0063-Qezneliler devleti tarixi(8.806KB). - Turuz.info

h 

,rf+ ; 

ri ! 

if ,', ';,1', 

., r, l..i-. 

14! 

rli:il , 

L:f i. 

,t r. 

b- . l 

Wlj ,*4/ 

:;r:' , 

,;ii. 

'li;: 

;::;i::i' 

j'i*.!r 

ftt 

'i ,, 

lli 

" :11!1 

lt$l: 

\iat:lt 

'r'!tl. 

."'! 

't:, 

. 

.:1, 

:1l) 

,,1.,, 

$i 

it 

& 

ATATURK KULTUR, DIL vE TARTH vUrsnr'KURUMU 

TURK TARII{ KURUMU YAYINLARI 

XXIV. Dizi - Sa. 11 t: 

ri,: 

t; 

GAZI\ELILER DEVL 

TARiHi 

Prof. Dr. IIRDOeAI\ MERCIL 

1,( \Y 

t: 

.,;] 

ii 

b,' 

n" 

&. 

.*,p 

tir 

'i'; 

I 

1Et. 

&s*nn 

ffii 

tr.' 

rffi, 

.r1 rok. 

'Ib 

i' ' !w. 

'{t 

. .""$t 

,.r s 

'!: 

1'URK TAITlII KURUMU BASIMBVI_jlXKARA 

i 

#1 

,1 

l9B9 4t; 

'!,:i 

'A 

: 

' 'tl

GAZNBLILER DEVLETI TARIHI

ATATURK KULTUR, DIL VE TARIH 

TURK TARiH KURUMU 

XXIV. Dizi - Sa. ll 

't''r-l'Ul 

*rfla;-tô.>;5a 

YUI(SEK KURUMU 

YAYINLARI 

GAZI\ELILER DEVLETI 

TARIHI 

Prof. Dr. ERDOeAN MERqIL 

TURK TANIH KURUMU BASIMEYI_ANKARA 

I9B9

lsllN 975 . 16 - 0189 - 4 

IqINDEKIr,nn 

- ONsoz 

_ GAZNELILER DF]YLETI'NIN KURULU9 DEVRI 

Alptegin ve Gazne $ehrini Ele Gegirmesi ..... 1.5 

Dbir lshak lbrihinr'in lliiliiirrrtlurhfr .... 5-(r 

I3ilgetcgin'in I{iikiimdarhfr . ... 6 

Riiritcgiu'in Iliikiimdarhgr .. . . 6-7 

* SEBUKTUGIN'IN IIUKUT{DARLTEI 7.T2 

- SULTAN r\rAttMOD ... l3-5r 

IX.X 

Scbiikt,'girr'in llirrrlistau Sr:li'rlt'r'i tt-q 

Sr.biiktr:girr vt' Sirnini l)cvL:ti 9-12 

lsniil'iu I{iikiimdarhfr vc ]llahrnird'uu Gaznclilc,r'lahtur:r Geqrnesi 12.13 

Mahmid'un Dofurnu ve Genqli[i ....... 13'14 

Srrltan Mahrnfid'un Sirminiler ile Nlinasebt:ti ... ....... 14'j6 

Sistin Sel'cri .... 16 

_ }IIND SEIIERLERI .... 

Birinci I{ind Seferi . 

lkinci )) ') 

Ugiincii " " 

Diirdiincii " " 

Beginci )) 

" 

Altrncr " ') 

r eolncl 

Sekizinci " 

)' 

t7 7' 

Dokuzuncu 

Onurtcu tt tt 

I' 

Onbirinci " 

Onikinci " 

Oniigiincii " 

Ondiirdiincii " 

Onbeginci 

" 

'r 

" 

)' Onaltrncr " 

" 

77 

Ouyediuci )' ') 

t- j 

16-28 

L7 

t7 

1?.r8 

18.r9 

l9 

19-20 

20 

20-21 

2t-22 

22 

22 

22-23 

24-25 

25 

25.26 

26-27 

or oo

vr IqNDEKILER 

* SULTAN MAHMOD DEVRININ OTnTI OLAYLARI 

Sietdn'rn Zabtr 

$ehzide Ism6il b.Nfrh'un simnni Devleti'ni Diriltme Tegebrriisii . 

Sultin Mahm0d ve Karahanhlar .. 

Iliirczrn'in Zabtr 

Sultan Mahm0d ve O$uzlar 

Grir Biilgesinin Zabtr 

Kusd6r Biilgesinin ftaat Altrna Ahnmasr 

Garcist6n'rn Zabtr 

NiEAb0r $ehrinde KrtLk . 

Sultan llahmrfid ve Ziyiriler 

Sultan Mahm0d ve Biivcyhilcr .... 

Sultan l\Iahm0d'un Afgantar,a Karqr Seferleri ... 

Sultan }lahmid ve Mekrin H6kimleri 

Sultan Mahmffd'un Dini Cephesi ..... 

Abbasi Halifeleri ile Miinasebetler . 

Sultan Mahmid. ve Hacc 

Sultan Mahmtd'un Oliimii ve $aheiycti 

-SULTAN 

}IUHAMMED B. MAHMOD DEVRI ..,. 

Mes'fid'un Tahtr Ele Gegirmek lqin yaptr[r Hazrrhklar 

_ SULTAN MES'UD 

Yaptrfir llk lqler 

sultan Mes'fid'un Gazne'ye Germesi ve Buradaki Faaliyetleri . . 

Debfieiye Savagr 

Batrdaki Olaylar 

H6rezmqdh Harun'un letiklAlini IlAn Etmesi 

Harun'un Oldiirtilmesi 

Ahmed Yrnaltegin'in fsyanr . 

KirmAn'rn Elden Qrkmasr ... 

Sultan Mee'0d'un Tiirkmenlere l(argr Harekete Gegmesi 

Sultanorn Dihistin ve Taberietin Seferi 

Gaznclilcr'in Neei Yenilgiei . . . 

Srrltrur Mcs'rld'un Tiirkurculcrc Karil Ttrtlbirl:r Alurusr 

A-lAiiddevle Muhammed Kakuyi'nin Isyanla' vc Batr'daki olaylar 

Selguklular'rn Harekete Gegmesi vc Ahnan Tedbirler 

Sultan }{es'rfd'un Ilansi Kalesione Seferi 

Gazrcliler'in TalhAb Bozgunu 

Selg'kh1ur'* NigAbfir'u l9g6li . 

Biiritegin Uzerine Sefer . 

Ulya - 6bAd Savagr 

28.51 

28-29 

29-31 

3r-36 

36-37 

37-s9 

39 

40 

40 

40-4r 

4L 

42-45 

45 

45-46 

46-47 

47-48 

48 

48-5r 

5l-54 

52-54 

54-77 

54-56 

56-58 

5B-59 

59-60 

60 

60.61 

6r 

6L-62 

62 

62-63 

63-64 

64 

65 

65-66 

66-67 

67-68 

68 

68-69 

69-70 

tqlNDEKlLEn YII 

Biiritegin'den [lgi Gelmesi .... ?0 

Serahs Savarsr 

Cazneliler ile Selguklular Arasrnda Gegici Barr; 

Sultau Mea'rid'un Ni;ilr0r'a Yiiriimesi 

Sultan llfcs'irtl'un Scrahs'a llarekcti 

Selquklular ile Karqrlaqma .... 

Daudanakan Savaqr 

Sultan Mes'fid'un l{indistau':r Ilareketi ve Olii*ii 

_ SULTAN MUHAIVIMED'IN IKINCI SAI,TANATI 

_ SI]I,TAN MTIVDfID'UN 

SALTANATI .... 

70-7L 

7l-13 

13-'14 

7,I 

74-75 

15-76 

76-77 

77-78 

78-8r 

Sistan Olaylarr 

llindistan Olaylan 

Gazneli - Selguklu l\{iinase bctleri 

Sultan l\fevdiitl'un Oliimti 

_ SULTAN II. }IES'OD 

79.80 

BI 

_ SULTAN ALI B. I. TTES'OD 8I 

- suLl'AN AtlDuluilrglo r. MArrlIoD 82-83 

Tu[rul Bozan ve Gazneli Tahtrm Me Gegirmesi . . . . 82-83 

_ SULTAN FBRRU}TZAD 83 

_ SULTAN IBTiAIIIIVI B. IUES'OD 

. Ilindistau Seferleri 

_ SULTAN III. MES'UD .... 

B4-85 

85 

- SULTAN $IRZ,A,D 

- 

86 

SULTAN ARSLAN$AH 86-87 

* SULTAN BEHRAM $AH B. Irr. MES'0D 87-90 

Gazneli - Gfrrlu Micadelesi 89-90 

_SULTAN HUSRBV $AH 

_ SULTAN HUSREY MELTK YE GAZNELI DEVLETI'NIN 

90-9r 

SONU 

_ OAZNIILII,NIT DI|VITI KUI,TUR VIi TMAR TAALIYETLERI 

8l 

9Z-94 

Kiiltiir 

lmAr Faaliyetleri . 

_ GAZNTILILI'R DDVITI ONDMLI OLAYLAR KRONOLOJIST 

_ BIBLIYOGITAI'YA 

_ HAR1TA 

_ DIZIN 

BO 

80 

81 

83-85 

92-93 

93-94 

95-102 

103-r05 

107 

109

ONsOz 

Tiirkler tarih boyutca yayrldrklarr s:r.halerrda birbiri ardrna birgok 

devletler kurdular. Bu devler kurma gelene[ini Isldm dinini kabul ettikten 

sonra da siirdiirdiiler. Ir;te bu devrede kurulan ilk Miisliiman - Tiirk Devletlerionden 

birisi de Cazneliler (963-ff86) idi. Bu devlet baglangrgta "Gazne" 

gehriude kuruldu vc ilk idarccilt.ri scqirn ilc igbagura geldi. Daha sonra Sebiik. 

tegin ile baqlayan hauedarrrn hiikiim siirmesiyle artrk odltanat babadan 

oIula geqer oldu. Gazneliler Devleti'nin ynldrzr Sebiiktegin'den itibaren 

parlamaya bagladr. Nitckim birqok Tiirk devletlerinde oldu$u gibi, Gazneliler 

de siir'atk: hiikimiyct sahalarrnr gcnigleterck lJindistan krtaermn kuzeyindc 

giiriindiil:r. 

Sebiiktegiu ilc llindistau'a barslayan akrnlar oflu Mahmffd zama'rnda 

da devam etti. Bu akrnlar Gazneli Devleti igin bir an'ane hilini almrqtr. Sultan 

Mahmfrd devrinde Gazneiiler Devleti en parlak ve kudretli giinlerini yaqaah. 

Onun hiikiimdarhk siiresi iqinde Gazncli srmrlarr do$uda Kuzey Hindistanoa, 

batrda ise .A.zcrbaycau hudutlar-rua kr,lar uzanryorclu. Sultan Mahmritl 

iilmeden iince Anadolu ve Mrsuor da ele gegirmeyi tasarlamrytr. 

Sultan Mahmid'un yerine gegen oflu Mee'fid babasr gibi parlak bir 

idareci de$ildi. IVIcs'0cl devrinde (1030-1040) Gazneliler'e rakip yeni bir 

kuvvetin, Selguklular'rn ortaya grktrfrnr giiriiyoruz. Sultan Mes'ffd'un hatalarr 

sebebiyle Gazneliler ile Selguklular arasrnda baqlayan miicadelede 

diiniim noktasr Dandanakan savaqr (1040) idi. Selquklular bu savaqtan sonra 

siiroatle zirveyc grkarken Gazneliler'in yrldrzr siiniiyordu. Ancak Gazneliler 

Devleti, yenilgiye ra$men, Sebiiktegirr ve Mahmid devrinde atrlan saflam 

temeller sebebiyle varhklarrnr devam ettirdiler ve Selguklu hiicumlarrnr 

iinlemeye muvaffak oldular. Bunda belki de Sclquklularorn Isl6m'rn o zamanki 

merkezi llafdat'a ve Anadolu'yu yurt ediumek maksadryla batr yiiniine 

yiinehncleri etkili olmuEtu. Gazneli - Selguklu miicadelesi 1059 yrhnda bir 

barrg ile noktalandr. Daha sonra Selguklu sultanr Sencer Gazneli Devleti'nin 

iglerine birkaq kez miidahale etmek firsatrnr buldu. Sultan Behramg6h'rn gtiken 

niifuzunu yeniden elde etmek iqin yaptr[r girigimler Gtrlular'rn Gazneliler'e 

karrsr harekete gegmesine yol agtr. Ayrrca Biiyiik Selguklu Devleti'nin 

bu srrada yrkrlmasryla (ll5?) ortaya grkan otorite borslufunun dofiuda Gdrlular 

tarafmdan doldurulmasr Gazncliler Devleti'nin sonu"nu hazrrladr. 

Ote taralian Sultau Mahm0d iildii$iinde Gazneliler devrin en geniq ve 

€n muntazam devlet yaprsrna sahipti, Bu miirkemmel Gazneli devlet tegkildtr

0Ns0z 

rlahagourakurulanTiirkd'evletlerineiirnekoldu'MeghurSelgukluvezlrt 

Nizim iil - Miilk *r"ri sly"*, n6mc,nin birgok ycrinclc Gazncli.tegkilitrndan 

iirneklcr vermiqti. O"a.-y'.of. F. K.priilii de "ibbasi vc G:rzneliler'in birqok 

rn'Bnt-lorinc vAris olan Selquklular'-'" diyerek aynr giiriilii savunmaktadrr' 

Rahmctlilrocamp"or.o".'I.Kafcsoflud.ebuhrrsfisda'o'..GazncliTiirk 

devleti Selguklulara l"i"r"rryla soiraki-biitiin Tiirk - Islim siyasi teqek' 

". 

kiillcrine iirnek olmuq durumdadrr"' demelctedir' 

Gazneli Devleti tarihi iizerinde gerek batrda gerekse dofuila birgok 

aragtrrma yaprlmrg, makale ve kitJlar yayrnlarrmrgtrr' B-una- mukabil 

Gazneliler konusunda tii'ttg"a" miiatakil bi"-ut"" yoktul' Bu.- Gazneliler 

Devleti,nebclkideHindigtantarihiigind'oyerverilmcsiyleîlgili'olmalrdrr. 

Ikinci bir ihtimal d" fi;;il"r ile alikah oiat go Gazneliler tarihi 

'orecctlc 

siiz konusu "dilmigtir. Nitekim ord. prof. y. H. Ilayur iig eildlik rlirulistan 

Tarihiadlteserininl.cildindeGazneliler,euzunbiryerayrrmrgtrr(s.|27_244\. 

;;;;;-;;u* d,a Istdm--)-nsiklopeilisi'tin Gazneliler ile ilgili maddelerinde 

en dikkati qekeni p"or.-nr. Kifesoflu,nun ..Mahmtd Gaznevi" maddcsidir. 

Miistakilbirkitabrnyoklufunugiiziiailnd.etutarakkalemealtlrfrmrz 

bu eser, gerek dewin kaynaklJtt gjt;y, araqtumalara dayanarak' geniq 

halk kitlelerine ve ot"otll"'" lir Ttirk devleti Gazneliler'in tarihini ana 

hatlarryla tantmak igt hazrrlanmrgtrr. Bu arada eserde zaman zaman giiriilen 

iki aylr veya iki yrllr tarihlerino Hicrl eenelerin Miln

2 ERDOGAN MERqIL 

gayu, vefah, rey ve tedbir sahibi, emri altrndaki askerleri seven, civanmerd, 

tuzu ve ekme[i bol, Allih korkusu olan bitigi idi". Netice olarak o SimAniler'in 

takdir ettikleri biitiin vasrflara eahibdi. Bu sebeble yavaq yavaq temAyiiz 

eden Alptegin'i Emlr Nasr b. Ahmed. (9f4-943) azat etti. Daha sonra SAm6niler'in 

bagrua geqen N0h b. Nasr (943-954), ona bazr birliklerin kumandasrnr 

vermiqti. Bundan sonra Alptegin'in mevkiinin hAcibii'l-hiiccAbhfa (biitiin 

saray idaresinin bagr) yiikseldi$ni giiriiyoruz. Nfihoun iiliimiinden sonra 

Simini emiri olan geng yagtaki oflu Abdiilmelik (954*961) iizerinde onun 

biiyiik niif0zu vardr. Artrk bu devrede Alptegin, Simdni siyasetinde aktif 

bir rol alma$a baglamrgtr. Ote taraftan Horasan sipehs6lArr (Horasan ordusu 

kumandanr) Ebi Sa'id Bekr b. Milik maiyyetindekilcre kiitii davranrm$ ve 

onlann ihtiyaglannr tam olarak karqrlamamrqtr, Bu sebeble memnun olmayanlar 

Bekr b. Mdlik'e kin ba$ayarak Buhara'ya diindiilcr vc limlr Abdiilmelik'e 

bu durumdan qikiyctgi oldular. Bekr b. Mirlik Arahk 956 tarihinde 

Buhara'ya qa[nlarak iildiiriildii. Onun iildiiriilmesinde Alptegin iincrnli bir 

rol oynamrgtr. Horasan sipehs6lArhfrna ige Ebfr Mauefrr Muhammed lr. Abdiirrezak 

taln edildi. 

Bu olaydan sonra Emir Abdiilmelik'e her istedigini yaptuabilen Alptegin, 

bu srrada vezlr olan Ebi Manefir Y0suf b. lshak'rn devlet iglerini 

kiitii idare etti$ini ileri siirdii. nmir Abdiilmelik vezlri azletti ve onun ye' 

rine Ebfr Muhammed el-Bel'ami'yi bu giireve tayin etti. Bel'ami, IslAm 

tarihqisi ve miifessiri Taberi (839-923)'nin meqhur tarihi eseri Tarih el' Um"m, 

t:e'l-Miilfi.h'u Farsgaya geviren zdttrr. Bu terciime yeni Farsganru bilinen en 

eski tarihi eserid.ir. Bu sebebten Bel'aml tarihqiler yiiniinden de meqhur 

bir qahsiyettir. Ancak vezirli[e Bel'aml'nin tayininden sonra Emir Abdiil' 

melik'in, ilerde Alptegin'den gelebilecek tehlikeleri sezdifi ve ona karqr 

davramqrnrn ile$igtifi anlagrhyor. Alptegin bu durumu hissetmig ve Enrir'in 

meclislerine az gitmeye baqlamrgtrr. Nitekim Abdiilmelik, onu bagkentten 

qsaklsgpalak maksadryla, Belh eyAleti Amillifine (6mil; vergi tahsil eden 

memur) gitmesini emr etti. Alptegin ise hAcibii'l-hiiccAbhktan sonra, daha 

aga[r riitbedeki bir giirevi kabfil etmeyerek, Amil olamayaca[rm ileri siirdii' 

Emir Abdii}nelik kendi teklifinin red. edilmesi kargrsrnda onu devletin en 

yiiksck askeri mevkii olan Horasan sipehsdlArlrfrna tayin etmeye rnecbur 

kaldr. Fakat Alptegin'in yerine hAcib olarak yine onun bir kiilesi (gulnmr) 

getirilmigti. Biiylece onun saraydaki niiffizu devam ediyordu. Alptegin 

l0 $ubat 961 tarihinde NiqAb0r'a gelerek yeni giirevine bagladr. Alptegin 

saraydaki niiffizu sebebiyle devlet merkezinde yaprlan iglerdeu haberdar 

idi. Ayrrca o, Vezir Bel'asri ile devlet iglerini yiiriitmede beraberce hareket 

etmek husfisunda aulaqmrgtr. Beloami vezirli[e Alptegin saye$inde getirilmiq 

oldugundan bu anlagmaya tam manasryla uydufu anlagrhyor. 

Alptegin yeni giirevine baqladrktan bir miiddet Eonra Emir Abdiilmelik 

attan diiqerek iildii (Kaerm 96I). Vezir Bel'ami derhal Alptegin'e bir mek' 

GAZNELILEIi DEVLETI TARIHI 3 

tup yazarak durumu bildirdi ve S6mini tahtr iqin en uygun adayrn kim oldufunu 

sordu. Alptegiu iilen Abdiilmelik'in ofullarrndan birisinin tahta gegirilmesini 

tavsiye etti. Bel'ami buna uyarak Abdiilmelik'iu o$lu Nasr'r tahta 

oturttu ise de, o ancak bir giin enril olarak kalabildi. Bu srrada Simdnl 

sarayrnda Alptcgin'in hikirniyetinden ve her iqe miidahale eden elinden kurtulmaya 

karar: vcren yeni bir grup ortaya qrkmr"str. Nitekim SimAni hinedan 

rnensuplan ve ordu ll{nnsir b. Nrih'a sadakat yemini yaparak tahta gegirdiler. 

Alptegin ise kendi atlayrnr zorla tahta grkarmaya karar vertli. Bu maksatla 

da Ebii Mansfir lVlulrarnrncd b. Abdi,irrczirk'a bir elqi giindererek, onu Horasan'a 

kendi ycrinc brrakaca$rnr vo ittifak yaprnak istedi$ini haber verdi. 

Fakat aradahi I'csadcrlar da Mansur b. Nuh't, ".Alptr:gin'i iildiirmcd.ikge, padiqahhkta 

miistnkil olarnazsrn, fcrrnanru yiiriiurcz : Elli yrlihr llorasan'a o padigahhk 

cdiyor, servct ve zr:ugiulik yrfiryor; :rskcrler, hcp ouun eiiziine kulak 

vcriyorlar. Onu yakal:rrsau, serriri hlzinclerin dolar, giinliin huzura kavugur" 

demekteydilor. IJu sijzler lrmir .Nlansfir Jr. \ri['uu harckete gegmcsinc 

sebcp oldu. Nitckirn Alptegin'in clqisi l-bfr Manstr b. Abdiirrezzak'rn yanrnda 

ikeu SAmini bagkenti Buhara'.lan gr:len bir mektup Alptegin'in gtirevden 

azlini ve yerine Ebi l\{ansfir'un tayiniui bildirmekteydi. Ayrrca bu mektubda 

Ebfr Mansrir'a Alptegin'i Ceyhun nehriudcn gegirmemesi ve icabrnda savagmasr 

emrediliyordu. Alptegin Arahk 961 tarihinde NigAbfir'd.an ayrilarak 

Bulrura iizcrinc yiiriitlii. Ebt Mansfir b, Abdiirrezak, Alptr:gin'in peginden 

kuvvet giinderdi. Alptcgil'in lluhara'da kcndisine karqr koyabilecek kuvveti 

hazrrhksrz yakalamak iqin hrzh hareket etti[i anlagrhyor. O Ceyhun 

kenarrua ulagtrfr srrada, Buhara'dan Alptegin'in bir gasrb (bir geyi 

zor vcya hile ilc alan) oldufu hakkrnda ornrindeki bazr su]rafarrna 

mektublar geldi. Alptegin bunlarr giiriince, ordusunun igioile de kendisine 

karqr bir harekct olabilccefini sezdi. Bu sebebten Buhara iizerine yiiriimekten 

vazgegerek kendi has gulamlan ile Belh'e gekilerek bu gehri aldr. Alptegin 

bu srrada emrindekilere, "... E[er bundan sonra yiyecefim bir ekmek varsa, 

geri kalan iimriimii hoq geqireyimo ahir iimriimde k;rhcrmr Miisliiminlara 

kargr defiil, kAfirlere kargr gekeyim ki, ahiret sevabrm bulayrm, . . . Zira, ber. 

Hindistan'a gidip, gazi ve cihat ile meqgul olacajrm; eler iildiiriiliirsem qehit 

olumrrr; c[cr lsliirnr yiiccltmcye muvaffak olursarn, cenneti, aziz ve celil 

ohn 'Iaurt'nrn hoqnudluIrrrrrr urnaum" dcmigti. Nitckim o Belh'e varrnca etraf 

iilkelere haberler gdndererek, hcr kim gazi niyetinde ise toplansrnlat diye 

bir-iki ay orada ikamet etmeye, ondan sonra da Hindistan'a dofru yola qrkmaya 

karar verdi. Ancak Alptegin'e karqr olanlar SAmiui emiri Mangfir'u onu ya' 

kalamalan igin bir ordu giindermeye ikna ettiler. limir Mansfir onun ardrndan 

Eq'as b. Muhammed kumandasrnda onaltrbiu kigilik bir ordu yolladr. Alptegin 

bu durumila harekete gegerek, Belh ile Hulm arasrndaLi, Hulm gegitinde yer 

tuttu. Onun idaresinde bu srrada ikibinikiyiiz Tiirk gulamr ve gazi igin gelen 

sekizyiiz de ath vardr. SAmini ordusu ile Alptegio arasrndaki Eavagr' bera'

4 DnDOcAN MERqlr, 

berinde az bir kuvvet bulunmasrna ra[meno Hulm gegitini bagarryla tutan 

Alptegin kazandr (Nisan 962). Alptegin daha sonra Hinfistan'a yapaca- 

[r sefcrler iqin uygun bir iis olan Gazne gehrine yiiriidii. Belki de o, bu hareketiyle 

SAmdni Devleti'nin giiney huilutlarrnda halcikatte bafrmsrz, fakat 

giiriiniigte SAminller'e tibi bir grup Tiirk gulAmr drnek almrg olmahdrr. Siiz 

geligi Ttrk kumandanlanndan Karategin iiliim tarihi 933 yrhna kadar Biist ve 

Ruhhac biilgesinde bu gekilile yalamrq ve tiliimiinden sonra rla kiilelerinden bir 

grup Biist'de vdli olarak onun yerine gegmiglerdi. 

Alptegin bund.an sonra beraberind.eki kiiqiik kuvvetiyle yoluna devam 

etti. Bu yiiriiyiigii slrasrnda o, BAmiyAn hakimi $tr Birik'i ve K6bil'in Hiudu 

gnhi hiikiimdaum itaat altrna alarak Gazne'ye geldi. Alptegin buramn hakimi 

Ebfi Bekr Levlk (veya Eniik)'i gehrin kaleeinde diirt ayhk bir kuqatmadan sonra 

maflub ederek Gazne'yi ele gegirdi (12 Ocak 963). Meghur Selguklu veziri 

Nizam iil - Miilk'iin eseri Siydset-nd,meoden anlagrldr[rna giire Alptegin'in 

Gazne'yi ele geqirmesinde halka adiletle davranmaer iinemli rol oynamrgtr. 

O kugatma srrasrnda dellallar ile askere, halktan birqey aldrklan zamarl 

ancak paro ile satrn almalannr ve aksine hareket cdenlerin asrlacafirnr, ilan 

ettirmigti. "Birgiin Alptegin'in gdzii ensrzrn bir torba saman ile bir tavufu 

terkesine asmrg olarak gelen, kendisine 6it, bir gulima iligti. '$u gulimr benim 

yamma getiriniz' dedi. Gulimr iintine getirdilcJeri zaman, ondan 'bu bir 

torba saman ile bu tavu$u nereden aldrn?.' diye sordu. 

GulAm -'Kiiylii bir eilamdan aldrm' deili. 

Alptegin -'Her ay yirmiei ayhk, otuz dinan ekmek bedeli olmak iizere elli 

dinar ahyorsun. Nigin para ile satrn almryoreun ?' dedi ve derhal cellada 

gulAmrn aerlmasrnr emretti. Hemen orada yolun bagrnda g"ld* o saman 

torbasr ile birlikte aatrlar, tavufu da boynuna bafladrlar. Sonra Alptegin 

emretti dellallar, 'bir kimeeden haksrz yere bir gey alan herhangi bir kimsenin 

cezasr budur' diye ilan ettiler. . . Ayrrca Alptegin gehirlilere zuliim yaprlm&sula 

hig miieaade etmezfi. Gszne hallir bu emniyet ve adAleti giirdiikleri 

zam&n, 'ister Tiirk, ieter Tacik olsun, bize aildlcti ve iusafr olan, cantmtz, 

mslrrnrz, kadrn ve gocufumuz igiu kend.ieinden emin bulundufumuz bu padiqah 

liizrmdrr' dcdiler. O zaman qehrin kaprernr agtrlar." Alptegin bu gehirde 

keudi hAkimiyetiui ilan ettifi gibi Gazneliler Devleti'nin de temelini etmr$ 

oldu. Gazne hAkimi Ebt Bekr Levik'in Hinilt olmasr muhtemelclir. Aneak bu 

isim tiirkge "Eniik" (hayvan yavrusu, arelann srrtlan, kurt, kiipek yavrulau) 

manasrnda da okunmug ve onun Tiirk olabilecefii ihtimali de ileri eiiriilmiigtiir. 

Ebfi Bekr Levik, Gazne'yi kaybettikten sonra Kabfil $ihlanonm yamna 

arfrndr. 

Gazne gehrinin bulunduiu Afganietan'rn giiney biilgesinde TiLkler'in 

varbprnrn, islimiyetin ilk yrllarrndan daha eeki dewelere kadar inmesi miimkiindiir. 

Biiyiik bir ihtimalle Tiirk olduklarr kabfil edilen Kuganlar ve d.aha 

c^ZNrit.lf,tilr DriYt,lr,TI 'llArtlnt s 

sonra lrftalitler (Akhunlar) bu Liilgcye hikim olmurilardr. Kursanlal rn.6. I. 

yiizyrlnr ortalarrndan itibarcrr baqladrklarr Afganistin'a hAkim olma miicadelesini 

tahminen m,s, 40 yrluila )iazanmrrslardr' Kugan Dcvltti topraklarrm 

Hindistan'a kadar gcniElctti. Oulann Afganistin'tlaki iistilnlii[ii Akhunlar 

tarafindan sona erdirildi (m.s. V. f iizyrhn sonu). Ilk islimi dewe iginde 

kuzeyde Toharistiu ve Bedahr**n'dat giincydeki Biist'e katlar olan saha 

igindc Tiirk an'anesine uyguu olarak konar' giiqer yagayrglannr devam 

cttirrnirs bulunan llalrtq: Tiirkleri Eftalitler'in torunlan olarak Ceyhun'un 

kuzeyinden gchui,l sonra d.a Do[u Afgauistin'rn bu biilgesinde kalmrg Tiirk 

topluluklarrdrr. 

IelAm ordulan iran te Kuzcy Hindistan'a dofru ilerledikge daha Eme' 

vller zarnanrndan (661-?50) baglayarak Tiirkler ile kargrlaqmrqlarth' Emevi' 

ler'den Mcrvirn'ru halifcli[i zamanrnda (684-685)' Sistin vililigine tayin 

edileu Abdiil azia b. Abdullih, Biist ve Kibil'in yerli hiikiimdarrna kargr yaptr' 

[r seferde (m. 684), onuu ortlusuncla Tiirkler'e tesadiif etmiqti' Araplar gcl' 

di[i vakit Afgaristan'tn batrsrntla HaInun giilii ctrafrnda ve Belucistin 

hududunda da lrazr 'Iliirk kaLilel,.ri yarsarnakta idi. Tulunincn 850 yrlrna kadar 

K4bll'tl: 'Iiirk olan Kabfrl - $irhlar hiiucdanr hiikiirn siirmiirs vc adr gccen brr 

hiincdan IX. yiizyrhn bagrnda Ilorasarr vilisi Abdullih b. Tihir'e yrlhk 

harac olarak ikibin kiqilik O[uz esirlerinden bir grup giindermigti. Yine 

Abbasi halifesi Mansir zamanrnda (754-775), ZibulistAn hikimi Zfrnbil, 

Sistinorn nriisliimAn virlisinc yrlhk harac olarak develcr, Tiirk gailrr ve esirlcr 

yollarruqtr. Ilu iirneklerden anlagrlacalr iizere, Gazneliler devrinden iince de 

Afganistin biilgcsinde Tiirk topluluklau bulunmaktaydr ve Gazneliler Devleti 

tabii ki, biiyiik dlgiide bu tppluluklara dayanyorilu. Nitekim Halaglar daha 

sonra Gazncliler ordusuncla iinemli bir kuvvet olarak yer almlglardr. 

Alptegin'in Gazre'yi ele gegirmesinden hemen sonra Siminl emiri 

Mans0r b. Nffh, Irbi Ca'fer kunandasrnda yirmibegbin kiqilik bir olduyu ona 

kargr giinderdi. Alptegin bu Simini ordusunu Gazne kaprlan iiniinde maflub 

etti, Ebt Ca'fer qekilmeye mecbur kalth. Emir Mansf,r bundan sonra Alptegin 

ilc arasrnr diizcltrnt:k rnaksadryla zabt ertifi iilkclerin idaresini ona veren 

bir fcrman giindcreli. Alptcgirr dnha sonra Biist'ii ve l(ab0l - $ihlar'rn iilkeeilin 

}ir krsrprlr z:r|t ctri vc llintlistun':r seferlere bagladr. Onun baqanlarr ve [lintlistan'a 

aknrlitra baglarnasrnrn Ilorasan ve Miveriiinnchir'de duyulmaeryla 

bu biilgclcrdcn adamlar Alptegin'in yalrna gclurcye baglndrlar. Biiylocc 

onun emrindeki askerlerin seyrsr giiratle arttr, 6nce altrbine ulaqtr, Hintlis' 

tan'a Vaptr$r seferler srra6rnde iee ordunun salnsr onbirbiu ath ve begbin 

yayadan oluquyordu. Ancak Alptegin keudi hiikiimdarhlrnda uzun boylu 

saltanat siiremedi. O 13 Eyliil 963 tarihiutlc iildii. 

Ebff lghak lbrahim'in hiihiimdarbfi 

Alptekin'in yerine '!lu Ebfr IsUak lbrahim gegmi'ti. Anoak ll,rilti,n 

Gazneliler Devleti'ni iilared.e babasr kadar kudretli vo boganh olamadr. Ordu

6 ERDOcAN MERQIL 

onun kontrolundan grkmrq, Sebiiktegin onun zamaunda Halaqlarorn bir isyanrnr 

baetrrmrgtrr. lbrAhfun'in bu zayrf durumundan yararlanan siibrk Gaznr: 

hdkimi llbrl Bekr Levlk, muhtemelen 964 ylJr sonunda, Gazne'yc ilerlerniq ve 

onu mnflub ctlerek eski iilkesini tekrar ele gegirmigti. lbrihin. Buhlra'ya 

kagmak ve Sirninl emlri Mausirr b. Nfih'dau yardrm istornok zorunda kaldr. 

Ib.ahim Siminiler'den istedifi yardrmr alarak biiyiik bir kuwetle geri 

diindii. Bu kez Gazne'yi terke mecbur kalau Ebf, Bekr Levik olmugtu (26 

Eyliil 965). Ibrahim tekrar Gazne'ye girfi. Ancak bu yardrm suretiyle Sdm6niler 

bu biilge iizerinde, hiq olmazsa ismen, hAkimiyet kurmug olilular. IbrAhlm 

de Gazne'de uzun miiddet hiikiim siiremedi ve 12 Kasrm 966'da tildii. 

Bilgetegin'in Hiikiimdarhfr 

Ibrahim'in yerini alacak o$u yoktu. Tiirk emir ve kumandanlar Alptegin'in 

bir kiilesi, hAcibi ve muhafrz kuvvetinin kumand,anr olan Bilgetegin'i 

kenfilerine hiikiimdar olarak segtiler. O, SAminiler'in merkezi Buhara'ya 

haber giinderdi ve baghh[rm bilfirerek Tiirk]er'in reyi ile segilmiq 

oldu[unu ifade etti. Ancak Buhara'daki SAmini kumandanlarrndan Fiik, 

Gazne'de ba[rmsrzhk iginde brrakrlmrg olan Tiirkler'in bu toplulu$una giddetle 

kargr ifi. Bu bahmdan do$rudan do$ruya kontrolii ele gegirmek igin 

Gazne iizerine bir ordu giinderdi. Bilgetegin bu Sdm6ni ordusunu ma$lub etti 

ve bir daha da Buhara'dan Gazne'yc ordu giinderiLncdi. Bilgetegin meqhur 

bir askcrdi. O iizel hayatrnrn temizli[i ve adalcti dolayrsryla halkrnrn auygrsrm 

kazanmrqtr. On yrlhk bir saltanattan sonra Gerdlz kalesi kuqatmasryla 

meggul bulundufu bir srrada, kaleden atrlan bir okun can ahcr bir noktaya 

gelmesi, Bilgeteginnin iiliimiine sebeb oldu (975). 

Biirit€gin'in lliiliimdarhSr 

Bilgetegin'in yerine Alptegin'in difier bir kiilesi Biiritegin geqti. Ancak 

gok gegmeden o hal}a kendisinden nefret ettirecek bir idare gekli giisterfi. 

Bu sebepten Gazne halkr Levik'i kendi hiikiimdarlarr olmak iizere 

davet ettiler. Leviko Kabil - $ihlar'dan yardrm alarak derhal Gazne iizerine 

ilerledi. Sebiiktegin bu srrada, muhtemelen, Hindukuqlar iizerinde miistahkem 

bir da$ kalesi olan Pervin'd,a bulunmaktaydr ve kumandasr altrndaki 

bcqyiiz gul0m ile istilAcrlan kargrlayarak maflub ctti. Ebfi Bekr Levik 

esir ahnarak iildiiriildii. Devleti yiinetmekte bagarrsrz kalan B6ritegin ise 

giirewinden uzaklaqtrrrldr. Onr.ur yerine yine Tiirkler'in segimiyle Sebiiktegin 

Gazne'de tahta grkanldr (20 Nisan 977). 

Bu segirn srrasrnda Tiirk beyleri, aramrzdan birini segelim ve onu kendi 

emirimiz yapahm, fikrini iine siirdiiler. Toplantrya katrlanlarrn hepsi, igin 

do$rusu budur, diyerek biiyiik ve iinde gelen gulimlann adlarrnr verdiler. 

Ancak beyler adaylann her birine bir kueur buldular. Nihayet Sebiiktegin'in 

ad'na srra gelili. O zaman hepsi sustu. Yalnrz bir gahrs "Sebiiktegin'in bir 

GAZNELILER DEVLETI TARIHI 7 

kusuru vardrr, o da ondan daha csk! grrlirrnlar vardrr. Yoksa onun insanhk, 

yilitlik, iyi huylululc lrakrnrlarrndln lrir,: ryaltbafir y,rl

6 ERDOdAN ItERqlL 

Ancak bir di$er Tiirk gulimr Baytiiz onu maflub ederek bu qehre sahip ol. 

multu. Bu durumda Togan Tegin, Sebiiktegin'd.en yardrm istemek zorunda 

kaldr. Bu yardrm kargrhfrnda Togan Tegin her yl yiizbin d.inar iideyecek vc 

bir o$u rchine olarak Scbiiktcgin'in yanrnda kalacaktr. Sebiiktegin, Bayttz'ii 

ma$ub edr:rck bu gclrri tckrar Togan Tegiu'c verdi. Ancak 'l'ogarr 

Biistoe h,ikim olduktan sonra siiziinde durmadrn hatt6 Sebiiktegiu'i iildiirmeyi 

dahi planladr. Fakat Sebiiktegin onu yenerek Biist'e kendisi snhib oldu (978). 

O bundan sonra siir'atle Toharistan, Zemi-diver, Do[u Girr ve Kusdir 

biilgesine kadar hikimiyet sahaarnr geuiqletti. 

Sebiiktegin'in Hindietan Seferleri 

Scbiiktcgin biiylcce batrda dunrmunu sa$arnlagtrrdrktan sonrit l-Iinfistan'a 

akrnlara bagladr. Bu srrada merkezleri Kibil viidisi olan kuclretli 

Vayhintl Ilindfi\qihi hAnedam, Gazneliler'in Kuzey Hindistan'da geniqlemesine 

ve isliur dininin bu biilgede yayrlmasrna bir engel tegkil ediyordu. Sebiiktegin 

iince llind0qihi hiikiimdarr Caypal'r ma$lub ve Lim[An biilgesini yafma 

ctti. Daha sonra Caypal, Sebiiktegin'den intikam almak ve onun akrnlarrnr 

durdurmak maksachyla biiyiik bir ord.u ile Gazne'ye dofru ilerledi. Sebiiktegin 

onun ordusunu, KAbil-Lnm[nn biilgesinde Gurek denilen bir tepecle 

kargrladr. Hindliler cesaretle dti[iiqtiiLlerse de 6ni bir kar frrtrnasrnrn patlak 

vermesi, bu iklim gartlarrna algkrn olmadrklarmdan onlarr korkuya eevketti 

ve Caypal'r barrg istemeye zorladr. Ortaga[ tarihgilerinden lbn iil-Eelr bu 

olaya masal qeklinde bir agrklama yapryor. Ona gtire "Bu gegitte bulunan 

bir prnar iqiue her hangi bir pislik atrlmaema kesinlikle tahammiil etmezdi. 

$ayet buraya bir pislik atrlacak olursa prnar birden grirler, giik yiizii ani 

gekilde karart, diirtbir taraftan riizgir eser, gimgekler gahrp yldrrrmlar diiger 

ve qok yafmur ya$ardr. Bu pislik prnann iginde durdulu miitltletqe bu hal devam 

eder, iyice temizlenince ve iginden atrluca ya[murlaro giik giiriiltiisii ve 

qimgekler d,ururdu. Scbiiktegin bu prnara bir pislik atrlmasrnr emretrnig, bunun 

iizerine birden bulutlar kararmlg qimgek gaknrt, arkasmdan giik giirlemig ve 

Hindliler iizerine sanki kryamet kopmugtu. Deha ewel benzerini giirmedikleri 

bu firtrna ile kargrlagmrglaro giik giiriiltiileri ve qimgekler gakrp durmug, bardaktan 

boqanrrcasrna ya[mur yagm$ ve hava bir hayli so[umugtu. Yok olmakla 

kargr kargrya gelen Hindliler grkrq yollannr giiremez duruma gelince, 

baqlanna gelen bu felaketten dolayr hemen teelim olmayr kabullenmiglerdi." 

Ote taraftan Sebiiktegin'in bu savaqta biiyiik kahramanhklar giisteren o$u 

Mahmtd, savaqa devam etmesi igin babasrnr iknaya Qahgtr. Sebiiktegin 

mafilup [Iirrdlilerin bit gclcrek olarak kcndileri ile beraber herqeyi yakmasrn' 

dau vc brr surctlo Cuypal'rl Lang kargrsrnda va'd ettifi zcngin hctliyol:rdcn 

yoksun kalrnaktau korkarak banqr kabul etti. Caypal bu barrga kargrlft; 

a) Bir milyon dirhem para ve elli fil verecek, 

b) Hudud biilgcsindcki bazr kale ve kaaabalan Gazneliler'e terk edecekti. 

GAZNELTLER DEVLETI TANIHI 

Bu ,sartlar ycrine geririliuccye kadar Caypal kendi akral-ralannd.an bir krsmrnr 

Scbiiktegin'in yanrnda brraktr. Ayrrca Gazneliler'e terk edilen ycrleri 

ahuak igin SebiiLtcgirlin adamlan da onunla beraber olacaktr. Caypal giiven 

igiutle iilkcsiuc gckilir q,clilmcz, bu anlar*rnaya uyuradr$r gibi, yaurndaki Gazneli 

urcnrurlarr kcntli l-rrraktrfr rchinclcrc kar"'rhk tutukla&. Sebiiktcgin 

bu tlururnu ii$reuince Hindtlar'a karqr yeniden scfer aqtr, biiyi& bir ordunun 

barsrnda ilerlcycl:k l.iirn.fin biilgesiude birgok lohirlcri ele gegirdi. Caypal 

iso Kuzey l-lindistan'daki ttt€ki lliud Ricilan'ua Laqvuraral< on.lnrla bir ittifak 

kurdu, riviyete giirc de; yizbiu kiqilik kalabahk bir urduuun bagrnda 

Gazne'yr. ri,riru yiiriidti. Onun ordusuuda filler de bulunrnaktaydr. Ancak bu 

kulabal*. rr l'ilk:rkr tai'viycli lliud ortlusu'liirk savag takti$i karErsrntla daylrrrurnurh. 

(irulrlar hilintlc tlii;rnarrl saltlrran vr: onlart uzaktan attrklarr oklarla 

yrpratan Scbi.iktegin'iu savagcrlan llind ordusunun diizenini bozmuqlar 

ve en son toplu olarak hiicuma gegcrck drirsrnanlarrur ma$ub etmiglerdi (takribcn 

986). Scbiiktcgin'irr bu galibiyettcn soura Ldm[in ve Pegiver arasurdaki 

bdlgcyi kendi topraklarrua katmasryla, isL'im dini de bu biilgeye girmig 

oltlu. Bu bdlgcdc oturan llalag Tiirkleri ve Afgaular da Sebi.iktegin'in buyru$u 

altrna girdiler. Sebiiktegin onlardan asker kaydederek ordusunu kuvvetlcndirdi. 

0zellikle Mahrufid'un bu son Ilin,-l seferinde cesaretiyle k,'rr,lini 

giistermcsio bazr gahrslaun dedikodularr yiiziindcn baba ile o[ulun arasuun 

aqilmasrna sebep uldu (990). Mahmricl Gazne kalesinde hapsedilmig, fakat bu 

aulaqmazhk gok siirmerniq, baba ile o$ulun arasr diizelerek Mahmicl hapisten 

grkanlmrgtrr. 

Sebiiktegin ve S0mdni Devleti 

Sebiiktegin bu derece kuwetli ve fiilen ba[rmsrz olmasrna ra$men 

Siiminiler'e tnbi ifi. O iilkesini geniqletirken Simini Devleti goktan giikmeye 

ve dafrlmaya yrJ'z tutmul bulunuyorclu. Bu clevletin uzak krsr-larrnd.aki vAliler 

srls srk ayaklannrakta, 'liirk kumandanlar iistiinliilii elc gegirmeye gahgmakta 

ve merkez onlara siiz gegirememekte idi. Igte bu durumdaki SimAnt 

Devleti'nin son dayana[r Gazneliler Devleti idi, Nitekim Sdm6nller onlar 

sayesinde bir miiddet daha ayakta kalmayr baqarabilecek ve sonunda bu 

tlestelinden yoksun kahnca da yrkrlacaktrr. SAmdniler bu derecede zayrf 

olmasrna ra[men, Kig Eebri civarrndaki giiriigmetle Sebiiktegin Emir II. 

Nth (976-99?)'a sadakat yemini ve diiEmanlanna kargr yardrmcr olmayr 

va'd etmigti, Bu srrada SAmAni Devleti'nin iinde gelen iki qahsiyeti, Tiirk 

kumandanlardan Horasan Sipehsilirr Ebn Ali Simciri ve FAik, Emlr Nffh'a 

kar"*r lrirleqcrck Ruhara'ya hikirn olmak istediler. Zor durumda kalan Emir 

lL Nfih, Sr:L'iiktcgirr'i yardrnru qafirrrh. Scbiiktrgin vc ofilu Mohrnird giiratlc 

harokctr.: gegtiler vc isilerin toplandr[r llerit'a ilerlcilik:r. Ciizcin vr: Garcistin 

emirleri de Simini ordusu ile birlegtiler. Bu birlegik ordu ile baga 

grkamayacalrur anlayan Dbt Ali Simciri kendieini Emlr II. NOh ile barrg-

lo EnDOGAN MERqtL 

trrmasr igin Sebiiktegin'den aracr olmagrnr istedi. Emir II. Nirh onbeEmilyon 

dirhem para verilmesi gartryla Ebn Alfyi affa ve giirevi bagrnda brrakmaya 

rizr oltlu. Fakat E|fr Ali'uin adamlarrmn bu anlagmayr bozmalarr iki taraf 

arasrntla savaga yol agtr. Sebiiktegin llerAt yakrmnda llbfi Ali'ye hiicum 

etti. Ebfi Ali kahramanca dii[iigtii ise den kuwetleri Mahm0d yiinetimindeki 

Gazneli ordusu tarafrndan maflub edildi (23 Ekim 994). Ebn Ali ve Faik, 

Giirganoa gekildiler ve Biiveyhi Devleti'nden Fahrii'd-Devle'ye srfrndrlar. 

Galipler ise HerAtoa girdiler. Tahtrnr Sebiiktegin ve oEluna borqlu olan Ilmir 

IL N0h onlara lakablar verdi ve arazi bafrqladr. Emir II. Nth, Sebiiktegin'e 

o'Nasrrcddin ve'd-DiinyA" lakabryla Belh, Toharistan, BAmyAno Gur ve 

Garcistan'rn idaresini, Mahmfid'a isc "seyfii'd-Devle" lakabryla Horasan 

sipehsAlirhfrnr verdi. Mahmfrd tam teqhizath bir ordu ilc Nigibfrr'a yiineldi. 

