Cilt/Volume 21 Sayı/Number 1 2010 - veteriner kontrol merkez ...

ETLİK MERKEZ VETERİNER KONTROL ve 

ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜĞÜ 

ANKARA 

ETLİK VETERİNER 

MİKROBİYOLOJİ 

DERGİSİ 

JOURNAL OF ETLIK VETERINARY MICROBIOLOGY 

ANKARA – TURKEY 

Cilt/Volume 21 ♦ Sayı/Number 1 ♦ 2010 

ISSN 1016-3573 

Test 

AB-0048-T 

I

II 

Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi 

Cilt/Volume 21 ♦ Sayı/Number 1 ♦ 2010 

Journal of Etlik Veterinary Microbiology 

Yılda iki kez yayımlanır / Published two times per year 

ISSN 1016-3573 

Sahibi 

Etlik Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Adına 

Dr. Nahit Yazıcıoğlu 

Enstitü Müdürü 

Editörler Kurulu / Editorial Board 

Baş Editör / Editor-in Chief 

Dr. Nahit Yazıcıoğlu 

Editör Yardımcıları / Co-Editors * 

Dr. Erhan Akçay 

Dr. Rauf Akkaya 

Uzm. Yıldız Ayaz 

Dr. Asiye Dakman 

Dr. Arife Ertürk 

Dr. Uğur Küçükayan 

Dr. H. Kaan Müştak 

Dr. Yavuz Ulusoy 

Uzm. M. Kadri Yavuz 

Adres / Address 

Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü 

06020 Etlik – Ankara / TÜRKİYE 

Tel : 90 (312) 326 00 90 (10 hat) 

Faks : 90 (312) 321 17 55 

URL : http://www.etlikvet.gov.tr/yayinlar.htm 

E-posta : ehh.o@tr.net / ehh.o@etlikvet.gov.tr

Danışma Kurulu / Advisory Board * 

Prof. Dr. Haluk Çelik Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü 

Yrd. Doç. Dr. Alper Çiftçi Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Doç. Dr. Kamil Ekici Yüzüncüyıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü 

Prof. Dr. İrfan Erol Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü 

Yrd. Doç. Dr. Arzu Fındık Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Doç. Dr. Ergün Göksoy Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü 

Doç. Dr. Semra Gümüşova Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Fatih Hatipoğlu Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı 

Doç. Dr. Ziya İlhan Yüzüncüyıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Müjgan İzgür Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı 

Doç. Dr. Mehmet Taner Karaoğlu Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı 

Doç. Dr. Aylin Kasımoğlu Doğru Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü 

Prof. Dr. Haydar Özdemir Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü 

Prof. Dr. Aykut Özkul Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Yavuz Selim Sağlam Atatürk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Patoloji Anabilim Dalı 

Prof. Dr. Tansel Şireli Ankara Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Bölümü 

Doç. Dr. Zafer Yazıcı Ondokuz Mayıs Üniversitesi Veteriner Fakültesi Viroloji Anabilim Dalı 

* İsimler soyada göre alfabetik dizilmiştir ve bu sayıda görev alanlar yazılmıştır. 

ULAKBİM Yaşam Bilimleri Veritabanı kapsamında bulunan “çift hakemli” bir dergidir. 

Copyright © Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi 2010, Her hakkı saklıdır / All rights reserved 

Basım Tarihi / Publishing Date: Haziran / June 2010, Baskı adedi / Circulation: 500 

Tasarım ve Baskı / Printing 

M 

MEDİSAN 

Medisan Yayinevi Ltd.Şti. 

Çankırı Cad. 45 / 347 Ulus - Ankara, Türkiye 

Tel : +90 312 311 24 26 – 311 00 57 

III

IV 

İçindekiler / Contents 

Araştırma Makaleleri / Research Articles Sayfa /Page 

Prevalence and seasonal distribution of Salmonella spp. in frozen raw meats 

Dondurulmuş çiğ etlerde Salmonella spp. prevalansı ve mevsimsel dağılımı 

Naim Deniz Ayaz, Erdem Örmeci, Barış Öz ..................................................................................................................................... 1 

Konya’da tüketime sunulan beyaz salamura, tulum ve kaşar peynirlerinin ağır metal içeriklerinin araştırılması 

Investigation of heavy metal contents in white pickled, tulum and kashar cheeses consumed in Konya 

Öznur Yalçın, K. Kaan Tekinşen ........................................................................................................................................................ 5 

Malathion’un ratların ince bağırsak dokusu üzerine etkisi ve vitamin C ve vitamin E’nin koruyucu rolü 

Effects of malathion in small intestine tissue of rats and protective role of vitamin C and vitamin E 

Fatma Gökçe Uzun, Yavuz Ulusoy, Filiz Demir, Suna Kalender .....................................................................................................11 

Kuduz teşhisi için ulusal laboratuvarlar arası ring test (floresan antikor tekniği) - 2009 

National inter laboratory ring test (direct fluorescent antibody test) for rabies diagnosis - 2009 

Hikmet Ün, Selim Tuncer, Nil Ünal, Orhan Aylan .......................................................................................................................... 17 

Vero hücrelerinde ısıya dayanıklı sığır vebası aşı üretimi 

Production of a thermostable vero-cell adapted rinderpest vaccine 

Özden Kabaklı, Elvin Çalışkan, A. Burak Güngör, Süreyya Yöndem, İlkay Demirhan ................................................................. 23 

Ege Bölgesi kültür balıklarında Gram pozitif bakteri infeksiyonlarının incelenmesi 

Investigation of Gram positive bacterial infections in culture fisheries in the Aegean Region 

Saadet Gürpınar, Serap Savaşan ...................................................................................................................................................... 31 

Derleme / Review 

Bir gıda patojeni: Cronobacter sakazakii 

A food pathogen: Cronobacter sakazakii 

Aylin Kasımoğlu Doğru ................................................................................................................................................................... 37

Etlik Vet Mikrobiyol Derg, Ayaz 21, ND, 1 - Örmeci 4, 2010 E, Öz B. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, Araştırma 21, 1 - 4, 2010 Makalesi / Research Article 1 

Prevalence and seasonal distribution of Salmonella spp. in frozen raw meats 

Naim Deniz AYAZ 1 , Erdem ÖRMECİ 2 , Barış ÖZ 2 

1 Department of Food Hygiene and Technology, School of Veterinary Medicine, Kırıkkale University, Kırıkkale; 

2 B Type Food Control Detachment Command, Ağrı, Turkey 

Geliş Tarihi / Received: 03.03.2010, Kabul Tarihi / Accepted: 16.06.2010 

Abstract: The objectives of this study were to find out the prevalence and seasonal distribution of Salmonella spp. in 

frozen raw meats in Ağrı. Salmonella spp. were detected from 37 (17.3%) of the 214 frozen raw meat samples. Out of 

70 chicken, 74 turkey, and 70 beef samples, 19 (27.1%), 17 (23.0%), and 1 (1.4%) were contaminated with Salmonella 

spp., respectively. Chicken meat samples were the most prevalent among all other analyzed meat species for Salmonella 

spp. In general 10.7% (6/56), 28.1% (16/57), 12.0% (6/50), and 17.6% (9/51) of the meat samples were found to be 

contaminated with Salmonella spp. during the spring, summer, autumn, and winter, respectively. These results showed 

that the prevalence of Salmonella spp. were higher in raw poultry meat and beef in the summer than other seasons. In 

the study, high contamination levels in chicken and turkey meats with Salmonella spp. were detected. The presence 

of Salmonella spp. in raw poultry meat is an important risk for food hygiene. Poultry meat should be prepared under 

hygienic conditions in the kitchen to avoid cross contaminations to ready to eat foods and should be cooked well before 

consumption. 

Key words: Beef, chicken meat, Salmonella, seasonal distribution, turkey meat. 

Dondurulmuş çiğ etlerde Salmonella spp. prevalansı ve mevsimsel dağılımı 

Özet: Bu çalışmada, Ağrı ilinde tüketime sunulan dondurulmuş çiğ etlerdeki Salmonella prevalansının ve mevsimsel 

dağılımının belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada analiz edilen 214 dondurulmuş çiğ etin 37’sinden (%17.3) Salmonella 

tespit edilmiştir. Buna göre, 70 tavuk, 74 hindi ve 70 sığır eti örneğinin sırasıyla 19 (%27.1), 17 (%23.0), ve 1’inin 

(%1.4) Salmonella ile kontamine olduğu belirlenmiştir. Analiz edilen et türlerinden Salmonella prevalansının en yüksek 

olduğu tür tavuk eti olarak belirlenmiştir. Çalışmada genel olarak, et türlerinin ilkbahar, yaz, sonbahar ve kış mevsimlerinde 

sırasıyla %10.7 (6/56), %28.1 (16/57), %12.0 (6/50) ve %17.6 (9/51) düzeyinde Salmonella ile kontamine 

olduğu tespit edilmiştir. Çalışma neticesinde, çiğ kanatlı ve sığır etlerinin Salmonella’lar ile yaz aylarında diğer aylara 

göre daha sıklıkla kontamine olduğu gözlenmiştir. Çalışmada, tavuk ve hindi etlerinin Salmonella ile yüksek oranda 

kontamine olduğu ve çiğ kanatlı etlerinde Salmonella varlığının gıda hijyeni açısından önemli bir risk teşkil ettiği ortaya 

konmuştur. Buna göre, çiğ kanatlı etleri, mutfakta işlenmeleri esnasında gerekli hijyenik koşullar sağlanarak, tüketime 

hazır gıdaların kontaminasyonları önlenmeli ve iyi pişirildikten sonra tüketilmelidir. 

Anahtar sözcükler: Salmonella, mevsimsel dağılım, tavuk eti, hindi eti, sığır eti. 

Introduction 

Meat can be contaminated with pathogenic microorganisms 

through farm-to-table stages if hygienic 

precautions are not taken (9). Gastrointestinal flora 

is a possible source of foodborne pathogens and 

during slaughtering and processing, raw meats are 

often contaminated with feces of animals (12). 

Mead et al. (15) reported that, pathogens cause 

76 million cases of foodborne illnesses, 325.000 

hospitalizations, and 5.000 deaths in the USA annually. 

Among these, 31% of food-related deaths 

have been caused by Salmonella spp. (15). In Italy 

between 1991 and 1994, approximately 81% of the 

1699 food-borne outbreaks were caused by Salmo- 

nella spp. (19). Contaminated raw or undercooked 

poultry and red meats are particularly important 

in transmission of foodborne pathogens (20). In a 

study, prevalence of Salmonella ranged from 23.3 to 

47.7% in three poultry processing plants in Ankara 

(18). It was reported that, due to the cross contaminations 

in slaughtering Salmonella prevalence in 

poultry meat can reach to 50-100% (8). 

Salmonella, an important foodborne pathogen 

of human salmonellosis, has been generally associated 

with foods of animal origin. Beef and poultry 

meat plays a significant role in transmission of Salmonella 

spp. to humans throughout the food-chain 

(4, 10, 16, 17) causing several clinical conditions 

Yazışma adresi / Correspondance: Naim Deniz Ayaz, Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi 

Anabilim Dalı, 71450, Yahşihan, Kırıkkale, Türkiye E-posta: naimdenizayaz@kku.edu.tr

2 

Ayaz ND, Örmeci E, Öz B. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 1 - 4, 2010 

such as, enteric fever, enterocolitis, and systemic 

infections (5). 

The aims of this study were to find out the prevalence 

and seasonal distribution of Salmonella spp. 

in frozen raw turkey meat, chicken meat, and beef 

in Ağrı. 

Material and Method 

Sample collection: A total of 214 frozen raw meat 

samples including 74 turkey meat, 70 chicken meat 

and 70 beef cuts (approximately 2x3 cm cubic 

parts), produced by national producers, were collected 

in Ağrı between June 2008 and May 2009. 

Frozen raw meat samples were transported to the 

laboratory in an ice bag and analyzed in the same 

day for the detection of Salmonella spp. 

Isolation of Salmonella spp.: ISO 6579 conventional 

cultivation method was used to determine the 

presence of Salmonella spp. in meat samples (1). 

Twenty-five grams of meat samples were weighted 

into sterile bags and enriched with 225 ml Buffered 

Peptone Water (BPW, Oxoid CM1049, Hampshire, 

UK) and incubated at 37°C for 24 hours. Afterwards, 

aliquots of 0.1 ml were transferred to 10 ml of Rappaport-Vasilliadis 

Broth (RVB, Oxoid CM669), and 

incubated at 42°C for 24 hours. Following the incubation, 

broths were streak onto both Brilliant-green 

Phenol-red Lactose Sucrose Agar (BPLS, Merck 

1.07237, Hohenbrunn, Germany) and Xylose Lysine 

Desoxycholate Agar (XLD, Oxoid CM0469). The 

plates were then incubated at 37°C for 24-48 hours. 

Up to five of the typical colonies grown were picked 

from each medium and inoculated into Triple Sugar 

Iron Agar (TSIA, Oxoid CM0277), Lysine Iron 

Agar (LIA, Oxoid CM0381) and Urea Broth Base 

(Merck 1.08483) supplemented with 40% of urea 

solution (Oxoid SR0020). The mediums were incubated 

at 37°C for 24-48 hours. TSIA positive, LIA 

positive and urease negative colonies were considered 

as suspected Salmonella spp. 

The agglutination test was done with Salmonella 

latex test (Oxoid FT0201A). Suspected Salmonella 

colonies were separately mixed with a drop 

of antiserum on a slide and incubated up to two 

minutes at room temperature. Agglutination with 

antiserum was accepted as a positive reaction for 

Salmonella spp. 

Findings 

In the study, a total of 214 frozen raw meat samples, 

including 74 turkey meats, 70 chicken meats and 70 

beef were tested for the presence of Salmonella spp. 

As far as Salmonella spp. prevalence was concerned, 

37 (17.3%) of the 214 meat samples were detected 

as positive. Out of 70 chicken meat, 74 turkey meat, 

and 70 beef samples; 19 (27.1%), 17 (23.0%), and 

1 (1.4%) were found to be contaminated with Salmonella 

spp., respectively. Chicken meat samples 

showed the highest prevalence for Salmonella spp. 

among all the other analyzed meat species. 

It was found that during the spring, 21.1% of the 

chicken (4/19), and 13.3% (2/15) of the turkey meat 

samples; during the summer, 50.0% (8/16) of the 

chicken, 29.2% (7/24) of the turkey, and 5.9% (1/17) 

of the beef samples were contaminated with Salmonella 

spp. It was revealed that, 21.1% (4/19), and 

11.8% (2/17) of turkey, and chicken meat samples 

of the autumn were contaminated with Salmonella 

spp., respectively, while in the winter, 5 (27.8%) of 

the 18 chicken, and 4 (25.0%) of the 16 turkey meat 

samples were positive for Salmonella spp. In general, 

10.7% (6/56), 28.1% (16/57), 12.0% (6/50), 

and 17.6% (9/51) of the meat samples were found 

to be contaminated with Salmonella spp. during the 

spring, summer, autumn, and winter, respectively 

(Table 1). These results showed that the prevalence 

of Salmonella spp. was higher in frozen raw poultry 

meats and beef in the summer.

Ayaz ND, Örmeci E, Öz B. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 1 - 4, 2010 3 

Table 1. Prevalence and seasonal distribution of Salmonella spp. in frozen raw meats in Ağrı. 

Date Season 

Analyzed 

Number of Samples 

Chicken meat Turkey meat Beef 

Salmonella 

positive 

Analyzed 

Salmonella 

positive 

Analyzed 

June 2008 Summer 5 2 9 3 6 1 

July 2008 5 3 8 2 4 - 

August 2008 6 3 7 2 7 - 

September 2008 Autumn 5 - 7 1 5 - 

October 2008 6 1 8 2 5 - 

November 2008 6 1 4 1 4 - 

December 2008 Winter 7 2 5 1 6 - 

January 2009 6 2 5 1 5 - 

February 2009 5 1 6 2 6 - 

March 2009 Spring 7 2 4 - 9 - 

April 2009 5 1 5 1 7 - 

May 2009 7 1 6 1 6 - 

TOTAL 70 19 74 17 70 1 

Discussion and Conclusion 

In the present study, 27.1% (19/70) of the chicken 

meat, 23.0% (17/74) of the turkey meat, and 1.4% 

(1/70) of the beef samples were found to be contaminated 

with Salmonella spp. In previous studies, the 

prevalence of Salmonella in poultry meat and beef 

shows differences in various countries. The prevalence 

of Salmonella in poultry meat was reported 

between the ranges of 2.6–36.0% (21, 22). Zhao et 

al. (22) reported the prevalence of Salmonella in 

chicken, and turkey in USA as 4.2%, and 2.6%, respectively, 

which was lower than the present study. 

In a study performed in UK, 5.6% of the chicken 

meats and 5.6% of the turkey meats were contaminated 

with Salmonella spp. (13). During 1997 and 

1998, 19.6% of the turkey carcasses were found to 

be contaminated with Salmonella (6). These data 

showed that, prevalence of Salmonella in developed 

countries is significantly lower than the present 

study. Similar to the present study, in Canada 30% 

of the chicken legs were contaminated with Salmonella 

(2). In England, Salmonella spp. were identified 

in 25% (60/241) of whole raw chicken samples 

(11). This result is in accordance with our study for 

Salmonella prevalence (27.1%) in chicken meat. 

Salmonella 

positive 

In a study performed in Ankara, Salmonella 

spp. were isolated from 3.3% (4/100) of the ground 

beef samples (7). Eblen et al. (6) found that, 1.2% of 

the cattle carcasses were contaminated with Salmonella 

in the USA. In another study, the prevalence 

of Salmonella spp. were assessed as 2.4% in raw red 

meats and 1.3% in beef samples (14). Similar result 

with the present study, for the presence of Salmonella 

spp. in beef (1.9%) was reported in the USA 

(22). 

The results of the present study showed that, 

the prevalence of Salmonella spp. were higher in the 

summer as expected, since similar to these findings, 

the Centers for Disease Control Foodborne Diseases 

Active Surveillance Network (FoodNet) data indicated 

that the outbreaks and clusters of food-borne 

infections peak during the warmest months of the 

year in the USA (3). 

In the study, high contamination levels of chicken 

and turkey meats with Salmonella spp. were detected. 

The presence of Salmonella in raw poultry 

meat is an important risk for food hygiene. Poultry 

meat should be prepared under hygienic conditions 

in the kitchen to avoid cross contaminations to ready 

to eat foods and should be cooked adequately before 

consumption.

4 

References 

Ayaz ND, Örmeci E, Öz B. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 1 - 4, 2010 

1. Anonymous, (2002). International Organization for Standardization 

(ISO). Microbiology of food and animal feeding 

stuffs-Horizontal method for the detection of Salmonella 

spp. ISO 6579. 

2. Bohaychuk VM, Gensler GE, King RK, Manninen KI, 

Sorensen O, Wu JT, Stiles ME, McMullen LM, (2006). 

Occurrence of pathogens in raw and ready-to-eat meat and 

poultry products collected from the retail marketplace in 

Edmonton, Alberta, Canada. J Food Prot. 69, 2176-2182. 

3. CDC (Centers for Disease Control and Prevention), 

(2001). Preliminary FoodNet data on the incidence of foodborne 

illnesses–selected sites, United States, 2000. Morb 

Mort Weekly Rep. 50, 241–246. 

4. Chittick P, Sulka A, Tauxe RV, Fry AM, (2006). A summary 

of national reports of foodborne outbreaks of Salmonella 

Heidelberg infections in the United States: clues for disease 

prevention. J Food Prot. 69, 1150–1153. 

5. D’Aoust JY, Maurer J, (2007). Salmonella species. Doyle 

MP, Beuchat LR. eds. Food Microbiology: Fundamentals 

and Frontiers, 3rd edition. Washington, D.C.: ASM Press. 

p. 187-236. 

6. Eblen DR, Levine P, Rose BE, Saini P, Mageau R, Hill 

WE, (2005). Nationwide microbiological baseline data collected 

by sponge sampling during 1997 and 1998 for cattle, 

swine, turkeys, and geese. J Food Prot. 68, 1848-1852. 

7. Erol İ, (1999). Incidence and serotype distribution of Salmonella 

in ground beef in Ankara. Turk J Vet Anim Sci. 

23, 321-325. 

8. Erol İ, (2007). Gıda Hijyeni ve Mikrobiyolojisi. Ankara: Pozitif 

Matbaacılık Ltd. Şti., p 60-70. 

9. İşeri Ö, Erol İ, (2009). Hindi etlerinden kaynaklanan başlıca 

bakteriyel infeksiyon ve intoksikasyonlar. Ankara Üniv 

Vet Fak Derg. 56, 47-54. 

10. Jay JM, Loessner MJ, Golden DA, (2005). Modern Food 

Microbiology. 7th edition. New York: Springer Science and 

Business Media. 

11. Jorgensen F, Bailey R, Willins S, Henderson P, Warcing 

DR, Bolton EJ, Frost JA, Ward L, Humphrey TJ, (2002). 

Prevalence and numbers of Salmonella and Campylobacter 

spp. on cow, whole chicken in relation to sampling methods. 

Int J Food Microbiol. 76, 151-164. 

12. Kegode RB, Doetkott DK, Khaitsa ML, Wesley IV, 

(2008). Occurrence of Campylobacter species, Salmonella 

species and generic Escherichia coli in meat products from 

retail outlets in the fargo metropolitan area. J Food Safety. 

28, 111-125. 

13. Little CL, Richardson JF, Owen RJ, De Pinna E, Threlfall 

EJ, (2008a). Prevalence, characterization and antimicrobial 

resistance of Campylobacter and Salmonella in raw 

poultry meat in the UK, 2003-2005. Int J Environ Health 

Res. 18, 403-414. 

14. Little CL, Richardson JF, Owen RJ, De Pinna E, Threlfall 

EJ, (2008b). Campylobacter and Salmonella in raw red 

meats in the United Kingdom: prevalence, characterization 

and antimicrobial resistance pattern, 2003-2005. Food Microbiol. 

25, 538-543. 

15. Mead PS, Slutsker L, Dietz V, McCaig LF, Bresee JS, 

Shapiro C, Griffin PM, Tauxe RV, (1999). Food-related 

illness and death in the United States. Emerg Infect Dis. 5, 

607-625. 

16. Oliveira SD, Rodenbusch CR, Ce´ MC, Rocha SLS, Canal 

CW, (2003). Evaluation of selective and non-selective 

enrichment PCR procedures for Salmonella detection. Lett 

Appl Microbiol. 36, 217–221. 

17. Orji MU, Onuigbo HC, Mbata TI, (2005). Isolation of 

Salmonella from poultry droppings and other environmental 

sources in Awka, Nigeria. Int J Infect Dis. 9, 86–89. 

18. Sarımehmetoğlu B, Küplülü Ö, Erol İ, Özdemir H, 

(1996). Tavuk kesimhanelerinde Salmonella kontami-nasyonu 

ve serotip dağılımı. Ankara Üniv Vet Fak Derg. 43, 

85-90. 

19. Scuderi G, Fantasia M, Filetici E, Anastasio MP, (1996). 

Foodborne outbreaks caused by Salmonella in Italy, 1991– 

1994. Epidemiol Infect. 116, 257–265. 

20. Tauxe RV, (2002). Emerging foodborne pathogens. Int J 

Food Microbiol. 78, 31-41. 

21. Uyttendaele M, De Troy P, Debevere J, (1999). Incidence 

of Salmonella, Campylobacter jejuni, Campylobacter coli, 

and Listeria monocytogenes in poultry carcasses and different 

types of poultry products for sale on the Belgian retail 

market. J Food Prot. 62, 735–740. 

22. Zhao C, Ge B, Villena JD, Sudler R, Yeh E, Zhao S, 

White DG, Wagner D, Meng J, (2001). Prevalence of 

Campylobacter spp., Escherichia coli, and Salmonella serovars 

in retail chicken, turkey, pork, and beef from Greater 

Washington, D.C., Area. Appl Environ Microbiol. 67, 5431- 

5436.

