Melih ERSOY Göç Ve Konut

ODTÜ MFD J 991 

(11:1-2)21-39 

Alındı : 20.1.1993 

Anahtar Sözcükten Göç, Ankara. Gecekondu, 

Konut. 

1. Bu çalışmada alt başlıklarda sunulan bulgulara 

ilşkin olarak daha ayrıntılı bilgi İsteyen 

okuyucular anılan kitaba başvurabilirler. 

GOÇ VE KONUT 

Melih ERSOY 

Bu araştırma, göçmenlerin, kentsel mekandaki devinim süreçleri içinde, konut 

çevresiyle bütünleşmelerini konu almaktadır. Ankara'nın ikiyüz kilometre kuzey 

batısında bir İç Anadolu kasabası olan, Çorum ilimize bağlı İskilip ilçe merkezi 

ile köylerinden Ankara'ya göç edenler arasında 1980 yılında yaptığımız bu alan 

çalışmasının bir özelliği, 1970 yılında yürütülen bir göç araştırmasının kapsam ve 

içeriği genişletilmiş bir devamı olmasıdır (Kapil ve Gençağa, 1972). 1970'de 

yürütülen ilk çalışma, İskilip ve civarından Ankara'ya göç eden 167 kasaba ve 65 

köy kökenli denek üzerinde yapılmıştır. Bunu izleyen ikinci araştırma ise, 

1970'de görüşülen ve halen Ankara'da yaşamını sürdüren 186 deneğe ek olarak, 

1970 ile 1980 arasında Ankara'ya göç eden 169 yeni aileyi de kapsamına almıştır. 

Bu makalede, 1980 yılında yapılan kapsamlı çalışmanın bazı bulguları 

özetlenmektedir (Ersoy, 1985) (1). 

GÖÇÜN KÖKENİ 

Bir zamanlar nüfusu 10.000 civarında bir İç Anadolu kasabası olan Ankara, 

1924'de yeni Cumhuriyet'e başkent olarak seçildikten sonra hızlı bir değişim 

sürecine girdi. Bugün Ankara, üç milyonu aşan nüfusuyla İç Anadolu'nun 

bölgesel merkezi durumundadır. 1920'li yıllardan beri bir göçmenler kenti olan 

Ankara, zaman içinde değişimle biçimlenen heterojen bir nüfus yapısına sahip 

olmuştur. Ancak, kentte şu anda var olan toplumsal yapıyı salt göçmenlerin 

oluşturduğu bir karışım olarak da göremeyiz. Türk gelenek ve görenekleri, yeni 

devletin başkenti olmak, Batı kapitalizminin etkileri, ulusal kalkınma ve benzeri

22 ODTU MFD 1991 MELİH ERSOY 

2. Bu konudaki görüşler için Merrick (1976), 

Selhuraman (1977), Mazumdar (1979) 

Perlman (1973), Geertz (1963) başvurulabilecek 

başlıca kaynaklar olabilir. 

süreçler bu toplumsal yapının oluşmasında katkıda bulunmuşlardır. Benzer 

biçimde, Ankara'nın 'kültürü' de salt bir Türk karışımı olmanın ötesinde, 

oldukça karmaşık bir dizi sürecin ürünüdür. Göçmenlerin farklı yörelerden 

getirdikleri kültürler, Kemalist ideoloji, kapitalizmin egemen kültürü ve benzerlerinin 

bütünleşmiş ve eklemlenmiş bir bileşkesi olarak yorumlanabilecek 

yeni ve özgün fikirler, gelenekler, görenekler, inançlar ve değer yargıları, kente 

daha sonra gelenleri etkileyecek yeni sistemin temel öğeleri olmuşlardır. 

Ankara böylesi hızlı bir değişim yaşarken, İskilip son altmış yıldır 20.000'in 

altında kalan nüfusa sahip bir kasaba olarak, durağan ve türdeş yapısını 

korumuş, ilçe nüfusundaki doğal artışın hemen tamamı Ankara'ya göç etmiştir. 

İskilip'in temel ihraç faaliyetlerinin yaklaşık üçte ikisinin, geleneksel olarak, 

ayakkabı ve eğer yapımı, dokuma ve çeşitli metal ürünlerin üretiminde 

yoğunlaştığını ve bölgesel pazara yönelik olarak yapıldığını biliyoruz. 

Kasaba, bu özelliğini, kısmen benzer üretimin Ankara'da yapılmaya başlanması, 

kısmen de yeni ürünlerin bu geleneksel mallara olan istemi ortadan kaldırması 

nedenleriyle, giderek yitirdi. 

İskilip'ten göçenlerin Ankara'da konut seçimlerine ilişkin bulgularımızı 

tartışmadan önce, bu kesimin demografik ve sosyo-ekonomik özellikleriyle ilgili 

verileri incelemenin aydınlatıcı olacağı kanısındayız. Bu incelemede öncelikle, 

göçmenlerin İskilip ilçe nüfusunun seçkin bir kesimini oluşturup oluşturmadıklarını 

sınamak amacıyla, İskilip ilçesindeki nüfusun sosyo-ekonomik yapısıyla Ankara'ya 

göç eden kesimin niteliklerinin karşılaştırılması yapılacaktır. İkinci olarak da, 

bazı yazarlar tarafından ileri sürüldüğü gibi, kentte 'marjinal' bir grup olup 

olmadıklarını sınamak amacıyla göç ettikleri kent, yani Ankara'daki nüfus 

yapısının özellikleriyle karşılaştırılacaklardır (2). 

ANKARA'DA YERLEŞEN İSKİLİPLİ GÖÇMEN NÜFUS İLÇELERİNİ NE 

ÖLÇÜDE TEMSİL ETMEKTEDİR? 

Göç üzerine yapılan çok sayıda araştırma, göçmenlerin geldikleri yöre nüfusunun 

raslantısal bir örneğini,tipik bir kesitini oluşturmadıkları göstermektedir. Genel 

olarak bu kesimin, eğitim düzeyi yüksek, varlıklı ailelerden gelen ve yaşadıkları 

toplumun dışındaki olanaklardan en çok bilgi sahibi olan genç erkeklerden oluştuğu 

ileri sürülmektedir (IDRC, 1977). Çalışmamızın bu bölümünde, Ankara'ya yerleşen 

İskilip'liler için bu savın ne derecede geçerli olduğunu inceleyeceğiz. 

Göçmen Nüfusun Yaş ve Cinsiyet Yapısı 

Göçmenlerin kişisel özellikleri üzerinde yapılan en ortak genelleme yaşla ilgilidir. 

Yaş gözönüne alındığında, seçicilik evrensel bir yasa gibidir (Boukheimer 

ve Zeghiche, 1988,34). Genç yetişkinler, diğer kesimlere göre, göçe daha 

eğilimlidirler. Çeşitli araştırmalar göçmenlerin önemli bir çoğunluğunun 15-30 

yaş grubunda olduğunu göstermektedir (Wen Lang, 1972; Flinn, Cartano, 1970; 

Byerlee, 1972; IDRC, 1977, Boukheimer ve Zeghiche, 1988). 

İskilip örneğinde, göçmenlerin %71'inin Ankara'ya geldiklerinde, 15-29 yaş 

3. örneğin, 1970-1980 yıllan arasında, 15- grubunda olduklarını görüyoruz. Çok genç ve çok yaşlı nüfus, göçmenlerin 

29 yaş grubundaki nüfus oranı İskilip'te küçük bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu bulgular İskilip'teki yaş yapısından 

%23-26 arasında değişmekteydi. büyüfe sapma g0Stermektedir (3).

GÖÇ VE KONUT ODTÜ MFD 1991 23 

4. İlk kulanıldığı biçimiyle, Latin Amerika 

kentlerinde gecekonduların yer aldığı 

mekanları tanımlayan 'marjinalite' terimi 

kısa sürede kentte ve özellikle de gecekondularda 

yaşayan halkın niteliklerini inceleyen 

toplum ve davranış bilim araştırmalannda 

kullanılmaya başlandı (Ersoy, 1982,1985). 

Eğitim Düzeyi 

Klasik görüşlerin tersine, son araştırmalar, göçmenlerin 'toplumun süprüntüsü' 

ya da 'eğitimsiz işgücü havuzu' olmadığını ortaya çıkardı (IDRC, 1977:55). Göç 

üzerine yapılan alan çalışmalarının çoğu, göç ile eğitim arasında doğrusal bir 

ilişki olduğunu gösterdi (Byerlee, 1972; Caldwell, 1968; Greenwood, 1979; Herrick, 

1965). Bir başka deyişle, göç eğilimi eğitim düzeyi ile doğru orantılı olarak 

artmaktadır. Araştırmamızda, görüştüğümüz kişilerin %90'ının eğitim 

düzeylerinin,ulusal ortalamanın çok üzerinde olduğunu saptadık. Dahası, 

bunların %40'ı, ortaokul ve üstünde eğitim görmüşlerdi. Özetle, İskilip 

göçmenlerinin eğitim düzeyinin, her yaş diliminde, ilçe ortalamasından önemli 

ölçüde yüksek olduğunu belirledik. 