Mahnrfrtl Horasan'rn merkezi Niqil-rir'a girmiqse cle, adr gcqcn biilge' 

ye tekrar hAkim olmak isteyen Ebfr Ali ve Fdikoin hiicumu kargrsrnda qarsrrmrg 

ve I-Icrit'a srfrnmaya mecbur olmugtu. Bu Mahmfrd'un hayatrndaki bclki 

de ufradrfr tek ma$lubiyetti. Ebrl Ali ve FAik daha sonra Nlgabir, Tus ve 

bazr kasaLralarr da ele gegirmeye rnuvaffak oldular. Mahmid'un bu baqarrsrzhk 

haberini duyan Sebiiktegin Tus'a dofru ilerledi ve bu qehir civarrnda 

Ebfi Ali ilc tekrar karqrlagtr (22 Temmuz 995). Ebn Ali bu kez de babasrnrn 

yanrnda bu savaqa katrlan Mahmffd'un hiicumlarr kargrsrnda dayauamadr 

ve maElub oldu. FAik ve Ebt Ali bu semeresiz miicadeleden yorgun diiqmiiq' 

lerdi, Emir II. Nnh ile barrgmak igin tegebbiislere girigtiler. IIer ihisinin 

elqileri lluhara'ya ulagtr[r zaman, Emir II. NOh onlarrn arasrndaki ittifakr 

bozmak igin Fiik,in giinderdifi elqiyi tutuklatmrq, Ebfi Ali'ninkine saygt 

giistermiqti. tr'iik bu durumda yardrm istemek igin Karahanhlar'rn yanrna 

kagtr. Ebt Ali simctrt ise Buharaoya geldifi zaman tutuklandr (996).Sebiktegin 

bu olaylar olurken Merv',d.e idi, Eba Ali'nin durumunu iifrendifi zaman 

Belh'e gitti. Bundan sonra o diima SAm6niler'e elgi ve mektublar giinderiyor, 

"Ebfr Ali Buhara'da bulundu$u taktirde diizen sa$lanamaz. Onu be' 

nim yamma gtinderin." diyordu. Ancak Emir II. Nth'un yakrnlarr Ebfr Ali'nin 

giinderilmesine gerek olmadrfrnda rsrar ediyorlardr. Belki de bunlann barsrnda 

Vezir Abdullah b. Uzeyr v&rd.rn o Ebfl Ali'nin kurtulrnasr igin gayret sarfediyordu. 

Fnik yanrna kagmrg old.ufu Karahanh hiikiimdarlarrndan Nasr b. Ali'yi 

Buhara'ya hiicunra tegvik etti. Iimir II. NOh bu durumu haber aldr[r zaman 

devleti ir;inde tek giiglii adam olan Se[iiktegin'den yardrm istemckten bagka 

qire giirt,rnedi. Zatcn ceyhun'un giineyindeki yerler ile Horasan'a gergekte sebnktegin 

hAkimd.i, Herit kardeqi Bulracuk'un, Horasan ise oglu Mahmfrd'un 

idaresinde itli. Kendisi de genellikle Belh'de oturmaktadrr. Bu iistiin duru' 

muna raBmen Sebiiktegin, Emir II. Nfrh'a yaraLma karar vererek kalabahk 

bir orduyla harekete geqti. Karahanh hiikiimdarr Nasr b. Ali, Sebiiktegin'in 

Emir II. Nfrh'a yardrm edecefini haber aldr[r zaman.' ona Simini Devleti'ni 

GAZNEI,ILEN DEVLETI TANIHI IT 

ortadan kaldrrmayr, topraklarrnr paylalrnayr ve cihadla u$raqmayr teklif 

etmiqti. llakat Sebiiktegin, Iimir II. Nrih'u korumak yolunda verdi$i siizden 

diinrncycer,fiui bildirdi. 

Scbiihtcgin yarthrrr rnal

t2 ERDOGAN MERqIL 

Hiieeyin geng yagta iilmiiglerd.i. Hayatta kalan ogulla' Mahmtcl, IsmAil, 

Nasr ve itsuf idi. o bu gocuklarrn yetiqmesi igin iizel bir dikkat giisterdi, 

hatta baganh bir hiikiimdar olmalanm sa[lamak maksadryla onlara iifiitler 

veren bir Penil - ndme dahi yazmrstrr. Nitekim o Penil'ndme'deki iifiitlerinden 

birinde qiiyle diyor : .'. . . Biiyiik giinih iqleme, e[er sen giinihkdr olursan. 

halb ahlaksrzhk ve giinahkarh[r igin cezalandrramazgrn. Higbir zaman 

zulmii uygun giirme. E[er bir kimse makam elde etmek igin bir meblaf geti' 

rir vo bunln hazine menfaatine oldufunu siiyleree buna asli cevaz verme, 

giinkii bu mal onun evinden grkmrg defilfir. E[er kendinin olsaydr bu igi 

yapmazdr. sonra bil ki, bunu halktan alacaktrro halk fakir oldu[u zaman 

oitAyot larab olur ve ktitii isim scnin iistiinde, Ecrvet isc gasrLrrn clindo ka' 

hr. Cijmcrt vc rncrhametli olmahsru vc scnin affu iifkcuden fazla oluruh ki, iueanlar 

sana ra$bet etsinler ...". Sebiiktegin'in cenazesi Gazne'ye giitiiriildii 

ve orada topra[a verild'i. 

Iemeil'in Hiikiimilarhlr ve Mohmtdoun Gazneliler 

Tahtma Gegmesi 

sebii&.tegin dldiigti zaman kardeqi Bu$racuko Herat ve Puqenc vilisi, 

ofullarrndan Mahmtil Horasan ordularr kumandanr, Ebu'l-Muzaffer Nasr 

Biigt vilisi ve Ismiil ise Gazne ve Belh hakimi bulunuyord.u. Yfisuf tahminen 

iig yaErnda idi. sebiiktegin iilmeden iince, muhtemelen Alptegin'in lirzrnd'an 

aog*ug olan o[lu lemail'in tahta gegmesini vasiyyet etmigdi. Hatta emirler 

v"L-andanlardan ona itaat ed.eceklerine dAir sadakat yemini almrqtr. Nite' 

kim Sebiiltegin'in dedifi yaprldr. tsmail babaermn iiliim haberini duyar duy' 

maz derhal Belh'e gitti ve kendi hiikiimdarh[rm ilan etti. O daha sonra bu 

srrada simanl emlri olan II. Manstr b. Nfih (99?-999)'a bi'at etti. Ayrrca o 

ilerde kardegi Mahmtd ile olmasr muhtemel taht miicadeleginde askerlerinin 

itaatini ea[lamak igin ile onlara babasrDln hazineginclen bol miktarda para 

ve hediyeler da[rttr. 

Bu srrada Nlgibtr'da bulunan kuilretli ve tecriibeli Mahmfid, za;af 

yaratrhgh kardeqi Ismail'in hi&iimdarh[rm tanmadr. o babasrmn iiliimii 

iol"psryla mitem meraeimini yerine getirdikten sonra bir elgisini IsmAil'e 

giindererek, kendisinin yaqqa daha biiyiik oldu[unu ve bu hukukunun tann' 

Lasr icab ettifini bild.irdi. Ayrrca o Gazne gebrinin de kendisine teslimini 

istiyordu. Mahmfrd bqna karqrfik kartlegine Belh ve Horasan eyAletini br' 

rallyordu. Ancak Ism6il bu teklifi ve daha sonra da Mahmfid'un kayrn' 

pederi Cizcanan hakimi Dbu'l-HArisoin aracrhirnr kab0l etmedi. Bu sebeb' 

ien Mahmtd igini kuwetle sonuglandrmaya karar verdi ve miicadele iqin ha' 

zrrlandt. O, kardeqi Nasr ve amcasr Bu[racuk'u d.a kendi tarafma gekmesini 

bildi. Nasr ve Bufracuk ordularryla Herit'ta onunla birlegtiler. MahmOd du' 

rumunu kuwetlendirdikten sonra Gazne iizerine yiiriidii. Ismail de bu gehri 

korumak iqin Belh'den harekete gegti. Fakat onun yanrndaki kumandan- 

GAZNELILEIT DEVLETI TAITIIII 

larrn qofiu Mah:ufid'a taraftar itliler ve mektublar yazarak ona itaat edecek' 

i"ri"i'lifairiyorlardr. Mahmitl kardeqiyle arasrnda gergek bir savag baqla' 

mazdan iince bir kere tlaha anlaqma teklifinrle bulundu ise dc, lsmAil bu iineri' 

yi, onun zayrf tJ.urunrda l'ulunmasr sebebiyle yaptrfrnr sanarak redetti' Iki 

karclegin ordu.larr arasrnd.a savag Mart 998 iari'inde oldu. lsmîl, Mahmud'un 

kuvvetleri kargrsrnda biitiin giin savagtr ise deo ak'sama clo[ru ordusu da' ' 

lrlo"ak koq-uyu lrn;la'lt' llafmfril bu savaSla beraber Oazneliler tahtrm cla 

i""""*rSr" tr*aif Gazne kalcsine sr[rnc1, fakat mukavemetin fayd.asrzhfr' 

uranlayarakteslinrolclu.onunsaltanatryetli.sekizaykatlarsiirmiiqtii. 

lsurailfazilctlivebilgililrirhiikiirntlartlr,qiirr'enesirlerivardrr. 

.llir giiu rrv y0rintl

14 ERDOdAN MERqIL 

bakrmdan o, bu viliyeti ddima sevmil ve u$rrlu Baymr$trr. Mahmfid kiiqiik 

yasta babasrnrn yamsua katrldr[r savaglarda cesaret ve zekisryla kendisini 

giistermirsti. O savag alanrnda bu tizclliklerini G0roa kargr yaprlan bir eezalandrrma 

seforinde ortaya knydu. Mahnrfrd daha sonra (986) yrhnila babasrruno 

Hiudfiqlihi hineilanrndan Caypal'rn idaresindeki I'Iind iilkesine yaptrfr sclcre 

katrlmrg ve Lam[An crvannda bu hiikiimdarla yaprlan savaqrn kazanrlmasurda, 

giisterdi$i biiyiik yararhk ile, iinemli rol o;'namrqtr. Bu srrada o tahminen 

onbeq yagrnda idi. Mahmfid ile babasrmn arasr (990) yrluda bazr dedikodular 

yiiziinden agrlmrg, hatti onun Gazne kaleginde tutuklanmasrna sebeb olmugtu' 

Ancak bu anlaqmazhk uzun siirmedi, MahmOd birkag ay sonra hapisten 

grkarrldr. Simini Hmiri II. Nfih'un yardrm istemesi iizerine Mahmtd babasryla 

bcrabcr, Iibii Ali Simcfrri vc Fiikot: kargr eavagtr. 994 yrhndnki bu savarsta 

Mahmid biiyiik yararhklar giistcrmig ve zafer, babasr ile onun tarafiuda 

kalmrgtr. Buudan gok memnun kalan Emir II. Nfih, Mahmtd'a ve babasrna 

lakablar ve arazi bafirqlamrgtr. Bu muvaffakiyet Sebiiktegin vc Mahmfrd'un 

niif0zlarlnr ortrrmrl ve ilcride gcrqcklcqccck olan bafrmsrz Gaznelilor Dcv- 

Lrti'nc dofru ilk athrtrr tcqkil ctnrig itli. 

Sultan lllslrmfid'un SAm0niler ile Miinaeebeti 

, Sultan Mahmiid kardegi ile taht miicadelesi yaptrfr srradao SimAniler 

Horasanor iggAl etmiq, II. Nih'un iiliimii iizerine de yerine ollu Ebu'l- 

Ilaris II. Manstr (997-999) gegmiqti. Yeni SAmAni emiri'nin pek uzak giirii"slii 

bir qahrs olmadr$r anlagrhyor. O Mahm0d'un ayrrlmrg oldufu Horasan'a 

kendi kumandanlarrndan Begtiiziin'ii sipehsAlir tayin etti. Begtiiziin de bu 

tayin sonucu Niqibfir'a yerlegti. Ilalbuki o srrada SAmAui Devletionin yagamasr 

Mahmfid'un yardrmr ve deste$ine bafihydr. 

Sultan Mahmfid Gazneliler tahtrna grktrktan sonra Belh qehrine gel' 

di, II" Manstr'a tahttaki de[iqiklifi ve babasr gibi tibi oldufu hiikiimdara 

hizmet edece$ini bildirmek ve bu eebebten esLi iilkesi Horasan'daki haklarr' 

mn tamnmasrm saflamak igin bir adamrm elgi olarak Buhara'ya giinderdi. 

Emir II. Mansfir cevabrnda MahmOd'u tebrik ediyor, Belh, Trrmiz, Herdt ve 

Biist viliiyetlcriniu Gazne'ye ba$r bulundu$una dair ferman giinderiyor' 

ancak llcgtiiziinoiin idsresine verilmig bulunan Horasan'rn iadesinin miirnkiiu 

olmadr$rm bildiriyordu. Mahm0d da elgisiyle giinderdifi cevabda, "Gerek 

babarmn, gerek benim tahtrnrza olan hizmetimizin hukuku sabittir. Diiqman' 

larrn kiitiiliik ve hilesiyle o hukuk kayba uiratrlmamahdu. Otedenberi Hora' 

san ir.ltrini giizel bir ,sekilde giirmiig ve Horasan sipehsilirh$rm hakkryla 

yapmrg oldu[uma giiveniniz ortadan kalkmamahdrr." demigti. Ayrrca II. 

Mansfiro Buhara'ya gelen Mahm0d'un elgisini kendisine vezir yapmak iizere 

kandrrmrq, bu barda$r tagrran son da-la olmuqtu. Mahmtrd Horasan'r barrq 

yoluyla alamayacafrnr anlayrnca kuwet kullanmaya karar vererek NigAbfir'a 

yiiriidii. Begtiiziin, Sultan'a kargr koyamayaca$nr anla;anca NesA 

GAZNEI,II,EIi DEVLDTI TANIHI 15 

ve Biverd'e gekilerek Buharaodan yardrm istedi. Emir II. Mans0r ve Semerkand 

vAlisi Fiik ona yardrma geldiler ve serahs civarrnda orilugah kwilular. 

Mahmird onlarrn yardrrna golrlifiini habcr ahnca II. Mans0r ile savaqmadan 

gcri gckiltli, I}lki dc o Sinriniltrr'rt sou tlarbeyi vurmak istcmiyordu. Ayrrca 

o'uu rnaksadr bu srrada Mivcriiirrnchir'. t:l itt'raya gah'san Karahanhlara 

firsat vermemek idi. Bu scbebten ilIahnrf,d geri gekilerek dururnun geliqmesini 

Lekltxli. Begtiiziin ise Nig6btr'u iggil ettikten sorrra iiteki kuwetlerle 

birlegmek iizere serahs'a yiiri.iJii. o ve Fdik, [mir II. Mansor',un kendilcrinden 

ziyade Mahmtd'a yiinelrnesindcn ve kendilcrirri oua teslim etmesinden 

korktular. Ilu diirsiince sonucu Emir II. Manstr'u yakalayrp giizlerine mil 

q,cktilcr (25 .,subat 990). Onun yerinc he niiz gok kiigiih yaqta bulun:rn II. Al:diil' 

r1r'lik b. N0hou talrt.a geqirdiler. IJu tlrrrumda Sirnini Dcvlcti iq:inde ilitidara 

pcrde arliasrntla 'fiirk kurnandanlar lriiik vc l3cgtiiziin sahib olrnu;tu. 

Artrlt llahmfitl'u sav;r1t-an alrkoyacak ltir5cy kalmamrgtr. O FAili ve 

13r:gt,iiziirr'r: kar;r, kiir ctlilcn enririu iutilianrctst ,rllrak, harcketc gcAti' FAik 

vc Bcgtiiziirl ouun yuklaSnrasr iizctrinc l\Lcrv ,sclrrine kaqtrlar' l\Ialrnrirtl da 

onlarr lakip ctti vtr .lVlt:rv iirriirrrlt: karargiihrtrr lcrrdu, Brtrada ilii tural' url' 

srntla ba.;layll Larrq giiriirsrntrl:ri sorrunda eski gartlar iizcrinc lrir arrla',rlrru 

yaprldr, Mahmdd bu anlar*mayla Ilegtii.zii:,'iin llorasan'da kalmasrua r{zr olu' 

yordu. Bclh ve Herit qehirleri dc }lahmfitl"a veriliyordu. Mahmfrd kan diikiilmeden 

barr.s yaprldr[r iqin saclaka olarak ikibiu dinar para daglttr. Onuu 

biiyle bir banq yapmasrnda, raliiblerinin Ebu'l'Kasrm Simcf,ri'nin kuvvetleriyle 

birlersmesinin ve sa)aca iistinliikierinin etkili oldu[u anlaqrhyor. Ancak 

bu anlagma gok krsa bir stre iqinde bozuldu. Mahnrtd ordusuna hareket 

emrini vcrdi, fakat rakiblerinin ordusunda lrulunan Ziyiriler hilcclanrndan 

Ddri b. Kab0s kumandasrndaki bir grup askerin bu anlaqmayr kabfrl ctme' 

yerek l\{ahmid'un karder'i Nasr idaresindeki Gazneli ardqr birliklere saldrrmasr 

sava$rn patlamasrna sebeb oldu. Mahmtd'un ordusunun sa$ kanadrnda 

onbin ath vc otuz fil ile kardegi Nasr bulunmaktaydr. Sol kanatta ise onikibin 

suvari ve kuk fil vardr. lllerkezde ise Sultan ltahmtd onbin ath ve yetmig 

fil ile yer almrgtr. Gazneli ordusu; Emir Abdtilnielik, ISegtiiztin, Fiik ve 

Iibu'l-Kasrm Sirnciiri'nin birlcqik kuvvotl:rini 1.6 Mayrs 999 tarihindeki 

savalta rnaflup ctti. IJmir Abtliilmclik savaE mcydamnda ikibin iilii vc ihibin' 

begyiiz csir brrakarak Buhara'ya qekildi. tsegtiiziin iince Nigibtr'a sonra da 

CiircAn'a, Ebu'l-Kasrm Sincffri ise Kuhistin'a kagtrlar. Sultan Mahmfrd 

Tus gehrini kurnandanlanndan Arslan Cizib'in idaresine brraktr ve ona Beg' 

tiiziin'ii takip etmesi iqin emir verdi. Bcgtiiziin Horasanoda baqarrsrz bir 

ayaklanrnaclan sonra bu eyirlet hudutlarr drgrna kagtr. Ebu'l'Kasrm Simctri 

dc Arslan Cizib kargrsrnda tutunamayarak Tabes'e kagmaya mecbur oldu. 

Sultan }Iahm0d bu suretle [Iorasan'r ele gegirdi. O bura;r ele gegir. 

rnekle zeugin ve parlak bir cydlctin sahibi ohnuqtu, kardegi Nasr'r oraya

16 ERDOcAN MERqIL 

vsli tayin etti' Mahmod daha eonra Ba$dad'a bir ergi giindercrck Abilnlkarsr 

:fj'likl. olan galibiyctini Abbisi Haltfesi er-Ka.lir tiittnt, plt-r03l),a 

bildirdi. simaniler tarafindan halifc olarak tanrntnamrrs bulunan cI . Kadir, 

Mahmtdhn elgisini memmrniyetre karqrradr. Halifc ayrrca ona hilat, tac vc 

bayrak ile birliktc, hikim ordulu iilkelerin ferminr.r giindcrdi. yine Mah. 

mfid'a "Veli Emir el-Mii'mini." ile ,.yemiu el-Devle ',r" E*io el_Mille,'Iaka'- 

Iannr verdi (Kasrm 999). 

Bu srrad.a simaniler'in zayrf durum'ndan yararranan Karahanhlar,dan 

Nasr b. Ali, Maveraiinnehir bilginlerini kendi tarafrna gekrilcten sonra, 

mukavemct giirmeksizin Buharaoya girdi (23 Ekim 999). Daha sonra simini 

siilaleginin biitiin mensuplarrnr Ozkcnd'e giinderdi. simint Devloti,'in 

ortadan kalkmasryla Mahmtd tam manasryla bagrm.rz bir hiikiimdar nite. 

Iifini kazamyordu. o Halife'nin giioderdifi Lil'utl"ii ve tacr biiyiik bir merasimle 

giydi. Bundan sonra da Gazneliler Devleti igind,e Halifc n.lroa 

hutbe okundu. Sultan llalife tarafrnd,an giinderilen hiikiimdarhk 

"l-Kod.i. 

aliimetlerini 

aldrktan sonra "rslam dinine yardrm eim"k, rsram,rn diigmanla'm siikiip 

atmak amacryla her yl gaza igin Hindietan'a gitmeyi kendisine farz krltrr.,, 

Siet6n Seferi 

saffari hanedanrndan Haref b. Ahmed, Bu{racuk'un idaresi artrnda. 

ki Pdgenc (Bigenc)'i savunmaslz brrakarak, Irâlt ile mtcadelcsinde Mahyfid'a 

yardrma gitmesinden yararlan-,g ve olru TAhir,i giindererek bu vildyeti 

ve Kuhietan'r iggdl etmigti, surtan uaumaa tahta giktrfr zaman Bu!racuk'a 

bu gehri geri almak igiu yardrmer kuwetler gandlrai."Iki taraf arasrndaki 

savagta T6hir maflup ordu ve kagtr. Bufi.raculc ise zafer kazanmanrn 

yanrsrra fazla iqkidcn de aarhog olmuEtu, buna rafimen rsrarla diigmam takibc 

devam etti. TAhir onun b1 d_urumundan yaruii"o.ruk geriye dtinmiig ve 

BuSracu.k'u tuzala diigiirerek Oliliirmiigtn (9bg). 

sultan Mahmtd, amcasrnur iiliimiine sebep olmasrndan d.olayr, Halef,i 

cezaland'maya karar verdi ve bu maksadla e"an< ggg tarihind" iiiyiit ri" 

ordunun baqrnda sistan'a yiiriidii. Halef, Ispehbed. kalesine gekilmig, Mahmod 

da adr gejcn kaleyi kuqatmrgtr. Ancak Halef in yiizbin ai,,., pu"u iitremeyi 

ve hutbeyi Mahmfid adrna okutmayr kabtt etmesi iizerinen surtan ba'ga rizr 

oldu ve anlagma yaparak Gazne'ye diindii (1000). 

HIND SEFERLERI 

sultan Mahm'il Kararranrrlar ile bir anlaqma yaprp kuzey cephesini 

emniyete aldrktan sonra, tahta grkarken yaptr$r y"*i"" ve sa"e d.e sad* 

kalarak, Hind seferlerine baqlamaya karar verd.i. o-daha iince de babasryla 

Ilindistan'a gitmig, bu iilkenin ne kadar zengin ordu[unu giirmiigtii, Bu bakrmdan 

Mahmtd'un Hindigtan seferrerinin sebeblerinden birinin bu iilkenin zen- 

GAZNELTLER DEVLETI TAN1HI I7 

giulifi oldufrr ilcri siiriiliiyor. Ashnda en iinemli sebeb ise, bu iilkede Isldm 

diuini yt,r'rrrlktr. Aynca Lors vr: harckctsiz thrran biiyiik bir orduytr grharalrileccfi 

isyau ve kargaSadau uzak tutnr:rk igin giirclcrdcu biri de gaza (din 

ufnrna savag) idi. IJu bakrmdan kalabahk Gaznelilcr ordusunu harcket ]ii.lirrpe 

tutmak vc gaza vaprnak da llind scfcrlcrirrirr ncclcnk:riudcn birisidir. 

Ilalk vc giiniilliilcr d.e garrirnet getirdi[i igin bu seferleri desteklemekteydi. 

Birinci Hind Seferi 

Sultan Mihm0d takriben Eyliil 1000 tarihiude ilk Hind seferiue grktr. 

O Kabil'in do$usunda Lamgdn bijlsesindc Fliudliler'in elinde bulunan birkag 

kalcyi zal)t ottikten eonra Gaznc'yc ddndii, Mahlrfitl'un bu ilk scfcrinin 

fazla tinenrli olmadr[r anlagrhyor. 

Ikinci Hinil Seferi 

Mahmfrtl'un ikinci seferi Vayhand (Vayhind) Ricisr Caypil'a karqr 

oluruqtur. O hazrrhklarmr tarnarnladrktau soura Iiyliil 1001 rarihinde beraberinde 

onbr:gbiq ath oldufu halde Gazne'dcn lrarekete geqti ve Peqiver yalrnrnda 

ordrrgiir kurdu. Biitiin Pencib biilgesini cle gegirmig olan Caypil ise 

onikibin ath, otuzbin yaya ve fillerden oluqan ordusuyla Mahmdd'un iizerine 

yilriidil. Iki tarafrn kuvvetleri 2? Kasrm l00l tarihiude lVlahmfid'un ordugihr 

crvannda kargrlagtrlar. Gazneli ordusunun siiviri [iisumlsl,nr iiuleyemeyen 

Flindliler bu sava.lta maflup oldu]ar ve saval meydanrnda r;ok sayrila iilii brrakarak 

kagtrlar. Fakat Caypil onbeg kadar o$lu, tonrnu ve biiyiik kumandanlarryla 

esir diiqtii. Sultan Mabmid'un elinc bu sava$tan sonra ueuazzam 

ganimet gegmigti. Ele gegen unl:cg krymetli tarslarla bezeumiq gerdanhktan 

sadece Lirinin de[cri sekscubin diuard.r. Caypnl eili fil vc ikiyiizellibin dinar 

fidye kargrh[rnda serbest brrakrldr, Onun bir o$u ve torunu $artlar yerine geti. 

rilinceye kadar rehin tutuldular. Sultan }Iahm0d, CaypAl'r ezik ve alqalmrq 

bir durumda giirsiinler diye iilkesine giindermigti, biiylece fslim'rn biiyiikliigti 

o biilgelerde yiikselmiq olacaktr. Bu zaferdeu sonra HindfigAhi hdnedanrmn 

merkezi Vayhantl (Und) gehrini zabteden ve gcri kalan krq aylarrnr burada gegiren 

Sultan Mahmtd biiytk ganimet ve fillcr ile muzaffcr bir qekilde Gazneoye 

diindii. Aynca "Gazi" lakabrnr aldr (Nisan 1002). Caypel ise, o suadaki 

Hind gcleneklerine giire, miisliiminlara esirli[i dolayrsryla halkrmn giiziinden 

dilgmiig ve bu nederfe kendisini atege atarak intihar etmigtir. Ycrine oflu 

Anandp6l geqti (m. 1002 yrh sonu). 

Ugiincii Ilind Seferi 

Sultan Mahmtd, Sistin'da Halef ve aynca Simini Devlcti'ni yenideu 

canlandrrmaya gahqan bu hinedana rnensup Eehz6de Ismiil el-Muntasrr'rn irs- 

Icriyle u$raqrp, gtiziimlediktcu sonra iiqiincii Hind seferine grkmrqtr (m. Ekim 

1004). Mahmtd'un bu seferi miisliimirnlar tarafrndan Bhitiya denilen (Bha. 

tindan l![ultin'rn doSusunda bugiinkii Uch) biilgenin Ricisr Beci Rny

18 ERDOCAN MERqIL 

(Bacra)'a kargr olmugtu. sultan ikinci Hind seferi srrasrnda, d.aha iince sebiik. 

tegin ile dostane miinasebetlerde bulunmuq olao, Beci Riy'rn kendisine yardrm 

edecefiini ummuqtu. Mahmtd bu diigiincesinde hiisrana u[rayrnca onu cezalandrrmak 

igin Gazne'den ay'ldr. o barrq yapmll oldufu pcnclb Riciisr 

AlanrlPiil'rn iilkcsirrdr:u gcqnrck iqirr llclucistiin yolrrnu takiI r:tti. lrrdus 

(Sind) rrma[rnr Multin biilgesindcn g;cgri ve l]hitiya iiniinc gcltli. llcci lliiy, 

Sultin Mahmfrd'un ordusuna kargr iiq giin giddetle mukavcrnc[ cttio hatti 

diirdiincii giin eavag onun lehine sonuglanacak gibi giiziiktii, Aucak sulta'r 

Mahmid'un Gazne ordusunu, bizzat savala katrlmasryla, gayrctc gotinnt:si 

sonucu Hind ordusunun eaflarr q6ktii. Rici ctrafr genirs vc dcrin bir hr:ndcklc 

qcvrili klleyc kapandr. Sultan Mahnrirtl kalcyi kursaur vc qcvlrsirrrlcki lrlrrdr'fiu 

t[rlrluntlrrtusrtrr r,'rtrr ctti. ltiicii ku;atrnaya dayur:rrnryrcafr korkusrryl.r 

bir or'rana kagtrysa da saklandrfr ycr bulundu. I]u durumda qiresiz kalarr 

Rici esir diigmektcnse intihar etti. Onun iiliimii kalecleliilerin rnanoviyatrrrr 

ctkilcycrrrk tcslim olrnalanrra yol agtr. 1\{ahmrid'un clinc bol uriktartla garri. 

metin yansrra ytzyirmi fil (baqka bir rivayete giire ikiyiizseksen fil) gegti. 

o bir siire daha orada kalarak Bhdtiya Rdcihfr'mn iiteki biilgelerini de itaat 

altrna aldr. Bu biilgede mescidler 'e minberler yaptrrdr. Ay'ca sultan oraya 

dinin farzlarrnr ve islamorn esaslannr ii$retmek, helil ve haramr aqrklamak 

iqin hocalar tafn etti. Mahmrid daha sonra Gazne'ye diiniig igin yiiriiyiige 

gegti. Ancak o Bhitiya'da gok kalmrqtro bu sebebten diiniiq yolculufunda 

erken baglayan giddetli ya$murlar yiiziinden zorluklarla kargrragtr. yagmurlardan 

Pencib nehirleri taqmrF, Gazneli askerlerden bazrlarr ile ordunun 

a$rrhklarrnrn bir krsmr fndus nehrinin tagan sularr arasrnda kaybolmugtu. 

Multin hikimi Ebu'l-Futffh Davud'un, iilkesinden gegcrken tlostga davra'mamasr 

Mahmfid'un bu diiniigiinii giigleEtiren sebebler arasrnda idi. Sultan tatrmirren 

lfayrs 1005'de biiyiik bir zorlukla Gazne'ye dijnebildi. 

Diiriliincii Hind Seferi 

Mahmfid'un Hindistan'daki askerl seferlerinin bir giycsi, putperestler 

ile miicadele etmek ve Islimiyeti yaymak geklinde oldu$u gibi, ayrrr 

zamanda siinnilili koruma fikri de bu gaye igind.e yer ahyordu. Mulran o srralarda 

Karmati mezhebinde olan Ebu'l-Futffh DAvudoun id.aresinde idi. Bu 

gahsrn bdtrni diiEiinceleri yaymaya gayret etmesi Mahmffd'un oraya bir sefer 

yapmasma sebeb oldu. MultAn hikimi Ebu'l-Futth Divud'a karqr yaprlan bu 

seferin sebeblerden birisi de tabii ki, bu emirin Sultan Mahrnfid. Bhitiya biilgesinden 

diinerken Gazneli ordusuna karEr kiitii davranrEr itli. Sultan Gaznoodon 

Mart ' Nisan 1006 tarihinde hareket etti, sular gok tagluu oltluluntlan Indus 

nehrini aqafrdan gegmenin tehlikeli olacafr diigiincesiyle Peqiver'd.en gegerek 

Multanna gitmek istedi. Mahmod bu maksadla da Pencib RAcisr Anand,psl'dan 

topraklarrndan gegig izni istefi. Anandp6l bunu kabtl etmedi[i gilri 

sultan'rn nehirden geqmesini iinlemek igi' Pegaver'e dofru ilerledi. Mah- 

GAZNIiLILER DEVLETI TARIHI 19 

mtd bu duruur karr.rsrnda ijncc onun iizeri[e yiiriimeye mecbur oldu. Arrandpiil 

Sultan Mahrnfrd ilc yaptr$r savalta yenildi vc Kegmlr'e kagarak caurnr 

kurtardr. Sultan isc gegti[i ycrleri ya[malayarak ]'{rrltirr iizerine yiiriidii. 

E|uol-!'utirh ,sclrri terkedcrtk lndls nchri iizcrildcki bir adaya kaqtr, fakat 

qr:[irr[,lii lrirtili kr.rrrliL.r'iui nl. iriiirlrvl kanrr v,rrrrri5ti, I]ir haftalrk bir kuSatrrrarlarr 

sorrra Srrlt:rlr l\{ultirr'r z.llrt. r'tti vc burarlal.i Karrnatileri cczalandfdr. 

Aynca onltrla Lcr ;'rl yirnrirnilyon tlirhcrn (r'r:1.a bir difer rivayete giire, 

yinnibin tlirlrt,rrr) .rlruak \s:rrtrylt Lir aulalru{I yaPtr. Sultan Ma}rrnirtlo Caypiil'ru 

csirliIi srrusrrttla rniisliirnirr olnrul bulurlau vc Neviisi-Eih adlyla rnc;hur 

tr)rtrrru srrlrlrirl'i l\lrrltirr \'(f crv:lrltllll vilili!intt gt'tirrli' sonra da siiratle Gaz- 

1r:';,t: rl.iirrrlii. (,iiirrli.ii ll,rr.rsarr'rlr ycrri lril tt'lrlili.c giiriirrrniiq vc Karalrlnlt 

Nlsr lr. :\li, Srrlran l\'llrhrrrirrltuu l lirrrlistlrrt'tlit bttlturrnasurtlan yararlanaralt 

:rth gegcrr biilgcl'c i;irnri;ti. 

Ileginci Hinil Seferi 

llu kcz Sultarr'rrr kuzcy'tlc Kurahauhlar ile olan rniicadelcsindcn isti- 

I'aclc cdcn Multin r ilisi Suhpil olmu;tu. O, I'Iahmfrd'a itaati red etmiq ve tek' 

rar llind0 dinine diinrniigtii. Sultau Mahrnfrd bu haberi Ocak 1008 tarihinde 

akh[r zaman, ana siyasetine karqr ve devletinin gclece$ini tehl&eye d.iiqiirecek 

nitclikte giirdiigii isldm dinini brrakarak baqka bir dini kabul etme (irtid.lcl) 

olayrnda ihmil giistercmezdi. O krq mevsirninin qiddetine ragmen derhal 

Mulrin'a yiiriitlii. Nahm0d bu qehir ijniintle giiziiktii[ii zaman, Suhpil mukavemct 

etmeye gahgtr ise dc yeuihnekten kurtllamadr ve akrabasr olan Anand' 

pil'rn l alrna srfrnrraya qrnllltt. Irakat Suhpil yakalanarak Sultan'rn huzfrruna 

gr:tirittli. ltulrnrirrl diirtyiizbirr dirhcrn part kargrlrftnd.a crnun canrnr ]ra[rgladr 

isc di:, st.r|cst lrrakrla]'arak tutukladr. Bu strada Karmatiler de tckrar 

cczalant|gftL. Sultan, ]llultirn ]ravalisinin idarcsini kumandanlarrndan Tegin 

Iliizin'r-. brraklrktan sonra Gaznc'yc d.iiudii. 

Altrncr Hind Seferi 

Sultan Mahrn0d'un bu scfcri Caypil'rn oflu Anandpil'a karqr olmug' 

tur. AnandpAl, Sultan\rr Karahanhlar ile savaqr srrasrnda sadakat giistermig 

ve hatti ona yar{rm dahi teklif etmigtir. Fakat PencAb biilgesinin gittikqe 

artan islim baskrsr altrnda bulunmasr, onu Kuzey-batr Hindistan'daki di$er 

ricilardnn yardrrn istemeye sevk etti. Ucceyno KalincAr, Gvaliyor' Acmer, 

Kanavc (Kanfrc), Delhi'cleki ricilar yaklaSan isllm tehlikesini hissederek 

olunla anlagtrlar vc ordu giindcrdiler. Bu biiyiik IJind ordusu Anandpil'rn o[lu 

l.lruLrrranpil'ur itlan:sintlc itli. 

Sultan |ahrnfitl llindliler'in Lru hareketirri krq ortasrnda haber aldr, 

hava ,'artllrrrln kiitiiliigiilg rafnren 3l Arafik 1008 tarihinde Gazne'den ayril' 

dr. O lrIlus rl(:hriui gr:gtiktcn sonra Llintliler ilc Vayhaud (Und) gehrinin kar- 

..rsrndaki nvacla karErlaqtr. Hind ordusunda iizellikle Keqmir daflarrnra aga[r

20 ERDOGAN MERQIL 

krsrmlanndan olan Hokar (Kaykar) kalrilesinden otuzbin kigi savagcrL[ryla 

dikkati gckmekteydi. Nitekim sava$ srrasuxda bunlar Gazneli ordusunu giig 

bir duruma diiqtrdiiler. Ancak cesareti nispetinde ihtiyath bir kumandan 

olan Mahrnffd aldr$r gerekli tedbirlerden sonra muhafiz krtasrna yaptrrdt[r 

bir gevirme hareketi sonucu savagr kazaudr. Gazneliler'in eline defierli ganimetin 

yanrsra otuz da fil gegmigti. Bu savetta Kuzey Hindistan'rn baghca 

rAcAlarrnrn kuvvetlerinin toptan ezilmesi ve onlann bir daha toparlanamamalarr 

Pencib yolunun Miisliimen-Tiirk ordularr bakrmrndan guvenini saglamrg 

ve Sultan Mahm0d'un bundan sonra her yertle Hinil0lan ciddi bir mukavemet 

gtirmedcn itaat altrna almagrm tcmin ctmiqtir. 

Sult6n Mahm0il savag alanrndan kaqanlarr, iginde meqhur bir taprna$m 

bulunilufiu sarp Nagarkot (Bhim Nagar) kalesine kadar takip etti. Gazneli 

ord.usu iig giidnk bir kugatmadan soura bu kaleyi d.e aldr (1009). Buradan 

ele geqen ganimet son derecede fazla idi. Bunlar arasrnda yetmigmilyon 

dirhem para (veya yediyiizbin dinar), yetmiqbin men a$uh[rnda altrn ve giimiig 

kiilgeler, miicevherat, kumaglar ve gok siislii bir taht bulunmakta idi. 

Sultan Mahm0d. bu kaleyi kendi adamlannrn idaresine brraktrktan sonra 

Gazneoye diindii. Bagkent Gazne'de ele gegirilen bu hazineler haliia giisterildi 

(m. Afustos 1009). Bu ganimetleri seyreden-ler arasrnda o srrada Gazne'de 

bulunan Karahanh elgileri de vardr. Bu seferde saflamlmrg olan baganlar 

gerek fslAm, gerekse Hind diinyasmda Sultan Mahmffd'un iiniinii ola[an 

iistii yiikseltmigti. 

Yeilinci Hinil Seferi 

Sultau Mahmid Nagarkot'dan ildniigiinden krsa bir miiddet sonra Ilkim 

1009 tarihinde biiyiik bir ticaret merkezi olan NarAyan (NarAyanpf,r)'a kargr 

yiididii. Buranrn RicAgr mukavemete tegebbiis etti ise de, bunda baganh olamadr. 

Gazneliler orclusu gehri ele gegirerek yafmaladr. Sultan Mahm0d ise 

daha sonra Gazne'ye iliindii. Nariyan RicAsr Gazneliler ordusuna karqr 

koyamayacafrnr 4{4p1q, bir miiddet sonra sultan Mahmrid'a elgiler giindererek 

barrg istemiqti. RAci bu barrg kargrhfr; yrlhk vergi, elli fil ve her yrl 

ikibin Hintli askeri hizmete gtindermeyi teklif ediyordu. Sultan Mahm0d'un 

da bu teklife evet demesiyle iki taraf anlagtrlar. Bu barrg Horasan ile Hindistar 

arasrudaki yollarrn tiiccarlar igin agrlmaarna ve ticaretin hrz kazanmasrna 

sebeb olmuqtu. 

Sekizinci Hind Seferi 

Sultan Mahmdd 1006 yrhndaki diirdiincii Hind seferiude MultAu eyAletinin 

uzak biilgelerini, Karahanhlar'rn Horasan'a hiicum etmeleri sebebiyle, 

tam olarak itaat altrna alamamrgtr. O bu yarrm kalau fetih hareketini tamamlamak 

igin Ekim l0l0 tarihinde sekizinci Hind eeferine grktr Sultan Multin 

seferinde higbir zorlukla kargrlagmayarak bu bdlgel biitiintiyle itaat altrna 

cAzNtil-lr,rrt DEVL[]',l'l TAltllll 2r 

alth. l-|urarlrrki lr.aruratiler'c af,rr bir darLc iudirildi, onlarttul bir$ogu iildiiriildi 

veya tutuklanth, Sultau Malrrnttl, muhtcmelen orada karrgrlthkhr 

qrktrran v:c bu yiizelcn harckctlcriui diiiur:r giiphc ilc izlemektc olilugu Ebu'l' 

frrtirL l)ivutl'u yalialadr ve bt:rabcrindc Gazne'ye getirdi. Divud daha sonra 

Girek halcsiue hapscdildi vc orada ijldii' 

Dokuzrtncu Ilinil Seferi 

sultip Ilfahnrfrtl, Nanclana (Naridin, bugilnkii salt Range biilgesinde)'ya 

karEr dokuzuncu I'Iiu{ scferini yaptt. Buranrn ricisr TriloqirupAl idi. Fakat 

csas idarcyr: lrikirn olan olrun ollu Nitlar (Korkusuz) I3himpil faal l-rir siyaset 

i|: Sultsp lVla[1t0tl'1 tibi olrlayr l:dctrnirrti. Sultau Kasun 1013 tarihintlc' 

Gazne'tlen bu baba - o[ula kargr harekete gegti. Ancak o giddetli lrrg yiiziin' 

clcn geri clijnmek zorunda kaldr. Nlahmttl ertesi ilkbaharda (Mart 1014) iyi 

hazrrlanmrg bir ortluyla tekrar Nandana'ya yiiriidii. 

Triloqiiupil, sultan lvlahmfrd'uu harekete geqtifini haber aldr[r zaman 

Nantlana kalesinin idaresini oflu Bhimpil'a brrakarak yardrm istemek 

iizere Kersmir Ricisr'nrn yamna gitti, Bhimpdl ise Gazneliler ordusuna kargr 

yiiksek ve agrlurasr zor iki da[ arasrndaki bir bofazda mevzilendi. A}'rrea bo' 

fazrn girigini fillerle kapattr. Sultan bu yere karqr, iincclikle bu qartlara 

,rygo* sava.sr iyi bileu, Deylemli ve Afganh dafhlan kullaudr. .llirkaq giin 

savaqtan sonra Sultan Mahmfrd, Il.iudlileri bo$azdan drqarrya ovaya gekmeye 

muvaffak oldu. I3himpil'rn fillerle desteklenen hiicumlan Gazneli ordusu kar- 

Ersrnda bar.ansrz kalcl. Gazneli ordusu bu fillcrin g6zlerini ve hortumlarr. 

nr iildiiriicii ok yafmuruna tuttular ve onlan geri iliinmeye zorladrlar. Daha 

sonra Sultan, llhirnpAl iizcrine ;idtletli bir hiicurn emrini verdi. Bu hiicum so' 

nuuda bozulau }Iind ordu."u Nandana kalesione gekildi. Gazneli ordusu bu kale' 

yi kursattr, kalenin duvarlan altrnda kazrlan lafrmlar ve iizellilcle keskin 

bii.k*"o nigancrlannrn oklarr karqrsrnila kale

22 

ERDOdAN MERqIL 

nndan Sang'r Nandana'ya muhafiz brrakarak Temmuz'Afustos 1014 tari' 

hinde Gaznc'yc diinilii. 6 G"'o"'yt itiinilii$i zamar. Abbasi halifesi el-Kadir 

tarafindan kcndisine "Niziimedclin" lakabr verildi' 

Onuncu Hinil Seferi 

SultauMahmfrdHind'istan,dakieniinemliseferlerindenbirisiniDel. 

hi,nin 150 klm. kadar k;;;;" bulunan Thinesir qehrine yapmrEtrr. r{indli' 

lerce mukaddes ta*nan bu gehircle birgok taprnak ve putlar vardr. Bu putlar 

arasrnda en meghuru QakrasvAmi athnda biiyiik bir put A{t:" ThinesAr 

idi' 

Riclisr da uriisliinrinlara karrsr direnmekteydi' Sultan Mahm0d hem o putu 

krrarak llindulnrrn sarsmalc' i'e- tl" bu qchirde bulunan 

""t;;l'iya;t"t '.zi'e 

vr: fill:ri t:lc g.girnrek iot"'fifti"''Kasrm 1014'tlc Thinesir iizerine yiiriklii' 

Anantlpirl'ru oflu Triloqanpil nrukadtle:.l"tl korumak rn:rksarhyla Sultan'l 

bu seferd.en .r"rg"n*"tiloio elli fil teklif etti' Ancak bu tcklif Mahmid ta- 

""ft"j"" t"aa"aiai. 0t" tu"fturr Deri hAkimi RAci RAm da biiyiik bir or' 

duy'a ilerleyerek, Sultanltr Sotl"t nehrind'en geqmesine engel olmak istedi' 

RAci nehir boyunca ordusunun arkasrnr bir tepeye t'"14g^ ve ii'jinii bir srra 

fil ile koruyarut .ugf"ot bir yer tutmu'stu'.Ancak Rici RAm' nehir kenarrndakibusaflamy"-i*'"g',""Mahmird',unqi.l.letlihiicumlarrkargrsrnda 

ma[lup oltlu ve arkasrnd'a filler ilAhil biitiin tlelerli egyalarrn brrakarak 

kaqtr. Sultan bundan t""'" ina""'Ar'a do$ru ilerled'i' Buramn RicAsr Sultan'rn 

yaklaqmasr iizerine q"h'i *'U etmiqti' Sultan herhangi bir mukavemetle 

kargrlagrnadao Tnao"Jiehrine girdi' ordusuna ya[ma igin izin vertU' ThinesAr,daki 

putlar lurlda, u,,."k *"gh*o olan QakrasvAmi 

"i Gazne'ye gtitii' 

riilerek halka giisteritai' Stltt"n Mahm0il GazneoyeMart l0l5 tarihinile dijndii' 

Onbirinci llinil Seferi 

SultanMahmod,l0l5tarihindeGordaflarrnayapt*l}irseferden 

sonra' a)rnr y'l yi"" ntttstanoa gittil O Nand'ana seferinde Trilo- 

'onl""'oi" ia"at"ot cezalandrrmak istiyor- 

ganpil'a yardrm "t*;;l;;"an,Keqmir 

tlu.IllahmoilKeqmiryol.,i,e,indeiincezaptedilmezolarakmeghurLokhot 

(bugtnkii Loharin) k"i"; ;;'"ttr. Ancak Cazneli ordusu qiddetli hq yiiziin' 

dcu bir ay sonra ktq";;; rt"ia**trt ve.gckihnek zorunda kaldr' Diiniig yolculufu 

Sultau iqi" et;;;';;; ve z1hr13t]i oldu' aynca 1t-d"-to da kijtii hava 

gartlarr nedeniyle u6o ityf'u u$radl' MahmO'I krqin geri kalan L;rsmrnr Pencib'da 

geqirdikten toIr"u 'Mt"t i0t6 tarihind'e Gazne'ye tliintlii' 

Onikinci Hinil Seferi 

Sultan Mahmfril HArezm iqini giiziimledikten sonra Karahanhlarorn da 

birbirleriyle *ti"ua"r" "i*elerioden yararlanarak yeniden llindistan iizerine 

yiiriidn.onunbu."f",i,"ogiovebayrntlrrbiriilkeolanKanavcnakargridi. 

sultan bu sefer igio ii nyiiir rore ta"ihinde Gazne'd.en ayrrldr. o Biist'de 

bulundu$u ,.r"d" Tii"kistin'dan gelen yirmibin kigilik bir giiniillii grubu' 

GAZNIiT,II,EIT ]]IiVI,ETI TARIIII 23 

nun lcatrlmasryla ordusu daha da halabahklaqtr. Hind diinyasr Sultan Mahrnfidodarr 

o kadar yrlnrgtr ki, ouun giilrreti kendisinclcn iirrcc gitruelite ve 

birgolc ycrdc fetitrlcrin daha kolay olmasrnr sallamaktayth. Nitckim bu 

scfcrildc dr: ona karrtr iiucruli bir tlircunre olrnarrrrq vc lta;anlat biri.ririni 

takip ctrni;rir. Kcrsrrrir'de Kilincar Iiicisr llahnriitl'un [izruotinc girmiq ve 

o1a krlavuzlulc yapulltrr. Sultan llahruird Cumnc nohrini gcatiktcn sonra, 

Agra'lrn 170 kLn. kadar dofusuutll ]ru.luuan Sirsiiva kalcsini kugattr. Buranrn 

lliciisr kagrtrayr, gehri savunar birlik isc teslim ohnayr tercih ctmiqti. 

lluratla Gazneli ordusuuun clinc gcgcn guuirnet otuz fil ilc birmilyon dirhem 

paraclan olugrnakt*ydr, Strltan l\Iahnrfrd daha sonrt Ilaran (veya bugiiukii 

llul:utlqclrr)'a yiiriirlii. llaran llirr:irsr llurtltt il.itirtirri bildirdi ve ourrulu bc' 

rabcr onlrirr taraltarr isliim ditrirri kabirl ettiler. (iurrrnc nchri kerrarrnclaki 

l\Ia[irlg1 kr.rlrsi liiiciisr Ntdgr,ntl (l(ul (].rudra) istr, Cazncli ordusu klrlrsurda 

qok srk bir orrnanda rnevliii alrrrtgtr. Sultan n[ahmfid'un iilcii kuvvctleri 

onu mallup ederck kaqnr.aya zorlatLlar. I{ind asherlerinden bir krsmr bu 

kaqrq srrasrncla nehirdc bofuldu. Kulqend esir olmaktansa ijliimu segti, ijnce 

karrsrnr tilcliirdii, sonra da intihar etti. Sultan Mahmrid biiylece Cumnc ile 

Carrj ne[irlcri arasurdaki rncmlckctleri zabt ettikten sonra, Delhi ile Agra 

yolunuu ortasrndir bir yerde bulunan MatLura (lluttra) gehri iizerinc yiiriidii. 