Etlik Vet Mikrobiyol Derg, Yalçın 21, 5 Ö, - 10, Tekinşen 2010 KK. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, Araştırma 5 - 10, 2010 Makalesi / Research Article 5 

Konya’da tüketime sunulan beyaz salamura, tulum ve kaşar peynirlerinin 

ağır metal içeriklerinin araştırılması* 

Öznur YALÇIN 1 , K. Kaan TEKİNŞEN 2 

1 Selçuk Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi; 2 Selçuk Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi 

Anabilim Dalı, Konya, Türkiye 

Giriş 


Özet: Araştırma, Konya’da tüketime sunulan beyaz salamura, tulum ve kaşar peynirinde alüminyum, kadmiyum, kurşun, 

bakır, demir, nikel, krom ve çinko varlığını araştırmak amacıyla yapıldı. Bu amaçla perakende satış yerlerinden, 

her bir çeşitten 30’ar adet olmak üzere, toplam 90 adet peynir numunesi toplandı. Peynir numunelerinin ağır metallerle 

kontaminasyonunun varlığı ve kontaminasyon düzeyi ICP-AES atomik emisyon spektrofotometresi kullanılarak mg/ 

kg olarak belirlendi. Araştırmada, beyaz salamura peynirlerde ortalama alüminyum, bakır, demir, nikel, kadmiyum, 

kurşun, çinko ve krom miktarları sırasıyla; 3.12 mg/kg, 1.44 mg/kg, 17.47 mg/kg, 0.49 mg/kg, 0.12 mg/kg, 0.13 mg/ 

kg, 15.35 mg/kg, 0.49 mg/kg; tulum peynirlerinde 0.59 mg/kg, 1.06 mg/kg, 14.18 mg/kg, 0.65 mg/kg, 0.10 mg/kg, 0.08 

mg/kg, 15.96 mg/kg, 0.70 mg/kg; kaşar peynirlerinde ise, 0.64 mg/kg, 1.35 mg/kg, 15.42 mg/kg, 0.43 mg/kg, 0.11 mg/ 

kg, 0.12 mg/kg, 27.15 mg/kg, 0.50 mg/kg düzeylerinde tespit edildi. Sonuç olarak, numunelerin üretim tekniğindeki, 

dolayısıyla çeşidindeki farklılıklara bağlı olarak alüminyum, bakır, demir, kadmiyum ve çinko içerikleri arasında anlamlı 

farklılıklar (P

6 

Yalçın Ö, Tekinşen KK. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 5 - 10, 2010 

talıkları gibi olaylara da neden olarak insan sağlığını 

etkileyebilmektedirler (9). Kurşun ve kadmiyumun 

önemli toksik metaller olduğu ve çocukların bu metallere 

karşı yetişkinlerden daha duyarlı olduğu yapılan 

araştırmalarla belirlenmiştir (28). 

Ülkemiz gıda sanayini genel olarak ele aldığımızda; 

toplam 28000 adet dolayında gıda maddesi 

üreten tesisin bulunduğu ve bu tesislerin yaklaşık 

%18’inin süt ve ürünleri üreten tesisler olduğu bildirilmektedir 

(13). Ağır metal kontaminasyonlarının 

kontrol altına alınabilmesi, çevre kirliliği nedeniyle 

oluşan hammadde kirliliğinin önlenmesi ile süt ve 

ürünlerinin üretimi sırasında uygulanan teknolojik 

işlemlerin tekniğine göre yapılması; tüketime sunuluncaya 

kadar uygun koşullarda ve ambalajlarda 

saklanmasıyla mümkün olabilir. Ayrıca sütün depolandığı 

kaplar ve kullanılan ekipmanların niteliği de 

önemli bir metalik kontaminant kaynağı oluşturduğundan 

sözü edilen bu faktörlere dikkat edilmesi 

gerekmektedir (34). 

Çeşitli kaynaklardan bulaşan kontaminantlar, 

çevreci kuruluşlar tarafından sağlık açısından risk 

yaratan maddeler olarak kabul edilmektedir. Özellikle 

ağır metal iyonlarının gıdalara bulaşması ve 

günlük tolere edilebilir miktarın üzerine çıktığında 

sorun yaratması FAO/WHO’nun üzerine durduğu 

konular arasındadır. Bu nedenle gerek üye ülkeler 

gerekse dünya ticaretiyle ilgilenen diğer ülkeler 

kendi ülkelerinde gıda ve yem maddelerinde kontaminant 

düzeylerinin belirlenmesi amacıyla tarama 

çalışmaları yapmışlardır (9, 11). 

Yapılan değişik araştırmalar gıdalar ile alınan 

ağır metallerin insanlarda ciddi sağlık sorununa 

neden olabileceğini göstermiştir. Bu nedenle bazı 

ülkelerin gıda mevzuatlarında gıdalarda bulunabilecek 

ağır metallerin limit değerleri belirtilmektedir 

(24). Türk Gıda Kodeksi’nin ilgili tebliğlerinde de 

(29, 30), peynire ait maksimum limitler belirtilmemesine 

rağmen, birçok gıdada (örn., sığır, domuz, 

kanatlı eti, balık eti, tahıllar, meyve suları, katı ve 

sıvı yağlar, sebzeler, konserve gıdalar v.b.) bazı ağır 

metallerin kabul edilebilir en yüksek değerleri belirtilmektedir. 

Türk Gıda Kodeksi’nin gıda maddelerinde 

belirli bulaşanların maksimum seviyelerinin 

belirlenmesi hakkındaki tebliğde (29), bazı gıdalar 

için kabul edilebilir en yüksek değerler alüminyum 

için 2-15 mg/kg, kadmiyum için 0.01-1 mg/kg, kurşun 

için 0.02-2 mg/kg, bakır için 0.05-50 mg/kg, demir 

için 0.2-25 mg/kg, nikel için 0.1-0.2 mg/kg, çin- 

ko için 2-50 mg/kg olarak belirtilmekte krom için 

herhangi bir miktar bildirilmemektedir. Türk Gıda 

Kodeksi’nin, 2008 yılında yayımladığı ilgili tebliğde 

(30) ise, bazı gıdalarda kurşun, kadmiyum, civa 

ve kalay dışında diğer ağır metallerin (alüminyum, 

bakır, demir, nikel, çinko, krom) maksimum limitleri 

belirtilmemekte, kadmiyum limitlerinin 0.05-1 

mg/kg, kurşun limitlerinin 0.02-1.5 mg/kg düzeylerinde 

olması gerektiği bildirilmektedir. 

Günümüzde ağır metal iyonlarının ciddi sağlık 

problemlerine yol açtığı hatta bazı vakaların ölümlere 

kadar gittiği bilinmektedir. Bu yüzden ağır metal 

bulaşması konusuna gerekli önemin verilmesi, 

muhtelif kaynaklarının ve gıdalardaki düzeylerinin 

incelenerek etkin önlemlerin alınması gerekmektedir 

(23). Bu bağlamda mevcut araştırmayla, Konya’da 

tüketime sunulan ve tüketimde önemli paya sahip 

olan beyaz salamura, tulum ve kaşar peynirlerinin 

alüminyum, bakır, demir, nikel, kadmiyum, kurşun, 

çinko ve krom düzeylerinin belirlenmesi ve Türk 

Gıda Kodeksi’nde belirtilen limitlere uygunluğunun 

tespit edilmesi amaçlandı. 

Materyal ve Metot 

Numunelerin temini: Beyaz salamura (teneke ambalajlı 

taze), tulum (deri tulumda olgunlaştırılmış) 

ve kaşar (vakum paketli taze) peyniri numuneleri, 

Konya’daki çeşitli perakende satış yerlerinden (süpermarketler, 

bakkallar, işletme ve mandıraların 

satış yerleri) 30’ar adet temin edildi. 250-400 g 

miktarlarda alınan toplam 90 adet numune, analize 

alınıncaya kadar buzdolabında 4ºC’de bekletildi. 

Ağır metal tayini: Peynir numunelerinin alüminyum, 

bakır, kadmiyum, kurşun, demir, nikel, krom 

ve çinko ağır metalleriyle kontaminasyonun varlığı 

ve kontaminasyon düzeyi ICP-AES atomik emisyon 

spektrofotometresi kullanılarak mg/kg olarak 

belirlendi. Analizi yapılacak örneklerdeki organik 

bileşiklerin yok edilmesi ve inorganik bileşiklerin 

çözünür faza geçirilmesi amacıyla yapılan çözümleme 

işlemlerinde Mars-5 mikrodalga kapalı sistem 

yaş yakma yöntemi kullanıldı. Yakma öncesinde, 

numunelerden 1 g kuru madde esasına göre peynir 

örnekleri teflon kaplar içersine alındı ve üzerine 

perklorik asit-nitrik asit karışımından (5+5) 10 

ml ilave edildi. Teflon kapların ağızları kapatılarak, 

örnekler Mars-5 (Cem Corporation) mikrodalga fırında 

(maksimum 1200 watt) maksimum 160ºC’de 

yakıldı. Örnekler bidistile su ile yıkanarak kaplara

Yalçın Ö, Tekinşen KK. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 5 - 10, 2010 7 

alındı ve 25 ml’ye tamamlandı. Bu işlemden sonra 

S&S mavi bantlı süzgeç kağıtları kullanılarak süzüldü. 

Örneklerin ağır metal kalıntı düzeyleri VA- 

RIAN-CCD Simultaneous marka ICP-AES cihazıyla 

belirlendi (8, 17). 

İstatistiksel analizler: Araştırmada elde edilen verilerin 

istatistiksel değerlendirilmesinde SPSS 15.0 

paket programından yararlanarak varyans analizi 

uygulandı. Önemli varyans kaynakları arasındaki 

farklarda Duncan Testi uygulamasıyla belirlendi 

(20). 

Bulgular 

Araştırmada, Konya yöresinde en çok tüketilen 

peynir çeşitleri olan beyaz salamura, tulum ve kaşar 

peynirlerinden 30’ar adet numune, çeşitli perakende 

satış yerlerinden toplanarak, alüminyum, bakır, demir, 

nikel, kadmiyum, kurşun, çinko ve krom metallerinin 

kontaminasyonu yönünden incelendi. Peynir 

numunelerinde elde edilen bulgular Tablo 1’de gösterilmektedir. 

Tablo 1. Beyaz salamura, tulum ve kaşar peyniri numunelerinin ağır metal içerikleri (mg/kg). 

Ağır metal 

Beyaz salamura peyniri 

(x ± Sx ) 

Tulum peyniri 

(x ± Sx ) 

Kaşar peyniri 

(x ± Sx ) 

P değeri 

Alüminyum 3.12 ± 0.46 a 0.59 ± 0.03 b 0.64 ± 0.04 b 0.000 

Bakır 1.44 ± 0.09 a 1.06 ± 0.05 b 1.35 ± 0.04 a 0.000 

Demir 17.47 ± 0.59 a 14.18 ± 0.63 b 15.42 ± 0.40 b 0.000 

Nikel 0.49 ± 0.06 0.65 ± 0.19 0.43 ± 0.03 0.393 

Kadmiyum 0.12 ± 0.003 a 0.10 ± 0.002 b 0.11 ± 0.003 b 0.000 

Kurşun 0.13 ± 0.02 0.08 ± 0.01 0.12 ± 0.02 0.131 

Çinko 15.35 ± 0.72 b 15.96 ± 1.30 b 27.15 ± 0.71 a 0.000 

Krom 0.49 ± 0.02 0.70 ± 0.19 0.50 ± 0.01 0.303 

a, b: Aynı satırda farklı harf taşıyan ortalamalar arasındaki farklılık önemlidir (P

8 


belirlemişlerdir. Lante ve ark. (16), Crescenza ve 

Squacquerone peynirlerinde bakır düzeylerini ise 

0.2-1.1 mg/kg olarak belirlemişlerdir. Bulgular Sağun 

ve ark.’nın (22) tespit etiği değerden düşük, 

Lante ve ark.’nın (16) tespit ettiği değerler ile kıyaslandığında 

ise, tulum peynirinde benzer, beyaz 

salamura ve kaşar peynirlerinde düşük düzeylerde 

belirlenmiştir. Türk Gıda Kodeksi’nde (29), bazı 

bitkisel ve hayvansal içerikli gıdalar için maksimum 

limitler 0.05-50 mg/kg olarak bildirilmiştir. Tespit 

edilen değerler bu limitler arasında kalmaktadır. Beyaz 

salamura ve kaşar peynirlerindeki tespit edilen 

bakır miktarlarının, tulum peynire göre yüksek olması, 

bakırın peynirlere yapımında kullanılan ekipmanlardan 

geçebileceği kanısını uyandırmaktadır. 

Ayrıca tarım ilaçlarında bakırın yüksek miktarlarda 

bulunduğu (27) göz önüne alınırsa, hayvan yemlerinden 

süte, dolayısıyla peynire geçebilecek bakırın 

bu düzeylerde bulunabilmesi normal olarak karşılanabilir. 

Araştırmada, beyaz salamura peynirde tespit 

edilen demir miktarının, tulum ve kaşar peynirlerinin 

demir içeriğinden anlamlı düzeyde yüksek 

(P

Yalçın Ö, Tekinşen KK. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 5 - 10, 2010 9 

herhangi bir anlamlılık arz etmediği görüldü (Tablo 

1). Diğer taraftan numunelerde beyaz salamura peynir 

ve tulum peynirlerin 2 tanesinde (%6.7), kaşar 

peynirlerinin 4 tanesinde (%13.3) kurşuna rastlanmamıştır. 

Ayar ve ark. (5) beyaz salamura peynir, 

tulum ve kaşar peynirler üzerinde yaptıkları araştırmalarda 

en yüksek kurşun miktarına kaşar peynirinde 

(1.10 mg/kg) ve beyaz salamura peynirde 

(0.92 mg/kg) rastlamış, kurşunun kazein tarafından 

bağlanması nedeniyle peynirlerde yüksek düzeylerde 

olabileceğini bildirilmiştir. Ayrıca üretimde ve 

ambalajlamada kullanılan malzemelerin de kurşun 

miktarında etkili olduğu belirtilmektedir. Yapılan 

diğer bir çalışmada (18) ise kurşun miktarı çeçil 

peynirinde 0.14 µg/g, çömlek peynirinde 1.20 µg/g 

düzeyinde belirlenmiştir. Türk Gıda Kodeksi’nde 

(30) bazı bitkisel ve hayvansal gıda maddelerinde 

maksimum kurşun miktarları 0.02-1.5 mg/kg olarak 

bildirilmiştir. Bulgular bu değerlerle uyuşmaktadır. 

Peynir numunelerinde, kaşar peynirlerde tespit 

edilen ortalama çinko içeriğinin, beyaz salamura ve 

tulum peynirlerinin çinko içeriğinden anlamlı düzeyde 

(P

10 


6. Belgaied JE, (2003). Release of heavy metals from Tunisian 

tarditional earthenware. Food Chem Toxicol. 41, 95-98. 

7. Bratakos MS, Lazos ES, Bratakos SM, (2001). Chromium 

content of selected Greek foods. Sci Total Environ. 290, 47- 

58. 

8. Brooks RR, ed., (2000). Phytochemistry of Hyperaccu-mulators. 

In plants that hyperaccumulate heavy metals. CABI 

Publishing, New York. p. 18-21. 

9. Concon JM, (1988). Food Toxicology, Part B. Contaminants 

and additives. Marcel Doccor Inc, New York and Basel. p. 

1351. 

10. Coni E, Bocca A, Coppolelli P, Caroli S, Cavalucci C, 

Trabalza Marinucci M, (1996). Minor and trace element 

content in sheep and goat milk and dairy products. Food 

Chem. 57(2), 253-260. 

11. Dabeka RW, McKenzie AD, (1992). Total diet study of 

lead and cadmium in food composites: preliminary investigations. 

J AOAC International. 75(3), 386- 394. 

12. Gambelli L, Belloni P, Ingrao G, Pizzoferrato L, Santaroni 

GP, (1999). Minerals and trace elements in some 

Italian dairy products. J Food Compos Anal. 12, 27-35. 

13. Güder G, (2006). Avrupa birliği gıda güvenliği politikası 

ve üyelik sürecinde Türkiye’ye yansımaları. Uzmanlık Tezi. 

Yayın No: DPT 2696. TC Başbakanlık DPT, AB İle İlişkiler 

Genel Müdürlüğü, Ankara. 

14. Jensen RG, (1995). Handbook of milk composition. Academic 

Press, New York. p. 897-899. 

15. Kılıçel F, Tarakçı Z, Sancak H, Durmaz H, (2004). Otlu 

lorların mineral madde ve ağır metal içerikleri. Yüzüncü 

Yıl Üniv Ziraat Fak Tarım Bilimleri Derg. 14(1), 41-45. 

16. Lante A, Lomolino G, Cagnin M, Spettoli P, (2006). 

Content and characterisation of minerals in milk and in 

Crescenza and Squacquerone Italion fresh cheeses by ICP- 

OES. Food Control. 17(3), 229-233. 

17. Laurent L, (1997). Minerals. Analysis of food constituents. 

Multon, JL. ed. Viley-VCH Inc., Canada. p. 90-95. 

18. Mendil D, (2006). Mineral and trace metal levels in some 

cheese collected from Turkey. Food Chem. 96(4), 532-537. 

19. Merdivan M, Yilmaz E, Hamamci C, Aygun RS, (2004). 

Basic nutrients and element contents of white cheese of Diyarbakir 

in Turkey. Food Chem. 87(2), 163-171. 

20. Özdamar K, (1997). Paket programlar ile istatistiksel veri 

analizi 1. Anadolu Üniv Yayınları No: 1001, Fen Fakültesi 

Yayınları No:11, Eskişehir. 

21. Park YW, (1990). Nutrient profiles of commercial goat 

milk cheses manufactured in the United States. J Dairy Sci. 

73(11), 3059-3067. 

22. Sağun E, Tarakçı E, Sancak E, Durmaz H, (2005). Salamura 

otlu peynirde olgunlaşma süresince mineral madde 

değişimi. Yüzüncü Yıl Üniv Vet Fak Derg. 16(1), 21-25. 

23. Şahan Y, (2003). Süt ürünlerinde ağır metal kontaminasyonu. 

Süt Endüstrisinde Yeni Eğilimler Sempozyumu Bildiriler 

Kitabı. 347-350, 22-23 Mayıs, İzmir. 

24. Şimşek O, Gültekin R, Öksüz O, Kurultay S, (2000). The 

effect of environmental pollution on the heavy metal content 

of raw milk. Nahrung/Food. 44(5), 360-363. 

25. Tarakçı Z, Yurt B, Küçüköner E, (2003). Darende Dumas 

çökeleğinin yapılışı ve bazı özellikleri üzerine bir araştırma. 

Gıda, 28(4), 421-427. 

26. Tekinşen OC, Tekinşen KK, (2005). Süt ve süt ürünleri: 

temel bilgiler, teknoloji, kalite kontrolü. Selçuk Üniversitesi 

Basımevi, Konya. 

27. Temurci (Usta) H, Güner A, (2006). Ankara’da tüketime 

sunulan süt ve beyaz peynirde ağır metal kontaminasyonu. 

Atatürk Üniv Vet Bilimleri Derg, 1(1-2), 20-28. 

28. Tripathi RM, Raghuanth R, Sastry VN, Krishnamoorthy 

TM, (1999). Daily intake of heavy metals by infants 

through milk and milk products. Sci Total Environ. 

227(2-3), 229-235. 

29. Türk Gıda Kodeksi, (2002). Gıda maddelerinde belirli bulaşanların 

maksimum seviyelerinin belirlenmesi hakkında 

tebliğ. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tebliğ No: 2002/63, 

Ankara. 

30. Türk Gıda Kodeksi, (2008). Gıda maddelerindeki bulaşanların 

maksimum limitleri hakkında tebliğ. Tarım ve Köyişleri 

Bakanlığı Tebliğ No: 2008/26, Ankara. 

31. Vidovic M, Sadibasic A, Cupic S, Lausevic M, (2005). 

Cd and Zn in atmospheric deposit, soil, wheat and milk. 

Environ Res. 97(1), 26-31. 

32. Vural H, (1993). Ağır metal iyonlarının gıdalarda oluşturduğu 

kirlilikler. Ekoloji. 8, 3-8. 

33. WHO, (1989). Thirty-third report of the Joint FAO/ WHO 

Expert Committee on Food Additives. WHO Technical Report 

No: 776, Geneva. 

34. Yüzbaşı N, (2001). Kaşar peynirinde bazı ağır metallerin 

düzeyi ve prosesteki değişimi. Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi 

Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Etlik Vet Mikrobiyol Uzun FG, Derg, Ulusoy 21, 11 Y, - 16, Demir 2010 F, Kalender S. Etlik Vet Mikrobiyol Araştırma Derg, 21, 11 Makalesi - 16, 2010 / Research Article 11 

Malathion’un ratların ince bağırsak dokusu üzerine etkisi ve vitamin C ve 

E’nin koruyucu rolü 

Giriş 

Fatma Gökçe UZUN 1 , Yavuz ULUSOY 2 , Filiz DEMİR 1 , Suna KALENDER 3 

1 Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü; 2 Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü 

Patoloji Laboratuvarı; 3 Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Fen Bilgisi Eğitimi, Ankara, Türkiye 


Özet: Organofosfatlı bir pestisit olan malathion pestleri kontrol etmek için tarımda ve ev uygulamalarında sıklıkla kullanılan 

bir insektisittir. Bu çalışmada 300–320 g ağırlığındaki erkek Wistar ratlara vitamin C (200 mg/kg) + vitamin E 

(200 mg/kg), malathion (27 mg/kg) ve vitamin C (200 mg/kg) + vitamin E (200 mg/kg) + malathion (27 mg/kg) 4 hafta 

süreyle oral gavaj yoluyla verilmiştir. Uygulamadan 4 hafta sonra ratların ince bağırsaklarındaki histopatolojik değişiklikler 

ışık mikroskobu altında kontrol grubu ile karşılaştırmalı olarak incelenmiştir. Malathion uygulandıktan 4 hafta 

sonra ratların ince bağırsaklarında nekroz, ödem ve hiperemi gibi histopatolojik değişiklikler gözlenirken vitamin C + 

vitamin E + malathion uygulanan grupta nekroz ve mononüklear hücre infiltrasyonu gözlenmiştir. Sonuç olarak düşük 

doz malathion’un ratların ince bağırsaklarında histopatolojik değişikliklere neden olduğu tespit edilmiştir. Vitamin C ve 

vitamin E’nin malathion’un ince bağırsakta neden olduğu histopatolojik değişiklikleri önlemediği gözlenmiştir. 

Anahtar sözcükler: Histopatoloji, ince bağırsak, malathion, vitamin C, vitamin E. 

Effects of malathion in small intestine tissue of rats and protective role of vitamin C and E 

Summary: Malathion is an organophosphate pesticide that is widely used in agricultural and household applications 

to control pests. In this study, sexually mature male Wistar rats (weighing 300–320 g) were given malathion (27 mg/ 

kg) and/or vitamin C (200 mg/kg) + vitamin E (200 mg/kg) daily via gavage for 4 weeks. At the end of fourth week, 

histopathological changes in small intestine were investigated using light microscope comparatively with control group. 

Necrosis, edema and hyperemia were observed in the small intestine tissues of malathion treated group. It was observed 

that there were necrosis and mononuclear cell infiltration in the small intestine of vitamin C + vitamin E + malathion 

treated group. As a result, lower doses of malathion caused histopathological changes in the rat small intestine. It was 

determined that vitamin C and vitamin E have not prevented the histopathological changes caused by malathion in small 

intestine tissues. 

Key words: Histopathology, malathion, small intestine, vitamin C, vitamin E. 

Organofosfatlı bileşikler tarımda insektisit ve akarisit 

olarak sıklıkla kullanılan bir pestisit grubudur 

(27). Organofosfatlı pestisitlerin kalıntıları, toprakta, 

su organizmalarında, sebzelerde, tohumlarda 

ve diğer besin ürünlerinde tespit edilmiştir (8, 27). 

Halk sağlığı ve tarım uygulamalarında organofosfatlı 

pestisitlerin geniş bir şekilde kullanımı önemli 

bir sağlık riski oluşturan çevresel kirlenmeye neden 

olduğundan insanların akut ya da kronik zehirlenmelerine 

sebep olmaktadır (15). Organofosfatlı 

insektisitlerin lipofilik özelliğinden dolayı hücre 

membranı ile etkileşimini kolaylaştırdığı ve pek 

çok iç organın hücrelerinde fosfolipit tabakasında 

düzensizliğe neden olduğu bilinmektedir (16). 

Organofosfatlı bileşiklerin ilk hedefi asetilkolines- 

terazdır. Organofosfatlı pestisitler tarafından asetilkolinesterazın 

inhibisyonu kolinerjik sinapslarda 

asetilkolinin birikmesine sebep olur. Bu da kolinerjik 

sendrom olarak adlandırılan muskarinik ve nikotinik 

reseptörlerin aşırı uyarılmasına neden olur 

(6). Bununla beraber, organofosfatlı pestisitlerin 

pseudokolinesterazı inhibe ettiği de bilinmektedir 

(13, 14, 18). Organofosfatlı pestisitlerin deney hayvanlarında 

immun sistem (79), üreme sistemi (27, 

28), karaciğer (7, 13, 31), böbrek (12), hematolojik 

sistem (5) ve sinir sistemi (4) gibi pek çok sistem ve 

organı etkilediği bildirilmiştir. Ayrıca organofosfatlı 

bileşiklerin ince bağırsakları etkilediği de rapor 

edilmiştir (3, 19). 

