GELENEKLERİN TOPLUMDAKİ YERİ VE ÖNEMİ - Fırat Üniversitesi

Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi
Fırat University Journal of Social Science
Cilt: 11 Sayı: 2, Sayfa: 251-258, ELAZIĞ-2001
GELENEKLERİN TOPLUMDAKİ YERİ VE ÖNEMİ
The Place and Importance of Tradition in A Society
Abdullah DİKİCİ •
ABSTRACT
Human being lives together and it is the creature whose babyhood time is the longest
among livings. Man gains his personality in the society where he lives in. Socialization starts in
the family and gets wider in the later part of the life.
Culture is one of the important factors shaping to societies. The skeleton of the culture is
traditions. Society gain and form their traditions during long periods and the traditions of society
can hardly be changed. One of the peculiarities which differs one nation from others is the
tradition. Transferring the traditions into new generations is important for the continuity of a
society. Turk society’s some of these traditions can be summarized as follows: religious life, the
way of art, the structure of the language and without having a state. Turk society has always had a
state in history. They have been living according to by themselves the religion of Islam.
The Turkish is a language have brief sentences and a strong aesthetics. Language is the
most tool agreement and transferring culture.
Key Words: Society, socialization, traditions, culture, language, state.
ÖZET
İnsan, toplu halde yaşayan ve bebeklik süresi en uzun olan canlı varlıktır. İnsan, içinde
doğup büyüdüğü topluma göre şekillenmektedir. Toplumsallaşma, ailede başlar ve bu halka
gittikçe genişler.
Kültür, toplumları şekillendiren önemli faktörlerden biridir. Kültürün de iskeleti
geleneklerdir. Geleneklerini toplumlar, uzun zaman içinde kazanırlar ve değişmeleri de zordur.
Milletleri diğer milletlerden ayıran özelliklerden biri gelenektir. Bir toplumun devamlılığı için
geleneklerinin yeni nesillerde yaşatılması önemlidir. Türk toplumunun, bazı önemli gelenekleri
şöyle sıralanabilir: Dini yaşayışı, sanat gelenekleri, dilin yapısı ve devletsiz kalmama geleneği
gibi. Türk toplumunun tarihte daima bir devleti olmuştur. İslamiyet’i de kendine göre
yaşamaktadır.
Türkçe, kısa cümlelere ve güçlü estetiğe sahip bir dildir. Dil en önemli anlaşma ve kültür
aktarma aracıdır.
Anahtar Kelimeler: Toplum, toplumsallaşma, gelenekler, kültür, dil, devlet.
• Yrd. Doç. Dr. Fırat Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü.

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2001 11 (2)
GİRİŞ
İnsan nedir? sorusuna, bazıları “İnsan biyo-psiko-sosyal bir varlıktır” şeklinde
cevap verir. Yani insanın, psikolojik yönü ve diğer canlılarla ortak olan biyolojik yönü,
fakat en önemlisi, diğer canlılardan farklı olarak, toplumsal yönü vardır. İnsanlar toplu
halde yaşamaktadırlar. Bazı canlı türleri de toplu halde yaşamaktadırlar. Örneğin; arılar,
karıncalar vb. Onların toplu halde yaşaması, içgüdüseldir. İnsan, değerler yaratabilen,
dini, ahlakı, töresi olan ve tarih bilincine sahip olan tek canlıdır. İnsan, canlılar içinde
bebeklik süresi en uzun olan ve yetişkinlere en fazla muhtaç olanıdır. Tek yaşadığı zaman
insan, canlıların en zavallısıdır. Belki güçsüzlüğünü telafi edebilmek için insan toplu
halde yaşamaktadır.