Burasr rnukaddcs Hirrd ;chirlerinden idi. Delhi Riciisr Biciyapil'a dit olan bu 

qehir iyi tahkim edilrnirs ve etrafr taq surlarla gcvrilmiqti. Sultan'rn yaklag' 

r.nasr i.izerine l\fathura'daki garuizon direnmeden tcslim oldu. $ehirdeki ta' 

prnaklat, iqlcrind,eki deferli c;yalar ahndrktan sonra yakrldr. Iiie gegen 

ganirnetlerin iqinde beq tane altrndan ve miicevhcrler ile siisl[ put varch. 

Su-ltan l\Iahmfril, orclusuuun liiiyiik krsmrnr Mathura'da brrakarak, asrl hedefi 

olan Kanavc aclrrine yiiriidii ve 20 Arahk tOl8'tlc oraya ulaqtr' Onun Ka' 

navcoa yaklagtrlrnr duyan Rici Racyapitl Gauj nehrini gegerek Bari'ye 

kaqmrqtr. Sultan |ir giinde Kanavc kalesini aldr. Buratlaki hazinelere de 

el koyuldu. 

Sultan l'Iahmrld Kanavc'r zabt ettikten sonra diiniig igin yiiriiyiige geg' 

ti. Bu diiniiS srrasrnda Gazncli ordusu etrafrndaki bazr kaleleri d,e ele gegirdi. 

$te taraftan $arva Ricisr Candar Riy muhavemet igin hazrr[klara baglaih. 

Faliat Sultll'rn yakla;rnasr iizt:rinr: d:rmadr Bhirlpil'rn tavsiyesiyle diren' 

urcli'tcn vazgcqrcrek daflarer dofru kaqttr' Sultan onu takip etti ve 6 Ocak I0l9 

tarihind.o ycri;ti. iki taraf arasrnda yaprlan sava$ta Candar Riy ccsaretle 

dii[iiqtn isc de galip gelcrr yine Sultan Lahmfrd olmugtu. Candar Riy'rn 

ordugihr ya$malandr ve Gazne ordusu filler de dahil olmali iizere biiyiik 

ganirr:ret elc geqirdi. Sultan Mahmid bu seferden rivayetc giire tahminen 

iiqmilyon tlirhtnr para, cllibegbin esir vc iiqyiizclli fil ganimet ile Gazne'ye 

gcri diindii. llu bagarr, onun $iihretini Islim ve Ilind diinyasrnda bir kat 

daha artrrrru;tr. Gazue'nin iiulii Ulu Cimi Kanavc'dan ahnan ganimetler ile 

yaprlmrgtrr.

24 

ERDOCAN MERqTL 

Oniigiincii Hinil Seferi 

Sultan Mahnritl Kanavc seferinden diindiiktcu sonra Kalincir Ricist 

Gon.a, Krn8vc,r *ii-rii,*i"rrra brrakrp kagtr[rndan tlolayr Rircyapirl'r ayrplamrqtr.Gandabununlaaty"tlo"'""tir1'komqurircirluriL:birlt';cn:liRircyapiil'r 

mafilup ctmi'sti. na"ytiif *"yiu-oda 6ldii ve ycrinc oflu geqti' l]u ba' 

ga.yla qii'rcti iu"Jt' Aouoipil"n ofilu Tril'ia'pirl'a *ski iilkcsi P*n' 

"ttat """oq 

laUi g"tr almak igin yartLm etmeye siiz verdi' 

Sultan MahmOd bu olaylarr haber ald'r[r z'amar.' 1019 yilr sonbaha.nda 

zorunlu bir yiiriiyiig fit"it"""'a girili' Onun bu oniigiincii llind seferindc 

'i" 

gAyesi Ganclo 'tn" *utt"fiklcrini itaai alt'na almaktr' Sultan'rn harekt:tr: gcgtifini 

duyan T'iltq";;i ;neye-dofiru yiiriiycrck Ganda ilc birlcqmck istedi' 

Mahmfrd'iinceTriloqanpil'rnGauda.kuvvetleriylebirlegmesini'i-inlcmcye 

gahqtr ve bunda au f"ljt'f' oldu' Sultan'.ooo Ru*gunga (veya Ruhut) rr' 

mafr kr;rsrncl" y"kd;;"' A;"ak TriloqanpAlorn gAyesi' giiurdtz Tiirk ordusunun 

suyu gegmesi"i iitl;;;k-t'" g""" d" k*"rrtiktuo yltttl"ottak gekilmekti' 

Bu durumu urrluyuo Mthmid"' Saray gulimlanna : Tulumlar iizerinde 

su1'u kim g"q"' diyl n"tt'ul aynldr' btrnfar tulumlarr 

'*ao' '"'ki"'gulim 

giqirdilcr, arkalanna l"gltf'"U kcntlilerini toy" Triloqanpil kul' 

"tt'ltt' 

lar'r s*ya atrlctkJarrn] ;;'i"t" oo]tTT ilioi liiit*"k igin zrrhh beq fil ile 

birttkurr, insaulan giinderili' ' ' ' Gulimlar gclcn insanlarr da yere serdi' 

Biiylece sekiz kiginii tulum ile rrmafr g"g*"ri, karqrlarrna gel"rr fillcri' i'' 

eanlan okla tilaliirJ"l"ri- *o.ir" t uiitioa"ait. Guldmlann hilini giiriincc 

Sultau'rn afzrntlan ;;"t;" ;ilt Hel kim yiiziip geqcbilirse geqsin' biitiin 

-isteyen -' 

f,o .rt 

iimriinile -Uyu' 

t."tiui.ro. Sultan'rn bu giizcl 

""Uua "a*'"t 

ve rath siiziinii iqt.;;"-l; birden-oeh"i.g"g*"ye bagladrlar'-Kimisi tulum 

ile, kimisi t.r"tt y"i"-'t" ytft*tft.g*9til"' G"q"rrltt rrmafrn iibiir kryr' 

frna atladrla, "Hruiii Sk;j'''"'ioi"glkl""" q'kttd'ltr' diiqmana daldrlar' 

.'o Bu savaq 

diiqman bozuld'u, lf' Lt*' fttfrqtan gegii' bir krsmr tutsak oldu' ' 

sonucu Gazncli toln""tt"'ioio *iio" iol guJ-"' ve ikiyiiz kadar fil geqmiEti' 

Trilosanpil ir" t"';u;;-;;;'1:** "" L"f*uyu ealsirken adamlar tarafrnaon 

OtCii.iit"tii'itii (likim f 0f9)' 

Sultan tlaha sonra Kanavc ve Bari rAcisr olan Triloqanpit iizcrinc yii' 

riidii.BuRa"a.',u-S;'iq"h"ihalkrkurtuluEukaqmaktabuldular'Sultan 

bog brrakrlan bt q;;; y;rle b-ir emretti' ote taraftan miittefik' 

"ait*".'ioi 

lerin rcisi Kirliucar Rdcdsr Ganda rivayete giire; yiizkrrkbeqbinyaya' otuzbeg 

bin ath .,r* .ttryii"kiJ fil;"" oluqan oiao.,iytt S.,tt"o MahmffiL'un kuvvctlerine 

dofru il"'l"al'Jki taraf karErlaqt'5' Sultan Mahrnfrd iincc ordusu- 

'u"'uo' 

nu teftiq aii""oLaikte; soila cla Ganila'ya Islim dinini 

".r"iq ".-;."li"o 

kabul etmesi ttt iti gti"'*iEti' Ancak iki orilu tam manasryla 

"iti savaEa 

girmeden iio"", g""" yti'firl bir iincii gatrqmasrnr Gazneli dnciilerin kazanmasr 

Ganda'nrn lt'k;il; ;e gece karanhfrnda kaqmasrua seheb oldu' Srrltan 

(;AZNlrLlLr..fi rlEvlE',r'l TAltllrl 25 

Mahmrid bu durumu Lilmeilifi iqin erresi sabah Gancla'ya tckrar bir elgi giin' 

tlertli. Bu rlqi tlii;,rnan ortl.trsunun gekilmirt vc ordugilun boq oltlu[unu g6riince 

durunu Sultag'n bil,lirtli. lllallnrid bunun bir tuz.*k olrnadrlrur tcsirit ettirdiktcn 

sonr:r lskt'rlcrint:

26 

ERDo6AN MERSIL 

kaynamasr ve iyilegmesini safhyorclu Galila a]'nca Mahm0d'u iiven bir 

'siir 

V"L*f. g*a""*igti. S*ftto irr eii'i qok be$endi ve Ganda'ya onbcq kalenin 

idaresini kenilisinde brrakan bir ferman verdi' Mahmfrtl daha sonra m' 

Mart - Niean 1023'ale Gazne'ye diiudii' 

Onaltmcr Hinil Seferi 

Sultan Mahmitl'un Hindistan'a yaptrfr en bnenrli ve meghur sefer' 

lerden birisi, onaltrncrsl olan Somnit (Sumloat) seferitlir'-Somnit"Hindistan" 

rn batr sahilinde raaniari, yarr*",lasrnila bir gehirdi. Bu qehirde kendisine 

taprlan Siva'ya alt m"sh; Je kotsal bir putla' bir taprnak bulunmakta idi' 

Ilu s.'r:5r.on lli.tlil:r sor''it Echrirrc aaygr giistt:r'nrr:ktoyrliler' Ihr talrr' 

na[a oDbiu kiiy vakfctlilnrig ,rl,,p, oyrr"u_lriri llral,r,r,rrr, iiqryiizr:lli r:r'kt:k ilir' 

hicivcbcgyiizk"a'oaot'q'tri'metetmekteyclilcr'Orayrziyarctegt>lcnbi|r' 

lcrcc insnn cn kryrnctli miiccvlre.lcrini bu rrrcrshur nrtu sunallardr. l'Iindli' 

lerirr inonrgrna g6rc Sorrurnctlnki put l.Iind. iilkelt;rirrrlcki iittlki prrt,larrrr cu 

kudretlisi idi. o ana r."J"" s"ra." Mahmod'un fcth etti[i ycrdcki putlilrru 

kar'sr giis' 

i" i"pt^"f.t"rro tt"'qiluq;'klatr kiitii son' onlaun SomnAt Putuna 

tertlikleri saygrsrzhk yiiziinilen olmugtu' 

SultanMahmtdbunuiqittifizaman,kentlisiniorayagitmeyeqeken 

zengin ganimetten btg;;; 

'uht""iIr"o9l" beraber o meqhur putu da yrkmaya 

karar verdi. n,, .uy"a" Hindrirer arasrnda Islim dininin yayrlmasr hareketi 

clegabuklaqmrqolacaktr.SultauMahmfrdotuzbinatlrveyiizlercegiiniilliiilen 

oluqanordueuylarsEkim1025tarihindeGazneodenhareketegeqtiveyirmibir 

giin sonra tahminen S Kt**'a" Multin'a ulaqtr' Burada ordusunun geqcce[i 

Biiyiik Tar (Thar) qatii iqin hazuhklard'a bulundu' Gazneli askerlere yol hazrrh[r 

yapmalo", igirr dinar para dafirttr' Her askere yiyecek ve su' 

"tiibin 

yunu taqrma* iqio ikiq"l d"'"" o""iidi' Uautaa ayrrca yirmibin deveye bu 

korkung qiilden ,.Uuttttttu gegebilmek su yiiklcdi' 

lcin -U" .:"U:l* Gaznoli 

Mahmfid,un bir sefer iqin ordusunun en biiyiik iltiyacr olan ikmile ne kadar 

iinem vertlifii husfisu d;;"*ya grkmaLtailu' Sultan Mahmfrd' 26 Kasrm'da Mul' 

tAn'dan a1'nlarak **nJ"Jt*kunq-giile girdi' Tar Qiiliinile iinemli ilk durak 

Lodorva kalesi idi, irr"at ordusu bu kaleyi aldrktan sonra ilerlemeye clevam 

etti. Bir ayhk bir yiiriiyiiqtcn sonra 9dl gcaildi'-1:1t\ ayr'nrn 6onun' 

da Gazneli ordusu e.uui"a". q"h"io" .,lugtr. B,."otun hikinri qehirilon kaqtr' 

Sultan burad.a ," 

"" ;;;;;; trr.iyu"r',, ta"el".li, sonra da giineye rlo[ru yiiriiilii' 

Hindliler o,,,, durdo.'#k iqin M;rndher (veya Mudhera)'da yirmibin kigiyle hii' 

cum ettilerse d", 

^"ffi "f"".L"" kuriulamadrlar. Uni yaliirnrnilaki DelvAila 

halhisesultan,ahiqbird'irenmegiistermedenitaatettiler.Nihayet6ocak 

1026 tarihind" sottu,' ve ordusu sJmnat'a ulagtrlar. $ehrin lakiTi 

kargr koy- 

maktausa Ui. ua"yu -l"q*";' tercih etti' Somnit gehri Gazneli ordusu tarafin' 

dan kuqatrlth. Kaledeki garnizon' Brahmanlar ve giiniiLlliiler tarafrndan tak' 

viye edilmirsti. Bt";;-S1;l'an Mahmttl'on u"dotuuu kargr ces$ctle direntliler, 

Gazncli ordoro,,.'o ? ocak 1026 cuma giiniine raslayan ilk hiicurnu erra' 

srnda riirkrnenrer'in ":::i":i:' --:.:l ,0.,",*,u '.," q"ui" a:: 

varlan Gazneliler tarafindan ele gcgirilmiEti. Fakat Hindliler meqhur putun 

bulundu$u tapurafa girip dua ettiktcn sonra son ]rir gayretle saldrrmr"slar ve 

Gazneli orrlusurrun clc geqirdi[i yr:rleri tekrar gcri almrglardr' Ertesi Cumar' 

tesi sabalu (8 Ocak), Gazneli ordusu biiyiik bir istekle hiicumu tazeledi. 

Hindliler'in onlan iinlcmek iqiu g

28 

RDOdAN MERqIL 

li$i temin etmek iqin yaptr' Ordugunu.hazrrladrktan sonra Mart 1027'dc 

MultAn,a do$ru ilerledi., Ioalr. nehrinin iki yakasrna hikim lrulunan Catlar 

giyet savagqr ve ayur zamanda ueta birer gemici itliler' Sultan bunlarla 

nehirde savaqabilmek iqJ }{"ftao'da bindiiriyiiz, gcmidcn oluqan bir filo 

yaptrrdr. Bu gemilerin her birinin iiniinii ve yanlannr' diiqman teknelerini 

parqalamaya maheus ol*uk ii'"'u, sivri gubuklarla techiz ettirdi' Her gemiye 

de miirettebattan baqka yirmiqer okgu ve neftqi ycrleqtirdi. Bu-durumdan 

haberdArolanCatlar6ilevegervetleriniuzakbiradayagiinilercliler.onlar 

sonra da diirtbin gemiden olugtu[u rivayet etlilen filolanm gavaqmak iizere 

hazrrladrlar. sultan Mahmfid n"ilrio yoku' krsrmlarrnr gemilerle kapattr[r 

gibi,ikikryrsrmilafillerveatlrlariletutmuqidi'Indusnehriiizerindeki 

savagtaCatlarcegurli"g"nra"dii[iiqtiilersede,Mahmfrtl,rrniizelteqhizatlr 

gemileri kargrsrnda a*i*""*"arrar. catlar,rn gemileri ya delinerek batrrrldr 

veya yalirlih. onlarrlan sahile kaqanlar Tiirlimen okqulannrn oklarryla iil' 

diiriiltliiler.SultanMahm0d'unCatlaroakarqrintikamrmiithigolmuqtu. 

Gazneli ordusu c"ttu-io iilelerinin ve hazinelerinin bulundu[u aday da 

,"B-.r"a,vcotadakileriesiraltlr.Cattehlikesibusuretleortarlankalkrnrg 

oldu. sultan Mahmtd Hind kuwetlerinin bagrna kumandanla'ndan Ahmed 

b.Yrnal.Tegin,it.yio"ttit.t"nsonraGazneoyediinitii(Haziran1027). 

Su]tanMahmtdonyediHinileeferigonunda6ncemaildibakrmdanka. 

zanqh grkmrgtr. Onun iu seferiuilen elde ettifi ganimetlerle Gazneli Devleti 

devrindeki iiteki Islim devletleriyle iilqiilemeyecek derecede zenginlegmigti.Ayrrcao*uu.'.gazaseferleriyleHindiilkesindey[zyrllarcasii. 

"ec"k olao- Tiirk hdkimiyetinin temelini atrnrstr' 

SULTAN MAHMUD DEVRININ OTNTI OLAYLARI 

Sist6n'm Zabtr 

Sultan Mahm0it 999 yrhnda SietAn biilgesine,yiiriimiiq ve'buramn hA' 

kimi Halef ytzbin aiout iu* karflh[1tl1 aman dilemeye mecbtr olmugtu' 

Bundan hsa bir .ti""-roo"u ual"f, ogli Tahir ile anlaqmazhfa diigtii. Halef in 

girigti$i"eavag baqansrz bir tegebbiis olarak kal- 

oflunu ma[lup "r-"t-*o 

dr. Ancak llalef bu baqu'o;' t"q"lbiise rafmen o[]u1un peqini brrakmamrE' 

onu bir hile ile ele gegirmeye ve iildiirmey" Lrrlnuffat< olmugtu (1002)' Halcf iu 

oflunakargrzilimcedavranrqronunetrafrndakilerarasrndabirkorkuve 

nefret havas, "*tir*i-gti. Bo .ut"bt"o Tahir b. Zeyd bagkanhfrndaki emirler 

ve kumandaol., s,rltao Mahmod'u kendi hiikimia.lan olmasr igin Sistin'a 

davct ettiler' 

Su]tan]Vlahmfrdiqinbukagrrllmazbirflrsattr,nitekimderlralSistirr'a 

yiirndii (Kasrm fOoil.'U"ftf onun hareketiui haber aldrf,r zamau' etrafi derin 

ve genig bir ft"Ja"ftf" gevrili miietahkem TAk kalesine gekildi' Sultan 

bukaleyikugattr*q".,n"",i.aekihenilefiindoldurulmaernremretti.Gazneli 

o^zNlil,lt,uli t)Ii!'Lti'I'l Ti\ttilrl 29 

orrltrsu lial'tlcu atrlan tallara vc iizr:rl:rint: yafinrur gibi ya[an oklart ru[rrrcn 

doldurulan hcndegi gcqtiler vc fillerin qitldetli saldrrrsrna dayanamayrp 

krnlan kale kaprlanna hiicum ettilcr. Kalcyi savunanlar onlara kargr cesurca 

savatltl.rr. Ii'akat llal:f, Gazucli ordusuntlaki fillcriu ayaklan altrnda kcndi 

aclamlanrrrn czilir'ini giirdiigii zanlan, bu delrr;et verici rnauzaranrn yaratttgr 

korkuyla dircnnrcuiu faydasrzhlrnr anladr, O, Sultanoa itaatini bildircrek 

kal:yi tr:slirn etti (21 Arahk 1002). llalef, Mahmfrd'uu huzuruna getirildi[i 

zaulan, orruu ayaklanna kapanarak aff tlilcdi, pahah hcdiycler ve de$erli 

inciler takdim ctti. Sultan Mahmfrd onun hayatrn ba[rgladrfr gibi, biitiin 

servctini muhafaza etrnesine izin vcrdi vc Halef i arzusu ,iizerine Ctzcin'a 

giinderdi. Sultan Sistau biilgesini kumaudanlarrndan birinin idarcsine blrakarak 

Gazne'yc diindii. 

Sultau llahmfrd bir siire sorra Sietinhlar'rn Halcf in krz tarafrndan 

torunu olau Ebt Bekr Abdullih irlaresinde kcndisine karqr ayaklandrklannr 

haber alarak tlerhal bu biilgcye yiriidii. Sultan'a bu seferinde karilegi 

Nasr, Emir Altuntat ve Ebfr AbdullAh et-Tir'i refakat etmekte iililer. Mahmtd 

Kurban Ilayranir (m. l0-I1 Ekim 1003)'nda Flalefibid'a geldi. Asiler onun 

geldifiini ii[rendikleri zaman miista]rkem Erk kalcsine kapondrlar. Sultan ve 

ordusu kaleyi ku.;attr. Asiler Gazneli ordusu iizerine bir grkrq yaptrlarsa 

tla, bu harcket onlar igin baEanh ohnadr vc tekrar kalev,r ,,,ekilmek zorunda 

kaldrlar. Sultan llahmtd gece karanhfirndau yararlauarak ordusuuu hiicuma 

geqirtli. Gazneli askerler bu hiicum souunda kalenin istihkamlannr ele 

goqirmeye muvaffak oldular. Oularr istihkamlar iizerinde giiren isiler miit. 

hig bir lianife kaprldrlar. Kalenin igine yayrlan Gazneli askerler Asilerin 

bir go[uuu yakaladrlar ve bir krsmrur da iildilrdiiler. Biiylece Sistin tekrar 

Gaznr:liler tarafrndan itaat altrna ahnmrq oldu. Sultan bu biilgeyi kardegi 

Nasr'rn idaresine brrakarak, Gazne'ye diinmek iizere harekete gegti (24 Ekim 

1003). 

S6brk Enrir Halef b. Ahmed'e gelince, 1007 yrlrna kadar CtzcAn'da 

yarsadr. Aucak Sultan Mahmfrd, bu tarihlerde arasrnrn agrk oldu[u Karahanh 

hiikiimdarr Nasr b. Ali ile onun mcktuplaqtr$rnr haber almrltr. Bu sebebten 

Sultau, Ilale,f i Gcrdiz kalesine yolladr. Halef iiliim tarihi olan Mart I009'a 

kadar orada yarsadr. Sultan Mahmfid daha sonra onun mirastnr o$u Ebfr 

Hafs'a vercli. 

$ehzAile Ismeil b. Nfrh'un S0mini Devletini Diriltme Tegebbiiaii 

Karahanhlar'dau Nasr b. Ali 999 yrlmda Siminiler'in ba"skenti Buhara'ya 

girmig ve bu hirncdanrn btitiin mensuplannr Ozkend'e giitiirmiigtii. 

Sirnini hiint:danr rncnsuplanudau Ismiil b. NOh bir siire sonra tutuklu oldu[u 

ycrdel kagarak atalarrnrn devletini yeniden kurmak iqin tegebbiise gegti. 

O 'oMunta.srro' lakabr alarak iince Hirezm'e gitti, Burada hilA SimAuiler'e 

sidrk olarak yagayan birqok soylular ona katrldrlar. Ismiil el-Muntasrr

30 

ERDOcAN MEnqlL 

topladrfr ordunun kumandanhfrnr Hicib. Balu (Yalu)'ya verdi' Arslan 

f"t}" 

Bulo, it"thanhlar'rn Buhara vilisi Ca'fer Tegin'i qehirden grkartmaya vc 

esir almaya muvaffak o1*oqt"' Buhara'dan kaganlar yine' Karahanhlar'rn Sc' 

merkand vilisi Tegi' llin ile Lrirl*gtilerse dco bunlnr lsmiril ile yaptrkla' 

rrsavagtayenilerekyinekaqmtk'o',',,il*kakhlar'Isrniilel'Muutasrrtck' 

rar Buhara'ya diinilii OOOOI' Ancak Nasr-b' AIi idaresindeki Karahanhlar 

karqrsrnd.a bu kez toqluf kalanlar Ismiil ve kumandanr Arslan 

'o"ttodu 

Balu olmugtu. 

---oi" 

ar"aftan Ismiil,in Sultan Mahmod, ve karrlegi Nasr ile miicadelcsi 

iincclcri bagauh giiJ gO'ii"tliiysc tlc' Qok gcr"rnctlcn lru ccPhcde ilc hilsrant 

ufradr. O tinco Nir'il''frr'a yiiriimiig ''"" !'o'oyu hikirn olan Nasr'r 2? 

$ubat 1001 tarihin.c y-l"t'ft U"'at'a gtlil""ty" mt:c'irr.ttmi;ti' lakat Sul' 

tan llahmffd hcmen a'"r."iy" kuvvetleriyre y"iiqti. Ismiil, sultau'rn geldi[i' 

ni haber aldrfr zaman,-Cul"oo'u ku'*'jt''-it*iil bir eiire sonra tekrar llo' 

rasan,a diinerck Niqai0" iir.rine ynriiilii. Nasr bir kere daha Nigibir'da[ gckilmek 

ve Mahm0d,dan yardrm istemek zoruntla kaldr. Biiylece lsmiil bir kez 

daha Nigdbor'a girfi (, 'E;itl 1001)' Sultan Mahmfrd' kumandanlanndan Ebfr 

Sa'id AltuutuE', ttralqio"'lu"at*u giinderdi' Bu sefer Nasr Niqibir gehri 

;;;;";;ilu',r" tr*iii'i -o*op "aJ""t ciircan'a kaqmava zorladr' Neticede 

Nasr bu miicatlelcclen iisttl qrkarak tekrar Nigibir'u ele geqirtli' $ehir hal' 

bbudurumagoksevincrr:k,senliklertertipledi.Isrrrailisebu'maflubiyct 

ve igiue diigtiifii srkrutrh tlo'omoo sebebini ba'skumandanr Arslan Balu'ya 

yiiklcmiq ve onu OfaUrt*usi'. Ao"ut Ismiil el'Muntasrr'rn biitiin bu yenilgi 

vctalilrsizlifinera[rncndevlctinicliriltmerniicadelcsinikolaybrrakacak 

bir qahrs olmathfir tJ.*fty"t' Nit€kim o Ciircan'dan geri diinerek Serahs't 

ele geqirmiqti. Nasr bo'q"i'i" crvarrnda yaprlan savaqta onu tekrar ma[lup 

etti ve aralarrnda UU,,'i-Kut'- Simc.ri olmak iizere birqok kumandanla' 

rrnt esir ederek eu,o. y" git"tlertli (Ocak/$ubat 1002)' lsmAil el'Muntasu bu 

y*tigia"" .ooru og,,'i*i'o yu"'ou t:sid: ve oulardan yarchm istetli' onuu 

yamna sr!.rnmrg 

"H;; 

d";lu" u"t'li Selguklu iilesinin iclaresinde idi' Bu 

srralarda y*qtr;drg, i.h-io edilen iile reisi selguk'uu yerini 'oYabgu" 

"r.rk 

unvam *' tagryan ollu Arslan Isriil almrqtr' 

A"ri"i-'V.frgi, Ismail el - Muntasrr'a yardrmr kabfrl etti. Nitckim onun 

kumandasrnd.kiogo"la"IsnriililebirliktelrarekctcgeqcrckScnrerkand 

crvannda siibagr r"gJllo."rincleki Karahanh orclusunu yendi. Bu yenilgiyi 

habcr alan Ku"uhuoi', hiikiimdarr Naer b. Ali, o[uzlar vc.miittefiki lsrniril'iu 

iizerine ynriidii. od;;; ii. g""" baslirmyla Ka..ahanhla.'rn bu ordusunu da 

i.A""J"g*ttrlar]Onlarro "lio" gok miktarda ganimet geqti[i gibi' Karahanhlar,dan 

onsekiz kumandanr dr "rit almrglatdrlAfustos 1003)' Ancah lsmiil' 

o[uzlar,rn Nasr b. ii'd"" iiziir dileyecekleri ve esirleri geri verccek]eri ha' 

berinin.grkmasriizerine,kendialeyhineKarahanlrlarileanlagmalarrndan 

korkarak onlorauo uy'la' t" io' tutmug Ceyhun nehrinden geqerek Amul qehri- 

ne gr:r,,i (,003ir ,',,, u,,';:::::.- #"T:,::::'",.-,..n ru,"'uu ro',r,ll 

isted.i, Sultan onun bu arzusrnu giivet iyi karqrladr ve ona lityrk oldu[u tsckilde 

hediyclcr giindcrdi. llahmfrd aynca Mcrv gehri vilisine lsmdil'e yardrnrcr 

olrnasr iq:in rrrnir verdi, Fakat Ismiiil uruhternelcn l\Iahmid'dan biiylc bir"sey 

iirnirl e tnlrtli[inden, yardrmr bcklcrucden llrrhrrr:r'yt ilcrlcmigti, Onun Dcbfrsiye'de 

Karahanhlar'rn Buhara vilisini yenmesi, etra(ina kalabahk bir kuvvetin 

toplaurnasrna yol aqtr. Isrniil'e katrlan huvvctler arasrnda Ofuzlar'dan da 

bir grr.p vardr. IJu Ofrrz grubunun Scl!:uklular oltlufunda ,siiphe yohtur. lstnail'in 

kuvvetlendi[ini giircn Nasr b. Ali tekrar onun iizerine p'iiriidn. Iki taraf 

arasrntla Sr,rncrkarrtl crvarttrdaki s:rvafta ismiil vt, Oluzlar, Karahanhlar'r 

bir kr:rc rlrrlra y'r'rrrlil,:r {l\'tayrs l0(),1,)..Arrcali l.srrriil igirr brr zaft:rin st:r'itu'i 

uzuu siirnrr:rni;ti. OIuzlar t:ldr: urti.lilcri ganirrrr:ti yr:trrrli giirr:rr:k Isuriilotlclr 

ayrrldrlar vc yurtllanua diiudiiler. Nasr b. Ali iilkr:siudcn tckrar askcr toplayarali 

lsmiril'in lcrsine diigtii, Karahanh kuvvctlcriylc Ismiil'in kuvvetleri 

bir kcz daha karrtr kargrya gcldiler. Savagrn baglamasrndan krsa bir siirc iincc 

isrniil'in kuvvctlcri arasrnda bulunan libu'l-Ilasan adrnclaki bir kumandan 

idaresi altrntlaki lrcrsbin kaclar asher ile KarahanLlar tarafina geqti. Bu Is' 

miil'in ordusunun qiikmesine ve yaprlan savagta hezimete u$ramasrna scbcb 

oldu. Ismiil kurtuluqu kagmakta buhnug ve Ceyhun nehrini gcaerck l:[orir' 

sau'a girmiqti. 

Sultan l\Iahuriid onun kendi biilgesi iginc gcri ddndiifiinii haber aldr- 

[r zaman, yar.rttr[r karr'grkhklan vaktinde iinlemek vc yenidcn kuvvet top- 

lamastna firsat vermemek igin acele harekete geqmirs ve llelh gehrine gel' 

uriqti. lllahrnricl, Farig0n b. Muharnmed idaresiude bir Gazneli ordusunu 

Ismiiil'in iizerinc giinilerdi. Ismiril l)u kuvvetin takibindcu kurtulabilmr:k 

iqin Kuhistirr'a gitmigti. Sultau'rn kardeqi Nasr ve Arslan Cizib onu takip 

ettiler. Ismiil de onlann korkusuudan son olarak lJistam'a kagmrq, daha sonra 

altL[r bir davet iizerine Buhara tarafrna yiiriimiirstii. Fakat siirekli savagmaktan 

ve dolaqmaktan usanmr! olan askerleri onu terk ettiler. Biiylece yanrnda 

saclece sekiz kigi kalan ismiril, Karahanhlar'rn takibinden kurtulmak 

igin Merv crvarrndaki giile girdi ve Arab lbn Buheyc'in reisi bulundu- 

[u kabilcyc srfiurdr. Fakat yanrna sr[rnmrq olclu[u lbn Buhcyc, bu biilgcnin 

imili Ebfr Abdullih MAh-rfiy'un teqvikiylc onu hiince 6ldiirdii (Ocak 1005). 

Ilu surctlo hiuedaurur diriltrneye qah;an son tcnrsilcisinin iilrnesiylc Sirnitni 

Devleti iqin tarih sahnesi perdelerini kapamrg oluyordu. Sultau Mahmfrd 

isrnitil'in akrbctini haber akhfir zar)ran, -Arslan Cizib'i giirrclcrerck Ebt Abdulliih 

vc lbu lluhcyc'i, onun bu kijtii souuna scbcb oklrrklarrndan dolayr 

iildiirtmti.; ve Arablar'rn obasrm ya$nalarnrrgtr, 

Sultan Mahru0d ve Karahanhlar 

Karahanh hiikiirndarr Nasr b. Ali Buhara'yr zabt cttikten sonra Sultan 

Lahrnfrd ile l-rirbirlerine dostluk mesajlarr giinderdiler. Daha sonra iki

32 

BIiDOcAN MERqIL 

devlet arasrnda Ceyhun nehrinin hudud olmagru kabul ettiler' Aynca ata' 

dakibudoetlulukuvvetlcndirmckigindesultanMahmfril,Naer'rukrzr 

ile evlendi. Mahm6d bir elgi heyctini kendi temeilciei olarak $zkend'e yol' 

lath. Ilu clgi heycti g"lioi n'oao'r alarak Horasan'a gctirtlilcr' N.asr llr el' 

qil".i a"g"rii l"a;y"t", ile geriye giinilermiqti' Onun vcrdifi hccliyclcr ara' 

srnda; de[erli madeni *Eyoiu""miJk' at]ar ve develer' hcr iki cinsden esirl"r, 

dog"i"r, kiirkler ve geqitli Qin eqyalarr bulunmaktaydr (f001)' 

AncakKarahanlrNasrilesultanMahmtdarasrndakibudostlukkrsa 

birsiiresonrasonaerdi.QiinkiiNasrb.AliSAminiler'inbiitiinmirasrna 

konurak istiyor vc Horasan'r cle geginnck-igin d'e frrsat bekliyortlu' Sultan 

Mahmfrtl,un Multin tir"rio" git**Iiytu bu frrsat kcndilifindcn ortaya grkrnr" 

olilu (1006). Nasr b' ati Sottlo"rr iioditttn'da bulunmasrndau yararlanarak 

ikikoltlanHorasan,akorr"tgiintlerdi,onunkardeqica'fer'TeginkumantlasrDdalr 

bir kol B"tu qet rioi, liibaqrtegin idaresinileki iiteki kol da Niqibirr 

veTus,uzabtedecekti.NitekimKarahanl,kuvvetleriBelhveNiqibfrr'u 

"i g"*;1"r. Gazneliler kumandanr Arslan c6zib bu durumda Karahanhlar 

iiniintlen gekilmig ve Gazne'ye giden yollar tahkim etlilmiqti' 

SultanMahmidbudurrrmuiifrenili$zamani\[ultdn,rnuzakbdlgele. 

rinirr itaat altrna ahnmu""' ko*otdanlarrna brrakarak siiroatle Gazncoyc 

iliindii' ordusunu llalaqlar ve Afganlar ile takviye cttikten sonra da llclh'e 

dogru yiiriid,ii. Cafcr T"gi,. oo"",n' geqti$ini i;frentlifi za:l1n' bu seh' 

1"U"-t: 

ri terk etlerek ,I.r"-irll kaqtr. Mahmid,-Arsian Cizib'i ise Siibagrtcgin'e 

karEr giindermigti, Siibaqrtegin kagmayr tercih ettiyse de' Gazneliler'in elin' 

d,en kurtulmast oldukga g;9 oldo' O macerah bir yolculuktan sonra Buhara'ya 

gelebildi. B" ;tt;; Nasr b' Ali' Gazueliler tarafrndan srlaqtrrrlan 

Siibaqrtegin,ikurtarabilmekiqiu,Ca,ferTegin,ionikibinkigilikbirkuvvetle 

tekrar Belh iizerine giiniterdi' Sultan Mahmfid kuvvetlerini ikiye biilmemek 

igin onun B"lh,i ul^'u;r;; ses grkarmadr, fakat Siibagrtegin'i maflup ettik' 

ten sonra t"t.,u, g"lh'" ya"aai. Ca'fer Tegin igin Belh'i tahliye eilip Buhara'ya 

kaqmar.tut rruil.'qu"u k'ul*u*'q:: b" suretle Sultan Mahmnd Eyliil 

1006 tarihind", ru"a,hu]lh kuwetlerini Horasan'dan uzaklagtrrmrg oluyordu. 

IilkatNasrb.AlikolaykolayHoraean'danvazgegmekniyetinilede- 

[ildi. l3u scbcl.rl,r rr"ot uotrlr*,.lnn ilotan hikimi olan Yfrsuf Kathr I{in'dan 

yardrrnistedi.Tahminenkrrk-ellibinkigicrvarrnclabulunanlrirlegikKarahau' 

kuvvctlcri, S;;t" Mahnfid''uu "O$uz Tiirkle-ri' Ilalaqlar' Hincl' 

Afga[h ve Gaznc Tiirklcri'ntlenoo olugan oitl"ylt' Br:lh'r: yirmi km' kadar 

rncsafi,clcki Kut". 1K"t"r) ovasrnda kargrlaEtr (5 Ocak 1008).- Bu savaS'a 

Nasrlr.Alikah..m.nca,ilofiigtiivelrattagalibiyetibrcsini-kendilelriur: 

gevirmek iizereydi' Fakat b-izzat Mahm0d'un Karahanlr ordusunun merkezine 

yiineltti[i baqal hii""-lo" iiteki Gaznoli kumandanlann da mancvi' 

yatrnr yiikseltmigti. Onlar cla iilareleri altrndaki birliklerle giddetle Kara' 

,rau,r,ar iizcriue,",r,,;::.*::,:::" ;:-::'::usunu siilcert"","o,,;l 

krrrlcrr lririsi dc Sultan Mahmiitl'un ordusunun iilii.rrde l.rulunau begyiiz fil 

llmuytu. Irill:rdcu l-ririsinin Karahauh orclusunuu bayraktanrrr horturnuyla 

yakalayarak iki parqaya aytrnasr, i-iteki fillerir dc Karahanh suvirilerini 

atlanntlan alu[rya alarak lyaklarr allurdu t'zirri Karahanh ortlusutrun ycrrilgisini 

qabuklar;trrdr, Maneviyatlarr bozulan Karahanhlar artrk yenilmig vc 

kagrnaya baqlamr;lardr. Gazneli ordusu giddctli kr.1a ra$men kaganlarr takip 

etti, onlardan birqofu esir ahndr vcya iiltliiriihlii. Gazneliler'in eline biiyik 

ganimet geqti. I{iudistan'da Suhpil'in isyanr Sultan Mahmid'un daha ileriye 

gitmesini cngerllemigti, bu sebeJrle acele Gazne'ye dOndii. Bu aynr zamanda 

Karahanltlar'tl llorasau'r clc gegirmck igin yaptrklnrr son biiyiik tcqcbbiis 

olclu. 

Itig Han Nasr b. Ali bu yeuilgi iizerine iilkesine qckiltti isc de, yine Mahmird 

ile miicatlclc iqin kendisine rniittefik arryordu, Nitekirn bu maksadla 

kardersi Bi.iyiik Kagan Togan HAn Ahmerl ve Yusuf Kadrr llin'a miiracaatta 

bulunmugtu. Ancak ijte taraftan o ba[rmsrzh$rnr ilan etmek istiyordu. Bu 

sebebten Ahmed, kardeEi Nasr'a kargro Sultan l{ahmfrd ile bir dostluk anlagmasr 

yal)tl. Iluna gok krzan Nasr b. Ali'nin kardeqinin iilkesi Kaglir'a 

sefer tersebbiisii giddetli krq yiizinilen sonuq vermemiqti (m. 101f-10f2). 

Iluntlan soura iki kardeq aralanndaki anlalmazhfr qiiziimlcmesi igin Sultan 

Mahmirtl'r elgilcl giiuderdiler. Gazneli Mahrnfirl iki kardcai arasrnda aracr 

olmakla lrr:rabcr onltrrn elgilcrini kab0l ettifii srratla kuvvot ve kutlretiui 

giistennoktcn gcri kalmadr. Nitekim Sultan sarayrnrn ihtigamryla Karahanh 

elgilerini etkilemeye qahgrmrs, onlarr biyiik merasimle ve siislii elbiseli muhafrzlarr 

arasrnda huzuruna kab0l etmigti. 

itig Han Nasr b. Ali l0l3 yrhnda dldii, onun yerine kardeqi Ebn Mansfir 

Arslau H6n geqti. O Sultan Mahmid ile iyi komguluk miinasebetlerini devam 

ettirmek istiyerek bir anlaqma yaptr. Mansrir Arslan Hin, Sultan Mahm0d'a 

bu maksadla giindcrdi$i haberde," Scnin Hind gazalartyla, benim de (Miisliiman 

olmayan) Tiirkler ile meggul olarak, birbirimizle miicaileleyi brrakmamrz 

hem Miisliimanlar'rn hem de lslimiyetin yararrnathr." demiqti. 

Biiylece her ikisi de 'kifirlere" karEr gazayla meggfil oldular. Ote taraftan 

Sultau Mahrniid Karahanlrlar'rn i9 miicadelelerintlen ve kentlisine hakemlik 

baEvurulunrrrlan yararlanmak iste

34 

EnDOGAN MERCIL 

qrktr ve Ceyhun nehrini gegtiyse de daha-ileriye gitmecleu geri^diindii' Bir 

gii.r"rig."I1 il""iy" git*"y"u. bu seferden iLe anlaqrldr[rna giire, sultan Hin' 

ii.."o it" meqgtl oldufiu ii. .r.udt Karahanllar'rn birbirleri ile ufragmala'nr 

tlaha uygun buhmrqtu. Yfisuf Kadrr l{in ise' onun bu davranrqrndan dolal'r 

hryrl tirklrfirna uframrgo bu scbcbtcn Mansir ile miizakerelcre giriEerck 

onunla anlagmrgtr. tt.t iti Karahanhhiikiimclau ordulannr birle'stircrck 

Mahmod,a kargr harekete gegtiler ve Horagan'a yiiriiiliiler. S'ultan- }[ahmfrd 

bubirlegikKarahanlro.do,..o*BelhcrvarrntlayenerekMav'eriiinnelrir,e 

g"tl do"io (m. 10f9). Bu durumda Yflsuf Kadrr Hin' Mahmfrtl ile anla'smayt 

tercih etti. 

ote taraftan Yfisuf'uu kardeqi Ali Tegin m. I020'de Buhara'yr cle ge' 

qirdi. Ali Tegin iiliimiine kadar Gazneliler'in Orta Asya'daki isteklerine 

inatlakarqrkoymugtu.AncakBiiyiikkafianMansfrrArslanHin,rnhiikiimdar. 

l,kta|r "arg"gerck yerini Y0suf iiadrr lien'a brrakmasr' yeni olaylara scbcp 

oldu (1025]. yfrsui Kadrr }Iin,a, kartlcqleri Ali I'cgi' vc Aluned kar,sr grk' 

trlar. Ilrr dururnda Yfrsuf Kadrr lliin sultan Mahrnfid ile anlalmak istecli' 

SultarrMahmirdyenikornqusuAliTegin'cgfivorrcrrrcdi[indenlruanlagrrra 

koi"ylrklu olmugtu. Sultan ikinci kcz Ceyhun nehrini geqti ve Semcrkaud 

yul;lllurroo kadar ilerledi, onun ikinci kez Mdveraiinnehir'i geqmesiDiu 

Laqka bir sebebi de bu biilge hallirmn Ali Tegin'in zulmiinden^ kendisine 

qikay*tt" bulunmalan idi' Sitan Mahmfid ve Yfrsuf Kadrr Hin Semerkand 

"trrr,"rrt.lu bulugtular (Mnrt/Nisan 1025)' 

O devrin bi" kt;;;;; giire Lru tariht giirii'sme 96yle olmuqtu"o lki 

hiikiimdar birkag siiiari"il" o'rt"y" geldiler. Birbirlerini gbriince ikisi de 

attan indiler. Emir Mahmfril iincetlen hazineilara, kuma"*a sarrh olarak vercligi 

f.,y*"rfi bir miicevheri Kaihr Hin'a teslimini emrctti' Kadrr Hin da bera' 

berindebirmiicevhergetilmigti'fakatheyecanvetelsgigindevermeyiunuttu. 

Mahmfid,dan miicevheri hatrrlad,r, maiyyetindekilerden biriyle giin' 

"yrrlro.i 

derdi, iiziir ililetli ve karargAhrna diintlii' Ertesi giin Emir Mahmoil' iqlenmig 

36 EnDOGAN MERqIL 

hgtr, Bu suretle Sultan Mahmfrd, eski SAmAni Devleti'nin mirisrnr igine 

alan topraklara biitiiniiyle hAkim oluyordu. 

Ote taraftan Karahanh Muhammed b. Yisuf (Yrfan Tegin), Mahnrfid'un 

krzr Zcyueb ilc cvlenmck ve kendisine va'd edihnig olan topraklarr almak 

iqin Sultau'dan yardrm sallamak iizere Belh'e gelmiqti. Aucak o burada 

soguk bir qekilde kargrlandr. Mahm0d ona "Sizin gimdilik geri diinmeniz 

lizrm. Qiinkii biz qimdi Somnat iizerine yiiriimek istiyoruz, iince bu iqi bitirelim. 

Siz de Tiirkistan hanlrfrnr ele geqirin, o zaman bunun tedbirini aLnzo' 

demigti. Muhammed, b. Yrisuf hayal }orrkhfrna u$ramrg olarak Belh 

gehrini terketti. O yardrm alamadrfr gibi, Zeyneb ile de evlenememigti. Aucak 

bundan sonra Yisuf Kadrr HAn vc o$ullarrnrn talihleri agrlmrgtr. Onlar iince 

Ozkend'i, sonra da Balasagunou ele gegirdiler (10261L027). 

Sultan Mahmfid SomnAt seferinden diindiikten sonra (1026), Yiguf Kadrr 

Hin ile giiriiqmek igin Fakih Ebi Bekr Husayri'yi Merv qehrine giinderdi, 

daha sonra da yardrm iqin o tarafa bir Gazneli ordusu giinderilmig olmalllrr. 

Ncticcdc Ali Tegiu nafilup cdilmiq ve Sultan Mahrnfrd ilo bir barr,; 

yaprnrltrr. Bu banEa giirc Ali I'egin'in Miveririinnehir'deki hukiirndarhfr 

tamnryordu. Y0suf Kadrr Han ile Sultan Mahm0d arasrudahi dostinc miinasebetler 

ise devam ediyordu, 

H6rezm'in Zabtr 

Ote taraftan Sultan Mahmid her frreatta llirczm'i itaat altrna almaya 

qahgmaktaydr. Buramn hAkimi Me'mOniler'den Ebu'l-AbbAs Meomtn, 

Sultan'rn krzkardeqi Humey-i Huttali (veya Hurrey-i Kalgr) ile evlenmiqse de, 

Mahm0d'dan korkmakta ve bu sebeble Gazneliler'e karqr Karahanhlar ile 

ittifik yapmak istemekteydi. Fakat Karahanhlar onunla giiriigmelerde 

bulunmakla beraber bir askeri anlagma yapmaya yanagmryorlar, daha gok 

Gazneliler ile onu:r arasrnda aracr olmala tercih ediyorlardr. Me'mfrn bu 

aracrhk teklifini kabul etti. Mahmtd ise 1016-17 krgrnda Karahanhlar'a 

elqi giindererek llirezmqAh ile bir anlaqmazhfir olmadrfrm nAzik6ne bir 

qekilde bildirmiqti. Ancak Sultano Me'mtnoa da bir mektup giinilermig ve 

HArezmqAh'r tehdit etmiqti, O bu mektubundao "Aramrzda ne qartlarla sulh 

ve ittil'ak yaprldrfir ve HArezmgihorn bize ne kadar borglu oltlufu bilinmektedir. 

, . Burada hiikfrmet, icraatrnda tam mAnisryla zaaf ve acz iginde idi. 

Bu millet beni iifkelendirdili iqin hiikiimdarlarrn iradesine kargr muhalefet 

giisteren hiinleri cezalandrrmak ve yol gdstermek vazifesini yerine getirmek 

iizcrc bir rni.itldet Belh'dc kaldrm. f00.000 siivari ve piyade ile 500 fil topladrm. 

Aynr zamanda kardegimizi ve euigtemiz olan Emir'i ikaz edece$iz ve memleketin 

nasrl idare edildifini giisterece[iz. Zayf bfu emir bu vazifeyi ycrine 

getiremez. Ancak bizden iiziir dilendikten sonra Gazne'ye diinecefiz. Bununla 

bcrabcr arsafrdaki iig garttan birini yerine getirmelidir : l) Videttifi gibi 

itaat ctsin ve Sultan adrna hutbe okutsun, 2) Bize liyrk olan hediyoler v,: 

CAZ\I.]I,II,EN DEVLETI TANIHI g7 

para giiudersio, 3) Bizrlt:n merlamct dilemek iizere rremleketintlen imamlar, 

fakihlrr vc clifrcr ilcrigercnrcri gtiurlcrsin" diy,reru, Nirrayet Ko"ohorrlrlor,ro 

aracrh$r iLr srrlta' Mahrnitl iL: I-Iirt:zm5ih, arasr,rru Lrir ba'g yaprkh. 

