nazim

O y�llar� hat�rlama�a çal���rken bir �eyin bir kere daha fark�na var�yorum. Bütün sanat anlay����� ve çabalar���n
üstünde Sovyet tiyatrosunun ve Sovyet tiyatrosuna dolu dizgin kat�lmak iste�inin etkisi büyük olmu�. Lenin’in
kitaplar��� sahnede do�rudan do�ruya ilüstre etmek iste�i, �iirde de beni ayn� i�i yapmaya götürmü�. Dram
yazarl���nda ve dolay���yla �iirde beni bu denemelere, hangi tiyatro itti diye dü�ünüyorum. Bu denemeleri yapt���ma
hiç pi�man de�ilim. Bugüne kadar yararl�klar��� görüyorum. Beni bu denemelere Meyerhold itti, ama üstattan
��rendi�im sadece sanat�n politik yüzü.
Birçok �ey borçluyum demek her �eyi borçluyum demek de�il. Tekrar edeyim, tiyatro sanat���n ba�ka alanlar�nda
Stanislavski’ye Vahtangof’a ve hattâ Tairof’a da bir çok �ey borçluyum. Bugünkü tiyatro anlay�����n tümüne
gelince, o, kimseye yüzde yüz ba��� de�il, ne Stanislavski’ye, ne Meyerhold’e, ne Vahtangof’a, ne Tairof’a. Onlar ne
kadar birbirine ba���ysa, ki elbette birbirlerine ba���, hattâ birbirlerinin içindeyseler, benim bugünkü tiyatro
anlay���m da onlar�nkilerle öyle ba���. Ama öte yandan Sovyet tiyatrosu hele Yirminci Kongreden sonra büyük bir
��çrama daha yapt�; üniversal ve ulusal gelenekleriyle ba���� koparmadan bir s�çrama daha yapt�. Ve ben bugün bu
��çraman�n da yaln�z büyük rejisörleriyle de�il, dramyazarlar�yla da ba�����m.
��llardan yirmi sekiz, yirmi dokuzdu san�rsam, �stanbul’da evimde hasta yat�yordum. Arkada�lar tevkif edilmi�ti.
�stanbul’da Polis müdürlü�ünde ç�plak gö�üsleri cigara ate�iyle yak�ld�ktan, tabanlar���n derisi sopayla soyulduktan,
koltuk altlar�na kaynar yumurta konduktan sonra yarg�lanmak için �zmir’e gönderilmi�lerdi. Alabildi�ine öfkeliydim,
kederliydim, alabildi�ine hastayd�m ve meteliksizdim. Kap�m aç�ld�, büyük Türk rejisörü Ertu�rul Muhsin girdi içeri.
Modern Türk tiyatrosunun belli ba��� kurucular�ndan biri olan, Türk tiyatrosunda modern tiyatro disiplinini, hele
Rus-Sovyet tiyatrosununkini, gerçekle�tiren Muhsin, Stanislavski’nin ve Meyerhold’un hayranlar�ndand�. Sovyetler
Birli�i’ne bir kaç kere gelip gitmi�ti. Dostumdu. Haz�r piyesin var m�? dedi. Var, dedim. Oysa yoktu. Bir haftaya
kadar verirsen sahneye koyabilirim, dedi. Olur, dedim. O günkü antikomünist terör havas� içinde benim bir piyesimi,
�stanbul’un biricik gerçek tiyatrosunda oynamak isteyi�ine ���mad�m. Dostumdu. Ben dostlu�a inan���m. Muhsin
gittikten sonra bir hafta içinde ne yazabilirim diye dü�ündüm. Akl�ma polisin eline geçip yitirilmi� Kafatas�
piyesimin konusu geldi. Yaln�z maddi de�il, mânevi de�erleri de mal yap�p pazara ç�karan kapitalizm...