Dünya’da, toplum dışında kalmış, varlığını nasıl sürdürdüğüne ait çeşitli rivayetler
olan bir örnek vardır:
“Vahşilerle ilgili vak’aların en ilgi çekici olanlarından biri yaşları sekiz ve ikinin altında
olan ve 1920’de bir kurt ininde bulunan iki Hintli çocuğa aittir. Bulunuşlarından bir kaç ay
sonra çocukların daha küçük olanı öldü, fakat büyüğü olup Kamala diye isimlendirilmiş
olan kız, 1929’a kadar yaşadı. Onun beşer cemiyetinde geçen hikayesi dikkatle
kaydedilmiştir. Kamala bizim beşeri davranışlarla bir arada gördüğümüz vasıflardan hiç
birini beraberinde getirmiş değildi. Ancak, dört ayak üzerinde yürüyebiliyordu, kurtvari
hırıltılardan başka hiçbir lisana sahip değildi ve insanlardan herhangi diğer bir ehlileşmemiş
hayvanın çekinmesi kadar çekiniyordu. Ancak, en itinalı ve muhtemelen sempatik bir talim
neticesi, iptidai sosyal adetler kendisine öğretildi. Ölümünden önce, iptidai surette
konuşmayı, insanlara ait yeme ve giyinme adetlerini ve diğer adetleri yavaş yavaş
öğrenmişti” (MacIver, 1979:73).
Başka bir örnek de, altı aylıkken bir odaya bırakılıp, 1938 yılında, beş yaşında iken
bulunan Anna vakasıdır:
“Mahpusluk hayatı esnasında Anna süte ilaveten pek az gıda ile beslenmiş, hiç bir normal
terbiye görmemiş ve diğer varlıklarla hemen hiç temas kuramamıştı...Anna bulunduğu
zaman yürüyemiyor, konuşamıyordu, tamamen duygusuzdu ve etrafındaki insanlarla
alakası yoktu” (MacIver, 1969: 73).
Görülüyor ki, doğduğu andan itibaren, tek başına yaşayabilen insanın durumu bu.
Efsaneye göre, bir dişi kurt tarafından emzirilip büyütülen Romus ve Romulus kardeşler,
Roma’yı kurmuştur. Eğer Romus ve Romulus kardeşler, ormanda bir kurt tarafından
büyütülmüş ise, Roma’yı kurmalarına imkan yoktur. Çünkü Roma, toplu halde yaşayan
insanların ürünüdür.
İnsan, içinde doğup büyüdüğü topluma göre şekillenmektedir. Türkiye’de, henüz
yeni doğmuş bir çocuğu, götürüp İngiltere’de bir İngiliz aileye versek, çocuk, o aile ve
bulunulan ortamın özelliklerine göre büyüyecek; kısacası, İngiliz kültürüne göre
yetişecek ve bir İngiliz olacaktır.
Toplumların dilleri, dinleri, yaşayışları, mitolojileri, değer ve tutumları farklı
farklıdır. İnsanlar,
252

Geleneklerin Toplumdaki Yeri ve Önem
”...belli bir mekan ve zamandaki belli bir topluma toplumsallaşır. Bu toplumun özelliklerini
bilmek, onun üyesi olan bireylerin davranışlarını kestirebilmeyi, açıklayabilmeyi sağlar.
Tarihçiler, edebiyatçılar, toplumbilimciler çeşitli toplum tiplerinin temel kişilik
özelliklerinden oluşan toplumsal karakterden söz etmişlerdir” (Tan, 1981: 37).
Bireylerle toplum arasında sıkı bir ilişki vardır, fakat bu ilişki, kukla ile kuklacı
arasındaki ilişki gibi, tek yönlü değildir. “Birey az çok kalıplaşmış ve kestirilebilir
davranışlara sahip olmakla birlikte, yenilik ve değişim yeteneğine sahip olan ve bu
yeteneği sıklıkla kullanan etkin bir yaratıktır” (Tan, 1981: 37).
Toplumları bir birinden ayıran farklar vardır.Bunlardan bazıları, toplumun dini
hayatı, dilin mantığı, sanat gelenekleri, mitolojisi, hayat felsefesi gibi kültürel
değerleridir. Bunlar, toplum hayatında zaman içerisinde gelenekselleşir, kısa sürede
değişikliğe uğramazlar; değişmeleri çok uzun zaman gerektirir.