La.';a 

Bu 

giirc; IlarczrnSih, Sultan Mahrnfftl'a tzibi olacaktr. Ebu,l-Ablris Meomrin 

Nr:si vr: l"r'rirr' ';r:lrirr.rind. lr.trrr:yi surta, arlru* ,kuttu, llaqkcnt 

g.'gGiir- thgrntlaki *'hi.lcrrri: tle iiyr. yaprracaktr. Ay'ca anragma gerr,$i; geyhlcr, 

kadrlar *: rlcvletin ilerig"lcni.,.iylc Lirlikte sultan Mahmfid.,a seksenbi' 

dinar para vc iiqbin at gi;nderildi. Mahmtd buna memnun olarak Gazne'yc 

diiudii' ot' taraftan hutbeniu sultan Mahm0d adma okunmaya barslamasr, 

I'Iirczm ord*su kumantla'ra' ara-"rncla bir anlaqmaztrga yor agmrgtl. 

rlutLenin okuu.ras'rr isterncyenrcr rru durumun iilkenin iiibarrna gi;Ige 

diiqiirdiigiinii iLrri siirdiiler. B' kunrantlanrar arasrntlan Buharah Alptegin 

ve arkada.'larr xft:'nrt''u iildiirerck (l? Mart r0l?), yerine onyedi yaSrndaki 

ye$cni lil-ru'l-lliris }fuhammed h. Ali'yi geqirdilcr, Bu srrad.a I(arahanhlar 

arasrntla tla rrir sartanat rni-icadr:resi rraggiistcrrnigti. s.ltan Mahmfid 

isc Karaharrlrlar'rn lru ig miicatlelrsinrlerr vc yirsuf Kaclrr I.IinLn yardrm 

istt'ttt.sittrL'tt yitlarlanitrak giiliirriiqtr: r.nirstr:si l\lr:'rniirr,un bir intikarncrsr 

tlarak, hakiliatt.. .i-sr: llirczrrr'i zal)t otrnck igi. har.kcte g.qrnek ist.iyordu. 

Nitckinr l^r rrraksatla iiuce llarezm'r: bir elr;i yolrandr. Mfr,.fio,o iikliirmiig 

olanla'u giin{r:rilm.5i l'c hutbenin tckrar Marrmffd adrna okunmasr istendi. 

Ilirrrrzrn'tl*ki isvara iinderlik etle'ler Surran,rn krzkartlcai H"".;;-i Kargr,yr 

gt:ri giiudcrrliL:r, hattii Lc'-altr kiliyi l\lc'rniin,rr,r kariieri olarak yakalatllur. 

A.cali sultan M'hm0d'a itaat ve hutr,.yi ,nun adrna okutmak husfrs'nda 

harckr:te gegmediler. Mahmtd'un Alptcki' ve dteki iinrlerleri, iildiirmek 

iizerr:, kendisine teslimini istemesi, iki taraf arasrnda bir savagr kaqrnrrmaz 

l'hnrqtr. ilk dncii savagrnda; Hirezmliler Gazneli iinciilere u!r. uyrtrtu" 

verdircliler' Fakat surtan zamanrnda yetiserek Gazneli 6".ii lri'likl;;;;; 

bi.itiiniiylc yok olmaktan kurtardr. Nihayet -3 

T"-*,r, l0l? tarihindeki iki 

t-nraf arasrudaki sav4rsta' surtan 

ordusu Alptegin kumand.asrndaki 

I{irezm ordusunu ycnerek'u'iilgenin'aqkenti 'fahm'd'uu Gti"g.oqi girdi. Mahmird 

b* suretlc lliirr:zm biilgcsino hiki,n uiiu ve buradaki Me,nrfiniler hinedamna 

son verdi. i.yan,n iir; eleba,srsr fillere gifnetildi. Oteki ;.il;;;;;;rn derecesinc 

gtirc aeSitli cezarara garptrrrldrlar. Me,m0niler hanedamnrn biitiin 

me'supla' Gazneli iilkesindc muhtelif kalclerde hapsedildi. Karotruotrlu, 

kendi ig miicatlclclcrindcn dolayr bu fiili durumu kabul etmek zorunda kal_ 

drlar. Sultan Mahmfrd Hirezm'i Hicib Altuntag'rn id.aresine vererek Gazne,ye 

diindii' [sir cdilen r{iireznrli askerlrrr dc zincirc vururarak Gazne,ye gtitiiriir- 

38 

ERDOGAN MERqIT' 

bir ihtimalle Mahmod'a kafa tutacak kadar kuwetli olmamalanndan tepki 

gdrt"..rrrr"aikleri anlaqrhyot' Buna-karqrhk Arslan Yabgu'ya bafh iliirtbin 

i.ihrlrk bir o[uz grlrbrrooo ilerigelenleri sultan Mahurffd'a, selguklular'dan 

,oliio, gorrrruki" olilukl"rrm ve M-iveriiinnehir'de geqim darhfr iginde bulun' 

duklarrrrrbililircrek,Horasan,agcqmclerinemiisaadeedilmesiniricaettiler' 

Bir idiliaya giirc deo onlann Miveriiirrnehir'den ayrrlmasrna selguklu iilc' 

si iqindeki iinderlik miicadelesi sebeb olmuqtu' Sultan Mahmffcl-onlardan 

iizellikre askeri kuw"t or"ruk faydaranabilecefini diigiinerek,. Tis valisi 

Arslan CAzib'in muhalefetine O$uzlar'rn Ceyhun nehrini--geqmele' 

""g*"tl, 

rine nriisaade etti. Baqlanuda Ya[Jur, Buka' Gaktal ve Krzrl Beyler'in bulun' 

l"g" r,r, ofiuz grubu serahs, Irbive.d vc Ferive sal*alarrnda yerlcqtilcr' Ars' 

lan Ciizib, Mahmfitl'a ok atmamalan igin onlarrn baq parmaklannn kesilmcsi' 

niyahutdaCeylrrrnnclrrirreatrltnalarrtavsiyesindebulunmuritrr.Sultanonrrq 

bu siizlerine hayret etmiq ve "sen merhametsiz' katr yiirckli bir aclam imig' 

sin" ccvabrnr vcrmigti. 

AncakolaylarArslanCizib'ehakvcrdirecekqekildegeliqti.ofuzlar 

baqlailrlar' 1028 

-Nitekim 

(Tiirkmcnler) yerli halh srkrntrya 'liiqiimeye 

yrt, lugroau itl"ra, Balr*"d ve FerAve halkr Tiirimenler'den Sultan Mahmtd'a 

gikiyettebulun

40 

ERDOCAN MEnqlL 

Kued&r Biilgeeinin ltaat Altrna Ahnmagr I 

Kabaca bugiinkii B"lo"iJtarr"o kuzey" doiusuna diigen Kusilirr btilgesi 

baflanmrEtr' sebiik' 

hiikiindail s"riitt"gio ,"uii;r"au c"r""iir"r'i""r"tt'"" 

il;',,/d'.".,',,".'j*llki;*'fr'#""*,n"i{lfiil",-,H$H: 

yrilrk hutu. vermck-v-e o"l::_y"'j":'r.if 

*i*a" iilkcsinin dafihlc olusuna 

i*::fl#lJh5'ilr':ilT'*'tt,t"r"*;'"i'tib"tkurmuevcvrlrrk 

f,a,ac, giioil"'-"'tuti]'nnl;;;;;"' yr'o e''"r'-iuf'oa' oo"" iizcrine yiiriitlii' 

Sultan iince Herirt'a ;;il'-"t;'" 1'1i1t u"i* frr'aat biilgcsine diintlii 

ve bu echri kusattr' ili;;;ff*1isy1t"1:'"n*ti kabul ettisi gibi' vlhk 

haraca ilave olarak ;;; * yurtro ut' t"i*'""i 

"" iidemeye siiz vcrdi' SuI' 

tan bu qartlarr "" "J;'l;;t"a'"tu*t nur*ttt"*trtul ettihten sonra Gaz' 

ne'Ye diindii 

Gsrciston'rn Zsbtr 

Garcistinn Afgan Torkistinr iginilc' Murgirb'rrr yukurr vadisindc bir 

iirkedir' surtan *'"*;t;s-v'r'oo-' t'}**;1jilfi Bfl #t:l 

{x'rl*; *:rsr.;;l.lt Fli:":F; ffi;'"' ;:{': $* .e b.nu 

kaboi eilerek o*to"'i'ii"J uuu*tta ua'oltrt*it"' Ancak bir siire babastmn 

Yerine *"0-" l'"tiiil"*"t'"u' **'tl' tt"irloJ'"r""ine katrlmadrfr gibi' 

Hora.an,, zabt syrtan Mahmfrtl 

isin #d;;rlu",, gidi;'t"utn "it"tutt' 

budurumunur'"'dJ"g'ii'"uo'rt"tu"i""I;,Jt;Altonlas'Arslancizibve 

I\lerv-rotl *o"'uil'*i*i:;;"'- "'*""ii'ti "Jstirn iizerine giinclerdi' 

biil genin- baqkent ine gi r- 

Gazneli kuvvetler ;Tfiil;*ootunt*t"" "il; 

;#" ;r;.": r'"*ir;:x :::htlfu Fqff:;; Tl"*5 

de" buratla tutuna 

Belucistan,dakt M;"r;t;;rrri""'go"a*ilii'"" lirt"c )^l loo"u.oracla iildii' 

Busuretle"*"*ii""'1i'"''u"*-9t'olito*t"tiLodotlut'-isineahnnrrs 

oltlu. sultan *"ofi' ;; ; Jt *;t Eb"t;;';; 

Yaqh $ir Ebn N';\;'i'*'li'* *';;;;"ii"ilfi' k"o'li'ine biiviik hiir' 

mct giisterildt t""o''Too-'iio's-'o'01 pi'iau"ta' geqcn qehircte iildii' 

Nig0birr $ehri'nile Krthk 

e-l-'Menl'i'nin' id'aresine verdi' 

Sultan Mahmttl devrinin :""-9'^'tl"ylarrndan Uii{'l" 1011 yrLnila 

Horasan q"hi"l"';;: J"'t""o'nr" *tuu#tu"';*il"" F'\+d"'' Giiriilmemiq 

derecedeu6'"g"e"":'r;;iT;*.'ttf;,*j*l3t;]ffI$:"m-1; 

n *jl*l*,:TX';",?,1;f #ifffi ;il** : 

Hutr'l"*uturdaki o'l' 

ra'yemiq,,"",*-oli-iscesetrer-",:*;t1",;f:Jtililltil:l"il:":'{[ 

:ffiHT:i ::*rTh "5 T*3"fff*ff;,ir' i"" ."0 "ore h ark echi r m e rke - 

i 

: 

cAzNriLlLnR Duvllil'l T^ltllll 

zinelcn uzak yerlerc ancak silahh olarak vcya grublar hililrde gidebiliyordu. 

Kiipcklcr ve l

42 ERDO0AN MERQIL 

Sultan Malunfril ve Biiveyhiler 

Sultan Mahnriid'un ilk saltanat yrllannda Kirtnin biilgcsine Biiveyhi 

hinedarundan Bahi iiil - Devle Ebfr Nasr Firriz (99ti 1012) hikirndi. Sultan'rn 

kudretli qahsiyeti ve faaliyetleri kargrsrnda tutunamayaca[rnr anlayan ve 

bu scbcbten korku igindc ya\sayan Babi iid - Devlc hcdiyeler ve elgiler giindercrek 

ouunla tlostluk kurrnuq bir ittifak tcsis etnrirsti. Bu yalcrnla$rnayr 

giiziiniine alan Sultan l\Iahrnfid'un lliiveylriler'r: karrsr siyascti bunclan sonra 

tam bir miidahale qeklinde olmadr. Ancak onun Kirmin'da hAkirniyetini 

tcsis iqin bir frrsat bekledifi giiriihnekteilir. Mahmfftl'un eline bu frsat Bahi 

iicl - Devlc'nin iiliirniiyle gogti. Jlahi iid - Devlc\rirr tiliimiindcn sonra (1012) 

yerini, Ilalife el - Kailir BillAh tarafrndan "Sultau iid - Devlc" unvanr vcrilen 

ve hiilciimdarhfr tasdik olunan oglu EbO $ucn (1012-1021) almrqtr. Aucrk 

bir miiddet sonra Ebfr $uca'ya Kirmin vilisi olan kardeqi Ebu'l-Feviris 

isyAn etti (m. 1016-1017). $irAz crvannda iki kardeq avasrnda yaprlan savaqta 

libu'l-FevAris maflup olarak iince KirmAn'a kagtr. I'akat o takip edildi$ini 

anladrfr zaman yardrm istemek iqin Sultan Mahmfrd'un yamua gitmektcn 

baqka garesi kalmamrgtr. Bu uedenle Ebfr'l-Feviris iince Biist qchrinr: 

gitti. 

Sultan Mahmdd igin Kirmin'a miidahale etmek frrsatr dofimugtu. Ebu'l- 

Feviris'in gcldifini iifrenince SistAn vilisine haber giindererek onun kargrlanmasrnr 

emretti. Sistan v6lisi tarafrndan Ebu'l-Ircviris'e herkesi $aQrrtacak 

derecede ikramlarda bulunuldu. Ebu'l-Feviris daha sonra Gazne'ye 

gitti. Sultan Mahmtd onu istikbAl etti ve iLramlarda bulundu, kendisine hediye 

olarak altrn, giimiiq, atlar ve siiriiler verdi. Ebu'l-Fcviriso Sultan Mahrnfid' 

un huz0runda iiq ay kaldr, Burada giirdii[ii itibar bagka emirlerin onu krskanmalanna 

elahi sebeb oldu. Nihayet Ebu'l-FevAris Sultan'dan hiikiimdarh[r ve 

KirmAn'r tekrar ele gegirebilmek iqin yardrm istedi. Sultan Mahm0d da kumandanlanndan 

ve devletin ileti gelenlerinden Ebt Said b. Muhammed et - Ti'i'yi 

bir orduyla onun yanrna kattrlr gibi, para ve silahca da yardrmda bulundu. 

libri'l-Fcviris vc Ebd Said beraberce Kirmin iizerine yiiriidiiler. Sultan 

iid - Devle'nin orada brrakmrg oldufu kuvvetler onlara ruukavcmet cdemeyeceklerini 

anladrklan zaman geri gekiklilcr. "Ebu'l-Ii'eviiris bu $uro-tlc 

yeuiden Kirmiinoa hAkim oldu, oradan Fars biilgesine gcqerek $iriz'r da aldr. 

Ebu'l-FevAris bundan gonra Oazneli ord.usu d.tiniinceye kailsr herhangi bir 

anlaqmazhfia aebebiyet vermemek ve bunlarrn kenfi iilkeeini ele gegirmeye 

gahEmalarrnr iinlemek igin Gazneliler'e diiriiet davranmaktaydr. Fakat onlara 

kar,lr yine de so[uklufunu hissettirmemeye muvaffak olamadr[r anlaqrlmaktadrr. 

Nitekim, Ebu'l-Feviris ile Gazneli kumandan libri Satd'in arasrnrn 

agrldrfr o devrin kaynaklarr tarafindan da belirtilmiqtir. $iinkii, Bb0 Said 

onun yanrnda daha fazla durmayarak geri dtinmiiq ve Sultan Mahmdd'a 

onu gikayet etmiqtir. 

c,rzNItLlLEIt ljrvl.tr.t.l .rARlrrl 

Biiylccr: krsa r-rir siirc igiu suttan nfahrn'd'uu 

E girrni; Lr u't- Fe viri s, olan 

Er-r fr s iiirl idaresin,l"ki r;;; ,#;t 'imayesiue 

srndau so.ra, "; 

l"il"';" a1.'rma - 

rriraz da kc'cri endigeli travraur* 

darlilttr 

yiiziindcn 

yardrllundan 

cazneri hiikiim. 

uzak kal.rrri buluuuyor,Ju. 

n' l0lT/r0r8 Nitckirn _ltlbu,I-l,eviris 

tarihiude sultan ii,t - u"ut"'y" 

vilayctleri 

y"'itrrriq t" 

r.'rrakrp tiiir' oldugu 

kagmrgtr. sultan Ma'miid isc 

meggirl 

aaha 

oldufiundan Qok Hindisran 

Kirrnin bir ordu giindcrmemigti. 

sn'ra'flu srrltln 'e 

'izeriue Kirmin 

lVles'itl 

daha 

zanrautrrrl' Gazrr.liler tarafrntlan 

cite taralr'ru lliivey}ilcr'tleu "oii"ait"""t ti.. 

ll.,y hiikirni l\{ectliio4-Devlc 

'. rrahî,tl- 

I)evle ise idareyi annesi seyyia"'y" t rrut *ali zorunda 

dii'd'Dcvle 

kalmrrstr. 

rrc'r*t ilrcriua"" Qiinkii Mec- 

aoru 

'ok vaktirri har,:r' 

rrrakla 

zcvkleri 

gr:ltirrtr.ktt:ydi' 

ve ilimre ufrag_ 

sultan lllahmird iso hutbc ve sikkcrnin 

harac gri'dr:rmesi iqin 

ol'rasr 'tlr.a vc 

seyy'ide'ye ,raber yollarnrq, 

'u istekrcri r'medi[i takdir

44 ERDOGAN MERCIL 

de Gazneli ordusunu karqrlameya giktr. Hicib AIi onu ve yanrndakileri tu. 

tuklayp Gazneli ordugihrna giinderdi. Sonra da Gazneli subaylan yollayarak 

Rey qehrinin kaprlanm ele gegirdi. Bu muvaffakiyet haberini alan Sultan 

Ciircanodan ayrrlarak 26 Mays 1029 tarihinile higbir mukavemetle karqrlaqmadan 

Rey gehrine girdi. Mecdiiod-Devle'nin Gazneli kuwetlerini kargrlamaya 

qrknrasr ve daha sonra Sulten ilc arasrnda gegen konugmalardan grkarabilecefiimiz 

sonug Mahmfid'u onun davet etmig olmasrdrr. Sultan'rn eline Rey 

qehrinde bnyiik ganimet gegti. Mecdii'd - Devle ve oilu Ebt Dulef ise hapsedilmek 

iizere Hindistanna giinrlerilili. Ble gegen ganimetler arasrnda bir milyon 

deferinele mal, begyiizbin dinar deferinde miicevher, altrbin elbise bulunuyordu. 

Sultan Mahmfid ayrrca bu biilgede dinl yiinden kanp'klrH1ls t.6.6 

olen Batrnileri cezalandrr&. O Rey'de bulundu$u srrada komgu iilkeler 

hiikiimdarlan itaatlerini bilfirmek igin onun huzuruna geldiler. Ancak genellikle 

"SAllir" ismi ile meghur olan Tarum, Zeucan, Ebher, Sercihin ve $ehrizir 

gehirleri hakimi Miisifirt hinedamndan II. llraUtm b. II. Merzubin 

bu 66revi yapmarnrqtr. ll{ahmid, II. lbrehfm'i cezalandrrmak igin onun cski 

rakibi Ciistanl hanedaundan el-Merzubdn'r biiyiik bir orduyla harckete 

gegirili. El-MerzubAn, Miisafiriler'e ait Kazvln'i aldr ise de, Sultan Gazne'ye 

iliindii[ii zaman II. IbrAhim bu gehre tekrar sahib olilu. Mahmtd, Rey ve 

crvaundaki biilgenin id.aresini o$lu Mes'tdoa brrakarak NiqAbfir'a diindii. 

Mes'frd beraberinde el - Merztbin olilufu halde II. Ibrahim'e katqr 

harekete gegti. II. Ibrahim iince SercihAn kaleeine qekildi ise de, sonra Gazueli 

kuvvetleri ile eavaqr kabul etmek zorund,a kaldr. Mes'td, II. Ibrahim'in 

bazr adamlatrnr riiqvet ile kanduarak onu esir almaya muvaffak oldu (13 

Eyliil 1029). II. Ibrahim'in o[Iu ise Gazneliler'e itaatr ve yrlhk vergi iide. 

meyi kabtl etti. Mes'td daha sonra Kakul hAned.anrndan Hemedinor ve 

Ocak 1030 tarihinde de Igfahan'r zapted.erek Gazneli topraklarr igine kattr. 

Sultan Mahmid bu biilgeleri ele gegirdifi erralarda bir kervan Irak'dan 

Hind.istan'a gidiyordu. Ancak Nih giiliinde hnrsrzlar bu kervanr vurdular 

ve hallirnr iildiirerek mallarrnr aldrlar. 0liiler a"asrnda yagh bir kadrnrn da 

oflu vardr. Yagh katLn bu durumdan Sultan'rn huzirunda gikayetgi oldu. 

Sultau Mahmiid, "Bu viliyet Lragkentten uzaktrr, korumak gcrckmiyor. "dedi. 

lhtiyar kadrn ise," O zaman bakman gereken kadar viliyet zabt et, Kryamet 

giinii Allih'a hesab vermen gerekecck." defi. Sultan onun Lu sdzifuo.dcn 

acr duydu ve ihtiyar kathnrn giinliinii almak igtedi. Sultan daha sonra bir 

tellAla emir vererek "Nih giil'iinden Hindistan'a gitmek isteyen herkesin eau 

ve mahna kefilim'n diye etrafa haber verdirdi. Biiyiik bir kervan toplandr. 

Kervan hallir Sultan'dan muhafrz istediler. Sultan yiiz siivAri ile bir gulAmr 

bunlarrn yanrna kattr. Kervan'rn reiei Sultan'a "E[er bu muhafiz kuvveti 

bin kigi d.e olsa azdrr. Kufs ve Belic husrzlarr bin kiqiden fazla olarak hrrslzh[a 

geliyorlar." dedi. llahm0d ona "Rahat oln ben tedbtrdo gifil de[ilim." 

GAZNELILER DEVI,ETI TARIIIT 45 

dcdi' Kcrv*n harrket etti. surtan ise gulim'a ne gekiltle tedbir armagr 

gerekti$iui :tgrkl*rrrrqtr. Kervan rsfahala rrlagtr$r ,nûoo 'ir sulran,rn gulimr 

birkag yi.ik mcyva satru ararak bunlarr zerrirle iu.rqtr"dr. Qiirde hrrsrzla'n 

yakrularda oldufiu anlagrldr$r zatnan, gur6m bir bahaneyle t,,r'rrr.yrr"turr ortaya 

grkardr. B. srrada.hrrsrzlar kervana yeti5tilcr. lliuhafizlar giistermelik 

bir savagtan sonra kagtrrar. Bu d*rurndu k"r',ruo hail'ndan feryadri" yiikselfi. 

Onlar hrrsrzlarrn iiniindc "trIa. sizin olsuu, canrrnrzr ba$rqlapn,, diye yalvardrlar. 

rrrrsrzlar onra'n bu giigsiiz durumu'u gtiriince kerva' halkrnrn canla'nr 

ba[r;lathlar. Ote taraftau hrrsrzrar giil

46 ERDOdAN MERQ1L 

srrada Mekran emiri Ma'dAn iince Sebiiktegin'e, onun iiliimiinden eonra da 

Mahm0d'a itaat etmigti. Ma'd.An 1025 yrhnila iilmiiq ve iki o$lu Isi ve Ebu'l- 

Mu'asker taht igin miicadelcye girirsmiqlerdi. Bu miicadeleyi kaybeden Ebu'l- 

Mn'arikr,r iilkeyi terk ed.erck Sistan'a kagmaya muvaffak oldu. 

Sultuu Mahnrird'un Sornn6t scfcrindcn d.iiniigiiudc (1026), Iillr'l-Mrr'aeker 

Gazne'ye gitti ve burada iyi karrsrlandr. fgA ise kardegine yardrrn edilece- 

[ini anlayrnca, Sultan'a ba[rmlr olmak zorunda kaldr, Fakat bir giire sonra 

1029 yrhntla, Sultan Mahmtil'un Selguklular ile meqgfrl oldu[unu giiren Isi, 

Gaznelilcr'e kargr diiqmanca bir tavrr takrnarak bafrmsrzhfrnr ilan etti. 

Sultan bu durumu haber aldr[r zsrr.at;^, IeA'nrn iizerine yiiriimek ve tahta 

Ebu'l-Mu'asker'i yerlegtirmek isted.i ise d.e, ecel bunu gergeklegtirmesine 

miisaade etmedi, 

Sultan Mahmfril'un Dini Cepheai 

Sultan Mahm0d Siinnl mezhebe ba[h idi. Ayrrca o hadis bilir, huzfrrunda 

$Afii ve Hanefl hukukgularr arasrnda tertip ettirdi[i mii.nazaralarr 

dikkatle dinler ve onlara sualler sorardr. Sultan Hindistan'daki putperestlere 

oldufiu kadar Islim iilkelerinde dini yiinclen kargagahk grkaran grublara 

kargr da miicadele etmiqtir. Sultan Mahmfid Bitrnllifie giiz agtrrmamasrna 

ra[men, iilkesi igindeki KerrAmiler'e giisterfifi yakrnhk ile de dikkati qekmektedir. 

Kerrimiye adrm, kurucusu EbO Abdulldh Muhammed b. Kerrim 

(iiliimf 869)'dan alan bir mezhebdir. Bu mezheb bilhassa Horasan'da gok 

taraftar bulmuq, Sebiiktegin tarafiqdan da himaye giirmiigtiir. Sultan Mahmrld 

d.a KerrAmiler'e sempati duymaktayiL ve galtanatrmn ilk yrllarrnda iiteki 

karrqrkhk grkaran grublara kargr onlan bir silah olarak kullanmaktaydr. Bu 

devirde NigAbfir'daki Kerrimiler'in sayrsr yirmibin kadar giisterilmekte ve 

bunlar Horasan'da miihim bir kuvvet olugturmaktayihlar, Karahanhlar 

1006 tarihinde Niqib0r'u iggal ettikleri zaman, Kerrimiler'in gehirdeki 

kuvvetlerinden ve bir olay gikarmalarrndan korktu}lanndan onlann reisi 

Eb,i Bekr Muhammed. b. Ighak'r giizaltrna aluuglarih. Fakat Ebt Bekr Muhammed 

Gazneli ordularr yaklaqrrken Karahanhlar'rn elinden kurtulmayr 

bilmig ve bu sebebten Sultan Mahmfid tarafindan daha qok himiye giirmii.stii. 

Fatrmi halifesi el-Hikim (996-f021) tarafrndan Sultanoa elgilikle giinilcrilen 

Taherti adrnilaki dii (davet eden)nin yargrlanmasr ve iildiiriilmesintle 

Ebfr Bekr Mu-hammed iinemli rol o;rnamrgtr, Ayrrca bu olaydan sonra Ebfi 

Bekr Muhamrucd'e gcnig yctkiler verildi. Onun "llfezhebi bozuk" dediklcri 

idam etlildi veya afrr cezalat verildi. Ancak Ebi Bekr Muhammed ve iiteki 

KerrAmilernin bu yetkilcrini kiitiiye kullanmalarr birqok gik6yetlerc sebeb 

oldu. Otc taraftan 1013 yrh ir;inde hacca gitmiE vc AbbAsi halifesi el - Kadir'in 

yalonhfirm kazannug olan Kadr Sa'id diiniigiinde Gazue'ye Sultan Mahmtd'un 

saralnna gelmiqti. Buraila yaprlan dint bir miinazarada Kadr Sa'iil, Kerrimiye 

mezhebinin eiinnilik drqrnila fikirleri ihtivi etti[ini ortaya koydu. Bu- 

GAZNEI,ILER DEVLETT TARIHI 41 

nun iizerine llbt Bekr Mulrammed, KcrrAmi inanglannr redctmeklc canrnr 

kurtarabildi. IJu'dan sonra Kerrimiler sultan Mahmrid'un gar;a"o diiEtiiler' 

Nitckirn Sultan I:Iorasan'tlaki vililer ve mahalli yiin"tilil"rc 6u nrezhcLin 

taraflarlrun {rraqtlnlmasr ve onllnn cimi vr: rrrinbcrlcrtlen ,z'klar.. 

trrrlrrrasr iq:in t:ruir vcrtli. l_iu tnczhcl)(. aqrktau aqr[t tnraftar olanlur cr;zalaudrrrlth. 

AbbAsi Halifeleri ile Miinascbctlcr 

s*ltan Mahmid baglangrgta Abrrisi Devleti ilt: i1,i nriinasel:etlrr igi'de 

bulunmuq, siminiler tarafrndan halife orarak ,ooro*o*rq rruluna' rl.Ka_ 

dir Rillnh\ halife tammrqtr. Kadir Bifi..h sultau,rn b* davranrgrndan mem*un 

rlrn.q ona hil'at ve hediyeler 

'c grinderdi. yine lrarife, Isri'r- tiinini yaymak 

ig:in.Mahmidoun putperest lliutliler'e kargr yaptrlr gazalarr memnuurukla iz. 

lcmiq ve Mahmid'a bu gayretinden dolayr-iin.ranr"" vermigti. sulta' buna 

karqrhk 5ii inangh Iratrmi llalifcleri'ne hig yiiz vcrrnc4i. Gazneli iilkesi'tlo 

Ifdtrmi l:Ialifcsi ile haberlegen gizli bir tegkilit l,alialar'ug vc birgok kigi 

iildiiriilmiiqtii. Hatti surtan r\{ahmid'a FAtrmi eigisi olarak giiuderilen Taherti 

de idaru cdilmigti. Bu olaydan 6onra Abbasi }lalifesi, M"ahmfd,a o.Nizimii'd-Din 

" vc'o\Ii511qi'1-I Iakk" lakal,rlalnr vertli. 

sultan tr{ahmfrd'un Abbisi Halifesi ile arasr, Karahauhlar,a iit semerkand 

gehrinin fermanrnrn kendisine verilmesini istedifi zaman agrldr, 

Ilalife cevabrnda," Bunu yaparuam ve c$cr bu i'i r,re*im fermanrm orrnadan 

yaprnaya kalkrErrsan' biitiin diinyaF sana kargr ayaklandrrr'rn.,, trcmigti. 

sultan Mahmiid daimi destekleiti[i Abbisi Halifcsi,nden biiyle bir cevab 

ahnca krzmrq ve Kadir Billah'rn erqisine "Bin fil ile Ba$datl r yok 

istefinde oldufunu" siiylemigti. Ancak bir miitldet "trr,"k 

,orr"u= Hulif"'den gelen 

iiq harfli bir mektubun tefsir- eclilmesiyre Mahmtd bu d.avranrgrndan dorayr 

mahcub oldu (1014). Ote taraftan ]Iarife'den gelen mektup merasimle agrrd'$r 

zamanl iginde yalnrz dua ve "eri( lim, miri" harfrerioio yarrrr .ia"g* gitriilmiigtii' 

Flerkes bu qek'deki bir mektuba gasrrmrr ve bun*n ne manaya 

geldifini anlayamamrqtr. Neticede Ebfr Bekr Kuhistani adrud.aki bir bilgin 

br'.un Kur'anilaki ..Iilemtere Keyl.e" stresine i.sarct oldu$unu ileri sii.rcr. 

Bu srirede Habegistan hil'imi Necaqi'nin yemen v/irisi olan gahrs tarafrnd,an 

Kabe'yi yrkmak igin giinderilen ve iiniinde "Marr'rffd,' adror tagryan bir fir 

bu-lunan ordunun bagrna gelen yok olmaya igarct vardrr. 

B'ndan sonra flarife ile surta. Marrmiid,'u' arasrnr aqacak 

'ir oray 

j,aha Mekkc'ye- 

Slmultu.. 

lo24 yrrrntla giinderilcn ll.rasan hu"rrr.r,,r,, baErnda 

Hacc Erniri olarako Niqabrir'un ileri geien ailesi Mikiil o$uila',ntlan Hasenek 

denilc. ubfr r\li llasan b. Muhammcd rrurunuyordu. I{asc'ek diiniigte gtil 

yolunu tehlikr:li buldu[unrlan Flumi biilgesi iginrle oran suriye ve Filistin 

yolunu takip etti. Mrsrr Fatrmi halifesi - zaai, 

"i 

oru ve iiteki hacrrarr ha_ 

raretle kargrlamrq, onlara hediyeler ve hil'atler vermigti. Abbaei Halifesi,

{8 

ERDOcAN MERqIL 

Hasenek'e hetliyeler verilmesini hoq karqrlamamrg' bunun Sultan Mahmfrd'un 

bir tertibi olmasrnd'an Ul" Gazneli'FAtrml 

"" yakrnlagmasrndan giiphclcn' 

mirsti. Nitekim Abbagl ii"f'f"'f bu sebeble Hasenek'in Karmati olilu[unu 

ijne strcrck idamrnr istedi' Mahmfrd bu id

s0 f,RDodAN MERqIL 

altmrgbin dinarr tiiccara ulagtrrmrqtr. Mes'0d ve tiiccar teqekkiir etmek igiD 

Sultan'rn katrna grktrlar. Ancak o zaman Sultan Mahmiil, Mes'Ododan rizr 

oldu. 

Bu haber diiuyanrn her tarafrna yayrhnca, tiiccarlar Hrtayodan, (lil'den 

ve Mrsr'dan Gazne'ye do[ru yola koyuldular ve biitiin diinyada nc kadar 

zarif qeyler varsa bu gehre getirmeye baqladrlar". 

Sultan Mahm0d,'un acele karar vermedi[i ve ihtiyath davranclr[r hus0sundaki 

bir hikaye ise Muhammed Avfi'uio Ceudmiii'l-Hiftdyel adh kitabrnda 

gcgmektedir. Bu hikayeye giire; o'HerAt gehrinde o iilkenin meqhurlarndan 

bir bilgin vc onun giizel bir saraln vardr. Sultan Mahm0d'un llerdt'a yaptrlr 

gczilerden biri errasrutla, Abdurrahman Hik o yaqh bilginin sarayrnda 

konaklath. Abdurrahman, Sultan'rn yakrn adamlanndar idi. O bir giin cflencc 

meclisinde Sultau'a gru'lan siiyledi, 'Benim konakladr$rnr saray bir ihtiyarrn 

miilkiidiir. Bu .,*ahrs halk uazanuda keud.isini bir bilgin olarak tanrtmrgtu. 

Orada bir halvet-hAne (yalnrz baqrna oturulup ibidetle vakit gegirilen yer) 

var, ihtiyar gece orays gitmekte vc eabaha kadar drgan qrkmamaktadrr. Onun 

orada nc yaptrfirnr eordum. Biittn gece namaz hldr$rnr siiylediler. Bir gecc 

ansrzrn o halvct-lrineye gittim. Onu bir larob testisini ve putu halvet - hitnenin 

dniine koymug ve putun iinine diz giikmiig ona hizmet ederken giirdtirn. 

O putu ve qarab testisiui aldrm ve karar vermesi igin Sultan'rn iiniiue getirdim' 

iledi. Sultan Mahmfid o anda bu siizlerden acr duydu, sonra'O ihtiyarr hazrr 

bulundurun, bu igte inceden iuceyc aragtrrma hus0sunu yerine getirelim, 

Ancak iince sen elini bagrma koy, biitiin olanlan ilofru sbyledi$ine benim canlm 

1'e baqrm izerine yemin et. Ondan Bonra o husfrsta gerekli olanr yerine 

getirelim' dedi. 

Abilurrahmin HAk bu suada siiyledikleri igin utang duydu ve 'Scnin 

can ve baqrn iizerine yalan stiyledim' d.eili. Sultan Mahmfid'Ey civanmerd 

Sen niqin bu zavalh haklunda btiyle davrandrn'dedi. Abdurrahman'onun giizel 

bir sarayr vardr, ben orada konakladrm. E[er bu sdzleri siiylersem, padigahur 

din hus0sunda hamiyyeti vardrr. Derhal onun iildiiriilmesini buyurur ve o 

sarayr bana ba[rglaro dedi. Sultan sabretme kuvveti verdi[i ve acelcden 

meydana gelecek dertlerden korudufiu igin AllAh'a qiikiirler etti, ayrrca bir 

daha da AbdurrahmAn HAk'a itibar etmedi, 

Niziurii'l-l\liilk'iiu Srynset-ndnre'aine giire; Sultan Mohmrid giizel yiizlii 

ve yal:rgrkh dc$ilili. Qekik yizlii, kuru (cildli), uzun boylu, kalkrk burunlu 

ve kijse idi. DnimA toprak yemesi sebebiyle krmrzr yiizlii idi. ... O bir giin 

sabalr erkr:n has odasrnda namaz seccadeeinde oturmul, n.am.az krlmrg, iiniine 

ayna ve tarak koymuq, ayetler okuyor ve dua ediyordu ki, veziri Ahrnetl b. 

Hasan odaurn kaprsrndan igeri girdi.... (Sultan) aynayr yiiziinc tuttu, kendi 

yiiziiuii giirdii, girliimsedi. Ahmed b. Hasan'a, "bu zaman (da) giinliimdeu vc 

hatrnmdan ne geqti$iui biliyor musun?" dedi. 

Yezir- "Efendimiz daha iyi bilir" dedi. 

(;{zNt,)t.lr,r,)t t)I.:\,t.t,t].[ 1.,\nlill sr 

s'ltan ' o'yiiziimiin giizel ormarnasrn

inDocAN MERqIL 

kargaqaLk ihtimallerini iinlemigti' Bundan sonra baqta Sultan Mahmfid'un 

-ftttf 

karilegi Yusuf .r" E*i" i" dAhil olilu[u Gazneli devlet biiyiikleri 

'tii 

bu srada baqkente g";i'il"; otuziig yaq'ntlaki Muhammed''e biat ederek 

babasrnrn yerine tahta oturttular' 

Muhammecl tahta geqer geqmez' Mestud'un isyan etmcsinden korktu' 

[unilan kenilisine rtruf i-t'Jtiit*tf ioio Gazneli hazinesini aqtumrg' maiyyet 

ve ordu mensuplanna *[*tf 't'" pu"u da$tmrgtr' Ayrrca o amcasr Yusuf'u 

ordukumandanlr[rnatayinetti.Muha'r.meil'insaltanattahtrnaoturmasl' 

Mahmocl'un arii-ii o.i"iiyl" ko'gogn I,rkma ihtimali giiriilen baqkent Gazne'd.e 

iqlerin diizene g"-;'io* tj"p ol*lrjtu' Biitiin bu ahnan teclbirlere 

ra$men dafrlma y.h;l; iil gatrrdiayau Sultan Muhammeil'in tarafr idi' 

Birkaq kumandan ;;;-;,,l'Jt"'odu,' 

"" bir grup baqlarmda Ayaz ve Ali 

Diye oldufu halde lVtes'r"il'io yuotot gitm"k 19irr Gazne'd'en kaqmrqlarih' 

Sultau Muhammcd'in onlan iinlemek gabalarl ise boguna olmuEtu' 

Mes'irilo't Tahtr Ele Geqirmek igin Yaptr$r Hazulftlsr 

Muhammed Gazneliler tahtrna giktr[r zaman afabeyi M":-11 clevletin 

batrsrnda Isfahan q"bJ;; idi' Mes'udoa buba"n'o iiliim haberi 26 Mayrs 1030 

tarihinde gelmiqti' Srr J*"*ilu Mes'ud batr biilgesini kartleqi Muhammecl 

ile yapacafr ."f.. *tJ*J"f"ti iqio t"tLtt*ek oo'oohu iili' Bu balsmd'an kardeqi 

ile yapaca[r *t";;;i;-;t"u"odu batrila kendisine bafh birisini brrakmayr 

diiqiinmiig ve sabrk Is?thtn hakimi Kakuyiler'den Alaiiiltlevle Muhammed 

b. Diiqmenziy." (100;;;)'r Isfahan'da vekil olarak brrakmrqtr' Mesoud 

29 Haziran roso tt'i;Jl-i"fuhu,,'d"o aynlarak Rey'e hareket etti' O Rey 

qehrinden bi" elqisiJ i"ra"ut lt"u"mmed'in huzuruna Gazne'ye giintlerili' 

onun gayesi karilegini tliik bag-safh[r d'ilerken miras meselesini de 

"aip' qu hususlan iine siiriiyord'u; 

ortaya koymak idt' M"t;;t- yu'ig' i.to*i" 

Kendi elinde lotoo"-'l-Jt'**"!i diiqiindiiEii iruk.n" Rum (Anailolu) vilayetlerine, 

yaui babasrn* i"f.ri*i"" rizr,ilrf. I*ii luril"q birlik olmah ve arala' 

rrnd.aki anlaqmazhfrn kalkmasryla iliiny-a onlarrn buyru$u altrno girmelidir. 

. . Ancak t.,a"qi t"oai o"Uiii gili kalmalt' hutbelerd'e ve sikkclerd'e iincc 

ken

s4 

ERDOGAN MEREIL 

tiyikabuletmekzorundakalmrqtr.NeticedeMuhammcdsultanlrktanuzak. 

laqt'r.la.akTeginilrid.,rnKuhtizkalcsindehapserlilili(4Ekim1030). 

ST]I,TAN MES'OD 

Yuptrflr lt lgler 

Bu olaydan sonra Gazneli kumantlanlar vc clevlet biiyiikleri Mes',ird'a 

Tcgini5id'iaki durumu bildirerck itaat ettiklcrini, Muhammed hakkrnda 

ue diigiindiifunii, yaprlacak igler hustsunda cevap bekledikloili- -yazdrlar' 

onlar bu d-ulo*o' Carne,ye de miijdelediler, ayrrca Teginibad'd.a cuma 

giinii Mes'iid adrna hiikiimelarhk alameti olarak hutbe okuttular. Devlet 

f,iiyiikt"ri bu olay sebebiyle ortaya altrn ve giimiig pTulT saqtrlar' Ancak 

bu srrada sibrk sultan M,.ho**.d'" de iyi davramlyordu. Gazne qehrinde de 

Mes'fid'un sultanh$r sevinqle karqrlandr' 

Ote taraftan haberciler I1 Ekim 1030 tarihinde Hcrit'ta bulunan Meeo0d'oun 

huztrruna gelerek ..gultan,, old.ugunu ve kardeqinin tutuklandllrnr bil. 

dirdiler ve Tegluibdd'da yazrlan m"kiubu verdiler. Sultan Mes'td bu olaydan 

sonra ,l.cgin6iia.l',lo buluuan Ali Karlb'e bit mektup yazarak; yaprlacak igl""irr 

yoJr"r.a llcrirt'd'an Ilelh'e gitlocefini vc liaqr orada gcairdiktcn sonra 

balrarda Gazneoye gelece[ini biltliriyor, Ali Karib'i de yanrna qafrnyordu' 

Sultan'rn yanrna gafrrdrfii baqka l'ir qahrs d'a Mahmfrd zamamnda Hirezm'i 

*Altuntag o'H6rezm- 

idareyle g'tir".rrleodir-ilen id.i. ld.are ettifi btilge sebcbiyle 

gah,, iinvanr verilen Altuntag go.tiolga" Gazneliler Devleti'ne tabi, fakat 

HAr"r-,io co[rafi durumu ilolayrsry'a [sLil(atte ba$msrzd.r. Bun-a rafmen 

Altuntaq Sultan Mes'idun d.t.,,"iioi kabul ed'erek llerit'a geldi' Onun ver' 

fifii *asihatler Gazne'd.eki biiyiikleriu Meg'td lehine birleqmesind.e iinemli 

oyouo,rgtr. HAcib Ali Karib 2 Kasrm 1030'd.a HerAt'a ulaqtr ve ertesi giinii 

"oi 

de sultan,rn huzuruna grktr. sultan Mee'td, Ali Karib ve kardegini tutuklattr, 

sonra da iildiirterek onlarrn servetlerine el koydu. onun iildiiriilme sebebi 

olarak saltanat miicad,elesine kangmasr giisterilmigti. Ancak Mes'fidoun bu 

clavranrgr kendisine kargr ilk huzursuzluk belirtilerinin ortaya grkmasrna 

,"lr*p oioyord.u. "Kavm-i Mahm0di" veya "Mahmidiyin'o denilen yani 

eskidcn sultan Mahmfrd,'a hizmet eden d.evlct biiyiikleri Mcgofrcl"un bu dav' 

ranr"sr sr:bebiyle korkuya kaprlmrrslardr' Aprca Sultan Mes'fid kardeqi Muhammed'i 

Gfrr'un doju boigcsind'e bulunan Mendig kalesine giindcrerek 

gtizlerine mil qektirdi. 

I\Lrs,frd tahtu grktr[r zauroll Mekrin biilgosino hilr'irn olau irsi lsit'uln 

yerino kard.cai fUo't'U-otsker'i gegirmek iqin oraya bir ordu 

-giind'ermeyc 

karar verdi ve buraya giinderileiek ordun,n kumanilanhfrna Yaruk'To[' 

muq'u tayin etti. Yari'To[muq yefibin kigiyle Humartaq idaresindeki 

Tiirkmenlernden olugan bir ordir ve blraberinde Ebu'l'Muaaker oldu$u halde 

M;;;; gitti. Iki taraf arasrndaki savagta Mekrinllar hezimete u[raya' 

GAZNEI.ILER DEVLETI TARIUT 55 

rak kagtr, lsi da iiltlcr arnsrrrdl idi. Yaruk - To[rrruq, libu'l-]\fuaskcr'i Mekrirr'da 

tahta geqirdikten sonra geri diindii (Arahk 1030). 

Sultan }[:s'0d'un althg ba;ka bir karar isc amcasr Yusuf'u Kusdar 

valisi tayiu etmcsi idi. Yusuf'uu oraya tayinind.t tllha iince Sultan Muhamrnr.rl 

zlrrrurrurrln Cuzrlrli ordrrsuntla l,u;,kurrranrlanlrk yaPrnasr, bu yiizdcn 

askr:rlcriu ouurlla birlik olabilcce[i diiqiincesi rol oynamrgtr. Mes'fid, Yusuf'dan 

gckindi[iuden onu kontrol iqin gizlice pegine adamlar tayin etti. Ote taraftan 

Ilirczrnqih Alturtag da Sultan lles'td'a giiveuernemekte ve bir an iince 

iilkcsine diinmek istemekteyili. Nihayet o Sultan'dan iilkesine diinebilmek 

igin miisaade alcL ve gece yarrsr ideta kagarak gitti, Altuntag'rn diiqmanlarr ise 

durumu Sultan'a bildirerek yakalanmasr igin bu harekrtin iyi bir firsat oldu[unu 

ileri siirdiiler. Mes'td ona geri gelmesi igin haberci giinderdi. Aucrk 

Altuntag bazr Tiirk boylarrmn harcket hilinde olduklarrnr, tilkesinde bulunmanlasr 

scbebiylc tehlikeli bir durum meydana gelebilecefini ileri siircrek 

bu emri dinlcrncdi ve yoluna dcvarn etti. 

Sultan Mes'ffd ise }IerAt'dan ayrrlarak Belh gehrine gelali (14 Arahk 

1030). O daha Herit'da iken Kilincir Kalesinde tutuklu bulunan sAbrk 

vezir l-Iice Ahmecl b. el-Ilasan el-Meymendi'yi serbcst brraktrrrug ve Belh'e 

gctirtrnigti. Srrltan'rn llclh'e gchncsi igin haber yolladrfr ikinci kiqi Ilintlistan 

ordularr kumaudam Eryaruk idi. Bu iki galus Bclh'e gelerek Sultan'ru huzurura 

grktrlar. Mes'td.'un maksadr Hice Ahnrctl'i vezirli$e tayin etmeliti. 

Hice Ahmed. bu giirevi kabul etmeden iince lartlan oldu$unu silyledi. Sultan 

onun isteklerini kabul ederek vezirli$e tayin etti. Ote taraftan Mes'fid,'un 

babasrnrn baqka bir veziri'oHasenek" denilen Ebi Ali Hasan b. Muhammed ile 

giiriilecek bir hesabr vardr. Qiiakii }Iasenek, Sultan Mahrn0d'un veliaht 

segimi srrasrnda Muhammed'in tarafrnl tutmugtu. Mes'td Hasenelc'i tutuklattrlr 

srrada onun daha iince Hacca gifigi suasrndaki olaylar sebebiyle 

Karmati mezhebinden old.ufu ileri siirtld,ii. Babasrmn "MahmtdiyAn" denilen 

atlamlannr lsmi2l6mek isteyen Mes'rid igin bu idilia bulunmaz bit 

fusattr. Hasenek iqin Belh gehrinde Divan mensuplarr, kachlar ve fakihlerden 

oluqan biiyiik bir mahkeme kuruldu. O burada muhakeme edilip, suglu bulunduktan 

sonra 24 $ubat l03l'de idarn eililili. 