Dolaryanda denen bir ülkede Dalbanezo isimli çok fakir bir profesör verem a������ buluyor, daha do�rusu a����n
nazariyesini. Verem sanatoryumlar� tröstü telâ�lan�yor. Profesöre �öyle bir teklif yap�yoruz: A������, gerçekle�tirmek
için gereken paray�, laboratuvar� biz size sa�layaca��z. Ama siz belirli bir süre a������ bir yana b�rak�p ineklerimiz
tedavi edeceksiniz. Profesör raz� olmuyor buna ilkönce, ama sonra boyun e�iyor. A��r verem k����� da al�p, belirli bir
süre inekleri tedavi etmek için sanatoryumlardan birinin laboratuvar�na yerle�iyor. Fakat konturatodaki süreyi
bekleyemiyor, a���� gerçekle�tirip k����� kurtarmas� lâz�m. A���� gizlice istihsal ediyor, ama k���na yapamadan
yakalan�yor ve konturatoyu bozdu�u, tazminat� veremedi�i için hapse at���yor. Ç���yor. Sirkte figüranl�k ediyor.
Ölüyor. Morgta kafatas��� bile sat�yorlar.
Ana çizgisini anlatt���m bu piyes ancak üç gece oynanabildi �stanbul’da. Dördüncü günü Ankara’n�n emriyle yasak
edildi. Bahane diye de Baytarlar�n protestosu ileri sürüldü. Piyeste Profesörün: Ben baytar de�ilim, ineklere
bakamam, diye bir repli�i var. Ama as�l sebep, prömyerinden sonra seyircilerin, -büyük ço�unlu�u gençlik ve
��çiydi- yapt�klar� gösteri. Salondan bir saat ç�kmad�lar. Bizi hesaps�z kere sahneye ça��rd�lar. Nihayet ben arka
kap�dan ç�kt�m, ama sokak a��z a�za insan doluydu. Beni ortalar�na ald�lar ve bir cemmi gafir halinde gece yar���
�stiklâl Caddesi’ne ç�kt�k. Ayn���ey üç gece tekrar etti. Sonra, dedim ya, yasak.
Kafatas�, Türkiye’de, Meyerhold okulunun kimi prensipleriyle sahneye konmu� ilk piyestir san�yorum. Dedi�im gibi,
bu okulun bütün prensipleriyle de�il, kimi prensipleriyle.
Bu piyesi 951 de san�rsam, Moskova radyosu bir kaç kere oynad�. Bir kaç y�l önce de Gence Dram tiyatrosunda
seyretmek nasiboldu. Ekber Babayef ve Azerbaycanl� romanc� ve dramyazar� Menti Hüseyin’le seyrettik. Üstat
be�endi hem oynan���, hem piyesi. Ben oynan��� be�endim, piyesi yazd���ma pi�man de�ilim, ama piyesi
be�enmedim.
Süslü püslü, kadifeli, yald�zl�, perdeli, dekorlu bir kapal� kutunun içine tiyatroyu hangi tarihte, nerde soktular
ilkönce? Bilmiyorum. �yi mi oldu bu, kötü mü? Bunu da burada tart��acak de�ilim. Ben kendi pay�ma, aç�k havada,
pazar yerinde, �ehir meydan�nda oynanan tiyatronun hasretini çekerim arada bir bu hasretim teper.
������ hat�rlayam�yorum, Moskova’da bir çocuk bayram� dolay���yla yap�lacak �enliklerin oyunlar� için bir müsabaka
aç�lm����. Nikolay Ek’le kat�ld�k biz de müsabakaya. Bizim piyesimiz de birinciliklerden birini kazand�. Bir hafta
sirkte oynand�. Rejisör: Ek.
Kapal� da olsa, kubbeli de olsa sirkte, aç�k hava tiyatrosunun, pazar yeri, �ehir meydan� tiyatrosunun halkç�����,
gösteri�i, �enli�i, dolu dizgin heyecan� ya�ar.
Bizim piyeste dram artistleri, balerinler, sirk artistleri -insan ve hayvan sirk artistleri- yan yana, bir arada oynuyordu.
Olaylar hem yerde, ortada geli�iyordu, hem de yukarda dört yana gerili dört sinema perdesinde. Seyirciler de, -ço�u
çocuk- arada bir kat���yordu oyuna.
�imdi bunlar� yazarken, bu denemeyi, daha da geli�tirerek, niye tekrar etmedi�imize üzüldü�ümü anl�yorum.