, anlaml bir ilevi, süresi ve biçimi olan cinsel birleme olgusu 

insan türünde srsz süre, biçim ve ilevle azami yozlalm gibi 

gözlemlenmektedir. Bunun toplumsal kaynakl bir yozlama olduu 

kesindir. Daha dorusu, toplumsal sorunun (bask-sömürü) dou 

ve genellemesiyle birlikte gelitii belirtilebilir. Kadn sorununun 

96


her bakmdan anacl toplumun çözdürülmesinden kaynaklanan toplumun 

ana sorunu olduunu belirleyebilmek doru tanmlama yapabilmek 

için gereklidir. 

Toplumsal cinsiyetçilik en az kapitalizm kadar tehlikeli bir toplumsal 

canavardr. Ne yazk ki, amansz ve kurnaz erkek egemenlii 

bu olgunun hakikatinin aça çkmas engellemek için gözü kara 

bir tutum içindedir. Kapitalizm kadar ararmay gerektirdii halde, 

en karanlkta braklan toplumsal alandr. Tüm iktidar ve devlet 

ideolojileri ilk kayna cinsiyetçi tutum ve davranlardan alrlar. 

En derin, örtbas edilmi ve üzerinde her tür kölelik, bask ve sömürünün 

gerçekletii toplumsal alan kadn köleliidir. Tüm iktidar ve 

devlet biçimlerinin üzerinde denendii, kaynak bulduu toplumsal 

nesnedir. 

Sorulmas gereken temel soru, erkein neden kadn konusunda 

bu kadar kskanç, tahakkümcü ve cani kesildii, yirmi dört saat tecavüzcü 

konumla yaamaktan vazgeçmediidir. üphesiz tecavüz ve 

tahakküm toplumsal istismar kavramlarr. Olup bitenin toplumsal 

niteliini ifade etmektedir. Daha çok da hiyerariyi, ataerkillii ve 

iktidar çarmaktadr. Daha derinlikte yatan bir anlam ise, ya- 

ama ihaneti ifade etmektedir. Kadn yaamla çok yönlü ba 

erkein toplumsal cinsiyetçi tutumunu aça kavuturabilir. Toplumsal 

cinsiyetçilik, yaam zenginliinin cinsiyetçiliin köreltici ve 

tüketici etkisi altnda yitimini, bunun dourduu öfke, tecavüz ve 

hâkimiyetçi tutumu ifade eder. Cinsiyet güdüsünün yaamn devam- 

yla ilikisi açktr. Fakat hiçbir canln yirmi dört saat sürekli 

cinsiyet açl içinde bir zihniyete sahip olmas gözlemlenememektedir. 

Yaamn cinsiyetten ibaret olmad açktr. Bilakis cinsel birlemenin 

bir nevi ölüm an olduu, daha dorusu ölüme kar yaa- 

n ölümcül bir hamlesi olduu söylenebilir. Dolayyla ne kadar 

çok cinsi eylem, o denli yaam kayb anlamna da gelir. 

Cinsel eylemin tümüyle ölümcül olduunu belirtmiyorum. Ya- 

amn sonsuzluk idealini içinde tar. Fakat bu ideal, yaamn kendisi 

deildir. Tersine, ölüm korkusuna kar bir tedbirdir ki, fazla hakikat 

deeri tamad söylenebilir. Söylem öyle açkla kavuturulabilir: 

Yaam döngüsünün tekrarlar m önemlidir, yoksa döngü- 

97


nün tekil olarak kendisi mi? Tekil olann hakikati tam ifade edildikten 

sonra, döngünün sonsuz defa tekrarlanmas fazla anlam ihtiva 

etmez. htiva edecei anlam da ‘mutlak bilgiye’ ulama ihtiyacr. 

Bu durumda döngü ne kadar kendini iyi tanrsa mutlak bilgi ihtiyac 

da o kadar karlanm olur ki, döngülerin, dolayyla cinsi çoalmann 

fazla deeri ve anlam kalmaz. 

Kadn köleliinin bu özelliklerinin derin bilinciyle hareket eden 

kapitalizm ve ulus-devlet, kad en gelitirilmi sermaye ve iktidar 

arac olarak kullanmaya büyük özen gösterir. Çok iyi bilmek gerekir 

ki, kadn kölelii olmadan hiçbir kölelik biçimi gelime ve yaama 

ansna sahip deildir. Kapitalizm ve ulus-devlet, en kurumsalla 

egemen erkei ifade eder. Daha açkças, kapitalizm ve ulus-devlet, 

zorba ve sömürgen erkek tekelciliidir. Belki de bu tekelcilii parçalamak 

atomu parçalamaktan daha zordur. 

Kapitalist modernite bu düzeni daha da gelitirmitir. Hukuk 

alannda kadn lehine yaplan düzenlemeler fiili eitlii salamaktan 

uzaktr. Evlilii uygarln damgas altnda gelitirilmi, erkek egemenliinin, 

toplumsal cinsiyetçiliin merulald bir kurum 

olarak tanmlamak mümkündür. Hiyerari, iktidar ve devlet tekelinin 

en yaygn ve toplumun hücresi niteliindeki birime yans 

halidir. Özüyle görünüü, merulalmas arasnda örtük bir çeliki 

vardr. Kadn ahsnda toplumun genel köleliini en iyi kamufle 

eden kurum niteliindedir. Kadn karlalmasyla (düürülme, 

alçaltlma, erkein uzant haline getirilme) balayan süreç esas 

alnarak, toplum da adm adm karlar. Erkek kölelii kadn 

karlalmasndan sonra ve onunla hep iç içe yürütülmütür. Ka- 

nda uygulanan ve sonuç alnan kölelik, kark daha sonra erkeklere 

ve ezilen sflara benimsetilecektir. Uygarlkla gelien bu süreç 

kapitalist modernite ile zirve yapar. Faizm, toplumun karlalma 

sürecinde özel bir anlama sahiptir. Teslim alnm toplumu ifade 

eder. Modernite idi edilmi, savunma yeteneini yitirmi, herkesin 

birbirinin kar ve kocas knd genel kar toplumunu ifade 

eder. Süreklileen sermaye birikimi baka türlü topluma frsat ta- 

mayacak kadar saldrganl, barbarl gerektirir. Köleliin ve 

tecavüzün namus ad altnda hem merulald hem de derinli- 

98


ine uyguland alandr. Modernitenin maskesini düüren kurum 

yine ailenin iflas durumudur. Bat uygarlnda ailenin iflas sadece 

toplumsal balarn zayfl göstermez; toplumla olan çelikisinin, 

krizin ve kaotik durumun derinliini gösterir. Nasl ki kadn kölelii 

toplumsal köleliin düzeyini belirliyorsa, kadn-erkek ilikilerindeki 

kaotik durum da günümüz kapitalist modernitesinin çelikisini ve 

kaotik durumunu yansr. 

Toplumsal cinsiyetçilik kadn-erkek ilikilerindeki iktidarla s- 

rl bir kavram deildir. Toplumsaln her düzeyine yaylm bir 

iktidarc ifade eder. Moderniteyle azamilemi devlet iktidar 

gösterir. Hiçbir nesne kadn kadar tahrik ettirme ve iktidara konu 

arz etme durumunda deildir. Kadn nesneletirilmi bir varlk olarak 

iktidar azami klma özelliklerine sahiptir. Sürekli tahrik ettirilme 

ve iktidar çoaltma konumunda tutulur. Kadn iktidarla ilikisini 

bu kapsam üzerinde çözümlemek, hakikatini aça çkartmak 

açndan önemlidir. Her erkek iktidar hrs kadnda gerçekletirme 

zihniyetine fazlasyla sahiptir. Ayn zihniyet kadn cinsinin birbirleri 

ve çocuklar üzerindeki iktidar hrs olarak daha da çoalr ve 

uygulanr. Bu sefer kadn kadn kurdu olur. Zincirleme reaksiyon 

denilen olay budur. Kadn kapitalist sömürü sistemindeki rolü çok 

daha açk ve elverili durumdadr. Sistem için ücretsiz dourma ve 

büyütmekle yetinmez, en az ücretle her ie koturulur. sizler ordusunun 

bask ve ücret sistemini sürekli düürme pozisyonunda 

tutulur. Ne acr ki, en kahrl emein sahibi olduu halde, Marksistler 

de dahil, hiçbir öreti kadn haklarndan ve emeinden 

bahsetme gerei duymaz. Bunun için gerekli çözümleme ve politik 

tutumu gelitirmez. Erkek egemenliinin, toplumsal cinsiyetçiliinin 

yaygnl kantlayan bir gösterge de kadn emeiyle ilgilidir. 

Demografya, nüfus sorunu dünyay ve toplumu sf sorunundan 

giderek daha fazla tehdit etmektedir. Nüfus çoalmas cinsiyetçi 

toplum ve kapitalist moderniteyle yakndan balantr. Günün 

yirmi dört saatinde cinsel itah, hanedanlk ve aile kültürü ile kapitalizmin, 

ulus-devletin kâr ve güç için artan nüfus politikas ç gibi 

nüfus patlamas beraberinde getirir. Tekniin ve tbbn katklar 

buna eklendiinde ortaya çkan gerçeklik, toplumun ve çevrenin 

99


sürdürülebilirlii açndan en büyük tehlike konumunu ifade eder. 

Demografik kaos bu gerçeklikle balantr. Gezegenimiz ve çevre 

çoktan mevcut hacmi (6,5 milyar katlanarak devam ederse) kaldramaz 

sra dayanmr. Sistemin iflas bu yönüyle de deerlendirmek 

önemlidir. Çok iyi bilmek gerekir ki, çok çocuk dourma 

araçsall olarak kadn, korkunç ve dayanlmas güç bir yük altna 

sokulmutur. Sorun çocuk sahibi olmann çok ötesinde çok arla- 

lm bir angarya sisteminden kaynaklanmaktadr. Ayrca çocuk 

dourmann biyolojik deil, sistemsel ve kültürel bir olgu olduunu 

iyi bilmek gerekir. Her çocuk mevcut kültür açndan bir deil, defalarca 

kadn ölümü demektir. Çok azla yetinen, tüm sak tedbirleri 

alnm, her eyden önce zihnen hazrlanm bir çocuk dourma 

kültürü gereklidir. Sonsuzluk ve güç fikrini çocuk üzerinden deil, 

mutlak bilgiye, güzellie, ahlaki ve politik toplumun geliimine dayandrmak, 

çocuk yetitirilmesini bu önceliklerle bütünlük içinde 

çözümlemek daha anlaml ve iyi olacaktr. Özcesi çocuk yetitirilmesini 

ekonomik ve ekolojik toplumun ihtiyaçlar ve özgürlük felsefesi 

temelinde çözümlemek ve çözmek gerekir. 

Toplumsal cinsiyetçiliin bir yan kolu olarak demografi, nüfus 

bilimi, moderniteyle birlikte askeri ordu, isizler ordusu, standart 

ulus toplumu için istatistii de kullanarak kadn doumunu ideal 

ölçülere balar. Malthusçuluk denen ideoloji bunu ifade eder. Toplumu 

ve ekolojiyi tehdit eden insan nüfusu özünde biyolojik bir sorun 

olmayp, cinsiyetçi ideolojinin kapitalizm ve ulus-devlet tarafndan 

istismar edilmesinin bir sonucudur. Modern ailecilik de dahil, 

kapitalizm, ulus-devletin cinsiyetçilik ideolojisi ve uygulamalar 

toplum ve çevre için belki de en büyük sorun kaynar. Dolayyla 

toplumsal cinsiyetçilii ulus-devlet balamnda beinci büyük toplumsal 

sorun kayna olarak deerlendirmek gerekir. 

Endüstri kapitalizmi çanda tarm-köy toplumundan sonra da- 

lan ikinci önemli toplumsal kurum aile ve kadndr. Bat sosyolojisinin 

örtbas ettii önemli bir konu da aile ve kadndr. Bu sosyoloji 

ailenin neden ve nasl yma uratld açklamaya yanamamaktadr. 

Bu gerçeklik ilk çadaki kölelerin aile hakkn olmamasyla 

balant olarak izah edilebilir. Artan isizlik ve yoksulluk karn- 

100


da, uygarlk toplumunda gelenekselleen aile kurumunun maddi 

koullar büyük oranda ortadan kalkar. Ailenin toplumsal anlam 

kalmaz. Birey toplumdan kopartrken bu konuda kadna düen 

pay, çok zalimane bir biçimde kendini sokaa ve hiç istemedii, do- 

asna ayk koullar dayatan egemen erkee teslim olmadr. Kadn 

kölelii, reklamn yapld gibi, bu çada özgürlük kazanmamr. 

Doas metalalmadk tek bir hücresi braklmayacak denli derinletirilmi 

bir piyasa köleliidir. Endüstriyalizm çanda yaanan 

krizlerin en önemli bir unsuru, aile ve kadn üzerinde yaanmakta- 

r. Sadece youn boanmalar ve sokak çocuklar biçiminde deil, 

toplumsal cinsiyetçiliin sr tanmaz iktidarc ve sömürücülü- 

ü, bu krizin ve çöküün derinliini yanstmaktadr. Toplumun aile 

ve kadn sorunu, özgür yaamn en temel unsurlar olarak, teorik ve 

pratik düzeyde büyük çabalara ihtiyaç göstermektedir. 

Kapitalist toplum ahlakn yadsnmas temelinde olutuundan, 

demokratik, cinsiyet özgürlüklü ve ekolojik toplumu ina ederken, 

teorik-etik ve pratik-ahlak olarak hareket etmek vazgeçilmez bir 

ilke ve tutumdur. 

Cinsiyetçilik tarihte en çok liberalizm çanda ideolojik bir öe 

olarak gelitirilip kullanld. Cinsiyetçi toplumu devralan liberalizm, 

kad sadece evde ücretsiz içiye dönütürmekle yetinmedi. Daha 

fazlas cinsiyet objesi olarak metalap piyasaya sunmakla elde 

etti. Erkekte sadece emek metalarken, kadn bütün bedeni ve 

ruhuyla metalald. Aslnda en tehlikeli kölelik biçimi ina edilmi 

oluyordu. ‘Kocann kar’ iyi bir sfat olmasa da, srl bir istismara 

konu tekil eder. Fakat tüm kiiliiyle metalama, firavun 

köleliinden daha kötü köle olmak anlamna gelir. Herkesin köleli- 

ine açlmak, bir devlet veya kiinin kölesi olmaktan katbekat daha 

tehlikelidir. Modernitenin kadna kurduu tuzak budur. Görünüte 

özgürlüe açlan kadn, en rezil istismar arac konumuna dümü 

oluyordu. Reklam araçlndan tutalm seks, porno araçlna kadar 

temel istismar arac kadndr. Rahatlkla diyebilirim ki, kapitalizmin 

tanmasnda kadn en ar yük altna konulmutur. 

Devletin ailedeki temsilcisi olarak erkek, kadn üzerinde hem 

sömürü hem de iktidarn gelitirilmesinden kendini sorumlu yetki 

101


sahibi olarak deerlendirir. Kadn üzerindeki geleneksel bask 

yaygnlararak, her erkei iktidarn bir parçasna dönütürür. Toplum 

bu yolla azami iktidarlama sendromuna girer. Kadn statüsü 

erkek egemen topluma srsz iktidar duygusu ve düüncesi verir. 

Öte yandan tavizci içiliin oluumundan isizlie, ücretsiz içilikten 

asgari ücretliye kadar her olumsuzlukta bedel ödetilen kadn emekçilerdir; 

kadn kendisidir. Liberalizmin eklektik cinsiyetçi ideolojisi 

bu durumu saptp farkl göstermekle kalmaz; bir de kadnlar için 

özenle gelitirilen ideolojik variyetlere dönütürülür. Kendi eliyle 

kendi köleliini benimsetmek gibi bir ey. 