Gelir Düzeyi 

Diğer bir ilgi alanı, göçmenlerin gelir düzeylerinin göç ettikleri yörede yaşayanlarla 

karşılaştırılmasıdır. Genellikle, göçmenlerin büyük kesimininin daha 

varlıklı ailelerden geldiği kabul edilir. Araştırmamızda, göçmenlerin büyük 

kesimi (%43) gelir düzeylerinin, memleketleri olan kasaba ya da köydeki 

nüfusun gelir düzeyi ile karşılaştırıldığında, 'ortalama' olarak nitelendirilebileceğini 

belirtmişlerdir. Deneklerin salt % 17'si en düşük ya da en yüksek gelir 

grubunda olduklarını ifade etmişlerdir. Böylece, örneğimizde bulgular, göç 

eğiliminin, eğitim düzeyi daha yüksek olan ve orta ya da düşük gelir gruplarında 

yer alan insanlar arasında daha yüksek olduğunu göstermektedir. 

Özetle, İskilip göçmenlerinin, diğer alan çalışmalarında elde edilen kişisel 

özelliklere ilişkin genel yapıya benzer özellikler taşıdığını, bir başka deyişle, 

İskilip'ten Ankara'ya göçün yaş ve eğitim açısından seçici bir süreç olarak 

işlediğini ileri sürebiliriz.Ancak bu saptama, İskilip'den Ankara'ya göç eden 

kesimin, sosyo-ekonomik ve kültürel düzey olarak, homojen bir grup 

oluşturduğu anlamına gelmemelidir.İskilip üçe nüfusu ile karşılaştırıldığında 

göreli olarak benzer niteliklere sahip olan bu kesim, kendi içinde oldukça farklı 

katmanlardan oluşmaktadır (Ersoy, 1985). 

İskilip Göçmenlerinin Kent Nüfusuyla Karşılaştırılması 

'Marjinal nüfus'un bir dizi niteliğinden söz edilirken, 'göçmenlik statüsü' de 

sayılır. Bazı yazarlar 'informal kesim' aktivitelerinin kente yeni yerleşen 

göçmenlerin kent ekonomisine girişinde bir kanal olduğunu ileri sürmektedirler 

(Merrick, 1976) (4). Todaro ve Harris modelinde 'informal kesim' göçmenlerin 

kentte formal işlere geçiş öncesinde kullandıkları bir sıçrama taşıdır. Bazı 

araştırmalar bu kesimde çalışan işçilerin büyük bir bölümünü göçmenlerin 

oluşturduğunu göstermiştir (Sethuraman, 1977; Geertz, 1963; Mazumdar, 1979). 

Bu bölümde, İskilip'ten gelen göçmenlerin, bir dizi araştırmacının önerdiği 

ölçütler çerçevesinde, Ankara'nın kentsel nüfusuna göre ne ölçüde 'marjinal' bir 

kesim oluşturduğunu, bir başka deyişle, Ankara kent nüfusundan nitelik olarak 

farklı ve kentle kaynaşamamış,bütünleşememiş 'marjinal' bir bölümü olup 

olmadığını sınamaya çalışacağız. Bunun için, Ankara kent nüfusu ile Ankara'ya 

göçmüş olan tüm İskilip'lileri (yalnızca ölçüt olarak kullanılan bazı göstergelerle 

sınırlı kalıp) karşılaştırarak iki kesimin biribirinden ne denli farklı niteliklere 

sahip olduklarını araştırdık. Hemen belirtelim ki, bulgularımız, İskilip 

göçmenlerinin Ankara'da bu ölçütler çerçevesinde 'marjinal' bir topluluk 

oluşturmak yerine, kent nüfusunun kaynaşmış bir bölümünü oluşturduğunu 

açıkça göstermektedir.


5. Bu nedenle 1970'de Ankara'da istihdam 

edilen nüfusun yansı, bilim adamı, teknisyen, 

akademisyen, idari personel, usta 

i§çi kategorisinde yer alırken, bu oran 

1980'de 3/4'e çıkmıştır. Ankara,bu anlamda 

gerçekten de, 'köylüleşen kentler* veya 

'aşın büyümüş köy' türü betimlemeleri 

tümüyle geçersiz kılan bir işgücü yapısına 

sahiptir. 

Bu bölümde, İskilip göçmenlerinin, eğitim ve meslek statüsü, aile yapısı ve gelir 

düzeyi gibi, kişisel niteliklere ilişkin popüler marjinalite göstergeleri açısından, 

kentte ne denli 'marjinal bir kesim' oluşturduklarını anlamaya çalışacağız. 

Eğitim Düzeyi 

Yukarıda belirtildiği gibi, göçmenlerin eğitim düzeyi İskilip Üçe nüfusuna göre 

daha yüksektir. Ankara kent nüfusu ortalaması ile karşılaştırıldığında da, 

göçmenlerin kentteki ortalamanın gerisine düşmediklerini görüyoruz. Görüşülen 

deneklerin salt %8'i, hiçbir eğitimi olmadığını söylerken, aynı yıllarda kent 

bütününde bu oran iki katına çıkıyordu. 

Benzer biçimde, üniversite mezunu olan İskilip göçmenlerinin oranı da tüm 

Ankara metropol nüfusuna ilişkin aynı oranın yaklaşık iki katıdır. Bu durumda, 

İskilip göçmenlerinin eğitim açısından kentin 'marjinal' bir kesimini oluşturmadıklarını 

rahatlıkla ileri sürebiliriz. 

Meslek Yapısı 

Meslek yapısı gözönüne alındığında, elde ettiğimiz bulgular, göçmenlerin 

kentte, eğitim düzeyi düşük, alt meslek gruplarında istihdam edilen, 'marjinal 

kitleler' içinde yer aldığı popüler hipotezine ters düşmektedir. Ankara'nın hızla 

büyüyen bir başkent (son 35 yılda %1 yıllık artış) olması meslek yapısının, iş 

güvenliği ve statü sağlayan, yetenek gerektiren modern mesleklerde 

yoğunlaşmasını anlaşılabilir kılmaktadır (5). 

Anket yapıldığı yıl, deneklerin meslek dağılımı, genel çizgileriyle Ankara 

ortalamasına benzer bir yapı gösteriyordu.Tek belirgin ayırım, Ankara 

genelinde sırası ile %34 ve %20 olan 'tarım dışı üretim faaliyetlerinde çalışanlar' 

ve 'üst düzey bürokratlar, müteşebbisler, yöneticiler, bilim adamları, teknik 

elemanlar' kategorilerindeki oranların İskilip göçmenlerinde sırası ile %46 ve 

%9 olmasıdır. Aşağıdaki kategorilerde ise, gerek Ankara genelinde gerekse 

İskilip göçmenlerinin meslek dağılımında, oransal olarak birbirine oldukça 

yakın değerler elde edilmiştir: 'memurlar ve diğer beyaz yakalılar', 'ticaretle 

uğraşan ve satış işlerinde çalışanlar', 'hünerli ve düz fabrika işçileri' ve 'hizmet 

kesiminde çalışan düz işçiler'. 

Çalışmada göçmenler arasındaki iş devinimini de inceledik. Göçmenlerin meslek 

yaşamlarındaki en Önemli değişikliğin kente göç ettikten hemen sonra 

gerçekleştiğini vurgulamak gerekiyor. Kente yerleşen deneklerin %58'i 

İskilip'te kapitalizm öncesi tarzların hakim olduğu üretim birimlerinde 

çalışırken, kente yerleşme ile bu oran %23'e kadar düşmektedir. Bu saptama, 

kentle bütünleşmenin ilk olumlu göstergesinin meslek yapısında ortaya çıktığını 

göstermektedir. Ankara'da ki göçmenler arasında, kentte kalınan süre içinde 

meslek açısından sürekli bir dikey devinim gözlenmektedir. Anketin yapıldığı 

yıl, kentte tuttukları ilk ve son işleri karşılaştırıldığında, deneklerin 1/3 den 

fazlasının üst meslek gruplarına geçtiklerini, buna karşılık daha alt kademelerde 

yer alan işlerde çalışmaya başlayanların oranının %8'de kaldığını görüyoruz. 

Hane başkanları ile çocukların iş durumlarına ve (1971 yılı öncesi ve sonrasında 

olmak üzere) kente geliş yıllarına göre yaptığımız karşılaştırmalar da benzer 

sonuçlar vermiştir. Özetle, eldeki tüm bulgular Ankara'ya yerleşen göçmenlerin 

gerek kentteki yaşamları boyunca kendilerinin, gerekse de kentte büyüyen 

çocuklarının dikey yönde küçümsenmeyecek bir meslek devingenliği sağladıklarını 

göstermektedir.


Gelir Düzeyi 

'Marjinalite' yazınında temel varsayım 'marjinal kesim'de gelirlerin kentte 

yaşayan diğer kesimlere göre düşük olduğudur. 'Marjinaflerin çalıştığı 'informal 

sektör' işlerinin kısa süreli, geçici ve uzmanlık istemeyen işler olduğunu ileri 

süren araştırmacılar, gelir düzeyinin de 'formal sektör'den düşük olduğunu. 

savlamaktadırlar (Langdon, 1974; Souza, 1976; Mazumdar, 1976; Gerry, 1974; 

Bienefeld, 1975). 

