ÜNİTE 3 Bakterilerin Yapı ve Fizyolojileri

Amaçlar
Bu üniteyi çalıştıktan sonra,
■ Bakterilerin şekillerini,
■ Bakterilerin yapıları ve fonksiyonlarını,
■ Bakterilerde beslenme ve üremeyi
■ Bakterilerin enzim ve metabolizmalarını öğrenmiş olacaksınız.
İçindekiler
■ Giriş
■ Bakterilerin Yapısı
■ Bakteri Hücresinin Yapısı
■ Mikroorganizmaların Kimyasal Yapısı
■ Mikroorganizmaların Üremesine Etki Eden Çevre Faktörleri
■ Mikroorganizmaların Enzimleri ve Metabolizmaları
■ Özet
■ Değerlendirme Soruları
■ Sözlük
■ Yararlanılan Kaynaklar
Öneriler
ÜNİTE 3
Bakterilerin Yapı ve
Fizyolojileri
■■ Daha önceki ünitelerde yer alan mikroorganizmaların canlılar alemindeki yerini ökaryot
ve prokaryot hücre yapılarının farklılıklarını gözden geçirmeniz, bu üniteyi kavramanıza
yardımcı olacaktır.

1. GİRİŞ
Bakterilerin yapı ve fizyolojileri ünitesinde, bakteri hücresinin yapılarını, yapılarına ilişkin
fonksiyonları, metabolizmalarını göreceksiniz.
Bakteriler, organik, inorganik maddeler ve su içerirler. Organik maddelerin başlıcaları protein,
karbonhidrat, lipid ve nükleik asitlerdir. Bakterilerin beslenme ve üremeleri için besin
kaynaklarına ve özel çevre faktörlerine gerek vardır.
Bakteri metabolizmasında enzimlerin rolü önemlidir ve bir çok enzim sistemi metabolik aktivite
için gereklidir.
Bakterilerin uygun çevre koşullarında metabolizmaları hızlanır, hacimleri artar, nükleustan
başlamak üzere ikiye bölünürler. Sıvı bir ortama ekim yapılarak bakterilerin üremelerini izlemek
mümkündür.
2. BAKTERİLERİN YAPISI
Bakteriler mikroskobik görünüm bakımından yuvarlak, çomak ve sarmal şekiller olmak üzere
üç ana grupta toplanırlar.
Yuvarlak Şekilli Bakteriler (Koklar) : Ortalama 0.8-1.5 mikrometre (µm) boyutlarında yu-
?
Şekil 1 : Bakterilerin çeşitli şekil ve dizilişleri görülmektedir.
- 33 -