Denilebilir ki, sistem ideolojik ve maddi olarak kad istismar 

etmekle sadece en ar krizlerini ayor, kendi varoluunu da sa- 

yor ve güvence altna alyor. Kadn genelde uygarlk tarihinin, 

özelde kapitalist modernitenin en eski ve en yeni sömürge ulusu 

konumundadr. Eer her bakmdan sürdürülemez bir kriz durumu 

yaanabiliyorsa, bunda kadn sömürgelemesinin pay bata gelmektedir. 

Feminizm, ekoloji ve kültürel hareketler sf mücadelesine engel 

olarak görülmütür. Kadn sadece emei ile deil, tüm beden 

ve ruhuyla yaad ar sömürgecilik kapsaml çözümlemelere tabi 

tutulmamr. Burjuva hukukunun eitlik ölçüleri almamr. 

Tarihin en eski ve en yeni, çounlukla ücretsiz ve çok az ücretli olan 

bu emekçisi, erkek egemen tarih gerei nesne olmaktan öteye anlam 

ifade etmemitir. Çözümlenen sn erkek olduu açktr. Ekolojiye 

de benzer yaklalmr. Böylesi sorunlar öngörülemedii gibi, sf 

mücadelesinin bütünselliine olumsuz yansyabilecei ileri sürülmütür. 

Kültürel hareketler ise eskinin canlandlmas, sf mücadelesinin 

dier bozucu bir unsuru olarak deerlendirilmekten kurtulamamr. 

Sonuç tüm olas müttefiklerinden kopuk, ekonomizme 

boulmu soyut bir sfçk olarak yansr. 

Biyolojik ararmalar insan türünde kadn kök rolünü aydnlatmaktadr. 

Asl gövdeden kopan kadn deil erkektir. Kadn duygusall, 

evrensel oluum diyalektiinden a sapmamasndan 

ileri gelmektedir. Özellikle uygarlk döneminde en alttaki konumunda 

braktlmas, bu yap günümüze kadar tamasnda et- 

102


kilidir. Erkek akl tarafndan kadn duygu yüklü akl hep ‘eksik’ 

olarak, kadn bizzat karakteri olarak yanslmak istenir. Erkek 

akl, kadn üzerinde birkaç büyük operasyon yürütmütür, yürütmektedir: 

Birincisi, ilk ev kölesi haline getirilmesidir. Bu süreç korkunç 

sindirme, bask, tecavüz, hakaret ve katliamlarla yüklüdür. Ona ta- 

nan rol, mülklü düzene gerekli olduu kadar ‘döl’ üretmektir. Hanedanlk 

ideolojisi bu döle çok bar. Kadn bu statü içinde mutlak 

mülktür. Yüzünü bile bakasna gösteremeyecek kadar sahibinin 

mal, namusudur. 

kincisi, seks aracr. Cinsellik tüm doada üremeyle ilgilidir. 

Yaamn devam amaçlanmr. nsan erkeinde özellikle kadn 

tutsaklyla birlikte ve arlkl olarak uygarlk sürecinde asl rol 

sekse, cinsel arzunun patlamasna ve çarpkça geliimine tannm- 

r. Hayvanlarda çok srl olan çiftleme dönemleri (çounlukla 

llk), erkek insanda neredeyse yirmi dört saate çkarlmak istenir. 

Kadn günümüze doru seksin, cinsel itah ve iktidarn sürekli üzerinde 

denendii araçtr. Özel-genel ev ayrmlar anlam yitirmitir. 

Her yer ve her kadn artk genel-özel ev ve kadn sayr. 

Üçüncüsü, ücretsiz, karksz emekçidir. Tüm ilerin zoru kendisine 

yaptr. Kar, biraz daha ‘eksik’ olmaya zorlanmadr. O 

kadar alanmr ki, gerçekten erkee göre çok ‘eksik’ kald 

kabul etmekte, erkek eline ve hâkimiyetine dört elle sarlabilmektedir. 

Dördüncüsü, en ince metadr. Marks, para için ‘metalarn kraliçesi’ 

der. Aslnda bu rol daha çok kadndr. Metalarn gerçek kraliçesi 

kadndr. Kadn sunulmad hiçbir iliki yoktur. Kadn kullanlmad 

hiçbir alan da yoktur. Bir farkla ki, her metann kabul 

görmü bir kar varsa da, kadnda bu kark da koca bir ‘ak’ 

yüzsüzlüünden tutalm, “Analarn emei ödenmez” martavalna 

kadar koca bir saygzlktan ibarettir. 

103


Ortadou’da Kadn, Hanedanlk, Aile Ve Nüfus Sorunu 

Tarihin afak vaktinde görkemli toplumsal kimliiyle ana tanrça 

rolünü kendine yakran kadn, ne yazk ki günümüz Ortado- 

u’sunda en deersiz meta konumuna indirgenmitir. Ba bana 

trajik bir öyküsü olmas gereken bu tarihi fazla açma imkânndan 

yoksunuz. Ama sonuçlar eletirebiliriz. Kadn etrafnda insan 

eliyle salanm sis bulutlar datarak gerçeini kefetmek ivedi 

toplumsal görevlerin banda gelmektedir. 

Ortadou toplumu evrensel tarihte sf, hiyerari ve iktidar sorunlaryla 

en erken tanandr. ktidar öncesinin ilk hiyerari düzeneinin 

gençler ve kadn üzerine kurulduunu bilmekteyiz. Zorba ve 

kurnaz erkek + aman ve rahip + tecrübeli ya adamlar ittifak, tüm 

hiyerarilerin ve sonradan geliecek iktidar ve devletlerin prototipidir. 

Tüm toplumsal sorunlarn ana rahmidir. A Mezopotamya’da 

Uruk kent hegemonyasndan önce El Ubeyd hiyerarik dönemine 

(M.Ö. 5000-3500) tank olmaktayz. Tüm Mezopotamya’ya 

yaylm bir hiyerari söz konusudur. Büyük ev ve aile etrafnda 

örülü bir sistemdir. Hanedanlk sisteminin balangr. Kadn, 

gençlerin ve üst hiyerarik tabaka dndakilerin sistemik bir kölelemeye 

tabi tutulduklar, dolayyla toplumsal sorunun ilk defa 

temellendii bir dünya imgesi ve pratii oluturulmaktadr. Mezopotamya 

bir de bu sistemin küresel önderi olma gerçeine sahiptir. 

Hanedan ve ailecilik ideolojisinin de kökenidir. Ortadou’da halen 

her iki kurumun çok güçlü olmas bu tarihsel nedenle de yakndan 

balantr. Toplumun erkek önderlikli bu en eski kurumlar tarih 

boyunca sürekli geliim göstermilerdir. Hanedanlk temel iktidar 

oda ve devlet biçimine dönüürken, ailecilik tüm toplumlarn resmi 

ana hücresine dönümütür. Hanedanlar ve ailelerin kurulu ve 

lar için tarih boyunca yürütülen iktidar savalarn haddi 

hesab yoktur. Toplumlar bu savalarla sadece sorun kaynana 

dönütürülmüyor, adeta içten içe tüketiliyorlar. 

Sosyal yap kurumlar ve özellikle aile olgusu en az iktidar kadar 

karmaklk tar. Ortadou erkei ve kad özgün bir çözümlen- 

104


meyi gerektirecek bir karmaklk tar. Genel sosyolojik kalplarla 

yaplacak bir aile, kadn ve egemen erkek çözümlemesi önemli eksiklikler 

tayacaktr. Siyasal, ideolojik ve ahlaki gerçeklik en kat ve 

karanlk yanlaryla erkek ve kadnda yansr. Aile kurumundaki 

çelikiler devlet kurumundaki çelikilerden az deildir. Aile sosyal 

bir kurum olmann ötesinde anlam olan, adeta toplumlarn ‘kara 

delii’ gibidir. Kad mercek altna aldzda, belki de tüm insan- 

k dram okumak mümkün olabilecektir. 

Toplumun iddetle beslenme gelenei en alt birim olarak ailede 

daha da nefes aldrmaz düzeydedir. Özellikle kadn üzerinde görünmez 

bir sava halidir. iddetten titremeyen tek bir kadn hücresi 

yok gibidir. Çocuklarn durumu da aynr. Temel eitim yöntemi 

iddettir. iddetle terbiye edilmi çocuktan, büyüdükten sonra ayn- 

n beklenecei açktr. iddete dayal egemenlikten gurur duyulur, 

haz salanr. ktidar ve iddete dayal güçlülük duygusunun en 

tehlikeli toplumsal hastalk olarak deerlendirilmesi gerekirken, en 

yüce ve keyifli duygunun kendisi olarak ilan edilir. Lanetlenmesi 

gereken bir olgu, en çok yüceltilen bir erdem olarak sunulur. 

Siyasal acmaszln, çözümsüzlüün belirledii sosyal trajediyi 

en çok kadn gerçeinde gözlemlemek mümkündür. Be bin yllk 

bir devlet ve hiyerarik gelenein tutsa olarak, günümüzde kadn 

olmaktan zor olan baka bir yaam düünülemez. Zorluk sadece 

gelenekten kaynaklanmyor. Avrupa uygarln ürettii kadns 

deerler de en az dogmatik gelenek kadar tahrip edicidir. Pornoya 

vardlm bir kültürle kapkara çarafa büründürülmü kadna yönelik 

kültür arasnda dehete düen kadn, gerçekten en büyük - 

n durumundadr. 

Ortadou’da toplum sorunlar her zamankinden daha çok günümüzde 

en yaygn ve youn yaanan aile, hanedan, sf, iktidar ve 

devlet sorunlarr. 

Hanedanlk, ideoloji ve uygulama olarak bu düzeni tersyüz etmenin 

sonucunda geliecektir. Ataerkillik olarak da adlandlan bu 

düzende ‘ya erkein’ tecrübesiyle ‘güçlü adam’n askeri maiyeti ve 

bir nevi rahip öncesi kutsallk lideri amann ittifakyla ataerkil yönetim 

kök salacaktr. Hanedancn bir özelliini çok iyi kavramak 

105


gerekir. Günümüzü de yakndan ilgilendiren bir özellik: Ailecilik ve 

ailenin çok erkek çocua sahip olmas, esas olarak hanedan ideolojisinin 

köe tar. Gerek çok kadnla evlilik, gerek sürekli erkek çocuk 

istemek hanedan ideolojisinin ba istemidir. Bunun anlar 

nedeni politik güçtür. Rahip ‘anlam’ gücüne dayanarak öncülüe 

geçtii gibi, hanedann güçlü kiisi ‘politik’ güce dayanarak öncülüe 

oynayacaktr. Politik güç kavram uyulmadnda zoru çar. 

Rahip gücünde ise, uyulmadnda, ‘tanrn gazab’ gibi manevi bir 

güç uyar etki yapar. Politik gücün esas kayna ise ‘güçlü adamn 

askeri maiyeti’dir. Daha önceki avck döneminde, özellikle anakadn 

etkili olduu dönemde erkek kstlm gibidir. 

Toplumsal yaamn banda ilk büyük yabanclama bu seçkinler 

otoritesi ile balar. Seçkin aile, hanedanlk yaplanmalar da kayna 

hiyeraride bulur. Hanedanlk bir yandan devlet olarak biçimlenirken, 

dier yandan ailecilik olarak toplumsal yaam farkl 

bir anlamla ve forma tar. Köklü dönüüm söz konusudur. 

Ortadou toplumsal kültüründe güçlü yaand çeitli kantlarla 

desteklenen anaerkil düzenden sonra gerçekletirilen ataerkil düzen 

(M.Ö. 5000’li yllardan beri yükselie geçtii gözlemlenmektedir) 

bir güç, ilk toplumsal bask ve istismarn denendii sistemi ifade 

eder. Çocuklarn ve mallarn egemenliinin erkee, babalk kurumuna 

geçtii köklü kadn kar bir devrimdir. Tutucu, bask ve 

istismarc düzene yol açmasndan ötürü daha çok bir kardevrimdir. 

Çok çocuk sahibi olmak ilk mal düzeni olsa gerek. Çocuklar ne 

kadar çoalrsa, güç ve mal, mülkiyet sahibi olmak o denli artar. 

Ataerkillik, hanedanlk ve mülkiyet arasndaki iliki açktr. Hanedanlk 

klandan daha büyük bilincine varlm, mülkiyeti tan ilk 

geni aile kurumudur. Ataerkilliin ilk biçimidir. Kadn çocuklar 

ve mallar üzerindeki sahipliinin gerilemesi, düüyle el ele gider. 

Ana tanrça kültürü yerini erkek kral-tanrlar kültürüne brakr. 

Sümer kültüründe bu gelimeler çarp gözlemlenir. Evlilik, aile 

kurumu uygarlk tarihi boyunca hanedanlk modelinin etkisi altnda 

geliir. Erkek-kadn güç dengesine dayal evlilik daha srl yaanr. 

Hanedanlk bir erkek egemen ideoloji ve iktidar tekeli olarak kabul 

gördüünden veya ettirildiinden ötürü, baskn çkan evlilikler baba 

106


otoritesini tanmak zorundadr. Ksacas doal deil ina edilmi, 

otoriter ve istismarc mikro düzenlerdir. 

Hiyerarinin dier ad olan ataerkilliin szmad toplumsal gözenek 

yok gibidir. Belki de binlerce yl devlet kurumundan önce 

ataerkil gelenekler toplumu yönetti. Ataerkilliin gücü belki de dünyann 

hiçbir bölgesinde Ortadou’daki kadar kuat, boucu deildir. 

Halen yaayan deerler olarak, kadn ve erkek kiilii, etnik 

kültür, aile ve namus anlay üzerinde ataerkilliin gücü çok belirgindir. 

Kar kültürü gelitirmesi gereken ehirler, krsaln, dolay- 

yla ataerkilliin derin izlerini tarlar. Krsal okyanus içinde adack 

gibi kalrlar. 

Aileyi çözmek iktidar-devlet-sf ve toplumu çözmek için arttr 

Hanedanlk sistemi, ideoloji ve yaplanmann iç içe geçtii bir bütünlük 

olarak anlalmak durumundadr. Kabile sisteminin içinden gelimekle 

birlikte, onun inkâr ve üst tabaka, yönetici aile çekirdei 

olarak kendini oluturur. Çok kat bir hiyerarisi vardr. Ön hâkim 

ftr. ktidar ve devletin prototipidir. Erkek ve erkek evlat esasna 

dayalr. Çok sayda erkee sahip olmak iktidar için önemlidir. Bu 

husus çoklu kadnla evlenme, harem hayat ve cariye sistemine yol 

açmr. Baz erkeklerin onlarca kadna ve yüzlerce çocua sahip 

olmas hanedanlk ideolojisiyle balantr. ktidar ve devlet öncelikle 

hanedan içinde üretilir. En önemlisi, hanedan bata kendi kabile 

ve aireti olmak üzere, dndaki dier kabile sistemlerini ilk sflamaya, 

kölelie alran kurumdur. Ortadou uygarlnda hanedansz 

iktidar ve devlete rastlamak neredeyse mümkün deildir. 

Hanedan gerçekliinin köklülüü ve iktidar-devlet için hazrlk okulu 

konumunu tekil etmesinden ötürü böyledir. 

Hanedanln resmi ideolojiye dönümesi aile yapna da damgas 

vurmu, ‘ailecilik’ biçiminde alt ideolojiye yol açmr. Aileden 

aileye fark vardr. Tarih boyunca ve tarih öncesinde kadnerkek 

beraberliinin çok farkl biçimleri mevcut olmutur. Özellikle 

kadn arlkl klan aile tipi çok yaygnd. Bu aile tipinde erkek-koca 

pek tannmaz. Day ve çocuklar daha çok önemlidir. Dier bir tip 

erkek-kadn ikiliinin denk olduu tiptir. Sanldn aksine, bu tip 

de tarihte yaygn yaanmr. Erkein aile reisliindeki sistem çok 

107


sonralar ve hanedanlk-iktidar-devlet üçlüsünün izdüümü olarak 

gelitirilmitir. Esas hedefi kadnlar ve çocuklar üst tabakalarn 

hanedan, iktidar ve devlet çkarlar için yetitirmektir. Baml uydu 

kiilikler yaratmaktr. Hiç de gerekmedii ve çok ar toplumsal 

sorunlara yol açt halde, çok kar ve çocuklu ailenin temelinde bu 

iktidar ve devlet çkar vardr. Hanedan gibi her aile reisi de ona 

öykünerek, çok kar ve çok çocuklu olmay bir güç ve yaam garantisi 

olarak görür. Topluma hâkim zihniyet bu yönü sürekli tevik 

eder. Hâlbuki çözümden ziyade tüm toplumsal soruna kap aralan- 

olur. Bu durumun resmi ideolojinin gerei olduunu ve dince de 

desteklenerek pekitirilmek istendiini bilmek, toplumsal sorunlar 

kavramak için önemlidir. Günümüz Ortadou toplumunda halen 

güçlü olan hanedanck ve ailecilik kültürü, yol açt a nüfus, 

iktidar ve devletten pay alma hrs nedeniyle sorunlarn ana kaynaklarndandr. 

