a kara ü vers tes sosyal bl mler e st tüsü özel hukuk (t caret hukuku)

nedenle bu m<strong>ü</strong>kellefiyetler, gerçek anlamda bir borç niteliğinde olmayıp, birer k<strong>ü</strong>lfet
veya görev olarak nitelendirilmektedir 282 . Anılan m<strong>ü</strong>kellefiyetlerin, sözleşmenin tarafı
olmadığı halde, hem sigorta ettirene, hem sigortalıya y<strong>ü</strong>klenmiş olması da, bunların
gerçek anlamda borç olarak nitelendirilmesine engeldir; zira sözleşmeden doğan bir
borcun, bu sözleşmenin tarafı olmayan bir kimseye y<strong>ü</strong>klenmesi m<strong>ü</strong>mk<strong>ü</strong>n değildir 283 .
2. Sözleşmenin Yapıldığı Ândaki İhbar M<strong>ü</strong>kellefiyeti
Sigortacı, çoğu zaman, sigorta ile temin edilmek istenen malların içinde
bulunduğu koşulları yerinde inceleyerek, sözleşme yapıp yapmama veya yapacaksa,
sözleşmeye ilişkin genel ve özel şartların neler olacağı yön<strong>ü</strong>ndeki <strong>kara</strong>rını oluşturma
olanağına sahip değildir. Sigortacının bu konudaki <strong>kara</strong>rı, sigorta ettirenin ve
sigortalının sözleşmenin yapıldığı ânda kendisine bildireceği beyanlar sayesinde
oluşacaktır. Sigortacının sözleşme yapıp yapmamasına ve eğer yapacaksa, hangi
koşullar altında yapacağına ilişkin <strong>kara</strong>rı, kendisine bildirilen hususların doğruluğuna
bağlı olarak şekilleneceğinden, beyanda bulunan tarafın d<strong>ü</strong>r<strong>ü</strong>st ve iyiniyetli 284 olması
gerekir. Bu önemi dolayısıyla, sözleşmenin yapıldığı ândaki ihbar m<strong>ü</strong>kellefiyeti (duty
of disclosure), kanunda özel olarak d<strong>ü</strong>zenlenmiştir 285 .
282
Kender, age., sh.177; Omağ, M. K. : T<strong>ü</strong>rk Sigorta Hukukunda Rizikonun Ağırlaşması Sorunu, An<strong>kara</strong> 1985,
sh.98-99; Öztan, İhbar M<strong>ü</strong>kellefiyeti, sh.29-32; Şeker, age., sh.194-195; Şenocak, K : Mal Sigortalarında
Sigorta Ettirenin Zararı Önleme ve Azaltma Vecibesi (TTK m. 1293), AÜHFD 1995, C.XLIV, S.1-4, sh.375 vd.;
Ünan, S. : Kara Sigortalarında Sigorta Ettirenin Görevleriyle İlgili Bazı Sorunlar, SHD 1998, S.1, sh.98-99.
Arseven, bu farklılığa değinmemekle birlikte, prim ödeme borcu ile diğerleri arasında bir ayrım yaparak, ilkini
bir “borç” olarak, diğerlerini de “y<strong>ü</strong>k<strong>ü</strong>ml<strong>ü</strong>l<strong>ü</strong>k” olarak nitelendirmektedir (Arseven, age., sh.117). Kaner ise,
borç ilişkisinde yer alan ve aslî edim ile yan edi<strong>mler</strong> dışında kalan m<strong>ü</strong>kellefiyetleri, “koruma m<strong>ü</strong>kellefiyetleri”
olarak tanımlamaktadır. Yazara göre, koruma m<strong>ü</strong>kellefiyetleri, kanundan doğar ve sözleşmenin kurulması ve
koşulları hakkında tarafların <strong>kara</strong>rına etkili olabilecek hususlarda doğru bilgi verilmesini ve diğer tarafı
korumaya yönelik tedbirler alınmasını ifade eder. M<strong>ü</strong>kellefiyetin ihlâli halinde karşılaşılan yaptırım, bir hakkın
kaybı sonucunu doğuruyorsa, bu t<strong>ü</strong>r m<strong>ü</strong>kellefiyetlere de “ödev” denir (Kaner, İ. : Zarar Sigortalarında Sigorta
Ettirenin Tehlike İle İlgili Görevleri, İHFM 1991-1994, C.LIV, S.1-4, sh.308).
283
Kender, age., sh.180; Ünan, Sigorta Ettirenin Görevleri, sh.110.
284
Sigorta sözleşmesinin azamî iyiniyete dayanan sözleşmelerden olduğu yön<strong>ü</strong>ndeki açıklamalar için bkz. yuk.
sh.60-61.
285
Sözleşmenin yapıldığı ândaki ihbar m<strong>ü</strong>kellefiyetinin kaynağı kanundur. Bu m<strong>ü</strong>kellefiyet, kanunkoyucu
tarafından “Mukavelenin Yapıldığı Sıradaki İhbar M<strong>ü</strong>kellefiyeti” başlığı altında ayrıca d<strong>ü</strong>zenlenmiş; oysa
rizikoyu değiştirmeme m<strong>ü</strong>kellefiyeti, rizikonun gerçekleşmesi halinde ihbar m<strong>ü</strong>kellefiyeti ile koruma tedbirleri
alma m<strong>ü</strong>kellefiyeti, “Sigortalının Sigorta Mukavelesinden Doğan Borçları” başlığı altında d<strong>ü</strong>zenlenmiştir.
Kanunkoyucunun bu tercihi, sözleşmenin yapıldığı sıradaki ihbar m<strong>ü</strong>kellefiyetinin, sözleşmeden doğmadığını;
hen<strong>ü</strong>z kurulmamış bir sözleşmenin ilgililerine m<strong>ü</strong>kellefiyet y<strong>ü</strong>kleyemeyeceğini göstermektedir (Öztan, İhbar
M<strong>ü</strong>kellefiyeti, sh.33-35. Aynı gör<strong>ü</strong>şte, Arseven, age., sh.127). Ayiter’e göre ise, ihbar m<strong>ü</strong>kellefiyetinin
sözleşmenin hazırlık aşamasında yerine getirilmesi, bu m<strong>ü</strong>kellefiyetin sözleşmeden doğmadığını kabul için
yeterli değildir. Bu m<strong>ü</strong>kellefiyet, sözleşmenin hazırlayıcı işle<strong>mler</strong>indendir. Sözleşme ile, sözleşmenin
kurulmasından önceki döneme ilişkin koşulların d<strong>ü</strong>zenlenmesi de m<strong>ü</strong>mk<strong>ü</strong>nd<strong>ü</strong>r. Üstelik, ihbar m<strong>ü</strong>kellefiyetinin
şekli ve niteliği de sözleşme h<strong>ü</strong>k<strong>ü</strong><strong>mler</strong>ine göre belirlenmektedir (Ayiter, K. : Sigorta Ettirenin Mukavele
87