Türk Toplumundaki Bazı Gelenekler:
Her toplumda, iyi-kötü, güzel-çirkin nelerin uğrunda ölünebileceğini, ne için
yaşanabileceğini belirleyen,insanların davranışlarına birer standart koyan değerler vardır.
“Değerler davranışlara yön verdikleri ve bir toplumdaki insanlarda ortaklaşa
benimsendikleri için davranışlarda benzeşmeye ve dolayısıyla kalıplaşmaya yardım eder”
(Tan, 1981: 37). Değerler, toplumdan topluma değişebilmektedir. Bir toplumun
geçmişinde mutlu ve ızdıraplı yaşayışları, o toplumun hayatında büyük etkiler bırakır. Bu
etkiler, zamanla toplumda gelenek haline gelir. Bu gelenekler, insan vücudundaki iskelete
benzer. Nasıl ki bir organizma, iskelet üzerinde ayakta duruyorsa, toplumlar da
gelenekleri üzerine ayakta durur “Gelenekler bitkilerdeki gövde biçimine, hayvanlardaki
belkemiğine benzerler... Her ulusun kendi yaratılışına göre birtakım gelenekleri vardır.
Bu gelenekler ulustan ulusa değişirler.” (Baltacıoğlu, 1966: 10). Türk Dil Kurumu
,geleneği şöyle tanımlamıştır:” Bir toplumda, bir toplulukta eskiden kalmış olmaları
dolayısıyle saygın tutulup kuşaktan kuşağa iletilen kültürel kalıntılar, alışkanlıklar, bilgi,
töre ve davranışlar, anane.” (Türkçe Sözlük, 1992: 534). Adet ve görenekler gelenek
değildir. Baltacıoğlu, gelekleri şöyle açıklamıştır:
“Gelenekler varlıklarını bazen tarih öncesinden, doğum çağından, totemcilik devrinden
alan, kamunun duyunçaltına bir kez yerleştikten sonra evrim boyunca toplumlarını
kovalayan, sosyal tipten sosyal tipe değişmeyen çok eski kamulsal (collectif) kalıtlardır.”
(Baltacıoğlu, 1966: 12),
Türk toplumundaki, geleneklerin bazıları şunlardır:
A- Din Gelenekleri
Hazar Türklerinden küçük bir kısmının, M.S. 740- 800 yılları arasında kutsal kitap
olarak Tevrat ’ı kabul ettikleri, Gök Oguzlar’ın da (Gagauzlar) Hıristiyanlığı kabul
ettikleri bilinir. Gök Oğuzlar, Hıristiyan olmalarına rağmen, kurban kesip ve
İslamiyet’tekine benzer bir şekilde sadaka verdikleri ve domuzdan nefret ettikleri bilinir
(Tanyu, 1978: 40). Bunların dışındaki Türk boyları İslamiyet’i seçmiştir. Türklerin
253

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2001 11 (2)
İslamiyet’i seçmesindeki en büyük sebep, daha önceki dini yaşayışları ile İslamiyet’in
büyük oranda uyuşmasıdır. Hırsızlık ve fuhuş, Türk toplumunda pek görülmezdi.
“Eski Türklerde, gök anlamına gelen ana söz, Tengri idi. Türkler, hiç bir şeyi
renksiz söylemezdi. Hele konu böyle kutsal olursa. Onun için, göğe hep rengi ile birlikte
Gök Tanrı derlerdi... Eski Türkçe’de Tengri hem Tanrı hem de gök manasına gelirdi”
(Ögel, 1991: 701). Türklerdeki gök tanrı, tek Tanrıdır. Batıdaki, özellikle
Yunanistan’daki gibi, Tanrı somutlaştırılıp, heykelleri yapılmamıştır. Türklerde,
GökTanrı düşüncesinin oluşmasını, yaşayışı ve yaşadığı coğrafi çevre ile açıklamak
gerekir. Türkler, hayvanlarını otlatan ve 500 mil gibi geniş bir alan içinde hareketli bir
hayat yaşayan atlı bir gruptur. Bu alana hakim olan gökyüzünün sonsuzluğu, yani mavi
gök, yerde de kurt ve kartallardır. Ayrıca, bu grupların içinde de belli bir düzen vardı.