Kadn alanmas, eitsizlii, çocuklarn eitimsizli- 

i, aile kavgalar, namus sorunu hep ailecilikle balantr. ktidar 

ve devlet içi sorunlarn küçük bir maketi adeta aile içinde kurulmu 

gibidir. Aileyi çözmek iktidar-devlet-sf ve toplumu çözmek için 

arttr. 

er aile ve hanedan iktidar merkezli kurulmularsa, toplumda 

iktidarck ve devletçilik ideolojisi ve pratiinin en gözde konular 

olmas anlardr. Ortadou’da sürekli iktidar ve devlet sorunlar- 

n yaanmas, üzerinde yükseldikleri toplumun ailecilik ve hanedanckla 

kaplanm olmasndandr. Karkl birbirini besleyen 

sorunlardr. Bu konuda sorunlarn ideolojik yönünü kavramak çok 

önemlidir. Sorun çözme arac olarak düünülen iktidar ve devlet 

gücünün tersine sonuç dourduu, güçsüz, yaratz ve kölelikle 

dolu bir yaam ürettikleri halen Ortadou toplumunun zihniyetinde 

anlalmaktan uzaktr. Bu ilikiler yuma sorunlarn ana kayna 

olarak yorumlamamz bu nedenledir ve çok önemlidir. Çok erkenden 

fark ettiim bu durum nedeniyle demokratik ideoloji ve örgütlenmelere, 

tartma ve eylemlere büyük ilgi gösterdim. Yaam bana 

toplumsal sorunlarn çözüm yolunun buradan geçtiini her geçen 

gün daha fazla öretiyordu. 

108


Yine sf sanldn aksine iktidar ve devleti dourmuyor. 

Tersine hanedanck, ailecilik (hiyerarik kurulular) üzerine kurulu 

iktidar ve devlet oluumlar sflamaya yol açar. Öncelik hiyerarik 

devletçi ideoloji ve pratiindedir. Ortadou uygarlk tarihinde 

bu sürecin çok yaygn yaand tespit etmek mümkündür. Alttan 

üste deil, üstten alta doru sflama eilimleri daha güçlüdür. 

Daha da önemlisi, birbirlerinin dnda olan bir devlet ve sf ilikisinden 

çok, ideolojik ve pratik olarak iç içe bir sf-iktidar ve devlet 

fenomeni yaanr. Oldukça örtülü yaanan bir süreçtir. Öyle ki, kabileci, 

aileci, hanedanc ve devletçi ideolojik imgelerden ötürü sf 

adeta görünmez knmr. Böylelikle sf bilincinin gelimesi önlenmeye 

çalr. Sf tahlillerini yaparken somut yaklamak önemlidir. 

Tarihte nasl olumusa öyle yaklamak gerekir. Ortadou’da 

toplum sflarken resmi aile, hanedan, iktidarlama ve devletlemeyle 

iç içedir. Kölelik sadece maddi emek üzerine kurulmaz. Öncelikle 

zihniyet, duygu ve bedenler üzerinde ina edilir. deolojik kölelik 

gelimeden maddi emek kölelii gelimez. Çok yaygn olan sf 

özelliklerinden kaynaklanan sorunlar görmek için bu yönlü bütünleyici 

yaklam göstermek daha öretici olacaktr. 

Önce devlet sorunu, sonra aile sorunu demek doru bir yaklam 

deildir. Diyalektik bir ba içindeki bu iki olgu birlikte ele alp 

çözümlenmeyi gerektirir. Reel sosyalizmde önce devleti hal edelim 

sonra sra topluma gelir denmesinin yol açt sonuçlar ortadadr. 

Hiçbir ciddi toplumsal sorun bir tanesine öncelik tannarak çözümlenemez. 

Bütünsellik içinde bakmak, her soruna dieriyle ilikisi 

içinde anlam vermek, çözüme giderken de ayn yöntemle yaklam 

göstermek daha doru bir yöntemdir. Zihniyeti çözmeden devleti, 

devleti çözmeden aileyi, kad çözmeden erkei çözmek ne kadar 

eksikse, tersini yapmadan çözüm peinde komak da o denli eksik 

kalacaktr. 

En az devlet sorunu kadar arlaan bir sorun da aile ve kadn 

etrafndan ekillenen toplumsal zihniyet ve davranlardr. Üstte 

devlet altta aile, cennet ve cehennem ikilemi gibi bir diyalektik bütünlük 

olutururlar. Devlet mikro modelini ailede gerçekletirirken, 

büyüyen aile talepleri de makro modelini devlet olarak tasarmlar. 

109


Her aile ideal çözümünü devletlemede bulur. Devlet despotunun 

ailedeki yansmas ‘küçük despot’ olarak ‘aile reisi’ erkektir. Büyük 

devlet despotu ne kadar etkili, yetkili, keyfi tutumlarla aleme nizam 

vermeye çalrsa, küçük reis de birkaç kadn ve çocuk üzerinde ayn 

mutlak nizamiyat ileriyle urar. 

Kadn konusunda erkein bencillii ve gözü karal güncel bir 

olgu olarak her saat gözlemlenebilir. Bu konuda da hiçbir ahlâkî ve 

hukuki kural tanmadan, her toplumsal tabakada gözünü krpmadan 

cinayet ileyebildii de vicdan olan herkesin göz ard edemeyecei 

bir gerçekliktir. Bu tutumlar çounlukla ak adna sergilenir. Hâlbuki 

an hakikatle ilikisi az çok yorumlandnda, bu söylemin en 

k bir yalan olduu hemen anlalacaktr. Ne bitkiler ne hayvanlar 

aleminde, hatta ne de ‘cansz’ diye yorumladz fizikî 

âlemde aka konu olan hiçbir özne bu tür bir eyleme asla yönelmez. 

Anlam hala çözümlenemeyen baz sapmalar gözlemlense de, insan 

türündeki bu yönlü cinayetlerin nedenleri ve anlam açk ki çok 

farklr. Egemenlik ve sömürüyle ba öncelikle belirtilmesi gereken 

hususlarn banda gelmektedir. 

Ortadou uygarlnda aileyi devletin mikro modeli olarak çözmeden, 

yetkin bir toplumsal çözümlemeyi yapmak çok eksik brakr. 

Günümüz Ortadou toplumunda kadn sorunu en az devlet sorunu 

kadar arlasa, bunun altnda yine devletin tarihi kadar uzun ve 

karmak bir kadn kölelik tarihi yatar. Kadn-aile-erkek Bermuda 

üçgenini haritada iyi göstermeden, yanndan geçen her toplumsal 

çözüm gemisini batrmas iten bile deildir. Bermuda üçgeni toplumsal 

okyanusta Ortadou’daki mikro devlet olarak ailedir. Hiyerari 

ve devlet yükselirken, kendi izdüümlerini de mutlaka aile 

kurumunda yanstmadan edemezler. Ailede yank bulamayan bir 

hiyerari ve devlet, yaama ans güçlü klamaz ve sürdüremez. 

Ortadou uygarlnda bu diyalektik ikilem özenle dokunur ve hiç 

ihmal edilemez. 

Devlet binlerce yllk ataerkil kültür üzerinde yükselir. Oluumunda 

sfsal öelerden çok, güçlenmi ataerkil gruplar esas rol 

oynar. Bu gruplar içinde daha çok belirgin olan figür ihtiyar bilgedir. 

Kabilenin tecrübeli ya olarak bilge belki de en eski otoritedir. 

110


Muhtemelen bilge anann rol oynad tarmsal devrimden sonra 

adm adm gelien tecrübeli ihtiyar bilgenin, aman-eyhpeygamber 

olarak toplumsal statüsü giderek artmr. Toplumda 

flama geliip ataerkil kurumdan devlete doru bir gelime 

olunca, bilge müttefikleriyle birlikte hanedanla ve ona dayal olarak 

kralla eriir Hanedanlk, aile ve devlet içinde yükselen, içeri- 

inde etnik ve mitolojik dinsel öeler bulunan çarp bir olgudur. 

Aile ve devletlerin yükseli ve çökülerinde bir hanedanlk her zaman 

önemli rol oynamr. Hanedansz devlet düünmek nadirdir. 

Günümüzde bile bu kural büyük ölçüde geçerlidir. Neden olarak 

ataerkil aile yapn gücünü göstermek mümkündür. Ataerkillik 

devletin genidir. Dolayyla en güçlü ataerkil aile hanedan devletine 

yükselebilir. Hanedann kendisi devlet olur. Hanedanlk öyle bir 

kurumdur ki, binlerce yl ötesine götürülebilir. Devlette ve toplumda 

çok kaln izleri vardr. Hakim sf, etnik grup ve dinsel inancn 

adeta bilekesidir. Bir dier avantaj, sülale yoluyla uzun zamanlar 

etkilemesidir. Yine hanedanlar aras evlilikler yoluyla mekânsal 

yaym için de elverilidir. Bu nitelikler neden devletin öncelikle 

hanedanlar içinde kurulduunu da açklyor. Toplumsal gelimede 

olduu kadar, devletsel gelimede de güçlü bir odak oluturmas, 

hanedanlk kurumunu göz ard etmemeyi gerektirir. Ortadou uygarl 

bir anlamda hanedanlar üzerinde tar. Özellikle devlet 

hanedanlar tarihte en çok iz brakan örneklerdir. Bat uygarlnda 

daha çok devlet d hanedanlar arlk tarken, Douda devletle 

balant hanedanlarn parlakl söz konusudur. Hanedanlk ayn 

zamanda bir okuldur; toplumsal modeldir. Önemli gelimeler hanedan 

okul veya modelinde yaandktan sonra topluma tar. Etnik 

gruplar, uluslar bile sk sk hanedan adlar ile tanr. Baat rol oynamalar 

az görülen olaylar deildir. En güçlü etnisiteler ve uluslar, 

içlerinden çkardklar hanedanlklarn gücüyle ve adyla anrlar. 

Emeviler, Abbasiler, Eyyubiler, Selçuklular ve Osmanllar, 

Barmekiler ayn zamanda Arap, Türk, Kürt ve Fars ulusu demektir. 

Tahakküm ve mülkiyet düzeninin altnda kadn yerini tanmlamak 

giderek güçlemektedir. Binlerce yllk bir uygulamann verisi 

olarak kadn günümüzde tam bir enkaz halini yaamaktadr. Kapita- 

111


list sistemin ayart etkisi bile tam yans olmaktan uzaktr. Ortadou 

toplumunda gericiliin merkezindeki asl öedir. Her alanda 

yenilmi Ortadou erkei, bu yenilginin bütün yansmalar kadndan 

çkarmaktadr. Darda ne kadar hakarete urasa, bunun kar- 

bilerek ya da kendiliinden kadndan çkarmaktadr. Toplumunu 

savunamama, ç bulamamann öfkesiyle dolmu erkek, 

ailede bir deli gibi çocuk ve kadna yönelmekte, iddetini boaltmaktadr. 

‘Namus cinayetleri’ olgusu, aslnda bütün toplumsal alanda 

namusunu çineten erkein, tersinden olarak bunun öfkesini 

kadnda giderme eylemidir. Sembolik ama çok bitik ve basit bir gösteriyle 

namus davas hallettiini düünmektedir. Bir nevi psikoterapi 

uygulamaktadr. Sorunun altnda kaybedilmi bir tarih ve toplumsal 

dava yatmaktadr. Bu tarihsel toplumsal davayla yüzlemedikçe 

ve üzerine düeni yapmadkça, namus kirlenmesinden asla 

kurtulamayaca bu ‘erkee’ anlatmak, kabul ettirmek temel sorunlardan 

birisidir. Asl namusun kadn cinsel organn bakireli- 

inden deil, tarihsel ve toplumsal bakirelii salamaktan geçtiini 

mutlaka öretmek ve uygulamak gerekir. 

Ortadou’da toplumsal dokular, krizin en youn yaand alanlardr. 

Aile, airet, kent, köylülük, isizlik, dinsel cemaat, aydnlar, 

sak, kitle eitimi bata olmak üzere, sosyal kurumlar en nihilist ve 

krizli dönemlerini yaamaktadr. Üstte hakim ideoloji ve iktidar ile 

kuatlan, alttan hiç yetmeyen bir ekonomi tarafndan slan 

toplumsal gövde man -obez hastay andrmaktadr. Tabii bu 

obezlik ABD ve AB’deki gerçek obezlik deildir. Afrika’daki karn 

çocuk obezliine benzer. Sosyal doku olarak bu kurumlarda insanlar 

büyük oranda ilevselliini yitirmilerdir. Kurumlarn anlaml bir 

rolü kalmamr. 

Günümüz Ortadou ailesinde yaanan sorunlarn devlette yaananlar 

kadar önem tamasn bu ksa tarihsel anlatmla daha iyi 

aça çkt kanndaym. ki yönlü bask, problemi daha da iddetlendirmektedir. 

Tarihten gelen ataerkil ve devlet toplumunun yan- 

malaryla Bat uygarlndan yansyan modern kalplar bir sentez 

deil, bir kördüüm yaratmaktadr. Devlette yaratlan tkanklk 

ailede daha da düümlenmektedir. Çok çocuklu ve eli balar eko- 

112


nomik olarak aileyi sürdüremez bir durumda brakmaktadr. Büyüyen 

çocuklarla genç nüfus i bulamamakta, bu da aileyi ilevsiz klmaktadr. 

Ekonomiye ve devlete ayarl aile, iki yandan da eski tarz 

balarla yürünemeyecei bir çkmaza saplanmr. Ne Bat tarz 

aile, ne de Dou tarz aile yaanmaktadr. Ailede erozyon bu koullarda 

gerçeklemektedir. Daha hzl çözülen toplumsal balara nazaran 

ailenin hala gücünü korumas, tek toplumsal snak olmasndan 

ötürüdür. Aileyi kesinlikle küçümsememek gerekir. Yaptz eletiriler 

ailenin kökten reddini gerektirmemektedir. Yeniden anlam ve 

yaplanma gereini ortaya koymaktadr. 

Kadndan daha ar olarak erkek sorununu gündemletirmek 

önemlidir. Erkekteki egemenlik, iktidar kavramn çözümlenmesi, 

kadn köleliinden daha az önemli deildir. Belki de daha zordur. 

Dönüüme yanamayan kadn deil, daha çok erkektir. Egemen erkek 

figürünü terk etmesi halinde, sanki devletini kaybetmi hükümdar 

gibi bir duyguya, yitiklie kendini uram hissetmektedir. As- 

nda egemenliin bu en kof biçiminin onu da özgürlükten yoksun 

rakt, tam bir tutucu kld göstermek gerekir. 

En eski tutsakla alnm cins, soy ve sf olarak kad ele alp 

rl da olsa sosyolojik bir çözümlemeye tabi tutmadan, aile ve 

erkei, dolayyla baka bir yönden devleti ve toplumu kavramada 

büyük eksiklikler olacandan, ksaca bir kadn kölelik tarihini tasa- 

mlamak gerekir. Kadn tan önceki bölümde vermeye çal- 

zdan tekrarlamayacam. Fakat yine de kad biyolojik olarak 

toplumsalla girdiinde eksik, kusurlu bir cins olarak deerlendirmek 

tamamen ideolojiktir -ve erkek egemen zihniyet tasarrdemeyi 

hiç ihmal etmemek gerekir. Bilakis kadn biyolojik ve toplumsal 

bir varlk olarak daha yetkin olduunun bilimsel olarak ka- 

tlanan bir gerçeklik olduunu da hiç göz ard etmemek gerekir. 