Malathion [O,O-dimethyl-S-(1,2-dicarbet-hoxyethyl) 

phosphorodithioate] pestleri kontrol etmek 

Yazışma adresi / Correspondance: Fatma Gökçe Uzun, Gazi Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Biyoloji Bölümü, 

06500, Ankara, Türkiye E-posta: fguzun@gazi.edu.tr

12 

Uzun FG, Ulusoy Y, Demir F, Kalender S. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 11 - 16, 2010 

için tarım ve ev uygulamalarında sıklıkla kullanılan 

organofosfatlı bir pestisittir. Malathion’un yaygın 

şekilde kullanımı ve besin ürünlerindeki yüksek 

miktarı insanlar, hayvanlar ve kuşların bu pestisite 

yüksek oranda maruz kalmasına neden olabilir 

(26). Malathion’un hedef dokularda asetikolinesterazı 

inhibe ettiği bilinmektedir (21, 22). Ayrıca 

malathion’un biyolojik olarak aktif formu malaokzon 

yolu ile de toksik etki gösterdiği bilinmektedir. 

Malathion’un lipitte çözünebildiği ve karaciğer ve 

diğer lipofilik dokularda depolanabildiği bildirilmiştir 

(15). Yapılan önceki çalışmalarda malathion’un 

deney hayvanlarında karaciğer (7), testis (27) ve 

beyin (4) gibi dokular üzerinde olumsuz etkilere neden 

olduğu görülmüştür. 

Antioksidan vitaminler immun stimülasyonu 

ve karsinojenlerin metabolik aktivitelerinde değişiklik 

gibi pek çok biyolojik aktiviteye sahiptirler 

(29). Vitamin E en önemli lipofilik antioksidandır 

ve çoğunlukla hücre membranlarında bulunur. Bu 

nedenle membran stabilitesinin sürdürülmesine 

yardım eder. Vitamin C hidrofiliktir ve ekstraselüler 

sıvılarda sulu ortamda radikalleri yakalayan ve 

biyomembranları peroksidatif hasardan koruyan en 

önemli serbest radikal temizleyicisidir. Antioksidan 

özelliklerine ek olarak vitamin C membranda 

tokoferil radikallerinden tokoferol rejenerasyonunu 

da gerçekleştirir. Bu nedenle vitamin C ve vitamin 

E interaktif etkilere sahiptirler (25). Yapılan 

önceki çalışmalarda vitamin C ve E’nin pestisitlerin 

neden olduğu toksisiteye karşı koruyucu olduğu 

gösterilmiştir (27, 28, 30). Bu çalışmanın amacı 

malathion’un subakut uygulamasının ratların ince 

bağırsak dokularında meydana getirebileceği histopatolojik 

değişiklikleri incelemek, bunun yanı sıra 

malathion’un ince bağırsaklarında sebep olabileceği 

histopatolojik değişikler üzerine vitamin C ve E 

kombinasyonun koruyucu rolünü araştırmaktır. 


Hayvanlar: Bu çalışmada 300-320 g ağırlığında erkek 

Wistar ratlar kullanıldı. Gazi Üniversitesi Laboratuvar 

Hayvanları Yetiştirme ve Deneysel Araştırmalar 

Merkezi (GÜDAM)’nden temin edilen ratlar 

özel besleme kafesleri içerisinde her kafeste 6 rat 

olacak şekilde yerleştirildi. Deney hayvanları standart 

laboratuvar besini ve su ile beslendi. Ratlara 20 

± 2ºC oda sıcaklığında, 12 saat aydınlık/karanlık fotoperiyodu 

uygulandı. Ratlar uygulama yapılmadan 

10 gün önce karantina altına alındı. Bu çalışma için 

Bozok Üniversitesi Hayvan Deneyleri Yerel Etik 

Kurulu’ndan onay alınmıştır. 

Kimyasallar: Malathion, Ankara Zirai Mücadele 

Merkezi’nden temin edildi. Vitamin E (DL-αtocopherol 

acetate) Merck’ten (Almanya), vitamin 

C (L-ascorbic acid) ise Carlo Erba’dan (Milano, 

İtalya) sağlandı. 

Hayvanlara uygulama planı: Ratlar kontrol grubu 

(n=6) ve uygulama grubu (n=18) olmak üzere 

iki gruba ayrıldı. Uygulama grubu da kendi içerisinde 

üç gruba ayrıldı; malathion uygulanan grup 

(n=6), vitamin C + vitamin E uygulanan grup (n=6) 

ve vitamin C + vitamin E + malathion uygulanan 

grup (n=6). Uygulamalar sabah 09:00-10:00 saatleri 

arasında aç olmayan ratlara yapıldı. Uygulamanın 

yapıldığı ilk gün deneyin 0’ıncı günü olarak kabul 

edildi. Uygulamadan 4 hafta sonra her gruptan 6 rat 

disekte edilerek patolojik incelemeler için bağırsak 

örnekleri alındı. 

Kontrol grubu: Her bir rata günlük 0.2 ml mısır 

yağı oral olarak gavaj yoluyla verildi. 

Vitamin C + vitamin E uygulanan grup: Her bir 

rata günlük 200 mg/kg vitamin C (L-ascorbic acid) 

distile su içerisinde çözülerek oral gavaj yoluyla verildi. 

Daha sonra aynı hayvanlara 200 mg/kg vitamin 

E (DL-α-tocopherol acetate) mısır yağı içerinde 

çözülerek oral gavaj yoluyla verildi. 

Malathion uygulanan grup: Her bir rata günlük 

27 mg/kg malathion (1/50 LD 50 ) mısır yağı içerisinde 

çözülerek oral gavaj yoluyla verildi. 

Vitamin C + vitamin E + malathion uygulanan 

grup: Her bir rata günlük 200 mg/kg vitamin C (Lascorbic 

acid) distile su içerisinde çözülerek oral 

gavaj yoluyla verildi. Yine aynı hayvanlara 200 mg/ 

kg vitamin E (DL-α-tocopherol acetate) mısır yağı 

içerinde çözülerek oral gavaj yoluyla verildi. Aynı 

hayvanlara 27 mg/kg malathion (1/50 LD 50 ) mısır 

yağı içerisinde çözülerek oral gavaj yoluyla verildi. 

Ratlara malathion uygulaması vitamin uygulamasından 

30 dk sonra yapıldı. 

Işık mikroskobu incelemeleri: Deneyin sonunda 

ratlar disekte edilerek histopatolojik incelemeler 

için ince bağırsakları alındı. Nötral formalin solüsyonunda 

24 saat süreyle tespiti yapıldıktan sonra 

akan musluk suyu altında yıkandı. Yükselen alkol 

serilerinden geçirilerek dehidrasyonu yapıldıktan 

sonra parafin ortamında bloklandı. Parafin bloklar-

Uzun FG, Ulusoy Y, Demir F, Kalender S. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 11 - 16, 2010 13 

dan mikrotomda (Microm) 5-6 μm kalınlığında ince 

kesitler alındı ve alınan kesitler ışık mikroskobu 

incelemeleri için hematoksilen-eosin ile boyandı. 

Kesitler fotoğraf makinesi ataçmanlı ışık mikroskobunda 

(Olympus Bx51) incelendi ve fotoğrafları 

çekildi. 

Bulgular 

Kontrol grubu ve vitamin C + vitamin E uygulanan 

gruptaki ratların ince bağırsak dokularının histolojisi 

normal yapıda gözlendi (Şekil 1, Şekil 2). Malathion 

uygulamasından 4 hafta sonra ratların ince 

bağırsaklarındaki villuslarda nekroz, ödem, villus 

atrofisi ve villuslarda dejenerasyon ve hiperemi 

gözlendi (Şekil 3, Şekil 4, Şekil 5, Şekil 6). Vitamin 

C + vitamin E + malathion uygulanan ratların ince 

bağırsak dokularında ise nekroz ve mononüklear 

hücre infiltrasyonu gözlendi (Şekil 7, Şekil 8). 

Şekil 1: Kontrol grubu ratların ince bağırsaklarının histolojik 

yapısı. L: Lümen, : Villus, : Kas tabakası, HE, ×200. 

Şekil 2: Vitamin C + E uygulanmış ratların ince bağırsaklarının 

histolojik yapısı. , : Villus, : Kas tabakası, HE, ×200. 

Şekil 3: Malathion muamelesinden 4 hafta sonra ratların ince 

bağırsaklarında nekrotik alanlar (N), HE, ×200. 


bağırsaklarında villus atrofisi () ve ödem (), HE, ×200. 


bağırsaklarında hücre infiltrasyonu (), HE, ×400.

14 


Şekil 6: Malathion muamelesinden 4 hafta sonra ratların 

ince bağırsaklarında hiperemi (), HE, ×200. 

Şekil 7: Vitamin C+Vitamin E + malathion muamelesinden 

4 hafta sonra ratların ince bağırsaklarında nekrotik 

alanlar (), HE, ×200. 

Şekil 8: Vitamin C + Vitamin E + malathion muamelesinden 

4 hafta sonra ratların ince bağırsaklarında hücre 

infiltrasyonu (), HE, ×200. 

Tartışma 

Malathion tarım alanlarında, meyvelerde, fındık 

ağaçlarında, sebzelerde, hayvancılıkta ve hayvan 

bakım ürünlerinde kullanılan geniş spektrumlu bir 

insektisit ve akarisittir (17). Malathion’un oldukça 

yaygın olarak kullanımının memeliler, kuşlar ve 

hedef olmayan omurgasızların maruziyetine neden 

olduğu bilinmektedir (13, 24, 26). Epidomiyolojik 

çalışmalar ile malathion’un akut ve kronik maruziyette 

memeliler için oldukça toksik olduğu gösterilmiştir 

(15). Malathion’un erkek ratlar için oral LD 50 

değeri 1350 mg/kg’dır (9). 

Yapılan pek çok çalışmada organofosfatlı pestisitlerin 

deney hayvanlarının çeşitli dokularında histopatolojik 

değişikliklere neden olduğu görülmüştür 

(2, 5, 18, 23, 28). Malathion’un ratların karaciğer 

dokularında çeşitli histopatolojik ve biyokimyasal 

değişikliklere neden olduğu bildirilmiştir (13, 15, 

22). Ratlara oral yoldan uygulanan 27 mg/kg (1/50 

LD 50 ) dozundaki malathion’un subakut etkisinde 

testis dokularında dejenerasyona, sperm miktarı ve 

sperm motilitesinde azalmaya ve anormal sperm 

morfolojisinde artışa neden olduğu bildirilmiştir 

(27). Pournourmohammadi ve ark. (20) yapmış oldukları 

bir çalışmada ratlara 5, 10 ve 20 mg/kg dozlarında 

malathion’u oral yoldan uyguladıklarında 10 

ve 20 mg/kg dozlarında uygulama yapılan ratların 

pankreas dokularında histopatolojik değişiklikler 

meydana geldiğini bildirmişlerdir. Bu çalışmada da 

1/50 LD 50 dozunda malathion erkek ratlara 4 hafta 

süreyle uygulandığında ince bağırsaklarında histopatolojik 

değişikliklere neden olduğu gözlenmiştir. 

Deneysel periyot boyunca ratlarda ölüm meydana 

gelmemiştir. 

İyonize radyasyon ile yapılan bir çalışmada ratların 

ince bağırsak dokularında villuslarda şekil bozuklukları, 

lamina propria’da ayrılma, villus epitelinde 

dökülme gibi dejeneratif değişiklikler olduğu 

rapor edilmiştir (1). Organofosfatlı bir pestisit olan 

metil parathion uygulanan ratların ince bağırsak 

dokularında villuslarda dejenerasyon, granülasyon, 

genişleme ve bazı bölgelerde infiltrasyon olduğu 

bildirilmiştir (19). Çetin ve ark. (3) yaptıkları bir 

çalışmada organofosfatlı bir pestisit olan diklorvosun 

4 ve 7 haftalık uygulamasından sonra ratların 

ince bağırsak dokularında villuslarda dejenerasyon 

şekillendiğini bildirmişlerdir (3). Bu çalışmada 27 

mg/kg dozundaki malathion’un 4 haftalık uygulamasının 

erkek ratların ince bağırsaklarında villus

Uzun FG, Ulusoy Y, Demir F, Kalender S. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 11 - 16, 2010 15 

atrofisi, nekroz, ödem, villuslarda dejenerasyona ve 

hiperemiye neden olduğu görülmüştür. 

Antioksidan vitaminlerin etkili konsantrasyonlarında 

patolojik durumları inhibe ettiği bilinmektedir 

(11). Düşük moleküler ağrılıklı bir antioksidan 

olan vitamin C suda çözünebilen oksijen nitrojen 

radikallerine karşı hücresel kompartımanları güçlendirir 

(10). Vitamin E membranları korumak için 

serbest radikal zincir reaksiyonlarını önleyen, oksijen 

radikalleri ile reaksiyona giren ana endojen antioksidandır 

(11). Yapılan çalışmalarda antioksidan 

vitaminler olan vitamin C ve vitamin E’nin ratların 

çeşitli dokularında pestisitlerin neden olduğu hasarı 

azalttığı rapor edilmiştir (13, 19, 27, 28). İyonize 

radyasyon ile birlikte vitamin C uygulanan ratların 

ince bağırsak mukozasında radyasyonun neden 

olduğu mukozal hasarın doza bağlı olarak azaldığı 

bildirilmiştir (1). Ancak Çetin ve ark. (3) yaptıkları 

bir çalışmada ratlara diklorvos ile birlikte Vitamin C 

+ vitamin E kombinasyonu uyguladıklarında diklorvosun 

ince bağırsakta neden olduğu histopatolojik 

değişiklikleri azaltmadığını rapor etmişlerdir. Yapılan 

bir başka çalışmada metil parathion ile vitamin 

C + vitamin E’nin birlikte uygulanması ratların ince 

bağırsağında patolojik değişiklere neden olduğu bildirilmiştir 

(19). Bu çalışmada Vitamin C + vitamin E 

+ malathion uygulanan ratların ince bağırsaklarında 

uygulamadan 4 hafta sonra nekroz, villus epitelinde 

dökülme, ödem ve mononüklear hücre infiltrasyonu 

gözlenmiştir. 

Sonuç olarak, 1/50 LD50 dozundaki malathion 

uygulamasından 4 hafta sonra ratların ince 

bağırsak dokularında histopatolojik değişiklilere 

neden olmuştur. Vitamin C + vitamin E kombinasyonun 

uygulanması ratların ince bağırsaklarında 

malathion’un neden olduğu hasarı önlemediği gözlenmiştir. 

Kaynaklar 

1. Akpolat M, Topçu Tarladaçalışır Y, Kanter M, (2008). 

İyonizan radyasyonun neden olduğu ince bağırsak hasarına 

karşı curcumin ve C vitamininin koruyucu etkilerinin 

incelenmesi. Tıp Araştırmaları Dergisi. 6, 77 -85. 

2. Büyükokuroğlu ME, Cemek M, Tosun M, Yürümez Y, 

Baş O, Yavuz Y, (2008). Danrolene may prevent ofganophosphate- 

induced oxidative stres and muscle injury. Pestic 

Biochem Phys. 92, 156–163. 

3. Çetin A, Ulusoy Y, Öğütçü A, Uzun FG, Demir F, (2008). 

Dichlorvos’un ratların ince bağırsak dokusu üzerine etkisi 

ve vitamin C ve E’nin koruyucu rolü. Etlik Vet Mikrobiyol 

Derg.19, 47-52. 

4. Fortunato JJ, Feier G, Vitali AM, Petronilho FC, Dal- 

Pizzol F, Qevedo J, (2006). Malathion-induced oxidative 

stres in rat brain regions. Neurochem Res. 31, 671–678. 

5. Garg UK, Pal AK, Jha GJ, Jadhao SB, (2004). Haemato-biochemical 

and immuno-pathophysiological effects of 

chronic toxicity with synthetic pyrethroid, organophosphate 

and chlorinated pesticides in broiler chicks. Int Immunopharmacol. 

4, 1709–1722. 

6. Giordano G, Sfdhsrinejad Z, Guizzetti M, Vitalone A, 

Kavanagh TJ, Costa LG, (2007). Organophosphorus insecticides 

chlorpyrifos and diazinon and oxidative stres in 

neuronal cells in a genetic model of glutathione deficiency. 

Toxicol Appl Pharmacol. 219, 181-189. 

7. Handy RD, Abd-El Samei HA, Bayomy MFF, Mahran 

AM, Abdeen AM, El-Elaimy EA, (2002). Chronic diazinon 

exposure: pathologies of spleen, thymus, blood cells, 

and lymph nodes are modulated by dietary protein or lipid 

in the mouse. Toxicology 172, 13–34. 

8. IARC, (1983). Monograph on the evaluation of carcinogenic 

risk of chemicals to man. Miscellaneous pesticides. 

International Agency for Research on Cancer, vol. 30. Lyon 

France. 

9. John S, Kale M, Rathore N, Bhatnagar D, (2001). Protective 

effect of vitamin E in dimethoate and malathion induced 

oxidative stress in rat erythrocytes. J Nutr Biochem. 

12, 500–504. 

10. Jurczuk M, Brzóska MM, Moniuszko-Jakoniuk J, 

(2007). Hepatic and renal concentrations of vitamins E and 

C in lead- and ethanol-exposed rats: An assessment of their 

involvement in the mechanisms of peroxidative damage. 

Food Chem Toxicol. 45, 1478–1486. 

11. Kadkhodaee M, Khastar H, Faghihi M, Ghaznavi R, 

Zahmatkesh M, (2005). Effects of co-supplementation of 

vitamins E and C on gentamicin-induced nephrotoxicity in 

rat. Exp Physiol. 90, 571–576. 

12. Kalender S, Kalender Y, Durak D, Ogutcu A, Uzunhisarcikli 

M, Cevrimli BS, Yildirim M, (2007). Methyl 

parathion induced nephrotoxicity in male rats and protective 

role of vitamin C and E. Pestic Biochem Phys. 88, 

213–218. 

13. Kalender S, Uzun FG, Durak D, Demir F, Kalender Y, 

(2010). Malathion-induced hepatotoxicity in rats: The effects 

of vitamins C and E. Food Chem Toxicol. 48, 633– 

638. 

14. Kalender Y, Uzunhisarcikli M, Ogutcu A, Acikgoz F, 

Kalender S, (2006). Effects of diazinon pseudocho-linesterase 

activity and haematological indicates in rats: the protective 

role of vitamin E. Environ Toxicol Phar. 22, 46–51. 

15. Lasram MM, Annabi AB, El Elj N, Semli S, Kamoun 

A, El-Fazaa S, Gharbi N, (2009). Metabolic disorders of 

acute exposure to Malathion in adult Wistar rats. J Hazadous 

Materials 163, 1052–1055. 

16. Mahjoubi-Samet A, Fetoui H, Zeghal N, (2008). Nephrotoxicity 

induced by dimethoate in adult rats and their suckling 

pups. Pesticide Pestic Biochem Phys. 91, 96-103.

16 


17. Masten SJ, Tian M, Upham BL, Trosko JE, (2001). Effect 

of selected pesticides and their ozonation by-products 

on gap junctional intercellular communication using rat 

liver epithelial cell lines. Chemosphere 44, 457–465. 

18. Ogutcu A, Suludere Z, Kalender Y, (2008). Dichlorvosinduced 

hepatotoxicity in rats and the protective effects of 

vitamin C and E. Environ Toxicol Phar. 26, 355–361. 

19. Öğütçü A, Ulusoy Y, Kahraman K, Uzunhisarcikli M, 

Uzun FG, Taştan H, (2007). Metil parathion’un sıçanların 

ince bağırsak dokusu üzerine etkisi ve vitamin C ve E’nin 

koruyucu rolü. Etlik Vet Mikrobiyol Derg. 18, 21–26. 

20. Pournourmohammadi S, Ostad SN, Azizi E, Ghahremani 

MH, Farzami B, Minaie B, Larijani B, Abdollahi 

M, (2007). Induction of insulin resistanse by Malathion: 

Evidence for disrupted islets cells metabolism and mitochondrial 

dysfunction. Pestic Biochem Phys. 88, 346–352. 

21. Rezg R, Mornagui B, El-Fazaa S, Gharbi N, (2008a). 

Caffeic acid attenuates malathion induced metabolic disruption 

in rat liver, involvement of acetylcholinesterase activity. 

Toxicology 250, 27–31. 

22. Rezg R, Mornagui B, El-Fazaa S, Gharbi N, (2008b). 

Biochemical evaluation of hepatic damage in subchronic 

exposure to malathion in rats: effect on superoxide dismutase 

and catalase activities using native PAGE. C. R. 

Biologies 331, 655–662. 

23. Sayim, F, (2007). Dimethoate-induced biochemical and 

histopathological changes in liver of rats. Exp Toxicol 

Pathol. 59, 237–243. 

24. Sodhi S, Sharma A, Brar APS, Brar RS, (2008). Effect of 

a tocoferol and selenium on antioxidant status, lipid peroxidation 

and hepatopathy induced by malathion in chicks. 

Pestic Biochem Phys. 90, 82–86. 

25. Sulak O, Altuntas I, Karahan N, Yildirim B, Akturk 

O, Yilmaz HR, Delibas N, (2005). Nephrotoxicity in rats 

induced by organophosphate insecticide methidation and 

ameliorating effects of vitamins E and C. Pestic Biochem 

Phys. 83, 21–28. 

26. Suresh Babu N, Malik JK, Rao GS, Aggarwal M, Ranganathan 

V, (2006). Effects of subchronic malathion exposure 

on the pharmacokinetic disposition of pefloxacin. 

Environ Toxicol Pharmacol. 22, 167–171. 

27. Uzun FG, Kalender S, Durak D, Demir F, Kalender Y, 

(2009). Malathion-induced testicular toxicity in male rats 

and the protective effect of vitamins C and E. Food Chem 

Toxicol. 47, 1903–1908. 

28. Uzunhisarcikli M, Kalender Y, Dirican K, Kalender S, 

Ogutcu A, Buyukkomurcu F, (2007). Acute, subacute and 

subchronic administration of methyl parathion induced testicular 

damage in male rats and protective role of vitamins 

C and E. Pestic Biochem Phys. 87, 115–122. 

29. Verma RS, Mehta A, Srivastava N, (2007). In vivo chlorpyrifos 

induced oxidative stres: attenuation by antioxidant 

vitamins. Pestic Biochem Phys. 88, 191–196. 

30. Yavuz T, Delibas N, Yildirim B, Altuntas I, Candir O, 

Cora A, Karaman N, Ibrisim E, Kutsal A, (2004). Vascular 

wall damage in rats induced by methidathion and 

ameliorating effect of vitamins E and C. Arch Toxicol. 78, 

655–659. 

31. Yousef MI, Awad TI, Mohamed EH, (2006). Deltamethrin-induced 

oxidative damage and biochemical alterations 

in rat and its attenuation by vitamin E. Toxicology 

227, 240–247.

Etlik Vet Mikrobiyol Ün Derg, H, Tuncer 21, 17 S, - Ünal 21, 2010 N, Aylan O. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, Araştırma 21, 17 - Makalesi 21, 2010 / Research Article 17 

Giriş 

Kuduz teşhisi için ulusal laboratuvarlar arası ring test (floresan antikor 

tekniği) - 2009 

Hikmet ÜN, Selim TUNCER, Nil ÜNAL, Orhan AYLAN 

Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Kuduz Teşhis Laboratuvarı, Ankara, Türkiye 


Özet: Etlik Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, Kuduz Teşhis Laboratuvarı, kuduz hastalığı açısından 

ulusal referans laboratuvardır. Ulusal kuduz referans laboratuvarı tarafından her yıl düzenli olarak laboratuvarlar arası 

ring test düzenlemektedir. Laboratuvarlar arası kuduz ring test örnekleri 2009 yılı içinde hazırlanmış, teşhis merkezlerine 

gönderilmiş ve detaylar/sonuçlar/değerlendirmeler burada açıklanmıştır. Kuduz teşhis kapasitesinin ortaya konulması 

açısından 2009 yılı Laboratuvarlar Arası Ulusal FAT Ring Test Programı başarılı olarak değerlendirilmiştir. 

Anahtar sözcükler: Kuduz, teşhis, ring test. 

National inter laboratory ring test (direct fluorescent antibody test) for rabies diagnosis - 2009 

Summary: Etlik Central Veterinary Control and Research Institute, Rabies Diagnosis Laboratory is the national reference 

laboratory for rabies. Inter laboratory ring tests are organized regularly every year by national rabies reference 

laboratory. Inter laboratory ring test for rabies in 2009 samples were prepared, were submitted to diagnostic centers and 

details/results/evaluations are described here. To reveal the diagnostic capacity of National FAT Ring Inter Laboratory 

Test Program in year 2009 was considered successful. 

Key words: Diagnosis, rabies, ring trial. 

Ülkemizde kuduz hastalığının teşhisinden Tarım ve 

Köyişleri Bakanlığı’na bağlı, Koruma ve Kontrol 

Genel Müdürlüğü (KKGM) sorumludur. Ülke genelinde 

faaliyet gösteren 8 adet Veteriner Kontrol 

ve Araştırma Enstitüsü, kuduz teşhis laboratuvarında, 

kuduz hastalığının teşhisi Dünya Sağlık Örgütü 

(WHO), Dünya Hayvan Sağlığı Organizasyonu 

(OIE) ve Tarım ve Köyişleri Bakanlığı’nın direktiflerine 

göre yapılmaktadır. 