Evde de baba otoritesi hakimdi ve çocuğun eğitiminden baba sorumluydu (Ögel, 1987:
425). Bozkurt efsanesi de bu ortamın sonucunda doğmuştur. Fakat kurda saygı
gösterilmesi, onun totem olduğu anlamına gelmez. Türklerde totemcilik yoktur. Delil
olarak da: Totemcilikte, ana hukuku geçerli iken, Türklerde, baba hukuku ağır basar.
Totemcilikte ,aynı toteme bağlı olanlar, akraba sayılırken, Türklerde kan bağı
vardır.Totem hayatı yaşayan toplumlarda, geçimini avcılık ve toplayıcılıkla sağlarken,
Türklerde, hayvan yetiştiriciliği ve tarım vardır. Türklerdeki kurtta, dini bir özellik yoktur
(Kafesoğlu, 1983: 285). Türklerde sonsuzluğa uzanan, bir Gök Tanrı vardır. Türklerin,
hakanlık kurması,hakanın tahta geçmesi, Tanrının iradesi ile olur, savaşlarda da onun
iradesi ile zafere ulaşılır, Tanrı, insan hayatına müdahale ederdi (Kafesoğlu, 1983: 285).
Oğuz Han devleti oğullarına taksim ederken, “Ey oğullarım! Ben artık yaşlandım; Gök
Tanrıya borcumu ödedim” demekle, sevap işlediğine inanıyordu (Turan, 1990: 57). Eski
Türklerde, Tanrı’ya ve Ata mezarlarına saygı duyulur ve kurbanlar kesilirdi. Ölenin
arkasından yas törenleri yapılır ve yemek verilirdi. Mezara saygı, Anadolu’nun bazı
yerlerinde bazı mezarlara kurban kesme, bazı mezarlarda bulunan ağaçlara bez parçaları
bağlama ve cenazenin arkasında yapılan ağıtlar, galiba İslamiyet’ten önceki
yaşayışımızdan devam edip gelmektedir.
Bazı yazarlar, eski Türklerin Şaman dinine mensup olduğunu yazar. Şamanizm, din
değildir. Şamanlar, bazı dini ve sihri gösteriler yaparken, trans haline gelen kişilerdir
(Kafesoğlu, 1983: 285). Kısacası, eski Türklerde, tek Tanrı inancı vardı. Tanrı kelimesi,
Türklerde hiçbir zaman put karşılığı kullanılmamıştır. Hatta zamanımızda “Tanrı
misafiri” sözü, hala kullanılmaktadır. Türkler, 9. yüzyılda İslamiyet’le karşılaşınca,
geleneklerine ve yaşayışına uyduğu için, kitleler halinde Müslüman olmuşlardır. On bir
asırdır da İslamiyet’in bayrağını hep dik tutmuşlar, Avrupa’da İslamiyet’i, Türklerin dini
olarak nitelenmesini sağlamışlardır. Türklerin, İslamiyet’e olan saygısı ve bu dini
yaşayışı, diğer milletlerden farklıdır. Mevlit ve Ramazan ayında minarelerdeki mahyalar,
Türklerde daha fazladır. Baltacıoğlu İslamiyet ile Türkler arasındaki ilişkiyi şöyle
anlatmaktadır:
254

Geleneklerin Toplumdaki Yeri ve Önem
“Her ulus layık olduğu dini bulur. Uluslar hem layık oldukları dinleri bulurlar, hem de
aldıkları dinlere kendi özlerini verirler. Cami bütün Türk kültürünün, bütün Türk
geleneklerinin birleştiği, kaynaştığı bir yerdir. Camide mimarlık, resim, musiki, töre,
felsefe, her şey vardır” (Baltacıoğlu, 1950: 1).