Kadnsz yaamn olamayaca bir gerçek olmakla birlikte, bu 

denli düürülmü bir kadnla onurlu ve anlaml bir yaamn paylalamayaca 

da açktr. Mevcut kadnl yaamn grtlana kadar herkesin, 

genelin en alçalt kölelie gömüldüü bir tarz olduunu bilerek, 

hissederek çözümleyici ve eylemsel olmak, yaamn kurtuluunun 

doru yolu olmaktadr. Kadnla anlaml ve onurlu yaamn bü- 

113


yük bilgelik ve yücelik gerektirdiini hiç unutmamak gerekir. Ak 

ideas olanlarn bunu gerçekletirme yolunun bu bilgelik ve yücelikten 

geçtiini her an hatrlamalar gerekir. Baka türlüsü aka ihanet 

ve kölelie hizmettir. Toplumsal hakikate ulalmadan aka eriilemez. 

Bu ksa deerlendirmelerden çkarlabilecek sonuç, kadn anaerkil 

dönemden beri sistemli kuramsal bir toplumsal bask ve sömürüye 

tabi tutulduuna ilikindir. Kadndaki kölelik hiçbir kölelik 

biçimiyle karlalmayacak denli karmak ve yaamsaldr. Uygarlk 

tarihi içinde kadn köle pazar, cariyelik, haremlik kurumlar 

olguyu ksmen yanstabilir. Fakat kapitalist modernitenin kadn 

üzerindeki uygulamalarn haddi hesab yaplamayacak denli ço- 

altlmr. Hiçbir uygarlk kapitalizm kadar kadn üzerinde oynamam, 

istismar kurumsallaramamr. Olgu o denli istismar 

edilmitir ki, kadnlarn ezici çounluu kendilerini en alçakça durumlara 

indirgeyen uygulamalar kadn temel kimlik özellikleriymi 

gibi yanstmaktadr. Hatta kendilerini oyunlarn bir parças olarak 

oynamakta saknca görmeyecek kadar ele geçirilmi bulunmaktadr. 

Sadece olgusal bask ve sömürüden bahsetmiyoruz. Yaamn 

hücrelerine kadar özümsetilmi bir kölelii ses, renk, beden ve zihniyet 

biçimleri olarak gönüllü sunmaktan çekinmemektedir. Toplumsal 

hakikatle ba yitirmi, tamamen sahnede oynatlan bir 

yaamdan ibaret hale getirildiklerinin farkna bile varamamaktadr. 

Daha dorusu bu imkân bulamamaktadr. Yaamn onurunu ve 

hakikatini kazanabilmek için kadn etrafndaki sisleri datmak 

olanca yakyla önemini korumaktadr. 

114


Toplumsal Cinsiyetçiliin Özgürletirilmesi 

Demokratiklemenin özünü tekil etmekle birlikte, kendi bana 

ele alnmas gereken olgularn banda kadn ve etrafnda oluan 

iliki ve çelikiler düzeni gelmektedir. Komünal ve demokratik duru 

dengeleri sosyal bilimlerin alanna ne kadar geç ve yetersiz girmise, 

ondan daha fazlas kadn olgusuna yaklamda görmekteyiz. 

Sanki kadn yaadklar doalln gerekleriymi gibi bir anla- 

tüm bilimsel yaklamlarda, ahlaki ve siyasi tutumlarda ön varsaym 

olarak kabul görür. Daha hazin olan, kadn kendisi de bu 

paradigmay doal kabul etmeye alr. Binlerce yllk halklara 

dayatlan statülerin doall, kutsall, birkaç kat fazlalyla kad- 

n tüm zihniyet ve davranlarna da adeta kaznmr. Halklar 

kadnlald oranda, kadn da halklalmr. Hitler “Halklar 

kadn gibidir” derken bu gerçei kast eder. Kadn olgusuna daha 

derinlikli yaklaldnda, biyolojik bir cins olmann ötesinde adeta 

bir soy, sf, ulus muamelesi gördüü anlalacaktr. Ama en çok 

ezilen soy, sf veya ulus olarak. Hiçbir soy, sf veya ulusun kadn- 

k kadar sistemli bir kölelie tabi tutulmad iyi bilmek gerekir. 

115


Kadnln kölelik tarihi daha yazlmamr. Özgürlük tarihi ise 

yazlmay bekliyor. Kadn köleliinin derinlii kadar karanlkta braklmas, 

toplumda yükselen hiyerarik ve devletçi iktidarla yakndan 

balantr. Kadn kölelie allmasyla hiyerariler - 

ayrcalkl kutsal yönetimler- kurulmu, toplumun dier kesimlerinin 

kölelik yolu açlmr. Erkeklerin köle olmas kadn köleliinden 

sonradr. Cins köleliinin sf ve ulus köleliinden farkl yönleri 

de vardr. Merulalmas ince ve youn basklarla birlikte duygu 

yüklü yalanlarla salanr. Biyolojik farkl sanki kölelii için gerekçeymi 

gibi kullanr. Yapt tüm iler deeri olmayan ‘kadnca 

ler’ diye hafife alr. Toplumun kamusal alannda bulunmas dince 

yasak, ahlaken ayp olarak sunulur. Giderek tüm önemli toplumsal 

etkinliklerden uzaklar. Siyasal, toplumsal, ekonomik etkinliklerin 

hakim gücü erkein eline geçtikçe kadn zayfl daha da 

kurumlar. ‘Zayf cins’ bir inanç olarak paylar. 

Tüm maddi ve manevi güç olanaklar erkein elinde biriktikten 

sonra kadn artk erkek eline bakan, bazen yalvaran, bazen tüm 

onurunu çineyerek kaderine raz olan ve skça yaama küserek 

derin bir sessizlie bürünen bir varlk haline gelir. Bir anlamda ya- 

ayan ölü demek de mümkündür. Birkaç benzetmeyle olguyu daha 

da belirgin klabiliriz. Birinci benzetme kafeste kutur. Ku bazen 

kanarya gibi süslü kr. Bazen bülbül gibi güzel sesli kr. Herkes 

kendine göre bir kua benzetir. Çokça serçe denilir. Dier benzetme, 

dipsiz bir kuyuya braklan kedi gibi sürekli miyavlatldr. 

Yiyecek artklaryla beslenerek sahibi için iyice ehliletirilebilir. 

Belki biraz kaba görülebilir, ama köleliin derinliini yakalamak için 

bilimsel, edebi çok yönlü çabalarn gerei açktr. Muazzam cinsiyetçi 

bir toplum oluturulmutur. Gerçek kabalk uradadr ki, erkein 

tek tarafl kadn tecavüzü bir kahramanlk gibi görülürken, erkek 

bundan son derece keyif ve gurur alrken, kadn talanarak öldürülmekten 

geneleve kapatlmaya, toplum içine bir daha çkmamaya 

kadar her tür acmaszlklarla kar karyadr. Yine en kabasndan 

erkek cinsel organyla gururlanrken, kadn için cinsiyet organlar 

bir utanç kaynar. En basit fiziki farklklar bile kadn aleyhine 

kullanlmaktan çekinilmemitir. Kadn olmann kendisi bir utanç 

116


konusu haline getirilmitir. Sözde kutsal bir duygu olan akta bile 

kadn yaad gözü kara bir erkek dayatmasr. Kz çocuklar her 

zaman hor görülmütür. 

Sorulmas gereken soru, neden bu kadar derin bir kölelik? Ceva- 

kesinlikle iktidar olgusu ile balantr. ktidarn doas kölelik 

ister. Eer iktidar sistemi erkein elindeyse, sadece insan türünün 

bir ksm deil, bir cinsin tümü bu iktidara göre ekillenmelidir. ktidar 

sahipleri devlet srlar nasl hane srlar gibi görüp her 

uygulamay bu srlar dahilinde bir hak olarak görürlerse, onun 

mikro modeli olan ailede de erkek iktidarn sahibi olarak her uygulamaya 

-gerekli görürse öldürme dahil- kendini hak sahibi görür. 

Evdeki kadn o kadar eski ve derinlikli bir mülktür ki, srsz bir 

mülkiyet duygusuyla erkek ‘kadn benimdir’ der. Kadn için -evlilik 

ba ad altnda ba bulunulan- erkek üzerinde en ufak bir hak 

iddiasnda bulunulamaz. Ama erkein kadn ve çocuklar üzerindeki 

hak sahiplii srszdr. Mülkiyetin en temel kayna yine ailede, 

kadn üzerindeki kölece tasarrufta aranmalr. Mülkiyetin kayna- 

nda köleletirilmi kadn yatar. Kadn üzerine yaylm kölelik ve 

mülkiyet dalga dalga tüm toplumsal düzeye yayr. Böylelikle de 

toplum ve bireyin zihniyet ve davran yapna mülkiyetçi ve köleci 

her duygu ve düünceyi yerletirir. Toplum her tür hiyerarik ve 

devletçi yaplanmalara uygun hale getirilir. Bu ise, uygarlk denen 

fl her tür yaplanmann rahatça ve meruiyet kazanm olarak 

sürdürülmesi demektir. Böylece kaybeden sadece kadn olmuyor. 

Bir avuç hiyerarik ve devletçi güç dnda tüm toplum oluyor. 

Kadn için özel kriz dönemleri pek önemli deildir. Zaten sürekli 

bir krizi yaamaktadr. Kadn demek krizli bir kimlik demektir. Günümüzde 

yaanan kapitalist sistem kaosunda tek umut vaat eden, 

kadn olgusunun srl da olsa aydnlatlm olmasr. Feminizm 

yetersiz de olsa kadnlk gerçeini son çeyrek yüzylda oldukça görünür 

klmr. Kaosta her olgunun deme ans yüksek bir aydnlanmayla 

daha da artt için, özgürlük lehinde atlacak admlar niteliksel 

sçramalara yol açabilir. Güncel krizden kadn özgürlüü büyük 

kazanarak çkabilir. Kadn özgürlüü olgu tanmlamasna uygun 

olarak kapsam bulmak durumundadr. Genel toplumsal özgürlük ve 

117


itlik kadn için de direkt özgürlük ve eitlik olmayabilir. Özgün 

çaba ve örgütlülük esastr. Yine genel demokratikleme hareketi 

kadn için olanaklar açabilir. Fakat kendiliinden demokrasi getirmez. 

Kadn bizzat kendi demokratik amaç, örgüt ve çabas sergilemesi 

gerekir. Kadna içerilmi bulunan kölelii karlayacak bir 

özgürlük tanna öncelikle ihtiyaç vardr. Kapitalist sistemin muazzam 

vizyon gelitirme ve sanall gerçein yerine koyma gücü o 

denli gelimitir ki, kad en çok alçaltan bir etkinlii (örnein pornografi) 

bile özgürlükle özdeletirebilir. 

Feministlerin çabalarnda birçok önemli öe varsa da, hala Bat 

merkezli demokrasilerin ufkunu amaktan uzaktr. Temelinde kapitalizmin 

oluturduu yaam biçimini deil ama, tam kavranmas 

bile salad söylenemez. Durum Lenin’in sosyalist devrim anlay- 

çayor. Onca büyük çabaya ramen ve kazanlan birçok 

mevzi savana kark, Leninizm sonuçta kapitalizme soldan en 

deerli katk sunmaktan kurtulamamr. Feminizmin bana da 

benzer sonuçlar gelebilir. Güçlü örgütsel temelden yoksunluk, felsefesini 

tam gelitirememe, kadn militanlna ilikin zorluklar iddia- 

zayflatmaktadr. Kadnlar cephesinin ‘reel sosyalizmini’ bile 

salamayabilir. Fakat soruna dikkat çekmek açndan ciddi bir 

adm olarak deerlendirmek en dorusudur. 

üphesiz her cinsiyet türünün olduu gibi kadn da bir doas 

vardr. Toplumsallktan öte biyolojik cins olarak kadn daha merkezi 

öe olduunu, biyoloji bilimi her geçen gün artan kantlarla 

desteklemektedir. Özcesi kadn fizii erkei kapsamakla birlikte, 

erkek fizii kad kapsayamamaktadr. Kutsal kitaplarn tersine, 

kadn erkekten deil, erkein kadndan türedii anlalmaktadr. 

Kadn kromozomlar erkekten fazladr. Kadn için dezavantaj olarak 

düünülen aylk kanamalar bile kadn doayla daha nazik ba- 

n göstergesi olarak anlalmalr. Rahim kanamas bitmemi, 

devam eden doal bir yaam aknt olarak görülmelidir. Yaamn 

kök damar bitmemitir, devam etmesi iradesinin bir göstergesi 

olarak anlalmalr. Kadn hastalklar denilen hususlar aslnda 

yaam olgularr. Kadn yaam merkezini temsil etmesinden 

kaynaklanmaktadr. Yaamn karmak sorunlar kadn rahminde, 

118


karnnda cereyan etmektedir. Kendinden doan çocuk ve göbek ba 

yaam zincirinin son halkas gibidir. Bu gerçeklik karnda erkek 

sanki kadn bir eki, bir uzant gibi görünmektedir. Bu olguyu 

dorulayan bir husus da erkekteki a ve anlamsz kskançlk duygusudur. 

Kadn doas kendine kar daha güvenli dururken, erkek 

adeta yerinde duramaz. Kadn etrafnda dönen bir bela gibidir. Tüm 

bu gözlemler kadn fiziinin zaaf yüklü deil, daha merkezi olduunu 

kantlyor. Bu nedenle kadn öncelikle erkek egemen kültürün 

dayatt ‘eksikli, hastalkl’ tan derhal reddetmelidir. Tersinin 

doru olabileceini erkee hissettirebilmelidir. Kadn fiziine ilikin 

kendine güvenmeli derken bu önemli gerçei kast ediyoruz. 

Bu fiziksel oluumun doal sonucu kadndaki duygusal zekânn 

daha güçlü olmasr. Duygusal zekâ yaamdan kopmayan zekâdr. 

Empati ve sempatiyi güçlü tayan zekâdr. Kadnda analitik zekâ 

gelitiinde bile güçlü duygusal zekâsndan dolay daha dengeli, 

yaamla balant ve tahripkâr olmaktan uzak durmaya daha yeteneklidir. 

Erkek kadn kadar yaamn ne olduunu anlamaz. Yaamn 

kendisi olan (Aryen dil grubundan olan Kürtçe’de Jîn, yaam demektir. 

Ayn zamanda kadn anlamna gelir) kadn, yaamn bütün yönlerini 

riyakârlktan uzak, saf ve yaln haliyle görme yeteneidir. Bu 

yetenei güçlüdür. Bunu ahsi yaamzda da çok iyi bilmekteyiz. 

Kadn özgürlüü politik alana yönelirken, savan en çetin ya- 

yla kar karya olduunu bilmelidir. Politik alanda kazanmay 

bilmeden, hiçbir kazanm kal olamaz. Politik alanda kazanmak 

demek, kadn devletlemesi hareketi deildir. Tersine, devletçi ve 

hiyerarik yaplarla mücadele, devlet odakl olmayan, demokratik, 

cins özgürlüünü ve ekolojik toplumu hedef alan siyasal oluumlar 

yaratmak demektir. Hiyerari ve devletçilik en çok kadn doasyla 

uyumazdr. Dolayyla anti-hiyerarik ve devlet d siyasal olu- 

umlar uruna kadn özgürlük hareketi öncü rol oynamak durumundadr. 

Köleliinin politik alanda ylmas özünde bu alanda 

kazanmay bilmesiyle mümkündür. Bu alan mücadelesi kapsaml 

demokratik kadn örgütlenmesini ve mücadelesini gerektirir. Her 

tür sivil toplum, insan haklar, yerel yönetimler demokratik mücadelenin 

örgütlenip gelitirilecei alanlardr. Tpk sosyalizmde oldu- 

119


u gibi, kadn özgürlüü ve eitliine giden yol en kapsaml ve baa- 

demokratik mücadeleden geçer. Demokrasiyi kazanmayan kadn 

hareketi özgürlüü ve eitlii kazanamaz. 