Sultau Mcs'id Bclh'de bulunclufu srrada Hirezmgih Altuntag giinderdili 

L'ir rnektuL'da Gazucli Devlcti'nin drq siyasctinin ne qckilile idare efileco$i 

hakluuda giiri.igler bildiriyor ve Karahanhlar'a clqiler giindererok anlagmali 

gerektifini vurguluyordu. Sultan Mes'fid, Altuntaq'Dr verdi[i fikirk:rin 

rr.rfr ultrrrdu Kurahanhlur ilc anlaqmtk iqin t:lqilcr giirrdcrmeye karar 

verdi. Gazneli elgilcri ? Mart l03l'de KarahanL hiikiimdarr Yusuf Kadu 

Hinorn yanrna Kag[Ar'a gitmek iizere Belh'den aynldrlar. Bir siire sonra 

Kaq[Ar'dan gelen haberler bu clgilerin zorluklar ile karqrlagtrklarrnr giisteriyordu. 

qiinkii Ekim 1032 tarihinde Yueuf Kad,u HAn'rn iiliimiiyle daha iince 

baglamrg olan giiriigmeler keeilmigti. Yuguf Kadrr IIAn'rn yerine o$u Siiley-

s6 

ERDOdAN MBRqIL 

man(ArslanHdn)geqti.BudutunruhaberalanSultanMes'fldKaq[ir,a 

bir *"ktop yaza.ak siil"yman Hin'a babasrnrn iiliimiinden dolayr baqsa[hfr 

ail".li .r" tahta gegiqind"o dot.p tebrik etti. Buntlan sonra giiriigmeler tekrar 

bnr.ln.l, n,, ort"uf iig yrl sonrl l'i* o"lo.t'oaya varrldt' AYrrca iki taraf arasrutla 

evlilik yoluyla akrabahlc kurultlu' 

Sultan Mes'td daha sonra Eryaruk'u tutuklattr, Gir biilgesind'eki bir 

kaleyegiirrdererekoradaiiltliirttiivemallarrnaelkoydurdu.Buolaylirya. 

,uk,ull lamimi arkadagr ve Mes'0d'un tahta gegmesinde yardrmcr olanlardan 

,frrgi"gio Gazi'nin Soltan'rn yamndan kagmasrna sebep olilu' Ancak Mes'fiil 

oo.i i"qi"aen bir birlk giind'ererek,yakalattr ve mallanna el koydu' Asrg' 

;;gt; ;";" Gazne kalesio"i.oo"u da Gertliz kaleeine giintlerildi ve orada tildii' 

p""tut sottun Mes,frd kumand.anlanna ve yakrnlarrna kargr giisterilifi bu 

dculi Eiiphenin, krskanghk ve onlan giizilen d.iiqiirmenin cezasrnr ilerde elbctte 

qekecckti. 

SultanMcs,irdBelh'tlebulunilu[usrtadaKirrnin,dangelencasuslar, 

llubiilgr:ninkarrgrklrkigindcoldu[unu,buranrnlrikimiBiiveylrilcr'clr:u 

Iibo Kilicir,rn akrabalan it" ,rgror*ti6rndan d.i.izr.'n ve adalcti saflayaurathir", 

rriiii.atrer. Mes,gd hakimifcti Jtrnitaki sistin komsu Kir- 

'iilgesine 

mAn'rbulundufuyeriniinemidolayrsrylazabtetmekistiyordu'Nitekim 

*uyo gaoa"rilJcek orclunun kumanianh$na vc miistakbel KirmAn valiliiineAlrrnedb.AliNfigtegin,itayinetti.BuGazneliordusudiirtbinsuvarivc 

.r"i"y1.a". iy"1"o Sistan valisine ikibin sistanh piyadc 

;";;; il;a* 

hazrrlamasr bir yazryia emr olundu' Kirmin'a gidecek ord'u -techizatrnr 

tamamlad-rktan sonra teftig edilmek iizere eahraya Sttl,l:1t-an Mes'0d ku- 

*"llduolo", vc askerlere bir konugma yaptr. Ahmeit b. Ali N0qtcgin kuman' 

ar.*aokibuGazneliordusu'"*tigugitt"nsonraKitmAn'aharehetctti 

(N;;;:Mq"s 1031)' Gazneli ordusu Deylemlileri rna[lup ederek diirt ay 

int"i" fit*Un'a hAkim oldu' Ebfr Kilicir ise KirmSn'rn zabt ed'ilmesinden 

iiziintiiduyrnugveGazneliler'ebirelgigiindererekserzeniqtebulunmugsa 

da onlarrn kuvvct ve kuitretinden gekinerek fazla ses grkarmamrtstr' 

Sultan Mee'fid'urr Gazne'ye Gelmoei ve Buradeki Faaliyetleri 

Su]tanMes,oilnihayetSMayrsl03ltarihindeBelhgehrindenayrrlorrrk 

Grro"'y. ilofiru ilerledi. O ty""u Kusdar'd-a bulunan amcasr Yusuf'a bir 

|}il giini"rerek Gazneoye gelmesini istedi, Mes'td daha babasrorn sa[' 

ftr;i", L"to, t""*edi[i igin," ar'castna lcgrnih' Yusuf-un sibrk sultan 

Muhanmed'in old,u koJuoduo' olmasr bu }urgrnL[r daha tla artrrmr$tr' Otc 

taraftan amcastmn peqine taktr[r casuslarrn, Yusuf'un 'liirkistanoa kagmak 

,*"a.g*. .r" K""ahroirlar ile mektuplaqtrfirnr bildirmeleri bardafir tasrran 

",u. al"d. oldu. Mes'frd, ile amcasr Gazti'ye ya1.n bir yerde. buluEtular' 

Sultan amcasrm tutuklatarak hapsettirdi. Yusuf son giinderildi[d kaletle qok 

CAZNELILI]IT DtrVLE'TI TATTIIII S7 

y-ulamadr ve 1032 yrlrnda iildii. IUes'fid bi.iylece korktn[u rc kr:ndisinc raliip 

olarak giirdii$ii kiyilerin biriutlr:n daha liurtuluyordu. 

Sultan }les'ffd 2 llaziran 1031 tarihinde devlctin merkezi Gazne'yc ulagtr 

'c 

halk tar,tfindan btiyiik bir cogku ile kargrlanch, giindiiz r,e gr:cc q,r)rirrlc 

r'[lr:ttrrt'L:r f tlullr, lrcr taluf siislt:urli. I'lrttsi giinii Strltou Liiyiik bir kaLul 

rcsnri diizcnletli ve hakiki olarali babasrnrn rahtrna oturdu. $ehir lialkr grup 

grup Sultau'ru huzuruna geldiler, d.evlet biiyiikleri vc Sultau'rn maiyyetine 

rlrensup olallar bu mutlu giin rlolayrsryla etra{'a Paralar srgillar. $airler 

yinc bu mutlu giinii ifade cden Siirler siiylediler. Sultan Mcs'ud ertesi giin, 

Tiirklcr'dc giiriilen irtletlt:rdcn birine uygun olarak, atalanurn tiirLclerini 

ziyarct etti, 

lJiiveyhi Dcvlcti'ndc vc Abbasi Ilalifclifii'ndc zarrraD zamaD znyrf hiikiiurdur 

ve hllifelcrin tahta gcgiqlcri srrasrnda orrlulann sadakat vc dr:ste$ini 

sa$lamak iqin "l\Ial.r bey'ato' dcuilcn hediye ve paralar dafirtrlrrdr. Iqte sibrk 

sultan lvltrhammed de talrta gegigi srrasrntla sadal

s8 ERDOcAN MERqIL 

leri vc Abbasi elgisinin de katrldrfr Lir merasimle Bclh Ulu Ciimi'inde Halife 

Kaim bi - EmrillAh adrna hutbe okundu (2? Arahk l03l). Mes'frd birkag 

giin sonra yine merasimle yemin ederek yeni Halife'ye biat etti ve bu hus0sta 

ileri siirdiilii gartlar yazrh olarak elgiye verildi. Abbasi clgisi Halife'ye giinderilen 

Gazneli elqiler ile Bafdat'a diinmek iizerc Belh'den ayrrldr (9 Ocah 

r032). 

Ote taraftan Ebn Sehl Zevzelori HirezmgAh Altuntaq'rn diigmanr idi ve 

onu iildiirmek istiyordu. Bu bahmilan kuwetli bir orduya sadece Altuntag'rn 

sahip oldulunu siiyleyerek onun iildiiriilmesi gerektifi fikrini Sultan Mes'6doa 

igliyordu. Nihayet bu konunun devamh konuqulmasr etkisini giistetdi. Sultan 

gizlice Altuntag'rn iildiiriilmesi igin emir verdi. Ancak bu plan gizli kal. 

mamrl, bir igki meclisinde aqrklanmrEtr. Durumu ii$renen Alruntag da gerekli 

teilbirleri aldr. Ancak bu olay Sultan ve iiteki devlet ilerigelenlerine k'rrkulu 

aular yaqattr. Onlar Altunta"s'rn Karahanhlar'dan Ilnhara hikimi Ali 'Icgin 

ile birlt'qcrck Gazncli Dovlcti'nin lrrrrsrnn held olmasrndan korktular. llk 6nce 

Ebt Sehl giirevden uzaklaEtmldr. Sultan l!Ies'0d da Altuntag'a mcktuyr 

yazarak suglulun cezalandrrrldr[rnr bildirdi ve iiziir diledi. Biiylece Sultan'rn 

tedbirsizce dawanmasr yiiziinden ortaya grkmasr muhtemel biiyiik bir olay 

iizellikle Gazneli Veziri'nin gayretiyle tinlenmiqti. 

Debireiye Savagr 

Buhara'daki Gazneli casuslar Ali Tegin'in rahat durmadr[rnr ve askeri 

hazrrhklar yaptlgmr haber vermiglerfi. Onun hazrrhklar yapmasrnn baqhca 

sebebi; Mes'td kardegi Muhammed ile taht miicadelesine giriqecefii srrada, 

Ali Tegin'den yar&mcr kuwet istemesi, buna karqilrk Huttil vilayetini 

vermeyi va'd etmesiydi. Ancak Mes'id'un Gazneli tahttna rahathkla oturmaer 

Ali Teginin yardrmrnr gerektirmemig ve tabiatryla Hutt6l da ona 

v€rilmemiqti. $imdi Ali Tegin bu va'd edilen yeri almak igin zor kullanrnak 

iatiyordu. Belh'de iken bu durumu haber alan Sultan Mee'td devlet ileri 

gelenleriyle giiriigmiig ve Ali Tegiu ile savagma giirevini Altuntap'a vcrmeyi 

kararlaqtrrmrgtr, HArezmqAh Altuntag verilen bu giirevi kabul ederek harekete 

geqti. Sultan Mes'fid onbegbin kigilik bir orduyu Altuntag'a yardrmcr 

kuvvet olarak giinderdi. Altuntag idareeindeki orduyla Ali Tegin'in askerleri, 

Buhara 'Semerkant yolunuu aga$r - yulian ortaernda bir yerde bulunan, 

Debtsiye kasabasrnda karqrlagtrlar. AIi Tegin'iu yamnda Selguklu 

Tiirkmenleri'nin de katrltLfr biiyiik bir ordu vardr, Her iki taraf sabahtan 

akqama kadar savaqtrlaroa da, iistiinliik sa$layamadrlar. Altuntaq'n bizzat 

savaqa girmesi muhtemel bir yenilgiyi 6nlemi9, ancak kend.iei tle a[rr yaralanmrqtr. 

Neticede iki taraf arasrnda geri gekilmek iizere bir andlagmaya 

vsrrldr. Altuntag bu andlagmadan hemen sonra iildii. Ali Tegin Semerkand'a 

qekildi. Gazneli ordugu Belh'e diinerken, Altuntag'rn kuvvetleri de Kethiidaer 

Ahmed'in bagarrh idaresiylc Harezm'e gittiler (1032), 

GAZNELILER DF]VLETI TAIIIHT 59 

sultan t{es'6tr Altuntag'rn yerine Ilareznr,e ofrru l'arunou tayin etti. 

!'akat bu tayin o biilge'in'a"J.J"""a.gruya l{arun,un irraresinde olmasr 

demek defilcli' t":'rJ a. "".r1- ri"r.".or{ roorrur "r,,"" .]"rro istiyor ve 

bu sr:b.bl: tle ofru,sa'id'.' "rtu".r,,,i.:,;;;;o"o,r, vr:ri1.ord.. Itrnrun ise Sa,icl,in 

*l,lfilt "ttt"ttl*' Harun dohu .";r;'a,,rtlro'ro yaur'clan ay'rarak Harczur,e 

Batrrlaki Olaylar 

.te taraftan sultau trres'ud'a tabi oran Kakuyiler,den Araiiddevre Muhammed 

1032.1083 krsrnda c;;"i,;.,;'. 

Jra.la' Iiazanu-ud, i.. io, ,1"h" .;;;;';;;"ff;;:L #tffJ,li J,l"J.rl;: 

rneyt: rrruval'fah oldu. Iliudjstauodalii Alr 

M"",,,,t,u Al"ii;1";;;,",o1.::.::.irr Arurrctl yrnaltegin,iu isyam sultan 

rvres,,rr'a, " r,, ; ;;;;" "':"rl;;l-T::::::]:.i:,,:Tlffi:jift.1t*, j,:# 

K.rz'i, ,sehrinrlc qariiliii. t.u...i - ,,;;;;,,, irlarr_sirrrlt:ki Cazneli ordusu 

isyaur lrusrrrrrrak K'rrzviu,,l. "iik,,n,lr f ",,ii_f,. 

llu ol'yror srrasrn-tlc Guzneri .'"rtr.l'rturr"

60 

liRDo(:aN MnRqIL 

eelmesi ve orada kanqrkhk grkmasr far' Vezirini bin kiqitik bir birlik 

!f;in' 

it" lo Uotg"y" goot1""il?i'*fi V*iri Huttelan' Toharistan crvarrucla 

-ve 

Bilgetegin'in idaresine 

siikfrnu safladrktan ; ;;t*'^ kumanclanlartlan 

brraktrktan too'o Soltlo lnJ'na'oo huzuruna diintlii (1034)' 

Il0rezmg0h Horun'un lg1fi6lini flan Etmeei 

Ilarezm hakimi H"too'du da 

itaatgizlik iqaretlc- 

1034 fr\ ilkbahannda 

ri cilriilmeye boglud'' ffi l!'tlu'u"uit"ti- *"u"p' onun Sultan llcs'ud'un 

"or*"''ntoilo '*t'io" otutiitil;;;"i;'ilcqinin iiltimii idi' Isyanrn hakiki se' 

karr"srkhklartlan istifatlcylc 

l,el,i i*", lloru'a"'da ?iiJ**ot""i" s*uta'h 

onrr* isrikrilini ilnn 

Harun"'Goro"'y" 

";*;;;;;-"siydi. giden yollarr tuuuu{ 

l'oqlam'6t'' Ayt'"o o Knruhanlrhr'tlun 

vrr hiihiirrrrl.,,l'k "li";;i;;;;l;';"i"yo 

Ali'l't'gin vt: St:lt;ukhJ' it" A" ittitak yop""9t'' lJu ittifrtku giitc' Ilnrun Mrrrv 

;t,ltritl:, Ali Tcgin a" t*'"f' vc Uclh U""Jitt yiiriiyccckii' Sultirn lVlcs'url 

1034'de l'ul.)""lat olabildi' 0 Ilarcznr 

Harczm'deki l.,* tt"t;;;;;g'l'"-*t" ''n" 

ileri selenlerio", nuttri'l-*ihut bit kut'E'khk 

"t*"l""i grkarmatlan sakin' 

Oo bir neticc saflamaih' Ilarurt 

lestir]lmesi iqio *"kiiiltl-y"'a"a" -*O'tt 

aE,rqtos avrnda o"#;fu;";'oo'i'tioi 

q'kut*"k suretiyle' k"ndi adrna 

ietikhlini ilan etmiq olilu' 

;f;;";';;"*tr" 

Ote taraftan Harun'un miittefikleri. olan Selquklular'd'an Tu$rul vc 

l,lagrr llcyler f i' qtilJk"'' qu'l"lu' ve siiriilerivle ona yardrm iqiu Harcznr 

Lrudutl'ua gcld'iler' "*i;;; "tit" ottultu' o"'konaklayabilecekleri yerlcr 

'r'erdikten ffo'u'uoln 

'olr'u fethinde- Oo"tUiif y"pu""kl^"'- bililirfi' Bu 

srratla -Ali T"si* itl;; iil'uU 1ot'1',. Sultan I\I"'\'

ERDOEAN MERQTL 

bur,agitti.Biiylece1034plrigind,eGazneliler'inKirmin'd.akihAkimiyetlcri 

,oo" "iai'ln" birrug, tekrar Biiveyhller'in eline geqti' 

Sultan Mee'ud't'n Tiirkmenlere Kargr Harekete Geqmeai 

Sultan Mes'td Hirezm meselesinin' Horasan ve Rey civarrndaki Tiirkmen 

ieyanlannrn merkezd'en giiziimlenemeyece$ni anla;anca harekete geqmeye 

karar verd,i. Nitebm o 13 Eylil f0ia tarihinde Gazne'den ayrrlarak 

Biistgehrinegeldi.AyrrcaHorasanDivanrreisiSuriileyazdrfrmektubda 

Tiirkmenler,ioyupt'klu,,-bilfiriyorveSultan'rnaceleHorasan,agelmesini 

il;;". s,rltan'd"ha eo'rra Herat'a oradon da serahs gehrine ytiriiilii. 

Ancak o Tiirkmenler'in hareketi karqrsrnda ne yaprlacafn fyitYlt, bir karar 

veremed.i ve birkag gtin serahs'da kalarak oi.yl""to_geliqmesini,beklcmeyi 

tercih etti. Tiirkmenler de Trrmiz hutludundaki Kubafiyan kasabasrna 

gelerekyafmayaveetrafrtahribebaglaclrlar.TrrmizemiriHAcibl}eytegin 

bunlarrn iizerine yiiriidii. Tiirkmenler kagarak Andhuy kasabasrna d'o[ru 

gekildiler, HAcib Beytegin $uburgon kasabasr crvarrnda onlara yetigti vc 

orada iki taraf aragrnd"".".,r.g t uqilar. Bozulan Tiirkmenleri takip etlen Beytegin 

atrlan bir ok ile yaralandr ve althfr bu yara iiliimiine sebep oldu' (Arahk 

fOll). n"ytugio'io iilt;iinden eonra fa'aliyeiterini tlaha d'a artrran ve Serahs 

civanna sarkmrg olan Tiirkmenler Gazneli orilueunun iiniind'en gekilerek 

Merv tarafrna gittiler. Bunu haber alan Gazneli kumandan Nuqtegin Hidim 

kendi gulam ve askerleri ile Merv qehrinilen onlann iizerine yiirii'lii' Iki 

taraf arasrndaki savaqta bozguna u$rayan ve giillere kaqan Tiirkmenler 

olmugtu. 

Sultan'rn Dihistin vc Taberiaten Seferi 

sultan Mee'id bu olaylartlan sonra veziri ile bir giiriigme yaptr ve Merv 

tarafina giderek }oq, o""il" gegirmeye karar verdi' Bu karar iizerine hazrr' 

lklara baglandr iee de iiqii;cii bir-toplantrda Mee'icl fikrini deligtirdi[ini 

bildirdi.onagiire;tii"r*"ot""hakt,ntlaalrnanteilbirleryeterlidirveNiga. 

bur tarafrna gitmeye karar vermiqtit' Bu suretle Batr tarafrnd'a bozulmug 

iglerin diizeltilmesi ea[lanacak ve Ltircaftl-ar iki yrlhk iidemedikleri vergiyi 

giiod"."""kl"rdir. vezi vc devlet ilerigelenleri bu fikri befienmemekle beraber 

kabul ctmek zorunda kaldrlar. !'akat toplantrtlan sonra kendi aralarrnda 

y"pi*f*t konugmalarda bu fikrin hatah oldu[unu bclirttiler' 

SultanMee,ffdSerahs,danhareketleNigabur'agelcliveburada.dadevlet 

ilerigelenleriylebirtoplantryaptr.YezirHorasan,rbukarrqrklrkiginile 

brakarak DihistAn'a git-"oilr do[ru olmayacafr giiriigiind-" 1o1" eiliyorilu' 

Ancak Sultan da karJgnda rsrarh idi, onun fikri devlet ilerigelenleri tarafrndangaresizkabuledilili.Nitekimsu]tanMes,tcl25ocak1035tarihind.e 

Nigub.rr;d"o ayrrlarak ciircanoa ulagtr. Buranro hikimiyetini elinde tutan 

rli rau"a" ve dteki ciircan reisleri Sultan ve Gazneli ordusunun geldi' 

GAZNELTLEII DI'VI,DTI TAIIIIIT 

fini duyunca korku]anndau kaqruayr tercih ctiilcr. Sultan daha sonra Ci.ircan'dan 

a;'nlarak EsterAbid ve Sari ;ehirlerine ulradr ve oradan Amiil'e 

ilerledi. .A,miil reisleri ve halk ternsilcileri Sultan'rn huzurun& gclerek itaatlerini 

bildirdil:r. Sultan bu itaattcn nemnun lialarak Amiil'iin haracrnn 

ba[rqlaudrfrnr ]riltlirdi. ][cs'0d daha sonra \itrl ,sr:lrrini .;i


ararken, Ebfi Nasr Miqkan en acr tenkid.i yaptr. O Sultan'a eflenccdcu cl 

gekmesini, ordunun sevgisini kazanmastnto devlet biiyiiklerinin diiqiince ve 

giiriiglerine 6nem vermesini siiyledi. Sultan da onun siiylediklerine hak vercli. 

Daha sonra Selguklular ilc 1'aprlan giiriigmeler neticesi, Gazueliler Devleti 

Musa Yabgu'ya Ferive'yi, Qa[rr Bey'e Dihistan'l ve Tufrul Bey'e dc Nesi'yr 

veriyordu. Selquklqlar bu iiq vilAyetle yetinecekler ve iig reisten biri Gazneli 

Sultanrtnrn huzurunda rehine olarak bulunacaktr. 

Gazneliler'in bu maglubiyet haberi iizerine Karahanhlar'dau Ali - Tcgin 

- o[ullarr harekete gegerek Qafaniyan ve Trrrnizoe do$ru ilerledilcr. 

Gazncliltrr'in bu harekete karrsr asker toPlamalarr ve tedbir almalan, Karahan' 

hlar'rn geriye diinmelerine sebep oldu. Ayrrca, Arslan Hin drqrnda, ijtcki 

Karahanh hanr:dan mensuplan ila Selguklular'rn zaferine Qok mcrnnutr 

olmuqlar ve onlarr isyana teqvik edcn mektublar giintlermeye baElamrElardr, 

flte taraftan Selguklolar'rn yanrndan Niqaburoa ddnen Gazncli clgisinil 

kanaati oulara giivenilemcyecefii qeklindedir. Bu elginin igittifine gdre 'oonlar 

kendi aralarrnda Gazneliler Devletini kiiqiimsiiyorlardr." Sultan Mcs'ud 

|u bilgilcr iizerine, Sel;uklular'rn hemen harekete gegece[ini tahmin ctmemeklo 

beraber, bazr teclbirler almayr faydah gtirilii. Ancak o hayvanlara 

ot buhnanrn giiqlii$ii sebebiyle Nigabur'da kalmamn miimkiin olmadrfrnr 

bclirtti. Mes'Od 25 Eyliil 1035 tarihinde Nigabur'dan a1'rrldr ve Herat yoluy' 

la Bclh'c gitti. 

Srrltan Belh gehrinde ikeu Ali Tegin'o$ullan'mn bagrnila buluna[ 

Yusuf'dan bir elqi heyeti gelfi. Yusuf'un elgileri olaylar sebebiyle iiziir dilediler. 

Snltan Yezirin d.e tegvikiyle onlann ijziirlerini kabul etrnig vc btiylece 

iki hanedan arasrnda bir banq yaprlmrgtr. 

Sultan Mesofid'un Tiirkmenler'e Kargr Teilbirler Almaer 

Sulran Mesoud Belh'tle iken yaptrfir iglerden birisi de bagta Vezir g[nak 

iizcrc Gazneli devlet biiyiiklerine hil'atler ve hediyeler da$rtmasr olurugtu, 

Onun bu lrrlatleri da$rtmaktaki gayesinin devlet biiyiillerini kenfisine 

baflaurak ve daha iyi ig giirmelerini sallamak oldu[u anlagrhyor. I]u igler 

giiriildii[n srrada Horasan bdlgesi, Biist, Serahs ve Ciizcanan qehirlerinden 

gelen mcktublartla; Selguklular'rn tekrar faaliyetc gcgtikleri, her yerdc halkr 

incittikleri ve birgok ktitiitiikler yapt'klarr, e[er bu hus0sda yeterli tedbirler 

alrnnrattfir takdirde Horasanorn harab olaca[r bililiriliyortlu. Sultan Mcs'ud 

bu habcr iizerinc Vezir vc iiteki devlet bii.yiikleriylc bu konuyu giiriigti. 

Neticede Bilyiik Hacib Siibaqr?mn onbin ath ve beqbin piyaileyle Horasan'a 

gitmesi ve bu biilgenin acele temizlenmesi kararlagtrrrldr. Sultan ]\Ics'od 

bu ortlu)'u 'fi.irkrnenler iizerine gtinderdikten sonra Belh'deu aynlarak bagkent 

Gazne'ye tliiudii (20 llIayrs f036). O o[lu $ehzirle Mecdflcl'u I{int[stan 

Emiri tayin ederck Lahoroa giintlcrrnirsti. 

GAZNEL1L!]Ji DEVI,ETI TAIIII.II 

Atdiiiklevlc Muhar'med Kakuyi'nin leyanlarr ve Batr'dalri Olaylur 

Isfahan hAkimi Aliiiildevle l\{uhammed, Sultan Mes'frd'a tibi olmaktan 

vazgegerdk l-ra$rmsrzh$rnr elde etmek istemirsti (1034). Fakat miittefiki Ferhat 

b. l\[crdavic'in iiliimiiyle, Al6iidclevle'uin balrmsrzhk iimidi kayboldu. 

Bu durumda o lluzistinoa kaqtr, Onun bu yoklu[u srrasrntl:r Isfahan'daki 

hazineleri Gazneli kuvvetleri tarafindan yaImalandr. Gazneliler'in eline 

gcqenler arasrnda Aliiiddevle'nin koruyucusu oldufu mcqhur bilgin lbn 

Sini'nrn kiitiiphanesi de varch. Bu kiitiiphane daha sonra Gazue'ye uakledildi. 

Ilir siiro igin hareketsiz kalan Aliiidilevlc 1036 yrhnda geri iliindii ise clc 

tekrar ba"sansrzhfa u[rayarak kagnrak zorunda ka]dr. O bu miicadole srrasruda 

ordustrrnr Tiirkmeu yardrmcr kuwetleriylc takviyc ediyortlu. Ncticcclc 

Aliiiddcvlc ih: Cazueliler arasrnda barrg yaprldr. ()aznclil:r'in bu barrrsr kabul 

ctmeleri, gittikgc artan Tiirkmcn baskrsr sebebiyle Cibil bdlgcsini l-riiylc bir 

saval durumu iginde brrakmak istemernelerinilen kaynaklauryordu. Nihayet 

Aliiiddevle Isfahan'r da ikta suretiyle Sultan Mes'fid'clan aluraya muvaffak 

olmuqtu (1036 yrh sonu). 

Sclguklular'rn baganlarrndan cesaretlcncn Irak'daki Tiirkmcult:r tlc 

hareketo gegcrck Rey Eehrine yiiriidiiler. Oular yollan iizcrinde I'ulunau 

Dimegan vs $inrrrsn gibi qehirleri yafmaladrlar. eazneli ku'.randau Tag 

Fcrral fillcrin de yer aldr[r iiqbin kigilik ordusuyla Tiirkrnenlcr'e karEr harckete 

gcAti. Iki taraf arasrncla Rey civanndaki sava5r 'l'iirkmcnler kazandrlar. 

Tiirkmenlcr Tag Fera.s'r esir ettiler ve daha iince kendilerinden iildiiriilenlerin 

intikamrnr almak maksadryla onu pargaladrlar. Bu baqandan sonra 

Tiirkmenler Rey gehri iiniinde giiriindiiler. Buradaki Gazncli giirevli Ebfr 

Sehl Hamd.uy yardrm almak iimidi kalmayrnca Echri kaderiyle baq barsa 

brrakarak Florasaq'a qekildi. Onun gidiqiyle Gazneliler'in batrdaki hirkimiyetleri 

ile kcsin olarak soua eriyordu ($ubat f03B). Alaiiddevle Muhammed, 

Eb0 Sctrl'in aynlmasrndan hemen sonra, emrindeki bazr Tiirkmen yardrmcr 

kuvvetlcriyle, Rey gehrini iggil etti. 

Selguklul,ar'rn Harekete Gegmeei ve Ahnan Teilbirler 

Ote taraftan Sultan Mes'fid Kurban Bayramrm (4 Ekim 1036), Gaznc'de 

kutlamrq ve crtcsi giinii takip etlilccek harekct hakkrnda clevlet biiyiikleriylc 

bir toplantr yapmrlstr. llu toplantrda; Sultal'rn bcrabcrin{c Vezir oltlu[u 

haldc iiucc Iliist tarafina gitmcsi, tehlikeli bir dunrm mr:ydana grktrfr takdirtlc 

IIcrat'a yiinelinrncsi, yoksa oraya Vczir'in giintloriluresi kararlaqtrnldr. 

Aynca ,Schzide l\Ievdud ve Barskuurandan Ali Diyc dc kuvvctli bir orduyla 

I3clh'e gidecek ve orada kalacaktr. Bu surctle }lorasan Gtzneli liiiyiikleri 

ve askerleriyle dolu olacak ve bir olay iiurntla herncn rniidahalr edilecekti. 

Nirekirn llr kararlar tatbik eclildi vc Sultan }Ics'ird 7 llliin 1036'da Riist'r: 

gitmcli iizerc Gaznc'deu ayrrldr. 

05 

F.5

66 

EnDoeAN MERqIL 

o Biist,e qok yalirn bir yerde konakladr[r srrada selguklu Bevleri'nin 

gtinderdi[i iki elgi iazneli ordugahuna gelililer. selguklular, daha iince kendii".io" 

.r"iil"o yerlerin idareleri altrndaki insanlara yetmedigini ileri eiirerek 

Mcrv, Sr.rnls i'c lJir'crtl gi5i ,rchirl*rirr 1c bu 5iilgcl:rc ilavc cdilmcsiui istiyorlardr. 

Buna kargrhk oJar SultaT'ur askcrleri olmayr vc her giig iEde hozrr 

b.rl,--"y, teklif eiliyorlardr. sultan Selguklular\n bu isteklcrine gok hz' 

mrgrr ve d.erhal savag ilanrna taraftardr. Ancak Yezir selquklular'rn heniiz 

siikfinet iginde oldufunu, onlara tath - sert bir cevap verilmesini ve geliEecek 

olaylar 6o'uc* barri veya savala karar verilmeeini teklif etti. Sultan Vezir'in 

bu siizleriylo aakinlegti ve onrur plamnr uygur giirclii. Selguhlu elgileriyle 

iki - iiq giin siiren giirtigmeleruoo"oda onlara giiven veren' fakat oyalayrcr 

eiizler eiiylendi. 

BirmiiddetsonraHorasan,rlansultanMeg'frd'agclcrrmektublarda 

(13 ocak 103?), Tiirkmenler'in muhtelif yerlerc dafrlarak akular yaptrlilarl 

iildiriliyord... tsu hab"r Sultan Mes'ird'u gok iizilii, ilerhal Yezir'i qa[rrarak 

Herit'a gitmesini, Hicib Siibagr ve Horasan ord'usuyla birlegmeeini ve hazrrhklar 

lamamlaodrktan sonra Tiirkmenler'in Horasan'dan grka'lmasrnr 

emretti. Vezir emrindeki bin athyla Heratoa dofru yola grktr' Bir miiddet 

sonra vezir,den gelen bir mektubda (1g Nisan 1037), Horasan',rTiirkmenler'deu 

temizlemek igin sultan'rn ynzr Herat'd.8 gegirDxesi teklif ediliyordu' 

sultau bu fikri kabul etmcmiq "Merv ve iiteki Eehirler askerlerimiz ile doludur. 

Bu bakrmdan Herat'da bulunmamrza hig liizum yoktur"' diyerek 

Biist'den Gazne'ye diinmiigtii (28 Mayrs 103?)' Daha sonra Y-ezir Gazneli 

ordusunun hazrrl*Iarrnr tamamlayarak eidtti ted.birler ald,r, Hacib siibagr 

d,a l\{ervoe giderek her tarafa bi. gahne giinderdi. Bu aLnan tedbirler neticesi 

selguklular N€sa ve Ferave tarafrna qekildiler. sultan Mee'id' bu haberden 

mernnun kalarak son durumu giiriigmek iizere vezir'i Gazne'ye ga[rrdr' 

otetaraftanKarabanlrlar'danBu[raHanMuhaurmedGazueliletaleyhineSelquklularrteqviked.evamediyorveistefiklerikadaraekergiindere. 

ceklerioi bild.iriyordu. selguklular'a giden bir Karahanh cssuslrnun yakalan' 

masrnda. ,ooru soltuo Mes'ud ileri gelen devlet aclamlarr ile giiriigtii ve 

Karahaulrlar'aelgigiindermeyekararverdi.EbfrSadrkisimlibirgahsrn 

lrrrikaulrfruclakir:lqiheyeti22A[ustosl03?tarihindeGazne'denayrrldr.Bu 

"tqi lt"y;ti Karahanh hiiiiimdarlan Arslan Han Silcyman b' Yusuf ve 

kurd"qi Bulra Han Muhammed ile birbuguk yrl kadar siiren giiriigmelerden 

sonra gii.evini bagarryla tamanrlamlq ve Karahanhlar ile Sultan Mes'ud 

arasrndaki dostlu[u sa[lamrqtr. 

Sultan Mee'ud'un Hanei Kalesine Seferi 

SultanMeg'udKarahanlrlar,aelgigiind.erdikten6onraHinfistan,abir 

sefer yapmak istedi[ini agrkladr. vezir ve titeki devlet ileri gelenleri Horasan 

," Ir.L.-, Acem'in karrgrkhk igiude bulundu[u bir srrada Hindistau'a sefer 

yapmasru,' 0"n.. r,r, r*.i,r.,i 

",":;":;"i,"r.,r.:l'.1::';"r,rran : 

tavsiyeleri dinlemeyerek llindistan'a gitmektc kararL oldufunu giistcrdi. 

Aynca bu srracla $ehziide Mr:vdiid. Iln;kunraurlan Ali Diye ve Vezir idaresilrtl: 

lrir (llrz.rrlli orrlttstr rlrr Stlr;rrLhrlirl'111 ,;rl,:rritcr.tit I'ir olirya hr>men rniirlahclc 

r:dt:lrilrnck igin llt:lh lchrinc tlofirrr hart:kct r:tti. lluldan sonla hazrrhklarrnr 

tarnamlayan lVles'ucl da KnLil yoluyla llildistan'daki Hanei Kalesione 

gitnrck iizere Gazne'dcn aynldr (tr Iikim 1037). Gazncli ordusu Hansi'ye 

ula"str ve Qavhanlar'rn elinde bulunan bu miistahkem kalenin ete[iude orclug6h 

kurdu. Burasr gimdiye kadar zabtedilememiq olruasr nedeniyle "BAkire" 

kalesi adrnr tarsryordu. Gazneli ordusu bu kaleyi kugattrktan sonra sava$a 

baglath, fakat kaleclckiler giddctlt: nrukavcmct cdiyorlardr. Sultan kendi 

hassq kuvvetlcriuc bahEi; vcrcrck daha gayrtrtli savaqmalanm saflad.r. Nite. 

kim buuun lirydasr giiliiklii. Gazn,:li orclusu tarafindan beq tiincl kazrhnasr 

sonucu halc tluvan lrkrldr. Bu suretlc igeri giren Gaznoli ordusu Hausi Ka- 

legi'ni zabtctti (31 Arahk 1013?). 

Sultan Mcs'ud'un bu scl'cri srrasrnda Gazndilcr tarafrndan baglca kale. 

ler de zabt edilnrig ve itaat altrrra ahnmrEtu. Hansi'dcn !;onra Gazneli ordusu 

Delhi'nin yirmiiiq mil kuzeyinde bulunan Sunipat kalesine yiineldi. Buramn 

hakimi Cay Dibay kurtuluqu kagmakta buldu. Sultan'rn emriyle kale ya[malandr 

ve iqinde putlarrn buluudugu mabctler yrkrld.r. Gazneliler ord.usu 

daha sonra Delhi'uin yiiz rnil kadar clofusnnd.aki Rampur ohnasr muhtemel 

gchre dolru ilerledi. Iluranrn hakimi de Sultan'a itaat etti$ini bildiren 

haber ve hediyeler gtinderdi. Sultan onun itaatini ve hediyeleri kabul ederek 

geriye diindii ve 11 $ubat lO38'de Gazne'ye ulaqtr. 

Gazneliler'in TalhAb Bozgunu 

Sultan lllesoud'un Hindistau gazasruda kazandr$r bagarrmn eevincio 

Horagan'dan gclcn haberler nedeniyle qok krsa siirrniirstii, Sultan'rn yoklufu 

srrssrnda 'fiirkmealer Talekan ve Faryab'r yafima etmirslcrdi. Zarata u[rayau 

baqka yerler de vardr. Belh'de bulunan Gazuo ordusunun krg mevsiminde 

Tiirkmenlerte kar6r harekete gegnrcsi rniirnkiin olmamrgtr, Sultan bu haberi 

duyunca Hindistan'a yaptrir scfcr tlolayrsryla piqmauhk duydu. Ote taraftan 

$clrzadt: Mcvdfrd vo ll:rgkurualrlan Ali l)lyo do lk:lh'dcn ()aznc'ye diinrniig- 

Icrdi (24 Mart l03B). 

Selguklular ile savagacak olan Gazucli kumandan Siibagr bu suada Nigabur'da 

idi. Ancak bu kumandan Selguklular ile kesin bir savaga ceBaret edemiyor, 

aynr zamanda iqi ticarete diikerek askerlere sattr$r bu$daydan kazandr$r 

paralarla kcscsini dolduruyordu. Sultan l\[es'ud bu durumu iilrenfifi 

zanlan onu azarlayan ve ihtarda bulunarr mektublar giindererek savaga tegvik 

ediyordu. Nihayet bu baskrlara dayanamayan Siibagr Selguklular ile bir meydan 

savagr yapmak igin Sultan'dan izin istedi. Sultan lles'ud, Selguklular'rn 

durumu hakkrnda bilgi aldrktan sonra Hacib Siibagr'ya bir meydan savagr

68 

ERDOdAN MERQIL 

iciD sr,rr:kli izni vcrdi. siibaEr, Sultan'rlau aldrEr emir iizerinc Nigabut'dan 

tr"t"i.'r" gcgti ve s"rctilJut ile Serahs Talhib tlenilen ycrdc 

"'''n"-tiautt 

kar1,la1rr. lki tarar ;;il; 6gl";-;;'r d'evam eilen sitliletli 

'il:'Til 

sa\ atta Gazncli t!* hir 

""rt*'i -ycnilgiyc ii;t;; n'., f iitti" alrrhklarr Sclcuklular'tn 

cline geqtr (roia yrt' M-ayrs ayr Ht"to Stibaqr bcraberintlc 

'"t]I*f ^ 

*J'"""' aa:"*" 

- 

mta" H erat' a selebilmi eti' 

:::il;# 

rlu ycnilgidc" t;:::;'; 

M""t'd. !i"rt il" son durumu giiriiqiirken 

llarezm biilgcsinin ;# M;ltk'; ""'if**'ioi.olr" siirilii' Daha iiuce de bunu 

arzulamrg olan vczir ['"]';; i"iJ "r.i. B,tl*'"." selquklular'rn baqd'iiqmanr 

gih Mclik Harezm ;}dffi;;;; ;'lil"'"k;;;; vu'"'lao'lm'va qah'srlih' 

Selguklular'rn Nigabur'u lggali - 1 

Selguklular Slib"qt;;;;;ndelci Ga-zneli o'tlot*o lcargr zafer kazautbk' 

tan sonra Niqabur'u til;ffiffi;;""t 1;yi" *"v t'u"a'qi lbrahim Yrnal' 

Siibar'r'uru *uglurliyttioclen oniki giio to*J Ntuulrrf" gelmig ve gchrin 

teslimini istemigti' U"ifrrtlltr g"Ienl-eri yaptiklan ioplantr sonucu-bir sava\qa 

;;**;";il':ilfiI'jtt'i.*fj"ffi ;";*"'*Jfitiii::i 

qehre girmirs ve ayn 

s*ltan Mesoud ;il;;l"tu"-*soH;^r-t';""zam'- 

"u'J Biiviik sultan" 

tNiu:;;';t*' 

unvauryla Tufrul u"; ;;; ;vrildi (Hazira;1otsl' s" olayilan on giin kadar 

sonra d a T u firul o " r 

; Sultan Mes'udoun tahtrna"oturmut tu' 

"" 

O nqehir halkrna 'oo i"'u"" iilil ilavranacaEr bususunda sijz verdr' 

s*ltau Mes'ud' ;T;;; iig""oio"" ft;;;"' ileri gelenlerine harekete 

gee,irini.bi,.i-"r+"T,ll*fJ:i1';"d#,:',Tf nll*l-f liltr; 

l\Ics'ud daha soura 

hay v aura'u . t il"iv#"' ll':n":: ::^t:^ffiJ* J;:Tfr,r:T"T;.i'l"r'l 

tla haz-uhklarlnr tamaurladrktan sonra e 

o-nilt* l038'de Gazne'den aynlib' 

Biiritegin Uzerine Sefer 

Karahanhlar'dan Ebu Ishak lbrahim b' I' Nasr' Ali'Tegin; ofullan'nrn 

clinc r:sir aiiq*ii+' Li-"r buradan tuq-u;' buqu'u'"k Ozkencl'ile bulunan 

kardcai AyniiiltlevlJ U"Uu**"a'i" y"";'t;;;rqtr' Bu srrada Biiritegin 

iirr''*rt* toqry'ur it'Jffi;; at rttr"-ty*afrnr anlamrg' mulrtcmelen 

-t* 

k"o.ti.io" .,u'oo"ui"vlli'it' *t::k#*'* :il;*: ";Xil*l!l 

li**";'m:l;: H f;:lT:'I;'il'Ji.tt*'o* *"ao' Ancak Biiri regin' 

:"";;;;-;;#'- r'"r"J'v* I'ri Tegin - ofiullanonrn elinc 

Mesoudoun "t'diEi 

tliigcrsc Go"'"lil"''l-"o t'i' yu'a'* g6'"*;;;ioi uotulyututt bir Tiirk kabi' 

lesi foo,""itirlio?;l*ar 

'lan tio-'yort*l-S";itegin'dal'a. sonra ctrafiuir 

iiebin kadar t"prly""t Cu'oait""';;;tot;;t 

"trt iizerindeki halka zararlur 

vcrureye bttltd'' T,,it;-nl"t *a b" ;li;; iizerine sels*klular'a karqr 

yiiriitiilen'"r"'a"otlffi;"; ;;"; ;0"':ffi- *"'eleeini eiiziimlemek kara' 

''r rcrr,i ,,iirir,,girr ',,::i::i::::,;:".:-:l:l]11,, '',,,,'.'" "."u,'n,o,ll 

rak olaylartlun habcrsiz olluf;unu vc Nl:s'ud'ttn ltuzuruna gclrrck istceli[ini 

lrildirdi. Sulran isc lliiritegin iizerinc bizzat yiiriirrrektc kararh idi. Xiltavct 

iitcki dr:r,L:t ik'ri gr,lcnlcrinin vc kurnatrdanlarrn tepliisi iizcrine l!L:s'ud' Sipeh' 

satar Ali Diye'yi onbiu kigilik bir kuvvctle lliiritcgirt i.izcrine lluttelar tara' 

Iina gtintlcrdi (26 Ekirn f038)' 

Sultan llcs'ud da Ciizcin'tlan harekct ed,.rrclc Bclh'e geldi vc Baqkuman' 

da1 Ali Diyc'yi de |u usohro ga[rrr!. Qiinkii Sultarr fikrini defigtinni; ve 

Iliiri Tegin iizcrilc keldisi scl'ere grkuraya karar venniqti. Nitekirn o bu 

nraksatlla hazrrhklara giri;ti ve krg rncvsiminin l-ralladrfr bir srrada Bdri 

'.llcgin'in bulundugu yiindc yiiriiyii;e bagladr. Gaznr:li askerlcrin so[uk ve 

kartlan bu scferde qektifi srkrntl ve zorluk hcr tiirlii tusvirirr iistiilrtle idi. 

I3una rafncn Sultan inadrndau vazgeglneycrek yiiriiyiige devam cdiyor ve 

iradcsiylc her tiirlii zorlufu ycnece$ini diiqiiniiyordu. Irakat bu srrada gelen 

bagka bir haLcr Sultan'r daha ileri gitmektcn ve biitiin askcrlcrin 6liimiine 

sebcp olnaktan vazgegirdi. Bu habere giire' Qa[n Rey kuwetli bir orduyla 

Ciizcirn iizcrinc yiiriimiigtiir ve Ccyhuu kcuauna ulaSarali lnuhtemr:len bu 

rrchir iizr:rindcki kiipriiyii yrkacaktrr. Strltan lVlcs'ird !ru lraberclru son cltrrccc' 

tlo tclaqa diiqcrek izlernekte oldugu hareketi tlegiqtircli. Aynca lliiri Tegin de 

buluntlu[u yerdcn ayrrlarak baqka bir tarafa gitr.nir.ti. Sultan omr yakalamaktan 

iirnidini kcsti vc Ceyhun iizerindeki liiipriiniin dc yrkrlmasrndan korkarak 

acclc gcri diintlii vc 'frrrniz'e uiagtr (25 Ocak 1039). Sultan'rn geri diintlii$iinii 

irsiten lliiri 'fi:gin frrsatr kaqrrmanrg, Gazneli ordusunun afrrhklannrn hir 

krsmrnr ele geqirmigti. Mes'td iso Trrmiz'tlen ayrrlarak Belh 5ehrine geldi. 

Ilu srrada {ja1;n l}cy dc Faryiib vc $uburgan'a giderek ctrafr yafmalarnrgtr. 

lJu arada on 'l'iirkmcu athsr Sultan'rn lJclh'dc konakladr[r ]rahqcnin yanrna 

kadar gclcrek dijrt llindli piyadeyi iildiirmiiEler ve llesotdoa Ait bir fili de 

qahp giitiinniirrlcrdi. Bu olay artrk (]azneliler Devleti'nin temellerinin qiirii' 

diifiii rc Gazncli askerlerin ve tlevlet biiyiiklerinin giirevlerinde sorumsuz ve 

tetlbirsiz davrandrklarr hakkrnda halkda mevcut olan giiriigleri kuvvetlendirmigti. 

Nitekim halk ooBu adanrlar o kadar gaflet igindeler ki, diiqmanlarr 

Sultan'tn filini bile giitiircbiliyorlar." diycrek hislerini belli ediyordu. Sultan 

[[t:s'id bu habcr scbcbiylr gok iiziildii, fil bckgilerine afrr hakaretlerde bu' 

lurrdrr, orrlanluu filirr Jrcdr:li olaruk yiizbirr ilirhcrn ulltnttostnr vo bu olayda 

ilulali giiriilcn Iliudli fil bekgilerindcn birkag tarrcsiuin d6$iilnrtsini emretti. 

Ulya - AbAil Savagr 

l3u olaylardan sonra Qa$rr Bey'in hicibi olau Altr adrndaki bir Tiitkmen 

erurintft:lii ikiLin athyla Bt:lh civanndaki iki kdyii yagmalarmqtr. Sultan 

Mcs'0tlouu giintlt'rdifi Gazneli kuvvetlcr karr.rsruda Altr ve cmrindekilcr 

Ulya - ibid'a qekildiler. Bu durumdan hal:erdar olan Qa[rr Bey cesaretleudi 

vc $uhurgan'dan Ulya - Abdcl'a geldi' Sultan Mes'ild. otuz filin de yer

70 nnDocAN MERqlr, 

aldr[r ordusunu hazrrlayarak harekete geqti. lki taraf araernda 6 Nisan 1039 

tarihinde qiddetli bir savars baglach, Gazneli ordusunda muhtelif srnrflara 

mensup askerlerden bagka altrbin de saray gulAmr vardr. Gruplar Lilinde 

yoprlau savagta bir souuq ahnarnayacafrnr anlayan Sultan Mesttd'un bin 

gulirrn ilc Qa[rr Bey'in currindcki Tiirkmonler iizcriue hiicurn ctrneei Bavlgru 

gidiEiui defigtirdi. Tiirkmenler bozguna uirayarak qdllere gekildiler. Gazneli 

askerler bu kaganlarr takip etmek istedileree deo Sultan giilde takibin tehlikeli 

olacafirnr siiyleyerek onlau engelledi. Ayrrca o Selguklu esirlere iyi davranarak 

serbest brakmrqtr. Mee'fid 14 Nigan 1039'da Belh gehrine diindii. 