Ancak, tüm araştırmaların bu varsayımı desteklediği de söylenemez. Özellikle, 

çok geniş bir kapsam yüklenen 'informal sektör'de çalışanların gelir düzeylerinin 

birbirlerine göre büyük farklılıklar gösterdiğini vurgulayan araştırmalar 

yapılmıştır (Papanek, 1975; Koo, 1981; Sinclair, 1977; Ersoy, 1982). 

Ankara'ya yerleşen İskilip'li göçmenlerin büyük bölümü 'informal' denilen 

kesimde çalışmamaktadır. Ancak, 'marjinal nüfus' üzerine geliştirilen tezlerde, 

göçmen nüfus da bu kesime dahil edildiği için, gelir düzeyleri ile ilgili olarak 

benzer bir karşılaştırmayı İskilip'li göçmen nüfus ile Ankara kent nüfusu 

arasında yaparak bir değerlendirmede bulunacağız. 

6. TGAV (Türkiye Gelişme Ara§tırmaian Bu , Çerçevede, Ankara'ya göç ederek yerleşen tskilip'lilere aylık gelirlerini sor- 

Vakfı) tarafından Ankara'da ıooo hane du k- Görüşme sırasında, aylık asgari ücret 3250 TL ıdı. Göçmenlerin önemli bir 

üzerindeyaptınian.sonuçianyayınianmamış bölümünün (%71) aylık geliri 3001-10000 TL arasında değişmektedir. Ancak 

kapsamlı araştırma verilerinden yararlanıl- aylık gelirleri asgari ücretin altında olan denek oranı %4'ün altında kalmaktadır. 

""S 111 "' Ankara tüm kent bütününü kapsayan yayınlanmamış bir araştırmada bu oran 

daha yüksek (9&5.7) olarak bulunmuştur (6). Asgari ücretin üç katı ya da daha 

fazla aylık geliri olan aile oranı İskilip göçmenleri ve Ankara nüfusu için sırasıyla 

%26 ve %23 olarak hesaplanmıştır. Dahası, İskilip göçmenlerinin şehirde kalma 

süreleri ile gelir düzeyleri arasında çok belirgin ve güçlü bir ilişki olduğu görülmektedir. 

Özetle, Ankara'ya göç ederek yerleşen İskliplilerin kentteki gelir düzeyleri 

bakımından, kentin gelir düzeyi düşük, yoksul, 'marjinal' bir kesimini oluşturdukları 

söylenemez. 

Aile Yapısı 

İskilip göçmenlerinin aile yapısı bakımından oldukça istikrarlı bir nüfus 

oluşturdukları görülmektedir. Hemen hemen %90'ı evli olup, %80'inde aile 

büyüklüğü beş kişinin altındadır. Bekarlar dışlandığında, deneklerin %90' inin 

çekirdek ailelerde yaşadığı görülmektedir. Bu bulgular Ankara kent geneli için 

verilen istatistiklerden önemli farklılıklar göstermiyor.İki kesim arasındaki tek 

önemli ayrım, İskilip göçmenlerinden bekar ya da tek başına oturan kişilerin 

oranının kent geneli ile karşılaştırıldığında daha yüksek olmasıdır. Ancak, 

deneklerin kente bekar olarak, ya da ailelerini evlerinde bırakarak, yalnız 

yerleşmelerinin çok yaygın olduğu gözönüne alınırsa, bunun göçmen nüfusu için 

doğal bir sonuç olduğu söylenebilir. Örneğimizde, kente ilk geldiklerinde 

göçmenlerin %49'u bekar olduğunu, %33'ünün ise yalnız gelip ailelerini sonradan 

yanlarına aldıklarını saptadık. Diğer bir deyişle, bekar veya yalnız yaşayan 

göçmen oranının yüksek olmasını, kentteki normları dışlayan bir eğilimin 

göstergesi olarak yorumlamak doğru bir yaklaşım olamayacaktır. Bu durum daha 

çok geçici bir olgu olarak görülmelidir. 

Bu bölümde ulaştığımız görgül sonuçlar göstermektedir ki, Ankara'ya yerleşen 

İskilipli göçmen nüfus bir dizi değişken bakımından, göç ettikleri yörenin tipik 

olmaktan çok, belirli nitelikler bakımından seçkin bir kesimini oluşturmaktadır.

26 ODTÜ MFD 1991 MELİH ERSOY 

Ankara kent nüfusu ile karşılaştırıldığında ise, bu kesimin kent bütünü içinde 

'marjinal' denebilecek niteliklere sahip olmadığı açıkça görülmektedir. 

İskilipli göçmenlerin demografik ve sosyo-ekonomik özelliklerini, göç alan ve 

veren yerleşmelerle karşılaştırdıktan sonra, göçmenlerin kentte yer seçimlerine 

ilişkin süreci ayrıntılı olarak inceleyebiliriz. 

Göçmenlerin Kent Mekanında Yer Seçimi 

Kente göç edenlerin asgari bir yaşam düzeyine ulaşmalarının ön koşullarından 

biri de, barınma gereksinimlerinin belirli bir nitelikte sağlanmasıdır. 

Göçmenlerin yaşadığı konutlar ve komşuluk özellikleri göçmenlerin yaşam 

standartlarının iki önemli göstergesidir. Bu iki etmendeki değişmeler sosyal 

devinim ve bütünleşme modellerinin önemli göstergelerindendir. 1985 istatistiklerine 

göre, ülkemiz hanehalklarının %77'si konut sahibidir. Bu veri 

bile kendi başına insanların ev sahibi olmaya verdikleri önemi açıkça göstermektedir. 

Benzer biçimde, göçmenlerin de ilk ya da en önemli istekleri, niteliği ne 

olursa olsun, bir konut sahibi olmaktır. Aynca, konut sahibi olmak kentte sürekliliği 

olan bir yerleşim biçimini simgeler. Ev sahibi olanlar, önemli bir gelir artışı olmadığı 

sürece, başka bir yere taşınmayı düşünmezler; bu anlamda konut sahipliliği kentteki 

mekansal devinimin sona erdiği bir evreyi temsil eder. Bu nedenlerle, göçmenler 

gelirlerinin büyük bölümünü kira ile konut sahibi olmak için harcamaktadırlar. 

Toplumsal gönenç sisteminin iyi düzenlenmediği ve yaygın olmadığı bir ülkede 

ev sahibi olmaya verilen büyük önem son derece anlaşılabilir bir olgudur. Böyle 

bir toplumsal ortamda ev sahibi olmak, çalışanlar açısından önemli bir harcama 

kaleminin başka tüketim alanlarına aktarılması ve gönenç düzeyinin yükselmesi 

ile eş anlamlıdır. Dahası, gecekondu bölgelerinde, konutlara yapılan eklemelerin 

kiraya verilmesi ile aile bütçesine ek bir gelir de sağlanmaktadır. 

Son olarak, oturulan konutlar, spekülatif amaçlı olarak da değerlendirilebilmektedir. 

Kentin büyümesi ile dış kuşaklarda yeralan gecekondu bölgelerinin kentin 

imarlı kesimi içine alınması, bu bölgelerdeki kentsel toprağın değişim 

değerini büyük ölçüde artırmaktadır. Aşağıdaki bölümlerde, İskiliplilerin 

Ankara'da yaşadıkları konutların konum ve niteliklerinin nasıl değiştiğini 

göreceğiz. 

Göçmenlerin Ankara'da Yerleştikleri İlk Konut 

İskiliplilerin yansı kente evli çiftler olarak, kalan yarısı da bekar veya çocuk 

yaşta göç etmişlerdir. Kente göç ettiklerinde evli çiftlerin yarıdan fazlası bir ve 

daha çok çocuk sahibi idiler. Evli olanların üçte biri tüm aile bireyleri ile birlikte 

kente yerleşirken, üçte ikisinde aile başkanı Ankara'ya yalnız gelmiş ve ortalama 

dört ay içinde kentte kalabilecekleri bir konut sağladıktan sonra ailesinin 

İskilip'teki bireylerini yanına almıştır. 

Göçmenlerin 4/5'i Ankara'ya geldiklerinde bir arkadaş, hemşehri veya akrabadan 

yardım gördüklerini belirtmişlerdir. Ancak, bir yıla kadar uzayabilen bir süre için 

akraba ya da arkadaşının evinde konuk olarak kalanların oranı 1950'lerde %40 

dolayında iken, 1971-79 yılları arasında göç edenlerde aynı oran %95'a dek 

düşmektedir. Kanımızca, kültürel değişikliklerin yanısıra Ankara ile İskilip 

arasında ulaşım ve haberleşme olanaklarının gelişmesi ile iş ve konut bulmak için 

kentte uzun süre kalmaya gerek olmaması gibi değişkenlerin de payı vardır.