Aile, klan içinde ilk farkllaan kurumdur. Uzun süre anacl aile 

olarak yaandktan sonra, köy-tarm devriminden sonra (tahminen 

M.Ö. 5000’lerde) gelien erkek egemenlikli hiyerarik otorite altnda 

ataerkil aile dönemine geçildi. Yönetim ve çocuklar ailenin erkek 

büyüünün denetimine brakld. Kadn üzerindeki sahiplik ilk mülkiyet 

düüncesinin temeli oldu. Pei sra erkek köleliine geçildi. 

Uygarlk döneminde hanedanlk biçiminde geni ve uzun süreli aile 

biçimlerine rastlamaktayz. Daha basit köylü, zanaatkâr aileler de 

her zaman var olagelmitir. Devlet ve iktidarlar aile içindeki babaerkei 

kendi otoritelerinin bir kopyas olarak rol sahibi klmlardr. 

Böylece aile, tekellerin en önemli meruiyet arac konumuna itildi. 

Her zaman egemenlik ve sermaye ebekelerine köle, serf ve içi, 

emekçi, asker ve dier tüm hizmetler için kaynak rolünü oynad. Bu 

nedenle aileye önem verildi, kutsallald. Kapitalist ebekeler 

kârn en önemli kayna aile içindeki kadn emei üzerinde gerçekletirdikleri 

halde, bunu örtülü klarak aileye ek yük bindirmilerdir. 

Aile adeta düzenin sigortas knarak en tutucu dönemini 

yaamaya mahkûm edilmitir. 

Sosyal alanda özgürlük açndan en önemli sorun aile ve evlilik 

gerçeidir. Bunlar dipsiz bir kuyu gibi durum arz ederler. Kadn için 

kurtulu gibi gelen bu kurumlar, mevcut toplum zihniyetiyle bir 

kafesten dierine geçmekten baka anlam içermez. Üstelik diri gençliini 

de bir kasap zihniyetine terk etmek zorunda kalarak. Aileyi üst 

toplumun -iktidar toplumu- halk içindeki yansmas, ajan kurumu 

olarak görmek gerekir. Erkek toplumdaki iktidarn aile içindeki 

temsilcisi, younla ifadesidir. Kadn evlenirken aslnda kölele- 

iyor. Evlilik kadar köleletiren baka kurum tasavvur etmek zordur. 

Gerçek anlamda en kapsaml kölelikler bu kurumla kurulur ve 

ailede kökleerek sürer. Genel anlamda e olarak beraberliklerden, 

ortak yaamdan bahsetmiyoruz. Bu herkesin özgür ve eitlik anlay- 

na göre anlam kazanabilecek bir husustur. Yerlemi klasik anla- 

yla evlilik ve aileden bahsediyoruz. Kadn aleyhine kesin mülk- 

120


leme, tüm siyasal, zihni, sosyal, ekonomik alandan çekilme, bir daha 

kolay kolay kendine gelememe anlam tar. Radikal bir sorgulamadan 

geçirilerek demokratik, özgür, cins eitliini hedefleyen 

ortak yaama esaslar salanmadan bireysel, güdüsel sntlardan 

ve geleneksel aile anlayndan kaynaklanan evlilikler, ilikiler özgür 

yaam yolunda en tehlikeli sapmalar olarak rol oynayabilir. htiyaç 

bu tür birliklerde deil, zihniyet, demokratik ve politik alan 

çözerek cinsiyet özgürlüünü tam salamak ve buna uygun ortak 

yaam iradelerini gerçekletirmektir. 

Aile eletirisi önemlidir. Ancak eletiri temelinde demokratik 

toplumun ana unsuru olabilir. Sadece kad deil (feminizm), tüm 

aileyi iktidarn hücresi olarak çözümlemeden, demokratik uygarlk 

ideali ve uygulamas en önemli unsurundan mahrum kalr. Aile alacak 

bir toplumsal kurum deildir. Fakat dönütürülebilir. Hiyerar- 

iden kalma kadn ve çocuklar üzerindeki mülkiyet iddias terk 

edilmeli, e ilikilerinde sermaye (her türü) ve iktidar ilikileri rol 

oynamamalr. Cinsin sürdürülmesi gibi güdüsel yaklam almal- 

r. Erkek-kadn birliktelii için en ideal yaklam, ahlaki ve politik 

topluma ba özgürlük felsefesini esas alanr. Bu çerçevede dönü- 

üm yaayacak aile, demokratik toplumun en salam güvencesi ve 

demokratik uygarln temel ilikilerinden biri olacaktr. Resmi elilikten 

ziyade doal elilik önemlidir. Yalnz yaama hakk taraflar 

her zaman kabul etmeye hazr olmalr. likilerde kölece, gözü 

körce hareket edilemez. Demokratik uygarlk altnda ailenin en anlaml 

dönüümü yaayaca açktr. Binlerce yl saygnlndan çok 

ey yitiren kadn büyük saygnlk ve güç kazanmadkça, anlaml aile 

birlikleri geliemez. Cehalet üzerine kurulu ailenin saygnl olamaz. 

Demokratik uygarln yeniden inasnda aileye düen pay 

önemlidir. 

Günümüz dünyasn en çok azlarda sakz edilen ak konusu 

tarihin en rezil, içeriksiz dönemini yaamaktadr. Tarihin hiçbir döneminde 

ak bu denli ayaa dümedi. Anlk aklardan tutalm, açk 

cinayet yaklamlarna kadar en yavan ve tehlikeli iliki tarzlarna 

bile ak deniliyor. Kapitalist sistemin yaam anlay bundan daha 

iyi sergileyecek iliki düünülemez. Dönemimizin aklar hakim 

121


sistemin insan ve topluma dayatt zihniyetin en kutsal alanda bile 

ne hallere dütüünün açk bir itirafr. A canlandrmak en zor 

devrimci görevlerden biridir. Büyük emek, zihniyet aydnl, insan- 

k sevgisi ister. An en önemli artlarndan biri, çan bilgelii 

rlarnda seyretmeyi gerektirir. kincisi, sistemin çlgnlklarna 

kar büyük duruu dayatr. Üçüncüsü, kurtulusuz, özgürlüksüz 

birbirlerinin yüzüne bile baklamayaca bir ahlaki tutum olarak 

benimsemeyi gerektirir. Dördüncüsü, cinsel güdüyü üç hususun 

gereklerine tutsak etmeyi gerektirir. Yani cinsel güdü bilgelie, özgürlük 

ahlakna ve politik-askeri mücadele gerçekliine balanmadan, 

atlacak her adn an inkâr olduunu bilmeyi gerektirir. 

Bir ku kadar bile özgür yuva kurma olana olamayanlarn aktan, 

ilikiden, evliliklerden bahsetmeleri, aslnda sosyal düzen köleliine 

teslimiyeti ve özgürlük mücadelesinin soylula deerini bilmediklerini 

gösterir. 

er çan ak gerçeinden bahsedilecekse, bu herhalde 

Leyla ile Mecnun’lar çok geride brakan, nice tasavvuf ehlini aan, 

bilim adam titizliini gerektiren, güncel kaostan toplumsal özgürlü- 

e yol açan, yiitlii, fedakârl ve baar yakalamakla kantlayan 

kiilikleri kazanmakla mümkündür. 

Kadn ekonomik, sosyal eitlik sorunlar da öncelikle politik 

iktidarn çözümlenmesiyle, demokratiklemede baaryla cevap bulabilir. 

Demokratik siyaset yaplmadan, özgürlükte ilerleme olmadan, 

kuru hukuki bir eitliin fazla anlam kazanamayaca açktr. 

Kadna yakla bir kültürel devrim gibi ele almak en dorusudur. 

Mevcut kültürle ne kadar iyi niyetli de olunsa, çaba da harcansa, 

olgudaki sorun ve iliki yapndan ötürü anlaml özgürlükçü bir 

çözüm salanamaz. En radikal özgürlükçü kimlik, kadna yaklamla 

veya bir bütün olarak kadn-erkek ilikilerindeki düzeni kavrayp 

makla mümkündür. Bir yandan ba balamay gelenekle, pornoyu 

çadakla karrarak zrnk kadar yol alnamayaca iyi bilmek 

gerekir. Alandaki kölelik derinlii kadar özgürlük derinliini de kavrayp 

iradeletirmek gerei vardr. Kadn özgürlüünde, dolayyla 

kendini özgürletirmede mesafe alamayanlarn hiçbir toplumsal ve 

siyasal özgürlük alannda çözümleyici ve dönütürücü olamayacak- 

122


lar anlamalar gerekir. Erkek egemen-köle kadn ikilemini aamayan 

hiçbir özgürlük çabasn gerçek bir özgür kimlik salamayaca 

da en temel özgürlük kriteri olarak almak gerekir. Kadn 

üzerindeki mülkiyet ve iktidar ilikisi ylmadan, özgür kadnerkek 

ilikisi gerçekletirilemez. 

Yüzy da özgür kadn iradesinin yükselecei bir toplumsal 

zaman olarak görmek gerçekçidir. Kadnlar için belki de yüzyl gerekebilecek 

kal kurumlar düünüp oluturmak gerekir. Kadn 

Özgürlük Partilerine ihtiyaç olabilir. Özgürlüün temel ideolojik ve 

politik ilkelerini salayp pratiklemesini yürütmek, denetlemek, bu 

partilerin hem gerekçeleri hem temel görevleri olmalr. 

Kadn kitleleri için özellikle kentlerde düünülen snma evleri 

deil özgürlük alanlar oluturmak gerekir. En uygun bir biçim de 

Özgür Kadn Kültür Parklar olabilir. Ailelerin kz çocuklar eitemedikleri, 

düzen okullarn da bilinen yaplar nedeniyle Özgür 

Kadn Kültür Parklar ihtiyaç duyulan, uygun kz çocuklar ve kadnlar 

için temelinde eitim, üretim ve hizmet birimlerini kapsayacak 

alanlar olarak çada kadn tapnaklar rolünü de oynayabilir. 

Kadnsz yaanamaz denilir. Ama mevcut kadnla da yaanamaz. 

rtlana kadar kölelie batm bir kadnl-erkekli iliki herhalde 

en çok batran ilikidir. O halde kapitalist sistemin sonul kaosundan 

gerçek aklardan beklenen büyük gücü özgür kadn etrafnda yaratarak 

ç yapmak, aka gönül vermi ve ba koymu gerçek kahramanlarn 

en soylu ve kutsal ilerinden olsa gerek! 

Doal çevreyle bütünlük sadece ekonomik, sosyal içerikli deildir. 

Felsefi olarak da doa, kavranmas vazgeçilmez bir tutkudur. 

Aslnda bu karklr. Doa insanlaarak büyük merak, yaratm 

gücünü kantlarken, insan da doay -Sümerlerin özgürlüü (amargi) 

anaya (doaya) dönü olarak anlamalar düündürücüdür- kavrayarak 

kendi farkna varmaktadr. kisi arasnda ak-ak olunan 

ilikisi vardr. Bu büyük bir ak serüvenidir. Bozmak, ayrmak herhalde 

dini tabirle en büyük günahtr. Çünkü ondan daha deerli bir 

anlam gücü yaratlamaz. Konuyla ilintililik anlamnda kadn kanamas 

doayla hem ayr düün, hem de ondan geliin bir iareti 

olarak yorumlamamn çarp anlam bir kez daha kendini hisset- 

123


tiriyor. Kadn doall, doaya yaknlndan ileri gelmektedir. 

rl çekicilii de anlam bu gerçeklikte bulur. 

Ekonomi temel mahiyette bir tarihsel toplum eylemidir. Hiçbir 

birey (efendi, bey, patron, köle, serf ve içi olarak) ve devlet ekonomik 

eylemin aktörü olamaz. Örnein en tarihsel-toplumsal bir kurum 

olan annelik iinin kar hiçbir patron, bey, efendi, içi, 

köylü, kentli birey ödeyemez. Çünkü annelik toplumun en zor ve 

gerekli eylemini, yaamn sürdürülmesini belirliyor. Sadece çocuk 

dourmaktan bahsetmek istemiyorum. Anala bir kültür, sürekli 

yüreiyle ayaklanma halinde bir olgu, zekâ yüklü eylemin sahibi 

olarak geni açdan bakyorum. Doru olan da budur. Peki, bu kadar 

zorunlu, zorlu, eylemli, yürek ve akl dolu sürekli ayaklanma halindeki 

kadna ücretsiz emekçi muamelesi yapmak hangi akl ve vicdanla 

badaabilir? En emekçi ideoloji olarak Marksizm’in bile aklna 

getirmedii bu ve benzer toplumsal eylem sahiplerini ücret d 

tutup, patronun u baköeye oturtan bir ekonomi bilimi, çözümünü 

nasl sosyal olarak sunabilir? Marksist ekonomi fena halde 

bir burjuva ekonomidir. Büyük bir özeletiriye ihtiyac vardr. Cesurca 

özeletiri yapmadan burjuvazinin çkar sahasnda sosyalizm 

aramak, tpk yüz elli yllk hareketin (reel sosyalizmin) iflasnda, 

çözülüünde (hem de kendiliinden) görüldüü gibi, kapitalist sisteme 

karksz en deerli hizmettir. “Cehennemin yolu iyi niyet 

talaryla döelidir” derken, Lenin ne kadar da doru söylüyordu! 

Acaba kendisi, eyleminde de bu cümlenin dorulanaca düünebiliyor 

muydu? 

124


Kadn Doas Karanlkta Kaldkça, 

Tüm Toplum Doas Aydnlanmam Olarak Kalacaktr 

Feminizm kavram Türkçesiyle kadnck hareketi anlamnda 

kadn sorununu tam nitelemekten uzak olup, kar erkekçilik olarak 

tasarlandndan daha da krla götürebilir. Sanki sadece 

egemen erkein ezilen kadym gibi bir anlam yanstmaktadr. 

Hâlbuki kadn gerçeklii daha kapsamlr. Cinsiyetin ötesinde kapsaml 

ekonomik, sosyal ve siyasal boyutlar olan anlamlar içermektedir. 

Eer sömürgecilik kavram ülke ve ulus bazndan çkarp 

insan gruplarna indirgersek, kadn konumunu rahatlkla en eski 

sömürge olarak tanmlayabiliriz. Gerçekten ruh ve beden olarak 

hiçbir toplumsal olgu kadn kadar sömürgecilii tanmamr. Kad- 

n srlar kolay belirlenemeyen bir sömürge statüsünde tutuldu- 

u anlalmak durumundadr. 

Bilimin tapnakta merkezilemesi, iktidarla bütünlemesi anla- 

na gelir. Mr ve Sümer uygarlndaki bilimin iktidarn ayrlmaz 

bir parças haline geldiini kantlayan çok sayda örnek vardr. Bilimi 

toparlayan rahiplik zaten iktidarn en önemli orta konumundayd. 

Hâlbuki neolitik dönemdeki bilimin yap farklyd. Kadn 

bitkiler üzerindeki bilgisi belki de biyoloji ve tbbn temeliydi. Ayrca 

mevsim ve ay gözetlemeleri hesab ortaya çkaryordu. Tarm-köy 

topluluklarn bin yllarca yaam pratiklerinin büyük bir bilgi hazinesini 

ortaya çkard rahatlkla yorumlanabilir. Uygarlk dönemi 

bu bilgileri toparlayp iktidarn parças haline getirdi. Burada olumsuz 

anlamda niteliksel bir dönüüm yaanmr. 

Uygarlk öncesi ve dönemindeki kart toplumlarda bilgi ve bilim, 

ahlaki ve politik toplumun parçasyd. Toplumun hayati çkarla- 

gerektirmedikçe, bilimin baka türlü kullanlmas mümkün deildi. 