varlak şekilli bakterilerdir. Koklar ikili (diplokok), zincir şeklinde (streptokok) veya üzüm
salkımı şeklinde (stafilokok) diziliş gösterebilirler. Diplokoklar, yuvarlak bakterilerin bölünmeleri
esnasında birbirlerinden ayrılmayarak ikişerli olarak kalmaları sonucu oluşur. Örnek
olarak, Streptococcus pneumoniae, ters mum alevi şeklinde dizilim gösteren diplokoklardır.
Üremeleri bir çizgi boyunca bölünmek suretiyle gerçekleşen yuvarlak şekilli bakteriler bir
zincir oluşturur. Bu görünüme Streptokok denir. Bu gruba örnek olarak, irinli infeksiyonlarda
etken olan Streptococcus pyogenes'i verebiliriz.
Bazı yuvarlak şekilli bakteriler üç boyut halinde de üreyebilirler. Bunların dizilimi üzüm salkımını
andırdığından stafilokoklar olarak adlandırılır. Streptococcus aureus, bu grubun tipik
örneğini oluşturur.
Çomakcık Şeklindeki Bakteriler (Basiller): Silindir şeklindeki bakterilerdir. Ortalama 0,5-
1 µm. eninde 1-5 µm boyundadırlar. Kokobasil şeklinden büyük bir basil şekline kadar
değişen uzunlukta olabilirler. Zincir biçiminde ve uc uca dizilebilirler. Bu görünüm streptobasil
olarak tanımlanır.
Sarmal Şekilli Bakteriler: Sarmal bakteriler yalnız bir kıvrımlı olabildiği gibi, bazen de 10-
15 kıvrıma sahip olabilirler. Sarmal bakteriler iki gruba ayrılır. Birinci gurupta vücutları yumuşak,
bükülebilen ve kıvrılarak yılansı hareket edebilen bakteriler (spiroketler), ikinci
grupta ise sert vücutlu, kıvrılmayan sarmal şekilli bakteriler bulunmaktadır. Kolera etkeni
tek kıvrımlı bu tür bakterilere örnek verilebilir.
3. BAKTERİ HÜCRESİNİN YAPISI
Bakteriler prokaryot hücre yapısındadırlar. Protozoonlar, algler, mantarlar ve gelişmiş
canlıların hücreleri ise ökaryot hücre yapısındadır. Prokaryot ve ökaryot hücre arasında
benzerlikler olmakla birlikte, 1. ünitede de kapsamlı olarak açıklandığı gibi önemli farklılıklar
bulunmaktadır. Genel olarak prokaryot hücre daha basit yapı göstermektedir.
Bakteri hücresinde başlıca şu oluşumlar yer alır: Çekirdek, Sitoplazma , Hücre zarı, Hücre
çeperi.
Bazı bakteri hücrelerinde ise kapsül, kirpikler, piluslar bulunur ve spor oluşturabilirler.
■ Çekirdek (Nükleus): Elektron mikroskobu ile yapılan incelemelerde bakteri kromozomu
hücrenin ortasında, 1 mm. uzunluğunda, çift iplikli tek bir DNA molekülünden
oluşmaktadır. Bakteri DNA'sı çembersel yapıda ve bir yün yumağı gibi birbiri üzerine
- 34 -

sarılmış halde bulunur. Bakteri çekirdeğinde kromozomun etrafında bir nükleoplazma ve
bunu çevreleyen çekirdek zarı yoktur. Bakteri DNA'sı sitoplazma zarında bulunan septal
mezozoma bağlıdır. DNA sentezi bu bağlantı noktasından başlar. Bakteri hücresinde mitoz
aygıtı yer almaz.
■ Sitoplazma: En önemli özelliği çok yüksek osmotik basınca sahip olmasıdır (5-20
atmosfer). Endoplazmik retikulumu bulunmaz. Ribozomları vardır. Golgi aygıtı,mitokondri,
sitoplazma hareketi ve vakuolleri yoktur. Bakteri sitoplazmasında eskidikçe çoğalan çeşitli
granüller (tanecikler) oluşur. Granül oluşumu bakterinin ürediği ortamla ilgilidir. Özellikle iyi
üreme koşullarında bakterilerin sitoplazmalarında madde birikimleri olur. Bu oluşumlar
inklüzyon granülleri adı da verilmektedir. Bakterilerin tanımlanmalarında yararlanılan yapılardır.
Bu konuda en güzel örnek difteri basilidir.
?
?
Bakterilerin mikroskobik görünümleri nelerdir?
Bakteri hücresinde çekirdek ve sitoplazmanın özellikleri nelerdir?
■ Hücre Zarı (Sitoplazmik Zar): Sitoplazmanın etrafını saran bir zardır. Temel yapısını
fosfolipid ve proteinler oluşturur. Prokaryot hücre zarı ile ökaryot hücre zarları arasında pek
fark yoktur. Prokaryot hücre zarı ökaryot hücreden farklı olarak sterol içermez.
Sitoplazma zarı bazı bölgelerde bakteri içerisine doğru uzantılar meydana getirir. Bunlara
mezozom adı verilir. Sitoplazma zarında iki tip mezozom yer alır. Bunlardan septal mezozom
DNA'nın bölünmesinde rol oynamaktadır.
Şekil 2 : Bakteri hücresinin ince yapısı
- 35 -

