nazim

Oyunlar�m Üstüne - Naz�m Hikmet
�lk tiyatroyu nerde, ne zaman gördüm? Karagöz de tiyatrodan say���rsa, �stanbul’da gördüm, sünnet dü�ünümde sekiz
ya��mda. Belki daha önce mahalle kahvesinde Ramazan gecelerinden bir gece seyretmi�imdir Karagöz’ü, ama
akl�mda kalmam��. Meddah’� da ilkönce sünnet dü�ünümde dinledim. O ilk Karagöz’ümle ilk Meddah’�mdan
akl�mda kalan bugün? Ak ve avuçiçi kadar perdenin öte yan�nda Karagöz’le Hacivat oynatan incecik de�neklerin
durup dinlenmeden uzan�p k�salan gölgeleri.
Ne tuhaf, Karagöz’le Hacivat’�n perdedeki renkli hayaletleri de�il de, de�neklerinin bir silinip bir beliren gölgeleri
kalm�� akl�mda. Neden?
Karagöz’le Hacivat’�n kollar�na, gövdelerine, külâhlar�na tak���p onlar� oynatan de�neklerin, o de�neklerin
arkas�ndaki göze görünmez Karagözcü’nün i�i çevirdi�ini, sekiz ya��mda de�il elbet, ama on dokuzumda meselâ
anlad�m da ondan m�? Belki de.
Peki, ya Meddah’tan akl�mda ne var bugün? Yüzünü, gözünü hat�rlam�yorum, anlatt��� hikâye, yapt��� taklitler de
büsbütün akl�mdan ç�km��. Ama sesi kula��mda. Böyle sesleri, size bir �eyleri ille de be�endirmek, sizi memnun
etmek, sizi güldürmek için çabalayan sesleri sekizimden altm���ma kadar boyuna duydum.
Karagöz’le Meddah belki de tiyatrodan say�lmaz. Ama operet tiyatrodur. �lk opereti yine �stanbul’da Birinci Dünya
Sava�� içinde, 915’te san�rsam, seyrettim. Bu bir Avusturya operetiydi. �stanbul’a turneye gelmi�ti. Ba� aktrisi
Miloviç ad�nda belki Avusturyal�, belki Macar ama, hâlâ gözümün önünde, çok pembe, çok ak, çok sar���n, iri yar�,
��ng�l b�ng�l bir avratt�.. On üç on dört ya��mdayd�m. Bizde o�lan çocuklar� da, k�z çocuklar� da tez eri�ir. Bu
Miloviç’e harp zenginleri be�yüzlük bankanotlardan yorganlar diktiler, c�garas��� bin liral�klarla yakt�lar. Oysa o
��ralarda �stanbul halk� süpürge tohumu unundan ekmek yiyordu. Dört cephede delikanl�lar kan revan içinde, aç,
��plak dövü�türülüyordu. Belki bundan dolay�, �imdi bile Çarda� operetinden bir parçay� ne zaman dinlesem bir
yandan hayk�rmak, birilerine sövüp saymak gelir içimden, tepeden t�rna�a isyan kesilirim, bir yandan da ate� basar
yüzümü, Miloviç’in çok tombul iki meme aras��� görürüm. Miloviç’i bir kere seyrettim Çarda�’ta, ba��m döndü, ama
sevdalanmad�m. �lk sevdaland���m aktris Eliza Benemecyan’d�r. Osmanl���mparatorlu�u y���lm����. �tilaf ordular�,
donanmas���stanbul’u i�gal etmi�ti. Anadolu’da emperyalizme kar�� ayaklanmalar ba�lam����. Ben ilk �iirimi çoktan
yay�mlam����m. Eliza Darülbedayi tiyatrosunun ba� aktrisiydi. Türk tiyatro sahnesine asl� Türk olan kad�n daha
��kmam����. �slâm dini onu sahneye ç�karm�yordu. Eliza aslen Ermeniydi. Ermenilerin modern Türk dram���n,
komedisinin, opera ve operetinin kurulu�undaki pay� çok büyüktür. Türk tiyatro tarihi Manakyanlarla, Papazyanlarla,
Eliza Benemecyanlarla övünür.