Bilgi ve bilimin tek amac toplumun varoluunu sürdürmek, korumak 

ve beslemek olabilirdi. Baka amac düünülemezdi. Uygarlk 

bu durumu kökten detirdi. Bilgi ve bilim üzerinde tekelini kurarak 

toplumdan kopard. Toplum bilgi ve bilim yoksunu krken, 

iktidar ve devlet güçleri bilgi ve bilimle alabildiine güçlendiler. 

125


Bilgi üretenleri ve tayanlar hanedanlklara ve saraylara balayarak 

tekellerini salamlardlar. Böylelikle bilimin toplumdan, özellikle 

kadndan köklü kopar, yaam ve çevreyle ban kopar 

anlamna da geliyordu. Ayn zamanda analitik zekânn duygusal 

zekâyla ban köklü kopuu ve aralarndaki mesafenin sürekli 

büyümesi de birlikte geliiyordu. 

Ahlaki y savalar en önemli balangç etkenidir. Bilim ile 

ahlak ilikisinin kopuu ise, her tür y araç icadn temelidir. 

Bilim ile iktidar ve toplum arasndaki bu ilikinin temel paradigma 

ve yönteme yansmamas düünülemezdi. Toplumun devreden çka- 

lmas, nesneletirilmesi anlamna da geliyordu. Tpk daha önce 

kadn ve kölelerin nesneletirilmesi gibi. Ardndan Bacon’la, 

Descartes’lerle balayan nesne-özne ayrmlar tüm bilimlere tan- 

oldu. Bilimde nesnel olma çok övülür. Hâlbuki en temel felaketin 

kap nesnelik-öznellik ayrn keskinlemesiyle açld. Ar- 

ndan ben-öteki ayryla derinleti. Ardndan birbirini yok eden 

diyalektik uçlara dönütü. Bu ikilemler kesinlikle ahlaki ve politik 

toplumla sermaye ve iktidar ayrmasn, çelikisinin bir yansma- 

r. Doann, ardndan kadn ve kölenin, en son tüm toplumun 

nesne konumuna indirgenmesi, bilimde halen kullanlan çok ünlü 

‘nesnellik kural’ olarak karza çkt. Eskinin tanr-kul ilikisi, 

özne-nesne ilikisine dönütü. Daha eskinin canl doa anlay yerini 

ölü nesne doa ve üzerinde tanrsal özne insana brakt. 

Tüm bilimlere olduu gibi sosyal bilimlere de damgas vurmu 

erkeklik söyleminde kadndan bahseden satrlar, gerçeklie hiç dokunmayan 

propagandatif yaklamlarla yüklüdür. Kadn gerçek 

statüsü bu söylemlerle tpk uygarlk tarihlerinin sf, sömürü, bas- 

ve ikenceyi örtbas etmesi gibi belki de krk kez örtülmektedir. 

Feminizm yerine jineoloji (kadn bilimi) kavram amac daha iyi 

karlayabilir. Jineoloji’nin ortaya çkaraca gerçekler herhalde 

teolojinin, eskatalojinin, politikolojinin, pedagojinin, velhasl sosyolojinin 

birçok bölümlerine ilikin loji’lerden daha az gerçeklik pay 

tamayacaktr. Kadn toplumsal doann hem fizik hem de anlam 

olarak en geni bölümünü tekil ettii tartma götürmez. O zaman 

neden çok önemli olan bu toplumsal doa parças bilime konu edil- 

126


mesin? Pedagoji gibi çocuk eitim ve terbiyesine kadar bölümlenmi 

sosyolojinin jineolojiyi oluturmamas, egemen erkek söylemli olmasndan 

baka bir hususla izah edilemez. 

Kadn doas karanlkta kaldkça, tüm toplum doas aydnlanmam 

olarak kalacaktr. Toplumsal doann gerçek ve kapsaml 

aydnlanmas, ancak kadn doasn kapsaml ve gerçekçi aydnlanmasyla 

mümkündür. Kadn sömürgeleme tarihinden ekonomik, 

sosyal, siyasal ve zihinsel sömürgeletirilmesine kadar konumunun 

açkla kavuturulmas, tarihin dier tüm konularn ve 

güncel toplumun her yönüyle açkla kavumasnda büyük katkda 

bulunacaktr. 

üphesiz kadn statüsünün açkla kavumas meselenin bir 

boyutudur. Daha önemli boyut kurtulu sorunuyla ilgilidir. Dier 

deyile sorunun çözümü daha büyük önem tamaktadr. Toplumun 

genel özgürlük düzeyinin kadn özgürlük düzeyiyle orant olduu 

çokça söylenir. Doru olan bu deyimin içinin nasl doldurulaca 

önemlidir. Kadn özgürlüü, eitlii sadece toplumsal özgürlük ve 

itlii belirlemiyor. Bunun için gerekli teori, program, örgüt ve 

eylem düzenekleri gerektiriyor. Daha da önemlisi, kadnsz demokratik 

siyasetin olamayaca, hatta sf politikacn bile eksik 

kalaca, barn ve çevrenin gelitirilip korunamayaca da gösteriyor. 

Kad kutsal ana, temel namus, vazgeçilmez, onsuz olunmaz e 

statüsünden çkarp bir özne-nesne toplam olarak ararmaya almak 

gerekir. Tabii bu ararmalar ak soytarklarndan öncelikle 

korumak gerekir. Hatta ararmann en önemli bir boyutunu ak 

ad altnda örtbas edilen büyük alçaklklar (bata tecavüz, cinayet, 

dayak, bini bir para eden küfürler) sergilemesi gerekir. Heredot’un 

deyiiyle “Tüm Dou-Bat savalar kadn yüzünden olmutur” sözü 

ancak bir gerçei açklayabilir. O da sömürge olarak deer kazand- 

, bu nedenle önemli savalara konu edildiidir. Uygarlk tarihi 

böyle olduu gibi, kapitalist modernite bin kat daha ar ve çok yönlülük 

kazanm bir kadn sömürgeletirilmesini temsil ediyor. Kimliine 

kaz oluyor. Tüm emeklerin anas, ücretsiz emein sahibi, 

en düük ücretli içi, en çok isiz, erkeinin srsz itah ve bask 

127


kayna, düzenin çocuk dourma makinesi, yetitirme ebesi, reklam 

arac, seks-porno arac vb. olarak sömürgeletirilmesi uzayp gider. 

Kapitalizm, hiçbir sömürü düzeneinde olmad kadar kadna ilikin 

sömürü düzenei gelitirmitir. stemesek de tekrar tekrar ka- 

n statüsüne dönmek ac oluyor. Ama gerçeklerin dili sömürülenler 

için baka türlü de olmuyor. 

Feminist hareket bu gerçeklerin nda üphesiz en radikal sistem 

kar hareket olmak durumundadr. Modern haliyle yine kökenlerini 

Fransz Devrimi’ne dayandrabileceimiz kadn hareketi 

birkaç aamadan sonra günümüze kadar gelebilmitir. lk aamada 

hukuki eitlik peinde koulmutur. Fazla anlam ifade etmeyen bu 

itlik günümüzde yaygnca salanm gibidir. Ama içeriinin bo 

olduunu iyi bilmek gerekir. nsan haklar, ekonomik, sosyal, siyasal 

haklar gibi dier haklarda da biçimsel gelimeler vardr. Görünüte 

kadn, erkek kadar eit ve özgürdür. Hâlbuki en önemli kandrmaca 

bu eitlik ve özgürlük tarznda gizlidir. Sadece resmi modernitenin 

deil, tüm hiyerarik ve uygarlk dönemlerinin tüm toplumsal dokularnda 

zihnen ve bedenen tutsaklard, en derin kölece çalr- 

kadn özgürlüü, eitlii, demokrasisi çok kapsaml teorik 

çalmalar, ideolojik mücadeleler, programatik ve örgütsel faaliyetler, 

en önemlisi de güçlü eylemler gerektirir. Bunlar olmaksn feminizm 

ve kadn çalmalar sistemi rahatlatmaya çalan liberal 

kadn faaliyetlerinden öte bir anlam tamaz. 

Kadn biliminin gelimesi halinde sorunlarn çözümünü bir 

örnekle açklamak hayli öretici olacaktr: Cinsellik içgüdüsünün 

yaamn en eski örenim biçimlerinin banda geldiini anlamak 

gerekir. Yaamn kendini sürdürme ihtiyacna cevaptr. Bireyin sonsuz 

yaama olanakszl, çözümü bir’i kendini tekrar üretme potansiyelini 

gelitirmeye zorlamr. Cinsel güdü denen ey, bu potansiyelin 

uygun koullarda üreyerek yaam sürdürmesidir. Bir nevi 

soyun tükenmesi tehlikesine ve ölüme çare oluyor. Hücrenin ilk 

bölünmesi, bir olan hücrenin çoklaarak kendini ölümsüz klmas- 

r. Daha da genelletirirsek, evrenin kendini yutmak isteyen bolu- 

a, yoklua kar kendini sürekli çeitlendirip çoaltarak sonsuzlama 

eiliminin canl yaamnda devam etme olayr. 

128


Bu evrensel olayn insan türünde devam ettii bir veya birey daha 

çok kadndr. Çoalma kadn bedeninde gerçeklemektedir. 

Erkein rolü bu olayda son derece talidir. Dolayyla soy sürdürme 

olaynda tüm sorumluluun kadnda olmas bilimsel olarak anlar 

bir husustur. Kald ki, kadn sadece cenini karnnda tamak, büyütmek 

ve dourmakla kalmaz. Neredeyse ölümüne kadar bakm 

sorumluluunu da doal olarak tar. O halde bu olaydan çkarma- 

z gereken ilk sonuç, tüm cinsel ilikiler konusunda kadn mutlak 

söz sahibi olmasr. Çünkü her cinsel iliki kadn için potansiyel 

olarak altndan kalklmas çok güç sorunlar beraberinde getiriyor. 

On çocuk douracak kadn fiziksel olarak ve hatta ruhen ölümden 

beter hallere dütüünü anlamak gerekir. 

Erkein cinsellie bak daha çarpk ve sorumsuzcadr. Bunda 

cehalet ve iktidarn körletirmesi birinci derecede rol oynar. Ayrca 

hiyerariyle ve hanedanlk devletiyle birlikte çok çocuklu olmak 

erkek için vazgeçilmez bir güç olma anlamna gelir. Çok çocukluluk 

sadece soyun sürmesini deil, iktidar ve devlet olarak kalmasn da 

garantisini oluturur. Bir nevi mülk tekeli anlamna gelen devletin 

elden gitmemesi, hanedanln büyüklüüne bar. Kadn böylelikle 

hem biyolojik varolu, hem iktidar ve devletsel varolu için çok 

çocuk dourmann aracna dönütürülür. Kadn için korkunç sömürgelemenin 

birinci ve ikinci doayla balant temeli böyle ha- 

rlanm olur. Kadn çöküünü bu iki doayla balant olarak 

çözümlemek büyük önem tar. Fazla açmaya gerek yok ki, bu ikili 

doa statüsü altnda kadn ruhen ve bedenen uzun süreli dinç ve 

pranmam olarak ayakta kalmas mümkün deildir. Fiziksel ve 

ruhsal çökü iç içe erken geliir ve kad bakalarn yaam 

sürdürme ve salama alma karnda acmal, ksa ve kahrl bir 

yaamla sonlandrmaya götürür. Uygarlk ve modernitenin tarihini 

bu gerçeklik temelinde çözümlemek ve okumak büyük önem tar. 

O halde daha imdiden devasa boyutlar kazanan kadn sorununu 

çözme ve ekolojik y önlemenin bata gelen yolu olan demografik 

sorunun çözümünde temel sorumluluk kadnda olmalr. Bunun 

da ilk koulu kadn tam özgürlüü ve eitliidir, tam demokratik 

siyaset yapma hakkr; cinsiyetle ilgili tüm ilikilerde tam söz ve 

129


irade hakkr. Bu gerçeklerin dnda kadn, toplumun ve çevrenin 

tam anlamyla kurtuluu, özgürlüü ve eitlii mümkün deildir. 

Tabii demokratik siyaset ve konfederatif siyaset biçimlenmesi de 

olas deildir. 

Kadn ayrca ahlaki ve politik toplumun asal öesi olarak özgürlük, 

eitlik ve demokratikleme nda yaamn etii ve estetii 

açndan da hayati rol oynar. Etik ve estetik bilimi kadn biliminin 

ayrlmaz parçasr. Yaamdaki ar sorumluluu nedeniyle kadn 

tüm etik ve estetik konularda hem düünce hem uygulama gücü 

olarak büyük açm ve gelimeler salayaca tartmaszdr. Kad- 

n yaamla ba erkee göre çok kapsamlr. Duygusal zekâ boyutunun 

gelikinlii bununla ilgilidir. Dolayyla yaamn güzelletirilmesi 

olarak estetik, kadn açndan varolusal bir konudur. Etik 

(Ahlak teorisi, estetik = güzellik teorisi) açdan da kadn sorumluluu 

daha kapsamlr. nsan eitiminin iyi ve kötü yönlerini, yaam 

ve barn önemini, savan kötülüü ve dehetini, haklk ve adalet 

ölçülerini deerlendirme, belirleme ve kararlarmada kadn ahlaki 

ve politik toplum açndan daha gerçekçi ve sorumlu davranmas 

doas gereidir. Tabii erkein kuklas ve gölgesi kadndan 

bahsetmiyorum. Söz konusu olan özgür, eit ve demokratiklemeyi 

özümsemi kadndr. 

Ekonomi biliminin de kadn biliminin bir parças olarak gelitirilmesi 

daha doru olacaktr. Ekonomi batan beri kadn asal rol 

oynad bir toplumsal faaliyet biçimidir. Çocuklarn beslenme sorunu 

kadn srtnda olduu için, ekonomi kadn için hayati anlam 

ifade eder. Kald ki, ekonominin kelime anlam “Ev yasas, evi geçindirme 

kurallar” demektir. Bunun da kadn temel ii olduu açk- 

r. Ekonominin kadn elinden alp tefeci, tüccar, para, sermayedar 

ve iktidar-devlet, bir aa gibi yetkililerin eline verilmesi, ekonomik 

yaama en büyük darbe olmutur. Ekonomi-kar güçlerin 

eline verilen ekonomi, hâlâ iktidar ve militarizmin temel hedefi haline 

getirilerek, tüm uygarlk ve modernite tarihi boyunca srsz 

sava, çatma, bunalm ve kavgalarn ba etkenine dönütürülmütür. 

Günümüzde ekonomi, ekonomiyle ilgisi olmayanlarn, kât 

parçalaryla oynayarak kumardan beter yöntemlerle srsz top- 

130


lumsal deer gasp ettikleri bir oyun alan haline getirilmitir. Kad- 

n kutsal meslei, tamamen kendisinin dland, sava makinelerini, 

çevreyi yaanmaz hale getiren trafik araçlar ve temel insan 

ihtiyaçlaryla pek fazla alakas olmayan kâr getiren fuzuli ürünleri 

üreten imalathanelere, borsalara, fiyat ve faiz oyunlarna çevrilmitir. 

Feminizmi de kapsayan kadn bilimine dayal kadn özgürlük, 

itlik ve demokratik hareketi, açk ki toplumsal sorunlarn çözümünde 

baat rol oynayacaktr. Yakn geçmiteki kadn hareketlerinin 

eletirisiyle yetinmeden, daha çok kad yitik klan uygarlk ve 

modernite tarihine yüklenmek gerekir. Eer sosyal bilimlerde kadn 

konusu, sorunu ve hareketleri neredeyse yok derecesindeyse, bunun 

esas sorumlusu uygarlk ve modernitenin hegemonik zihniyeti 

ve maddi kültür yaplanmalarr. Dar hukuki ve siyasi eitlik yakla- 

mlaryla belki liberalizme katk sunulabilir. Fakat sorunun çözümü 

urada kalsn, olgu olarak çözümlenmesi bile salanamaz. Mevcut 

feminist hareketlerin liberalizmden kopuk, sistem kar güçler 

haline geldiklerini iddia etmek kendini yanltmak olacaktr. Feminizmin 

ba sorunlarndan birisi söylendii gibi radikalizmse, o zaman 

öncelikle köklü liberal alkanlklarla, düünce ve duygu tarzla- 

ve yaamlaryla ilgisini koparp, arkasndaki kadn düman uygarl 

ve moderniteyi çözümlemesi gerekir. Bu temelde anlaml 

çözüm yollarna yüklenmesi gerekir. 