Etlik Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma 

Enstitüsü (EMVKAE), Kuduz Teşhis Laboratuvarı, 

kuduz hastalığı açısından ulusal referans laboratuvardır. 

Kuduz teşhis çalışmaları KKGM tarafından 

koordine edilmekte ve ulusal referans laboratuvarı 

her yıl düzenli olarak laboratuvarlar arası ring test 

düzenlemektedir. Laboratuvarlar arası kuduz ring 

test (Kuduz FAT) örnekleri 2009 yılı içinde hazırlanmış, 

teşhis merkezlerine gönderilmiş ve detaylar/ 

sonuçlar/değerlendirmeler burada açıklanmıştır. 

Önceki yıllardan farklı olarak bu yıl her laboratuvara 

birer adet numara verilmiştir (LAB01- 

LAB08 arasında). Burada amaç, değerlendirme 

açısından bir önyargı oluşmasını engellemek ve eşit 

değerlendirmektir. 


Test örnekleri: Test paneli 10 adet numaralandırılmış 

tüpten oluşmuştur. 

Negatif materyal: Negatif materyal olarak 2009 

yılı içerisinde Ankara ilinden EMVKAE’ye kuduz 

şüphesi ile gönderilen ve hem direkt Floresan Antikor 

Tekniği (FAT) hem de deneme hayvanı inokulasyonu 

ile kuduz negatif tespit edilen koyun (Ovis 

aries) izolatı seçilmiştir. Bu beyin dokusu homojenize 

edilmek sureti ile her teşhis merkezi için üçer 

adet farklı numaralı tüplere dağıtılmış ve bu tüpler 

negatif kontrol olarak kullanılmıştır. Aynı zamanda 

bu beyin dokusu pozitif materyalin dilüsyonu amacı 

ile de kullanılmıştır. 

Pozitif materyal: Pozitif materyal olarak 2009 

yılı içerisinde Zonguldak ili, Çaycuma ilçesinden 

EMVKAE’ye kuduz şüphesi ile gönderilen ve FAT 

ile kuduz pozitif tespit edilen çakal (Canis aureus) 

izolatı kullanılmıştır. Pozitif materyal homojenize 

Yazışma adresi / Correspondance: Hikmet Ün, Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Kuduz Teşhis Laboratuvarı, 

06020, Etlik, Ankara, Türkiye E-posta: hikmetun@gmail.com

18 

Ün H, Tuncer S, Ünal N, Aylan O. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 17 - 21, 2010 

edilerek, negatif koyun beyin homojenatı içerisinde 

log2 tabanlı dilue edilmiştir (1/2, 1/4, 1/8, 1/16, 

1/32, 1/64 ve 1/128). Dolayısı ile materyallerin kuvvetli 

pozitiften zayıf pozitif ve negatife doğru sıralanması 

amaçlanmıştır. 

Kullanılan test yöntemi: Teşhis merkezlerinden, 

ulusal ring test için gönderilen test panellerini, 

WHO’nun önerdiği metotlardan olan ve sürekli olarak 

her yıl hizmet içi eğitim çalışması düzenlenen 

FAT (1) ile test etmeleri istenilmiştir. 

FAT test Prosedürü: Şüpheli hayvana ait beynin 

cornu ammoni’sinden alınan ince bir parça doku 

kurutma kağıdı üzerine konularak, işaretlendirilmiş 

temiz bir lamın sağ ve sol tarafına çok ince iki tuşe 

preparat yapılır. 

Oda ısısında kurutulan preparat -20°C’de bulundurulan 

ağzı kapaklı lam kabı (Coplin jar) içindeki 

asetona konulur. Preparat asetonda 4 saat tutulur. 

Asetondan çıkarılan preparat kuruması için 

oda ısısında 5-10 dakika bırakılır. Pozitif ve negatif 

kontrol preparatları da aynı şekilde hazırlanır. Kon- 

Kuduz pozitif Kuduz negatif 

jugat distile su ile üreticinin tavsiyesine göre stok 

dilüsyon ve çalışma dilüsyonu olarak dilue edilir ve 

testte kullanılır. Hazırlanan preparatların üzerlerine 

konjugatın çalışma dilüsyonundan birer damla damlatılır. 

Preparatlar alt tarafına ıslak kurutma kağıdı 

konularak rutubetlendirilmiş petri kutularında “U” 

şeklindeki baget üzerine yerleştirilir. Petrinin kapağı 

kapatılarak 37°C’lik etüvde 30 dakika bırakılır. 

Petri kutusu etüvden çıkarılır. Preparat petri kutusunun 

kapağına konulur üzerine yavaşça pH 7.4 

olan PBS (Phosphate Buffered Saline)’den konulur 

ve hemen boşaltılır. Tekrar üzerine PBS konulur ve 

10 dakika bekletilir. Süre sonunda preparat bir defa 

distile su ile yıkanır. Meyilli bir yere konarak suyunun 

süzülmesi beklenir. 

Preparatın sağ ve sol tarafındaki doku kısımlarına 

1 damla gliserin/PBS (%90 gliserin + %10 

PBS pH 7) damlatılır ve temiz birer lamelle üzerleri 

kapatılır. Preparatlar floresan mikroskopta incelenir. 

Pozitif ve negatif kontrol preparatlara göre sonuç 

değerlendirilir (Şekil 1). 

Şekil 1. FAT test prosedürüne göre hazırlanmış kuduz müspet ve menfi birer preparatın floresan mikroskop altındaki görünümü. 

Test panellerinin saklanması ve nakliyesi: Prosedür 

olarak Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma 

Enstitüsü, Kuduz Teşhis Laboratuvarında teşhis 

aşamasından sonra saklanılması düşünülen beyin 

dokuları, -80°C’de muhafaza edilmektedir. Bu çalışmada 

da kullanılan beyin dokuları test panelleri, 

hazırlanıncaya ve hazırlandıktan sonra gönderilinceye 

kadar -80°C’de muhafaza edilmişlerdir. Nakliye 

için strafor kutular seçilmiş ve -80°C’den çıkartılan 

paneller buz aküleri ile desteklenerek sızdır- 

maz paketleme yapılmak sureti ile kargo ile teşhis 

merkezlerine gönderilmiştir. Test panellerine kod 

numarası verilerek, laboratuvarlara gönderilmesinde 

esas alınan numaralandırma sistemi Tablo 1’de 

gösterilmiştir. 

Kontrol testleri: Hazırlanan 10 tüpten oluşan test 

paneli (üç adet negatif ve yedi adet pozitif beyin 

dokusu dilüsyonu) teşhis merkezlerine gönderilmeden 

önce FAT testi (1) ile EMVKAE, Kuduz Teşhis 

Laboratuvarında kontrol edilmiştir. FAT ile negatif

Ün H, Tuncer S, Ünal N, Aylan O. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 17 - 21, 2010 19 

kontroller (3 adet) kuduz negatif olarak değerlendirilmiştir. 

Pozitif beyin dokusunun log2 tabanlı 

dilüsyonu ile hazırlanan 7 adet dilüe materyalden 

1/2, 1/4, 1/8, 1/16 dilüsyonlarına karşılık gelen 

tüpler FAT ile kuduz pozitif değerlendirilmiş olup 

Tablo 1. Laboratuvarlar arası ulusal FAT ring test materyal gönderim şeması - 2009. 

Laboratuvar 

Kodu 

Tüp numarası 

01/09 02/09 03/09 04/09 05/09 06/09 07/09 08/09 09/09 10/09 

LAB01 nk 1:4 1:16 1:32 nk 1:64 1:128 nk 1:8 1:2 

LAB02 1:2 nk 1:4 1:32 1:128 nk 1:64 1:16 nk 1:8 

LAB03 1:32 1:2 nk 1:4 1:64 1:16 nk 1:128 1:8 nk 

LAB04 nk 1:32 1:2 nk 1:4 1:128 1:8 nk 1:16 1:64 

LAB05 1:32 1:64 1:8 1:2 nk nk nk 1:4 1:16 1:128 

LAB06 1:16 1:128 nk 1:8 1:2 1:4 1:64 nk nk 1:32 

LAB07 1:16 nk 1:32 nk 1:8 nk 1:2 1:4 1:64 1:128 

LAB08 nk nk nk 1:16 1:64 1:2 1:4 1:128 1:32 1:8 

Tablo 2. EMVKAE’de FAT ile yapılan kontrol testi sonuçları. 

Kullanılan 

Test 

1/32, 1/64 ve 1/128 dilüsyonlar ise negatif olarak 

değerlendirilmiştir. Bu şekilde FAT açısından kayıt 

altına alınan test panelleri 8 teşhis merkezine gönderilmiştir. 

Sonuçların değerlendirilmesi açısından 

bu kayıtlar esas alınmıştır (Tablo 2). 

Pozitif beyin dokusunun log2 tabanlı dilüsyonu Negatif beyin dokusu 

1:2 1:4 1:8 1:16 1:32 1:64 1:128 nk nk nk 

FAT + + + + - - - - - - 

Programa katılan teşhis merkezleri: Programa 

Adana Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, 

Bornova Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, 

Elazığ Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, 

Erzurum Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü, 

Etlik Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma 

Enstitüsü, Konya Veteriner Kontrol ve Araştırma 

Enstitüsü, Pendik Veteriner Kontrol ve Araştırma 

Enstitüsü, Samsun Veteriner Kontrol ve Araştırma 

Enstitüsü katılmıştır. 

Bulgular 

Tablo 3’de test panellerine ilişkin olarak teşhis merkezlerinden 

bildirilen sonuçlar ve Tablo 4’te 2008, 

2009 yılı sonuçlarının karşılaştırması verilmiştir.

20 

Ün H, Tuncer S, Ünal N, Aylan O. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 17 - 21, 2010 

Tablo 3. 2009 yılı laboratuvarlar arası ulusal FAT ring test sonuçları 

Laboratuvar 

Kodu 

Pozitif beyin dokusunun log2 tabanlı dilüsyonu ve negatif beyin dokusu. 

1:2 1:4 1:8 1:16 1:32 1:64 1:128 nk nk nk 

LAB01 + + + + - - - - - - 

LAB02 + + + + - - - - - - 

LAB03 + + - - + - - - - - 

LAB04 + + + - - + - - - - 

LAB05 - + + + + - + - - - 

LAB06 + + + + - - - - - - 

LAB07 + - + - - - - - - - 

LAB08 + + + + - - - - - - 

Tablo 4. Laboratuvarlar arası ulusal FAT ring test 2008 ve 2009 sonuçlarının karşılaştırması. 

FAT 2008 FAT 2009 

Laboratuvar sayısı 8 8 

Negatif kontroller sonucu %100 (64/64) %100 (24/24) 

Pozitif kontroller sonucu %100 (16/16) %81.25 (26/32) 

Ulusal referans laboratuvar FAT sonucuna göre 

FAT ile negatif olması beklenenler (Tablo 2’ye göre) 

Tartışma ve Sonuç 

Test panellerinin bu şekilde hazırlanması ile teşhis 

açısından hassas bir değerlendirme yapılabilmesi 

amaçlanmıştır. Hastalığın, Türkiye açısından önemli 

olması ve son yıllarda bölgeler bazında artma/yayılma 

eğilimi göstermesi nedeni ile teşhis merkezlerinin 

FAT’nin kullanımı açısından sürekli ve her an 

teşhise hazır halde bulunmasına, bu ring testin katkı 

sağlayacağı kanaatine varılmıştır. 

Önceki yıllarda hazırlanan ring test panellerinde 

hazırlanan pozitif ve negatif örneklerde beyin 

dokuları direkt olarak kullanılmıştır. Hazırlanan test 

panelinde ise negatif materyal yine önceki yıllarda 

olduğu gibi dilüe edilmeden homojenize edilerek 

hazırlanan beyin dokusundan oluşturulmuştur. Pozitif 

materyal ise öncelikle homojenize edilip ve yine 

homojenize edilen negatif beyin dokusu içerisinde 

log2 tabanlı seri dilüsyonu yapılmıştır. Burada Dr. 

- %83.33 (20/24) 

Thomas Müller (National and OIE Reference Laboratory 

for Rabies, WHO Collaborating Centre for 

Rabies Surveillance and Research, Institute for Epidemiology, 

Friedrich-Loeffler-Institute, Seestr. 55, 

16868, Wusterhausen, Germany) ) tarafından Alman- Alman- 

ya için hazırlanan 2002 ve 2006 Alman Ulusal Ring 

Test Programı esas alınmıştır (2, 3). Burada amaç, 

materyallerin kuvvetli pozitiften zayıf pozitif ve negatife 

doğru sıralanması ile test merkezlerinin elde 

edeceği sonuçlar açısından yüksek oranda sensitivite 

ve spesifite yakalanmasıdır. Tablo 2’de bildirilen 

sonuçlar sensitivite ve spesifite hesaplanmasında 

esas alınmıştır. Sensitivite %81.25 ([laboratuvarlar 

tarafından bildirilen doğru pozitif örnek sayısı/ 

toplam pozitif örnek sayısı (doğru pozitif+yanlış 

negatif)]×100) ve spesifite %86.25 ([laboratuvarlar 

tarafından bildirilen doğru negatif örnek sayısı/toplam 

pozitif sayısı (doğru negatif+yanlış 

pozitif)]×100) olarak hesaplanmıştır (4).

Ün H, Tuncer S, Ünal N, Aylan O. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 17 - 21, 2010 21 

Tablo 2’de belirtilen kontrol testi sonuçları ile 

teşhis merkezlerinin sonuçları kıyaslandığında, tüm 

merkezlerin negatif kontrol örneklerini %100 doğrulukla 

tespit ettikleri görülmüştür (Tablo 3 ve 4). 

Bu örnekler açısından yanlış pozitif sonuç tespit 

edilmemiş olması fevkalade başarılıdır. Karşılaştırmak 

açısından bakılırsa, 2008 ve 2009 yılı sonuçları 

negatif kontroller açısından aynı olmakla birlikte 

pozitif kontrollerde küçük bir düşme gözlenmiştir 

(Tablo 4). 

Pozitif beyin dokusunun log2 tabanlı dilüsyonu 

ile hazırlanan örnekleri; dört merkezin (LAB01, 

LAB02, LAB06 ve LAB08) FAT sonucunun, Tablo 

2’de belirtilen sonuçlara göre tam uyumlu olduğu 

görülmüştür. LAB03 1/2, 1/4 ve 1/32 dilüsyonlarında, 

LAB04 1/2, 1/4, 1/8 ve 1/64 dilüsyonlarında, 

LAB05 1/4, 1/8, 1/16, 1/32 ve 1/128 dilüsyonlarında, 

LAB07 1/2 ve 1/8 pozitiflik tespit etmiş oldukları 

saptanmıştır. 

Yanlış negatif sonuç 1/2 ve 1/4 dilüsyon basamaklarında 

LAB05 ve LAB07 tarafından tespit 

edilmiştir. Sensitivite ve spesifite açısından düşünüldüğünde 

olmaması gereken bu durum referans 

laboratuvarda hazırlık aşamasında, insan kaynaklı 

teknik bir hata yapılmış olunabileceği şeklinde değerlendirilmiştir. 

Yine 1/32, 1/64 ve 1/128 dilüsyonlarında 

tespit edilen pozitiflikler konusunda referans 

laboratuvar tarafından bunlarla ilgili başka bir test 

yapmadığı için yorum yapmakta zorluk çekilmiştir. 

Kargo ile gönderimi takiben referans laboratuvar 

tarafından materyallerin saklama koşulları ile ilgili 

bir uyarı yapılmamış olması dolayısıyla bu materyallerin 

teşhis merkezleri tarafından alınmalarını 

takiben +4°C’de muhafaza edilme olasılığını ortaya 

çıkarmıştır. Bu tür bir muhafaza ortamının sağlanmış 

olması, zaten dilüe edilmiş olan pozitif materyalden 

FAT ile teşhis zafiyetine yol açmıştır. Sonraki 

uygulamalarımızda bu hususun dikkate alınması 

gerekliliği ortaya konulmuştur. 

Ayrıca test panelleri ile birlikte tüm teşhis 

merkezlerine bir sorgulama formu gönderilmiştir. 

Sorgulama formları teşhis laboratuvarlarınca doldurularak 

referans laboratuvara iletilmiştir. Formlar 

incelendiğinde, kuduz hastalığının teşhisi açısından 

teşhis laboratuvarlarında bir eksikliğin olmadığı görülmüştür. 

İlk olarak 1999 yılında yapılan ve her yıl 

tekrarlanan “Kuduz Hastalığının Teşhisinde Metot 

Birliğinin Sağlanması” konulu hizmet içi eğitim 

programı ile tüm teşhis merkezlerinin hemen hemen 

aynı FAT test protokollerini uyguladığı ortaya 

konulmuştur. Bununla beraber ortak bir standart test 

prosedürünün (SOP) izlenmesi faydalı olacaktır. Bu 

açıdan FAT, SOP referans laboratuvar tarafından 

güncellenerek bürokratik işlemlerin tamamlanmasını 

takiben dağıtımı yapılacaktır. 

Sonuçta teşhis kapasitesinin ortaya konulması 

açısından 2009 Yılı Laboratuvarlar Arası Ulusal 

FAT Ring Test Programı başarılı olarak değerlendirilmiştir. 

Alınan sonuçlara göre daha iyi bir hazırlıkla 

2010 yılı için de benzer bir programın uygulanmasında 

fayda sağlanacağı düşünülmektedir. 

Teşekkür 

Referans laboratuvar, katılan tüm teşhis merkezlerine 

ve katkılarından ötürü Dr. Thomas Müller’e 

teşekkür eder. 

Kaynaklar 

1. Dean DJ, Abelseth MK, Athanasiu P, (1996), The fluorescence 

antibody test. In Meslin FX, Kaplan MM, Koprowski 

H. (eds.) Laboratory techniques in rabies, 4th edition, World 

Health Organization, Geneva, Switzerland, p. 88-93. 

2. Müller T, (2002), Nationaler ringversuch zur tollwutdiagnostik 

2002 and 2006. National and OIE Referens Laboratory 

for Rabies, WHO Collaborating Centre for Rabies 

Surveillance and Research, Institute for Epidemiology, 

Friedrich-Loeffler-Institute, Seestr. 55, 16868, Wusterhausen, 

Germany. 

3. Müller T, (2006), Nationaler ringversuch zur tollwutdiagnostik 

2002 and 2006. National and OIE Referens Laboratory 

for Rabies, WHO Collaborating Centre for Rabies 

Surveillance and Research, Institute for Epidemiology, 

Friedrich-Loeffler-Institute, Seestr. 55, 16868, Wusterhausen, 

Germany. 

4. Robardet E, Cliquet, F, (2010), Interlaboratory trial 2009: 

FAT repor., Community reference Laboratory for Rabies, 

Laboratory for Studies and Research on Rabies and Wildlife 

Disease, AFSSA, Malzeville, France.

22 

Ün H, Tuncer S, Ünal N, Aylan O. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 17 - 21, 2010

Etlik Vet Kabaklı Mikrobiyol Ö, Çalışkan Derg, E, 21, Güngör 23 - 29, AB, 2010 Yöndem S, Demirhan İ. Etlik Vet Mikrobiyol Araştırma Derg, Makalesi 21, 23 / Research - 29, 2010Article 23 

Vero hücrelerinde ısıya dayanıklı sığır vebası aşı üretimi* 

Özden KABAKLI 1 , Elvin ÇALIŞKAN 1 , A. Burak GÜNGÖR 1 , Süreyya YÖNDEM 1 , 

İlkay DEMİRHAN 2 

1 Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Viral Aşı Üretim Laboratuvarı; 2 Lalahan Hayvancılık Merkez 

Araştırma Enstitüsü, Ankara, Türkiye 

Giriş 


Özet: Vero hücrelerinde üretilen bir sığır vebası aşısının termostabilitesi %5 laktalbumin hidrolizat ve %10 sukrozdan 

oluşan stabilizatör ve 74 saat süren liyofilizasyon protokolu ile gerçekleştirildi. Stabilizatör ve liyofilizasyon protokolu 

+37ºC, +42ºC, +45ºC ve +56ºC’deki hızlandırılmış stabilite testi ile test edildi ve bu verilerden Arhenius eğrisi yapıldı. 

Bu metotla üretilen liyofilize sığır vebası aşısı minimum gerekli infektif titre olan 10 -2.5 DKID 50 /ml titreyi +37ºC’de 

30 günden fazla sürdürmüştür. Aşının aktivitesi sığırlarda antikor titresi ile test edildi. Sulandırılmış aşının stabilitesi 

üç farklı dilüent ile test edildi. Sonuç olarak aşı virusunun 1 molar magnezyum sülfat solüsyonu ve normal fizyolojik 

tuzlu su ile sulandırıldığında, +37°C gibi yüksek ısıya sahip bir ortamda 4 saatten daha fazla infektif titresini koruduğu 

belirlendi. 

Anahtar sözcükler: Canlı aşı, ısıya dayanıklı, sığır vebası, stabilite, vero hücre. 

Production of a thermostable vero-cell adapted rinderpest vaccine 

Summary: The thermo stability of a rinderpest vaccine produced on vero cells were evaluated using 5% lactalbumin hydrolysate–10% 

sucrose as a stabilizer and a lyophilization protocol that is takes 74 hours. The stabilizer and lyophilization 

schedules were examined using accelerated stability testing at +37ºC, +42ºC,+45ºC and +56ºC, and an Arrhenius 

plot was based on from these data. A lyophilized rinderpest vaccine was maintained the minimum required dose of 10 -2.5 

TCID 50 /ml more than 30 days at +37ºC. The biological activity of the vaccine by measured with antibody titration in 

cattle. The stability of the reconstituted vaccine was examined using three different diluent preparations. Finally, the 

infectivity of vaccine was stable even at high temperatures up to 4 h after reconstitution with magnesium sulphate molar 

solution or normal physiological saline. 

Key words: Live vaccine, rinderpest, stability, thermostability, vero cells. 

Günümüzde kullanılan sığır vebası aşılarının çoğu 

Plowright tarafından primer dana böbrek (PDB) 

hücre kültürlerinde 92. pasajda attenue edilen Rinderpest 

Bovine Kabate O (RBOK) suşundan orjin 

alır (14). Ülkemizde de 1999 yılına kadar, primer 

buzağı böbrek hücre kültürlerinde attenüe RBOK 

suşundan üretilen canlı liyofilize sığır vebası aşısı 

kullanılmıştır (7, 20). Bu suş ile primer buzağı 

böbrek hücre kültürlerinde üretilen aşının tek ve 

önemli dezavantajı ısıya karşı hassasiyetidir (22). 

Günümüze kadar RP aşı üretimi konusunda, aşının 

ısıya dayanıklılığı açısından pek çok çalışma yapılmıştır. 

Bunların bir kısmında farklı stabilizatörler 

ve farklı liyofilizasyon metotları denenirken (5, 13, 

23) bir kısmında ise ısıya dayanıklı mutant suşlar 

elde ederek termostabil aşı üretme yoluna gidilmiş- 

tir (17). Mariner ve ark. (11) tarafından laktobionik 

asit, hidrolize jelatin ve sorbitol (LGS), laktoalbumin 

hidrolizat ve sukroz (LS) ile hidrolize jelatin 

(BUGS)’den oluşan 3 farklı stabilizatör denenerek 

yapılan çalışmada %10 sukroz ve %5 laktalbumin 

hidrolizat’ın termostabiliteyi sağlayan en iyi stabilizatör 

olduğu bildirilmiştir. OIE standartlarında da 

(2) RP aşı üretiminde %10 sukroz ve %5 laktalbumin 

hidrolizat önerilmektedir. Bunların yanı sıra RP 

aşılarında termostabiliteyi etkileyen diğer bir etken 

olarak liyofilizasyon ısıları ve süreleri üzerinde de 

çalışmalar yapılmıştır. Bu amaçla Mariner ve ark. 

(12) tarafından liyofilizasyon süresinde değişiklik 

yapılarak, vero hücrelerinde ısıya dayanıklı RP aşı 

üretimi gerçekleştirilmiştir. 

Termostabil sığır vebası aşısı soğuk zincire 

gerek kalmaksızın sahada 30 güne kadar kullanılmaktadır 

(10). Liyofilize aşıların sahada kullanımı 

Yazışma adresi / Correspondance: Özden Kabaklı, Merkez Veteriner Kontrol ve Araştırma Enstitüsü 

Viral Aşı Üretim Laboratuvarı, 06020, Etlik, Ankara, Türkiye E-posta: ozdenkabakli@gmail.com 

*Bu araştırma TKB EMVKAE ve TAGEM/HS/14/01/07/127 no’lu proje ile desteklenmiştir.