Sitoplazma Zarının Görevleri:
■ Seçici geçirgen özellikte olup aktif transport yapar. Bu şekilde hem hücre içi basıncı 5-
20 atmosfer civarında tutulmuş, hem de bakteri için gerekli maddeler içeri alınmış olur.
■ Üzerinde solunum enzimlerini taşır ve solunum işlevi bu zarda yürütülür.
■ Sindirim işlevini yürütür. Besinleri parçalayıcı enzimleri hücre dışına salgılar. Daha
sonra dış ortamda parçalanan besinleri hücre içine alır.
■ Biyosentez görevini yürütürler (DNA, murein, fosfolipid...v.b.).
■ DNA oluşumu için gerekli proteinlerin bulunduğu yer sitoplazmik zarın mezozomu-
?
dur.
DNA sentezi sitoplazma zarının hangi bölgesinde başlar?
■ Hücre Duvarı: Mycoplasmalar hariç bütün bakterilerde hücre duvarı bulunur. Sitoplazma
zarını çevreler. Sitoplazma zarı son derece dayanıksız olup bakteri hücre duvarı sayesinde
bütünlüğünü koruyabilir. Bakteriye şeklini verir. Hücre duvarının bütünlüğü bozulursa
bakteri ölür. Bütün bakterilerin hücre duvarında murein tabakası bulunur. Bu tabakanın
kalınlığı Gram pozitif bakterilerde Gram negatif bakterilere oranla daha fazladır.
■ Kapsül: Bazı bakterilerde bulunur. Kapsül jel kıvamındadır ve ancak %2 oranında
katı madde içerir. Kapsül bakteriyi fagositoza karşı korur. Genelde iyi bir antijenik özellik
gösterdiğinden bakterilerin serotiplendirilmesinde önemli bir rol oynar. Dış ortam şartları
bakteri lehine olduğu zaman kapsül yapımı söz konusudur.
?
?
?
Hücre duvarının en önemli görevi nedir?
Bakterinin serotiplendirilmesinde kapsülün önemi var mıdır?
Bakteriler ne zaman kapsül yapar?
- 36 -

■ Kirpikler (Flageller): Bazı bakterilerde bulunan hareket organelleridir. Kirpikler (=
flajel) protein tabiatında ve sitoplazmadan köken alan uzantılardır. Kirpikler sayesinde hareketli
bakteriler besin kaynaklarının olduğu bölgeye daha kolaylıkla gidebilirler. Kirpiğin
şekline göre bakteriler isimler alırlar.
Kirpiksiz (atriş), tek kirpikli (monotriş), karşılıklı kutuplarında birer kirpikli (amfitriş), bir kutbunda
birden fazla kirpikli (löfotriş) ve bakterinin tüm çevresinde fazla sayıda kirpikli (peritriş)
olmak üzere bulunabilirler.
■■ Fimbria (Pilus): Fimbrialar bakterinin her yönünden çıkar. Flagele göre daha kısa
olup, hareketle ilgisi yoktur. Bakterilerde basit ve seks pilusu olmak üzere iki çeşit pilus bulu-
nur. Basit piluslar bakterilerin hücre yüzeylerine yapışmasını sağlarlar. Seks pilusu ise bak-
teriler arası genetik madde aktarımından sorumludur.
?
Şekil 3 : Bakterilere ait kapsül, spor, flagella oluşumları görülmektedir.
Bakterilerde kaç çeşit pilus bulunur ve görevleri nelerdir?
■ Spor: Spor bakterinin canlı ancak uykudaki şeklidir. Bazı bakteriler bulundukları
ortamın şartları bozulduğunda spor yapabilme yeteneği kazanırlar. Bu olaya sporulasyon
denir. Bir bakteriden spor, bir spordan da bir bakteri meydana gelir. Spordan normal
bakteri haline dönme işlemine germinasyon denir. Sporlar, bakteri içerisinde değişik
- 37 -