Demokratik modernite kadn doas ve özgürlük hareketini temel 

güçlerinden birisi olarak bilip hem gelitirilmesini, hem de ittifak 

yaplmas bata gelen görevlerinden sayarak, yeniden ina 

çalmalarnda deerlendirmek durumundadr. 

Temel ararma mekânlar, üniversiteler bata olmak üzere, uygarlk 

ve modernitenin resmi kurumlar olamaz. Geçmite de, günümüzde 

de bilimin iktidarlalmas ve resmi devlet kurumlarnda 

üretilmesi, hakikatle ban yitirilmesi anlamna gelir. Bilimin 

ahlaki ve politik toplumla ban koparlmas, topluma yararl olmaktan 

çkarlmas, tersine toplum üzerine bask ve sömürü tekellerinin 

gelitirilmesine yardmc olmas demektir. Tpk özel veya genelevlere 

kapatlan kadn özgür gerçekliini, hakikatini nasl kaybe- 

131


diyorsa, resmi kurumlara kapatlan entelektüeller ve bilim de o denli 

özgürlüünü, gerçek kimliini yitirir. üphesiz bu demek deildir 

ki, bu kurumlarda hiç entelektüel yetitirilmez ve bilim üretilmez. 

Anlalmas gereken, iktidarlaan entelektüel ve bilimin toplumsal 

gerçeklikle ilgili ararma ve bulu amacndan kopacar. stisna 

kabilinden entelektüel olunma ve bilimsel deeri olan yaptlarn 

ortaya çkarlmas ana gerçei detirmez. 

Demokratik siyaset ve kültür akademileri bu görev için uygun 

kurumlamalar olabilir. Ahlaki ve politik toplum birimlerinin yeniden 

yaplanma ihtiyaçlar için gerekli olan entelektüel ve bilimsel 

destei bu akademiler oluturabilir. Kendilerine resmi ve özel tekel 

kurumlar örnek alma yerine, orijinal çlar olarak yaplanmalar 

daha uygundur. Modernite kurumlar taklit etmek, baarzlkla 

sonuçlanmalar beraberinde getirebilir. Özerk ve demokratik olmalar, 

kendi program ve kadrolar kendileri oluturmalar, gönüllü 

örencilii ve öretmenlii esas almalar, örencinin öretmen, 

retmenin örenci pozisyonuna sk sk geçebilecei, dadaki çobandan 

profesöre kadar ideas ve amac olan herkesin katm gösterebilecei 

balangç itibariyle öngörülebilir. 

Kadn arlkl akademilerin de ayn içerikle birlikte özgün yanlar 

bilimsel klmalar için oluturulmas uygun olabilir. Sadece 

teorik kalmamalar için pratie çok yönlü katm da aranan niteliklerden 

biridir. Akademiler yer ve zaman bakndan pratik ihtiyaçlar 

göz önünde bulundurularak kurulur ve çalr. Tarihte örneklerine 

çokça rastland gibi (Zerdüt’ün da balarndaki 

ategedeleri, Eflatun ve Aristo’nun bahçeleri, Sokrates ve Stoaclarn 

cadde kaldmlar, ortaçan manastr ve tekkeleri vb.) sade ve gönüllü 

kurululardr. Da bandan tutalm mahalle köelerine dek 

mekânlar seçilebilir. üphesiz iktidarlarn azametini kantlayan binalar 

aranmaz. Manastr ve sivil medreselerde olduu gibi, eitimin 

süresi katlanlarn durumuna ve örenci aklarn younluuna 

göre belirlenebilir. Resmi kurumlar gibi kat zaman koullar gerekli 

deildir. Tümüyle ekil ve kuraldan yoksun olmalar da düünülemez. 

Etik ve estetik kurallar mutlaka olmalr. 

132


nsanlk tarihte sadece toplum ve corafi bölge düzeyinde politik 

direni yaparak varl ve onurunu korumamr; bireysel düzeyde 

de bazen arl bir ulus kadar olan direniçi politik kiilikleri 

tanr. Tarih bu tür örneklerle doludur. Buda’dan Sokrates’e, 

Zerdüt’ten Konfüçyus’a, Hz. Âdem’den balayp Nuh’a ve Eyyüb’e, 

brahim’den Musa’ya, sa’ya ve Muhammed’e kadar ana halkalar 

halinde devam eden ve Kutsal Kitapta saylar 120 binden fazla olarak 

verilen tüm peygamberlere, Tanrça nanna’dan Hz. Aye’ye, 

Zennube’den Hypatia’ya, Kibele’den Meryem’e, cad kadnlarndan 

Zeynep’e, Rosa’ya, Bruno’dan Erasmus’a dek saylamayacak kadar 

birey olarak insanlar, özgür ve onurlu kalabilmek uruna ölümüne 

direnebilmilerdir. Toplum eer bugün hala ahlaki ve politik olarak 

sürüyorsa, herhalde bu bireylere çok deer borçludur. Aksi halde 

köle sürülerinden fark kalmazd. 

Ortadou’da Kadn Devrimi 

Toplumda öncelikle kadn yaad sorunlar tarihseltoplumsal 

boyutlar içinde deerlendirmek önem tar. Kadn sorunu 

tüm sorunlarn kaynandaki bir sorundur. Daha sfl devletli 

topluma geçi olmadan kadn üzerinde sert bir erkek egemen (ataerkil) 

hiyerarinin kurumla görüyoruz. Erkek egemenliinin 

gerekçesi için birçok mitolojik ve dinsel söyleme bavurulmutur. 

Uruk Tanrçasnanna Destan bu sürecin yansmasr. Eski kutsal 

ana tanrçaya, doaya büyük özlem duyulmaktadr. çine kld 

ataerkil hiyerari ve devlet düzenindeki egemen erkekliin hile, 

kurnazlk ve zorbalndan inlemektedir. Babil Destan’nda bu yönlü 

gerçeklik (Babil’in kudretli tanr Marduk ve Kadn Tanrça 

Tiamat’n kavgalar) çok daha açk ve çarpr. Sümer mitolojisinde 

kadn erkein kaburga kemiinden yaratld söylenir. Bu, 

simgesel bir ifadedir. Tek tanr dinlerde bu yaklam sürdürülür. 

Sümer zigguratlarna tanrça olarak giren kadn, tapnak fahiesi 

olarak çkar. lk genelev Sümer kentlerinde açr. Tapnak fahieli- 

inden saray cariyeliine terfi ettirilir. Ticaret pazarlarn vazgeçilmez 

köle nesnesidir. Greko-Romen uygarlnda sadece ev ilerinin 

133


kölesidir. Politikada yeri yoktur. Avrupa uygarlnda erkee sözleme 

ile balanm cinsel objedir. Kapitalist uygarlkta genellemi 

evrensel fahiedir. Tarih erkek egemenle tam bir cinsiyetçi yap ve 

anlam kazanmr. Artk tarih erkek olarak yürümektedir. 

Kadn karlamas (Kadn kölelii anlamna gelir), ard sra 

toplumun sömürülen ve bask altna alnan erkek nesnelere de olduu 

gibi yansr. Toplumun üst siyasi, askeri ve rahip klii egemen 

cinsiyet konumuna tarken, yönetilen alt kesim gittikçe karlar. 

Greko-Romen toplumunda erkek gençlikten itibaren youn 

bir cinsiyetçi yaklamla eitilir. Tüm uygarlk çalar boyunca cinsel 

çarpklklar kadna cinsiyetçi yaklan sonucu olarak yaygnca 

yaanr. Artk kadn ne kadar köle ise, erkek köle de o kadar kadn 

veya karr. 

Ortadou toplumunda günümüzde de bu tarihsel kökenli sorunlara 

kapitalist bask ve sömürü aygtlarndan kaynaklananlar da 

eklenince, kadn için gerçekten kâbuslu bir yaam kaçlmaz olur. 

Kadn olmak belki de en zordaki insan olmak demektir. Toplumun 

yaad kaba bask ve sömürünün en katmerlisi kadn bedeni ve 

emei üzerinde gerçekletirilir. Kadn da insan olduunun yeni 

farkna varlmaktadr. Kat cinsiyetçi onursuz yaklam yerini ihtiyac 

duyulan bir dosta ve yoldaa terk etme arayna brakmak durumuna 

gelmitir. En azndan bunun tartmas yaplmaktadr. Ka- 

nla toplumda doru yaamak gerçeklemedikçe, anlaml bir ya- 

amn yaanmayaca bilinmelidir. En anlaml ve güzel yaamn tam 

onurunu kazanm özgür kadnla gerçekletirilebileceini bilerek 

söylem ve eylemlerimizi gelitirmeliyiz. 

Kadn gerçekliinin büyük oranda toplumsal gerçeklii belirledii 

doru bir önermedir. Ortadou toplumundaki a erkeksilik ile 

kadnsk diyalektik bir ikilemdir. Bu iliki tarzndan erkee dönen 

kar özellikler kof egemen erkekliktir. ktidarn erkee uygulad 

egemenlii, erkek kadna, kadn da çocuklara yansr. Dolayyla 

tepeden tabana doru egemenliin geçirgenlii tamamlanr. Kadn 

kölelik düzeyi bu mekanizmada en olumsuz koulu sürekli üretmekte, 

yani toplumun kölelik düzeyini gelitirmektedir. Böylelikle do- 

an kadns toplumu en üstteki iktidar kay kolayca yönetebilmek- 

134


tedir. Kadn iradesi dnda en büyük zulmü yaad halde, topluma 

da daha fazlas yaatmann arac knmaktadr. Ortadou’yu dtan 

teslimiyete zorlayan ilikiler kadar, içten kadna dayatlan ilikilerle 

zorland açktr. Kadn özgürlük eylemine dayanmayan 

hiçbir hareketin özlü ve kal özgür topluma götürme ans bu nedenlerle 

srlr. Önce iktidar, sosyalizm, ulusal kurtulu vs. gibi 

yaklamlarn özleneni verememesi de bu gerçeklikle balantr. 

Kadn özgürlük çalmas, cinsiyet eitliini çok aan genel demokratik, 

insan haklar, çevre, toplumsal eitliin özünü tekil eder. 

Kadn özgürlüünde atlmas gereken ilk adm, kad öz eylem 

gücü haline getirmektir; üzerindeki mülkiyetçi yaklamdan uzak 

durmaktr. Ar mülkiyet duygular ile yüklü moda ak yaklamlar 

banda birçok tehlikeyi tar. Hiyerarik ve devlet gelenekli toplumda 

ak, yanltmacalarn en büyüüdür; uygulanan suçu örtbas 

etme etkenidir. Kadna sayg ve özgürlüüne destek, öncelikle yaanan 

gerçekliin itirafndan ve özgürlük lehine almasnda samimi 

ve dürüst davranabilmekten geçer. Kendi egemen erkekliini -adna 

ne derse desin- kadnda yaayan bir erkek sakl bir özgürlük de- 

eri olamaz. Kadn fiziksel, ruhsal ve zihinsel güçlenmesini salamak 

belki de devrimci çabalarn en deerlisidir. Bir dönemlerin ana 

tanrça kültüne merkezlik etmi Ortadou kültüründe, kad tekrar 

gelimi toplumsal deerlerle birlikte bamsz karar verme, tercih 

yapma gücüne kavuturmak, buna katkda bulunmak gerçek bir 

özgürlük kahramanl gerektirir. 

Sistem reformla düzelme ans çoktan yitirmitir. Gerekli olan 

tüm toplumsal alanlarda yürütülecek bir ‘kadn devrimi’dir. Nasl ki 

kadn kölelii en derin kölelikse, kadn devrimi de en derin özgürlük 

ve eitlik devrimi olmak durumundadr. Kadn devrimi hem kuramda 

hem de eylemde en köklü çlar gerektirir. Öncelikle cinsiyetçi 

ideolojiye kar ardl, sürekli bir sava gereklidir. Kadn devrimi 

günün yirmi dört saatinde yürürlükteki tecavüzcü zihniyete kar 

ahlaki ve politik olarak da savan derinletirilmesini gerektirir. 

ktidar ve sömürü amaçl çocuk dourma olgusunun mahkûm edilmesini, 

reddini gerektirir. Çocuk dourma iradesini tamamen özgürlemi 

kadna brakmay gerektirir. Hanedanlk ve aile ideolojisinde 

135


devrim gerektirir. Herhalde en önemlisi de kadnla yaam felsefesinin, 

daha dorusu felsefesizliinin almas gerektirir. Kadnla 

yaamn gücünü çocuklara sahip olma ve cinsel itah giderme anla- 

na ba olarak deil de, en derin dostluk, arkadak, toplumsal- 

k ba olarak, güzelliin, sadakatin, barn ve soyluluun üretilmesinde, 

eit ve özgürce paylanda görmek gerekir. üphesiz kadnla 

yaamn eit ve özgürce payla, toplumsal hakikatin mutlaka 

doru seyreden karkl bilgeliini gerektirir. Gerçek ak ancak 

karkl toplumsal hakikatin güç dengesinde yaanabilir. Kölelie, 

tecavüze ve iktidara bulanm kiiliklerde ak asla gerçeklemez. 

Youn ve sürekli yaanan baarz deneyimler ve aile iflaslar bu 

gerçei dorulamaktadr. En az erkek kadar kadn da toplumsal 

güce ve bilgelie sahip olmas durumunda sevginin ve güzelliin, 

iktidarsz, bar içinde eitçe ve özgürce üretilerek ve paylalarak 

yaanmas salanabilir. Günümüz, 21. yüzyl kadn devrimine öncelik 

vermeyi art kyor. “Ya yaam ya barbarlk” slogan bu devrimi 

dayatyor. 

Ortadou toplumu ikinci bir tarm-köy devrimine ihtiyaç duydu- 

u gibi, bu toplumun ikinci bir kadn devrimine de ihtiyac vardr. 

Anaerkillik neolitiin kadn devrimidir. Daha dorusu muhteem 

neolitik devrim bir kadn devrimiydi. nsanln halen miras üzerinde 

geçindii bir devrimdir. Ataerkin, uygarln ve modernitenin 

kar-devrimiyle ylan ve kadn en derin köleliini, sömürüsünü 

douran ve tüm topluma yaygnlaran bu büyük kardevrim günümüzde 

sistematik krizini ve kaotik durumunu bütün toplumsal 

alanlarda yayor, çözüyor. Kadna dayatlann yaama ihanet oldu- 

u anlayor. Yaanmak isteniyorsa, öncelikle bunun kadnla yeniden 

karkl bilgelikle güç dengesi içinde güzellik ve yücelik duygularn 

üretilmesi ve paylalmasn baarlmas gerekiyor. Bu gerçein 

ina edilmesi, hakikatine varlmas gerekiyor. Bu konuda tekilin 

ve evrenselin yani somut kadn ve erkekle ideal soyut erkek ve 

kadnln iç içe yaanmas gerekiyor. Yaanmas için bilincinin ve 

iradesinin oluturulmas gerekiyor. Mülk olarak, sahip olarak birbirini 

köklü olarak terk etmek gerekiyor. Geleneksel namus yerine, 

güzelliin ve soylu kiiliin çekiciliini geçerli klmak gerekiyor. 

136


Köklü bir kadn devrimi, dolayyla erkein zihniyet ve yaam 

deiklii yaanmadan yaamn kurtuluu olanakszdr. Çünkü ya- 

amn baat kendisi olan kadn kurtulmadan, yaamn kendisi hep 

bir serap olarak yaanacaktr. Erkein yaamla ve yaamn kadnla 

barmas salanmadkça, mutluluk da bo bir hayal olacaktr. Kadn 

ve özgür yaam için toplumsal gerçekler srszdr. Ortadou toplumu, 

kad yaad uygarlk ve fethine urad moderniteyle dü- 

ürülecei kadar düürülmü, kendisi olmaktan çkarlm, nesne 

konumuna getirilmitir. Toplumsal sorunun kadn üzerinde çözümlenmesi 

ve çözümüne ayn olgu üzerinden gidilmesi doru bir yöntemdir. 