24 

Kabaklı Ö, Çalışkan E, Güngör AB, Yöndem S, Demirhan İ. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 23 - 29, 2010 

sırasında, sulandırma amaçlı kullanılan 1M MgSO 4 , 

%0.85 NaCl ve distile su gibi diluentlerde termostabilite 

açısından pek çok araştırıcı tarafından denenmiş 

olup bunlar içinde1M MgSO 4 , %0.85 NaCl en 

uygun diluent olarak bulunmuştur (3, 20). Aşılardaki 

stabilite çalışmalarında, aşının yarılanma zamanını 

ve raf ömrünü belirlemede Arrhenius eğrisi ve degredasyon 

oranı belirleyebilen istatistik programları 

kullanılmıştır (1, 4, 6). Termostabilite çalışmaları 

için ise aşılar farklı ısılarda tutularak test edilmiştir 

(15, 18, 19). 

Bu çalışmanın amacı Türkiye’de ilk kez ısıya 

dayanıklı sığır vebası aşısı üretmektir. Aşıda vero 

hücre hattının kullanım amacı, aşı virusunun üretilmesi 

sırasında primer hücrelerden kaynaklanabilecek 

teknik zorlukları ortadan kaldırmaktır. Aynı zamanda 

ısıya dayanıklı sığır vebası aşısı üretimi ile 

aşısının raf ömrü uzayacak ve sahada soğuk zincir 

şartlarına uyma gerekliliği olmadan rahatlıkla kullanılabilecektir. 

Bu çalışma, diğer liyofilize aşıların 

da benzer yöntemlerle ısıya dayanıklı olarak üretilebilmesi 

için bir basamak oluşturacaktır. 


Virus: Primer dana böbrek (PDB) hücre kültüründe 

95’inci pasajdaki sığır vebası Kabate O suşu 

(KABATE O RP-Pirbright V19/13/92 BK 95) vero 

hücre kültürlerinde 3 pasaj gidildi. 98’inci pasajda 

vero hücrelerine adapte ana tohum virus stokları 

(MS-TRPV BK95 VERO3) oluşturuldu. Stoklar 

OIE’de (2) belirtilen kalite kontrol testlerine göre 

test edildi ve değerlendirdi. Benzer şekilde üretimi 

yapılan 3 seri deneme üretimi TRPV 1/08, TRPV 

2/08, TRPV 3/08 olarak kodlanarak kalite kontrol 

testleri tamamlandı. Vero hücrelerinde üretimi yapılıp 

steril bulunan ve titresi Spaermen-Kaerber metoduna 

göre belirlenen bulk virusa 1/1 oranında %5 

laktalbumin hidrolizat ve %10 sukroz (pH 7.2) ihtiva 

eden stabilizatör ilave edildi, 1 ml’lik aşı şişelerine 

taksim edilerek; 74 saat süren ve vakumun 100 

mTorr olarak sabitlendiği, Mariner ve ark. (12)’nın 

uyguladığı liyofilizasyon protokolu ile liyofilize 

edildi. Liyofilizasyon sonrası kalite kontrol testleri 

yapılarak -20°C’de muhafaza edildi. Daha sonra 

farklı ısılarda tutulan (+4°C, +37°C, +42°C, +45°C, 

+56°C) liyofilize aşıda ve farklı sulandırma sıvıları 

(1M MgSO 4 , %0.85 NaCl–fizyolojik tuzlu su, distile 

su) ile sulandırılmış aşıda +37°C’deki stabilite 

testleri yapıldı. 

Liyofilize formundaki aşının hızlandırılmış stabilite 

testi ve hesaplanması: -20°C’de muhafaza 

edilen liyofilize aşı viruslarından 100’er şişe örnek 

alınarak (+4°C, +37°C, +42°C, +45°C, +56°C) gibi 

farklı ısılarda tutuldu, bu gruplardan bir kısmı liyofilizasyonun 

ardından +37°C (±0.5°C) inkübatöre 

konuldu, ardından 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 14, 21, 28, 

35, 42, 56, 70, 84, 106, 122, 140, 202’nci günlerde 

2 şişe örnek alınarak -20°C’de titreleri test edilinceye 

kadar saklandı. Diğer örnekler +42°C, +45°C, 

+56°C ayarlanan su banyosuna konuldu ve takiben; 

+42°C’deki şişeler 0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 14, 21, 29, 

35, 43, 49’uncu günlerde, +45°C’deki şişeler 0, 1, 

2, 3, 4, 5, 6, 7, 10, 14, 21, 29, 35, 43, 49’uncu günlerde, 

+56°C’deki şişelerden 0, 2, 4, 7’nci saatlerde 

ve 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 14, 21, 29, 35, 43, 49’uncu 

günlerde 2 şişe örnek alınarak -20°C’de titreleri test 

edilinceye kadar saklandı. +4°C, -20°C’de ve oda 

şartlarında saklanan aşılarda yapılan test sonucu 19 

ay sonunda +4°C ve -20°C’de infektif titrede hiç 

düşme olmadığı tespit edildi. Aşının yarılanma ve 

raf ömrünün belirlenmesi amacıyla Mariner ve ark. 

(11)’nın bildirdiği şekilde azalma eğrisi ve Arrhenius 

eğrisi kullanıldı. Kabul edilebilir minimum titre 

100 doz için 10 -4.5 TCID 50 /ml ve tek doz için 10 - 

2.5 TCID50 /ml kabul edildi. Bu yöntemle dört farklı 

ısıda azalma değeri ile seçilen düşük ısılardaki düzeltilmiş 

“k” değeri, yarılanma ömrü ve tahmini “k” 

değeri belirlendi. 

Sulandırılmış aşının stabilite testi: 1 şişe (100 doz) 

liyofilize aşı +37°C (±5°C)’deki su banyosu içinde 

daha önce ısıtılmış 100 ml’lik, 1M MgSO 4 , %0.85 

NaCl–fizyolojik tuzlu su ve distile su bulunan koyu 

renkli sulandırma şişeleri içinde ışık görmeyecek 

şekilde sulandırıldıktan sonra, tekrar +37°C’deki su 

banyosu içinde inkube edildi, inkube edilen örneklerden 

distile su için 30 dakika aralarla 8 saat süre 

ile 1M MgSO 4 , %0.85 NaCl için 2 saat aralıklarla 

8 saate kadar örnekler alınarak hemen buz içinde 

soğutulup test edilinceye kadar +2/+8°C’de buzdolabında 

bekletildi. Bu süre sonunda örneklerin 

hepsinde titrasyon testi yapıldı. Dilusyonlara bağlı 

infektivite kaybı +37°C (±5°C)’deki sulandırılmış 

aşıların titre ortalamalarına dilusyon faktörü ilave 

edilerek (1.7 log 10 TCID 50 ) +4°C’de 1 ml distile su 

içinde dilue edilen aşılar arasındaki titre farkı olarak 

hesaplandı.

Bulgular 

Kabaklı Ö, Çalışkan E, Güngör AB, Yöndem S, Demirhan İ. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 23 - 29, 2010 25 

MS-TRPV BK95 VERO3 olarak kodlanan ana tohum 

suş ve TRPV 1/08, TRPV 2/08, TRPV 3/08 

olarak kodlanan 3 seri deneme üretimi yapıldı. Ana 

tohum suşun infektif titresi log10 6.5 DKID 50 /ml, 

TRPV 1/08, TRPV 3/08 serilerinin infektif titresi 

log10 6.0 DKID 50 /ml ve TRPV 2/08 seri no’lu aşının 

infektif titresi log10 6.2 DKID 50 /ml olarak bulundu. 

Ana tohum suş ve üç seri aşının sterilite, identifikasyon, 

güvenlik ve etkinlik testleri standartlara uygun 

bulundu. 

Liyofilize formundaki aşının stabilite testi: Liyofilize 

aşının stabilite değerlendirmesinde +4°C ve 

-20°C’de saklanan aşılarda, 19 ayın sonunda infektif 

titrede hiç düşme olmadığı tespit edildi. 37°C, 

42°C, 45°C ve 56°C’de saklanan aşılardan belirli 

periyotlarla alınan örneklerin infektif titre değerleri 

ile yapılan regresyon analizleri ise Şekil 1’de gösterilmiştir. 

Regresyon analizi, 7’nci güne kadar infektif 

titrede hızlı bir düşüş olduğundan, 37°C, 42°C ve 

Titre log 10 

A 

C 

titre log 10 

7 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

37 o C degredation erisi 

y = -0,0227x + 5,5044 

R 2 = 0,7714 

0 20 40 60 80 

zaman (gün) 

42C deki degradation erisi 

y = -0,0434x + 5,37 

R 2 = 0,9035 

0 

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 

zaman (gün) 

45°C’de 7’nci günden sonraki değerler üzerinden 

yapılırken, 56°C’de 1’inci günden itibaren hesaplandı. 

Regresyon değerleri baz alınarak yapılan hesaplamalarda 

düzeltilmiş raf ömrü 37°C’de 40 gün, 

42°C’de 19gün ve 45°C’de 8.5 gün olarak bulundu. 

Aşının yarılanma ömrü ise 37°C’de 12 gün, 42°C’de 

6.5 gün ve 45°C’de 5.3 gün olarak bulundu. Farklı 

dört ısı derecesi ile elde edilen değerler Tablo 1 ve 

Şekil 2’de özetlenmiştir. Yapılan Arrhenius eğrisi 

sonucu R 2 =0.99 ve K=4.7 ile iyi bir linearite göstermiş 

olup, +4°C’deki yarılanma ömrü 21 yıl olarak 

bulunmuştur. 

Sulandırılmış aşının stabilite testi: Farklı sulandırma 

sıvıları ile sulandırılmış aşıların 37°C’de bekletildiğinde 

infektif titrelerindeki düşme değerleri 

(canlılık eğrisi) Tablo 2 ve Şekil 3’de log 10 bazında 

gösterilmiş olup, yarılanma ömrü olarak 0’ıncı 

saatteki infektif titresinin yarılandığı zaman baz 

alınmıştır. Magnezyum sülfat ve fizyolojik tuzlu su 

arasında önemli bir fark bulunmazken distile suda 

değerler düşük bulunmuştur. 

titre log 10 

B 

D 

titre log10 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

45C deki degradation erisi 

y = -0,0601x + 4,98 

R 2 = 0,9633 

0 

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 

6 

5 

4 

3 

2 

1 

0 

zaman (gün) 

56 C deki degradation erisi 

y = -0,262x + 4,26 

R 2 = 0,7887 

0 1 2 3 zaman 4 (gün) 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 

Şekil 1. Liyofilize TRPV aşısının A. 37°C, B. 45°C, C. 42°C ve D. 56°C’deki azalma eğrileri.

26 


Tablo 1. Arrhenius eğrisi kullanılarak hesaplanan aşının stabilite değerlerinin özeti. 

Isı (°C) n 1 Deneysel k 2, 3 Raf ömrü 4 Hesaplanmış k 5 Yarı ömür 6 

4 - - - 0.000039 21 yıl 

10 - - - 0.000092 9 yıl 

25 - - - 0.0061 49 gün 

37 10 0.0227 40.1 gün 0.0247 12 gün 

42 6 0.0434 19 gün 0.0461 6.5 gün 

45 8 0.06 8.5 gün 0.0568 5.3 gün 

56 7 0.26 2.1 gün 0.199 1.5 gün 

1 Örnek sayısı; 2 k=gözlemlere dayanan verilerle hesaplanmış degradasyon sabiti; 3 37 0 C, 42 0 C, 45 0 C azalma eğrisi için linear regresyon 7’nci günden 

başlamaktadır, 56 0 C için analiz 1’inci günden başlamaktadır; 4 Düzeltilmiş raf ömrü, 10 4.5 DKID 50 /ml 100 doz minimum gerekli titre kabul edilerek 

düzenlenen azalma eğrisinin regresyon çizgisinden hesaplanmıştır; 5 Düzeltilmiş k değerleri Arrhenius eğrisi linear regresyon analizinden elde edilmiştir; 

6 Yarılanma ömrü düzeltilmiş k değerinden hesaplanmıştır; ** p


titre 

4,5 

4,4 

4,3 

4,2 

4,1 

4 

3,9 

3,8 

3,7 

3,6 

3,5 

3,4 

3,3 

3,2 

3,1 

3 

y = -0,1329x + 4,01 

y = -0,1406x + 3,79 

y = -0,0969x + 3,88 

0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5 6 6,5 7 7,5 8 8,5 

saat 

Şekil 3. Farklı sulandırma sıvıları ile sulandırılmış aşının 37°C’deki azalma eğrileri. 


Bu araştırmada, primer dana böbrek (PDB) hücre 

kültüründe 95’inci pasajdaki sığır vebası Kabate O 

suşu (KABATE O RP-Pirbright V19/13/92 BK 95) 

vero hücre kültürlerinde 3 pasaj gidilerek 98’inci 

pasajda vero hücrelerine adapte ana tohum virus 

stokları oluşturuldu. Vero hücrelerine adapte sığır 

vebası virusunun titresi OIE normlarına göre değerlendirildi. 

Vero hücrelerine adapte termostabil 

RP aşısı üretimi konusunda yapılan çalışmada da 

Mariner ve ark. (12) primer dana böbrek hücre kültüründeki 

RP virusu, vero hücrelerinde 3 seri pasaj 

sonrası adaptasyonunu sağlamışlar ve vero hücrelerine 

adapte sığır vebası virusunun titresini OIE 

normlarına göre değerlendirmişlerdir. 

RP aşısının deneme üretimini yaptığımız bu 

çalışmada stabilizatör olarak %5 laktalbumin hidrolizat 

ve %10 sukroz kullanıldı. Benzer amaçlı yapılan 

pek çok araştırmada, raf ömrünü uzatmak ve 

termostabiliteyi sağlamak amacıyla Morbillivirus 

grubu etkenlere karşı geliştirilen attenue liyofilize 

viral aşılarda farklı stabilizatörler denenmiş ve bu 

çalışmalar sonunda, %5 laktalbumin hidrolizat ve 

%10 sukroz uygun bulunarak önerilen stabilizatör- 

1M MgSO4 

% 0,85 

NaCl 

Distile su 

Dorusal 

ler arasında yer almıştır (8). Plowright ve ark. (15) 

LS ile stabilize edilmiş RP aşısında 37°C’de günlük 

0.0139 log 10 kayıp ile farklı 5 eğri değerinde başarılı 

bulmuştur. Mariner ve ark. (11) LS, (1:1, 3:1, 4:1) 

BUGS ve LGS gibi farklı stabilizatörlerle termostabil 

RP aşısı üretimini denemiş ve araştırma sonucunda 

iyi bir linearite gösteren LS stabilizatörü ile 33 

güne kadar yüksek titre elde edildiğini bulmuşlardır. 

Termostabiliteyi sağlamak amacıyla bu çalışmamızın 

ana metodu olan liyofilizasyon aşamasında Mariner 

(12)’in önerdiği şekilde 100 milliTorr vakum 

altında, ana kuruma safhası 30°C’de 16 saat süren 

ve final raf ısısı 35°C olan 74 saat süren liyofilizasyon 

metodu kullanılmıştır. Liyofilizasyon sonunda 

aşı şişelerindeki %100 vakum, %2.5 nem oranı ve 

homojen krem renkteki aşı peleti görünümü ve liyofilizasyon 

öncesi infektif titre ile liyofilizasyon 

sonrası infektif titre arasındaki titre kaybının ortalama 

0.18 olması liyofilizasyonun başarılı olduğunu 

göstermektedir. Mariner ve ark.(12) LS stabilizatör 

ile farklı liyofilizasyon metotlarını denemişler ve 

araştırmamız için örnek aldığımız liyofilizasyon 

metodunu başarılı bulmuşlardır. Sarkar ve ark. (18) 

PPR aşısında termostabilite için yaptıkları çalışmada 

geleneksel liyofilizasyon metotlarının yerine

28 


Mariner (12)’in önerdiği ve OIE (2), standartlarında 

termostabil aşı üretimi için önerilen 74 saat süren 

liyofilizasyon metodu ile daha iyi sonuç elde edebileceklerini 

bildirmişlerdir. Geçmişten günümüze 

kadar yapılan aşılardaki termal inaktivasyon ve stabilite 

çalışmalarında araştırıcılar hızlandırılmış stabilite 

test ve raf ömrü belirlenmesi içinde Arrhenius 

eğrisini kullanmışlardır (4). Allison ve ark. (1)’da 

kızamık virusu aşısının stabilite değerlerini hesaplamada 

Arrhenius eğrisini kullanmıştır. Aynı şekilde 

Mariner ve ark. (11) RP aşısının stabilite değerlerini 

Arrhenius eğrisi ile belirlemişlerdir. Bu çalışmada 

da hızlandırılmış stabilite test ve raf ömrü belirlenmesi 

için Arrhenius eğrisi kullanıldı. Deneme aşımızın 

yarılanma ömrünü belirlemek için daha önce 

Mariner ve ark. (9, 11)’nın belirttiği şekilde ve OIE 

(2), standartlarına göre aşının orijinal titresinin yarıya 

düştüğü zaman temel alındı. Yaptığımız stabilite 

testi sonucu elde ettiğimiz değerler diğer araştırmacıların 

bulduğu değerlerle paralellik göstermektedir 

(11). Raf ömrü farklı ısılarda yapılan stabilite testi 

37°C’de 40 gün,42°C’de 19 gün ve 45°C’de 8.5 gün 

olarak bulundu. Elde edilen bulgular uyguladığımız 

liyofilizasyon metodu ve kullandığımız stabilizatörün 

aşının infektivite gücünü yüksek ısılarda dahi 

uzun süre korumasını sağladığını göstermektedir. 

Bu yöntemle üretilen sığır vebası aşısı araştırmamızın 

hedefi olan saha şartlarında soğuk zincire gerek 

duyulmadan raf ömrü 30 günden fazla (37°C’de 40 

gün) olmaktadır. Arhenius eğrisi sonucu +4°C ve 

-20°C aşımızın raf ömrünün 20 yıldan çok olduğu 

belirlenmiş olup, acil stok olarak saklama durumunda 

uzun yıllar infektivite gücünü koruyacağını göstermektedir. 

Uyguladığımız bu yöntemle RP aşısı 

üretildikten sonra stok yenilenme işlemini ortadan 

kaldıracağı için ülke ekonomisine katkı sağlayacaktır. 

Mariner ve ark. (10) aynı metotla ürettikleri 

termostabil sığır vebası aşısını soğuk zincire gerek 

duymadan 30 gün boyunca Nijerya’daki sığırlar 

üzerinde 1988 yılındaki aşılama kampanyasında 

saha şartlarında denemiş ve başarılı sonuç (%98 

seropozitif) almıştır. Çalışmamızdaki metotla üretilen 

aşıda raf ömrü, 37°C’de ve karanlık ortamda 

30 günden fazla bulundu. Türkiye şartlarında sıcak 

mevsimlerde ortalama hava sıcaklığı 37°C olup 

bazı bölgelerde 40°C’nin üzerine çıkmaktadır. Bu 

şartlarda aşırı yüksek sıcaklarda ve güneş ışığından 

korunduğu durumlarda ayrıca ilk 7 günde infektif 

titredeki hızlı düşüş göz önüne alınarak bu amaçla 

üretilen aşılarda başlangıç titresinin en az 10 6.5 

DKID 50 /ml 100 doz olması durumunda aşımızın raf 

ömrü saha şartlarında soğuk zincire gerek kalmaksızın 

1 ay olacaktır. 

Değişik dilüentlerle yapılan stabilite çalışması 

sonucu 1M MgSO 4 , %0.85 NaCl uygun dilüent 

olarak tespit edilmiş olup bu bulgular diğer araştırmacıların 

bulgularıyla benzerlik göstermektedir 

(11, 15). Sarkar ve ark. (18) LS stabilizatör ile hazırlanmış 

PPR aşısının 37°C’de karanlıkta bekletilmiş 

1M MgSO 4 ve %0.85 NaCl içinde sulandırılması 

sonucunda 8 saate kadar önemli bir titre kaybı 

olmadığını bildirmişlerdir. Diğer araştırmacıların 

önerileri ve bizim araştırmamızdan elde ettiğimiz 

sonuçlara göre 1M MgSO 4 ve %0.85 NaCl’nin her 

ikisi de dilüent olarak uygun bulunmuş olup, vero 

hücrelerine adapte termostabil sığır vebası aşısı için 

dilüent olarak %0.85 NaCl seçilmiştir. 

Araştırmamız sonunda elde edilen bulgular ve 

diğer araştırmacıların önerileri doğrultusunda vero 

hücrelerine adapte termostabil sığır vebası aşısı; 

stabilizatör olarak %5 laktalbumin hidrolizat ve 

%10 sukroz kullanılıp, uyguladığımız liyofilizasyon 

metodu ile liyofilizasyon işlemi gerçekleştirilerek 

düşük nem (≤%2) ve yüksek başlangıç titresi 

(≥10 6.5 DKID 50 /ml), liyofilizasyon sırasında düşük 

titre kaybı (≤10 0.18 DKID 50 /ml) elde edilerek sahada 

soğuk zincire gerek duymadan 1 ay kullanılabilecektir. 

-20°C’de stok aşı olarak saklandığında yıllarca 

stok yenilemeye gerek duyulmayacak ve dilüent 

olarak %0.85 NaCl kullandığında sulandırılmış 

aşı sıcak mevsimlerde dahi 4 saate kadar güvenle 

kullanılabilecektir. 

Kaynaklar 

1. Allison LMC, Mann GF, Perkins FT, Zuckerman AJ, 

(1981). An accelerated stability test procedure for lyophilized 

measles vaccines. J Biol Stand. 9, 185-194. 

2. Anonim (2008). Rinderpest. In; OIE Manual of Standards 

Diagnostic Tests and Vaccines Chapter 2.1.15. www.oie.int/ 

fr/normes/mmanual. 

3. Asım A, Rashid A, Choudhary H, (2008). Effect of varıous 

stabılızers on titre of lyophılızed live attenuated Peste Des 

Petıts Rumınants (PPR) Vaccine. Pakistan Vet J. 28(4), 203- 

104. 

4. Colinet G, Peetermans J, (1982). Behavior of five commercial 

measles vaccines in an accelerated stability test. J Biol 

Stand. 10, 241-247. 

5. House JA, Mariner JC, (1996). Stabilization of rinderpest 

vaccine by modification of the lyophilization process. Dev 

Biol Stand. 87, 235-244.


6. Ihsak R, Howard CR (1990). Thermal stability of yellow 

fever vaccines. Mem Inst Oswaldo Cruz. 85(3), 339-345. 

7. İyigören B, Ünlü M, Yonguç AD, (1973). Doku Kültürü 

Sığır Vebası Aşısı Uygulanan Bölgelerdeki Sığırların Bağışıklık 

Durumu Üzerine Araştırma. Etlik Vet Bak Ens Derg. 

4(3-4), 11-19. 

8. Languet B, Precausta P, Mackowiak M, Dubourget P, 

Reynaud G, Duret C (1985). Freeze dried vaccine against 

rinderpest: stability and activity study. Comp. Immunol. 

Microbiol Infect Dis. 8(3-4), 285-295. 

9. Marıner, JC, House JA, Sollod AE, Stem C, Van Den 

Ende MC, Mebus CA, (1989). Heat Stable Rinderpest 

Vaccine Implementation Project. Recommendations Adopted 

by The Pan African Rinderpest Campaign (PARC) 

at The Informal Meeting on Thermostable Vaccines Held at 

The International Office of Epizootics, Paris, France, September. 

21-22, 1989. 

10. Mariner, JC, House JA, Salifou S, Stem C, Van Den 

Ende MC, Mebus CA, (1990) .The serological response to 

a thermostable vero cell-adapted rinderpest vaccine under 

field conditions in Niger. Vet Microbiol. 22(2-3), 119-127. 

11. Mariner, JC, House JA, Sollod AE, Stem C, Van Den 

Ende MC, Mebus CA, (1990). Comparison of the effect of 

various chemical stabilizers and lyoflization cycles on the 

thermostability of a vero cell adapted rinderpest vaccine. 

Vet Microbiol. 21(3), 195-209. 

12. Marıner, JC, House JA, Sollod AE, Stem C, Van Den 

Ende MC, Mebus CA, (1991). Production of a thermostable 

vero-cell adapted rinderpest vaccine. J Tiss Cult 

Meth. 13, 253-256. 

13. Mariner, JC (1993). The use of thermostable vero celladapted 

rinderpest vaccine as a heterologous vaccine 

against peste des petits ruminants. Res Vet Sci. 54, 212- 

216. 

14. Plowright W, Ferris RD (1962). Studies with Rinderpest 

Virus in Tissue Culture. The use of Attenueted Culture Virus 

as a vaccine for Cattle. Res Vet Sci. 3, 172-182. 

15. Plowright W, Herniman KAJ, Rampton CS, Taylor WP 

(1970). Studies on Rinderpest Culture Vaccine. III. Stability 

of The Lyophilised Product. Res Vet Sci. 11, 71-81. 

16. Plowright W, Herniman KAJ, Rampton CS (1971). Studies 

on Rinderpest Culture Vaccine. IV. The Stability of Reconstituted 

Product. Res Vet Sci. 12, 40-46. 