Tablo 1 

Çalışmamızda araştırmaların yoğunlaştırıldığı konu, kente göç edenlerin ailece 

yerleştikleri ilk ve son konutun nitelikleri ve kent içindeki konumlan olmuştur. 

Tablo l'de İskiliplilerin Ankara'ya göç ettikleri yıllar ile kentte barındıkları ilk 

konutun kentin hangi kesiminde yeraldığı gösterilmektedir. Tabloda Ankara'daki 

mahalleler yedi gruba ayrılmıştır. İlk grup kent merkezinde yeralan en 

eski gecekondu bölgeleri ile Hisar ve çevresini kapsamaktadır. Bunu izleyen üç 

gecekondu bölgesi mahallelerin kuruluş yıllarına göre sıralanmışlardır. Birinci 

grup gecekondu bölgesinin önemli bir bölümü düzenli konut alanlarının 

genişlemesi ile nitelik değiştirmiş olup, geçiş aşamasını tamamlamak üzeredir. 

Geri kalan üç grup ise imarlı konut alanlarını kapsamaktadır. İskiliplilerin 

Ankara'da oturdukları konutların büyük bölümü Yenidoğan, Çinçin, Saman-pazarı, 

Hamamönü, Hisar gibi merkezi gecekondularla eski Ankara evlerinin bulunduğu 

bir numaralı bölgede yeralmaktadır. Bu durum 1971-79 yıllarında göç eden son 

grup dışında tüm İskilip'liler için geçerlidir. 1950 öncesinde kentin önemli bir 

kesimi ile ilk gecekondularını kapsayan bu bölgeye yerleşen İskilip'li oranı, anılan 

dönemde %88 gibi çok yüksek düzeylerde iken, daha sonraki yıllarda bu oranın 

düzenli ve sürekli bir biçimde azaldığını görüyoruz. Ancak, tabloda da görüldüğü 

gibi, yine de, son on yılda Ankara'ya gelenlerin dahi yaklaşık 1/3'ü ilk konut olarak 

bu bölgede yerleşebilecek gelir düzeyinde olan İskilip'lilerden oluşmaktadır. 

Kente 1960-1970 yılları arasında gelen göçmenlerin eski kent merkezi yanısıra 

1950'lerde oluşan gecekondu alanları ile Cebeci, Keçiören, Dikmen, Aydınlıkevler, 

Yenimahalle gibi orta gelir grubunun yaşadığı imarlı konut alanlarında yer 

seçtiklerini görüyoruz. Bu dönemde kente gelen göçmenlerin %46'sı Ankara 

gecekondu ve imarlı alanlarına yerleşmişlerdir. 

KENTE GÖÇ EDİLEN YILLARA GÖRE YERLEŞİLEN İLK KONUTUN 

BULUNDUĞU KONUT ALANI 

Konut Alanları 1951 1951-60 1961-70 1971-79 

öncesi 

sayı % sayı % sayı % sayı % 

Eski Ankara ve 

Merkezi Gecekondu 

Bölgeleri 23 88.6 28 54.9 35 43.2 56 31.8 

1950 Ierde Gelişen 

Gecekondu Bölgeleri 1 3.8 14 27.5 14 17.3 27 15.3 

1960 ve 1970 lerde 

Gelişen Gecekondu B. 0 0 1 1.9 5 6.2 18 10.2 

İmarlı Konut Alanı 

(Orta Gelir) 1 3.8 1 13.8 23 28.4 64 36.5 


(Üst-orta Gelir) 1 3.8 1 1.9 3 3.7 9 5.1 


(Yüksek Gelir) 0 0 0 0 1 1.2 2 1.1 

Kaynak: Alan Çalışması


Yukarıda belirtildiği gibi, görüştüğümüz İskilip'ti göçmenlerin yaklaşık % 60*ı 

1971-79 yılları arasında Ankara'ya yerleşmişlerdir. Eski kent merkezi yine bu 

göçmenlerin konut alanı olarak seçtikleri bölgelerden birisi oldu. Ancak, bu kez 

eski kent merkezini seçen göçmen oranı (%31) daha önceki gruplara göre çok 

daha düşük kalırken, orta gelir gruplarının yaşadığı imarlı konut bölgelerinde 

yer seçenlerin oranının (%36) bile gerisinde gerçekleşti. Diğer bir deyişle, son 

50 yıllık dönem içinde İskilip'Ii göçmenlerin kentte seçtikleri ilk konutun 

konumlandığı yerleşme bölgesi, belirgin bir değişim göstermiştir. 

Özetle, göçmenlerin kentte yerleştikleri ilk konutun konumlandığı alanların bir 

yandan kapsamı önemli ölçüde genişlerken, diğer yandan da farklı gelir 

gruplarının yerleştiği konut alanlarının çeşitlendiği görülmektedir. Kapitalizmin 

gelişimi ile çeşitlenen toplumsal ve ekonomik tabakalaşmanın göçmen 

kitlesini homojen bir toplumsal kesim olmaktan çıkarması ile kentte yerleşilen 

ilk konut aynı sınırlı kent kesiminde yoğunlaşmaktan çıkmış, nitelikleri birbirinden 

çok farklı konut bölgelerine dağılmıştır. 

Bu çerçevede, göçmenlerin İskilip'ten taşıdıkları toplumsal ve ekonomik katmanlaşmalarına 

uygun düşen konut alanlarında yer seçme eğilimine girdikleri 

düşünülebilir. Ancak, bu bulgunun determinist bir ilişki çerçevesinde alınması 

doğru olmaz. Çünkü, ilk konutun yer seçiminde çok daha çeşitli etmenlerin birlikte 

etkileşim içinde oldukları daha doğru bir saptama olacaktır. Bu nedenle, yukarıda 

sözünü ettiğimiz ilişkiyi salt bir eğilim olarak vurgulamakla yeti-neceğiz. Ancak, bu 

bulgu, Kapil ve Gençağa (1972) tarafından yapılan ilk çalışmada ulaşılan 

modernleşmeci yorumun geçersizliğini göstermesi bakı-mından önemlidir. Çünkü, 

anılan çalışmada İskilip'Ii göçmenlerin kentte yerleştikleri ilk konutun küçük bir 

alanda bir kaç mahalle ile sınırlı olduğu belirtilerek, bunun göçmenlerin toplumsal 

ve kültürel değerlerinin inatla kentte de sürdürülmesine ve giderek kentle 

bütünleşmelerine engel olduğu savı ileri sürülüyordu. Bu çalışmada elde edilen 

veriler ise farklı toplumsal ve ekonomik katmanlardan gelen göçmenlerin, kente 

eklemlenme biçimlerinde çeşitlilik gösterdiği görüşünü destekler niteliktedir. 

İskilip'Ii göçmenlerin kentte yerleştikleri ilk konuta ilişkin olarak, ulaştığımız 

sonuçlar şöyle özetlenebilir. 

1. Kentin bazı mahalleleri (eski kent merkezindeki mahalleler gibi) göç eden 

İskilip'tiler için her zaman bir çekim alanı olmuştur. Ancak, zaman içinde, bu 

mahallerde ilk konutunu seçen İskilip'Ii oranında önemli düşüşler olmuştur. 

2. Orta gelir gruplarının oturduğu imarlı konut bölgelerinde ilk konutunu seçen 

İskilip'Ii göçmen oranı son 30 yılda düzenli bir artış göstermiş, 1971-1979 yılları 

arasında göç eden grubun üçte birinden fazlası bu mahallelerde yer seçmiştir. 

3. Anketin yapıldığı yıl kentin 100 civarındaki mahallesinden ancak üçte birinin 

ilk konut alanı olarak seçildiğini görüyoruz. Seçilen tüm mahallelerde birden 

fazla daha önce kente göçetmiş İskilip'Ii aile olduğunu saptadık. Bu bulgudan 

giderek kente yerleşen İskilip'lilerin henüz ilçeleriyle bağlarını tümüyle yitirmediklerini 

ve ilk konutun bulunmasında hemşehrilerine yardımcı olmayı 

sürdürdüklerini söyleyebiliriz. 

Kentte Oturulan İlk Konutların Niteliği 

Bu başlık altında konutların niteliğine ilişkin sorularımızı en temel iki gereksinimin 

(elektrik ve konut içinde su) ne ölçüde karşılandığı ile sınırlı tuttuk. Bu 

konudaki bulgularımız, son kırk yıllık dönemde İskilip'Ii göçmenlerin yerleştikleri 

ilk konutun niteliğinde, yeterli olmasa da, olumlu yönde değişiklikler 

olduğunu kanıtlamaktadır (Tablo 2).