yerleşim gösterebilirler. Spor yerleşim yeri ortada ise (santral), kenarda ise (terminal) ve kenara
yakın ise (subterminal) spor olarak adlandırılır. Sporlu bakteriler dış çevre şartlarına
dayanıklı olup genellikle dış ortamdan girerek tetanoz gibi bazı hastalıklara neden olurlar.
?
Bakterilerde spor hangi hallerde oluşur ve en önemli özelliği nedir?
4. MİKROORGANİZMALARIN KİMYASAL YAPISI
Bütün canlı hücrelerde olduğu gibi bakteri hücresinin yapısında organik maddeler, inorganik
maddeler ve su bulunur. Su, genel olarak bakterilerin %70-90'lık kısmını oluşturur. Bakteri
sporlarında bu oran %40-50'ye düşer.
Organik maddeler kuru ağırlığın %50-90'ını oluşturur. Organik maddelerin başlıcaları, proteinler,
karbonhidratlar, lipidler ve nükleik asidlerdir.
Bakterilerde en çok karbon, hidrojen, oksijen, azot, kükürt, fosfor gibi elementlerin yanı sıra
daha az oranda da sodyum, potasyum, magnezyum, klor, demir, bakır, çinko bulunmaktadır.
Bakterilerin yapısındaki karbonhidratlar, polisakkarit şeklinde, glikoprotein yapısında olabilirler.
Cins ya da tipe özgü özellikleri nedeniyle serolojik ayırıcı tanıda kullanılabilirler.
Lipidler, bazı bakterilerde yüksek oranda bulunurlar. Proteinlerle birleşmiş yapılar da oluşturabilirler.
İnorganik maddeler, bakteri kuru ağırlığının %2 -30'u arasında değişir. Daha çok tuzlar şeklinde
bulunurlar.
Nükleik asitler, nukleusta bulunan DNA ve sitoplazmada yer alan RNA 'ların yapısında yer
alırlar. Viruslar da DNA ve RNA'dan yalnızca birisi bulunurken, prion yapılarında hiç nükleik
asit bulunmamaktadır. Viruslarda proteinler; kapsidde, glikopretinler; zarf yapılarında yer
alırlar ve viruslara değişik özellikler sağlarlar. Lipidler, virusların zarf kısmında yer alırlar ve
bulundukları viruslar etere duyarlı özellik taşırlar.
?
Bakterilerin kimyasal yapısında hangi maddeler yer alır?
- 38 -