Biiritegin'den Elgi Gelneei 

Bu savaqtan biraz sonra Karahanh Biiritegin'den Sultan Mes'frd'uu 

huzuruna bir elgi geldi. Biiritegin gtinilerdifi mektubda hatae'.r itiraf ed.iyor 

ve kusurunun bafrglanmaernr rica ediyordu. Bu errada Qalaniyan biilgesinin 

hAkimi geng yasta iilmiig ve yerine gegecek erkek gocuk buakmamrgtr. Biiritegin 

de Qa[aniyan'ilaki Kumeciler'in deste[ini saflamrqtr. Bu babmdan 

Sultan a& gegen biilgenin idaresini Biiritegin'e verdi. Sultanoln maksadr 

Biiritegin'i kendi tarafrna gekip, Selguklular'rn ittifals.rlan ayrrmaktr. O 

Tiirkmenler ile savaqrrken, Miveriiinnehir yiiniinden emln olmak ietiyortlu. 

Bu suretle Sultan, Biiritegin ile Ali Tegin - ofullan'nrn srasmdaki anlaqmazhktan 

yararlanarak birbirleriyle garprqtuacak, onlarrn Ceyhun'u gegmelerine 

engel olacaktr. Bu Sultan igin uygun bir plan olarak giizii&.tiiyse ile tatbikatta 

o kadar bagarrh degildi. Bir az sonra Biiritegiu Qafaniyan'r iqgAl etti. 

Fakat bu iggAl gimtliye kadar Gazneliler'e taraftar ve Tiirkmenler'e kargr olau 

Ali Tegin - o[ullarr'nrn Sultan'dan nefret etmelerine sebep oldu. Biiritegin de, 

kendisine yaptrfr biitiin iyi niyet giiaterilerine ra[meu, Sultan'a giivenemiyordu. 

Onun frreat bulur bulmaz, kenfisini ezecefini biliyor, bu bakrmdan 

eahte bir dostluk giisteriyordu. Bir siire sonra Sultau ile Selguklular araeruda 

yeni bir savag baglar baglamaz, Biiritegin ile Selguklular'rn tarafinr tuttu. 

Serahs Savaqr 

Sultan Mes'ud 12 Mayrs 1039 tarihinde Serahs'a gitmek iizere Belh qehrinden 

ayrrldr. Onun emrindeki krrk - eUibin kiqilik ordu tegbrizat bakrmrndan 

mtikemmeldi. Bu Gazneli ordusunun kargrarna grkacak biitiin Tiirkistan ordularru 

yenebilecek g0qte oldu[u eiiyleniyordu. Sultan Ramazan alnnrn bo. 

qmda (27 Mayrs 1039) Talekan gehrine gelili ve orada iki giin kaldrktan sonra 

ordusunu diizcnc sokaraL yiirilyiige devam etti. Bu srrada haberciler, Tufrul 

Bey'in Nigabur'dan, Musa Yabgu'nun da Merv'den Serahs'a gcldigiui bildird.ilcr. 

{]a[n Bey dc zaten orada idi. Siiylendi[ine giire Selguklular'rn yirmibin 

ather vardr. Ote taraftan Sultan Mee'ud daha iiuee Selguklular tarafina 

kagan Gazneli askerlere de giivenmekte idi. O sav&t Brrasuila bu kagak 

aekorlerin kenfi eanca[rm giiriince geri diinece[ini samyordu. qiinkn o bunua 

GAZNRLILEIT DRYI,trTI TAIIIITI 7t 

iqin para sarfetmigti' Ancak rvles'rlcr qok gcametlcn yanrrdrfrnr 

ordrr giirdii. ara'srnd'r Iki 

Tarhab

ERDOGAN I\rERqlL 

d) Selg"Llql4r hAlen hikim olduklarr iig yerden (Nirsabur, Serahs ve 

Merv) gekilecek ve onlara verilen viliyetlere gidecekler, 

e) Gazne orclugu Herat'a gekiliti$ zamal Selquklu elqileri de buraya 

gelecek ve kesin andlagma iqi orada ele alrnacaktr. 

Selguklular bu qartlarr kabul ettikten sonra kendilerine verilmiq olan 

yerlere tlo$ru gekilfiler. Gazneli elgisi orilugahrna diindii$ii zaman vezir'e 

Selguklular hakkrn{oki giiriiglerini agrklamrg, onlarrn bu firsattan yararla' 

narak hazrrhk yapmayr uygun giirdiiklerini, Gazne ordusu Herit'a diindnfii 

zaman egki hareketlerini tekrarlayacaklarrnr ve Selguklular'a giivenilmemesi 

gerckti[ini belirtmigti. Buna karrsrlrk Gazneli Veziri cle kcndisine giivenmekte, 

o da hazrrhk yapacafrnr ve ted,birler alaca[rm, Sclguklular rahat durursa 

iizerlerine gidilmcyece[ini ifadc ctnrigti. Gazneli ordusu bu geqici barr"stau 

sonra l{erAtoa ulagtr (A[ustos 1039). 

Sultan Mes'td birkag giin istirahat ettikten sonra her tarafa iincii kuv' 

vetleri giindertli. Bunlar giirev alanlanna gid.erek oralarda Gazneli hakimiye' 

tini tekrar sa$adrlar. Her tarafta vergi memurlan yenidcn iEe barslayarak 

paralar topladrlar. Biiylece Sultan Selguklu iggili altrnila kalan topraklar 

iizerinde idari tegkilatr yeniden d.iizenlemeye gahgryordu. Mes'Od l{erit'a 

geldikleri zaman Selguklularr kargrlayarak taraftarhk giistermiq, isteyerek 

veya istcmeyerek onlarr tivmiiq olan kimgeleri cezalandrrmaya baqladr. Nite' 

kim o kendisinc nasihat eden gAir Mes'td RAzi'yi Hindistan'a siirdii. Qiinkii 

Mes'td Rizi qiirintle .,Muhalifler karrncalar idiler, yrlan oldular. Yrlan olmug 

karrncalardan qabuk iiq al. Buntlan btiyle oDlara zaman verme, zira y'Jlan 

zaman bulursa ejderha olur'" demigti. 

sultan Mes'iil llerat'da iken Tulrul Bey'in Nigaburoa tliindiifiinii, 

sa[rr Bey'in serahe'da kaldr$rnr titeki Tiirkmenler'in Nesi ve Biverd'e 

gittiklerini ii[rendi. Bu durum Selguklularnrn andlagma gartlarrna uymayarak 

iggil ettikleri yerlerden gelulmediklerini giisteriyordu. Sultan Mes'Od Herit'daki 

hazrrliklann yam8rra ciircin hakimi Ebo KAlicir ve oradaki giirevlilerilen 

E|fi Sehl Hamd.uy ve Suri'ye mektup giindertli, Tus ve Nigabur tara' 

frna yiiriiyecelini haber vererek onlarrn ila Niqabur'da bulunmalarrnr ernredi' 

yor, d.iinyayr Selguklularodan temizleyece[ini bildiriyordu. O l(urban Bay- 

.o*rrl Hcrat'da kutlaih (2 Eyliil 1039) vo biiyiik bir merasim yaptrrdr. Bayrarn 

giiDii ath ve yaya askerlor biitiin gilah vc teghizatlan ile rnoydaua gcl' 

diler, siiziine giivenilir yaqhlar biitiin iimiirleri boyunca biiyle bir ordu gtirmediklerini 

siiylediler. 

Fakat Selguklular da bog durmuyorlaro her taraftau gelen mektublara 

giire, onlar da gelecekteki bir savag iqin hazrrlanryorlardr. Bu srrad.a Selguklular 

Karahanhlar'dan Btiritegin'e yardrmcr olarsk ouun Ali Tegin - 

olullanonr maflup etmesini sa$lamrqlardr. Bu sayede Biiritegiu'in MAveriiin' 

lchr'i ele gcqirmesi yakrulagmrqtr. Selguklular ll$rezmqih Altuntag'rn o[lu 

Isrniil Handan ile dc dost idiler. ccyhun nehri hcr tataftan ngrlrnrrs vc I,[0' 

GAZN}.]t,ILEIt DI|VLETI T'\II1 I tI 

rasan'l ya[rnalamak iqin ali;rn akrn insanlar gclmoyc baqlamrgtr. Mektublarda 

anlatrlan bir olay bu dcvrede Horasanodaki Gazncli otoritcsiDin nasrl srfrra 

indifini gayet giizel giisterir. Amtil'de tek eli, tek ayair vc tek gdzii olan 

ihtiyar bir kadrn giirdiiler elinde bir kazma vardr. liir;in gcldi[iui sordu]darr 

zarnan, Ilorasan iilkelerinin hazinelerinin yeriu altrntlan qrkanldrfrm iqittim. 

lliraz da ben giitiireyim diye geldim." gcklinde bir ccvap verdi. Bu mektubilarr 

qrkan neticeye giirc; artrk herkes Nfes'ird'un idaresinin gtikrnekte 

oldufunu arrlanurs vc ortada otoritesiz kalau Gazncli Dcvlcti'nden birqcylcr 

koparmak istemigtir. Bu durumu anlamayan teli liirii l:elki de Sultau Mes'Od.'clur, 

Sultan Mesoud'un Nigffbiu''a Yiiriirneei 

Sultau f,Ics'fid Cazne'dcu istcdi[i tcqhizat vc askerlcr gr:ldiktcn sonra 

9 Kasrrrr 10i19'da llcrat'dan ayrrlarak Ilurrcnc'c dofru ilerletli. Onun emrindcki 

rrrdrr savaq fillcriyle, afrrh$r hafif gok sayrda piyade ve athlardan oluguyordu. 

Sultan Bugr:nc sahrasurda ordusunu savaq diizenine soktu. Bu diizeue 

giirc; Sultau rrrcrkczr:, Sipchsalar Ali sa! kanata v,: lliiyiik llacib Siibagr da 

sol kanada kumanda edecekti. Aynca bu orduda elli tauc segkin fil vardr. 

Tufirul Bey bu srrada Nigabur'da idi. Siir'atlc hareket eden Sultan Mesoud 

dolrudau Nigabur'a gidecek olursa, Tufirul Bcyoin kagaca$rnr bildi[i iqin 

ijnce Tus gchriue yiiriiyiip ouu ga$rrtmak istiyordu. Bu durumda Tufrul 

Bcy NiqaLrur'dan daha geg harekete geqecekti. Mes'ud iliiEiiniliifiinii uygulamak 

igiu buluudu$u ycrden siir'atle Tus'a do[ru ilorledi. Tufrul Bey ise yol 

izerine yerlcqtirdi$i giizciiler vasrtasryla Mes'ud'un geldi$ini ve yollarr kapataca[rnr 

ii[renerck siir'atle Nesa tarafina qekilfi. Bu hususda kendisine 

gausr da yarthmcr olmuqtu. Sultan Mes'ud'un rahatsrzlanmasl ve bintlifii 

filin siiriiciisiinii,n hayvanr yavag siirmesi, Tu$rul Bey'e yaramrgtr, Daha 

sonra Sultan siir'atle yiirtiyiige devam etti ise de, Tu$rul Bey'i yakalayamadr. 

Gazneli iinciileri l{abigAu kasabasrna geldi$i zaman, Tu[rul Bey'in buradan 

biraz tince aynlmrq oldufunu anladr]ar. Sultan Mes'ud ordusunu Habfiqin'da 

iki giin dinlend,irdi ve bu srrada yanrna gelen Ebfr Sehl Hamduy ve Swioye 

dcrhal Tu[rul Bey'in aynldrgr Nirsabur'a gitmelerini ve bu gohri zabt etmelcriui 

buyurdu. Onlar gittikten soura Sultau d.a athlar ile Biverd'e bir akrn 

yaptr. Uu srrada Tufirul l]ey Divr:rd'c gchnig vc kcnclisindcn iince oraya 

ulaqnug olan Qaln Bey ve iitcki Tiirkmenleri bulmugtu. Selquklular heniiz 

gchri tcrketrnigti ki, Sultan Mes'ud Bdverd sahrasrna ulagtr. E[er Gazneli 

liuvvctleri biraz daha siir'atli hareket etselerdi, Selguklulan yakalamalarr 

iqten bile degildi. Selquklular ise siiratle Nesii'ya gekildiler. Ertesi giin Gazncli 

orclusu Nesi'ya do$ru yiiriidii. Biitiin biilge korku ve heyacau iginde 

kaldr. Selguklular bu devamh takip sebebiyle gok giig durumlara diigmiiglerdi, 

Sulton Mcs'ud birkaq giin Nesa'da kal&, bu srrada Harezm'de bulunan 

bir grup askr:r ve kumantlaular gizlicc hlircr giindcrcrck Sultan'a olan gada- 

73

74 


katlarrnr bildirdiler. ote taraftan Gazneli askerler hayvanlarrna ot }ulamadrklarriqinsrzlanmayabagladrlar.Bud.urumdaSultanNesiodanayrrlmalczorundakaldrve16oeak1040tarihindeNigabur'agirtli. 

SultanMes,ud,danbirsiireiinceNiqabur'agelrnigolanSuri,.l.ttfrul 

Bey'in oturdufu tahtr parqalat^t! l-" pargalannr fakirlere vererek ycnisini 

y.irlfmru.r. Alrr", s"Igi.klolur"lr kullandrklan ahnrlarr da yrktrrmrgtr. Ancak 

Surl biitiin gayretine ;;t;"" yirmi giinlnk ot toplayabilmigti' Bu srrada 

Niqabur tamamiyle l.rul"ot-rrq, "d"J" birkag bina ayakta kalmrqtr' $ehirde 

yiyecek namrna li"g"f loioIrmuyordu' Aqlrktan birgok ailenin biitiiniiyle 

yok oliluklarr giiriiltyordu' Srk'ntr geken yalmz halk ilefilili' Gazneli ordusu 

da yiyecek ve binek Uufootu., iqin de-oi srlsntrsr gekiyorilu. Sulton Mee'ud 

da bizzat orduuun ih;i""r;, sa$iu*akla u[raqryorcru. ot ruthfmrn gittikge 

artma'r iizerine Damgai'a kadar'clevele" yoll*ouiuk oradan ot getirilfi' Tiirk' 

menler de krthk "" ;;;; ifioa" otaotlanndan kenfi dertleriyle meqgul 

ictiler, bu sebeble Gazneliler'e ot getirenlere dokunmamrglarch' 

Sultan Mee'ffil'un $sphr's llareketi 

SultanMes'ual16Mart1040tarihinileTusqehrined'ofruyolaqrktr'O 

miisait bir sahrada u"""g"arg, srrada; serahs, Baverd, Niqabur v,e gevredeki 

yol baglanna oo"ii ntJu"' gEod""ai' Ote taraftan Selquklular da harekete 

gegerek serahsoa gelmigler .,nI ool"" da iincii birlikler grkarmrqlarctr. I{er iki 

taraf da dikkatli iait""' St'fturr Mes'ud ord'usunu savag diizeniue sokmugtu' 

nlrll""'g*"noaskerinbiiyiikkrsmryla.selguklular'rniizerineyiiriimiiyor' 

bufidayrn gelmesini i"tfiy*a"' Ao"ut luthk hala siirmekte idi' Gazneli 

kumanilanlar ot bulunamta'gt igio ordunun isyan etmesindcn korktular ve 

durumu Sultau Meglud'a biitli""""k harekete gegilmesini .ii1e{iter' Sultan 

bu teklifi kabul ederek serahs,a do[ru yiiriiyiifernri_verdi.(s-Mayrs 1040)' 

Gazneli ordusu lo yotau fok sr*u,ntr giLri. S.rfiuo ve or'usu 14 Mayrs giinii Se' 

rahs,a ulaqtr. Fakat Gu,o.lil"" bo q"hi"d" de umduklarrnr bulamadrlar, yiyc. 

cek ve su srluntrsr burada da devam etti' Serahs'a geldi[i zaman srkrntrlarrn 

t,'..""gi"ieananSultanMes'udordununperiqanlr$rnrgiiriinceqokqaqrmrqtr. 

OdahasonraMervgehrinegitmeyekt'ar""*divebufikrinekargrqrkacaklarru 

boynunu vurduracafrnr siiylcrli-' , . 

ote taraftan d.evlet ilerigelenlerinin biitiin fikkatine rafimen Gaz' 

neli ordusunat ga'iiim"l"" b"qlrn'g' Sultan ile kumantlanlar arasrnda da 

komura mcscresi ""a""iyr" br, ho"o.*orruk ortaya qrkrnrqtr. Kumandanlar 

sulta',ru keo,li qahrJu;rlo kurq, giistermig olduf* kiigiik diignriicii hareketler 

sonucu ""ott.rot i"t'tilede gtirlrek bu duruma iiziiliiyor ve gereken feda' 

karhlr giistermiYorlarih' 

Selguklular ile KerErlagma 

Gazneliordugul?Mayre1040tarihiudeserahs'danMerv'edofiruyiiriiyii. 

qebaqladr.Fokato,dooonbiitiinfertlerininmatlilivemauevlkuwetleri 

GAZNELILER DEVLtrTI TANIIII ?5 

tamamen bozulmugtu, hemen hepsi gaqkrn vc perirsan bir halde idi. Aynca 

yolkrda su bulunamadr. IIiq kimsenin gitrdiye kadar su krthfrnr hatrrlarnadrir 

bu yollarda biiyiih kaynaklann bile kurumug oldugu giiriildii. Biittn 

bu srkrntrlara rafimen Sultan yiirii)'ii\itcn vazgcguriyortlu. Serahs'dan harckctin 

iiqiincii gi.iuii susuzluk devanr ettiliuclen gare olarak kuyular kazrlmaerna 

liarar verildi. Yiiriiyiiqiin si.irdiifiii 22 Mayrs giinii birdenbire karSrdau bin 

Tiirkmen athsr ile Gazne ordusundan Selguklular tarafina geqenlerden olugan 

begyiiz ath giiriindii. Bunlar ile Gazneliler arasrnda giddetli bir savag baEladr. 

Selquklu ijuciileri Gaznelileri konak yerine kadar izlecliler. Sultan Mes'ud 

Selquklular'rn savagtaki cesaretini giirdiifi zaman bu yiiriiyiigii yaptrgrna 

piqmal olilu, O dr:vlet ilcrigelenlcri ve kumandaular ile giiriiEerek bundau 

lionra ne yaprlacalr hususuuda onlarrn fikirlerini gordrr. Ancak devlet ilcrigelcnleri 

yiiriiyilq hususunda inadgr karanur bildirtliklcriudeu siiz siiylemefe 

cesaret edemedilcr. Sultan'rn rsrarr iizerine s6z alan Yezir, ig bu duruma 

geldikten sonra gcri diiniilemeyeccfiiui, yoksa neticeniu hezimet olaca$rnr 

ve tr{crv'e ulagrlchfir zaman iglerin diizelecegini belirtti. Toplautrda bulunanlar 

Vezir'in l'lu fikrini befendiler, fakat orduda dtizensiz]ik belirtileri bulundu- 

$unu siiylediler. 

Sultan Mes'ud 23 lVlayrs giinii ordusunu savag diizeninde harekete gegirdi. 

Gazneli ordusu heniiz bir fersah mesafe yol almrgtr ki, salilan - soldan 

bnyiik grublar haliude Selguklular gdriindiiiler ve savaqa baqladrlar. Cazneli 

ord,usu Selgukhrlar'rn bu ealdrnsr kargrsrnda gok yavag ilerliyebiliyordu. 

Dalra iince Selgukhrlar'rn yarurxa gegmit olan Gazneli askerler Sultanoa ait 

gularnlar ile konuqarak kendi taraflarrna qekmeye gahgryorlardl. Gulamlann 

kumanclam Beyto!& ise Sultan kendisini giicendirdi[i igiu igi hafife ahyordu. 

Sultan Mes'ud ve iiteki kumandanlar iyi qahgrp, savagarak o giin olmasr 

muhtemel biiyiik bir hezimet.in iinii"nii almrglardr. Gazneli ordugu yiiriiyiige 

devam ctL:reli su kenarrna ulagtr, Artr-k hiq kimse de bu savaEur kazaurlacafr 

hususunda iimid kalmamrgtr, biiyiiJ< bir bozgun olacafr anlagrlmrgtr. Gazne 

ordusu savagmaktan gok bozgundan nasrl kaqacafrur diigiiniiyordu, Bunun 

igin gizlice luzh kogan digi d.eveler, kuvvetli atlar hazrrlanryor, mal ve paralar 

iqin korliu duyuluyor, sanki liayamet kopacakmrq gibi hcrkes birbiriyle 

ve dalarsryordu. 

Dandanukan Savagr 

Urtcsi giinii 24 i\layrs 1040'tla Gazne ordusu Dantlauakan Kalesi'ne 

do[ru ilcrlerken Selguklu kuvvetleri hiicuma gegti. Gazneli ordusu bu hiicuma 

rafinrcu ii$lcye do$ru Dandanakan Kalesi'ne ulagabildi. Sultan Mes'ud. kaleniu 

yanurda konaklama teklifini kabul etmeyerek ordueunutr su srkrntrsrnr 

iinlemelc igin beg fersah ilerdeki havuza gidilmesini emretti. Bu hareket Gazne 

ordusuuun diizenin Jrozulmasrna ve savagrn kaybedilmeeine yol agan*bir 

emirfi. Bu suada iiqyiizyetmig saray gulamr Gazne ordusundan aynlarak

76 


Selguklular'rn tarafina geqtiler ve daha iince kagrnrq olanlar ile birleqtiler' 

Onlar d,aha sonra giililetl"e Lii"o*u geqtiler. Bu hiicum; zaten bitik, yorg*n v., 

moralgiz Gazneli ord'ueunun giikmesine vo otrafa da$rlmas'na- eebeb oldu' 

SultanMesoud",,oioautibirkagkumand.anvekendisinesadrkbirmikilar 

gulam ile henren ft"*"rr ytto" kul""qt'' Hacib Beytofidr ve emrindcki gulam' 

lar giillere kagarken, cJr"ar ordusund.a bulunan iiteki askerler d.c her biri 

bir tarafa da[ilmrglardr' Sot'"o Mes'ud kahramanca savaqtr ise d'e' yanrnda 

sonucu defiqtirecek salaila asker yoktu' Neticede yanrnda kalanlarrn rsra' 

nyla sultan Mes'ud d;";"q olu*rr, terketti. selguklular bir taraftan Gazneli 

ord.usulun a$uhklarrm ya$mala"kenl di[-": taraftan ila kaqanlan taliip etli' 

vorlardr. Bu savagr U""uo]*"Ut Selguklular kesin bir gekilde d'evletlerini 

ilii iri..f a".,t"ti arasrndaki bu savagta talih Selsuklular'a 

il;;'r"r; 

giilmiigtii. 

Savaq alanrnr terkeden Sultan Mes'ud' iince Merv ovasrnda bulunau 

Berkdizkalesiue,dahasonradaGarcistantarafrnakagtr.Beraberind'ekardegiAbtliirregitl,ofluMevd.utlved.evletilerigelenlerinde'.bazrlarrbulunrr. 

yord.u, Sultan 3I Mayrs giinii Garcistan le solrra Gfrr'a ulagrruqtr' nihayct 

2r I{aziran 1040 taritini Gu"o"'y" gelili. Herkes onu tegelli ediyor, Dan' 

danakan *ugllrbly"tilrirr nadir olayla-rdan biri oldu[unu siiyliiyord'u' 

Otc taraftan Qafrr Bey Belh'e gitmig vc buraurn valisi Altuntak Hacib'' 

d.eu kcntlisine itaat "i**i"i 

istem;gti. Sultan Mes'ud Belh'den yardrm is' 

teyen mektup *f"g"gt I'lacib Altuntag'rn bin ath ile gii[derilmesiui 

"*an, 

kararlagtrrdr. Ancak to c"ro.1 kuvveti de selgukluler tarafrndan magluP 

edilmigti.n.,otugu"olurkensultanlVles'ud;HacibSiibagr,Beytofdrve 

Ali Daye gibi kumandanlarr tutuklatarak onlarrn mallarrna eI koymugtu' 

Sultan, Altuntagorn di;;;"t 

haberini alchfir zaman' artrk giinlii Gazne'clen 

gegmigti. O Qa$n n"y{lr n"}"i tld't"-tuo 'oi"t Gazne'ye gelmesinclen hork' 

maktavebusebebleHinelistan'agitmeyidiiqiiLnmekteidi.Sultanyineile 

ofiluMevd,uilveYeziriAhmedb.Abtliissamed'iSelguklularilemiicailele 

igingiirevlendirdi.BuGazneliotdusu22Eyliitt040tarihindeBelh'egitmek 

iizerc Gazncoden aprld'r' 

Sultan Mes'frd'un llinilietan'a Hareketi ve 0liimii 

sultan Mes,ud. selguklular'd.an korktufiu iqiD lliutlistrn'a gitmcyi akhna 

koymuqtu. so *uk*udi" haz$hklara baqlayarak kardegi Muhammed ve tliirr 

oflunu Nagar Kalesilod"lr go'o"'ye getirtii (11 Ekim 1040)' Sultan kardegi 

Muhammeil ve ofiullarrntlan keni[sine muhalefet etmeyecekleri hususunda 

y"J"r"" al.r. O iut u .o*u Gazne'd.eki hazinenin giitiiriilmek iizere 

'azrtlanmasrnr 

istedi. Bu igler diizenlenirken annesi, halalafl, lgzkarcleqi ve hrzlarrna 

l{indi*uo,u gii-.L igin hazrrhk yapmalarrm bildirili. sultan Mcs'ud 

baqta anuesi, .r"ri"l i"rlet ileri gelenleri ve kumand.anlarrn I{ind'istan'a 

*ta'*"O*" vazgeqilmesi hususundaki biitiin itiraz ve ba'evurularr kabul 

G,\ZNELILEIi DEVLETI TARIHI 77 

etrnedi. Aynca o o$u Mccdud'u ikibin atlr ile biilgcyi emniyct altrna almasr 

igin Multan'u giinderdi. Buudan sonra i!Ir:s'ud, babasr Mahmricl'un muhtelif 

kalelcre yerlegtirilmil olau haziuelerinin Gazne'dc toplanmasrnr emretti. 

Sultan bcrabcrincle bu hazineler vc harem mensuplarr oldufu ]ralile muhtemclcn 

l5 Kasrur 1040'da Ilindistan'a gitmek iizere Gazne'den ayrrldr. 

Sultau lllcs'ud Sind nehrjni gegtikten sonra MArikale denilen yerde hazincye 

giiz koyrnuq olan Tiirk ve Lliudli gularnlann ayaklanmasryla kargrlagtr. 

Bunlar hazineyi yagmalayrp paylarrnr aklktan iraqka, ordunun iiteki krsmrnr 

da isyana tegvik ettiler. Bu suretle devlet ilerigelenlerinin daha iince 

siiyledikleri gibi, Sultan'rn hazineyi beraberine ahnasryla do[acak tehlike 

ortaya qrkmrg oldu. Isyan edcn Gazneli ordusu Mes'ud'un kardegi Muhammed'in 

etrafrna toplanarak onu ikinci kez sultan ilan ettiler (21 Arahk 1040). 

Mes'ud ise Rrbat-r Marikale'ye gitti ve ertesi giinii kendisine sadrk kalanlar 

ile isyanr bastrrmaya qahqtr. Iki taraf arasrndaki saval srrasrnda Mes'udoun 

biitiin gayretlcri sonug verrneyincc, tekrar kaleye sr$rnmak zorunda kaldr. 

Ancal iluhanrnrcdoiu taraftarlarr onu esir ahnaya muvaffak oldular. Mes'ud 

zincirc vuruldu ve Lcraberin.de, Yusuf Kadrr llin'rn lirzr olan ersi Sarc llatun 

oldu[u haldc Giri Kalesioue giindcrilerek hapseclildi. Sabrk Sultan daha sonra 

o kalede ijldiiriildii (I7 Ocak 1041). 

Sultau Mcs'ircl saflam yaprh, giiglii - kuvvetli vc cesur bir hiikiimdarih. 

Bu ijzcllikl^rini rnulrtelif savaglarda di;fiiqkenli[i ile ispat etnrigti. Fakat 

devlet idare ctrncde o Lrabasrnrn akrl ve bilgisindeu yoksundu. Kend.isine 

clevlet idaresinde dofru yol giisterilmesine ra[mcn yanhg fi],irlerinde inatla 

rsrar etmesi iiliimiinii hazrrlayan baghca sebebdi. Ancak o ciimert bir hiikiimdardr 

ve birqok erdemlere sahibdi. Fakirlere qok sadaka verir ve yardrm 

ederdi. Siiz geligi bir defasrnda Ramazan ayntla fakirlere bir milyon dirhem 

gtmii; para da$rtmrgtr. 

SULTAN MUFIAMMED'IN iKiNCI SAT,T,S.NA.II 

Sultan Muhamrned ikinci kez tahta grkarrldrktaq sonra lremen bagkent 

Gazne'yc ddnrnenrig ve krqr Peqivr:r taraflannda gcgirmigti. 

$chzirde Illcvdird ise Labasr Mes'fid tarafindau Sr:lqultlular ih miicatlele 

i1:in l}rlh tarafruit giindr:rilmiqti. l\lcvdtd Sclguklular ilc yaptrfir rniicadclcdc 

barsauh olanrayarak Ifupyan kasabasrua gckildi. Ilu 1'e1ilti iizerine Belh 

vilisi Altuntak Selguklular'a itaata rnccbur kalmrg, qehri Qa[n l3ey'e teslim 

ctti[i gibi, onun hizmetine de girmiqti. Illevddd ]ru srrada babasrnrn ijliimiinii 

ve amcasr Muharnmed'in tahta gcAtigini haber aldr. O Lru durumu ii$renilik. 

ten sonra iutikanr almak iqin dcrhal amcasrmn iizerine yiiriimek istecli. Fakat 

vcziri olan Ahmed b, Abdiissamed onun bu harcketini engelledi ve "0nce 

Gazrre'ye gitmek ve orayr zaptetmek daha d.ofirudur. E[er Gazr'e'yi ele gegirirsek 

ordu gabuk itaat eder." dedi. Yezir'in bu sdzlerini doSru bulan iVlevd0d

?8 


beraberindeki aekerler ile Gazneoye gelili. Biitiin Gazne halk' onu kargrlayarak 

iince bagaa$r$r dilediler, conra da ona tabi olduklarrnr bild.irdjler. Mevdnd 

biitiin krg aylarrnr galtanatr amcast Muhammed'in elinden alabilmek 

igin hazrrl'klar yaparah gegirdi. Nihayet Bahar geldifi zaman, o hazuladr[r 

orduyla gayesini gerqeklegtirebilmek makeadryla amcasrnrn iizerine yiiriidii. 

Ote taraftan Mee'td iild.iiriilmeeind.en gonra ordu ve halk nazannda 

dawanrglarr cebebiyle Sultan Muhammed vo ofullarrrun itibarr kalmarnrgtr. 

Onlarrn askerleri tarafrndan Pegfiver biilgeei yafma edilmiqti. Sultan Muhammeil 

krg eonulrda bulundufiu Pegiver gehrinileu Gazne'yi almak iqin harekete 

gegti. Muhammed ve Mevil0d'un ordularr Kibul nehri vadisindeki Nangra' 

har biilgesinde bulunan Dunpur denilen yerd,e (bugiinkii celilibad) kargrlagtrlar. 

Bu srrad,a Sultan Muhammednin yauncla sadece gulamlar ve askerlerden 

meydana gelen bir orclu bulunuyordu. Her iki taraf da kuwetlerini 

diizene koyduktan sonra savaga bagladrlar. Bu savag biitiin giin siirmiig, 

fakat bir sonug alr.amamlltr. Mevdtd taht miicailelesini kazanmak iqin bir 

gare bulmaya gahttr. Bu srrada sultan Mahmocl'un oflu Abdiirregid, Muhammed 

ile beraberdi. Mevdfid yapufir bir anlagmayla onun tarafsrzh$rnr sa[lama' 

ya muvaffak oldu. Ertesi giinii iki ord.u eavag diizeninde yer alarak garPrg' 

maya bagladr. Abdiirreqid stiziiaii tutarak savaqa katrlmadr. Bu durumdan 

yararlanan Mevd0d Muhamneil'in ordusunu ma[lup etti. Neticede hezimete 

ufirayan Muhammed'in taraftarlarr dafrldr (8 Nisan 104I). Mevdtd''un adam' 

larrnd.au Ertegin HAcib saray gulimlarr ile kaganlaln pegine d,iigtii, Muham' 

med taraftarlarrndan birgofu dlilibiildii ve esir ahnih. Sultan Muhammeil 

ve o[ullarr ila esirler araernda bulunuyord.u. Muhammed ve oiullarryla 

Mee'fid'a isyan edenlerin elebaElan cezalandrrrldrlar. Bunlarrn bir lasml 

ok ya$munrna tutularak, bir lusmr da atlarrn arkalarrna baflanarak blatibiildiiler. 

Bu intikam fgtrnasrndan cadece Muhammed'in o[lu Abdiirrahim' 

isyau srrasrnda amcagr Mes'fid'a giisterdi$ hiirmet sebebiyle, kurtulabilmiqti. 

Bir rivayete gtire; Mes'od hapsefildi$ zaman yefenleri Abd.urrahman ve 

Abdiirrahim amcalarrmn yanrna gittiler. Abdurrahman uzanrp amcasr Mes'' 

td'un bagrndan san[rnr aldr, Abdiirrahim de aarr$ kardeginden alarak ona 

grlirgtr ve eanfr iipttikten sonra tekrar amcasriln bagrna koydu. Igte bu olay 

ve amcaslna giisterdifii hiirmet Abd,iirrab,im'in hayatrnr kurtarmrgtr. 

Mevdfid bu savagr kazandrfr yere bir kiiy ve nbat yaptrrarak ona Feth- 

6bid ismini verdi, daha sonr& muzaffer bir Eekilde Gazre',ye diinilii (28 

Nisan l04l). Bu suretle Muhammed.'in iig ay oneekiz giin siirmiiq olan ikinci 

saltanat dewesi d,e gona ermig oluyordu. Bir silre eonra Muhammed Mevdfrd 

tarafrndan itlittirtiildn. 

SULTAN MEYDOD'UN SALTANATI 

MevdOd Gazne'ye diindii&ten ve saltauat tahtma oturduktan sonra vozirli$i 

yine Ahmed b. Abdiiseamed'e verdi. Ancak Mevdfid heniiz Gazneliler 

CAZNELILER DEVLETI TARIHI 

Devleti iizcrinde kesin olarak hakirniyet kurarnarnrgtr. Daha iince babasr 

zamanrnda llultin'a gtinderilen karde;i Mecd0d'un yamntla tla kuvvetli bir 

ordu bulunuyordu. llecdtd da babasrmn iildiiriildiifiinii ii$rendi[i zaman 

sult:rnh[rrrr ilan ctmigti. Bu dururnu ij[renen Mevdfitl oru ort;dan ]ioldrrrouk 

igiu lrrrzrrhklara girigti. Ote taraliau Mpcclird ti. Liyiik bir ortluyla Lalor 

yolnnu takip ederek Gazne'ye dofru ilerliyordu. o l(urban Bayramr (ll 

Afustos l04l)'nr Lahor'da kutladrktan iig giin so*a esrarcn giz !'tir ;ekilde 

gadrrrnda iilii bulundu. Mecd0d'un tiliim sebebi anlagrlarnadr. -Biiylece Hincl 

iilkesinin idaresi de trIevdrid'un eline gegiyor ve tek bagrna Gazneli sultanr 

oluyordu, 

Siatan Olaylarr 

selquklular'rn sistan'a hakim olduklarr srrada, Gazneriler'e bafh bazr 

gahrslarrn sultan Illevdtd'dan yardrm istediklcri aulagrhyor. onlar Sultan 

l\Ievdiid'dan aldrklarr orduyla Sistau qehri iiniine gclerek konakladrlar. Bu 

Gazneli 'rdusun'n baqrnila Kaymaz el-Hicib }ulunuyordu. Sistan'd.a selguklular 

adrna hiikiim siiren Ebuol-Fazl kendisine ba$h askerler ile oraya 

gitti ve Kaymaz ile eavaga gircrck Gazneliler'i mafilup ctmcyi baqarih. yeni- 

L:n Gazneli kuwctleri Gazne'ye diiudii]cr (104r). sultan Mevd.fid. sistanor 

tekrar elc gcqirmekten iimidini kaybetmemigti. Sultan bu maksadla oradaki 

tarafla'na gizlice mektublar giinderiyordu. Bu d,*rurnu ii$renen Ebu'l.Fazl, 

Sistan'daki Gazueli taraflarrurn ileri gcleulcriudcn lraz,lu.ror tutuklattr. 

Gazneli bu taraftarlarrn tutuklanmasr, surtan l\Ievd0tl'u sistan,a yeni bir ordu 

giindermcye mecbur etti. Yine Kaymaz'rn kumanda ettifii bu Gazneli ordusu 

ikibin ath ile onbin yayadan olugnraktaydr. Gazneli kuvvericri 20 Mart 1042 

tarihinde sistan iiniine gelerek Ebu'I-r,'azl ile savaga baqladrlar. Iki taraf 

arasrndaki Lru savagr Gazneliler kazandr. Dbu'l-Fazl bu durumd.a zerenc 

kalesine gekilmek zorunda kaldr. Gazneliler aclr geqen kaleyi kugattrlar ve 

bu kugatma diirt ay siirdii. Ebu'l-Fazl Gazneliler'e kargr mukavemet edemeyece[ini 

anladr$ zaman, Horasan'da bulunan selgu]lu Ertag'dan 

yardrm istedi. Ertag'rn geliginden hig kimsenin haberi olmadr. o bir sabah 

vakti ansrzur 6ehrin iini.indc bulunarr Gazncli askcrlcre saldrrdr (21 Temmuz 

101,2)' sclguhlu vc Gazncli kuvvctlori rahruinen Lir saat kadar savaritrlar. 

l-ibu'l-Fazl'rn cla, beraberinde Sclr.ir hal.tr:r oldulu haldc thrrarr I,rkarak, Sclr;uklular'a 

yardrm etrncsi, 6ava$rn gidigiui dc[igtirdi. Gazrreli kuvvctlcri bu miicadcledr: 

barsarrh olamamrg ve gok sayrd.a kayrP vr:rmirgti, Gaznelilcr'tlon 

baglarurda Kayruaz'rn bulundu$u gok az kiryi Iliist ;clrrinc ul';abiltli. sultan 

l\{evdird'uu daha sonra ku'randanlarrndan Tu[rul'u sistan,a giinderdi[ini 

giiriiyoruz. Tufrul emrindeki ikibin athyla Biist'den harekete geqti ve yol 

iizerinde Bbu'l-Fazl'rn kardegi Ebri Nasr'r esir aldr. Tu$rul d.aha sonra sistan'a 

geldi (10a3 yrh bagr) vc halktan birgok kirnseyi iild.iirerek etrafr ya!maladr. 

Ncticede Ebu'l-Fazl onunla mahiyeti kesin olarak anlagrlmayan bir

80 

ERDOEAN MERqIL 

barrg yaptr. Bbylece Sistan, Sultan Mevdid. devrind.e Selquklular'a tirbi 

olarak kalmrgtr. 

Hinrlietan Olalarr 

sultan Mevdfrd devrinde Hindistan'da da bazr olaylar oldu. Bunlardan 

birisinde; m. 1043-44 tarihinde bazr Hindli racalar birlegerek Gazneliler'e 

kargr harekete gegtiler ve miisliimanlarrn elinde bulunan Hansi, Thanesar, 

Naja.kot ve i;teki bazr yerleri geri aldrlar, Bu birlegik Hinilli ordusu d'aha 

sonra Lahor'u muhasara etti. Sultan Mevtlfid adr geqen gehre yardrm igin bir 

ordu giinclerdi. Hinilliler'in Lahor kugatmasr yetli ay siirdu, ancak Hinilli [iler' 

lerden birinin iilmesi, racalaun birbirine girmesine ve kuqatmanln kaldrnl' 

masrna sebeb oldu, Racalardan bazrlarr tekrar Mevdiil'a itaat ederkeno 

biiyiik bir krsmr da iilkelerine gekildiler. Daha sonra 1048 yrhnda Sultan 

Mevdnil Pencib'daki Hindli asiller arasrntlaki gegimsizli[i ortadan kaldrrmak 

igin iki biiyiik oflu Mahmird ve Manstr'u Lahor ve Pegiver gehirlerine vali 

tayin etti. Ayur zamanda Hindliler'in saldrrrlannr iinlemek igin kumandanlaidau 

l,lbn Ali Kirtval d.e Hintlistan'a giinderildi. lllrfi Ali bu giirevinde 

baqanh oldu. Mevdfrcl devrindeki bu baqanlan Gazneliler'in Hindistan'da 

sona ermek iizere olan nufdzlannr yeniden sa[lamlagtrrmrq ve racalanu 

itaatini sa[lamrgtr. 

Gazneli - Selquklu Miinasebetleri 

sultan Mevdfid'un biitiin arzusu, selguklularln alihklan yerleri tekrar 

ele geqirerek Gazneli Devleti'nin ihtigamrm yeniden iliriltmekti. llitekim o 

Giiney-batr huilutlarrmn korunmasru sa[lar safilamaz, Kuzey -batr Afganistanoda 

sclQuklulan durdurmaya ve gegici olarak geri gekilmeye mecbur 

etti. Sultan Mevdfid HerAt gehrini kurtaxmrg' Ceyhun nehri iizerincle iinemli 

bir kiiprii - baqr olan Tumiz gehri de birkag yl daha onun elinde kalmrqtr. 

O Qafir Bey'in hzr ile de evlenmigti. Selguklular ile evlilik bafr olmasrna 

.u[m*, Sulian Mevdfrd Qa[n Bey'in hastalanmasril fusat bilerek Horasan'r 

alibilmck igin bu biilgeye bir ordu sevketti. Qafrr Bey ise, Gazneliler ile 

r*iicRt1.1r igi1 oflltt Alp Arslrn'r giindr:rdi. Bu srrada Belh |c]rriudr; iiulennrig 

,rllrr Alp Arslul Crrzncli onlueuuu hiir:trrn cdcrok birgok kiqiyi iildtirdii. Ayrrct 

o Gaznr,lil:r'dtrr biu kigi csir t'tli1l, Lirgok gauinrct t:lo gcaircrek babusruru 

yaDna tliinilii (A$ustos 1043). Bir siire sonra iyilegen Qa$n Bey beraberinde 

Alp Arslan olilu[u halde Trrmiz Kalesi iizerine yiiriiyerek aiL gcaen kalcyi 

teslim aldr. 

ote taraftan Sistan'da bulunan ErtaE da 1045-46 tarihindc Gazuc'yi al' 

rnak igin biiyiik bir orduyla hatekete gegti. Sultan Mevdfrd. da onunla miicadele 

igiu bir ordu giinderdi. Iki taraf arasrndaki savaSr kazanau Gazneliler 

olrnug, Iirtu6 hozirrrcte ufrayurak Sistan'a diinmiigtti' 

UAZNIII,ILEII DEVLIiTI TARIHI 8I 

Sultau Mevdird'un Oliiurii 

Sultan Ivlcvdiid tck l-ra;rna Selquklular'a kar.;r kcsiu bir netice elde eilerncyecefiini 

anladr[r zaman, gevrcdcki dtcld hiikiimdarlar ilc bir ittifak meydana 

gctirrncye qalr;tr, tsir qok miizakcrclerden sonra o Isfahan'da bulunan 

llemedanorn sabrk hakimi KAknyi iriledinilen Ebfr Kalicir Gerqasp b. Alaiid' 

clevl: Muhamrned ve Karahauhlar'dan muhtemelen lbrahim b' Nasr ile 

ittilak yaptr. Sultan lllevdfrd onlarla birlersmek iizerc Gazue'den aynldr ise 

d.e, az sonra kulunq hastahfrna yakalanmasr onu tekrar ath gegen Eehre 

ddnrnek zorunda braktr. Daha sonra hastahfr Siddetlenen trtevddd 18 Aral* 

1049 tarihinde Gazne'de iildii. Biiylece Mevdtcl'un tatbik etmek istedili 

plan iiliilriiylc sonugsuz kalnug oldu. 

Sultan llevclid yirrniilokuz yaqurtla iilmiigtii. iyi bir hiikiimdar olan 

lVlcvdiid ciimcrtlifi vr: usta okgulu[u ile tanrnmrgtr. Ouun savaElarda altrn 

ok kullanilr[r, attrfr ok birisine isabet eder ve bu gahrs iiliirse cenazesinin 

okun altrnrndan elde edilen para ilc kaldrrrlthfir, savaggr yalurzca yaralanrrsa 

tedivi giderlcrinin okun parasryla kargrlanch$r rivayet oluneuqtur. Sultan 

Mcvtlird halku iyi tlavrarrarark adilctlc hiikiim siirrlii, biiylcce tlcdesi Mahmfid'un 

agtrfr gr[n takip etti. 

SULTAN II. I}IES'UD 

Sultan l\fevdfrd itlilii$ii zaman kiiqik yaqtaki oglu lVles'ud tahta oturtuldu. 

Bir rivayetr: giire II. Mes'ud tahta oturtuldufunda heniiz bca yagrnda idi. 

Mes'ud, Mevdfrd'un Qafrr Bey'in liazryla olan evlili[inilen diinyaya gelmigti. 

O babasrnrn vasiyeti oldugu ileri siiriilerek tahta qrkarildr. Ashnda devlet 

idarcsi Selquklu prensesi olan annesinin elindc idi. ,\ncak devlet ilerigelen' 

leri birle,s\r kiiqriik yagtaki II. Mes'ud'u tahttan indirerek gehzatle Ali'yi 

sultarr ilarr cttilcr (29 Arahk 1049). 

SULTAN ALI B.I. ]IIES'OD 

Ali b. I{cs'ud, muhtcrnelen ycrini saflamlagtrrmak iqin, devlet idaresinde 

siiz sahibi oldu$u anlagrlan Qagrr Bey'in krzr olan ycugesiyle cvlendi. Ote 

taraltarr Sultarr Movdird saltanotr tle gcgirdilctcn sourft arncasl AbiliirrcEid 

b. l\lutrrrrirrl'u (ilzur: il: Iliist yoltr iizr:rirrtl:ki I\iL:rrrli.1 kt|:.riudr: lrupar:trrriqti' 

Yilr: Mr:vdfrtt vt:ziri Abdiirrczzuk'r orduylo Sistalr't giindr:rrniriti. Vczir, 

onuu iili.im haberini Mendig kalesi yalcrnrnda alnu6, dcrlral oraya giderek 

ailenin en yaqh kiqisi olan Abdiirrersid'i tutuklu bulundu$u yerden grkarmrq 

ve askcri dc ona itaata davet ctnriqti. Askerler bu da"-i:te uydufu igin Abdiirregid'in 

sultanh$r ilan edilfi. Daha sonra A|iliirrtyid, Vezir ve beraberin' 

deki askcrlcr Gaznc'yc yiiriidiilcr. Giiqsiiz bir ,sahrs olan Sultan Ali, Abdiirrr:qitl 

Ii;rrlrsrnda tutunamayacafrnr anlavarak ka1:tr. Bu suretle rakibsiz 

kaltu AJxliirrc;itl Gazncli I)ovlcti sultant oldu. Sabrk Sultan Ali ise yakalana' 

lak Iir kalctlc lrapscdildi. 

L'. 6

82 ERDOdAN MERqIL 

SULTAN ABDURRE$Iu l. ulsu0o 

Sultan Abdiirregid bir rivayete gdre,24 Ocak 1050 tarihinde Gazneliler 

tahtrna oturdu. O akrlh ve fazrl bir gahrsdr, ancak bu meziyetlerine ra[men beceriksiz 

vo ccsarctsiz idi. Kendisini tahta grkarmrg olau Nii.rtcgin'i llindistlrr 

ordusuna kumandan tayin ederek Lahoroa yolladr. Nfrgtegin, Kangra Kalesi'ni 

Hindliler'den geri alarak Gazneliler'in Hindistan'daki dururnunu 

sa$amlagtrrdr. 

Tufrul Bozan ve Gazneli 'fahtrnr EIe Ge1:irmeai 

Gazne Devleti'nin bu erradaki bagarrh kumand,anlanndan birisi de 

daha iince Sistan'a giind.erileu Hacib Tu[rul Bozan idi. Su]tan Abiliirregiil, 

Tufirul'u bagkumandan tayin ederek Selguklular'r durdurma giirevini verdi. 