Tablo 2 KENTTE İLK YERLEŞİLEN KONUTUN NİTELİĞİ 

Göç Dönemi 

1951 Öncesi 

1951-1960 

1961-1970 

1971-1979 

Kaynak: Alan Çalışması 

Su Olan 

Konutlar 

s % 

6 

28 

41 

114 

20 

49 

58 

65 

Elektrik Olan 


s % 

21 

47 

63 

152 

70 

82 

89 

87 

Su ve 

Elektrik 

Olan 


s % 

6 20 

27 47 

38 54 

109 63 

Tabloda görüldüğü gibi 1940'lardan bu yana ilk yerleşilen konutlann büyük 

bölümünde elektrik vardır. Ancak 1971-79 arasında başkente göç eden İskiliplilerin 

bile %13'ünün hala elektrik bağlantısı olmayan evlerde oturduklarını 

görüyoruz. Durum su şebekesine bağlı konut için daha da kötüdür. 1951 öncesi 

yerleşilen ilk konutlann ancak %20'si su şebekesine bağlı iken, bu oran 30-40 yıl sonra 

(önemli artışa karşın) hala %65 düzeyindedir. 1971-79 yıllan arasında Ankara'ya göç 

eden İskiliplilerin %37'si su ve elektiği olmayan konutlara yerleşmişlerdir. 

Kısacası, kırk yıllık bir süre sonunda kente yerleşen göçmenlerin üçte birinden 

fazlasının yerleştikleri ilk konutlar hala en temel alt yapı gereksinimlerinden bile 

yoksun barınaklardan oluşmaktadır. 

Kentte Değiştirilen Konut Alanları 

Ortalama olarak, deneklerin kentte üçten fazla ev değiştirmiş olduklarım saptadık, 

Ankara'ya çok yeni yerleşen İskilipliler dışlandığında deneklerin %80*den fazlasının 

birden çok, dörtte birinden fazlasının da ikiden çok mahalle değiştirdiklerim 

görüyoruz. Oran olarak düşük olmasına karşılık beş, altı mahalle değiştiren İskilip'li 

sayısı da az değildir. İlk mahallede oturma süresi, zaman içinde kentte konut 

alanlarına ilişkin seçeneklerin artması ile birlikte çarpıcı bir değişiklik göstermiştir. 

Örneğin, 1951 öncesi kentte yerleşenlerin ilk mahallede kalma süresi ortalama oniki 

yıl iken, yeni göçmenlerde bu süre iki yıla kadar inmektedir. Diğer bir anlatımla, 

20-30 yıl önce kente göç edip 10-15 yılını kentin bir mahallesinde oturarak geçiren 

hemşehrisinden farklı olarak, yeni göçmenler kentte yerleştikleri konut alanlan 

yönünden çok daha devingen bir yaşam sürmektedirler. Bu devinimin hızlanmasında 

kentte benzer nitelikteki konutlardan oluşan konut alanlarının artışı ve işyerlerinin 

kentin çok daha geniş bir kesimine yayılması gibi teknik değişkenlerin yanısıra, 

kentte daha önceleri hemşehrilerden oluşan bir çevre ile sınırlı olan toplumsal 

ilişkiler ağı ve iletişim kanallarının eski etkinliğini sürdürememesi gibi toplumsal ve 

kültürel değişkenlerin de önemli payı olduğu kanısındayız. Bu değerlendirme on yd 

önce yapılan İskilip çalışmasında ulaşılan sonuçlardan oldukça farklıdır (Kapil ve 

Gençağa, 1972). Anılan çalışmada İskilipliler arasında mekansal devinimin son 

derece sınırlı olduğu belirtilmiştir. İki çalışmada ulaşılan sonuçların farklılığı 

çarpıcıdır. Bu durum kısmen bir değerlendirme ve yorum değişikliğinden kaynaklansa 

da daha önemli belirleyici, son on yılda kente yerleşenler ile kente daha önce 

yerleşmiş olanlann son on yıldaki davranış değişikliğidir. Bu değişikliğin nedenleri ise 

daha geniş bir çerçevede, ülkenin toplumsal dinamiğinde aranmalıdır.


Tablo 3'de İskiliplilerin kente göç ettikleri döneme göre birinci, ikinci ve üçüncü 

konutlarını seçtikleri mahalle gruplarının dökümü verilmiştir. Aynı tabloda 

göçmenlerin bu mahallerde ortalama kaç yıl oturdukları ve ikinci ve üçüncü 

mahalleye taşınanların o dönemde kente yerleşen İskilip'lilere oranı da belirtilmiştir. 

Genel bir değerlendirme yapabilmek için sekiz mahalle grubunu daha 

geniş üç gruba ayırdık. Birinci grup, eski Ankara evlerinin bulunduğu Hisar ve 

çevresi ile eski merkez ve çevresindeki yeni gecekondu alanlarını, ikinci ve 

üçüncüsü ise, sırası ile orta ve yüksek gelir gruplarının oturduğu imarlı konut 

alanlarını kapsamaktadır. 1966-70 döneminde kente yerleşen İskilip'liler 

çıkarıldığında, tüm dönemlerde göçmenlerin önemli bir bölümünün birinci 

mahalle grubundan diğerlerine geçebildiğim görüyoruz. Kentteki ilk konutunu 

merkez ve çevre gecekondulardan seçen İskilip'lilerin yarısının Ankara'da 

oturdukları üçüncü konut, imarlı alanlarda yer almaktadır. Kente 1951 yılından 

önce göç etmiş olan İskilip'lilerin imarlı konut alanlarına geçiş süresi ortalama 

25 yıl olmasına karşın, bu süreç yeni göçenlerde çok daha kısa bir sürede 

gerçekleşmiştir. 

Eldeki bulgular İskilip'lilerin kentte kalış süreleri uzadıkça kentin imarlı konut 

alanlarına geçme olasılıklarının da arttığını göstermektedir. Örneğimizde 1951 

yılı öncesinde kentte yerleşen göçmenlerin %8'i ilk konutlarını imarlı alanlarda 

seçerken üçüncü konutta bu oran %63'e çıkmaktadır. 1960-70 arasında kente 

göç edenlerde ise aynı oranlar sırası ile %33 ve %37'dir. Diğer taraftan ilk 

konutunu imarlı bölgelerde seçen göçmen oranında da yıllara göre düzenli bir 

artış gözlenmektedir. Bu oran 1951 yılı öncesi kente yerleşenlerde %8 iken, bunu 

izleyen her dönemde sürekli ve düzenli bir biçimde artarak 1970 sonrası kente 

yerleşenlerde %42'ye kadar çıkmıştır. Kartal'ın (1978) Çankırı köylerinden 

Ankara'ya göç etmiş kişilerle yaptığı anket çalışması da bu konuda benzer 

sonuçlar vermiştir. Deneklerin kentte kalış süreleri uzadıkça düşük gelir konut 

alanlarında oturan oranı düşmektedir. 

Konuta ilişkin hareketliliğin en yoğun olduğu dönem kente göçten sonraki 

ilk yıllar olmaktadır. Kentte barınacak bir yer bulduktan ve bir işe yerleştikten 

sonra ilk yapılan şey daha kaliteli bir konut aramaktır. Kentin tanınması 

ve iletişim ağının genişlemesi bu yöndeki tasarıların gerçekleştirilme olanaklarını 

arttırır. Genel olarak bu hareketlilik imarlı bir konut alanında temel 

altyapı gereksinimleri karşılanmış bir eve taşınıncaya veya bir konut sahibi 

oluncaya dek sürer. 

Kentte Oturulan Konutların Niteliğine İlişkin Değişmeler 

İskilip'ti göçmenlerin kentte değiştirdikleri konutların niteliklerinde bir 

farklılık olup olmadığını incelerken iki önemli göstergeyi yani, konut içinde su 

ve elektrik bulunup bulunmadığını ölçüt olarak aldık. Tablo 4'dc görüldüğü gibi 

İskilipli göçmenlerin kentte oturdukları ilk ve son konutlarda su ve elektrik 

Ölçüt ahn-dığında belirgin bir olumlu gelişme gözlenmektedir. 

Kentte kalış süresi uzadıkça daha yüksek nitelikli bir konutta oturma olasılığı 

artmaktadır. 1951 öncesi kente göç edenlerin hemen hepsi bugün suyu ve 

elektriği olan konutlarda otururlarken bu durum yeni göç edenlerin 3/4'ü için 

geçerlidir. Kısacası, zaman içinde ülke kalkınmasına koşut olarak kente göç 

edenlerin elektrik ve suyu olan konutlarda oturma olasılığı artarken kentte kalış 

süresi uzadıkça bu nitelikteki konutlara yerleşen göçmen oranında da artış 

olmaktadır. Ancak tüm bu olumlu gelişmelere karşın sorunun tümüyle çözümlenmediği 

de bir gerçektir.

KENTE GÖÇ EDİLEN DÖNEME GÖRE İSKÎLİP'LİLERİN DEĞİŞTİRDİKLERİ İLK ÜÇ K 

Konut Alanları 

Eski Ankara ve Merkezi 

Gecekondu Bölgeleri 

1950 lerde Gelişen 


1960 ve 1970 lerde Gelişen 



(Orta Gelir Grubu) 


(Üst-orta Gelir Grubu) 

İmarlı Konut Alam 

(Yüksek Gelir Grubu) 

Banliyöler 

Toplam 

Ortalama Süre (Yıl) 

Taşınan Oranı(%) 


1951 Öncesi 

1. 2. 3. 