Mikroorganizmaların Beslenmesi ve Üremesi için Gerekli Maddeler:
■ Su: Bakterilerin %70 -90'ını oluşturan su, beslenme ve üreme için gerekli temel
maddedir. Ortamdaki besin maddelerinin kullanımı, suda çözülmüş olarak sağlanır. Enzimatik
ve metabolik aktivitelerin devamı için su gereklidir.
■ Karbon Kaynağı: Bütün mikroorganizmaların bir karbon kaynağına gereksinimleri
vardır. Bu amaçla farklı karbon kaynakları kullanılabilir. Ototrof mikroorganizmalar, CO2
veya karbonatlardan, heterotroflar, organik karbon kaynaklarından yararlanırlar.
■ Azot Kaynağı: Mikroorganizmaların protein, nükleik asit ve enzim yapılarında yer
alan azot için, bazı mikroorganizmalar atmosfer azotunu kullanırlar. Birçoğu ise, amonyum
tuzları veya nitrat, nitrit ve amino asitlerde yer alan azottan yararlanırlar.
■ Mineraller: Yapı maddelerinin sentezi ve enzim kativiteleri için bazı minerallerin or-
tamda bulunması gerekir. Başlıcaları kükürt, fosfor ile Ca, Mg, Fe, K, Mn, CO, Cl, Cu, Zn v.b.
gibi iyonlardır.
■ Hidrojen Verici ve Hidrojen Alıcı Maddeler: Hidrojen alıcı maddeler; oksidoredük-
siyon reaksiyonları için gereklidir. Hidrojen alıcı madde, aerop üreme özelliğindeki mikroorganizmalar
için oksijen, anaeroplar için inorganik veya organik maddelerdir. Hidrojen verici
maddeler; tüm mikroorganizmalar için gerekli olan okside olabilen özelliktedirler ve enerji
sağlarlar.
■ Gelişme Faktörleri ve Vitaminler: Mikroorganizmalardan bazılarının gelişmesi için
gerekli olup, sentez edilmediğinden dışarıdan eklenen organik maddelerdir. Bazı mikropların
çok sayıda gelişme faktörüne ihtiyaçları vardır. Pantotenik asit, biyotin, nikotinik asit, PA-
BA, folik asit, glutamik asit, riboflavin, yağ asitleri, hematin v.b. örnek olarak verilebilir.
■ Oksijen: Mikroorganizmaların biyolojik oksidasyonları için; ya atmosfer oksijeni reaksiyona
katılır ya da dehidrojenasyon yolu kullanılır. Oksijen gereksinimi aynı ünite içinde
şematik olarak açıklanmaktadır.
■ Karbondioksit: Heterotrof bakterilerin çoğu atmosfer CO2 ile üreyebilirler. Bazıları
için CO2 oranının %10 -20 ye çıkarılması gereklidir. Ototorof bakteriler ise, karbon kaynağı
olarak CO2 'i kullanırlar.
?
Bakterilerin üremesi için gerekli maddeler nelerdir?
- 39 -

5. MİKROORGANİZMALARIN ÜREMESİNE ETKİ EDEN
ÇEVRE FAKTÖRLERİ
■ Isı
■ Hidrojen İyonları
■ Osmotik Basınç
■ Oksidasyon Redüksiyon Potansiyeli
Bakterilerin besleme ve üremeleri için gerekli madde ve çevre faktörlerine ünite 5'te daha
geniş yer verilecektir. Aşağıdaki şekilde bakterilerin oksijen gereksinimlerine göre adlandırılmalarına
örnekler verilmektedir.
Şekil 4 : Sıvı bir ortamda bakterilerin oksijen gereksinimlerine göre üremeleri şematik
olarak gösterilmiştir.
Aerop Bakteri : Üremeleri için oksijene gereksinim duyanlar
Mikroaerofil : Üremeleri için az miktarda oksijen gerekenler
Fakültatif Anaerop : Hem oksijenli hem de oksijensiz ortamda üreyebilen bakteriler
Anaerop : Oksijensiz ortamda üreyebilenler
- 40 -

Sıvı besiyerine belirli sayıda bakteri ekilecek ve düzenli aralıklarla bu basiyerinden alınınan
örneklerde her milimetresindeki bakteri sayısı sayılacak olursa bunların düzenli ve aynı hızda
üremedikleri görülür. Bakterilerin üremesi zamana bağlı olarak dört dönem halinde seyir
gösterir.
Bakteri üremesinde başlıca dört dönem vardır.
■ Başlangıç Dönemi: Bakteri bu dönemde çoğalma için hazırlıklarını yapar. Ortamdaki
bakterilerin metabolizmaları artar. Bakteri bu dönemde cinsinin en büyük hacmine
ulaşır. Bakterilerin üremesinde yavaş yavaş artma görülür.
■ Logaritmik Üreme Dönemi: Bakteri sayısının hızla arttığı dönemdir. Her 20 dakikada
bakteri türünün sayıca iki katına çıkar. Bu dönemde bakteri cinsinin hacimce en küçük
durumundadır.
■ Durma Dönemi: Bakterilerin üremesi devam ederken bir yanda da bakterilerde
ölüm görülür. Ölen bakteri ile üreyen bakteri birbirine eşit olduğundan ortamdaki bakteriler
sayıca değişmez.
■ Ölüm Dönemi: Ölen bakteri hücreleri sayıca artmıştır. Daha sonra üreyen bakteri sayısı
sıfıra düşer ve bakteri ölümü giderek artar, sonuçta ortamda hiç canlı bakteri kalmaz.
?
Hücre sayısının logaritması
A
B
Bakterilerin üreme eğrisinde gözlenen dönemlerin isimleri ve
özellikleri nelerdir?
C
Şekil 5 : Bakteri üreme dönemleri
- 41 -
D
A = Başlangıç
Dönemi
B = Logaritmik
Üreme Dönemi
C = Durma Dönemi
D = Ölüm Dönemi
Zaman