B- Dil Gelenekleri
Diller, toplumları bir birinden ayıran en önemli özelliklerdendir. Vendryes’e göre
dil, toplumla birlikte başlangıç noktası bilinmeyen bir evrimin sonucudur. Dilin iki
özelliği vardır. Bu özellikler, bireyin dışında oluşu ve toplumun baskısıdır (Vendryes,
1968: 15).
Ergin de, dili şöyle tanımlamıştır:”Dil insanlar arasında anlaşmayı sağlayan tabii
bir vasıta, kendisine mahsus ve ancak bu kanunlar çerçevesinde gelişen canlı bir varlık,
temeli bilinmeyen zamanlarda atılmış bir gizli antlaşmalar, sistemli seslerden örülmüş
içtimai bir müessesedir (Ergin, 1972: 3). Kaplan’a göre dil “millet” denilen sosyal
varlığın temelini teşkil eder. O’na göre dil, insan topluluklarını bir yığın ve kitle olmaktan
kurtarıp “duygu ve düşünce birliği” olan bir “millet” haline getirir (Kaplan, 1983: 45).
Dil, tıpkı ev gibi bir milletin duygu, düşünce ve hayatının barınağı, korunağıdır (Kaplan,
1983: 177-178). O’na göre,bir nehir akarken, çeşitli unsurları bünyesine alması gibi, bir
milleti dili de karşılaştığı toplumlardan kelime ve deyimler alır. Bu açıdan bakınca;”her
milletin dili, 0 milletin çağlar boyunca yaşadığı tarihin adeta bir özetidir (Kaplan, 1983:
188).
İnsanlar, dil ile öğrenirler ve nesiller arasındaki bağ da, dil ile kurulur,dil ile, duygu
ve düşüncelerini ortaya koyar, içini döker, bir bakıma psikolojik olarak da rahatlarlar
(Mengüşoğlu, 1971: 269-270). Mengüşoğlu’na göre, (1971: 272-273) “dil hem insanın
kendisinin hem de, dünyanın bir aynasıdır. İnsan olmak dilin eseridir”.
Bütün toplumlarda önce sözlü, sonra da yazılı edebiyatları gelişmiştir. Türk
toplumlarında oldukça eski bir sözlü edebiyat geleneği vardır.” Bir dilin zenginliği, onun
eskiliği, sürekliliği, edebiyat ve bilim dili oluşuyla söz konusu olabilir (Buran, 1999: 14).
Diller, değişebilir ama dillerin değişmeyen yönleri de, vardır. Türkçe’nin değişmeyen
yönlerini Baltacıoğlu, (1975: 9-10) şöyle açıklamıştır:
“Türkçe kısa cümleli dildir, kelime dizisi anlam dizisine paralel olan dildir, kelime müziği
anlamıyla uyuşan dildir,...üreme kabiliyeti yüksek olan dildir,... Ağzın bütün organlarıyla
hatta bütün gövde ile söylenen dildir.”
Elbette bir dile, yabancı kelimeler de girebilir, bazı kelimeler de kullanılmadığı
için, ölebilir veya yeni kelimeler türetilebilir. Fakat alınan kelimeler, dile uygun hale
getirilir. Üretilen kelimeler de, dilin yapı ve estetiğine uygun üretilir. Bir dil, filozofların
kullanmasıyla, derinlik; sanatçıların kullanımıyla da güzellik kazanır. Türkçe’de, fiil
sondadır ve kısa cümle yapılı bir dildir. Tür dilinin yaşını Tuna, 8500 yıl olduğunu ileri
sürmektedir (Buran, 1999: 13).
255

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2001 11 (2)
C- Sanat Gelenekleri
Türkler, İslamiyet’ten sonra, sanat dünyasına da bazı yenilikler getirmişlerdir. Bu
yeniliklerin bazıları şunlardır: Medrese mimarisi, cami mimarisi, minare mimarisi, kubbe
inşaatı, çinicilik v.b. bunların başlıcalarıdır (Kafesoğlu, 1983: 379). İslamiyet öncesinden
beri devam eden taş işçiliği, minyatür, halıcılık, kilimcilik, demircilik vardır (Kafesoğlu,
1983: 308), (Ögel, 1988: 143-172). Türk minyatür sanatı ve yazı sanatı, İslamiyet’ten
sonra daha da gelişmiştir. Halı ve kilim motifleri, yüzlerce yıldan beri aynen devam
etmektedir.