Konut Alanı 

88 44 25 

4 32 13 

0 0 0 

4 20 56 

4 0 6 

0 0 0 

0 4 0 

100 100100 

12 13 8 

96 61 

1951-1955 

1. 2. 3. 


65 27 12 

22 36 25 

0 9 0 

9 4 50 

4 9 13 

0 0 0 

0 14 0 

100 100 100 

7 7 9 

96 35 

1956-1960 

1. 2. 3. 


43 24 27 

30 32 18 

8 0 

17 28 37 

0 0 0 

0 0 0 

7 8 18 

100 100 100 

9 8 5 

83 37 

1961-1965 

1. 2. 3. 


44 2 14 

22 8 22 

4 24 14 

22 40 43 

0 0 0 

4 0 7 

4 4 0 

100 100100 

6 7 5 

93 52 

19 

1. 

Ko 

42 

1 

7 

3 

5 

100 

6


Tablo 4 KONUT KALİTESİNDEKİ DEĞİŞİKLİKLER (%) 

Göç Dönemi 

1951 Öncesi 

1951-1960 

1961-1970 

1971-1979 


Gelir-Kira İlişkisi 

Suyu Olan 


İlk Son 

20 

49 

58 

65 

93 

89 

79 

78 

Elektrikli 


İlk Son 

70 100 

82 96 

89 94 

87 89 

Su ve Elektrikli 


İlk Son 

20 93 

47 69 

54 68 

63 75 

Meier 'uygar toplumlarda ailelerin aylık gelirlerinin %20 ila %35*i arasında 

kalan bir bölümünü barınma giderlerinin karşılanmasına ayırdıklarını' 

söylemektedir (Keleş, 1984,267). 

1970 yılında yapılmış anket çalışması sonuçlarının toplandığı ilk İskilip 

araştırmasında (Kapil ve Gençağa, 1972) farklı gelir gruplarına ayrılan İskiliplilerin 

gelirlerine göre kira için ödedikleri en yüksek oran 24.3'dür. Bu oranda ödeme 

yapanlar, en düşük gelir grubundaki göçmenlerdir. En yüksek gelir grubundaki 

İskilipliler ise, kentteki diğer hemşehrileri ile karşılaştırıldığında, kira için ödenen 

miktarın gelir içindeki payı en düşük olan kesimi (%14) oluşturmaktadırlar. 

Kartal'ın 1977 yılında toplanan verileri tümüyle benzer sonuçlar vermektedir. 

Gelir düzeyi artan deneklerin kira için yaptıkları harcamaların toplam gelir 

içindeki payı %15'den %10'a düşmektedir. Kartal (1978, 92) bu ilişkiyi 

göçmenlerin Ankara'da kalış sürelerine göre de incelemektedir. Buna göre 

'kentte kalış süresi arttıkça denekler gelirlerinin daha yüksek bir oranını kira 

olarak veriyor görünmektedirler'. 

1982 yılında Türkiye Gelişme Araştırmaları Vakfı tarafından Ankara kent 

bütününde bin aile ile yapılan ve sonuçlan yayımlanmamış olan anket çalışması 

verilerine göre, (salt hane başkanlarının gelirleri veri alındığında) hanelerin 

yarıdan biraz fazlasının, gelirlerinin %20 ve daha az bir bölümünü kira harcamalarına 

ayırdıklarını görüyoruz. 

Ankara'da yerleşen İskilip'ti hane başkanları gelirlerinin ortalama %16'sını kira 

harcamalarına ayırmaktadırlar. Kuşkusuz bu oran hanelerin toplam gelirleri 

veri alındığında daha da düşecektir. Bu bulgularımız Kartal'ın ulaştığı sonuçları 

destekler niteliktedir. Hane başkanlarından gelirlerinin %20 ve daha azını kira 

harcamalarına ayıranların toplam İskilipliler içindeki payı %69'dur. Toplam 

hane geliri veri alındığında bu oran %71 olmaktadır. Görüldüğü gibi, Ankara 

kent bütününde yapılan anket çalışmasından elde edilen sonuçlarla karşılaştırıldığında 

İskiliplilerin kira harcamaları için ayırdıkları miktar kent ortalamasından 

daha düşüktür. İlk İskilip araştırması bulgularını destekler bir sonuca bu 

araştırmada da ulaştık. Buna göre, kira ödemeleri için yapılan harcamalar gelir 

düzeyindeki artışın gerisinde kalmaktadır. Topladığımız veriler ışığında Ankara'ya 

yerleşmiş İskiliplilerin dörtte üçünün ödeme güçlerinin altında kira ödedikleri 

konutlarda oturduklarını söyleyebiliriz.

GOÇ VE KONUT ODTÜ MFD 1991 33 

Konut Sahipliliği 

Ülke genelinde toplanan verilere göre 'Kentlerde, kiralık konutlarda oturanların 

oranı, sürekli olarak yükselmektedir. 1955'de bu oran %36.6 iken, 1960'da % 

42'ye, 1965'de %45.9'a, 1970'de %47'ye yükselmiştir. Ev sahibi aile oranının, 

büyük kentlerde, kentler ortalamasına oranla daha düşük olduğu görülmektedir' 

(Keleş, 1984, 289). 

Ankara'ya yerleşen İskiliplilerin ortalama konut sahipliliği oranı %40'dır. Bu 

oran 1975 yılı kent ortalaması olan %64'den düşüktür (DİE, 1979: 43). Ancak 

bu oran iskiliplilerin kentte kalış sürelerine göre oldukça farklı bir dağılım 

göstermektedir (Tablo 5). Kartal'ın bulgularına koşut olarak İskiliplilerin de 

kentte kalış süreleri arttıkça konut sahibi olma oranı da yükselmektedir. Anketlerin 

yapıldığı yıl 1951-55 yılları arasında kente yerleşenlerin %83'ü ev sahibi 

iken yeni göçmenlerde aynı oran %20'lere kadar düşmektedir. Bulgularımıza 

göre, 1960 yılından önce kente göç eden İskilip'lilerin konut sahibi olmaları için 

ortalama on yıl geçmesi gerekirken yeni göç edenlerde bu süre üç yıla inmektedir. 

1961-79 arasında kente yerleşenler ortalama olarak beş yıl sonra konut sahibi 

olmuşlardır. Diğer bir deyişle, konut sahibi olmak için kentte beklenen süre 

bakımından son yıllarda gözle görülür bir gelişme olmuştur. Ancak, anımsanacağı 

gibi bu durum kentte konut sahibi olabilmiş İskilipli aileler için geçerlidir. Deneklerin 

tümü ele alındığında ise durum farklılık göstermektedir. 1970 yılına dek kente 

göç edenlerin yandan fazlası konut sahibi olurken bunu izleyen on yıllık dönemde 

aynı oran %19'a düşmüştür. Başka bir anlatımla, bir bölüm göçmen geçmiş 

dönemlerle karşılaştırıldığında çok daha kısa bir sürede kentte konut sahibi olurken, 

diğer bölümünün konut sahibi olma olasılığı azalmıştır. 

Özetle, 1970 öncesi kente göç etmiş olan İskiliplilerin oldukça önemli bir bölümü 

konut sahibi olurken, bu oranın yeni göçmenlerde önemli ölçüde düştüğünü 

görüyoruz. Bu nedenle kentte kalış süresinin artışının göçmenlerin konut sahibi 

olma olasılığını artıran önemli bir etmen olduğu görüşü kendiliğinden gerçekleşen 

evrimsel bîr ilişkinin sonucu olarak düşünülmemeli, ülke ve kent ekonomisindeki 

'konjonktüreI' durum da çözümlemede gözönüne alınmalıdır. 

Konuta İlişkin Diğer Bulgular 

İskilip'lilerin kentte konut elde etme sürecinde elli yılı aşkın dönem içinde 

belirgin bir değişme olmamıştır. Hala deneklerin yarıdan fazlası konutlannı kendileri 

yapmaktadırlar. Konutunu peşin Ödeyerek alanlarla birlikte bu oran % 80'e 

çıkmaktadır. Banka kredisi veya kooperatif aracılığı ile konut sahibi olanların 

oranı son derece düşüktür (Tablo 5). 

Satın alınan konutların kent içinde dağılımlarında zaman içinde önemli değişiklikler 

olmuştur. 1960'h yıllara dek konutlarını Eski Ankara evleri ve Hisar çevresi 

ile gecekondu bölgelerinden seçen denekler toplam konut sahiplerinin yarıdan 

fazlasını oluştururken, 1960'Iarda bu eğilimde köktenci bir değişiklik gözlenmektedir. 

Bu dönemde konutlarını (1950'Ierde gelişmiş olan) gecekondu bölgelerinden 

seçenlerin oranında belirgin bir düşüş olurken, kent çevresindeki yeni gelişen 

gecekondu alanlarında konut yapan ve alan denek sayısının arttığını görüyoruz. 

Bilindiği gibi, birinci grup gecekondu alanları geçen zaman içinde kentin imarlı 

alanları ile bütünleşerek arsa fiyatlarının önemli ölçüde arttığı geçiş bölgelerine 

dönüşmüşlerdir. Yeni gecekondu yapımı için gerekli mekansal, yasal ve ekonomik 

gerekçelerin ortadan kalkması ile kente yeni göçen İskilip'liler gecekondulanm kent 

merkezinden çok daha uzakta, yeni bir kuşakta yapmak zorunda kalmışlardır. 