6. MİKROORGANİZMALARIN ENZİMLERİ VE METABOLİZMALARI
Enzimler, protein yapısında, biyolojik kimyasal reaksiyonları katalize eden ve küçük miktarlarda
bulunan ve organizma için önemli maddelerdir. Enzimler reaksiyon sonrasında harcanmaz
ve ortamda kalırlar. Her enzimin bir substratı vardır. Her enzim özgül bir kimyasal reaksiyonu
katalize eder.
Mikroorganizma metabolik aktivitesini sürdürebilmesi için bir değil birden çok enzim sistemine
ihtiyaç duyar. Bu nedenle mikrop metabolizmasında enzimler sistemi yer almaktadır. Bu
enzimlerin bir kısmı hücre içinde (endoenzimler), bir kısmı da hücre dışında (ekzoenzimler)
görev yaparlar. Ekzoenzimler hücre dışında bulunan besinleri hücre içine alınacak hale getirir.
Endoenzimler ise hücrenin yapı taşlarının oluşturulmasında ve hücre için gerekli enerjinin
sağlanmasında görev alırlar.
Enzimler çok etkili maddelerdir. Bir molekül enzim bir dakika içinde bir milyon substrat molekülünü
etkileyebilir. Enzimler genellikle etkiledikleri maddenin sonuna ase (az) konarak
adlandırılırlar. Örnek olarak, hydrolase (hidrolaz = hidroliz yapan), lactase (laktaz = laktozu
parçalayan), ürease (üreaz = üreyi parçalayan).
Bakteri enzimleri, yapı ve uyum enzimleri olarak ikiye ayrılırlar.
■ Yapı enzimleri: Bakteri hücresinde her zaman, yani sentezlenecek madde olmadan
da vardır. Bu enzimler genelde bakterinin yapı taşlarının sentezinde görev alırlar.
■ Uyum enzimleri: Bir uyarı varlığında oluşan enzimlerdir. Uyarı bittiğinde miktarları
çok azalır.
Bir kısım enzimler işlevleri sırasında kendilerini aktive eden protein yapıda olmayan organik
moleküllere gerek duyarlar. Bu moleküllere prostetik grup ya da koenzim adı verilir. Enzimlerin
protein kısmına apoenzim, apoenzim ve koenzimden oluşan komplekse ise holoenzim
denir. Apoenzimler özgül etki göstermelerine karşılık, koenzimler bir çok apoenzime
bağlanarak çeşitli kimyasal reaksiyonlara katılabilirler.
Bazı enzimler ise, aktive olabilmek için koenzimler dışında kofaktör denilen bazı aktivatör
maddelere ihtiyaç duyarlar. Bu enzimler kofaktör olmaksızın etkinlik gösteremezler. Kofaktörler
çoğunlukla metalik iyonlardır. Başlıcaları ise Fe ++ , Mg ++ , Ce ++ , Zn ++ , Cu ++ 'dur.
Enzimler, aktivite gösterirken bir çok dış etmenden etkilenir. Bunların başlıcaları şunlardır.
■ Enzimler etkinlik gösterirken çevre ısısından direkt olarak etkilenirler. Her enzimin en etkin
olduğu bir optimal, az etkin olduğu bir minimal bir de maksimal ısı sınırları vardır.
- 42 -