Tufrul Selguklular'r maflup ettikten eonra Sietan'a yiiriiyerek onlarr bu 

biilgeden de grkarnak istedi ve Tak Kalesi iiniine gelerek burap kugattr (10 

Kasrm l05l). Gazneli ordusu Tak Kalesi'ni krrk giin kugattr ise de bir netice 

elde edemedi. Tufrul bir sonug alamayacafirnr anladrfr zarrr.an bin ath ile 

Sistan (Zerenc) gehrine yiiriidii. Ote taraftan Ebu'l-Fazl durumu Heritota 

bulu:ran Selguklu Musa Yabgu'ya bildirerek yardrm istemigti. Musa Yabgu 

ordusul'la Sistan iiniine geld.i, Ebu'l-Fazl da gehirden grkarak onunla birlegti. 

Onlar qehre girmek iizere hazrhk yaparlar iken, Tu$rul ve beraberintlekiler 

Musa Yabgu'nun iizerine hiicum ettiler. Bu ini hiicum karqrsrnda fazla direnmeyen 

Musa Yabgu hezimete ufradr ve berabcrinde Ebu'l-Fazl oldufu 

halde, kurtulugu HerAt'a kagmakta buldu. Hacib Tufrul kaqanlarr bir siire 

takip ettikten sonra geri diinerek Sistan qehrini ele geqirdi. 

Tufrul qehre hakim olduktan sonra d,urumu Sultan Abdiirregid'e bilfirerek 

Horasan'a gitmek ve Selguklular'dan burala almak igin yardrm istedi. 

Sultan da bir grup athyr Tufirul'a yardrmcr olarak giind.erfi. Tufirul bu 

gelen athlar ile durumunu saflamlagtrrdrktan sonra Gazncliler tahtrna giiz 

dikti ve emrindeki askerler de onun bu arzueuna uyarak Abdiirregid'in tahttan 

indirilmesini kabul ettiler. Tufrul da tahtr ele geqirmek igin Gazne'ye 

yiiriidii ve qehre yaklagtrfr zarnarL Su]tan Abd.iirrersid'e bir elqi giindererek 

d.urumu bildirdi. Abdiinegitl yaL'.lan ile Gazne Kalesi'ne gekilmekten bagka 

birgey yapamadr. Tu$rul Gazne'ye girerek Sultan Abdiirregiil ve onbir gehzadeyi 

iildiirttii ve biiylece Gazneli hanedanrnda kanh bir katliam yapmrl 

oldu. Bu katlismdan bir kaled.e tutuklu bulunan iig qehzade; FerruhzAd, 

Ibrahim ve $iici kurtulabilmiqti. Bu arada Sultan Abdiirreqid'in hizmetkirlan 

da hapise giinderildi. Tutuklananlar qrasrnda meghur tarihr;i Ebu'll'irzl 

llt:yhnkl de bulunuyordu. 'lu[rul, Sultan I. Mcs'ud'un krzr ile de zorla 

cvlencrck Gazneli tahtrna oturdu, Aynca tarihqiler Tufrul'u Gazneliler'den 

giirdii[ii iyiliklere ihanet etmesi sebebiyle "Kafir-i nirneto' ve "Tu[rul el- 

Mel'un" gibi lakablarla kayded.iyorlar. Nihayet Sultan Mes'ud'un Tiirk 

gulamlanndan Nfrgtegin, beraberinde iki gulam daha oldu$u halde, bir frr- 

Battan yararlanarak Gazneli tahtrna oturmut olan Tu$rulou lahgla dldiirdii- 

CAZNIiLILI;:R I)EVLE.II .Lullrrf 

Ier. IJ* suretl., iiliirr srrasr gelcu iig ,sehzade de ku.ruhnug oldu. Tufirul,un 

baqr bir: soPa'r. ucuua takrlarak Gazne'cle dolagtrrrlth. lliiylece hallt c.,nun 

iildiifiiine iua'ch. Tu[rul'un Gazneli tahtr'r ele geqirdifi siire, tarihqiler 

tarafinclarr krrk ila elliyedi giin olarak r.crilmektedir, 

Ilu olaytlrttr krsa bir siirc sonra (lazn+lilcroin Iliudistan fuaqkuuranrlaur lfrrhiz 

Gazue'ye gcldi. O kumandanlar ve ,,clrrin ilerigelenlerini bir araya topladr. 

Bu toplantrmn konusu Sebiiktegin iilesionden hayatta kalan iig u$i; Ilratri*, 

rlerruhzid ve $iica'dan saltanata e* liPk olanr seqrnekti. Neticede sultan 

trIcs'ud'un oflu Ferruhzid iizeriude karar kr]rndr. Ferruhzitl tutu,hlu 

bul*udu$u kaleden Gazne'ye getirtilerek saltanat tahtrna oturtuld.u (1052). 

Irrrhiz de iilkc iElerinin yiiriitiilmesinde ona yardrmcr olacaktr. Ay'ca bir 

sorugturnratlan b(lrra sultan Abdiirrc;id'il katl:rlilrnosinde rol oynayanlarru 

hopsi iildiirii.ldii. 

SULTAN N.OiIRUHZAD 

FerruLzid talta grkar grkmaz bir tchlikcyle kar.;rla6tr. Selg,,klq141'6uo 

QaEu l]cy, Abd.iirrcSid'iu iilimii ve saltanat defigikli[ini 6grenaigi za,,La\ 

du*rrndan yararla.arak Gazne'yi za]rtctrnck iizcre orclusuylo horJ"t" g"qrniqti. 

Aucak Ilrrhiz idarcsiudcki Gazneli ordusu Biist qelrrine katlar ilcrlrycn 

selguklu kuvvetlerini bozgu-na ufrattr. Qag' Bey bu yenilgi sonucu Irorasan'a 

diinmek zorunda kaldr. Sultan Ferruhzdd'rn .loru*unu sa$lamlagtudrktan 

sonra tekrar rrorasan'a sahib ormak istedi$i anlaqrhyor. i{itekim o 

bu rnaksadla biiyiik bir Gazneli ordusunu Toharistan,daki delquklular iizerine 

giinderd.i. Emir Kutbeddin Giilsa'g idaresindeki selguklu kuwetleri 

bu Gazncli ordusunu karqrladr, Iki taraf arasrnd.aki savagr kazanan Gazneliler 

olmuq, selguklu ordus*ndan birqok kumandan ve asker esir d,iigmiigtii. 

Bu yenilgi AIP Arslan'ur babasr Qa[rr Bey'den Gazueliler iizerine yiiriimek 

igin iziu istemcsine sebep oldu. Qa$' Bey o$lunun bu arzusunu yeiine getirerek 

ouu hareketinde serbest btaktr, Gaznelilcr, :llp Arslan idarcsindeki 

selquklu kuwetleri karqrsrnda yenilgiye u[rad.rlar ve birqok esir verclirer. 

Bu sava,;rn ardrndan iki taraf arasrnda bir anlagma old,u. sultan Ferruhzid 

clindcki selquklu csirlerini ve Giilsang'r, Selguklular da Gazneli esirleri 

scrlrest brraktrlar (1053). sultan Ferruhzid hall.na gayet iyi d.avranmrg 

ve ycdi yrl hiikiim siirdiikten soura 4 Nisan 1059 tarihincle otuzdtirt yaqrnda 

kulung hastahfrndan iilmiigtiir. selquklular'rn Gazne iizerindcki tesirinin 

biiyiikliigii Gazneli sultanlarrn ,.B''nir ve Melik" gibi kendi normal u_uvanlarrna 

ilave olarak "cl-sultan cl - Muazzanr" gckliudchi selguklular'n kullan4rklarr 

iinv:rttlarr itltualitn ilc giistcrilcbilir. llu iiuvan da ilk defa l,'crrulzid'r' 

sikkelcri tizcrindc giiriilmektedir. 

SULTAN IBRAHIM B. MES'OD 

sultan Ferruhzid'rn iiliimtinden ronra yerine kardegi lbrahim geqti. 

ibrahim 6 Nisan'da Gazne'de talrta oturmugtu. onun sultan olmasryra, 

83

84, 

ERDOGAN MBRqIL 

uzun bir siire devam edcu Gazncli - selguklu miicadelcsi sona orfi' Ilu ihi 

Tiirk devleti arasrndaki savaqlara son verilmesiue $a[rr Bey de razr olmur' 

ve iki taraf arasrnda barrg andlagmasr yaprlmrqtr (1059). Bu andlagma gcregiocu; 

tt i devlet hakimiyetleri altrndaki iilkeleri muhafaza etliyor ve bir' 

birlerine saldrrmamayr yiit tltlrt"oiyorlardr. Iki taraf arasrndaki hudut isc, 

Afg.rrirturr'- kuzeyindeli Hindikuq da[larr oluyordu' Bu andlagma meqhur 

auit oi Ebu,l-Fazl beyhaki tarafrutLan kaleme ahumrq ve yarrm yiizyrl kadar 

yiiriirliikte kalmrqtr. 

Sultan lbrahim bu sakin devreden yararlanarak, Selguklular ile miicadeleden 

ilolayr karrgrklrk iginde bulunan iilkesini yeniden diizene soktu ve 

Ui" a.".""y" kadar halka refah getirdi. ote taraftan bir rivayete giire, Sultan 

Alp Arslan tahta geqti$i Gazne'ye elgiler giinderetek lbrahim ile 

"tlo 

dostlufiunu saflamlagt,riurt ve Gazneli toprakla'nn ytpma-tgtt' Iki 

'"ft' 

dcvlet arasrndaki bu iyi miinascbetlere ra[men sultau Alp Arslan'rn iiliirnii 

(24Kasrml0?2)vey"ri,,"c,[l..Melikgah'rrrsultanilaucdilmesiylemcydana 

g"t"o t"ht ttegigiklilinden Klrahauhlar kadar Gazneliler de faytlalanmak 

istedi. Nitekim gok sayrda Gazneli askeri Melikgihorn amcasr ve Emirifl-iime- 

ri unvamyl" *"qhJ olan osmanorn id.aresind.eki Qifiilkent 

(veya Sakul- 

kent) gehrine hiicum etti, osman Gazneliler'in bu saldrilsrna karqr koya' 

-"at[t'gibi,esiredilerekmaiyyetiylebir]ilteGazne'yegiitilriildii'A1'rrca 

oo.,,." Iri"io"si de Gazne'ye nakleclilfi. Selquklularorn bu saldrrrya cevap 

vermekiginhareketcgeqmesiyle,GaznelilerQi$ilkent'iya[malayarakgeri 

gekildiler. 

0t"taraftanSultanMelikqahamcasrKavurd,unisyanrnrbastrrclrktan 

sonra Karahanhlarr itaat altrna almrg ve Gaznelilor'e kargr harcketc geQ' 

miqti.Melikgahaekerlerinitoplayrplr.azrrlrklarrrrrtamamladrktansonra 

Gazlre'ye yiiriidii ve Herat'rn giio"yi"a"ki Isfizar'da konakladr' Sultan Ib' 

rahim bu durumu haber alttr$r ,u,ûo, Melikqah'r iinlemek igino selquklu 

emirlerini kendi tarafrnda giistJrmek gibi, psiholojik bir savaq plam diiqiinilii 

ve kullandr[r casus vasrt;ryla bun*n tatbikinde ile baqa'1 olilu. sultan 

Melikgah g"9"o bu eahte mektublarr okudufu zaman' emirlerinin gerqek' 

"li" 

i"o Sot.",, Ibr;him ile ittifak etti$ini sand.r ve seferden vazgegerek Isfahanoa 

diindi. Sultan Melikgah'rn yr"rd" kolao bu seferinin lane de faytlah olilufiu 

;J;;";. irrlrr,, Ibrahirn bu seferden eonra Emirii'l-Urucri Osmau'r ger' 

best brraktr. Ayrrca iki hanedan arasrndaki dostluk, evlilik baflarr ile de 

kuvvetlcndirildi. 

Hinilietan Seferleri 

sultan lbrahiim de atalan gibi llindistan'a seferlcr yaptr. o iince Giiney 

Pencib biilgesintle Siitlec nehriiizerindeki $imdi Pak'Patan adryla bilinen 

ve sufi Baba Ferid'in makamrmn bulundu$u meshur Acudhan Kalesi iizcrine 

yiiriiy"r"t kugatmadan sonra zabtetti (13 A$ustos f0?9)' Bu ecfer srrasrnda 

srrrtarr, 

^'1,ar cr,:'ir.,, ir. ;,,;,'.',:],:;::;::":,,,,- rru sr:{i;r zaLtcttili 

",.'.,,,i: 

ba,ska bir kaleuin dc rlaflrk rnrntrkada bulunan l)crii Dun ohnasr 

muhterncldir. Sultan iLrrahim'in Hindistan'tla zabtctti[i son kale rnuhtemelen 

Kuzey - dofu Penciib'da icli, 0 lr,asrm 1079'ila bu kalenin tiniine ge- 

Ierck orada iir, ay kaldr. Gazncli askerler krg mcvsirninin ,siddctli gegmesi 

sebcbiylc zorlanchlar. Neticedc bu q,ekilcnler mutlu bir gekikle sona erdi, 

Sultan llrrahirn tru kalcyi zaptederck muzaffer bir' ,sckilile Gazne'ye cliindii 

(rnulrtemelen l0B0 yrh bahan). 

Sultau ibrahim'in saltanatr srrasrnda Gur biilgesinde Abllas b. $is hiikiim 

siiriiyortlu. Ancalc Abbas'rn Gur halkrna zuliim vc irskcnce yapmasr iizerine, 

halkrn ileri gelenleri Gazne'ye mcktublar gtindcrerek yardrm istediler. Sultan 

Ibrahim ile bu galrrya uyarak kalabahk bir orduyla Gazne'den hareket 

ctti vc Gur'a ularstr, Gur ordusu da Sultan'rn hizmetine girdi ve Emir Abbas'r 

ona teslim cttilcr. Sultau lbrahim, Emir Ab)ras'r Gazncoye giitiirerek ycrine 

ofilu 1\[uhamnrcd'i tuyin ctti. Emir ]\Iuhammcd zamamnda Gur halkr rahatladr, 

o Gazncli sultanlanua hizrnct ve itaat cdiyor, siiz verilmig olan mah vc 

hediyeleri zauranrnda giind.eriyorilu. 

Sultan il.rrahirn'in uzun siircu hiikiimd.arhlr zarnanrnda Gazneliler Devle. 

ti Do[u Afganistan ve Kuzey Hindistan'd.a parlak giinler yagamrgtr. Ibrahim 

idil vc ciimert bir sultaudr, ilim ve cliuin koruyucusu olarak biiyiik bir iin 

kazanrmq, birgok cimi, medrese ve resmi binalar yaptuml$tr. Sultan lbrahim 

Iiyliil/Ekim 1099'da iildii, bu durumda onun krrk yl gibi uzun bir siire sal. 

tanat siirdii[ii anlagrhyor. Sultan lbrahim'in krrk kzr ve otuzaltr o$lu varclr. 

O biitiin krzlarrnr seyyidler ve ilimlere vermigti. Krzlarrndan birisini d.e 

rneqhur tarihqri, ilim ve edib Kailr Minhaceildin Ciizcini'nin atasr imam 

Abdiilhalik ile cvlcudirmigti. 

SULTAN III. MESUD 

Sultan lbrahimoin yerine o[ullarrndan III. Mes'fiil geqti. O Selguklu 

sultam ltelikgAh'rn krzryla evliydi. Mes'0d. iyi ahlakh, adalet ve insaf sahibi 

bir hiikiimdardr. Halk tarafindan kendisine "Mes'fid-r Kerim : ciimert, 

biiyiik Mes'ud" diye hitab ediliyordu. Nitekim bu hitaba uygun olarak 

llles'fril ZabulistAn ve ctraf iilkelerde fazla olan vergi ve haraglarr ba$rglamrgtr. 

Ulke ouun zamanrnda bang ve giiven iginde idi. Sultan III. Mes'til, 

o$lu Adud ctl - Devle $irzid idarcsinde bir orduyu Lahor'a giinderdi. Hindistan'd.aki 

askeri hareket suasrnda Hacib Togan Tegin idaresindeki Gazneli 

ordusu Sultan Mahmtil zamamndan bcri kimsenin ulagamadr$r Ganj nelrrin' 

den ilcriyc gt:,;crek birgok ganimet ilc geri diindii. 

Sultan lll. Nlcs'td onaltr yrlhk bir saltanattan soura $ubat - Mart Il15 

tarihinde ellidiirt yagrnda iildii. Onun zamanrnda Gazncliler Devleti; Gazneo 

Kabil, Biist, Kusdar, Mekran ve Kuzey Ilindistan biilgesini igine almaktaydr. 

Gazneli f)cvlcti birinei derecede Hindistan krtasrnda yiikselirken, bu hanedan 

Islam diinyasrnila dinin iinciisii olarak hiirmet giirmekte devam ediyordu.


SULTAN giRZAD 

Sultan Mes'ud'dan sonra Gazneli tahtrna oflu $irzid geqti. Bu hiikiimdann 

hayatr hakkrnda kaynaklarda gok az bilgi vardrr. O bir yrl saltanat 

siirdiiktcn sonra kardegi Arslanqiih tarafrndan tahttan uzaklaltrrrldr ($ubat 

1116). $irzlid daha sonra Taberistin'da hiikiim siiren Bavendiler hancdanrna 

sr[rndr ve Mel.Le'ye hacca gitmek istedi. Bu hanedanrn reisi Aliiiddevle Ali 

b. $ehriyar onun bir hacc seferi igin gerekli biitiin ihtiyaglarrnr ea$amrgtr. 

$irzid hacca gittikten eonra tekrar tahtr ele geqirmek istedi ise de kardeqi 

Arslanqah tarafrndan dldibiililii. 

SULTAN AITSLAN$AH 

$irzid'dan gonra Gazneli talrtrna gegen ArslsngaL.'rn babasr Sultan 

III. Mes'0d, annesi ise Selquklu sultanr Mclikgih'rn luzr Mehd iil - Irak idi. 

Arslanqih'rn tahta gegerken verdi[i miicad,ele srrasrnda $irzidodan baqka, 

kard.eqlerinilen bazrlarr dldibiildii, bazrlan d.a tutuklanih. Burlard,an sadece 

Germsir biilgesindeki TeginibAd gehrinde bulunan Behramgih kurtulmuqtu. 

"Es - Sultanii'l-Aozam'o ve "Sultanii'd.Devle" gibi iinvanlar alan Arslanq6th 

22 $ubat 1116 tarihinde Gazne'de tahta grktr. Behramgih ise Tegin- 

AbAd'd.a ArslangAh kuwetlerine mukavemet etmig, fakat yenilerek kagmak 

zorunda kalmrgtr. O iince Sistin'a oradan da Kirmin'a gitti ve Kirmin Selguklu 

hi&iimden I. Arslauqih (f f0l-f 142)'dan yardrm istefi. Melik ArslargAh 

Behramg6h'r gok iyi kargrladr ve birqok hediyeler verdi. Ancak ArslangAh 

yardrm hus0sunda bagka bir meliki, Sencer'i tavsiye etti. BehrAmqAh 

daha sonra Melik Sencer'in huzuruna Merv gehrine giderek yardrm istedi. 

O bu srrada "Iloragan Meliki" olan Sencer'e kendisini sevdirmesini bilali. 

Aynca ArslanqAh aunesi Mehd iil - Irak'r kiigiimscyerek kiitii davranmrgtr. 

Melik Sencer bu durumda binzat Gtzne'ye ytirtime[e ve BehrAmgAh'r tahta 

oturtmaya karar verdi (1116). ArslangAh bunu d,uyunca Selguklu sultanr 

Muhammed Taparoa haber giinderip karilegi Sencer'den gikdyetgi oldu. 

Sultan Muhammed. ile kardegi Senceroe elgi gtinilerip ArslangAh ile anlagmasrnr 

ve iilkesine saldumaktan vazgegmesini istedi. Bununla beraber giinderdi[i elgiye 

: "E[er Sencer'i ArslangAh'a karqr harekete gegmig veya sefere grkmafa 

hazrr vaziyettc giiriirscn ona aakrn mani olma. Bu mektubu da ona teblif 

etme : Qiiukii biiyle bir davranrg onu zayef d.iigiiriir, Aciz giisterir ve geri 

diinmez. Halbuki kardegimin diinyaya h6kim olmasr benim igin daha iyidir." 

dcdi. lllgi Scncer'in yamua varlnca, onun askerlerinin Gazne seferi 

igin lrazrlanmrg oldu$unu giirdii. Biiylece Senccr hazrrhklarrnr eiirdiiriirken, 

Emir Uner kumandasrnda bir iincii birli[ini Gazne'ye giinderdi. Behrimgih 

da bu iincii kuwetinde buluuuyord,u. Bu Selguklu ord.usu iince Biist gehrine 

u[radr ve Sist6n hakini TAceddin Ebu'l-Fazl da onlarla birlegti. Sultan 

Arslangih bu haberi duydufu zamar kalabahk bir oriluyla harekete gegti. 

C:\ZNEI,ILEII DEVI,ETT TARIIII 87 

Iki taraf arasruda Iliist civa'nda yaprlau savafta, selgukl* .rrtlusu galip 

gelmig ve Arslangih Gaznc'ye diinmiiitii. Arslangah bu olayda' sonra bariq 

girigiruirrde Lulundu ve yardrnrcr ohrrasr iqiu anrrcsini ikiyiizbin altrn ve 

iitcki h.tliyclcr ile Sencer'e giind.rdi. Fakat Mehct iil - Iruli tlavranrglarr 

yiiziindr:n ollurra dii;rnandr. Ilu Lakrrudan sencer'in k:rlbini kazauacafrna 

yaugura kijriiklc giderck ouu Arslanqiih aleyhine krglorttr. 

ote taraftan l\{elik sencer de hazrrhklarrnr tamarrlayarak Gazne'ye 

dolru ilcrledi ve bu qehre ulagtr. Arslangih otuzbin ath ve pek gok yaya 

asker ve yiizyirmi filden meydana gclen bir orduya sahibti. selguklu 'c 

Oaznr,li kuvv.tlcri rschirtl:rr Lir ft'rsah uzuklrktaki $ehriibid ;rirrtsullir 

kur.;rla5trlar. Nr:ricctlc o:rzut:li ortlusu afirr Lir yt:nilgiyc ulrach. sult1l Arslatr6irh 

lliutlistarr'a gckilrucktcn Lagka qarc }rrlarn:rnrrqtr. Mclik Senccr 2S 

$ulxrt lllT rarilriudc (ilzrrr:'ye gircli ve llelrranr".iih'r vassali slarak Gazlclilcr 

Dcvlcti tahtrtta oturttu. l)aha sonra l}:lrr:rnryih iL: Scnccr bir andlarsrnaya 

var&larr, Iluua giirc; BehrarnEah hutbeyi srrasryla ijnce ALrbasi Lalifesi, 

selquklu sultaur lluhammed rapar ve Melik sencer adrna, sonra da kendi ismine 

okutma)n, a)'uca sencer'e yrlhk ikiytizellibin dinar vergi iidemeyi kabul 

etmigti. Bu suretle sencer selguklular'rn bir riiyasrnr gergekleqtirmiq oluyor 

ve ilk defa Gazne'de selguklu sultanr adrna hutbe okunmasrnr sa$hyord,u. 

sencer Gazne'de Iurk giin kalarak 6 Nisan lllT tarihinde bu qehird,en ay'rldr 

ve I:lorasan'a diindi.i. 

sultan Arslangih ise saltarrar rniicadclesinc dcv*r' cdebilmck igin Hindistan'a 

kagrnrg ve oradaki valisi Muhammeil-i Ebi Halim'den yard,rm alnugtr. 

o sencer'in Gazne'den ayrrldr$rnr duydu[u zama\, Hindistan'd.a 

topladrfr kuvvetler ile Behramgah'a hiicumetti. Behramgih ona kargr koyacak 

kuvvet ve kudrette de[ildi, bu sebeble BAmiyan kalesi'ne srfrnarak 

scncer'den yardrm istedi. sencer Beluarnglilr'r desteklcmek igin Belh qehrinden 

tckrar biiyiik bir ordu giinderdi (l1r?). Gazne'ye hakim olan Arslangih 

kardegi llehramqah'r yakalamak igin harekete gegti ise d.e, yar&ma 

gelen selguklu kuvvetleri iiniinde bir kez daha yenilgiye ufrayarak kagtr. 

selguklu kuvvetleri onu izleyerek yakaladrlar. Behramqih tince Arslanqah'r 

hapsetti, sonra scrbest b[aktr. Fakat Arslangih rahat d.urma-,q ve tahtr ele 

geqirmek igi. gizlice bazr gahgmalarda bulunmug olmarrd,rr, Behramgih 

bu durumu anlayarak Arslangih'r iildirttii (liyliil - Ukim lllB). 

Arslangah gayot cesur ve savagqr bir hi&iimdardr. Fakat talihin karilsrna 

senccr gibi ondan daha yetenekli bir gahsiyeti qrkartmasr, uzun niidtleL 

s.rlt*uat siirmcsiui cugcllerrriyti. 

SULTAN BEHRAM$AH B. III. MES'OD 

Behramg6h Gazneliler tahtrna geger gegmez, Arslanqih tarafta' oldufunu 

giirdiigiimiiz Hind.istan valigi Mu]rammed,i Ebfi Halim isyau ve


ona itaati reddetti. Bu haberler Gazne'ye ulagu$r zam a, BeluamgAh derhal 

hazrhk yaparak biiyi& bir oriluyla Hindistanoa gitti. O ll Ocak 1119 tarihinde 

Lahor'da yaprlan savagta Hind.istan valisini maglup ve esir ctti. Ancak 

BehramgAh, Muhammed'in muktedir ve tecrtbeli bir gahrs oldufituru 

aulayarak onun sugunu bafirgladr vc tekrar gliircvilc iadc cttili.tcn aollril 

Gazne'ye diindii. 

Sultan Behramrsihln Hindistan'dan ayrrlmasrndan sonra l\fuharnmed.i 

Iibfr llalim tckrar faaliycte geqti ve SevAlik (llutr l}:ncap) cyalctindcki 

Bhira yakrnrndaki Nagor'da bir kale yaptudr. O Arap, Fars, Afgan ve Tiirk 

Halaglarodan oluqan biiyiik bir ordu topladr. Muhammed'in isyankir tutumuyla 

ilgili haberler Gazne'ye ulaqmakta gecikmedi. Behramgih oubiu 

kigilik ath ordusuyla Hindistan'a yiiriidii, Indus'u gemilerle gegerek Multan'a 

ilerledi. Vali Muhammed ise Multau crvannda Kikyur denilen, genig 

bir gayrrhk ile gevrelenmiq, bir kiiyde orilugAh kurmug ve bu arazinin bir 

lasmrnr sular altrnda brrakmrgtr. Biiylece su altrnda kalan arazi onun Behramg6horn 

ordusuna hile yapabilece[i bir batakhk olclu. Sultan Behram,;ih 

orduounu savag diizenine koydu. Asi Muhammed Gazneli ordusunun merkezine 

hiicumetti. Ilk hiicumun hemen bagrncla Gazneli ordusu Muhammed'i 

ve onun iincii kuwetlerine kumanda eden o[ullanndan birkagrm ma$up 

ettiler. Ayrrca Muhammed'in bataklk yaparak Sultan'rn ordusunu t.uzap.a 

diigiinrrck iqin hnzrrladr[r arazi, anl bir frrtrnanrn patlamasr vc onun ordusunu 

bu yiine eiiriiklem.esi eonucu 6ei kuvvetlere mezar oldu. Muhamnrcd'in 

ordusunun biiyiik bir lusrur bu batakhk tarafrnd.an yutuldu. Sadece Sultan 

BehramgAh'a hizmet etmek isteyen Muhammed'in o$ullarrndan Ibrahim ve 

onun ahfadrnd.an olanlar bir zarar giirmeilen kagabilili. Muhammed ve onyedi 

o$lu savag meydamnda iililiiler (lff9). Sultan Behramqih bu 0sileri 

cezaland-rrdrktan sonra Hiiseyin b. Ibrahim Alevi adrud.aki bir qahsr Hindistan 

valisi tayin ederek Gazne'ye diindii. 

Sultan Behramgih lll9 yrhndan 1134 tarihine kadar sakin ve refah 

iginile bir galtanat eiirdii. Bu eon tarihten ronra Behramglh, lllB'de Selguklu 

sultanr olan Sencer'in itaatinden g&mrE ve daha iince iiilemeyi kararlagtudrfir 

ikiyiizellibin dinan iidememigti. Ayrrca Sultan Sencer'e onun halka 

kiitii davrandrfr ve mallanna el koydu[u biklirildi. Sultan Scnccr A[ustos 

- Iiyliil ll35 tarihinde Merv gehrinden harekete gegcrck Coznc'yc dofru 

ilerleili. Selqnklq ord.usu Biist gehrine ulaqtr[r zauran lug bastrrdr. Behramgih 

muhtemelen llgrn sett geqmesi sebebiyle Sultan Senceroiu gelebilecclini 

dtigiiuncmig ve savaq hazrrh[r yapmamrgtr. O Sultan Sencer'in Gazne crvarrna 

ulagtr[rnr haber alrnca korktu ve elgiler giindererek itaatsiz davrarugrndan 

dolayr iiziir diledi. Sultan Sencer huzuruna gelmesi gartryla onuu bu 

iste[ini kabul etmigti. Ancak BehramqAh, Sencer ile buluqmaktan korkarak 

maiyyeti ile birlikte Hindistan'a kagtr. O Sultan Senceroin kendisird cezalandrrmasrndan 

korkmugtu, Senc€r bu olaydan sonra higbir mukavemetle 

GAZNIiLILER DBVLETI TARIII1 89 

karqrla.;nraclan Gazne'ye girdi ve Rehramgih'rn biitiin hazinesine ve servetine 

cl koydu. Behrar*;ih rlintlistan'dan s"rrccr'" yazthlr 'rektur.rtla iiziir dilcdi 

vc liorktufu iqin huzuruna germetligini ifatlc etti. surtan sencer, I]chramgah,rn 

samimiyetinc i'aur*rq ve Gazueliler Devleti'niu idarcsi'i tekrar ona vermiqti. 

Iltiylccc llclrrarnqih ()azra'y

eo ERDOGAN MERqIL 

kagmaya gahqtr. Ancak Behramgih'rn suvarileri onlarr yakalayarak Gazne,ye 

getirdiler. Suri ve Veziri burada iikiiz (veya ege[e) bindirildiler ve aqafrlayrcr 

bir gekilde gehirde dolaqtrrrlarak halka teghir edildikten sonra asrldrlar 

(19 l\{ayrs 1149). 

Sryft:tldin Suri'uin yoklufu srrasrnda GOr'u idare cclcn kardcqi l]ahicddin 

SAm, onun idam edildi[ini iifrend.ifi zaman intikam alnrak maksadryla 

Gazne iizerine yiiriimek igin bir ordu topladr. Fakat o daha yolda iken gigek 

hastah$rna yakalanarak iildii. Onun yerine GOr tahtrna gegen kard.egi Alieddln 

Hiiseyin kardeglerinin intikamrnr almayr bir vazife bildi ve triiyiik bir 

ordu toplayarak Gazne'ye do$ru h.arekete gegti. Sultan Bchramqih onun 

niyctini iifrendigi zaman Gazne vc Ilindistan'dan biiyiik ordular toPladr vc 

TeginibAd (Bugiinkii Kandehar biilgesi)'a ilerled.i. Iki taraf ordularr Zcmindaver 

ovasrnda kargrlaqtrlar. Gfirlu piyailelerin kalkanlarrm birleqtirerck 

kendilerini koruyucu bir d.uvar meydaua getirmeleri takti$i, Gazneli ordusund.aki 

filler kargrsrnda bagarrh oldu. Ayrrca Harmil adrnr tagryan iki Gtrlu 

savaggr Gazneli ordusundaki filler ile dii$iiqiirken biiyiik kahramanhklar gdsterdiler. 

Gtrlular'rn hiicumu srrasrnda Behramqih'rn, asnn savagqrsr olarak 

vasrflandrrlan o#u Devletqah iildii. Bu olay Gazneli ord.usunun diizeninin 

bozulmasrna sebeb oldu. BehramqAh da bu biiyiik darbe kargrsrnda yerini 

muhafaza edemeyerek gekildi. Alaeddin Hiiseyin onu Gazne'ye kadar takip 

etti, Gaznc iiniindc yaprlan iiqiincii savag sonunda da yenilgiye ufrayan 

Behramgih igin llinilietan'a kaqmaktan bagka gare kalmamrqtr. 

Alaeddin Hiiseyin Gazne'yi hiicumla zabtetri, intikamr ise miithig oldu, 

gehri tahrib ederek halkr lcrhgtan gegirfi. Gazne yedi giin yefi gece atege 

verildi. (fl5f). Aldeddin Hiiseyin bu davranrgr sebebiyle tarihlerde ..Cihans0z 

- Diinyayr yakan" lakabryla anrlmrqtrr. Ancak o Gazne'yi elinde tutmaya 

gahgmadr. Qiinkii Biiyiik selguklu sultanr sencer onu Jratr tarafrndan tehdit 

etmekte idi. Bu sebeble Alaeddi' Grlroa gekildi ve bu diiniig srrasrnda cazo'eliler'in 

bnyiik merkezlerinden biri olan Biist gehri de onun gazabrna u$rad.r. 

Sultan Sencer'in Haziran ll52'de yaprlan savagta AlAeddin Hiiseyin'i 

maflup ve esir etmesi, Behramqih'a yeniden Gazne'ye sahip olmak firsatrnr 

verdi. O Hindistan'dan harekete gegerek tekrar Gazne'ye hahim oldu (1f52), 

Sultan Bchramgih bir miiddet daha hiikiim eiirdiikten sonra ll57 yh ba,sruda 

Gazne'de itldii. O Afil ve giizel ahlAkh bir hiikiimdardr. 

SULTAN HUSREV$AH 

Behramgih'rn iiliimiinden sonra yerine ollu Husrevgih Gazneli tahtma 

gegti. Bu srrada G0rlular Gazne Devleti'ni erl:rgtrrmaya devam efiyorlariL, 

Artrk Gtrlular Islam diinyasrnd.a iinemli bir kuwet haline gelmigler ve eiir'atle 

yiilselmeye baElamrglardr. Gergekten d,e Gazneli Devleti'uin giikmesi ve 

Sultan Sencer'in O$uzlar tarafrndan esir edilmesinin (1153-1157) sebep 

CAZNELILEIT DEVLETI TARII{I 9I 

oltlu[u karrgrkhk vc otoritc b.|lu[*, ]rorasan'd' Grirlularin hikimiyet 

sahalarrnr genigletmelerini kolaylaqtrrmrltr, G0rlular Biist, Zemindiver ve 

Teginibad .schirlerini Gazneliler'in elintlcn aldrlar. Ilusrevqah zayrf bir hiikiitrttllrrL, 

(lrirltrl.rr'rIr bu lraskrsrna dayananrayarnli Gaznc'yi tcrk ctt.i yc 

l,ahor'a 1:ckiltli. lluudan sonra Gazrrr:li hiikiimdarlan varhkl.rnnr ancuk 

Lahor'cla devarrr cttir.bildiler. Nitckirn Ilusrcvgih Lahor'da vcl'at etti (1160). 

O da Adil ve halkrua iyi davranan bir hiikiimdardr, hayar yapmay vc hayrr 

sahiblerini severd.i. 

SULTAN HUSREV IIELIK VE GAZNELI NTVlNTI'NIN SONU 

llrrsrcvr.iih'datr sotlra o$u llrrsrcv lVlclik Gazrlcliler Dcvlcti tuLtrua 

oturdu. onuu hiikimiyer sahasr I'r:nciib biilgcsi idi. llusrcv Mclik dc bu devredc 

Gaznclilr:r l)cvleti'ni yrkrlnaktan kurtaracak bir karaktr:rc sahip tlc[iltli. 

ller yr:rde Tiirk ve yerli emirler ona yiiz gevirerek ba[rmsrz hareket et'reye 

baglanrrglardr. o ise e$lence ve igki ig*rt:kh rueggul idi. Ote taraftan Gazne'ye 

hikirn olan Grirlu Gryiseddin }fuhamrned buraya Muizzeddin Muhammed.'i 

yerlegtinnigti. Muizzeddin Muharnmed li8ll2 tarihinde Lahor kaprlan dniinde 

gtiriindii ve }lusrev Melik'in o$lu Ivlelikqih'r esir alarak geri ddndii. Muhammed'in 

bu davrarugrndan ve kuvvetli bir kabile olan Hokarlarorn arazisine 

girerek Sialkot kalesini bir harekct iissii haline getirmesinclen sorra (Ir85), 

I{usrev lllclik birqeylcr yapmak gere[iui hissctti ve adr geqen kabile ile birle- 

,.crek Sialkot'u gcri ahnaya qahltr. l,'akat Carnmir liacasr'nrn llusrcv Mclik 

aleyhine dijnerek Gfrrlu M*hammed'in tarafrna gegmesio Husrev Melilc'in 

hareketinin bagarrsrzhkla sonuqlanmasrna sebep oldu. Itluhammed, ise tekxar 

Lahor iiniinde giiriindii ve bir hile ile Husrev Melik'i esir etti. Muizzed&n 

Muhammed bu suretle Lahor ve Pencib'a hikim olarak Gazneliler Devleti'ne 

sou vcrdi (t186). 

Talihsiz Gazneliler sultam ofluyla iince Gazne'ye, sonra da Gfirrular'rn 

baqkenti olan Fir0zkih'a gtitiiriildii. Bu srrada ikisi tle istemeyerek yola 

qrktrlar, Pegiver'e vardrklarr zaman. r;ehir hallu onlarr kargrlayrp afrrlad.rlar 

ve hayrr duada bulundular. Bu olay Gaznelil*" 1,.asgd4runrn hali sevildi$ini, 

halkrn onlara taraftar oldugunu giisteren bir igaretti. Giir hiikiimdan Grydsed.din 

lluharnmcd ise llusrev Melik'in Garcistan biilgcsintleki Balarvdn kalesine 

giitiiriiluresili ernrcrti. Ilusrev Mclik oglu lle}uarulirh ile beraber orada 

ijldiiriildii (1191). Bu surerle biiyiik Gazneliler Devleti'nin son temsilcisi de 

ortadan kaldrrrlmrg oldu. Bir kayreafrn ifadesiyle "Gazneli hiikiimdarlarr 

ahlak vc yagayglarr itibarryla en giizel hiikiimdarlardandlr. Ozc[ikle sultan 

Mahmiid'un ahlik ve yalayrgr gerk giizckli.". 

Bu Tiirk devletine $an ve qiihret sa[layan baghca tarihl gergek, kuzeyden 

gelen Tiirk kiitleleri vasrtasryla Hindistan'rn fethini sa$lamasr ve bu krtada 

Isl6m dininin yayrlmasrnda iinclerlik yapmrq ol*asryd.r.

s2 ERDoeAN MERqIL 

GAZNELILER DEVRI KULTUR VE IMAR FAALIYETLERI 

Kiiltiir : 

Gazneliler devri siyasl kudretin yanrsrra kiiltiir bakrrnurdan tla parlak 

gcgmirrtir. Sultan Mahm0d yiikaek bir edebiyat ter[iyesine sahibdi. Bu scircble 

o keDdi sarayurda devriu cn yiiksck kabiliyotl:rini toplauraya guhqrurg, 

qAirlere hiirmet ve eevgi giistermigti. Mahmdd. ayrrca komgu iilkelcrden de 

giirleri kendi iilkesine qafrrryord.u. Bu giirler arasrnda Tilrk asr]h Ferruh 

Sistani ve Menugehri Damgani'yi sayabiliriz. Sultan Mahm0d'un saralanda 

diirtyiiz q6irin butundufu gekilileki Devletqah'rn rivayetini miibala[ah olarak 

kabul edebilirsek de, Gazneliler dewinde eilebiyata verilen iinemi gdstermesi 

bakrmrndan dikkat gekicidir. Bu giirler iginde Escedi, Gazi'iri RAzi ve $eh' 

n6me yaztfl m€ihur Fird,evsi en iinde gelenler arasrnda idi. Bunlarrn bagruda 

devamh olarak efendiei ve iiteki saray mensuplanm iivmekle meggfil olan 

..Melikii'q-9u'ara" IJnsuri bulunuyordu. Sebiiktegin ve Mahmutl devrinin 

biiyiik edib, mektup ve vesikalag kaleme alma sanatrnda usta gahsiyet' 

lerd.en birisi d.e Ebu'l-Feth Busti idi. Sultan Mahmid ve Mes'td'un hizmetinde 

giirev yapanlardan biriai de Tiirkleri 6ven Tafzit el'E:nik'a16, sa'ir el'EcndiJ adlt 

J.""io-yu"ur. Ebu'l-'AlA Muhammetl b, Hassgl idi. Meghur tatihqi Ebfr Nasr 

Muhammed, Utbl de Sultan Mahmid'un hrrzmetincle galr$tl. O eeeri Kildb 

el - Yemini d.e Sebiiktegin ve Mahmtd devirlerini kaleme ahugtr' 

sultan Mahmtd ilim .ro marifet sahibi bir hiikiimd,ardr, muhtelif ilim 

dallannila onun adua egerler yazrldr. O gegitli iilkelerclen gelen bilginler ile 

huzurunda toplantrlar tertibler ve bilginlerin tartlgmalarma katrlrrdr' Sultan 

Mahmtil aym zamanda ortaga[rn en biiyiik ilml gahsiyetlerinden biri olan 

Tiirk asrlh Eb0 Reyhan el' Birtni (Beyruni)'yi de, HArezm'i iggAl etti[i 

zaman, Gazne'ye getirtti. Biiylece Birffni Hind,istan'a yaprlan Ga,zneli sefer' 

lerine katrl&. onun Hind.istanodaki temaslan, iiteLi inang ve adetler hakkrndaki 

arnrrsrz merakrylo Tohklku m6li't-Hinit gibi bnyiik bir eser meydana 

getirilmesine i-Lin verd.i. Nitekim Birfrnt sultan Mahmod igiu bir giirinile 

Eiiyle diyor : 

Gelelim Mahmfid'a, O benilen hic bir l0tfu eairgemedi; 

Beni bollufa ve mutlulufa kavugturdu; yanrlgrlarrma giiz yumdu' 

Birini'ye daha eonra sultan Mes'0d ve Mevdttl tla biiyiik d.e$er vererek inceleme 

ve ar&$trrmalarrna destek oltlular. Btrfrni eserlerinden eI' Kanun 

el - Mes'ttili'yi Sultan Mes'Od'a, Kitdbu'l'Ceoahir fi Ma'rifeti'I'Ctu6hir a'Jh 

eserini de Sultan Mevdudoa ithaf etmigti. Sultan Mahmttl yine Hirezm'den 

gelen ve hrristiyan bir bilgin olan Ebu'l'Ilayr ibn I{ammir'a da son derece 

faygr giistcrdi. Hirczm'deu gelen bilginlerclen biri de aynr zamanda giizel 

t""i* a" yapan Ebt Nssr Manstr lbn 'Irak idi' 

Sultan Mes'fid ,ila bilginlerin doetu olup, onlara pek gok ihsanlarda bulu' 

nur, ilgi ve yalulrk giieterirdi. Birqok bilgin gegitli ilim dallannda ouun 

arrrna eserrer kareme i#:-t' ;:T:::: b. Abdulrah ",-*".;: 

Mes'udi fi furii' el - Ilane.fiye adh eseri Sultan Meso0cl igiu yazmrqtr. Mes'dd 

qairl'ri dc biiyiik arrnafanlar ilc rniikatatlandrrth. Nitr:liinr o 21 Ilyliil l03l'ilc 

llanrazal llayrantronr Gazncorlt: kutlath, biiyiik bir kabul reslni ve eflence 

tr:rtilr t.ttirrli. l\lr.s'iirl lrrr srratl:r tL:vrilr;iirlerirrtlon [)nstrri'yc bitr tlinar, Zr:y' 

ncbi Al:vi'yo cllibin dirhcm vtrdi. O aym zamaudr haltat olup, giizcl yazr 

vazardr, 

Tarih yazrcrhfir bakrmrndan da Gazneliler delri parlak geqti. Utbl'den 

bareka, Zcynel- Ahbdr adh eserini Sultan Abdiirregitl'c sunan Gerdizi ve Sul' 

tan lVlcs'id devrili bize nakleclen Ebu'l-Fazl Beyhaki Tarih-i Mes'fiili adlt 

cscriyle Gaznclilcr devrinin iindc gelcn tarihgileri


geler' saraylar ve camiler yaptrrmrgtr. o halkrn yara.na da qargr, hiiprii, 

su yolu ve kemerleri inga ettirdi. Hatti bunlardan Gazne'nin kuzeyindeki 

"Bend-i Mahmudi" bugiine kadar varhfirm korumug ve k*llaurla gelmigtir. Bu 

suretle Gazneode geliqen Tiirk sanatr bir taraftan Selguklu sanatrna, iite 

taraftan da llindistan'daki Tiirk - Islim sanatrna temcl olmuqrur" Sultan 

Mahmid'un mimari eeerlerinden birisi so*.it eeferinden (1026) diinnqiin. 

den sonra Gazne'de yaptrrmrg oldufu o'Arug el - Feleko' cimiidir. Bu cimiin 

inqasrnda llindistan'dan getirilen krymetli a[aglar da kullamlmrgtrr. Sultan 

Mahmfrd, Irz. Ali dilesinden Ali b. Mr&si er-Rrzi ile Halife Hirfin er - Regid'in 

kabirlerinin bulundu$u Tus Eehrindeki tiirbeyi de yeniden giizel bir gekilde 

orrlrdr. lluray bobasr Scbiiktegin tahrip etmigti. Otc taraftan Tus halkr 

tiirbcyi ziynrct cdenlcri rahatsrz ediyordu. Sultan Mahm0cl halhu bu ziyal:tqilcri 

rahatsrz etmelerini engelledi. Mahmid, Hz. Ali'yi riiyasrnda giirmiigrii. 

Hz. Ali ona "Daha ne zamana kadar?" diye sordu. Sultan, Hz. Ali'nin bu 

tiirbeyi (Meghed) kastettifini anlamrq ve hemen onarrlmasrnr emretmigti. 

sultan Mahmfid devri mimari eserleri muhakkak ki, daha goktur. Bunlardan 

bir krsmr hilen yaprlmakta olan kazrlar ile ortaya grka'lmaya gahgrlmakta, 

diger bir krsmr ise sadece tarihi kayrtlar olarak kitablarda bulunmaktadrr. 

Nitekim onun ceyhun nehri iizerinde bir kiiprii yaptrrdrErnr ve bunun igin 

iki milyon altrn harcadrfrnr kaynaklardan iifreniyoruz. 

sultan Mes'td ise biiyiik bir mimari kabiliyete sahip olup, Gazne'tre 

yaptrrdlEr yeni bir sarayrn planrnr gizrnig ve ingasrna nezatet etti[i bu saray 

diirt yrltll tcrrramlnumrEtr. Yine o Gazne'de bir kiiprii y{rptrrrulttr. Frunsrz 

arkeologlar tarafindan aon lallarda yaprlan kazr ve aragtrrmalarda Biist'deki 

[,c".ker'i l]azar'da ortaya qrkarrlan bnyiik saray, Gaznclilcr'in bu tiir mimaridcki 

zcuginlik ve ihtigamrnr ortaya koymaktadrr. 

. sebiiktegin ve Mahmfid'un tiirbeleri bugiiuc kadar germigtir. sultan 

Ibrahim ve IIr. Mee'td'a ait old.ufu siiylenen tiirbe ve mezar raqlarr cla 

mevcutsa da, bunlarrn mimarl ve 6anat balamrndan iizellikleri yoktur. Ancak 

Gazneliler'in Tua vilisi Arslan Cazib'in tiirbesi ise geligmig bir mimari 

giistermektedir. Ay'ca sultan III. Mee'td ve Behramgah'a ait Gazneode 

bugiin dahi varh$rm koruyan iki minare Gazneliler devrinin dikkati geken 

yaprlarr arasrnda ycr almaktadrr. 

Gazneliler'in Tiirk - Ishm tarihindeki baghca rolii, Kuzey - Ilindistanr 

feth ederek Islim dinine Penciboda kuwetli bir dayanak noktasr ekle etmesi 

ve daha sonraki Hindietan fetihlerine bu euretle sa$lam bir zemin hazrrlamrg 

olmasrdrr. Ayrrca Gazneliler Hind di.inyasr kiiltiirii ile do$rudan dolruya 

temas kuranlar olarak tarihe gegmiqlcrdir. onlar Hinilistan krtasrnda lelim 

diniui. tohumlanur stmakla yrllar sonra Pakietan Devleti'nin kurulmusruda 

da birinci derecede etken olmuglardr. sultan Mahmfid ve Mesoid'un gahsiyetleri 

ise halhn zihinlerinde biiyiik miieliiman ve halk kahramanlarr olarak 

yerletsmigti. Mahm0d iae daha sonraki yiizyrllar iginde de lran edebiyatrnda 

mcahur bir gahrs, adalet ve insaf timsalilir-^hiikiimdar olarak yer slmrstrr. 