Ancak, bu eğilimin yanısıra kente yerleşen İskiliplilerin %30 ile %50 arasmda 

değişen bir bölümünün de konutlarını kentin üst ve orta gelir gruplarının oturduğu


Tablo 5 

bölgelerde aldıklarını görüyoruz (Tablo 5). Bu oluşumun zaman içindeki 

gelişimini de araştırdık. 1966-1970 dönemine gelinceye kadar oran olarak 

karşılaştırıldığında orta ve yüksek gelir gruplarının yeraldığı konut alanlarında 

konut sahibi olan İskilip'lilerin toplam İskilip'li ev sahiplerine oranı, bu alanlarda 

kiralık konutlarda oturanların toplam kirada oturan İskilip'lüere 

oranından daha yüksek iken, 1970'lerden bu yana oranların eşitlendiğini 

görüyoruz. Diğer bir anlatımla, kentin anılan kesimlerinde konut sahibi olan 

göçmenlerin oranında göreceli bir düşüş olmuştur. Kentte İkinci bir konut satın 

alabilenlerin bile ancak dörtte biri yeni konutlarını birincisinin bulunduğu 

konut alanından daha iyi bir semtten seçebil mislerdir. 

KONUT SAHİPLİLİĞİ VE SAHİP OLUNAN KONUTA İLİŞKİN DİĞER 

BİLGİLER (%) 

KONUT SAHİPLİLİĞİ 1951 1951 1961 1966 1971 

Öncesi 1960 1965 1970 1979 

Oturulan Konutun Sahibi 

Konut Sahibi Olmayanlar 

Birden Çok Konutu Olanlar 

KONUTUN NASIL ELDE EDİLDİĞİ 

(Konut Edinme Süreci) 

Evini Kendi Yapan 

Peşin Ödeme Yapan 

Mal Karşılığı Alan 

Taksitle Alan 

Banka Kredisi İle 

Koop. Aracılığı İle 

KONUTUN BULUNDUĞU SEMT 

Hisar ve Merkezi Gecekondular 

1950'lerde Oluşan Gecekondular 

1960-70'lerde Oluşan Gecekondular 

İmarlı Konut Alanı(Orta Gelir) 

İmarlı Konut Alanı (Üst-Orta Gelir) 

İmarlı Konut Alanı (Üst Gelir) 

Banliyöler 

Ankara'da Konut Sahibi Oluncaya 

Kadar Geçen Süre (Yıl) 

Kentte Kalman Ortalama Süre (Yıl) 


65 

35 

18 

35 

50 

5 

0 

5 

5 

30 

30 

0 

25 

10 

5 

0 

11 

35 

74 

26 

20 

62 

21 

6 

8 

2 

0 

9 

40 

7 

28 

9 

0 

6 

9.5 

23 

74 

26 

15 

53 

26 

13 

4 

0 

4 

9 

13 

30 

48 

0 

0 

0 

7.5 

16 

58 

47 

2 

67 

18 

6 

3 

3 

3 

12 

18 

34 

27 

3 

0 

6 

5.5 

11 

19 

81 

3 

45 

25 

19 

3 

0 

8 

6 

8 

22 

39 

6 

8 

11 

3 

6


Özetlenecek olursa, göçmenlerin kentte satın aldıkları veya yaptıkları konutlar 

kentin belirli bir kesiminde kümelenmekten çok, farklı gelir gruplarının yeraldığı 

geniş bir alana yayılmışlardır. Bu dağılımda 1970'lerden bu yana imarlı konut 

alanları aleyhine ortaya çıkan durumun ise genel ekonomik 'konjonktür'ün bir 

sonucu olduğu düşünülebilir. 

Konut-İşyeri İlişkisi 

Çalışmanın bu bölümünde İskilip'lilerin oturdukları konut ile çalıştıkları işyeri 

arasındaki uzaklık ve bunun kentte kalış süresince nasıl bir değişiklik gösterdiğini 

inceledik. 

İşyeri-konut arasındaki uzaklığı İskilip'lilerin kentteki ilk ve son işyerleri ve 

konutları için ayrı ayrı hesaplarken elimizde iki mekan arasında yolda geçen 

süreye ilişkin sağlıklı bilgi olmaması nedeni ile ulaşım ağındaki fiziksel uzaklığı 

ölçüt olarak aldık. Tablo 6, göçmenlerin kente yerleştikleri dönemlere göre, 

kentte oturdukları ilk konut ile çalıştıkları işyeri arasındaki uzaklık, aynı ailelerin 

anketin yapıldığı yıl oturdukları son ev ile çalıştıkları işyeri arasındaki uzaklıkla 

karşılaştırılmaktadır. Görüldüğü gibi, deneklerin kentte yerleştikleri ilk konut 

ile çalıştıkları işyeri arasındaki uzaklık kente göç edilen dönem yakınlaştıkça 

artmaktadır. 1950 öncesinde kente yerleşen İskilip'ti için bu uzaklık ortalama iki 

km. iken yeni göçmenlerde 3.5-4 km.'ye çıkmaktadır. Birinci gruptakilerin yarıya 

yakını işyeri ve konutlarını yürüme uzaklığı içinde bir bölgeden seçerlerken, 

ikincilerin ancak dörtte biri bu olanağı bulabilmişlerdir. İkinci bulgumuz belirli 

bir dönemde kente göç eden İskilip'lilerin bugün son oturdukları ev ile 

çalıştıkları işyeri arasındaki uzaklığa ilişkindir. Tablodan açıkça görüldüğü gibi 

hangi dönemde kente yerleşmiş olurlarsa olsun tüm denekler için işyeri-konut 

ortalama uzaklığı zaman içinde ilkine göre belirgin bir artış göstermiştir. İşyeri 

oturduğu konuta yürüme uzaklığında bulunan denek oranında da zaman içinde 

belirgin ve düzenli bir düşüş izlenmektedir. 

KONUT İLE İŞ YERİ ARASINDAKİ UZAKLIK (metre olarak) 

Göç Dönemi İlk İşyerleri Son Konut 1979 da İşyeri 

Konut Yürüme Son Yürüme 

İlk İşyeri Uzaklığında İşyeri Uzaklığı Uzaklığında Olan- 

Uzakhğı Olan (%) 1ar (%) 

1950 Öncesi 

1950-1959 

1960-1969 

1970-1974 

1975-1979 

2277 

2732 

3032 

3522 

3968 

Kaynak: Anket Verileri 

47 

36 

40 

32 

27 

4000 

3760 

4685 

4432 

4805 

16 

16 

24 

28 

10


Her iki bulgu da metropolleşme eğiliminin tipik göstergeleridir. Merkezi iş 

bölgesinde yoğunlaşan işyerleri, kentin büyümesi ve kentteki mekansal 

dönüşüm ile kentte geniş bir coğrafi alana yayılmaktadır. Böylece kentlilerin 

çalışma yerlerini kentin çok değişik bölgelerinden seçme olanakları artmaktadır. 

Bu durum, göçmenleri 'marjinal nüfus* kapsamına alan ve bu kesimdeki 

işgücünün ağırlıklı olarak oturdukları gecekondu bölgelerindeki işyerlerinde 

çalıştıklarını veya bu bölgelerde işyeri açtıkları savıyla çatışmaktadır. İskilip 

örneğinde görüldüğü gibi göçmenlerin kentte kalış süreleri arttıkça işyerleri 

konutlarına yürüme uzaklığında olan denek oranı önemli ölçüde düşmekte ve 

bu amaç için kentin çok daha geniş bir kesiminden seçim yapan İskilip'li oranı 

artmaktadır. Kuşkusuz bu saptama göçmenlerin kentle bütünleşmeleri 

bakımından olumlu bir gelişmenin göstergesi olarak da değerlendirilmelidir. 

İskiliplilerin çalıştığı işyerlerinin kent içindeki dağılımını veren haritalar 

incelendiğinde ise deneklerin hemen hemen yarısının kentin iki önemli iş bölgesi 

olan Ulus ve Kızılay'da yeraldığını görüyoruz. Ancak hangi dönemde kente göç 

etliklerine bakılmaksızın her grup göçmen için kentin 'geleneksel merkez'i sayılan 

Ulus ve çevresinde çalışan denek oranı kentte kalış süresi arttıkça önemli düşüş 

göstermiştir. Örneğin, ]>960öncesi kente yerleşen İskiliplilerin yarısı ilk işyerlerini 

Ulus. ve çevresinde seçerlerken, bu oran anketin yapıldığı yıl %25 olarak bulunmuştur. 

Diğer yandan, Kızılay ve çevresinde yer alan işyerlerinde çalışanların ise iki 

katına çıktığını görüyoruz. 