■ Ortamın pH derecesinden de enzimler etkienir. Enzimlerin etkinlik gösterdikleri optimal,
minimal ve maksimal pH değerleri bulunur.
■ Enzimlerin etkilediği substrat, ortamda ne kadar yoğun ise, enzim etkinliği o denli
azalma gösterir.
■ Ortamda tuz yoğunluğu fazla ise enzimatik etkinlik azalır.
■ Ortamda bulunan çeşitli kimyasal maddeler, enzimlerin yapısında bozulmaya neden
olacaklarından etkinliklerinde de azalmaya neden olurlar.
■ Ultraviyole, X ışınları gibi fiziksel etmenlerden enzimlerin işlevleri olumsuz etkilenir.
?
Enzimlerin, bakteri metabolizmasındaki görevleri nelerdir?
Bir canlı içerisinde meydana gelen kimyasal reaksiyonların tümüne METABOLİZMA denir.
Mikroorganizmaların 2000 kadar farklı kimyasal reaksiyonunun varlığı bilinmektedir. Metabolizma
başka bir deyişle canlılarda meydana gelen anabolizma ve katabolizma olaylarının
tümüdür.
Katabolizma: Alınan besin maddelerinin yıkılıp enerji açığa çıkması olayına denir. Böylece
mikroorganizma için gerekli enerji temin edilmiş olur.
Anabolizma: Mikroorganizmayı oluşturmak için gerekli sentez işlemlerinin tümüdür. Sentez
işlemi için gerekli enerji ise, genellikle adenozin trifosfat (adenosine triphosphate = ATP)
tarafından karşılanır.
?
Metabolizma, anabolizma ve katabolizma nedir?
- 43 -

Özet
Bakteriler mikroskopik görünüm bakımından koklar, basiller ve sarmal şekilli bakteriler olarak
üçe ayrılırlar. Bakteri hücresi prokaryot hücre yapısındadır. Genel olarak bakteri hücresinde
çekirdek, sitoplazma, sitoplazma zarı ve hücre duvarı yer alır. Bazı bakteri hücrelerinde
ise kapsül, kirpikler, pilus bulunur ve spor oluşturabilirler. Bakterilerde gerçek anlamda
çekirdek ve çekirdek zarı bulunmaz. Genellikle dış üreme koşulları bakteri lehine olduğu
zaman kapsül, olmadığı zaman spor oluşur.
Tıbbi önemi olan mikroorganizmalar parazit özelliği gösteren mikroorganizmalardır. Mikroorganizmalar
beslenme için bir takım madde ve çevre şartlarına ihtiyaç duyarlar. Bakteriler
üreyebildikleri ısı derecesine göre üçe ayrılırlar. Bunlardan insanda hastalık yapanları 20°-
45° arasında üreyen mezofil bakterilerdir. Optimum üreme ısıları ise, insan beden ısısı olan
37°C civarındadır.
Bakteriler ikiye bölünerek çoğalırlar. Bakteriler sıvı bir besiyerine ekilip üreme eğrileri çizildiğinde
dört dönemden oluşan bir grafik elde edilir. Bu dönemler başlangıç, logaritmik üreme,
durma ve ölüm dönemleridir.
Mikroorganizmalar metabolitik aktivitelerini sürdürebilmek için protein yapısında bir çok enzime
sahiptirler. Bakteri hücresinde yapı ve uyum enzimleri olarak iki çeşit enzim bulunur.
Yapı enzimleri bakteride her zaman mevcut iken, uyum enzimleri sadece bir uyarı
varlığında oluşur.
Mikroorganizmayı oluşturmak için gerekli sentez işlemlerinin tümüne anabolizma, alınan
besinlerin yıkılıp enerji açığa çıkmasına katabolizma denir. Anabolizma ve katabolizma
işlemlerinin tümüne ise metabolizma denir.
- 44 -