Darülbedayi’de ilkönce hangi piyeste Eliza’y� seyretti�im akl�mda de�il. Ama Eliza’y� görür görmez birden
vuruldum, bunu çok iyi biliyorum. Türkçeyi yüzde yüz �stanbullu han�m efendiler gibi konu�uyordu. Ömrümde bu
kadar iri göz görmedim. Konu�urken yanaklar� al al oluyordu. Burnu iriceydi. Ak ellerinin, alabildi�ine ak ellerinin
yumu�ak hareketleri hâlâ gözümün önünde. Tiyatrodan ç�kt�m. Piyes yazmal���m, dedim, ba�ka çaresi yok, bir piyes
yazmal���m, ancak bu yolla onu biraz daha yak�ndan görebilirim; belki de elimi s�kar. Ama piyes yazmak bana
yeryüzünün en zor i�i gibi geliyordu. Bir piyes yaz�p Darülbedayi’ye vermek, sonra parterde en ön s�rada, hay�r,
yanda dramyazar� locas�nda oturup, Eliza Benemecyan’� seyretmek, benim piyesimi oynarken seyretmek...
Piyesi �iirle yazacakt�m. Ama konu ne olacak? Elbette sevda. �lk piyesim: “Ocakba��” böyle do�du.(1) Çok ya���,
çok ak�ll�, çok iyi, çok �air bir adam bir da� ba��nda ya��yor. Gecelerden bir karl� gece çok güzel genç bir kad�n
soluk solu�a çal�yor kap�����. Kocaki�i eve al�yor genç kad���. Ocakba��na oturtuyor. Kad�n bir �eylerden
korkmaktad�r. Koca �air yat������yor korkusunu kad���n. Ona ocakba��nda geçirilen uzun k�� gecelerinin
güzelliklerini anlat�yor. Ona akl�n, hikmetin, felsefenin, dü�ünce ve �iir dünyas���n kap�lar��� aç�yor. Bu kap�lardan
girip mutlulu�a kavu�aca��na inand���yor kad���. Ama pencerenin karl� camlar��� k�rarak bir delikanl� atl�yor içeriye.
Genç kad��� kovalayand�r, genç kad���n korkusudur. Ve yürü diyor ona, gel benimle, elimden kurulman�n yolu yok.
Kocaki�i aç�yor kap��� -pencereden ç�kmas�nlar diye anla��lan- ve iki genç, erke�i önde, di�isi arkada gidiyorlar...
Niye ilk piyesim bu? ��in tuhaf�, piyesteki Kocaki�i bendim. Oysa on sekiz ya��mdayd�m o zaman. Sonralar�
dü�ündüm. Kendimi o kocaki�i say���m. Eliza’yla aramda herhangi bir ba��n kurulmas���n imkâns�zl���ndand�. Eliza
nerde, ben nerde, Eliza kim, ben kim. Ben onu bir saat �iirimle, akl�mla piyesimin ocakba��nda tutsam bile, bir saat
sonra perde inecek -pencerenin camlar� k���lacak- Eliza’n�n ünlü ve bana o zamanlar her nedense çok zenginmi� gibi
gelen hayat� onu alacak benden. Ocakba�� piyesimi bitirdim, ama Darülbedayi’ye veremeden Anadolu’ya kaçmak,
milli kurtulu� sava��na kat�lmak gerekti.
Ankara’da 921 k���nda, ah�rdan bozma sala� bir tiyatroda, gaz lambalar���n �����nda ve ikide bir so�uktan avuçlar�ma
hohlayarak Otello Kâmil’i seyrettim. Ömrümde ilk defa �ekspir’i seyrettim. Abdullah Cevdet ad�nda bir eski Jön
Türk �airi Arap ve Acem sözcükleriyle dolu bir dille Büyük Üstad� Türkçeye çevirmi�ti. Otello’yu, Hamlet’i filân
okumu�tum, ��������m, hayran olmu�tum, ama pek anlamam����m. Kâmil bir gezgin aktördü. Repertuar�nda bir tek
piyes vard� denilebilir. Otello, Otello’yu Papazyan üslubuyla oynad����� söylerler. Ne yaz�k Papazyan’� Otello’da
seyretmek nasib olmad�. Ama ç�ra�� Kâmil’in Otello’suna bak�p Ustas���n ustal�k kertesini kestirmek mümkün.