Anılan merkezler işyerlerinin yaklaşık yansını kapsamına alırken, diğer yarısının 

kentin bütününe dağıldığını, ancak bu dağılımda gecekondu- bölgelerinin 

payının oldukça önemsiz düzeylerde kaldığı, daha ayrıntılı çalışmalarımızda 

görülmektedir. 

Kısacası, işyerlerinin kent içinde coğrafi dağılımı; ile işyeri-koırat uzaklığına 

ilişkin bulgularımız kentlerde birbirinden kopuk ikili bir yapının'varolduğunu! 

ve göçmenlerin de dahil olduğu kesimin konutu: ve işyeri ile ayıtı ve bağımsız 

bir kesim oluşturduğunu savunan Modernleşme: Okulu görüşlerini destekler 

nitelikte değildir. 

SONUÇ 

Elimizdeki veriler, İskilip örneğindeki göçmen nüfusun, nitelikleri bakımımdan, 

Modernleşme Okulu'nun ileri sürdüğü 'verimliliği düşük bir antik nüfus'taraçok, 

Bağımlılık Okulu'nun savunduğu 'verimli insan kaynağının transferi* görüşünü 

destekler niteliktedir. Özellikle Latin Amerika kökenli araştırmalar kente yerleşen 

göçmenlerin kentteki 'marjinal nüfusun' en geniş kesimini oluşturduklarım ileri 

sürmektedirler. Elimizdeki veriler temel alındığında İskilip'li göçmenleri Ankara 

kent nüfusunun taşıdığı niteliklerden tümüyle farklı niteliklere sahip bir kesim 

olarak tanımlamak olanaksız görülmektedir. 

Araştırmada, göçmenlerin kentte mekansal devinimleri ve barındıkları konutların 

nitelikleri ayrıntılı olarak incelendi. Elde ettiğimiz bulgular Kapıl ve 

Gençağa (1972) tarafından yapılan İskilip çalışmasının sonuçlan ile uyuşmamaktadır. 

Anılan çalışmada İskilip'li göçmenlerin kentte yerleştikleri ilk mahallenin 

merkezde yer alan eski gecekondu alanlarında olduğu ve zaman içinde 

değiştirilen konutların da genellikle yakın çevre ile sınırlı kaldığı ileri 

sürülmüştür. Elimizdeki bulgular ise kente ilk yerleşilen yıllarda kısa bir süre 

için yukarıda belirtilen türde bir mekansal kümeleşmenin gerçekleştiğini, ancak 

bunun geçici bir olgu olduğunu göstermektedir. İkili yapı ve marjinal nüfus 

kuramcılarının varsayımlarının tersine, İskilip'li göçmenlerin büyük çoğunluğu 

kentin gecekondu bölgelerinde yaşayan bir kesim oluşturmamaktadırlar. Kentte

GOÇ VE KONUT ODTÜ MFD 1991 37 

kalış süresinin bu yönde belirgin bir olumlu katkısı olduğu görülmektedir. 

Nitekim, son on yılda kente yerleşen deneklerin oturduğu ilk konutun 

bulunduğu mahallelerin yaklaşık yarısı imarlı konut alanlarında yer almaktadır. 

Kentte kalış süresi arttıkça yüksek nitelikli bir konutta oturma olasılığı da 

artmaktadır. Yine kentte kalış süresi ile konut sahibi olmak arasında yakın bir 

'korelasyon' gözlenmektedir. İşyeri konut uzaklığına ilişkin bulgularımız da 

kentlerde birbirinden kopuk ikili bir yapının varolduğu tezini savunan Modernleşme 

Okulu görüşlerini yadsımaktadır. Bir alan çalışmasının genel sonuçları 

kuşkusuz bu çalışmaya konu olan deneklerin özgüllüğü ve sınırlılığı gözönünde 

tutularak değerlendirilmelidir. Bu nedenle, bu alanda yapılacak yeni ve daha 

kapsamlı kuramsal ve görgül çalışmalar eklemlenmiş yapıları ile ülkemiz 

kentlerinin ekonomisi, kültürü ve politikası ile özgün yapılarının kavranmasına 

katkıda bulunacaktır. 

MIGRATION AND HOUSING 

ABSTRACT 

Received • 20 ı 1993 s P a P er concentrates on the question of how the migrants integrate into yhe 

Key Words: immigration, Ankara, Squatter urban residential environment. Within this context, a field survey was conducted 

Settlements, Housing in 1980, among the migrants from İskilip, a central Anatolian town and its 

hinterland. 

The migrants were compared to receiving the city's population in terms of the 

level of education, occupational structure, family composition, earnings and 

quality of housing. The findings of the survey show that modes of articulation of 

the migrants in urban space, exhibit a more diverse structure. 

Although limited with the findings of the field survey, contrary to the stagnationist 

and dualist theses of the Modernization School and Marginalist 

Theories, migrants do adapt to the socio-economic and spatial environment of 

the urban areas in a dynamic process, more quickly than expected.


KAYNAKÇA 

BIENEFELD, M. (1975) The Informal Sector and Peripheral Capitalism: The 

Case of Tanzania, Bulletin of University of Sussex, IDS, (6:3) 53-73. 

BOUHEMIS, K., ZEGHICHE, A. (1988) Appraisal of Rural-Urban Migration 

Determinants, Third World Planning Review (10:1) 27-40. 

BYERLEE, D. (1974) Rural-Urban Migration in Africa: Theory Policy and 

Research Implications International Migration Review (8:4) 543-566. 

CALDWELL, J.C (1968) Determinants of Rural-Urban Migration in Ghana, 

Population Studies (22:3) 361-377. 

ERSOY, M. (1982) A Critique of Modernization and Dependency Schools in 

Urban Industrial Sector, Yayınlanmamış Doktora Tezi, ODTÜ, 

Ankara. 

ERSOY,M. (1985) Göç ve Kentsel Bütünleşme, TGAV Yayını (2) Ankara. 

FLINN, W.L., CARTANO, D.G. (1970) A Comparison of the Migration 

Process to an Urban Barrio and to a Rural Community: Two Case 

Studies, Interamerican Economic Affairs (24) 37-48. 

GEERTZ, G. (1963) Peddlers and Princes: Social Change and Economic Modernization 

in Two Indonesian Towns, Chicago, University of Chicago 

Press. 

GERRY, G. (1974) Petty Producers and the Urban Economy: A Case Study of 

Dakar, ILO, WEP, Working Papers, Genova. 

GREENWOOD, M.J. (1971) An Analysis of the Determinants of Internal 

Labor Mobility in India, Annals of Regional Science(5) 137-151. 

HART, C. (1969) Zeytinburnu Gecekondu Bölgesi, Istanbul Üniversitesi 

Yayınları, Istanbul. 

HERRICK, B.H. (1965) Urban Migration and Economic Development in Chile, 

M.I.T. Press, Cambridge Mass. 

International Development Research Center (1977) Social Change and Internal 

Migration, Gleoe Free Press. 

KAPİL, I., GENÇAĞA, H. (1972) Urbanization and Modernization in Turkey; A 

Case Study, USAID Discussion Paper (10) Ankara. 

KARTAL, K. (1978) Kentleşme ve İnsan, TODAÎE Yayınları, (175) Ankara. 

KELEŞ, R. (1984) Kentleşme ve Konut Politikası, SBF Yayınları, Ankara. 

KOO,H. (1981) Centre-Periphery Relations and Marginalization, Development 

and Change (12:1) 55-76.

ODTU MFD 1991 39 

LANGDON, S. (1974) Multi-National Corporations, Taste Transfer, and 

Under-Development: A Case Study from Kenya, Review of African 

Political Economy (2) 12-35. 

MAZUMDAR, D. (1976) The Urban Informal Sector, World Development, (4:8) 

655-679. 

MAZUMDAR, D. (1979) Paradigms in the Study of Urban Labor Markets and 

LDC's: A Reassessment in the Light of an Empirical Survey in Bombay 

City, World Bank Staff Working Paper (336). 

MERRICK, T.W. (1976) Employment and Earnings in the Informal Sector in 

Brazil: The Case of Belo Horizonto, The Journal of Developing Areas 

CIO) 337-354. 

PAPANEK, G. F. (1975) The Poor of Jakarta, Economic Development and 

Cultural Change (24:1) 1-27. 

PERLMAN, J.E. (1973) Rio's Favelas and the Myths of Marginality, Institute of 

Urban and Regional Development, University of California, 

Berkeley, Working Paper (223). 

SINCLAIR, S. W. (1977) Ease of Entry into Small-Scale Trading in African 

Cities, Manpower and Employment Research (10:1) 79-90. 

SOUZA, P. R-, TOKMAN, V. E. (1976) The Informal Sector in Latin America, 

International Labour Review (114:3) 355-365. 

SETHURAMAN, S.V. (1977) The Urban Informal Sector in Africa International 

LaborReview(l\6:3) 343-352. 

WEN LANG, L. (1972) Migration Differentials in Taiwan 1820-1940: A Comparative 

Study Journal of Developing Areas (6) 227-238. 

YASA, İ. (1966) Ankara'da Gecekondu Aileleri, SSYB Yayınları, Ankara.

Melih ERSOY Göç Ve Konut

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?