Değerlendirme Soruları
1. Aşağıdakilerden hangisi bakterilerin mikroskopik görünümü değildir?
A) Kok B) Basil C) Kokobasil D) Sarmal E) Zarflı
2. Her bakteri hücresinde bulunmayan oluşum hangisidir?
A) Spor B) Sitoplazma C) Mezozom D) Hücre zarı E) Hiçbiri
3. Sitoplazma zarının hücre içine doğru katlanmasıyla oluşan yapı hangisidir?
A) Spor B) Fimbriya C) İnklüzyon granülü
D) Mezozom E) DNA
4. Bakteri sayısının hızla arttığı üreme dönemini belirtiniz.
A) Logaritmik üreme B) Başlangıç C) Ölüm
D) Durma E) Logaritmik azalma
5. Spiral şekilli bakteri hangisidir?
A) Streptobasil B) Spiroket C) Kokobasil D) Streptokok E) Hiçbiri
6. Bakterinin tüm çevresinde çok sayıda flajel bulunması nasıl adlandırılır?
A) Peritriş B) Monotriş C) Atriş D) Amfitriş E) Löfotriş
7. Sitoplazma zarının işlevleri sıralanmıştır. Biri yanlıştır. Belirtiniz.
A) Hücreyi yüksek osmotik basınca karşı korur.
B) Hücre duvarını sentezler
C) Solunum enzimlerini taşır ve solunumu yürütür
D) Aktif transport yapar.
E) Biyosentez yapar
- 45 -

8. Sıvı bir besiyerine ekildiğinde sıvının yüzeyinin hemen altında üreme gösteren bakterinin
oksijene gereksinim durumu hangisidir?
A) Anaerop
E) Mezofil
B) Fakültatif anaerop C) Aerop D) Mikroaerofil
9. Bakteriyi fagositozdan koruyan ve antijenik özellik veren yapıyı belirtiniz.
A) Kapsül
E) Ekzoenzimler
B) Spor C) Hücre duvarı D) Kirpikler
10. Bakteriler arası genetik madde aktarımından sorumlu yapı hangisidir?
A) Seks pilusu B) Basit pilus C) Flajel D) Sitoplazma zarı E) Uyma enzimleri
Sözlük
Fagositoz : Herhangi bir madde ya da hücrenin, özel enzim ve işlevlere sahip bazı hücreler
tarafından alınması, öldürülmesi, sindirilmesi ve artık maddelerin atılımı olayıdır.
Serotiplendirme : Bazı antijenik oluşum farklılıklarından hareket edilerek bakterilere ait
oluşumları belirleyerek tip tayini yapma işlemidir. Antijenlere karşı hazırlanmış özel serumlardan
yararlanılır.
Kolera : Vibrio cholerae'nın etken olduğu, sular ve yiyeceklerle bulaşan bir hastalıktır.
Mycoplasma : Hücre duvarsız olup bu nedenle kok, basil, iğ, puro, ipliksi mikroskobik
görünümleri olan mikroorganizmalardır.
Antijenik : İyi antijen özelliği gösteren maddeler.
- 46 -

Yararlanılan Kaynaklar
BİLGEHAN H., Temel Mikrobiyoloji ve Bağışıklık Bilimi, Barış Yayınları, Fakülteler Kitabevi,
İzmir, 1989.
JAWETZ E., Melnick J.L., Adelberg E.A., Medical Microbiology, Appleton and Lange,
Norwalk, Connecticut / Los Altos, Californai, 1989.
UNATE.K., Temel Mikrobiyoloji, Beta Basım Yayım A.Ş. İstanbul, 1985.
WILSON G.S., Miles A.A., Topley and Wilson's, Principles of Bacteriology and Immunity,
Valume, London, Edward Arnold Publ. Ltd., 1966.
- 47 -