Türk tiyatrosuna baktığımız zaman, orada da bir farklılık görürüz. Batı
tiyatrosunda, senaryo ön plandadır. Türk tiyatrosunda ise oyuncu ön plandadır.
Ortaoyunu, Tuluat ve kukla, öz Türk tiyatrosudur. Önceden yazılmış senaryo yoktur.
Olaylar sanatçının yaratıcılığına göre devam eder (Baltacıoğlu, 1941: 26). Gerek
televizyonlarımızda, gerekse tiyatrolarda, en fazla ilgi çeken oyunlar, sanatçının ön
planda olduğu tuluat türü oyunlardır.
Toplumların, nelere güldüğüne de bakmamız gerekir. Zira, gülünen şeyler de
toplumdan topluma değişir. Türk kültüründe, derin bir mizah anlayışı vardır. Ortaoyunu
ve tuluatta bu en ileri şekilde görülmektedir. Fıkralarımızda da bir incelik ve mizah
vardır. Her gün Karadenizlilere, özellikle “Temel”e mal edilen bir sürü fıkra
üretilmektedir. Nasrettin Hoca, İncilli Çavuş ve Bektaşi fıkralarımız vardır. Türk
Dünyasında, bir birinden habersiz iki tane Nasrettin Hoca’ nın ortaya çıktığı görülmüştür.
Japonların, İpek Yolu TV. dizisine dayalı olarak, TRT’den bir ekip İpek Yolu’ nun
geçtiği yöreleri gezmeye çıkınca, Türkistan’da bir Nasrettin Hoca’ ya rastladılar. O’ da
vefat etmiş, ama bizdeki Nasrettin Hoca fıkralarına benzer fıkraları anlatılıyordu. O
zaman aklımıza şöyle bir soru gelmektedir: “Acaba Nasrettin Hoca var mı?”, “yoksa biz
bazı fıkraları üretip, Nasrettin Hoca isminde birisine mi mal ediyoruz?” Türk kültürü,
mizah yönü güçlü olan bir kültürdür. Nasrettin Hoca’ nın, “parayı veren düdüğü çalar”,
“bire komşular hırsızın hiç mi günahı yok” sözündeki incelik ve mantığa bakınız. Jest ve
mimikler, müzik de bir toplumu diğer toplumlardan ayıran özelliklerdendir.”Yeryüzünde
ne kadar millet çeşidi varsa, o kadar da mimik çeşidi vardır” (Baltacıoğlu, 1943: 58).
D- Devlet Kurma Geleneği ve Diğer Bazı Özelliklerimiz
Eski Türklerde, “halk” ile “toprak”, devleti meydana getiren iki önemli unsurdu.
Tarih boyunca hiç devletsiz kalınmamıştır. Bir Türk devleti yıkılmışsa, yerine bir veya
birkaç devlet kurulmuştur.
Bir Hun hakanı, “Atalarımdan kalan toprağı kimseye vermem” demişti. Devlet ve
kağan yer ve suların sahibidir (Ögel, 1988: 347). Türkler, kendilerinin Dünyayı idare
etmekle görevli olduklarına inanırlardı. Bu görevi, onlara Tanrı vermişti. Zaten kendi
kağanlarının kutsal olduğuna, ilahi bir kaynaktan geldiğine inanıyorlardı (Güngör, 1992:
54). Cihanı idare etme düşüncesi, İslamiyet’ten sonraki Türk devlet başkanlarının da
vazifesi sayılmıştır.
256

Geleneklerin Toplumdaki Yeri ve Önem
Türkiye’de halen askere gidenler törenle gönderilmektedir. Bu durum asker millet
olma geleneğinin halen devam ettiğini gösterir. Misafirperverlik geleneğimiz de, yüzlerce
yıldır devam etmektedir.