17. Raut A, Sıngh RK, Malık M, Joseph MC, Bakshı CS, 

Suryanarayana V VS, Butchaıah G (2001). Development 

of a thermoresıstant tissue culture Rinderpest vaccine virus. 

Acta Virol. 45, 235-241. 

18. Sarkar J, Sreenivasa BP (2003). Comparative efficacy 

of various chemical stabilizers on the thermostability of a 

live-attenuated peste des petits ruminants (PPR) vaccine. 

Vaccine 1. 21(32), 4728-4735. 

19. Siddique MP, Rahman MB, Chowdhury SMZH, Kafi 

MA, Alam MS (2006). Deteriınation of efficacy of thermostable 

PPR live homologous vaccıne incubated at room 

temperature or 14 Days. Bangl J Vet Med. 4(1), 43-46. 

20. Sütçü M, Erdem H (1976). Dana böbrek hücre kültüründe 

attenue sığır vebası virusu üretimi aşı hazırlanması ve 

hazırlanan aşıların laboratuvar ve bağışıklık kontrolü 

sonuçları. Vet Hekimler Dern Derg. 46(7-8-9), 34-35. 

21. Tsukiyama K, Yoshikawa Y, Kamata H, Imaoka K, Asano 

K, Funahashi S, Maruyama T, Shida H, Sugimoto M, 

Yamanouchi K (1989). Development of heat-stable recombinant 

rinderpest vaccine. Arch Virol. 107, 225-235. 

22. Woese C (1960). Thermal inactivation of animal viruses. 

Ann N Y Acad Sci. 83, 741-751. 

23. Worrall EE, Litamoi JK, Seck BM, Ayelet G (2000). Xerovac: 

an ultra rapid method for the dehydration and preservation 

of live attenuated Rinderpest and Peste des Petit 

ruminants vaccines. Vaccine, 22; 19(7-8), 834-839.

30 

Kabaklı Ö, Çalışkan E, Güngör AB, Yöndem S, Demirhan İ. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 23 - 29, 2010

Etlik Vet Mikrobiyol Derg, Gürpınar 21, 31 - S, 36, Savaşan 2010 S. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, Araştırma 31 - 36, 2010 Makalesi / Research Article 31 

Giriş 

Ege Bölgesi kültür balıklarında Gram pozitif bakteri infeksiyonlarının 

incelenmesi* 

Saadet GÜRPINAR, Serap SAVAŞAN 

Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı, Aydın, Türkiye 


Özet: Bu araştırmada, Ege Bölgesi kültür balıklarındaki Gram pozitif bakteri infeksiyonlarının belirlenmesi amaçlanmıştır. 

Ege Bölgesi’nde bulunan çeşitli balık çiftliklerinden canlı olarak sağlıklı ve hasta olmak üzere, rutin teşhis 

laboratuvarına getirilen 150 kültür balığının fiziksel ve bakteriyolojik olarak incelenmesi sonucu toplam 101 adet izolat 

elde edildi. Bu izolatların 10 adeti (%9.9) Gram negatif kok ve basil, 91 adeti (%90.1) ise Gram pozitif kok-kokoid 

olarak belirlendi. Gram pozitif kok-kokoid tarzı 91 adet mikroorganizma Staphylococcus spp. (%43), Lactococcus lactis 

(%35.1), Enterococcus avium (%3.2), Enterococcus feacalis (%17.5), Listeria spp. (%1), Aerococcus viridans (%10.9), 

Aerococcus urinae (%5.4), Streptococcus pyogenes (%7.6) Streptococcus agalactiae (%14.2) olarak identifiye edildi. S. 

agalactia, sağlıklı balıkların %10.4’ünden izole edilirken, %7.8 oranında hasta balıklarda izole edilmiştir. S. pyogenes 

ise, sağlıklı balıkların %6.2’sinden izole edilirken, hasta balıkların %3.9’undan izole edilmiştir. 

Anahtar sözcükler: Balık hastalıkları, Gram pozitif bakteri, identifikasyon, izolasyon. 

Investigation of Gram positive bacterial infections in culture fisheries in the Aegean Region 

Summary: Aim of this study was, to define Gram positive bacterial infections at culture fisheries in the Aegean Region. 

In this research, 150 live culture fish taken from various fish farms on Aegean Region were classified as healthy or diseased. 

After analyzing of 150 culture fish at routine identification laboratories, 101 bacteria were isolated. Ten (9.9%) of 

these bacteria were identified as Gram negative cocci and bacilli, 91 (90.1%) of them were identified as Gram positive 

cocci-coccoid. These 91 Gram positive cocci-coccoid bacteria were identified as Lactococcus lactis (35.1%), Enterococcus 

avium (3.2%), Enterococcus feacalis (17.5%), Listeria spp. (1%), Aerococcus viridans (10.9%), Aerococcus urinae 

(5.4%), Streptococcus pyogenes (7.6%) and Streptococcus agalactiae (14.2%). S. agalactia were isolated from 10.4% 

of healthy fish as well as they were isolated from 7.8% of diseased fish. Also S. pyogenes was isolated from 6.2% of 

healthy fish and 3.9% of diseased fish. 

Key words: Fish diseases, Gram positive bacteria, identification, isolation. 

Balıklar arasında Gram pozitif bakterilerden kaynaklanan 

hastalıklar sayısal olarak Gram negatiflere 

göre daha az görülmekle beraber, morbidite ve 

mortaliteleri daha düşüktür (2). Kültür balığı populasyonlarında 

giderek artan ve önemli bir problem 

halini alan streptokokal infeksiyonlar, Pier & Madin 

tarafından 1976 yılında, Plumb tarafından 1991 

yılında, Baya, Lupuani, Hetrick, Robertson, Lukacovic, 

May & Poukish tarafından 1990 yılında, Al- 

Harbi & Ahmed tarafından 1994 yılında ve Chang 

& Pulumb tarafından 1996 yılında tanımlanmıştır 

(4). Balıklardan yaygın olarak izole edilen patojen 

streptokok türlerinden en önemlileri, ilk kez tilapia 

balıklarından 1976 yılında Pier & Madin tarafından 

tanımlanan Streptococcus iniae, özellikle sıcak su 

streptokokkozis infeksiyonlarından yaygın olarak 

izole edilen Streptococcus difficili ve Kusuda ve 

Komatsu tarafından 1978 yılında çeşitli balık türlerinden 

izole edilen Streptococcus agalactiae’dir. 

Dünyada çeşitli streptokokkozis vakalarından izole 

edilen diğer streptokokkozis etkenleri de Streptocuccus 

parauberis, Streptococcus equi, Streptococcus 

equisimilis, Streptococcus pyogenes, Streptococcus 

zooepidemicus, Streptococcus shiloi’dir (7, 

16, 18). 

S. iniae’nin balık hastalıklarındaki septisemi ve 

meningoensefalitis gibi klinik belirtileri, S. parauberis, 

S. difficili, L. garvieae gibi diğer balık patojenlerinin 

klinik belirtileriyle benzerlik göstermektedir 

(13, 19). B grubu streptokoklar içinde yer alan 

S. agalactiae, balık patojeni olarak, tatlı su ve deniz 

balıklarından, tilapia, gümüş balığı, barbun balığı 

Yazışma adresi / Correspondance: Saadet Gürpınar, Adnan Menderes Üniversitesi Veteriner Fakültesi Mikrobiyoloji 

Anabilim Dalı, Işıklı, Aydın, Türkiye E-posta: saadetgurpinar@hotmail.com 

* Aynı isimli yüksek lisans tezinden özetlenmiştir.

32 

Gürpınar S, Savaşan S. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 31 - 36, 2010 

türlerini etkileyerek ölümlere neden olmuştur (17, 

19). Düzensiz yüzme, vücut renginin koyulaşması, 

çift ya da tek taraflı ekzoftalmi, korneal opaklık, 

operkulum üzerinde hemorajiler, kaudal yüzgeci 

başlangıcında ve vücut yüzeyinde ülserler yaygın 

olarak görülen semptomlardır (2). Öncelikle dalak, 

karaciğer, kalp, böbrek gibi iç organlar etkilenir. 

Karaciğer genellikle soluk renklidir ve kiraz renginde 

lokal nekroz odakları görülebilir (11). Sırt ve 

kuyruk yüzgecinin ön kısmı, ağız çevresi, operkulum 

ve genellikle operkulumun alt tarafında ülserler 

daha belirgindir. Lezyonlar sık sık anal bölge ve anal 

yüzgeci de içeren anüs çıkışında görülür. Türlerin 

çoğunda gözlerdeki semptomlar en önemli belirtilerdendir 

(1, 11). İlk lezyon retrobulbarda kan birikmesiyle 

sonuçlanan ekzoftalmi ve ödemle sınırlı 

olabilir. Gözlerde hiperemi vardır (11). Streptokok 

türlerinin neden olduğu streptokokkozis, gözlerde 

şiddetli ekzoftalmusla seyrettiği için “pop eye” hastalığı 

olarak isimlendirilmektedir. Hastalık bugün 

dünyanın birçok ülkesinde görülmekle birlikte, son 

yıllarda özellikle Ege Bölgesi’nde bulunan alabalık 

ve bazı levrek çiftliklerinde ekonomik kayıplara neden 

olmaktadır. 

Bu çalışmada, Ege Bölgesi’nde yetiştirilen deniz 

ve tatlı su kültür balıklarında ciddi ekonomik 

kayıplara yol açan Gram pozitif bakteri infeksiyonlarının 

araştırılarak, hastalık etkeni olan streptokok 

türlerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. 


Bu çalışmada Ege Bölgesi’nde, Aydın, İzmir ve 

Muğla illerinde bulunan çeşitli balık çiftliklerinden 

sağlanan, rastgele örnekleme ile 48 sağlıklı, 102 

hasta balık olmak üzere toplam 150 adet balık materyali 

kullanılmıştır. 

Fiziksel muayenede, gözler, operkulum açıklığı, 

deri yüzeyi ve pullar, karın bölgesindeki şişlik 

durumu, deri rengi, kaudal, dorsal, ventral ve pektoral 

yüzgeç durumu incelendi (2). Nekropsisi yapılarak 

abdominal boşluğu açılan balıkların, karaciğer, 

böbrek, beyin, kalp ve dalak gibi iç organlarından 

%5 koyun kanı içeren, Trypticase-Soy Agar (TSA) 

(Biomerieux 51044 Fransa) besiyerine ekimler yapılarak 

22°C’de, 12-24 saat süreyle inkübasyona 

bırakıldı (12). İzolasyon sonucu elde edilen suşlar 

Gram pozitif bakteriler yönünden incelendi. İzole 

edilen saf kültürler, tür identifikasyonu %5 gliserinli 

Brain Heart Infusion Broth (Merck 1.10493 

Almanya) sıvı besi yerine aktarılarak, -20°C’deki 

dondurucuda saklandı. 

Tür olarak identifikasyonda ticari bir kit (Api 

20 Strep. Bio Merieux, Lyon, France) kullanıldı (3, 

22). Standart test işlemi üretici firmanın tavsiye ettiği 

şekilde yapıldı. 

Bulgular 

Yüz elli adet kültür balığından yapılan fiziksel muayene 

ve nekropsi sonuçları Tablo 1 ve Tablo 2’de 

belirtilmiştir. İzolasyon ve identifikasyon çalışmaları 

sonucunda, 49 adet örnekte üreme görülmeyip, 

101 adet örnekte ise üreme tespit edildi. Belirlenen 

87 Gram pozitif, katalaz ve oksidaz negatif suştan, 

32 adet Lactococcus lactis, 3 adet Enterococcus 

avium, 16 adet Enterococcus feacalis, 1 adet Listeria 

spp., 10 adet Aerococcus viridans, 5 adet Aerococcus 

urinae, 7 adet Streptococcus pyogenes ve 

13 adet Streptococcus agalactiae identifiye edildi 

(Tablo 3). 

S. agalactiae, sağlıklı balıkların %10.4’ünden 

hasta balıkların ise %7.8’inden izole edildi. S. pyogenes 

ise, sağlıklı balıklardan %6.2 oranında izole 

edilirken, hasta balıklardan %3.9 oranında; sağlıklı 

ve hasta balıklardan ise toplam %7.4 oranında izole 

edildi (Tablo 4). 

Fiziksel muayene sonuçları, tür bazındaki bakteri 

identifikasyon bulguları ile değerlendirildiğinde 

ise, bakteriyel üreme gözlenmeyen 49 adet örnekten, 

%71.4’ü fiziksel muayenede normal olarak değerlendirilmiş 

olup, %20.4’ünde deride renk değişimi 

gözlenirken, %6.1’lik bir bölümünde ise ekzoftalmi 

görüldü. A. viridans izole edilen balıkların hepsinde 

çeşitli semptomlar gözlenirken, %90’ınında ekzoftalmi, 

%40’lık bir bölümünde ise yüzgeç hasarları 

belirlendi. S. agalactiae izole edilen balıkların 

%38.4’lük bir bölümünde fiziksel bir bulguya rastlanmazken, 

%61.5 oranında ekzoftalmi, %46.1 oranında 

deride renk değişimleri, %38.4 oranında ise 

deri yüzeyinde lezyonlar izlendi (Tablo 1).

Gürpınar S, Savaşan S. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 31 - 36, 2010 33 

Tablo1: Balıklarda yapılan fiziksel muayene bulguları ve bakteriyel üreme durumları. 

Bakteri Adet Eksoftalmus Pul kaybı 

Solungaç 

renk kaybı 

Deri renk 

değişimi 

Lezyon 

Yüzgeç 

hasarı 

Normal 

Üreme yok 49 %6.1 - %2 %20.4 %2 %4 %71.4 

Gram negatif 10 %40 %20 %10 %10 %30 - %30 

Gram pozitif 

Katalaz pozitif 

4 - - %25 - - - %25 

A. viridans 10 %90 - %40 %30 %10 %40 - 

A. urinae 5 %60 - %40 %80 %20 - - 

Listeria spp. 1 - - - - - - %100 

L. lactis 32 %90.6 %3.1 %43.7 %59.3 %12.5 %21.8 - 

E. avium 3 %100 - - - - - - 

E. faecalis 16 %100 %6.2 %31.2 %87.5 %62.5 %59.2 - 

S. agalactiae 13 %61,5 %30.7 %15.3 %46.15 %38.4 %30.7 %38.4 

S. pyogenes 7 %47.1 %14.2 %14.2 %42.8 %28.5 %28.5 %42.8 

Tablo 2: Balıklarda nekropsi bulguları ve bakteriyel üreme durumları. 

Bakteri Adet 

Dalak 

büyümesi 

Karaciğer 

renk değişimi 

Asites 

Kaslarda 

hemoraji 

Normal 

Üreme yok 49 %2 %18.3 %4 - %93.8 

Gram negatif 10 %20 %30 %10 %10 %60 

Gram pozitif 

Katalaz pozitif 

4 - %25 %25 - %25 

Aerococcus viridans 10 %60 %50 %40 %10 - 

Aerococcus urinae 5 %40 %10 %20 %20 - 

Listeria spp. 1 - - - %100 - 

Lactococcus lactis 32 %81.2 %56.2 %21.8 %43.7 - 

Enterococcus avium 3 - %66.6 - - %33.3 

Enterococcus faecalis 16 %93.7 %56.2 %18.7 %12.5 - 

Streptococcus agalactiae 13 %61.5 %23 %15.3 %38.4 %38.4 

Streptococcus pyogenes 7 %57.1 %28.9 %14.2 %28.5 %42.8 

Tablo 3: İdentifikasyon sonucu bulunan türler ve toplam türlere oranları. 

İdentifiye edilen tür Tür adedi 

Toplam türlere 

oranı (n=87) 

Aerococcus viridans 10 %11 

Aerococcus urinae 5 %6 

Listeria spp. 1 %1 

Lactococcus lactis 32 %38 

Enterococcus avium 3 %3 

Enterococcus faecalis 16 %18 

Streptococcus agalactiae 13 %15 

Streptococcus pyogenes 7 %8

34 


Tablo 4: İdentifiye edilen tüm suşların hasta ve sağlıklı balıklardaki dağılımı. 

İzole edilen tür 

Sağlıklı balıklardan izolasyon 

(n:48) (%) 

Hasta balıklardan izolasyon 

(n:102) (%) 

Toplam balık 

(n:150) (%) 

Gram negatif basil 5 (%10.4) 4 (%3.9) 9 (%6) 

Gram negatif kok 1 (%2) 0 (%0) 1 (%0.6) 

Staphylococcus spp. 1 (%2) 3 (%2.9) 4 (%2.6) 

Aerococcus viridans 0 (%0) 10 (%9.8) 10 (%6.6) 

Aerococcus urinae 0 (%0) 5 (%4.9) 5 (%3.3) 

Listeria spp. 1 (%2) 0 (%0) 1 (%0.6) 

Lactococcus lactis 0 (%0) 32 (%31.3) 32 (%21.3) 

Enterococcus avium 0 (%0) 3 (%3.9) 3 (%2) 

Enterococcus faecalis 0 (%0) 16 (%15.6) 16 (%10.6) 

Streptococcus agalactiae 5 (%10.4) 8 (%7.8) 13 (%8.6) 

Streptococcus pyogenes 3 (%6.2) 4 (%3.9) 7 (%7.4) 

Nekropsi bulguları, tür bazındaki bakteri identifikasyonu 

ile değerlendirildiğinde ise, bakteriyel üreme 

gözlenmeyen 49 adet örnekten, %93.8’i sağlıklı, 

%18.3’ünde ise karaciğerde renk değişimleri görüldü. 

A. viridans izole edilen balıkların %60’ında, A. 

urinae izole edilen balıkların ise %40’ında dalakta 

büyüme saptandı. L. lactis bulunan balıklarda, %81, 

E. faecalis izole edilen balıklarda da %93.7 oranında 

dalak büyümesi tespit edildi (Tablo 2). 


Balıklar, içerisinde bulundukları ortam nedeniyle 

sürekli mikroorganizmalarla temas halindedirler. 

Bu nedenle bakteriyel hastalıklar yoğun olarak balık 

yetiştiriciliğinin yapıldığı çiftliklerde büyük ekonomik 

kayıplara neden olur. Bu hastalıkların ortaya 

çıkmasında en önemli rolü balığın doğal direncini 

kıran etkenler oynar. Balık yemlerinin ihtiyacı karşılayamaması, 

suyun fiziksel ve kimyasal kalitesindeki 

bozukluk ve strese neden olan her türlü olumsuz 

faktör bakteriyel balık hastalıklarının çıkması 

için zemin hazırlamaktadır (20). 

Balıklardan izole edilen hastalık ve ölümlere 

neden olabilecek bakteriyel patojenler genel olarak 

Gram negatif aerobik ve fakültatif anaerobik kok 

ve basiller, Gram pozitif aerobik ve fakültatif anaerobik 

kok ve basiller olarak sınıflandırılabilir (11). 

Bu çalışmada, balıklardan izole edilen 101 bakteriye 

Gram boyama yapıldı ve sonucunda, %90.1 (91 

adet) oranında Gram pozitif bakteri gözlemlenir- 

ken, %9.9 (10 adet) oranında Gram negatif bakteri 

gözlemlendi. 

Su sıcaklığı 15°C’nin üzerine çıktığında gözlemlenen 

hastalık sıcak su streptokokkozisi olarak 

adlandırılır. Sıcak su streptokokkozisi, Akdeniz ülkelerinde 

yaygın olarak görülen ve ekonomik kayıplara 

neden olan bir hastalıktır (1). Bu çalışma, 

1 Haziran - 30 Ekim 2006 tarihleri arasında, deniz 

suları sıcaklığının 27-21°C, iç sular sıcaklığının ise 

23-15°C olduğu dönemde, kültür balıkları arasında 

yapıldı. 

Stafilokok türlerinden kaynaklanan hastalıklar, 

balık türlerinde az sayıda görülmektedir. Bununla 

birlikte, hastalık olgularından genellikle S. aureus 

izole ve identifiye edilmiştir. Bu etken alabalıklarda 

vücut üzerinde gri-beyaz lezyonlar, dalakta büyüme 

ve bağırsakta yangısal lezyonlara neden olabilir (2). 

Araştırmamızda ise, Gram pozitif 91 adet mikroorganizmadan 

4 adet Stafilokok suşu izole edildi. 

Yapılan fiziksel muayenede %25’i hastalık belirtisi 

göstermezken, nekropside %25 oranında asites ve 

karaciğerde renk değişimleri görüldü. 

Gram pozitif bakterilerden 4 adet Staphylococcus 

spp., 32 adet L. lactis, 3 adet E. avium, 16 adet 

E. feacalis, 1 adet Listeria spp., 10 adet A. viridans, 

5 adet A. urinae, 7 adet S. pyogenes ve 13 adet S. 

agalactiae identifiye edildi. Bunlardan Staphylococcus 

spp., olarak belirlenen 4 adet suş, katalaz 

test pozitifken, diğer 87 suş, katalaz test ve oksidaz 

testleri negatif olarak belirlendi.

Gürpınar S, Savaşan S. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 31 - 36, 2010 35 

İnsanlarda oluşan listeriozisten izole edilen 

Listeria türleri balık, karides, midye ya da tütsülenmiş 

deniz ürünleri kaynaklıdır. Fransa’da midyeler 

üzerinde yapılan bir araştırmada, 120 örneğin 66 

adedinde Listeria türleri tespit edilmiş olup, tüm örneklerden 

%55 oranında izole edildiği bildirilmiştir 

(14). Ayrıca Keban baraj gölünden yakalanan 150 

balık türünden %6.6’sında Listeria türleri izole edilmiştir 

(6). Diyarbakır Dicle nehrinde ve Keban baraj 

gölünde 51 adet balık üzerinde yapılan diğer bir 

çalışmada ise, %3.9 oranında Listeria monocytogenes 

izole edildiği belirtilmiştir (6, 21). Bu çalışmada 

ise, hiçbir hastalık belirtisi göstermeyen sağlıklı bir 

balıktan 1 adet Listeria spp. izole edilmiştir. 

İnsan ve hayvanlardan L. lactis, Lactococcus 

piscium, L. garviae gibi türler tanımlanmıştır. 

L. piscium ve L. garviae balıklarda potojen olarak 

ölümlere yol açarken, L. garviae ve L. lactis gibi 

türler insanlarda endokarditise bağlı ölümlerden 

izole edilmişlerdir (10). Bu çalışmada, 87 adet katalaz 

testi ve oksidaz testi negatif suştan, 32 adet 

L. lactis, izole edilirken, diğer Laktokok türlerinden 

L. piscium ve L. garviae türlerine rastlanmadı. 

İzole edilen 87 Gram pozitif, katalaz ve oksidaz 

test negatif suşlar içindeki oranı L. lactis %38 olarak 

belirlenmiştir. Yapılan bir diğer araştırmada, 

İtalya’da yetiştirilen gökkuşağı alabalıklarının %20 

’sinde Laktokokkozis görüldüğü bildirilmiştir (8). 

İtalya’da 10 adet alabalık örneğinden yapılan bir 

çalışmada, 7 adet örnekte, patojen L. garviae izole 

edilmiştir. Yine bu çalışmada, L. lactis ile L. garviae 

arasında fenotipik benzerlikler olduğu ortaya 

konmuştur (22). İtalya’da yapılan bir diğer çalışmada 

ise, alabalıklarda farklı zamanlarda görülen 

100’den fazla salgında 71 adet (%87) oranında L. 

garviae izole edilmiştir (5). 

Araştırmamızda, belirlenen 87 adet katalaz testi 

ve oksidaz testi negatif suştan, 3 adet E. avium, 16 

adet E. feacalis olmak üzere toplam 20 Enterokok 

suşu izole edildi. İzole edilen bu suşlar içerisinde E. 

avium, %3, E. feacalis ise, %18 oranında bulundu 

(Tablo 3). Japonya’da kültür sarıkuyruk türlerinden 

E. feacalis ve E, faecium izole edildiği bildirilmiştir 

(11). Literatürlerde balıklarda, E. avium izolasyonuna 

dair bir bilgiye rastlanamadı. 

Bu çalışmada, 87 adet katalaz testi ve oksidaz 

testi negatif suştan, 10 adet ve %11 oranında. A. viridans, 

5 adet ve %6 oranında A. urinae tür bazında 

identifiye edildi (Tablo 3). 2005 yılında yapılan bir 

çalışmada, 66 adet deniz suyundan, 20 adet deniz 

dibindeki sediment içinden, 8 adet martı dışkısı ve 

5 adet lağım kanal bölgesinden olmak üzere toplam 

99 adet örnek toplanarak incelendiğinde, E. feacalis, 

E. faecium ve A. viridans izole edildiği bildirilmiştir 

(15). Ancak literatürde balıklarda, A. urinae’nin 

izolasyonu ile ilgili bir bilgiye rastlanamamıştır. 

Streptokok türleri, sağlıklı insan ve hayvan florasında 

normal olarak bulunabilirken, bazı türler, 

bulundukları organizmada hastalığa neden olabilir. 