Sorunlarn anasna ancak çözümlerin anas olan kadn devrimi 

dayatlarak hakikate doru admlarla varlabilir. Demokratik 

modernite çözümü kadn sorunu ve devrimi konusunda idealli ve 

eylemlidir. Demokratik modernite uluslar kadnsz projelenip uygulanacak 

projeler deildir. Tersine, her adnda kadnla bilgeliin 

ve eylemliliin paylalmasyla gerçekletirilecek devrimlerdir. 

Ekonomik toplum, inasnda kadn öncülüünde gerçekletii gibi, 

yeniden inasnda da kadn komünal gücünü gerektirir. Ekonomi 

kadn öz toplumsal mesleidir, eylemidir. Ekoloji ancak kadn duyarlyla 

toplumla buluturulacak bilimdir. Kadn kimlik olarak 

çevreseldir. Demokratik toplum kadn zihnini ve özgür iradesini 

gerektiren toplumdur. Demokratik modernite açkças kadn devrimi 

ve uygarl çar. 

Nasl Yaamal, Ne Yapmal ve Nereden Balamal? 

Ortadou kültüründe hakikat, hakikat uruna yaam ve ölüm 

önemli kavramlardr. Avrupa kültüründe teorik-pratik ikilem olarak 

yanslan bu kavram giderek özünden boaltlm, parçalanm ve 

bütünlüünü kaybetmitir. Geç modernitede bu husus daha belirgindir. 

Hakikat ekonomizme mahkûm edilmitir. 

Hakikat aray en çok toplumsal sorunlar ba gösterdiinde 

gündeme girmitir. Bu dönemlerde mutlaka bir söylem ve eylem 

kendini hakikat olarak sunmaya çalr. Hakikatin sosyolojik 

çözümlemesi hakszlklarla balant açkça ortaya koyar. Top- 

137


lumsal emein, deerin gasp hakszlk olarak tanmlanrken, bunun 

aralmasna ve gereinin yaplmasna da hakikat çalmas denilmi 

ve hep yüceltilmitir. Hakszln hak, hak’n tanr ile özdeletirilmesi, 

her iki kavramn toplumsal ba yansr. Tanr kavramn 

metafizik soyutlama dnda toplumsal vicdanla ba böylelikle 

bir kez daha dorulanr. 

Hakikatin peine dümek hakszln hesab sormay beraberinde 

getirir. Kendini en yüce varlk olarak tanr diye sunan toplumsal 

kimlik kendine yönelik hakszl böylelikle yantlam ve tanr 

cezas olarak mahkûm etmitir. Toplumsal kimlie yönelik toplumun 

içinden ve d doadan tehditler ve hakszlklar arttkça kimli- 

e daha çok vurgu yaplm, uruna büyük nazarlar (tanrsal görü = 

teori) ve büyük eylemler (tanrsal iler) gelitirilmitir. Dinin ve 

felsefenin kaynanda toplumsal kimliin yatt kavramak bu 

nedenle önemlidir. Dinin ve felsefenin kayna baka yerde aramann 

bo çaba olduunu gösterir. 

Kapitalist modernitenin ideolojik hegemonyacnda salanmaya 

çallan amaçlarn banda hakikat kavramna ve eylemine 

ilikin tarihsel toplumsal gerçekliklerin karartlmas ve bastlmas 

gelir. Din ve felsefe milliyetçilie ve ulus-devletin tanrsallalma- 

na dönütürülmütür. Teori ve pratik ulus-devletçiliin kavram ve 

uygulamalarn yüceltilmesine ve ölümsüzletirilmesine hasredilmitir. 

Bilim, pozitivist felsefenin güdümünde modernitenin üçaya- 

ndan kaynaklanan sorunlarn çözümlenmesine ve çözümüne indirgenmitir. 

nsanlk tarihi kadar eski hakikat sava basit 

menfaatlerin teminine yöneltilmitir. Esas sorun olan toplumsal 

kimlie yönelik tehditler hakikatin konusu olmaktan düürülürken, 

bireycilik ikame edilmeye çallmr. nsan haklar bu balamda 

istismar konusu edilmitir. Kendini dorucu ideoloji olarak sunan 

sistem kar görüler bile modernite paradigmas ama cesaretini 

göstermeye yanamazlar. Liberalizm sistemin resmi ideolojisi 

olarak sa ve solu üzerinde tekelini günümüze kadar sürdürebilmitir. 

Modernitenin ideolojik tekeli olarak liberalizm, bir yandan görü 

enflasyonu yaratrken, dier yandan en büyük vurgunu enflasyonda 

138


yapt gibi, görü enflasyonunda da iine en çok yarayanlar kulla- 

p medyas aracyla zihinleri bombardmana tabi tutarak azami 

sonuç almaya çalr. Görü tekelini salama almak, ideolojik sava- 

n nihai amacr. Temel silahlar dincilik, milliyetçilik, cinsiyetçilik 

ve pozitivist din olarak bilimciliktir. deolojik hegemonya olmadan, 

sadece siyasi ve askeri baskyla moderniteyi sürdürmek olanakl 

deildir. Dincilik yoluyla kapitalizm öncesi toplum vicdan kontrol 

etmeye çalrken, milliyetçilik yoluyla ulus-devlet vatanda, 

kapitalizmin etrafnda gelien sfsallklar kontrol edip denetim 

altnda tutar. Cinsiyetçiliin hedefi, kadna nefes aldrmamaktr. 

Hem erkei iktidar hastas yapmak, hem de kad tecavüz duygusu 

altnda tutmak cinsiyetçi ideolojinin etkili ilevidir. Pozitivist bilimcilikle 

akademik dünyay ve gençlii etkisizletirirken, sistemle bütünlemekten 

baka seçeneklerinin olmad gösterip tavizler 

karnda bu bütünlemeyi salama alr. 

Liberalizmin ideolojik sald karnda nasl yaamal, ne 

yapmal ve nereden balamal sorular aciliyet kazanr. Sistem kar- 

tlarn bu sorulara verdii yantlar en azndan günümüze kadar 

etkisiz knmlardr. Üç önemli soruya da modernitenin verdii 

yantlar etkili olmutur. Modernitenin son be yüz yldr gelitirdii 

yaam tarz nasl yaamal sorusuna ezici biçimde damgas vurmutur. 

Belki de tarihte hiçbir çada gelitirilememi bir özümsetilme, 

kabul ettirme gücüyle yaam tarzlar homojenletirilmitir. 

Herkesin yaam kalplar evrensel kurallar altnda tek tipletirilmitir. 

Farklklar tek tipletirmeler karnda czdr. Modern yaam 

denilen yaam tarzna bakald, delilik olarak annda sistem dna 

sürülmeye mahkûmdur. Bu sürgün tehdidi karnda çok az kii 

bakald sürdürme cesareti gösterir. Ne yapmal sorusu da çok 

önceden, be yüz yldr ayrnt cevaplaryla yantlanmr: Bireyci 

yaayacaksn, hep kendini düüneceksin, tek yol modernite yoludur 

deyip üzerine düeni yapacaksn. Yol belli, usul bellidir: Herkes ne 

yapyorsa, onlar gibi yapacaksn. Patronsan kâr yapacaksn. Emekçiysen 

ücret peinde koacaksn. Baka tür ne yapmalar peinde 

komak aptallktr. Israr edilirse sonuç sistem dna sürülmedir, 

sizliktir, çaresizliktir, çürümektir. Yaam korkunç bir at yarna 

139


dönütürülmütür. Ne yapmal görmeye dursun; nereden balamal 

sorusu sistem açndan “Kendini s eitlediin yerden bala” biçiminde 

bir yant alr. Okul ve üniversiteler sistem içinde baar 

olmak için vazgeçilmez balama mekânlarr. 

Demokratik modernitenin sistem karnda hakikat aray, 

ideolojik duruu ve üç temel soruya verdii yantlar açk ki alternatif 

sistem deerindedir. Toplumsal kimlii tüm yönleriyle aramak, 

çözümlemek, çözümlerini sunmak hakikat savan özüdür. Savunma 

kaln çizgiler halinde de olsa bu arayn ve savan sonuçla- 

sunmutur. Tekrarn anlam yersizdir. deolojik duru hâkim 

modernitenin ideolojik hegemonyas kapsaml eletirilerle amay 

ifade eder. Eldeki toplumsal hakikatlerin savunulmas ideolojik durutur. 

Kapitalist modernitenin hakikatten yoksunluunu (bireycili- 

i topluma tercih etme, toplumsal kimlii sald altna alma) gösterme, 

ekonomik, ekolojik ve demokratik toplumun, ulusun hakikatini, 

hakikat gücünü yanstma bu durula ilgilidir. 

Nasl yaamal, ne yapmal ve nereden balamal sorularna verilecek 

ilk ortak cevap, sistemin içinden ve sisteme kartlk temelinde 

balamalr. Fakat sistemin içinden sisteme kartlk, eski bilgeler 

düzeyinde her an ölüm pahasna hakikat sava gerektirir. 

Nasl yaamal nereden balamalyla iç içe olacak ekilde, modernitenin 

bir zrh gibi giydirdii deli gömleini çkarr misali nefret ederek 

bu yaamdan vazgeçeceksin. Gerektiinde her an kusarak mideni, 

beynini ve bedenini içindeki bu yaamdan arndracaksn. Sana 

dünya güzeli gibi kendini sunsa bile, içini kusarak yant vereceksin. 

Ne yapmal sorusuna dier iki soruyla iç içe olarak, sisteme kar 

hep eylemlilik biçiminde bir yantla kark vereceksin. Ne yapma- 

n cevab bilinçli ve örgütlü pratiktir. 

Demokratik modernite sistemi açndan üç sorunun yan sistemin 

unsurlaryla ideolojik ve eylemsel bulumay ifade eder. Eskiden 

öncü parti kavram denilen misyon demokratik modernitenin 

kuramsal ve eylemsel öncülüü olarak yetkinletirilmitir. Sistemin 

üç temel aya olan ekonomik, ekolojik ve demokratik toplumun 

(kent, yerel, bölgesel, ulusal ve ulus ötesi demokratik konfederalist 

yönetim) zihinsel ve iradesel ihtiyac karlamak yeni öncülüün 

140


temel misyonudur. Bunun için yeterli sayda ve nitelikte akademik 

yaplarn inas gereklidir. Modernitenin akademik dünyas sadece 

eletirmekle yetinmeyen, alternatifini gelitiren yeni akademik 

birimler içeriklerine göre çeitli adlarla ina edilebilir. Ekonomikteknik, 

ekolojik-tarm, demokratik siyaset, güvenlik-savunma, ka- 

n-özgürlük, kültürel-kimlik, tarih-dil, bilim-felsefe, din-sanat bata 

olmak üzere önem ve ihtiyaçlara göre toplumun her alanna ilikin 

olarak ina etmek görevdir. Güçlü bir akademik kadro olmadan demokratik 

modernite unsurlar ina edilemez. Akademik kadro ne 

kadar demokratik modernite unsurlar olmaksn anlam ifade etmezse, 

demokratik modernite unsurlar da akademik kadrolar olmaksn 

anlam ifade etmez, baar olamazlar. ç içe bütünsellik, 

anlam ve baar için arttr. 

Kapitalist modernitenin srttaki lanetli elbise gibi duran fikri, 

zikri ve eylemi ayr anlay mutlaka terk etmek, amak gerekir. 

Fikir-zikir-eylem asla birbirinden ayrlmaz, hakikatin hep srtta 

tutulmas, bütünlük içinde giyilmesi ve yaanmas gereken yücelik 

nianeleridir. Üçünü bir arada, nasl yaamal’da, ne yapmal’da ve 

nereden balamal’da temsil edemeyen, hakikat savana çkmama- 

r. Hakikat sava kapitalist modernite çarptmas kabul etmez. 

Onunla yaayamaz. Özcesi akademik kadro beyindir, örgüttür ve 

bedende (toplumda) klcal damarlarla yaylandr. Gerçek bütündür. 

Hakikat, ifade edilen bütünsel gerçektir. Kadro, örgütlenmi ve eylemsel 

knm hakikattir. 

Ortadou kültürü kendini yenilerken, bunun yolunun hakikat 

devriminden geçtiini de bilmek durumundadr. Hakikat devrimi bir 

zihniyet ve yaam tarz devrimidir. Kapitalist modernitenin ideolojik 

hegemonyasndan ve yaam tarzndan kurtulma devrimidir. Gelenee 

sarlan sahte dinci ve soycu-ovenistlere aldanmamak gerekir. 

Onlar kapitalist moderniteyle savayorlar. Bekçi köpeklii 

için biraz pay istiyorlar. Bunlar için asla hakikat sava düünülemez. 

Kald ki, modernite karnda sadece yenik deil, yaltaklanma 

durumundadrlar da. Eski sol, feminist, ekolojik, kültüralist hareketler 

de tutarl anti-modernist olmak istiyorlarsa, hakikat sava bütünsellii 

içinde ve yaam tarzlarna dek indirgeyerek yürütmeyi 

141


bilmek durumundadrlar. Hakikat sava yaamn her annda, tüm 

toplumsal alanlarda, komünalist ekonomik ve ekolojik birimlerde, 

demokratik kent, yerel, bölgesel, ulusal ve ulus ötesi mekânlarda 

yürütüldükçe anlam ve baar kazanr. Dinlerin ilk doduklarndaki 

elçi ve havarileri gibi yaamay bilmedikçe, hakikat peinde koma- 

kça hakikat sava verilemez. Verilse de baarlamaz. Ortado- 

u’nun yenilenmi kadn tanrça bilgeliklerine, Musa, sa ve Muhammed’lere, 

Saint Paul’lara, Mani’lere, Veysel Karani’lere, Hallac- 

Mansur’lara, Sühreverdi’lere, Yunus Emre’lere, Bruno’lara ihtiyac 

vardr. Hakikat devrimi, eskilerin eskimeyen ama yenilenen mirasna 

sahip olmadan baarlamaz. Devrimler ve devrimciler ölmez, 

sadece miraslarna sahip çlarak yaanabileceini kantlar. Ortadou 

kültürü fikri-zikri-eylemi bütünletirmenin kültürüdür ve bu 

yönden çok zengindir. Demokratik modernite bu kültüre, uygarln 

ve kapitalist modernitenin eletirisini ekleyerek katk sunacak, 

tarihsel rolünü oynayacaktr. 

Demokratik uygarlk bireyi kapitalist modernitenin üç maheri 

atlna (kapitalizm, endüstriyalizm ve ulus-devletçilik) kar sürekli 

fikri-zikri-fiili mücadele birliktelii içinde yaamak kadar, demokratik 

modernitenin üç kurtulu meleiyle (ekonomik toplum, ekolojik 

toplum ve demokratik toplum) birlikte sürekli fikri-zikri-fiili yaam 

mücadelesi vermedikçe kendini gerçekletiremez; hakikat önderi 

halinde ina edemez. Akademiya birimi kadar, toplumsal komün 

biriminde mücadele ve yaam birlikteliini sürdürmedikçe, adaletin, 

özgürlüün ve demokrasi dünyasn gerçekletirici önderi (müridi) 

olamaz. Kutsal Kitaplarn ve tanrça bilgelerinin eletirisi (ancak 

egemen uygarla ve moderniteye araçsallalmalarna kar ya- 

ldnda) deerlidir. Geri kalan eskimeyen yaam mirasz, toplumsal 

kimliimizdir. Demokratik çan hakikat militan bu kimlii 

kiiliine kazyan, yaam miras özgürce yaayan ve yaatandr. 

142

Demokratik Modernite 'Kadın Devrimi' Çağıdır - Antiotorite

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?