Kültürümüzde yer alan yiğit; delikanlı, mert, cesur, mazlumun yanında, zalimin
karşısında olan kişidir. Bunun adı Erzurum’da dadaş, Elazığ’da gakkoş, Ege’de efedir.
Geçmişten beri bu böyle devam edip gelmektedir.
SONUÇ
İnsanı, üzerine ne yazılırsa o şekli alabilecek, boş ve beyaz kağıt gibi düşünmek de
yanlıştır. İnsanın, biyolojik ve psikolojik özellikleri, toplumsallaşmada göz ardı edilemez.
Bireyin, içinde yaşadığı toplumun değerlerine gösterdiği tepkiler sonucunda, toplum da
değişebilir.
İlk ve en etkili toplumsallaşma, ailede başlar, bunu akraba grupları, okul ve diğer
kurumlar takip eder. Toplumsallaşma sürecinde, dolaylı ve dolaysız olmak üzere, iki türlü
eğitimden söz edebiliriz. Çocuğun günlük yaşayışında, bazı davranışlarının
ödüllendirilmesi, bazılarının da yasaklanması ve men edilmesi doğrudan öğretimdir.
Çocuk; gerek kendisinin, gerek başkasının “belirli bir davranış ve tutum gibi herhangi bir
nedenle başkalarının mükafatlandırıldığını gördüğünde, bilinçli veya bilinçsiz olarak aynı
mükafatı elde etmek için bireyin gösterdiği değişme çabalarına gıpta yoluyla öğrenme
diyoruz” (Tolon,1978: 316).
İkincisi, “dolaylı öğretim” veya “taklit” dediğimiz durumdur.Bu durum kişinin,
çevresindeki insanlarda görüp sezinlediği, ona gıpta etmesi sonucu taklit etmeye
başlamasıyla oluşur. Burada, davranışlarını görüp beğendiği kişinin, kim olduğu ve
kişiliği de önemlidir. Bu şekildeki toplumsallaşma, belki daha da önemlidir.
“Bireye duygusal yakınlığı bulunan, ona en erken yaşlarda yaklaşan ve onunla yoğun
ilişkiler kuran kişilerin onun üzerindeki etkisi hem daha derin hem de daha kalıcı
olur...Kısacası toplumsallaşma bireyin yaparak, deneyerek- yanılarak, karmaşık etkileşimler
ve duygusal ilişkiler içinde gerçekleştirdiği bir süreçtir” (Tan., 1981: 40).
Toplumsallaşmada, önemli bir etken de, öğrenme sürecinde çelişkiler varsa,
mümkün olduğu kadar azaltılmalıdır. Toplumsallaşmada çocuğa, toplumun değerleri,
ölçüleri, töreleri ve bunlara nasıl uyulacağı da aşılanır. Toplumsallaşma, çocuğa yalnız
içinde bulunduğu toplumun kültürünü algılamasını, benimsemesini ve yaşamasını değil,
kişilik kazanmasını da sağlar.