Bilinen fenotipik identifikasyon metotları ile S. pyogenes, 

S. agalactiae gibi türler fırsatçı patojen olarak 

kolayca tanımlanabilir (9). Kültür çipura, levrek 

ve tekir balığında yapılan bir çalışmada hasta ve 

sağlıklı balıklardan alınan örneklerde hiçbir klinik 

hastalık belirtisi göstermeyen tekir balığı ve çipuraların 

beyin ve gözlerinden, S. agalactiae identifiye 

edildiği bildirilmiştir (7). Zebra balıklarında yapılan 

bir araştırmada ise S. pyogenes lokal kas lezyonlarından 

izole edilmiştir (16). Bu çalışmada S. agalactia 

sağlıklı balıkların %10.4’ünden izole edilirken, 

%7.8 oranında hasta balıklarda izole edildi. Toplam 

balıklardan izolasyon oranı ise %8.6 olarak belirlendi. 

S. pyogenes ise, sağlıklı balıkların %6.2’sinden 

izole edilirken, hasta balıkların %3.9’undan izole 

edildi. Toplam balıklardan izolasyon oranı %7.4 

olarak belirlendi (Tablo 4). 

Hasta, kültür, pisi balıklarında yapılan bir çalışmada, 

hastalığın klinik belirtileri olarak, gözlerde, 

tek ya da çift taraflı ekzoftalmi, operkulum ve solungaçlar 

üzerinde ve iç organlarda hemorajiler görülmüştür. 

Çalışmada 22 hasta balıktan 18 adedinde 

S. parauberis izole edilirken, 3 adet L. garviae izole 

edilmiş, anti S. iniae serumu ile aglütinasyon gösteren 

S. iniae türüne rastlanamamıştır (18). 

Araştırmamızda, patojenitesi yüksek olan S. 

iniae, S. parauberus ve L. garviae türlerine rastlanmadı. 

Ancak, S. agalactiae izole edilen balıkların 

%38.4’lük bir bölümünde fiziksel bir bulguya 

rastlanmazken, %61.5 oranında ekzoftalmi, %46.1 

oranında deride renk değişimleri, %38.4 oranında 

ise deri yüzeyinde lezyonlar belirlendi. S. pyogenes 

izole edilen balıkların, %42.8’inde semptom gözlenmezken, 

%47.1’inde ekzoftalmi, %42.8 oranında 

ise deride renk değişimleri gözlendi. L. lactis izole 

edilen 32 balıkta, %90 oranında ekzoftalmi görülürken, 

%43.7 oranında solungaçlarda renk değişimleri 

ve %59.3 oranında deride renk değişimlerine rastlanmıştır 

(Tablo 1).

36 


Araştırmamızda, hasta ve sağlıklı balıklarda 

bulunan Gram pozitif bakterilerin izolasyonları ve 

identifikasyonları amaçlanmıştır. Bu türlerin varlığı 

ile ileride oluşabilecek su kalitesindeki bozulmalar, 

suların ısınması ve balıkta stres artışı ile aktive 

olarak etkinleşebileceği ve bölgede toplu ölümlere 

bağlı ekonomik kayıplara neden olabileceği düşünülmektedir. 

Bu çalışma ışığında, etkene karşı alınabilecek 

tedbirler belirlenerek, olası salgınlardan 

korunma ya da tedavi yöntemlerinin araştırılması 

ekonomik kayıpları önleme adına faydalı olabileceği 

sonucuna varılmıştır. 

Kaynaklar 

1. Actis LA, Tolmasky ME, Crosa JH, (1999). Enterococcus 

seriolicida and Streptococcus iniae, Chapter 8. eds. 

Kusuda R, Salati F, Fish disease and disorders, Volume: 3 

Viral, bacterial and fungal infections., CAB International, 

Oxfordshire. 

2. Arda M, Seçer S, Sareyyüpoğlu M, (2005). Balık Hastalıkları, 

2. Baskı, Ankara, Medisan Yayınevi, 69-100. 

3. Bachrach G, Zlotkin A, Hurvitz A, Evans DL, Eldar A, 

(2001). Recovery of Streptococcus iniae from diseased fish 

previously vaccinated with a Streptococcus vaccine. Appl 

Environ Microbiol. 67 (8), 3756-3758. 

4. Dodson SV, Muarer JJ, Shotts EB, (1999). Biochemical 

and molecular typing of Streptococcus iniae isolated from 

fish and human cases. J Fish Dis. 22, 331-336. 

5. Eldar A, Goria M, Ghıttino C, Zlotkin A, Bercovier H, 

(1999). Biodiversity of Lactococcus garviae strains isolated 

from fish in Europe, Asia and Australia. Appl Environ 

Microbiol. 65 (3), 1005-1008. 

6. Ertaş HB, Şeker E, (2005). Isolation of Listeria monocytogenes 

from fish intestines and RAPD analysis. Turk J Vet 

Anim Sci. 29, 1007-1011. 

7. Evans JJ, Klesıus PH, Gilbert PM, Shoemaker CA, Al 

Sarawi J, Landsberg MA, Durumdez R, Al Marzouk 

A, Al Zenki S, (2002). Characterization of β-haemolytic 

group b Streptococcus agalactiae in cultured seabream, 

Sparus auratus L., and wild mullet, Liza klunzingeri (day), 

in Kuwait. J Fish Dis. 25, 505-513. 

8. Ghittino C, Latini M, Agnetti F, Panzieri C, Lauro L, 

Ciappeloni R, Petracca G, (2003). Emerging pathologies 

in aquaculture: effects on production and food safety. Vet 

Res Com. 27 (1), 471-479. 

9. Goh SH, Driedger D, Gillett S, Low DE, Hemmingsen 

SM, Amos M, Chan D, Lovgren M, Willey BM, Shaw C, 

Smith JA, (1998). Streptococcus iniae a human and animal 

pathogen: specific identification by the chaperonin 60 gene 

identification method. J Clin Microbiol. 36 (7), 2164-2166. 

10. Goyache J, Vela AI, Gıbella A, Blanco MM, Briones V, 

Gonzales S, Tellez S, Ballesteros C, Dominguez L, Garayzabal 

JFF, (2001). Lactococcus lactis sbsp. lactis infection 

in waterfowl: first confirmation in animals. Emerg 

Infect Dis. 7 (5), 884-886. 

11. Kitao T, (1994). Bacterial Diseases of Fish. Ed: İnglis V, 

Roberts RJ, Bromage NR. eds. Streptococal Infections, The 

University Pres, Cambridge. 

12. Koneman EW, Allen SD, Janda WM, Schreckenberger 

PC, Winn WC, (1997). Color Atlas and Textbook of Diagnostic 

Microbiology, 5th ed., New York, Lippincott, 577- 

619. 

13. Mata AI, Blanco MM, Dominguez L, Garayzabal JFF, 

Gibello A, (2004). Development of a PCR assay for Streptococcus 

iniae based on the lactate oxidase (lctO) gene with 

potential diagnotistic value. Vet Microbiol. 101, 109-104. 

14. Monfort P, Minet J, Rocourt J, Piclet G, Cormier M, 

(1998). Incidence of Listeria spp. in Breton live shellfish. 

Lett Appl Microbiol. 26, 205-208. 

15. Moore DF, Zhowandaı MH, Ferguson DM, Mcgee C, 

Mott JB, Stewart JS, (2005). Comparison of 16S rRNA 

sequencing with conventional and commercial phenotypic 

techniquesfor identification of enterococci from the marine 

environment. J Appl Microbiol. 1364-5072. 

16. Neely MN, Pfeifer J, Dcaparon M, (2002). Streptococcus 

zebrafish model of bacterial pathogenesis. Infect Immun. 

70 (7), 3904-3014. 

17. Pasnik DJ, Evans JJ, Klesius PH, (2006). Passive immunization 

of nile tilapias (Oreochromis niloticus) provides 

significant protection against Streptococcus agalactiae. 

Fish Shellfish Immunol. 21, 365-371. 

18. Salvador R, Muller EE, Freitas JC, Leonhadt JH, Giordano 

LGP, Dias JA, (2005). Isolation and characterization 

of Streptococcus spp. group b in nile tilapias (Oreochromis 

niloticus) reared in hapas nets and earth nurseries in the 

northern region of Prana State, Brazil. Ciéncia. Rural, Santa 

Maria. 35 (6), 1374-1378. 

19. Shelby RA, Klesius PH, Shoemaker CA, Evans JJ, 

(2002). Passive immunization of tilapia Oreochromis niloticus 

(L.), with anti-Streptococcus iniae whole sera. J 

Fish Dis. 25, 1-6. 

20. Tanrıkul TT, Çağırgan H, Tokşen E, (1997). Bakteriyel 

Balık Hastalıkları. Bornova Veteriner Kontrol ve Araştırma 

Enstitüsü Müdürlüğü Dergisi, Balık Hastalıkları Özel Sayısı. 

20 (34), 105-128. 

21. Vural A, Erkan ME, (2006). Diyarbakır Kenti’ndeki Dicle 

Nehri balıklarında mikrobiyolojik kalite parametreleri. 

Dicle Tıp Derg. 33 (3), 253-156. 

22. Zlotkin A, Eldar A, Chittino C, Berccvier H, (1998). 

Identification of Lactococcus garvieae by PCR. J Clin Microbiol. 

36 (4), 983-985.

Etlik Vet Mikrobiyol Derg, Kasımoğlu 21, 37 - 40, Doğru 2010 A. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 37 - 40, 2010 Derleme / Review 37 

Giriş 

Bir gıda patojeni: Cronobacter sakazakii 

Aylin KASIMOĞLU DOĞRU 

Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi Anabilim Dalı, Kırıkkale, Türkiye 


Özet: Cronobacter sakazakii, yeni doğanlarda menenjit, septisemi ve enterokolite neden olan fırsatçı bir patojendir. Etken, 

Enterobacteriaceae familyasında yer alan, Gram-negatif çubuk şeklinde bir bakteridir. C. sakazakii farklı kaynaklardan 

izole edilmesine rağmen, enfeksiyonlar toz bebek mamalarıyla ilişkilendirilmiştir. C. sakazakii enfeksiyonlarından 

korunabilmek için, etkenin üreme, canlı kalma, inaktivasyon koşulları gibi özellikleri ile izolasyon ve identifikasyon 

yöntemlerinin bilinmesi önemlidir. 

Anahtar sözcükler: Cronobacter sakazakii, gıda, yeni doğan. 

A food pathogen: Cronobacter sakazakii 

Summary: Cronobacter sakazakii is an opportunistic pathogen causing meningitis, septicemia and enterocolitis in 

neonates. The organism is a Gram-negative rod within the family Enterobacteriaceae. Although the pathogen was 

isolated from different sources, its infections have been linked with powdered infant formulas. It is important to know 

growth, survival, and inactivation conditions of C. sakazakii and its isolation and identification methods for preventative 

purposes. 

Key words: Cronobacter sakazakii, food, infant. 

Cronobacter sakazakii, yeni doğan enfeksiyonları 

ile ilişkilendirilen fırsatçı bir patojendir (22). Adını 

Japon mikrobiyolog Riichi Sakazaki’den alan 

etken, koliform, basillus, sarı koliform, sarı enterobakter, 

pigmentli kloacal A organizması, sarı 

pigmentli Enterobacter cloaca ve Enterobacter sakazakii 

olarak farklı adlarla anılmıştır (13). Iversen 

ve ark. (17)’nın E. sakazakii’ye ait biyogrupların 

Cronobacter genusu ile taksonomik ilişkisini ortaya 

koyması ile yeniden klasifikasyon yapılmıştır (17). 

Etkenin, suşa bağlı olarak enterotoksin benzeri bileşikler 

üretebildiği ve sitotoksik etkilerinin olduğu 

belirlenmiştir (23). C. sakazakii enfeksiyonunda 

yeni doğan mortalitesinin %40-80 arasında olması 

ve toz bebek mamalarında çok düşük düzeydeki etkenin 

(1000 bakteri) hastalığın oluşumu için yeterli 

bulunması ile tüm dünya ülkelerini ilgilendiren bir 

sorun olarak görülmektedir (15, 22). Yeni doğan enfeksiyonlarının 

toz bebek mamalarıyla ilişkilendirilmesi 

nedeniyle (22), pek çok ülkede olduğu gibi 

Türkiye’de de bebek mamalarının mikrobiyolojik 

kriterlerine yönelik değişiklik yapılarak, Türk Gıda 

Mevzuatı Devam Formülleri Tebliği’nde bebek 

mamalarının 25 gramında Enterobacter sakazakii 

(Cronobacter sakazakii) bulunmaması gerektiği belirtilmiştir 

(2). 

Bu derlemede, önemli gıda patojenleri arasında 

yer almaya aday olarak görülen C. sakazakii’ye ilişkin 

çeşitli bilgilere yer verilerek, etkenin tanıtılması 

amaçlanmıştır. 

Biyokimyasal Özellikleri 

Enterobacteriaceae familyasında yer alan C. sakazakii, 

fakültatif anaerobik, peritrik flagellaya sahip, 

hareketli, Gram-negatif, sporsuz, çubuk şeklinde bir 

bakteridir. Etken nitratı indirgeme, karbon kaynağı 

olarak sitratı kullanma, eskülini ve arjinini hidrolize 

etme, L-ornitini dekarboksile etme, D-glukoz, 

D-sukroz, D-rafinoz, D-melibiyoz, D-sellobiyoz, 

D-mannitol, D-mannoz, L-ramnoz, L-arabinoz, Dtrehaloz, 

galakturonat ve D-maltozdan asit oluşturma 

özelliklerine sahiptir. Voges–Proskauer testini, 

metil red testini ve oksidaz testi negatif vermektedir. 

Optimal pigment oluşturma sıcaklığı 25ºC’dir 

(10, 17). 

Yazışma adresi / Correspondance: Aylin Kasımoğlu Doğru, Kırıkkale Üniversitesi Veteriner Fakültesi Besin Hijyeni ve Teknolojisi 

Anabilim Dalı, 71450, Yahşihan, Kırıkkale, Türkiye E-posta: aktivite@hotmail.com

38 

Üreme ve Canlı Kalma Koşulları 

Kasımoğlu Doğru A. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 37 - 40, 2010 

C. sakazakii, Enterobacteriaceae familyasının diğer 

üyelerine oranla sıcaklığa daha dayanıklı bir bakteridir. 

Üreyebildiği sıcaklık aralığı 5.5-47ºC olup 

(optimal üreme sıcaklığı 37-43ºC), düşük sıcaklığa 

dayanıklı olduğu belirlenmiştir (4ºC) (16, 22). Desimal 

redüksiyon zamanı (D-değeri) 60ºC’de (D 60ºC ) 

toz bebek mamasında 3.52-3.58 dakika, kahverengi 

pirinçte 3.79-3.6 dakika, sıvı besi yerinde D 58ºC 0.39- 

0.60 dakika, Z değeri ise 3.1-3.6ºC olarak belirlenmiş 

olup, bazı suşların daha yüksek termotolerans 

gösterdikleri (D 58ºC 9.9 dakika) bildirilmiştir (6, 9). 

C. sakazakii hücre içerisinde trehaloz birikimi 

ile düşük su aktivitesi değerlerine (a w 0.25-0.30) ve 

ozmotik strese dirençli olduğu belirlenmiştir. Toz 

bebek mamalarında 4ºC’de 12 aydan daha uzun 

süre canlı kalabilmektedir (5, 6, 21). 

Etkenin üreyebildiği en düşük pH değerlerinin 

24-37ºC’ler arasında pH 3.9-4.1 olduğu bildirilmiştir 

(8). 

Risk Grubu Bireyler 

Enfeksiyonun yüksek risk grubunda yeni doğanlar, 

immunsupresif bireyler ve yaşlılar yer almaktadır. 

Prematüre bebeklerde gastrointestinal sistemin 

daha geçirgen olması, hem prematüre hem de matür 

yeni doğanlarda patojenlere karşı koruyan doğal bağırsak 

florasının olmaması (14) ve mide asiditesinin 

düşük olması predispoze faktörlerdir (11). 

Minimal İnfektif Doz 

C. sakazakii’nin minimal infektif dozuna ilişkin 

epidemiyolojik bilgi olmaması nedeniyle Neisseria 

meningitidis, Escherichia coli O157:H7 ve Listeria 

monocytogenes 4b gibi patojenlerle aynı infektif 

doz (1000 bakteri hücresi) kabul edilmektedir. Bu 

dozun etkenin karşılaştığı stres faktörlerine, bireysel 

duyarlılığa ve gıdanın bileşimine göre değişebileceği 

vurgulanmaktadır (15). C. sakazakii’nin oda 

sıcaklığında bir gecede, 7 logaritmadan fazla üreyebilmesi 

(22) ve yeni doğan farelere oral ve intraperitoneal 

yolla verilen etkenin letal dozunun suşa 

göre 105-108 kob arasında değiştiğinin belirlenmesi 

(23), bebek mamalarının üretim ve hazırlanma 

aşamalarında kontaminasyonların önlenmesinin ve 

tüketime hazır mamaların saklama koşullarının önemini 

ortaya koymaktadır. 

C. sakazakii’nin Neden Olduğu Enfeksiyonlar 

C. sakazakii, yeni doğanlarda yüksek mortalite ve 

morbidite ile seyretmesi ve bebeklerin gıda zincirinde 

ciddi mikrobiyolojik tehlike oluşturması nedeniyle, 

adını Yunan mitolojisinde çocuklarını doğar 

doğmaz öldüren tanrı olarak bilinen Cronos’tan 

alan Cronobacter genusunun karakteristik bir üyesidir 

(17). C. sakazakii enfeksiyonları, yeni doğanlarda 

menenjitis, septisemi ve nekrotik enterokolitis 

ile önemli ölçüde hayati tehlike oluşturmaktadır. 

Prematüre ve düşük doğum ağırlığına sahip yeni 

doğanlarda, özellikle ilk 28 günde enfeksiyon riski 

daha fazladır. Klinik semptomları yeni doğanlarda 

ventrikülitis, beyin apseleri, serebral infarkt ve kist 

oluşumu ile komplike menenjitis, bakteriyemi ve 

nekrotik enterokolitisi kapsar. Bu semptomlara ateş, 

hipotermi, bradikardi, iştah azalması, irritabilite, siyanoz, 

kollaps ve konvülziyonlar eşlik edebilmektedir. 

Yetişkinlerde C. sakazakii enfeksiyonları sık 

görülmemekte ve hayati tehlike oluşturmamaktadır. 

Etken, diyabet hastalarında ayakta görülen ülseratif 

yaralardan izole edilmiştir. Yaşlılarda ise, C. sakazakii 

enfeksiyonlarında ürosepsis, pnömoni ve bakteriyemi 

şekillendiği bildirilmektedir (13, 22). 

Gıdalarda Bulunuşu 

C. sakazakii, insan ve hayvan bağırsağının normal 

florasında bulunmaması nedeniyle, gıdaların primer 

kontaminasyon kaynaklarının toprak ve su olduğu 

ifade edilmektedir (15). Pastörizasyon işlemi ile 

inaktive olduğu bilinen etkenin, açılmamış mama 

kutularından izole edilmesi (22), toz bebek mamalarının 

pastörizasyon sonrası aşamada vitamin ve 

mineraller gibi sıcaklığa duyarlı katkıların eklenmesi 

esnasında kontamine olabileceği görüşünü 

kuvvetlendirmiştir (5). Toz bebek mamalarındaki 

C. sakazakii düzeyinin oldukça düşük olduğu (0.36 

kob/100g) (22). Son yıllarda yoğunlaşan çalışmalar, 

bebek mamalarının yanı sıra deve eti, domuz eti, kanatlı 

eti, et ürünleri, su ürünleri, yumurta, süt, hububat, 

bisküvi, pastacılık ürünleri, sebze ve salata gibi 

çeşitli gıdalarda C. sakazakii varlığını göstermiş (5, 

16) olmakla birlikte yetersizdir. 

İnaktivasyon 

C. sakazakii’nin HTST (High Temperature Short 

Time: Yüksek Sıcaklık Kısa Zaman) pastörizasyon 

yönteminde 71.7ºC’de 15 saniyede inaktive olduğu 

bildirilmiştir (22). Bebek mamalarına 10 µg/ml

Kasımoğlu Doğru A. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 37 - 40, 2010 39 

laktoperoksidaz uygulamasının C. sakazakii üzerine 

hem inaktive edici hem de üremeyi önleyici yönde 

etkileri olduğu saptanmıştır (5). Yapılan deneysel 

bir çalışmada, 10 µg/ml klordioksitin elma yüzeyindeki 

etkende, 1-5 dakikada 3.38-3.77 log kob/ 

elma düzeyinde azalma sağlarken, 40 µg/ml Tsunami 

200’ün ≥4.00 log kob/elma düzeyinde azalmaya 

neden olduğu belirlenmiştir. Klorun kıvırcık 

yapraklarındaki C. sakazakii’nin inaktivasyonunda, 

elma ve domatesteki uygulamalara oranla daha az 

etkili olduğu, Tsunami 200 (40-80 µg/ml)’ün kıvırcık 

yapraklarındaki etken üzerinde 5 dakikada 

≥5.31 logaritmalık azalma sağladığı bildirilmiştir 

(18). Gama irradyasyon işleminin ise 5 kGy dozda, 

8.0-9.0 log kob/g düzeydeki C. sakazakii’yi tamamen 

elimine ettiği ve gama irradyasyon uygulanan 

toz mamalarda sulandırılmalarını takiben, 10ºC’de 

6 saat boyunca etkenin tekrar üremediği bildirilmiştir 

(19). FAO (Food and Agriculture Organisation) 

tarafından güvenli olarak kabul edilen ve tarçın kabuğundan 

elde edilen trans-cinnamaldehyde ile yapılan 

denemelerde, %0.5’lik konsantrasyonun 6 log 

kob/ml C. sakazakii’yi 23ºC ve 37ºC’de 4 saatte, 

4ºC ve 8ºC’de 10 saatte inaktive ettiği, fakat transcinnamaldehyde’in 

gıdalarda duyusal değişikliklere 

neden olup olmadığının araştırılması gerektiği ifade 

edilmiştir (1). Propiyonik asit ve asetik asit gibi organik 

asitlerin ise C. sakazakii’nin inaktivasyonunda 

etkili olduğu ve koruyucu amaçla sıvı gıdalarda 

kullanılabileceği rapor edilmiştir (3). 

İzolasyon ve İdentifikasyon 

Gıdalarda düşük düzeyde bulunan etkenin izolasyon 

oranını arttırmak amacıyla ön zenginleştirme ve selektif 

zenginleştirme uygulanmaktadır. En Muhtemel 

Sayı Tekniği’ne dayanan FDA (Food and Drug 

Administration: Amerika Gıda ve İlaç Dairesi) metoduna 

göre; zenginleştirme aşamasında Enterobacteriaceae 

enrichment (EE) brot, katı besi yeri olarak 

Violet Red Bile Glukoz (VRBG) agar, sarı pigment 

oluşumunu görebilmek için Tripticase Soya Agar 

(TSA) kullanılır. TSA’da oluşan sarı renkli kolonilere 

oksidaz ve diğer biyokimyasal identifikasyon 

testleri uygulanır (12). 

Kromojenik agar kullanılarak yapılan kültür 

metoduna göre; 25 gr örnek 225 ml ön zenginleştirme 

sıvısı (10 µg vankomisin hidroklorid içeren 

tamponlanmış peptonlu su) ile homojenize edilerek 

37ºC’de 18±2 saat inkübe edilir. Bir mililitre ön 

zenginleştirme süspansiyonu selektif zenginleştirme 

besi yerlerine inokule edilir. İnkübasyon periyodu 

sonunda 10’ar µl selektif zenginleştirme süspansiyonu, 

Enterobacter sakazakii isolation agar (ESIA; 

44ºC 21±3 saat R&F ® Enterobacter sakazakii Chromogenic 

Plating Medium (ESPM; 37ºC 24 saat) ve 

Druggan-Forsythe-Iversen Medium (DFI; 37ºC 24 

saat) gibi kromojenik agarlara geçilir. İnkübasyon 

periyodu sonunda oluşan şüpheli koloniler (ESIA: 

mavi, ESPM: siyah, DFI: yeşil), koyun kanlı agara 

geçilir ve burada oluşan koloniler, ID 32E test veya 

API 20E test sistemleri ile test edilmelerini takiben 

PCR ile doğrulanır (4, 7, 16). Seo ve Brackett (24) 

real-time PCR ile C. sakazakii’nin makromoleküler 

operon sentezini hedefleyen primerler ve TaqMan 

prob kullanarak, sulandırılmış bebek mamalarında 

zenginleştirme uygulanmadan 100 kob/ml düzeyinde 

etkeni belirleyebilmişlerdir. 