.{ 

ta 

r'd'l*ol 

: t-. r .i \ 

..4. 

l0 $ubat 

Nisan 

12 Ocak 

l3 liyliil 

26 Eyliil 

12 Kasrrn 

2 Kasrrn 

20 Nisan 

OAZNIiI-ILDII. DI,]V ItI OiTI IiIUi OLAYLAIT K RONOLf]JISJ 

96r 

962 

96:] 

90li 

96'r 

96s 

966 

97L 

97s 

977 

978 

986 

93 .F.kim 994 

22'lemrlawz 995 

A[ustos 997 

Mart 998 

16 Kasrnr 999 

Kasrm 

Arahk 

Uyliil 

999 

999 

1000 

1000 

1000 

Sirninil:r tarafrntlan Alptr,gin'in Horasan ordusu 

krturau

96 

27 $ubat 

Eyliil 

2r Eyliil 

27 Kasrm 

Nisan 

Ocak/$ubat 

Kasrm 

2I Arahk 

l0-ll Ekim 

24 Ekim 

Ekim 

Mayrs 

Mart - Nisan 

Eyliil 

Ocak 

3l Arahk 

Afustos 

Ekim 

Arahk 

Ekinr 

Kasrtrt 

ERDOdAT\ MERCIL 

l00l IemAiI cl-Muntasrr'rn Gaznelileroden Nasr'r yenmcsi 

ve HerAt'a gekilmefe mecbur etmesi 

1001 Sultan Mahm0d'un lkiuci Hind seferi isin Gazne'den 

harekete geqm€si 

l00I IsmAiI el - Muntasrr'ul Nigibfrr'a girmcsi. 

f001 Sultan Mahmdd'un Vayhand rAcisr CaypAl'r ma[lup 

etmesi 

1002 Sultan Mahrnffd'un Hindistan seferinden Gazne'ye 

diinmesi ve t'Gazi'o lakabrnr almasr 

1002 Gazneli Nasr'rn lemiil cl - Muntasrr'r maflup etmesi 

f002 Sultan Mahmiil'un Sietin'ilan gelen davet iizerine 

adr geqen bblgeye yiiriimesi 

f002 Sultan Mahmid'un Tik Kalesi'ni teslim almasr 

f003 Sultan Mahmffd'un bir isyan iizerine tekrar Sistan'a 

yiiriimesi 

1003 Sultan Mahmtd,'un Sietan'd,an aynlmasr 

1004 Sultan Mahmicl'uu Ugiincii Hind seferine grkmasr 

1005 Mahmfid'un Hind. seferinden Gazne'ye diinmesi 

1006 Sultan Mahmfid'un Diird,iincii Hind, Seferi igin 

Gazne'den hareketi 

f006 Karahanh Nasr'rn Sultan'rn yoklu$undan yararlanarak 

iki koldan Horasan'a kuwet giindermesi 

1006 Sultan Mahmfiil'un Karahanh kuvvetlerini Horagan'd.an 

uzaklagtumasr 

1008 Sultan Mahmid'un Beginci Hind geferi igin Gazne'den 

ayrrlmasr 

1008 Sultan Mahmtdoun Altrncr Hind seferi igin Gazne'den 

ayrrlmasr 

f009 Altrucr Hind seferi eonunda ele gegirilen hazinelerin 

Gazne'de halka giisterilmesi 

1009 Sultan Mahmfid'un Yedinci Hind seferinde Nariyan'a 

kargr yiiriimesi 

fOl0 Sultan Mahnfrdoun Sekizinci llind scferine qrkrnasr 

1011 Sultan Mahrniid'un Gfrr biilgesine sefere grkmasr 

I0ll Sultan Mahmird,'uu Kusdaroa gitrnesi ve biilgeyi 

itaat altrna almasr 

f0l2 Garcietin'rn Gazteli Dcvleti hudutlan igine alrnnaasr 

1013 Sultan Mahmfid.oun yeni bir Hind, eeferine grkmasrn 

fakat giddetli lug yiiziinden geri diinmesi 

Mart l014 

Temmuz/A[ustos 1014 

li)kim/Kasrm l0l4 

Murt f 015 

l0r5 

Mart 1016 

17 Mart l0f7 

3 Tcmmuz I017 

2? Eyliil l0l8 

20 Arahk 

6 Ocak 

Mayrs 

Eyliil/Ekim 

MartfNisan 

Mart/Nisan 

IIart/Nisal 

l0l8 

r019 

l0l9 

r0r9 

l0l9 

Ekim 1019 

1020 

1021 

t022 

t022 

1023 

1025 

1025 

GAZNELILER DEVLETI TARIHI 

Sultan'rn Dokuzuncu llind eeferinde Nandana'ya 

yiiriimesi 

Sultanorn }Iind seferinden Gazne'ye d,iiumesi 

Mahmiid'un Ouuncu llind scfcrinc Arkmasr 

Sultan'rn Onuncu }Iinil scfcrinden Gazne'ye diju. 

mesi 

On-birinci Hind seferi 

Onbirinci Hind seferinden Gazne'ye diiniilmesi 

Sultan lvlahm0d ile anlagrnasr iizerine Buharah 

Alptegin vc arkatlaqlarm.rn Hirezngih Me'min'u 

iildiirmeleri ve yetine Ebu'l - Fliris Muhammed'i 

gcAirmeleri 

Sultan Mahmid'un l{irczm c,rdusunu ma$lup ederek 

biilgenin bagkeuti Giirgcng'e girmesi 

Sultan Mahmtd'un Onikiuci Hitld seferi igin 

Gazne'den a1'rilmasr 

Sultan Mahm0d'un Kanavc Aehrine ulagmasr ve 

bir giintle burayn ahnasr. 

Sultan Mahm0d ile $arva rAcisr Candar RAy 

arasrndaki saval ve Sultan'rn galip gelmesi 

Sultan Mahmtd'un Belh civarrnda Karahanh- 

Ian maflup etmesi, Ytsuf Kadrr Hiin'rn Mahm0d 

ile anlagmasr. 

Sultan Mahmid'un Afgaular iizerine eeferi 

Sultan Mahm0d'un Oniigiincii Hind seferine grk-asr 

Sultan Mahmtd'un Ananclpdl'rn oflu TriloganpAI'r 

ma[lup etmesi 

Sultan Mahmirtloun Afgaular iizeriue lkinci seferi 

Sultan'rn Ond.iirtlii.neii Hincl seferine glkmasr 

Ondtirdiincii Hind. seferinden Gazue'ye ddniilmesi. 

Sultan Mahmridoun OnbcEinci llind scfcri igin 

Gazue'deu han:ketc gegmesi 

Sultan Mahrnird'uu OnLr,,'iuci llind scferindcn 

Gazneoye dijnurcsi 

Sultan llahmritl ve Y0suf Kadrr Hiu'rn Scmerkand 

ctvannda bulugmasr 

Sultan MahmOil'uu Selguklu Arslan Yabgu'yu 

bir ldle ile tutuklamasr 

F.7

98 

l8 Ekirn 

6 Ocak 

8 Ocak 

2 Nisan 

Kasrm/Arahk 

Mart 

Ilaziran 

26 Mayrs 

Ocak 

30 Nisan 

26 Mays 

16 liyliil 

4 Ekim 

1l Ekim 

Nisan/Mayrs 

3 llaziran 

l7 A[ustos 

ERDOcAN MERcIL 

f025 Onaltrncr Hind scferi igin Sultan'rn Gazne'den hareketi 

f026 Sultan Mahmdd ve ordusunun Somnitoa ulagmasr 

1026 Gaznelilcr tarafrndan Somnit'rn zabtr 

1026 Sultan'ur Hind seferinden Gazne'ye diinmesi 

1026 Abbasi Halifesi Kadir BillAh'rn Sultan Mahmid'u 

tcbrik etrncsi ve lakap giindcrnresi 

1027 Sultan lVlahmtdoun Catlar'a karqr Onyedinci llind 

seferine grkmasr 

1027 Sultau Mahmfrd'un On1'edinci Hind sc'ferinden 

Gazne'ye dijnmesi 

f02B Sultan Mahmtd'un gikAyetler iizerine Tiirkmen' 

ler'e karqr harekete gegmesi 

1029 Sultan Mahmdd'un diigmanca bir tavrr takrnan 

Ziyariler'den Menugehr'i itaat altrna almasr 

1029 Sultan Mahmfrd'un Biiveyhiler idaresindeki Rey 

gehrine girmesi 

1029 ZiyAriler'den Menugehr'in iiliimii, yerine geqen 

o$lu AntgirvAn'rn Gazneliler'e para iidemesi 

I030 Gazneliler'in Isfahan'r zabtr 

1030 Sultan Mahmtd'un Gazne'de iiliimii, 

Muhammed'in sultan ilau edilmcsi 

1030 Mcs'frd'uu babasrmn iiliirn haberiui 

yerine o$u 

almasr 

1030 Mes'id'un Gazneoye y,iiriime[e karar vererek Nigibffr'dan 

ayrrlmasr 

1030 Muhammed'in sultanhktan uzaklaEtrnlarak hapsedilmesi 

1030 HerAt'da bulunan Mes'ffd'a sultan oldu[unun 

bildirilmesi 

1031 Bir Gazneli ordueunun KirmAn'a giinderilmesi 

f03l Sultan Mcs'ffd'un Gazncoyc ulrgmasr vc mcrasirnle 

karqrlanmasr 

1031 Hindistan'a kumandan tayin edilen Ahmetl Yrnaltegin'in 

adr gegen biilgeye harcketi 

1032 llArezmqih Altuntaq idaresindeki Gazneli ordusuyla 

Karahanh AIi Tegin arasrndaki Debfrsiye 

savagr 

1032 Arslan Yabgu'nun KalincAr Kalesi'nde iiliimii 

3l Arahk 

6 l{aziran 

29 Temrnuz 

Ekirn 

Aralrk 

25 Ocak 

18 Nisan 

19 Mayrs 

20 Haziran 

? Ekirn 

13 Ocak 

6 Ekim 

31 Arahk 

ll $ubat 

$ubat 

Mayrs 

Llaziran 

6 Ekirn 

oAZNBLILIIIR r)livr,ETl't',\rr t lt I 

1032 Vczir Ahrnr:tl .:l - M.ryrrrt:ntli'nin iiliirnii 

1033 Ahrnccl Abdiissanrctl'in vczir tayin cdilmesi 

f033 llcy'den gelcn bir rnektul)da Gazrr.e ordusundaki 

Tiirkmcnler'in harckctc gcqtiginin Sultan Mes'Od'a 

biklirilrrresi 

1034 Sultan Mes'frdoun HirezmqiL llirun, Ali Tegin ve 

Sr:lguklular'rn ittifak yaptr!rur iifrcnrnesi 

1034 Gazuelilcr'in Kirmin'daki hikimiyetlerininsona 

e rmtlsi 

1034 Isyan edcu Ahmed Yrnaltr.'gin'in dldiiriilmesi vc 

kcsik bagrnrn Sultarr lles'frd'a giiudcrilnesi 

1034 Tiirkrucllcri tuliip ctl:n (jaznt:li ktrurandarr l{acib 

.Beytcgin'in iiliirnii 

1035 Sultan }Ics'ird'uu DihistAn ve TaberistAn seferi 

iqin Nigibtr'dan aynhuasr 

1035 Gazneliler'in hazrladrfir suikast sonucu HArezmqih 

}Iirun'un iiliimii 

1035 Sultan }Ies'td Ciircanoa ulaqtr$r zaman; Selquklular'rn 

istcklerini bildiren Suri'nin mektuburuu 

gelmesi 

f035 Selguklular'rn Gazneli ordusunu NesA'da a$r bir 

yenilgiye ufratmasr 

1036 Sultan Mes'fid'un Selquklular'a kargr ald,r[r kararlarr 

tatbik etmck iqin Gazneoden aynlmasr 

f 036 Aliiiddevlc'nin Isfahan'r iktii suretiyle Sultan 

Mes'0d'dan almasr 

1037 Horasan'dan Sultan Mes'0d'a gelen mektublarda 

Tiirkmenlcr'in muhtelif yerlere akrnlar yaptrklarrnrn 

bildirilmesi 

1037 Mes'ffd'un Hansi Kalesi'ne gitmek iizere Gazne'den 

ayrrlmasr 

1037 Gazneli ordusunun Hansi Kalesioni zabtr. 

f03B Sultan l\fes'ffd'un Hansi seferinden Gazne'ye diinrnegi 

1038 Gaznelilcr'in batrdaki hikirniyetlerinin sona ermcsi 

f 038 Gazneli ordusunun 'l'alhib'da Selguklular'a yenilmesi 

1038 Nigirbtr'da hutbenin Selguklu Tu$rul Bey adrna 

okunmasr 

1038 Sultan Mes'fid'un ellibin kigilik bir orduyla Gazneoden 

aynlmasr

100 

26 Ekim 

25 Ocak 

6 Nisan 

27 Haziran 

Afustos 

9 Kaerm 

16 $ubat 

14 Maps 

17 Mayrs 

22 Mayrs 

24 Ilfayrs 

2l Haziran 

22 Eyliil 

1l Ekim 

15 Kasrm 

2l Arahk 

l7 Ocak 

8 Nisan 

28 Nisan 

20 lllart 

ERDOGAN MERqIL 

1038 Bagkumandan Ali Diye'nin Karahanh Biiritegin 

iizerine giinilerilmesi 

1039 Sultan Mes'id'un Biiritegin'i takipten vazgeqerek 

Trrmizoe ulaqmasr 

f039 Ulya-Abid savagrmn baglamasr, Mes'id idaresindeki 

Gazneli kuwetlerin Tiirk-enleri ma$lup etmesi 

f039 Serahs giiliindeki savagta Sultan Mes'0d'un Sel. 

guklulan ma$up etmeei 

1039 Gazneli ordusunun Selguklular ile yaprlan gegici 

bangtan sonra Her6t'a ulagmasr 

1039 Sultan Mes'rid'un NigAbfir'u ele gegirmek i

102 

ll Ocak ll19 

I 119 

1134 

AfustoslEyliil ll35 

1148 

Eyliil/Ekim 

19 Mayrs 

,4 lIaziran 

r148 

IL49 

I 151 

I 152 

1152 

r r57 

1160 

1r8r/82 

r186 

I t9I 


llehramrgAh',rn Lahor'da yaprlan savagta Hinfistan'rn 

isi valisini ma$up etmesi 

llehramrsih'rn 6si Hindistan valisini ikinci kez 

maflup etmesi, isi vali ve o[ullanmn s&vali 

meydamnda iilmesi. 

Behrarnqih'rn Sultan Sencer'e yrlhk vergiyi iidememesi 

Sultan Seucer'in Gazne'ye yiirii.mesi 

Gtrlu Kutbeddin Muhammed'in Sultan Behramqih'rn 

yanrna kagmasr ve Gazne'de iiliimii 

Gfrrlular'rn Gazne'yi ele gegirmesi, BehramgAh'rn 

adr gegen gehirden aynlmasr 

BehramqAh'rn tekrar Gazne'ye hikim olmasr 

Gfirlu Aldeddin Hiiseyin'in Gazne'yi zaptederek 

ateqe vermesi 

Sultan Senccr'in AlAeddin Hiiseyin'i maflup ve 

esir etmesi 

BelrramqAhorn yeniden Gazne'ye hAkim olmasr 

Sultan llehramgih'rn iiliimii ve yerine o$u IIusrevgAh'rn 

ge

l0.l BIBI.IYO(;RAFYA 

Kiipriilii M. Fuad., Bizans trIiiesseselerinin Osmanh Miiesseselerine 'l'esiri, 

Istanbul 1981. 

Kufrah, Kaerm, 'oGazneliler ue Selquklular ileorinin tezkir nruhiti", IV, Tiirk 

Tarih Kongresi. Kongreye sunulan Tebligler, Ankara 1952, s. 261- 

282. 

Kdymen, M.A., Biiyiik Selguhlu Intparatorlu(u Tarihi, I, KuruluS Deuri, 

Ankara 1979. 

Tu$rul Bey ae Zamanr., Istanbul 19?6. 

-, 

-, 

-, 

Alp Arslan ae Zamant,Istanbul 19?2. 

Biiyiik Selguklu Imparatorlu$u Tarihi, II, Ikinci Imparatorluk 

Deari, Ankara 19842. 

Merqil, E., "Gaznelileroin Kirman HAkimiyeti (1031-1034)", Tarih Dergisi, 

sayr: 24, Istanbul l9?0. 

"Sebiiktegin'in Pendnimesi" lsldnr Tetkikleri Enstitiisti Dergisi, 

cild V, cid,z : l-2, Istanbul l9?5. 

Kirman Selguklulart, Ankara 1989s. 

"Simcfrriler lY'', Belleten sayr: 195, Ankara 1986. 

"Simcririler Y", Tarih Enstitiisii Dergisi", Sayr : XIII, Istanbul 

1987. 

Suhan Gazneli Mahmil{ Ankara 1987. 

ZiyAriler mad,.,IA, 

Mirhond, Tarih-i Raazat ns . Salh, IV, Tahran ve Kum h9. 1338-9. 

-r Muhammed Nazrm, The Life and Times of Suhdn Mahmrtd of Ghazna, Cambridge 

1931. 

IsmAil b. Sebiktegin matl., IA. 

Muhammed (8. Mahmfid) mad., .tl. 

Mes'od mad., IA, 

Mevdrid mad.., IA. 

-, --r NizAmii'l-Miilk, Siyerii'l-Miilfik Veya Siyaset-ndme (trk. trc. M. A. Kiiymen), 

Ankara 1976. 

Pritsak, O., Karahanhlar mad., .1r4. 

RAvendi, Rdhat - Us - Suilfir Ve Ayet - Us - Siirir (trk. trc. A. Ateq), I-II, 

Ankara 1957-f960. 

Sadrr:ddin el - Huseyni, Ahbdr iid - Deulec is - Selcukiye, (trk. terc. N. Lugal), 

Ankara 1943. 

Saynlr, A., "Ibn Sina'da Astronomi ve Astroloji", Ibn SinA Do[umunun Bi- 

ninti Yr.h, Armo{ant (Derleyen A. Sayrh), Ankara 1984, s. 16l-201. 

"Dof,umunun 1000'inci Yrhnda Beyrunl", Beyruni'ye Armalan, 

Ankara 1974, s. 1.40. 

Spuler, Ghaznavidg mad., -81.2 

-, Siimer, F., O$uzlar (Tiirkmenler) Tarihleri - Boy - Tegkilatt, - Destanlan, Llokara 

19722. 

BIBLIYOGITA!'YA 

$elrankarci, Llecnr6'el-Ensdb, Yeniciimi Ktb. no. 909. 

Togan, 2.Y., Untunti I'iirh 'I'arihine Girip, istanbul 19?02. 

Yakubovsky, A. Y., "Gazncli lllahrnut, Gaznr: I)evlrtinin Mcn;t:i vt: Karakteri 

l\leselesiue Dair" Ulkij XI"cmuosr, sayr : 72, 73, i5, 76. 

Yrnartq, Dt. lI., Qafirr Bcy rnad., .ll. 

105

.ido I 

'!l 

i=l 

vl I 

h.g I 

u)bo I ol 

E1 I 

;rr-l 

?B I 

el 

a4 I 

(t) I 

=l EI 

NI 

(6l 

rx I 

v 

.t! 

E 

a 

6.i 

{ 

t. 

ht- 

5y 

QT 

; 'c< 

\{ 

-J 

\ti 

, -t 

' "/'9.-t' ..-:;f 

'j--: 5 

\iB 

\ q 

\v 

!_ v.z 

F.E 

-Y 

:E. 

Abbas b. $ie (Gurlu): 85 

Abbirui Dcvleti : 4? 

Abbisi Hildfeti (Halifeli[i): l, 57 

AbdullAh b. TAhir : 5 

Abdullih b. Uzeyr: l0-ll 

Abdurrahman b. Muhammed (Gazneli) :?8 

Abdurrahman Hik : 50 

Abdiihziz h. Abdulllh : 5 

AbdiilLaliL (lrnam) : 85 

AbdiilLeritr b. Hevizin el-Kugeyri : 93 

Abdiilmelik b. NOh : 2-3 

II. Abdiilmelik b. NOh : l5-16, 95 

Abdiirruhirn b. Muhanrrned (Gazneli) : ?8 

Abdiirrcaid b. MahnrOd (Grzneli) : ?6, ?8, 

8l-83, 93, 101 

Abdiirrezzak (Vezir) : 8l 

Acmer : 19 

Acudhan Kaleei: 84, l0l 

Afgan Tiirkietinr : 40 

Afganistan: 4-5, 39, 80, 84-85 

Afganistan Devleti: I 

Afganlar: 9, 21, 32, 45, 88-89, 9? 

Agra : 23 

AhengerAn: 39 

Ahmed (Karahanh) : 33 

Ahmed b. Abdiisramed (Gazncli vcziri) : 

s8-62, 64-69, 7t-72, 7 s-78, 99 

Ahmed b. Ali N0gtegin (kumandan) : 56, 6l 

Ahrned b. Hasan el-Mcymendi (vezir) : 43, 

50, 55, 57, 59, 99 

Ahmed b. lsmiiil : I 

Abrned b. Yrnal-Tegin: 28. 57. 59, 61, 

98-99 

Aliedrlin Iliiucyin (Gurlu): 89-90, 102 

AlAiiddcvle Ali (Bavendi) : 86 

Aliiiddevlb Muhammed b. DiigmcnziyAr 

(Kakuyi): 38, 52, 59, 65, 99 

Hz. Ali: 94 

Ali b. ll-Arslan (Karib) ; 43-45, 5l-52, 54 

Ali b. I. Mernud (Gazneli) : 8f , l0l 

Ali b, Mrisi er.nrza : 94 

Ali Diye (kumarrdan): 52, 65, 67, 69, 73, 

?6, 100 

DIZIN 

Ali Tegin (Karahanh): 34-36, 53, 58-60. 

70, 98*99 

Ali Tegin-ogullarr: 60, 64, 65, 72 

Alp Arslan (Selguklu): 80, 83-84, l0l 

Alptegin (Gazneli) : l-7, 12, 95 

Alptegin (Buharah) z 37, 91 

Altr : 69 

Altuntak Hicib : ?6-?? 

Altuutas (Ilirezmgih) : 29, 37, 39-40, 53- 

55, 58-60, ?2, 98 

Altuntag (Hlcib) : ?6 

Amiil : 30, 63, ?3 

Anandp6l : 17-19, 22 

Andhuy: 62 

Anhalvirg: 26 

AnirgirvAn (Ziyiri): 41, 98 

Araplar: l, 5, 31, 48, 88 

Arcan (RAci): 25 

Arslan Balu : 30 

Arslan Cizib : 15, 3I-32, 38-41, 94 

Arslan HAn (Karahanh) : 64 

Arelarr lsriil (Yabgu): 30, 35, 37-38,97-98 

I. ArslangAh (Kirmin Selgulclu hiiknm. 

darr): 86 

ArslangAh b. III. Mcg'ud (Gazneli) I 86-8?, 

l0l 

Asrgtegin Gazi : 53, 56 

Ayaz t 52 

Ayniiddevlc Muhammcd (Korahanh) : 68 

Azerbaycan: 38, 49 

Baf,dut: 4?-48, 53, 58 

Buhicddin Sirn (Gurlu): 89-90 

llulririiddevle DbO Nur t-irr0'z l 42 

BalarvAn Kalesi : 9l 

Balasagun: 36 

Balhan Dallan: 38, 53, 59 

BimiyAn : 4, 10, 87 

Baran (Bulendgehr): 23 

Bari: 23-24 

Barshan boyu: 7 

Batrniler : 44 

Bavcndilcr : 86

ll2 

DIZIN 

Biverd: 15' 38' 66' ?l-74 

Baytiiz : I 

Beci Riy: l?-18 

Bedahgan: 5 

Begtiiziin : I' l4-15 

Behram Cubin: I 

Behramqih b. Husrev Melik (Gazneli) : 

9I 

BehramgAh b. III' Mes'ud (Gazneli) : 86- 

90, 93-94, l0l-102 

Belh: l-3, 10-12, 14-15, 3l-32' 3!r-36' 

49, 51, 54-58, 60, 64-65' 6?' 69-?0' 

76-77, 8$, 8?, 100-10I 

BelucistAn: 5, t8, 40' 45 

Beluc(lar): 44 

Benares : 6l 

Berkdiz Kalesi : 76 

Beyhak: 53 

Beytegin : 62,99 

Beyto[dr t 63, 75-16 

Bhitiya: l?-18 

Bhimpil: 21, 23 

Bhira : 88 

Biciyapil (Rncd): 23 

Bilgetegin (Gazneli): 6-7, 95 

Bilgetegin (kumandan) : 35' 60 

Bistam : 3l 

Biiritegin (Gazneli): 6-?' 95 

Biiritegin (Karahenh): 68-70' 72' 100 

Brahmanpal : 19 

Bu[ro Han Muhammed (Karahanh) : 66 

Bulracuk: 10-12' 16 

Buhuru: l-3, 6-?, 9-ll' 14-16' 29-32' 34- 

3s,53,58,95 

Buka : 38, 53, 5? 

Biist: 4-5, 7-8, 13-14, 22,39, 42, 62, 64- 

66, ?9, 81, 83, 85-88' 90-91' 94-95 

Biiveyhi Devleti: 10, 57 

Biiveyhiler : 12-43,45' 6f-62' 98 

Ca'fer Tegin: 30' 32 

Cammfr RAcisr : 9l 

Candar RiY (Rici): 23' 9? 

Catlar : 2?-28' 6l' 98 

Cay DibaY : 6? 

Caypal : 8-9, 14, l?' f9' 96 

Ceyhun Nehri: 3, l0-ll, 30-32, 34' 38' 

69-?0, ?2, 80' 94 

Chelum: 2l 

CibAl: 43, 5l' 65 

Cuk Kara Beckem b. Kara Arslan : ? 

Cumme Nehri : 23 

COzcanan z 12, 64 

Ciircin: 15, 30, 41, 43-44,62-63' 99 

CiircanLlar : 62 

Ciistsni Hanedanr : 44 

CiizcAn; 9, 29, 59, 69 

Qa[aniydn : 35,60, 64,70 

Qaln Bcy: 60, 64, 69-?3' 76-??' 80-81, 

83-84 

Qavhanlar: 6? 

Qifilkent I 84 

Qin: 32' 50 

Dimelan: 65, 74 

Dandsnakan Kaleei : ?5 

DAIA b. Kab0s: 15' 4l 

Debusiye: 3l' 58 

Dethi: 19, 22-23' 67 

DelvAds : 26 

Deri : 22 

Deri Dun : 85 

DevletgAh: 92 

Devletgih b. Behramgih (Gazneli) : 90 

Deylemli: 2l' 41, 43' 56 

Dihietin t 38. 62' 64, 99 

Dunpur (CelAhbAd): ?8 

Ebher: 44 

Ebiverd: 38 

Ebn Abdultih MAh'r0Y : 3l 

EbO AbdullAh Muhammed b' KerrArn : 46 

Ebn AbdullAh et-Ta'i : 29 

Ebi Abdurahman es-Siilerri : 93 

Ebn Ali (Gurlu): 39 

Ebfi Ati Haean b' Muhammed : bk' Hasenek 

Ebd AIi el'Haean b. Muhammed el'Dakkak: 

93 

Ebn Ali llyis : l5 

Ebt Ali K0tval : 80 

Ebt Ali Simc0ri: 9-ll' 14' 95 

Ebi Bckr AbdullAh : 29 

EbO Bekr HuaaYri I 36 

Eb0 Bekr Kuhistani : 47 

EbO Bekr Levik: 4, 6' 95 

Ebfi Bekr Muhammed b' lshak t 46-47 

Ebrl Ca'fer : 5 

EbO Dulef : 44 

EbO Hqfs (Saffuri) : 29 

Ebfr lshrk lbrirlrirn (Oar.ncli) : 5-?' 95 

Ebfi lshuk lbrihirn b. l. Nasr (Karahanh) 

68,8l 

Dbri Kilicir (Biiveyhi) : 56 

Etri Kilicir (Ciircau hikinri) : 62' 72 

Ebi Kirlicir (iergtsP (Knknyi) : 8l 

EbO Mansfrr Arslan Hin : 33-34 

Ebi Mansrir Muhaurnred b. Abdiirrezak : 

2-3 

Ebi Munsir Yfrsuf b. lshak : 2 

EbO Muhamnred el'llel'ami : 2-3 

Eb0 Muhanrn*tl en'Nisrhi : 48' 93 

libt Nrsr : ?9 

Ebfr Nqsr Munstr lbn 'lrak : 92 

Ilbir Nusr Migkarr : 59, 64 

Ebri Nasr Muhammed b. Esed : 40 

Ebi Nasr el-Utbi : 40. 92-93 

Iibfr Nasr Zevzeti : 7l 

Ebi Reyhin el-Birini : 92 

Ebfi Sadrk: 66 

Ebn Su'id Bekr b. Milik : 2 

Ebn Su'id b. Muharntned et-Ti'i : 42-43 

Ebn Sehl Hamduy: 65' 72-73 

Ebu'l-Abbds Me'min : 36-3?, 97 

Ebu'l-'AlA Muhanrmed b. Hassirl : 92 

Ebu'l-Fuzl r '19, 82' 86, 100 

Ebu'l-Fszl Beyhaki (Tarihqi): 82' 84' 93 

Ebu'l-Ferec R0ni : 93 

Iibu'l-Feth Busti: 92 

!,bu'l-levAris : 42-43 

llbu'l-Irutrlh Dirvud : l8-19, 2l 

Ebu'!Iliris: l2 

Ebu'l-llirris Jtluhamrned b. Ali (HArezrngAh) : 

37, 97 

Ebu'l-Hasan : 3l 

Ebu'l-Hasan Ali b. Ahmed el-Harakani : 

93 

Ebu'l-Hasan el-Meni'i : 40 

Ebu'l-IIasan $irazi (Kadr) : 6l 

Ebu'l-Heyr lbn Harnmir : 92 

Ebu'l-Kasrm (Simc0ri): ll' l5' 30 

Ebu'l-Kasrru .irli b. Abdullih el-Giirgani : 93 

Irbu'l-lltu'usker : 46, 5'1-55 

Uftalitler (Akhunlur): 5 

Emeviler : 5 

lirk Kalesi : 29 

Ertag : ?9-80, l0I 

Ertegin HAcib : ?8 

DIZIN 

Eryaruk : 55- 56 

l)scedi ($iir) : 92 

Esteribird : 63 

Eg'as b. Muhanrnred : 3 

ll3 

Fahr iid-Devle : l0 

tsaikii'l-Hassa: 1, 6, 9-ll' l4-15' 95 

Farigtrn b. Muhammed : 3l 

Fars Biilgesi : 42 

Faryab: 67, 69 

l'atrmi Halifeleri : 4? 

Felek0'l-Me'rli Mendgehr : 41. 98 

Ferive: 37-38. 63:64. 66, ?l 

l'erhat b. Merdavic : 65 

Ferruh Sistani ($Air): 92 

Ferruhzid b. Mes'ud (Gazneli): 82-83, 

r0l 

FethibAd: 78 

Feyd Biilgesi : 48 

Filistin : 4? 

F'irdevsi : 92-93 

FirOzkfrh: 89, 9l 

Ganda (Rici): 24-26 

Ganj Nehri: 23, 85 

GarcistAn: 9-10, 39-40' 76' 9l' 96 

Gazd'iri ($air) : 92 

Gazne : 1., 4-9. ll-14' f6-23' 25-30, 32* 

37, 3942, 44-46, 49-54, 56-57, 60- 

62. 64-67, 72, ?6-81, 83-102 

Gazne Kalesi: 9, l3-I4' 56, 82 

Gazneliler : l, 5' 7-9' 12-14, 17, 20-21,25, 

21, 29, 32-33, 36, 39, 4I-44, 46, 5I- 

52, 56, 59, 6l-62, 64-68, 70.-11, 74- 

75, ?8*80, 82-84, 87, 89-96, 98-l0r 

Guzneliler Devleti: l' 't-5' 9' ll' 14, 16' 

28, 35, 40, 49-50, 53-55, 5?-58, 61, 

63-65, 69, ?3, 78-80, 82, 85, 89-91, 

102 

Gerdiz Kalesi : 6, 29, 56 

Gerdizi: 93 

Germsir : 86 

GryAseddin Muhammed (Gurlu) : 9l 

Giri Kalesi : ?7, 100 

Giiktag : 38, 53, 5? 

Gtr Biilgcsi: 8, 10, 14, 22, 39' 54' 56, 76' 

85, 89-90, 96 

Gfrr Devleti : 89 

Girlular : 39, 89-9I, 102 

Curei {Ka}csi) : 8' ?l 

F,8

l14 

Giirgan : l0 

Giirgenq: 37, 60, 9? 

Gvaliyor: 19, 25 

Hab0gin: 73 

Hafif : 27 

el-HAkim (Faurni Halifcoi) : 46 

Halaqlar : l, 5-6, 9i 32, 88-89 

Halef b. Ahmcd: 13. 16-17, 28-29 

Halefibid : 29 

Hamun Gtilii: 5 

Hsnei Kalesi: 66-67, 80. 99 

Ilardat (R'icfi) : 23 

HArezm : 22, 36-37, 49, 54, 58-62, 68, ?3, 

92 

HArezmliler : 37 

Harmil : 90 

Harun (HArezmgAh): 59-60, 99 

HArin cr-Regid : 94 

Hasan: ll 

Hasenek: 4?-48, 55 

Helmend vadiei : 39 

Hemeddn: 44, 59, 8l 

Herdt: 9-10, 12, 14-15, 30, 39-40, 50, 54- 

55, 59, 62, 64-66, 68, ?l-73, 80, 82, 

84, 93, 95-96, 98, 100 

Huhiz : 83 

Hrtay : 50 

Hind: 16-28, 33, 40, 95-98 

Hind Ol.yenuau : 49 

Hindikug l)a[lan : 84 

Hindiatsn: l, 3-5, 8-9. f6, 18-22,24, 26, 

32-35, 37, 41, 43-46, 48-49, 51, 55, 

s?, 59, 61, 6647, 72, 76-71, 80, 82- 

85, 87-92, 94, 96, 100-102 

Hindliler (Hind0lar) : 8-9. l?, 19-22, 26- 

27, 32, 47,61, 69, ?7, 80, 82 

HindugAhi: 4, 14, l? 

Hokar (Kaykar) Kabileei : 20, 9l 

Horasan: l, 2, 3, 5, 10, 12, l4-f5, 19-20, 

30-34, 38-40. 43, 45--48, 51, 53, 60- 

67. ?3. 80. 82-83, 8?.88, 91, 96, 99 

Hulm Geqiti : 3-4, 95 

Humartag : 54, 59 

Hupyan: ?7 

Hurrey-i Huttali : 36-3? 

Huerev Melik b, HusrcvgAh (Gazneli) : 

91,102 

HusrcvgAb b. BehramgAh (Gazneli): 90- 

9r, 93, 102 

DIZIN 

HuttAl : 35, 53, 58 

Huttelan: 59-60, 69 

HuzistAn : 65 

Hiiecyin : 12 

Hiieeyin b, lbrAhim Alevi : 88 

HvAbin : 39 

Irak: 44, 48, 52, 65 

Irak-r Acem: 66 

Irfahan : 38. 44-45, 5l-52, 59, 65, gI, 94, 

98-99 

Isrk-Gitl : ? 

lbn Buheyc: 3l 

lbn sina: 6s 

lbn ul-Esir : 8, Sl 

II. lbrehlm b. IL Mcrzubin: 44 

lbrahim b. Mes'ud (Gazneti): 82-BS, 93- 

94 

Ibrehi- b. Muhammed: 88 

lbrahim b. Naer: bk. Ebi lehsk 

lbrAhim Yrnal: 68 

lndua (Sind) Nehri: 18-19, 2?-28, 45, 88 

Iran 15 

laA (Mckrin Emiri) : 46, 54-55 

lefizAr : 84 

'lgmiil (Gazncli): 12-13, 16, 95 

IrmAil (HArczmgAh) : 61, ?2 

lamiil b. NOh (cl-Muntasrr): l?, 29-31, 

9S-96 

Ispehbed Kaleei: 16 

Kabe I 47 

KAbil: l, 4-5, 17, 45, 67, 85 

Kibil VAdisi : I 

Kibul Nehri : 78 

KAbul $ihlar: 4-6 

Kabte b, Vugmgir : 4l 

Kadr Sa'id : 46 

el-Kadir Bileh (Halife) t 16, 22. 27, JJ, 

42, 46-48,53, 57. 9s. 98 

KifirirtArr : 45 

Kaim bi-EmrillAh (Halife) : 57-58 

Kik0yilcr Hanedam: 38, 44, 8l 

KAlincir Kalcsi: 19, 23, 25,35, 55, 98 

Kansvc: 19, 22-24, 45, 97 

Kangra Kalesi : 82 

Karahanhlar : l0-ll, 15-16, 19-20, 22, 

30-37, 40, 46-47, 50, 55-56, 60, 64, 

66. 84. 97 

Karategirr : .1 

Karluklar : ? 

Karmqtiler : 19, 21, 27, 48 

Kagfir : 33, 50, 55 56 

Katar Ovasr : 32 

Kuthiiviir Yunnrudusr : 26 

Kutvan Qiilii: ll 

Kavurd (Selguklu) : tl4 

Kaymuz el-Hicib : 79 

Kuzvin : 4'1, 59 

Kerec : 59 

KerrArniler : 46-47 

Kegmir : t9, 2l-23, 25, 35 

Krzrl Bey : 3tl, 53, 5? 

Kikyur K0yii : 88 

Kirirt Vudisi : 45 

Kirnrin : 38, 42-44, 56, 6l-62, 86, 98-99 

Kig:9 

KubadiyAn: 35, 62 

Kufslar : 44 

Kuhistin: l, ll, 15-16, 3l 

Kuhtiz Kalesi : 54 

Kulqend (Rncn): 23 

Kumeciler : 59, 68, 70 

KurramAn : 89 

KusdAr: 8, 40, 55-56, 85, 96 

Kuganlar : 4-5 

Kuttreddin Giilsarrg : 83 

Kutbeddin Muhammed (Gurlu) : 89, 102 

Lahor : 61, 64, H BtJ, S2, 85, 88, 9I, 102 

LAm[in: 8-9. 14, l?, 45 

Legker-i Bazar :94 

Lodorva Kalesi: 26 

Lokhot: 22, 25 

Ma'dan (Mekrin Emiri) : 46 

MAdri Miy: Il 

Mohibun Kalesi : 23 

Mahmfid (Sultan): t, ?-55, 6I, ??, Ol, BS, 

9l-98 

Mahmid b. Mevdfid (Gazneli) : 80 

Mrnr0r (llrlitc): 5 

Mans0r b. Mevdfrd (Gazneli) : 80 

Mansir b. Nrlh : 3, 5-6 

IL Mansfr b. NOh : 12, 14*15 

Mansira : 2? 

Mirrikgle : 77 

Mathura : 23 

MAveriiinnehir: l, 5, l5-16, 34-36, 38, 

70, 't2 

DIZIN ll5 

Mecdeddin Musevi : 89-90 

Mecdfrd b. Mes'ud (Gazneli) : 77, 79 

Mecdii'd-Devle b. Fahrii'd-Devle : 43-44 

Medine : 2? 

Mehd iil.Iruk (Selquklu): 86-87 

Mekke: 27, 47, 86, 93 

Mckriu : 4,5 46. 51, Bs 

Melikyuh (Selgrrklu) ' 8l :{r) 

Melikgih b. flusrev ltelik (Gazneli); 9l 

Me'muniler : 3(r-3? 

Mendig : 39, 54, 8f 

Menuqehri Damgani ($air) : 92 

Merv: 10, 15, 31, 36, 60, 62, 66, 70, 72, 

74-?6,86,88,100 

Mervin: 5 

Merv.rrfd : 40 

el-Merzubin : ,lrl 

Mesteng : 40 

I. Mes'ud (Gazneli): 38-39, 43-44, 49-78, 

82-83, 92-94, 98-100 

IL Mes'ud (Gazneli) : 81, l0l 

III. Mes'ud (Gazneli): 85-86, 94, l0l 

Mes'ud RAzi : ?2 

Mes'ud-r Sa'd-r SelmAn : 93 

Mevdud b. Mes'ud (Gazneli) : 65, 61, 76- 

81, 92, 100-10I 

Mrsrr : 50 

MikAiI o[ullarr : 47 

Minhaceddin Ciizcini (Kadr) : 85 

Muhummed Avfi : 50 

Muharnmed b. AbbAs (Gurlu) : 85 

Muhammed b. Mahmfxl (Gazneli) : 39, 

51,.s8,76*78,98, r00 

Muhammed b, Siri : 39 

Muhammed Tapar (Selquklu) : 86-8? 

Muhammed-i Ebfi Halim: 87-88 

Muizzeddin Muhammed (Gurlu) : 91, 102 

Multan: f8-20, 26*28, 32, 77, 79, 8S 

Mrrndher : 26 

MurgAb : 40 

M0sA Yabgu (Selquklu): 64, 7O-11, 82 

Miisirfiri Ilnneduru : 44 

Nagar Kalesi: 76, 88, 100 

Nagarkot Kalesi: 20, 80 

Nahgeb : 7 

Nandana : 2l-22. 41. 97 

Nangrahar: ?8 

Nariyan: 20, 96 

Naer (Esir tiiccan) : 7

ll6 DIZIN 

Nasr (Gazneli): 12, 14, 29-31, 96 

Nasr b. Abdiilmelik : 3 

Nasr b, Ahmed : 2 

Nasr b. Ali (Karahanh): l0-ll' l6' 19, 

29-33, 96 

Nitrl : 63 

Necagi: 47 

Nesi: 14, 3?.-38, 63-64, 66, 7l-74, 99 

Nih qiilii : 44 

Niyibfrr : 2*3, 10-12, 14-15' 30, 32, 

40, 43*44, 46-4?, 53, 6l-64, 67-68, 

70, 12-14, 96. 99-100 

NizAm iil-Miilk : 4, 49 

Nrih b. Esed : I 

I. Nnh b. Nasr (Samani) : 2 

II. Nfih (Samani): 9-ll, 14 

Ntr Vadisi : 45 

N0gtegin (lsmiil'in gulimr) : 13 

N0gtegin HAdim (Gazneli Kumandan) : 

62, 82 

O[uzlnr: l, 30-32, 38, 90 

Orta Asya : 34, 49 

Osman (Selguklu) : 84 

Osman Muhtari : 93 

Ozkend: 16. 29. 32, 36, 68 

Pakistan Devleti : 94 

Pak-Patan: 84 

PencAb: 17-20, 22, 24-25, 27, 80, 84-85, 

91, 94 

Pervin: 6 

Pegivcr: 9, l?-18, ?7-?8, 80, 9l 

Piri: 7l 

Puqenc (Buqenc) : 12, 16, ?3 

Racyapil (Rnc6i): 23-25 

Rim (RAcA) : 22 

Ramganga Nehri: 24 

Rampur: 67 

Rcy: 41, 43-44, 5l-53, 59' 6l-62, 65, 98- 

99 

RrbAtr Fcrive: 38 

Ruhhac: 4 

Rupal Kalesi : 85 

Rum (Anadolu): 52 

SaffAriler : 13, 16 

SaganiyAn l bk. QaianiyAn 

Sa'id b. Mes'ud (Gazneli) : 59 

SimAn-Hudi: I 

SimAni Devleti: l, 4, 9-rl, 14-17, 31, 36, 

S6m6nilcr: 14, 6-7, 9-ll, 14-16, 29, 32, 

47, 95 

Sare HAtun : ?7 

Sang: 22 

Sari : 63 

Sebiiktegin: 6-14, 18, 39-40, 46, 83, 92, 

94-95 

Sebiikteginiler: I 

Selguk: 30 

Selguklu Aileei : 30, 3?-38 

Selguklular : 31. 38, 43, 46,60-61. 63-63. 

70-77. 79-84, 8?, 94, 99_l0l 

Semerkand: l, ll, 15, 30-3t, 33-35, 4?. 

58, 9? 

Senii ($6ir): 93 

Seucer (Selguklu): 86-90, l0l-102 

Scrahg: 15, 30, 38, 62, 66, 68, 70-72, 74, 

100 

SercihAn: 44 

SevAIik: 88 

Seyfeddin Suri (Gurlu): 89-90 

Seyyid Haean Gaznevi: 93 

Seyyide: 43 

Srr-DeryA (Seyhun): ll 

Sialkot Kalesi : 9l 

Simcirrilcr : I 

Simnan : 65 

Sind: 45, ?7 

SitsAva Kalesi : 23 

SistAn: 5, 13, f6-l?, 28-29, 42, 46, 56, 19- 

82, 86, 95-96, 100-r0l 

Sietinhlar: 29 

Somnat z 26-27,35-36, 46, 94, 98 

Sufi Bsba Ferid: 84 

SuhpAI (NcvisA-gih): 19, 33 

Sultan iid-Devle Ebfi $iicA : 42-43 

Sunipat Kalesi : 67 

Suri (Horaean Divdnr reiei) z 62-63, 72- 

74, 99 

Suriye; 47 

Sutlcc Nehri | 22, 84 

Siibagr (Gazneli kumandan): 64, 66-68, 

73, 76 

Siibagr Tcgin: 30, 32 

Siileyman (Arslan Hin) : 55-56, 66 

$Ab Melih : 68 

$ag: l,7 

$ehrAbid Sahresr: 87 

$ehrizir : 44 

$ir Blrik : 4 

$iriz : 42 

$irzid b. III. Mes'ud (Gazneli): 85-86, 

lul 

-Sig : :19 

$ulrurgan : 62, 69 

giicir (Gazneli) : 82-83 

'fuberi : 2 

'faberistin : 41, 86, 99 

'l'abes : l5 

Taherti: 46-47 

Tihir (Saffari): 16, 28 

Tihir b. Zeyd; 28 

Tik Kalesi: 28, 82, 96, l0I 

Talekan: 70 

'lalhirb : 68, ?1, 99 

Tar Qi:ilii : 26 

Tarum: 44 

'I'ug (Sarnuni kurrrundant) : I 

'l'a9 lierra; : 5?, 59, 65 

Teb: 39 

'l'egin HAn : 30 

Tegin Hizin : 19 

Tegirribid: 53-54, 86, 90-91 

Thinesir: 22, 80 

Irrrniz : f4, 32, 35, 60, 62, 64, 69, 80, 100 

Tilek (lcumandan) : 6l 

Togan Hin Ahmed: 33 

'lirgan Tegin : 7-8 

'l'ogun 1'cgin (Gazneli kumandan) : 85 

'l'ohrristirn : 5. 8, 10, 60, 83 

Triloginpil (Bari Ricisr): 24 

Trilor;inpil (Nandana RicAsr): 2l-22, 

24, 97 

Tu[rul Bey (Selquklu): 60, 64. 68, 10-74, 

99 

Tufrul Bozlrr (Gazneli kumandan): ?9, 

82-83, l0l 

Tuhsiler : ? 

DIZIN n7 

Tunga: 2l 

Tir: 39 

Tus: 10, I5, 32, 38, 12-14, 93-95 

Tiirkistin: 22, 35-36, 56, 61, ?0 

Tiirk(ler) : l, 3-9, 15, 24, 28. 33-34, 38, 

55, 57, 61, 68. 77, 84,88, 9l-92, 94 

'I'iirkrnen(ler): 21, 2?-28, 38-39, 53-54, 

s7-,67. 69-70, 12-75, 98-tO0 

[Jme yrr : l9 

Ulya-ibid: 69 

fjmAn Kiirfezi : 45 

Uni: 26 

Unsuri ($iir): 92-93 

Uner (Emir) : 86 

Vayhand (Und); 17, 19 

Vayhind Hindnqihi Hinedanr: I 

Velvalig : 68 

Yu[rnur : 38, 57, 59 

Yahya; I 

Yaruk-to[mug : 54-55, 59 

Yemen : 47 

Yeminiler : I 

Yrfian Tegin Muhammed : 35-36 

Yuknn Ganj Vadigi: 49 

Yusuf b. Ali Tegin : 60, 64 

Y0suf b. Seb0ktegin (Gazneli): 12, 39, 

s2-53.55 

Yfieuf Kadrr Hdn: 32-37, 50, 55, 97 

Zibulistin : 5, 13, 85 

E'z-Zdhir (Fatrmi Halifesi) : 47 

Zemindiver: 8, 13, 39, 90-91 

Zencat: 44 

Zerenc Kalesi : ?9 

Zeyneb (Guzneli): 36 

Zeytebi Alevi: 93 

Ziyariler : 15, 4l 

Zrlnbil r 5

0063-Qezneliler devleti tarixi(8.806KB). - Turuz.info

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?