Bir milleti ,diğer milletlerden ayıran kültürüdür ve kültürün de temel öğesi
gelenekleridir. Türk Toplumunun geleneklerinden bazıları din, dil, sanat ve devlet kurma
geleneğidir.Türk dilin yapısı, estetiği, elbette diğer dillerden farklıdır. Bilim dil ile yapılır,
dil ile düşünülür, gelecek nesillere bütün birikimler dil ile aktarılır. Türk toplumu hiç
devletsiz kalmamış, hatta aynı zaman diliminde farklı mekanlarda birden fazla devlet
kurmuşlardır. Özellikle dil ve devletini kaybeden toplumlar zaman içinde kaybolup
gitmektedirler. Dünya’ da birçok toplum dil ve devletlerini koruyamadıkları için
257

F.Ü.Sosyal Bilimler Dergisi 2001 11 (2)
kaybolup gitmişlerdir. Türk Toplumunun geleneklerinin yeni nesillere aktarılması
gerekir. Ertük (1972: 12), eğitimi “bireyin davranışında, kendi yaşantısı yoluyla ve kasıtlı
olarak istendik değişme meydana getirme süreci” olarak tanımlamıştır. Davranış
değişiklikleri de Milli Eğitimin amaçları doğrultusunda olmalıdır. Eğitimin bir görevi de
kültür aktarmadır. Ergün,(1987: 62) bu durumu şöyle anlatmaktadır:
“Bir bireyin insan olabilmesi bir toplumun sosyal kültürel örgüsü içinde yaşaması
zorunludur. Aynı şekilde bir toplumun da canlılığını ve güçlülüğünü sürdürebilmesi çağdaş
değişmelere ayak uydurabilmesi için kendi kültürü ile damgalanmış, kendi toplumsal
yapısını bozmadan olumlu yönde ilerletecek, geliştirecek şahsiyetlere ihtiyacı vardır”.
Durkheim, eğitimi toplumsallaşma gibi görmüştür. O, genç neslin, yetişkinler
tarafından metotlu bir şekilde toplumsallaştırılmasını eğitim olarak belirtir. Eğitim, Türk
toplumunu, çağın bilim ve teknolojik seviyesine ulaştırmaya çalışırken, kültürel
değerlerini de ihmal etmemesi gerekir.
KAYNAKLAR
Baltacıoğlu, İsmail Hakkı; (1966), Kültürce Kalkınmanın Sosyal Şartları, Milli Eğitim Basımevi, İst.
--------------; (1941), Tiyatro, Sebat Basımevi, İstanbul.
--------------;(1943), Türke Doğru,Kültür Basımevi, İstanbul.
--------------; (1971), Türk Plastik Sanatları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
--------------; (1950), Uluslar Dinler. Yeni Adam dergisi, sayı: 640.
--------------; (1975), Yayımla Kalkınma nasıl Olabilir. Yeni Adam dergisi, sayı: 891.
Buran, Ahmet,(1991)Çağdaş Türk Lehçeleri,Elazığ.
Ertürk, Selahattin;(1972) Eğitimde Program Geliştirme, Hacettepe Üniversitesi Basımevi, Ankara.
Ergun, Mustafa; (1987), Eğitim ve Toplum, İnönü Üniversitesi Basımevi, Malatya.
Ergin, Muharrem,(1972), Türk Dil Bilgisi, Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul.
Güngör, Erol, (1992), Tarihte Türkler, Ötüken Neşriyat, 4.baskı, İstanbul
Kafesoğlu, İbrahim. (1983), Türk Milli Kültürü, Bogaziçi Yayınları:İstanbul.
Kaplan, Mehmet,((1983), Kültür ve Dil, Emek Matbaacılık, İstanbul.
Ögel, Bahattin; (1988), Türk Kültürünün Gelişme Çağları, Türk Dünyası Araşt. Vakfı Yay. İst.
---------------;(1988),Türk Kültür Tarihine Giriş, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.
---------------; (1991), Türk Kültür Tarihine Giriş, Cilt 3, Kültür Bakanlığı, Ankara.
MacIver, R.M.; (1969), Cemiyet Devlet Kitapları, İstanbul.
Mengüşoğlu, Takiyettin; (1971),Felsefi Anthropologi,Edebiyat Fakültesi Matbaası, İstanbul.
Tan, Mine; (1981), Toplum Bilime Giriş, Ankara Ün. Eğt. Fak. Yayınları.
Tanyu, Hikmet; (1978), Türklerin Dini Tarihçesi, Türk Kültürü Yayınları, İstanbul.
Tolon, Barlas; (1978), Toplum Bilimlerine Giriş, Kalite Matbaası.
Turan, Osman; (1990), Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, cilt: 1, Boğaziçi Yay. İstanbul.
Türkçe Sözlük;(1992), Atataürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
Vendryes, Joseph; (1968), Dil ve Düşünce, Çev. Berke Vardar, Tan Matbaası, İstanbul.
258