Korunma 

C. sakazakii enfeksiyonlarından korunma kapsamında, 

hastanelerdeki bebek ünitelerinde ve evlerde 

hijyene önem verilmeli, etkenin paslanmaz çelik 

yüzeylerde ve bu yüzeylerde oluşan biyofilmlerde 

dezenfektanlara dirençli olması nedeniyle, tezgah 

vb. temas yüzeylerinde etkili temizlik ve dezenfeksiyon 

uygulanmalıdır. C. sakazakii’nin silikon, 

lateks, polikarbonat, paslanmaz çelik, cam ve polivinil 

klorid gibi materyallere tutunabilme özelliği 

nedeniyle, biberon ve emzikler kaynar suda 5 dakika 

bekletilmeden kullanılmamalıdır. Bebek maması 

hazırlama ve muhafaza aşamalarında ya da önceden 

vakumlanmış anne sütünün muhafazası ve bebeğe 

verilme aşamalarında hijyene dikkat edilmelidir. 

Mama hazırlamada kaynamış su kullanılmalıdır. Her 

öğünde sadece bebeğin tüketebileceği kadar mama 

sulandırılmalı, tüketim öncesinde oda sıcaklığında 

ya da buzdolabında bekleme süresi kısa olmalıdır. 

Biberonla besleme aşamasında bebek mamalarına 

ve/veya biberonla verilen anne sütüne laktoperoksidaz 

ilavesi koruyucu olabilir (5,16,20). 

Kaynaklar 

1. Amalaradjou MAR, Hoagland TA, Venkitanarayanan K, 

(2009). Inactivation of Enterobacter sakazakii in reconstituted 

infant formula by trans-cinnamaldehyde. Int J Food 

Microbiol. 129, 146-149. 

2. Anonim, (2008). Türk Gıda Mevzuatı Devam Formülleri 

Tebliği.Erişim:http://www.kkgm.gov.tr/TGK/Teblig/2008- 

53.html, Erişim tarihi: 15.01.2010.

40 

Kasımoğlu Doğru A. Etlik Vet Mikrobiyol Derg, 21, 37 - 40, 2010 

3. Back SY, Jin HH, Lee SY, (2009). Inhibitory effect of organic 

acids against Enterobacter sakazakii in laboratory 

media and liquid foods. Food Control, 20, 867-872. 

4. Baumgartner A, Grand M, Liniger M, Iversen C, (2009). 

Detection and frequency of Cronobacter spp. (Enterobacter 

sakazakii) in different categories of ready-to-eat foods other 

than infant formula. Int J Food Microbiol. 136, 189-192. 

5. Beuchat LR, Kim H, Gurtler JB, Lin LC, Ryu JH, Richards 

GM, (2009). Cronobacter sakazakii in foods and factors 

affecting its survival, growth, and inactivation. Int J 

Food Microbiol. 136, 204-213. 

6. Breeuwer P, Lardeau A, Peterz M, Joosten HM, (2003). 

Desiccation and heat tolerance of Enterobacter sakazakii. 

J Appl Microbiol. 95, 967-973. 

7. Cawthorn DM, Botha S, Witthuhn RC, (2008). Evaluation 

of different methods for the detection and identification of 

Enterobacter sakazakii isolated from South African infant 

formula milks and the processing environment. Int J Food 

Microbiol. 127, 129-138. 

8. Dancer GI, Mah JH, Rhee MS, Hwang IG, Kang DH, 

(2009). Resistance of Enterobacter sakazakii (Cronobacter 

spp.) to environmental stresses. J Appl Microbiol. 107, 

1606-1614. 

9. Edelson-Mammel SG, Buchanan RL, (2004). Thermal inactivation 

of Enterobacter sakazakii in rehydrated infant 

formula. J Food Prot 67, 60-64. 

10. Farmer III JJ, Asbury MA, Hickman FW, Brenner 

DJ, the Enterobacteriaceae Study Group, (1980). Enterobacter 

sakazakii: A new species of “Enterobacteriaceae” 

isolated from clinical specimens. Int J Syst Bacteriol. 30, 

569-584. 

11.FAO/WHO (Food and Agriculture Organization/World 

Health Organization), (2004). Joint FAO/WHO workshop 

on Enterobacter sakazakii and other microorganisms in 

powdered infant formula: meeting report, MRA series 6. 

February, 2-5, Geneva-Switzerland. 

12. FDA (Food and Drug Administration), (2002). Isolation 

and enumeration of Enterobacter sakazakii from dehydrated 

pawdered infant formula. Erişim: http://www.fda.gov/ 

Food/ScienceResearch/LaboratoryMethods/ucm114665. 

htm, Erişim tarihi: 25.01.2010. 

13. Gurtler JB, Kornacki JL, Beuchat LR, (2005). Enterobacter 

sakazakii: A coliform of increased concern to infant 

health. Int J Food Microbiol. 104, 1-34. 

14. Hammerman C, Kaplan M. (2006). Probiotics and neonatal 

intestinal infection. Curr Opin Infect Dis. 19, 277-282. 

15. Iversen C, Forsythe S, (2003). Risk profile of Enterobacter 

sakazakii, an emergent pathogen associated with infant 

milk formula. Trends Food Sci Technol. 14, 443-454. 

16. Iversen C, Lane M, Forsythe SJ, (2004). The growth profile, 

thermotolerance and biofilm formation of Enterobacter 

sakazakii grown in infant formula milk. Lett Appl Microbiol. 

38, 378-382. 

17. Iversen C, Lehner A, Mullane N, Bidlas E, Cleenwerck 

I, Marugg J, Fanning S, Stephan R, Joosten H, (2007). 

The taxonomy of Enterobacter sakazakii: proposal of a 

new genus Cronobacter gen. nov. and descriptions of 

Cronobacter sakazakii comb. nov. Cronobacter sakazakii 

subsp. sakazakii, comb. nov., Cronobacter sakazakii subsp. 

malonaticus subsp. nov., Cronobacter turicensis sp. nov., 

Cronobacter muytjensii sp. nov., Cronobacter dublinensis 

sp. nov. and Cronobacter genomospecies 1. BMC Evol 

Biol. 17, 7-64. 

18. Kim H, Ryu JH, Beuchat LR, (2006). Survival of Enterobacter 

sakazakii on fresh produce as affected by temperature, 

and effectiveness of sanitizers for its elimination. Int J 

Food Microbiol. 111, 134-143. 

19. Lee JW, Oh SH, Byun EB, Kim JH, Kim JH, Woon JH, 

Byun MW, (2007). Inactivation of Enterobacter sakazakii 

of dehydrated infant formula by gamma-irradiation. Radiat 

Phys Chem. 76, 1858-1861. 

20. Lenati RF, O’Connor DL, Hébert KC, Farber JM, Pagotto 

FJ, (2008). Growth and survival of Enterobacter sakazakii 

in human breast milk with and without fortifiers as 

compared to powdered infant formula. Int J Food Microbiol. 

122, 171-179. 

21. Lin LC, Beuchat LR, (2007). Survival of Enterobacter 

sakazakii in infant cereal as affected by composition, water 

activity, and temperature. Food Microbiol. 24, 767-777. 

22. Nazarowec-White M, Farber JM, (1997). Thermal resistance 

of Enterobacter sakazakii in reconstituted driedinfant 

formula. Lett Appl Microbiol. 24, 9-13. 

23. Pagotto FJ, Nazarowec-White M, Bidawid S, Farber 

JM, (2003). Enterobacter sakazakii: infectivity enterotoxin 

production in vitro and in vivo. J Food Prot. 66, 370-375. 

24. Seo KH, Brackett RE, (2005). Rapid, specific detection of 

Enterobacter sakazakii in infant formula using a real-time 

PCR assay. J Food Prot. 68, 59–63.

Yazarlara Bilgi / Instructions for Authors 41 

Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi Yayım Koşulları 

1. Dergi, TC Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Etlik Merkez Veteriner 

Kontrol ve Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü’nün hakemli, bilimsel 

yayın organı olup, yılda iki defa yayımlanır. Derginin kısaltılmış 

adı “Etlik Vet Mikrobiyol Derg” dir. 

2. Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi’nde veteriner hekimlik 

alanında yapılan, başka bir yerde yayımlanmamış olan orijinal bilimsel 

araştırmalar, güncel derleme, gözlem, kısa bilimsel çalışmalar 

ve enstitüden haberler yayımlanır. Derleme şeklindeki yazılar; 

orijinal olması, en son yenilikleri içermesi, klasik bilgilerin tekrarı 

olmaması durumunda kabul edilir. Derlemeyi hazırlayan yazarın, o 

konuda ulusal ya da uluslararası düzeyde orijinal yayın ve araştırmalar 

yapmış olması koşulu aranır. 

3. Türkçe ve İngilizce olarak hazırlanacak metinler 12 punto Times 

New Roman yazı karakterinde, düz metin olarak, çift aralıklı ve 

kenarlarda 30 mm boşluk bırakılarak, A4 formundaki beyaz kağıda 

yazılmalıdır. Yazıların tamamı, şekil ve tablolar dahil olmak üzere 

orijinal bilimsel araştırmalarda 16, derlemelerde 10, gözlemlerde 6 

ve kısa bilimsel çalışmalarda 4 sayfayı geçmemelidir. 

4. Microsoft Word formatındaki metin ile en az 300 dpi çözünürlükteki 

JPEG formatındaki resim/lerin tamamı bir CD’ye kopyalanarak; 

metin ise dört nüsha (sadece bir kopyasında yazar/lar ve 

yazar/lara ait bilgilerin bulunduğu) olarak yayın kuruluna gönderilmelidir. 

5. Türkçe orijinal çalışmalar konu başlığı, yazar/yazarların adları, 

adresleri, Türkçe özet ve anahtar sözcükler, İngilizce başlık, İngilizce 

özet ve anahtar sözcükler, giriş, materyal ve metot, bulgular, 

tartışma ve sonuç, teşekkür ve kaynaklar sırası ile hazırlanmalıdır. 

İngilizce orijinal çalışmalar konu başlığı, yazar/yazarların adları, 

adresleri, İngilizce özet ve anahtar sözcükler, Türkçe başlık, Türkçe 

özet ve anahtar sözcükler, giriş, materyal ve metot, bulgular, 

tartışma ve sonuç, teşekkür ve kaynaklar şeklinde hazırlanmalıdır. 

Kısa bilimsel çalışmaların ve derlemelerin başlık ve özet bölümleri 

orijinal çalışma formatında, bundan sonraki bölümleri ise, derlemelerde; 

giriş, metin ve kaynaklar şeklinde, kısa bilimsel çalışmalarda 

ise bölümlendirme yapılmadan hazırlanmalıdır. 

6. Orijinal çalışmalar ve gözlemler aşağıdaki sıraya göre düzenlenerek 

yazılmalıdır. 

Başlık, kısa, konu hakkında bilgi verici olmalı ve küçük harflerle 

yazılmalıdır. 

Yazar(lar)ın, ad(lar)ı küçük, soyad(lar)ı büyük harflerle yazılmalı 

ve unvan belirtilmemelidir. 

Özet, Türkçe ve İngilizce olarak, tek paragraf halinde ve en fazla 

500 sözcük olmalıdır. 

Anahtar kelimeler, alfabetik sıraya göre yazılmalı ve 5 sözcüğü 

geçmemelidir. 

Giriş, konu ile ilgili kısa literatür bilgisi içermeli, son paragrafında 

çalışmanın amacı vurgulanmalı ve iki sayfayı geçmemelidir. 

Materyal ve Metot, ayrıntıya girmeden, anlaşılır biçimde yazılmalıdır. 

Başlıklar kalın, alt başlıklar italik yazı tipiyle belirtilmelidir. 

Bulgular bölümünde veriler, tekrarlama yapmadan açık bir şekilde 

belirtilmelidir. Tablo başlıkları tablonun üstünde, şekil başlıkları 

ise şeklin altında belirtilmelidir. 

Tartışma ve Sonuç bölümünde, araştırmanın sonucunda elde edilen 

bulgular, diğer araştırıcıların bulguları ile karşılaştırılmalı ve 

literatüre olan katkısı kısaca belirtilmelidir. 

Teşekkür bölümü, gerekli görülüyorsa kaynaklardan hemen önce 

belirtilmelidir. 

Kaynaklar bölümünde, kaynaklar listesi alfabetik ve kronolojik 

olarak sıralanmalı ve numaralanmalıdır. Metin içerisindeki kaynak, 

yazar soyadı yazılıp sıra numarası ile; cümle sonunda ise sadece 

sıra numarası ile parantez içerisinde yazılmalıdır. Cümle sonunda 

birden çok kaynak belirtilecek ise kaynak numaraları küçükten bü- 

yüğe doğru sıralanmalıdır. Metin içerisinde ikiden çok yazarlı kaynak 

kullanımlarında ilk yazarın soyadı yazılmalı diğer yazarlar ise 

“ve ark.” (İngilizce metinlerde “et al.”) kısaltması ile belirtilmelidir. 

Dergi adlarının kısaltılmasında “Periodical Title Abbreviations: 

By Abbreviation” son baskısı esas alınmalıdır. Kaynaklar listesinde 

yazar(lar)ın aynı yıla ait birden fazla yayını varsa, yayın tarihinin 

yanına “a” ve “b” şeklinde belirtilmelidir. 

Kaynak yazımı ve sıralaması aşağıdaki gibi yapılmalıdır; 

Süreli Yayın: 

Dubey JP, Lindsay DS, Anderson ML, Davis SW, Shen SK, 

(1992). Induced transplacental transmission of N. caninum in cattle. 

J Am Vet Med Ass. 201 (5), 709-713. 

Yazarlı Kitap: 

Fleiss Jl, (1981). Statistical methods for rates and proportions. 

Second edition. New York: John Willey and Sons, p.103. 

Editörlü Kitap: 

Balows A, Hausler WJ, Herramann Kl, eds., (1990). Manual of 

Clinical Microbiology. Fifth edition. Washington DC: IRL Press, 

p.37. 

Editörlü Kitapta Bölüm: 

Bahk J, Marth EH, (1990). Listeriosis and Listeria monocytogenes. 

Cliver DD. eds. Foodborne Disease. Academic press Inc, 

San Diego. p.248-256. 

Kongre Bildirileri: 

Çetindağ M, (1994). Pronoprymna ventricosa, a new digenic 

trematoda from the Alosa fallax in Turkey. Eighth International 

Congress of Parasitology (ICOPA VIII), October, 10-14, İzmir- 

Turkey. 

Tezler: 

Aksoy E, (1997). Sığır Vebası hastalığının histolojik ve immunoperoksidaz 

yöntemle tanısı üzerine çalışmalar. Doktora Tezi, AÜ 

Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara. 

Anonim: 

Anonim, (2009). Contagious equine metritis. Erişim adresi: http:// 

www.cfsph.iastate.edu/Factsheets/pdf, Erişim tarihi: 17.10.2009. 

Peter AT (2009). Abortions in dairy cows. Erişim adresi: http:// 

www.wcds.afns.ualberta.ca.htm, Erişim tarihi: 14.11.2009. 

Yazışma adresi, çok yazarlı çalışmalarda yazışma adresi olarak 

yazarlardan sadece birinin adı/soyadı, adresi ve e-posta adresi çalışmanın 

sonunda belirtilmelidir. 

7. Latince cins ve tür isimleri italik yazı tipi ile yazılmalıdır. Tüm 

ölçüler SI (Systeme Internationale)’ye göre verilmelidir. 

8. Dergide yayımlanmak üzere gönderilen makaleler tüm yazarlar 

tarafından imzalanan “Yayın Hakkı Devri Sözleşmesi” ve başvuruya 

ilişkin bir dilekçe ile birlikte gönderilmelidir. Yayımlanması 

uygun görülen çalışmalar, istendiğinde Yayım Komitesi’nin basıma 

ilişkin kararı, yazar(lar)ına bildirilir. 

9. Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi’nde yayımlanacak olan, 

hayvan deneylerine dayalı bilimsel çalışmalarda “Etik Kurul Onayı 

Alınmıştır” ifadesi aranır. 

10. Gönderilen yazıların basım düzeltmeleri orijinal metne göre yapıldığından, 

yazıların her türlü sorumluluğu yazarlara aittir. 

11. Ürünlerin ticari adları ile karşılaştırılmalarına yönelik araştırmalar 

derginin ilgi kapsamı dışındadır. 

12. Araştırmaya konu olan maddelerin ve ürünlerin ticari adları 

kullanılmamalıdır. 

13. Şayet varsa araştırmanın desteklendiği kurum adı ve proje numarası 

belirtilmelidir. 

14. Dergiye gönderilen yazılar geliş tarihine göre yayımlanır. 

15. Yayımlanmayan yazılar, yazarına iade edilmez.

42 

Yazarlara Bilgi / Instructions for Authors 

Journal of Etlik Veterinary Microbiology Publication Conditions 

1. The Journal is a refereed, scientific publication of Turkish Republic 

of the Ministry of Agriculture and Rural Affairs, Directorate 

of Etlik Central Veterinary Control and Research Institute and is 

published two issues in a year. The abbreviation of the journal is “J 

Etlik Vet Microbiol”. 

2. In the Journal of Etlik Veterinary Microbiology, original research 

articles, actual reviews, case reports, short communications on the 

issue of veterinary medicine whose one part or whole have not been 

published in any other place before, and news from the institute 

are published. The review articles will be accepted only if they are 

original, actual and not repeating the classical knowledge. The author 

of the review is asked to possess original publications or researches 

on the subject at national or international levels. 

3. Manuscripts that will be prepared in Turkish and English should 

be typed as a full text, on A4 paper with 12 pt, in Times New Roman 

typing character, double-spaced and with 30 mm space in both 

sides of the paper. Manuscripts including figures and tables should 

not exceed 16 pages for original research articles, 10 pages for reviews, 

6 pages for case reports and 4 pages for short communications. 

4. Manuscript written in Microsoft Word format and figures in 

JPEG format at minimum 300 dpi resolution should be sent in one 

CD. Also four copies of manuscript [only one copy must include 

the name(s) and information about author(s)] should be sent to the 

edition board. 

5. Original research articles and case reports should include in following 

rank: title, name(s) of the author(s), their addresses, abstract 

and key words in English, title, abstract and key words in Turkish, 

introduction, material and method, findings, discussion and conclusion, 

acknowledgements and references. In short communications 

and reviews, divisions except summaries should be omitted. 

6. Original research articles and case reports should be arranged 

and composed as in the following. 

Title should be brief, explanatory and written in small caps. 

Explanation(s) about the study should be written as footnotes. 

Author(s) should be mentioned by their names and surnames; their 

surnames should be written in capital letters and author(s) title 

should not be mentioned. 

Summary should be in Turkish and English, single paragraph and 

composed of at most about 500 words. 

Key Words should be written in alphabetical order and should not 

exceed 5 words. 

Introduction not exceeding two pages should include a short review 

of the literature related with the subject and in the end paragraph; 

the aim of the study should be mentioned. 

Material and Method should be written in an essential and comprehensible 

manner without getting into details. Subtopics should 

be mentioned first in bold and after in italic type. 

Findings should be shortly explained and data should not be repeated 

within the text. Legends should be indicated at the top of 

each table, whereas should be indicated at the bottom of each figure 

and print. Vertical lines are not allowed in tables. 

Discussion and Conclusion must include the evaluation and comparison 

of results with other researchers’ findings. The study’s 

contributions to the existing literature should also be explained 

briefly. 

Acknowledgements must be indicated before references if necessary. 

References should be listed alphabetically and chronologically by 

numbers. In the body of text, reference must be shown by author’s 

surname and list number or only by list number within parenthesis. 

If there is more than one reference that refers to the same issue, 

these should be arranged by smallest to biggest reference list 

numbers at the end of sentence. If the reference is more than two 

authors, the surname of the first author should be written and other 

authors should be mentioned with the abbreviation of “et al.”. For 

the abbreviation of journals, the latest edition of the “Periodical 

Title Abbreviations: By Abbreviation” should be taken as basis. If 

the author(s) have more than one publication within the same year, 

besides the publication date, it should be mentioned as “a” and “b” 

in the list of references. 

The writing of the references and their alignment should be as in 

the following examples. 

For articles: 

Dubey JP, Lindsay DS, Anderson ML, Davis SW, Shen SK, 

(1992). Induced transplacental transmission of N. caninum in cattle. 

J Am Vet Med Ass. 201 (5), 709-713. 

For books: 

Fleiss Jl, (1981). Statistical methods for rates and proportions. 

Second edition. New York: John Willey and Sons, p.103. 

For edited books: 

Balows A, Hausler WJ, Herramann Kl, eds., (1990). Manual of 

Clinical Microbiology. Fifth edition. Washington DC: IRL Press, 

p.37. 

For chapter in edited books: 

Bahk J, Marth EH, (1990). Listeriosis and Listeria monocytogenes. 

Cliver DD. eds. Foodborne Disease. Academic press Inc, 

San Diego. p.248-256. 

For congress papers: 

Çetindağ M, (1994). Pronoprymna ventricosa, a new digenic 

trematoda from the Alosa fallax in Turkey. Eighth International 

Congress of Parasitology (ICOPA VIII), October, 10-14, İzmir- 

Turkey. 

For dissertations: 

Aksoy E, (1997). Sığır Vebası hastalığının histolojik ve İmmunoperoksidaz 

yöntemle tanısı üzerine çalışmalar. PhD Thesis, Ankara 

University Institute of Health Sciences, Ankara. 

Corresponding address, in multiple-author studies, as a correspondence 

address, only one of the authors’ name/surname, address 

and e-mail should be mentioned at the end. 

7. Genus and species names in Latin should be written in italic. All 

measures should be given according to the SI (Systeme Internationale) 

units. 

8. The articles that are sent to be published in the journal should be 

sent with a covering letter and “Publication Rights Transfer Agreement” 

signed by all of the authors. The selected articles for the 

publication, and if asked for, the decision of the editorial committee 

concerning the publication, are declared to the article’s author/ 

authors. 

9. The wording of “Ethical Commission Permission is obtained” 

should appear in scientific studies based on animal experiments, 

which will be published in the Journal of Etlik Veterinary Microbiology. 

10. As the edition of the sent articles are done in accordance with 

the original text, all responsibility of the articles bear on the authors. 

11. Researches that aim at comparisons of the products with their 

commercial names are out of the journal’s theme scope. 

12. The trade marks of materials and products that are subject of the 

research should not be mentioned. 

13. If the research is supported by a foundation, name of the foundation 

and project number must be mentioned. 

14. The articles that are sent to the journal are published in line with 

their coming date. 

15. Unpublished papers are not returned to their author.

Yazarlara Bilgi / Instructions for Authors 43 

Yayın Hakkı Devri Sözleşmesi 

Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi - Ankara 

Aşağıda başlığı bulunan ve yazarları belirtilen makalenin tüm sorumluluğu Etlik Veteriner Mikrobiyoloji 

Dergisi Yayın Komisyonu Başkanlığı’na ulaşıncaya kadar yazar/larına aittir. 

Yayının adı: ..................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

Yazar/ların ad/ları: ........................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

Aşağıda isim ve imzaları bulunan yazarlar; yayınlamak üzere gönderdikleri makalenin orijinal olduğunu, 

daha önce başka bir dergiye yayınlanmak üzere gönderilmediğini ve kısmen ya da tamamen yayınlanmadığını, 

gerekli düzeltmelerle birlikte her türlü yayın hakkının, yazının yayımlanmasından sonra Etlik Veteriner 

Mikrobiyoloji Dergisi’ne devrettiklerini kabul ederler. Yayımlanmak üzere gönderilen bu makalenin 

tüm sorumluluğunu da yazar/lar üstlenmektedir. 

Yukarıdaki makalenin tüm hakları Etlik Veteriner Mikrobiyoloji Dergisi’ne devredilmiştir. 

Yazar ad/ları İmza Tarih 

.......................................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

Yazışma Adresi: .............................................................................................................................................. 

.......................................................................................................................................................................... 

Copyright Release 

Journal of Etlik Veterinary Microbiology Ankara - TURKEY 

The undersigned authors release Journal of Etlik Veterinary Microbiology from all responsibility concerning 

the manuscript entitled; 

Title of paper: .................................................................................................................................................. 

.......................................................................................................................................................................... 

Authors names: ............................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

Upon its submission to the publishing commission of the Journal of Etlik Veterinary Microbiology. 

The undersigned author/s warrant that the article is original, is not under consideration by another journal, 

has not been previously published or that if has been published in whole or in part, any permission necessary 

to publish it in the above mentioned journal has been obtained and provided to the Journal of Etlik 

Veterinary Microbiology. We sign for and accept responsibility for releasing this material. 

Copyright to the above article is hereby transferred to the Journal of Etlik Veterinary Microbiology, effective 

upon acceptance for publication. 

To be signed by all author/s 

Authors names Signature Date 

.......................................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

.......................................................................................................................................................................... 

Correspondence Address: ................................................................................................................................ 

..........................................................................................................................................................................

44 

Yazarlara Bilgi / Instructions for Authors

Cilt/Volume 21 Sayı/Number 1 2010 - veteriner kontrol merkez ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?