a kara ü vers tes sosyal bl mler e st tüsü özel hukuk (t caret hukuku)

işlem şartları ile, hukukî g<strong>ü</strong>venliği sağlamak ve ticarî hayatın kaydettiği ekonomik
gelişmelere ayak uydurabilmek amacıyla, m<strong>ü</strong>mk<strong>ü</strong>n olduğunca çok olayı
kapsayabilmek için genel ve soyut kurallardan oluşan kanunlar, uzman hukukçularca,
taraflar arasındaki somut ilişkiye uygun kurallara dön<strong>ü</strong>şt<strong>ü</strong>r<strong>ü</strong>lmekte; yani kanunlardaki
eksiklik ve boşluklar giderilmekte ve doldurulmaktadır. Genel işlem şartlarının bu
işlevine “kanunun uzmanlaşması” 62 denir. Ancak, zamanla “kanunun uzmanlaşması”,
sözleşme özg<strong>ü</strong>rl<strong>ü</strong>ğ<strong>ü</strong> ilkesinden hareket edilmek suretiyle, zaten ekonomik açıdan g<strong>ü</strong>çl<strong>ü</strong>
durumda olan m<strong>ü</strong>teşebbisin, kanunun emredici h<strong>ü</strong>k<strong>ü</strong><strong>mler</strong>inin dışında kalan t<strong>ü</strong>m
tamamlayıcı h<strong>ü</strong>k<strong>ü</strong><strong>mler</strong>ini kendi lehine olan tek taraflı h<strong>ü</strong>k<strong>ü</strong><strong>mler</strong>le değiştirmesi ve
böylece sözleşmenin karşı tarafını söm<strong>ü</strong>rmesine olanak vermiştir 63 . Bu sözleşmelerde
zayıf durumda olan m<strong>ü</strong>şterilerin sözleşmenin kapsamını belirlemek konusunda
pazarlık veya genel işlem şartlarında değişiklik yapılmasını talep etmeleri m<strong>ü</strong>mk<strong>ü</strong>n
değildir. M<strong>ü</strong>şterinin elindeki tek imkân, m<strong>ü</strong>teşebbisin sunduğu şartlar altında
sözleşmeyi yapması ya da yapmamasıdır (take it or leave it) 64 . Genel işlem şartları, tek
yanlı olarak belirlenmiş olma özelliğinin yanısıra, zaman ve yer yön<strong>ü</strong>nden tamamen
belirsiz bir sözleşmeye yönelik olmaları dolayısıyla, genellik ve sözleşmenin karşı
tarafı olarak belirli bir kişi gözön<strong>ü</strong>ne alınmaksızın hazırlanmış bulunmaları sebebiyle,
soyutluk özelliklerini de haizdir 65 . Doktrinde, genel işlem şartlarının bu özellikleri de
dikkate alınmak suretiyle, bu şartların geçerlilikleri 66 ve bunların yorumunda
dayanılacak esasların <strong>tes</strong>piti konusunda çeşitli gör<strong>ü</strong>şler ileri s<strong>ü</strong>r<strong>ü</strong>lm<strong>ü</strong>şt<strong>ü</strong>r. Yorum
konusunda kabul edilen başlıca ilkeler şunlardır:
Uygulamasında Genel İşlem Şartları, Prof. Dr. Ernst E. Hirsch’in Hatırasına Armağan, An<strong>kara</strong> 1986, sh.125-
126. Genel işlem şartlarının taraflara sağladığı diğer kolaylıklar için bkz. Tunçomağ, K. : Karar İncelemeleri,
Batider 1964, C.II, S.3, sh.448.
62 Bahtiyar, Genel İşlem Koşulları, sh.82-83; Rehbinder, agm., sh.642; Tekinalp, agm., sh.126.
63 Akman, agm., sh.15; Bahtiyar, Genel İşlem Koşulları, sh.83; Rehbinder, agm., sh.643; Tekinalp, agm.,
sh.126; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, age., sh.209-210.
64 Akman, agm., sh.15; Bahtiyar, Genel İşlem Koşulları, sh.83; G<strong>ü</strong>ngör, age., sh.40; Şeker, age., sh.13;
Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop, age., sh.204; Tunçomağ, agm., sh.449.
65 Bahtiyar, Genel İşlem Koşulları, sh.80-81; Şeker, age., sh.21; Tunçomağ, agm., sh.448.
66 Genel işlem şartlarının geçerlilik temeli hakkında ileri s<strong>ü</strong>r<strong>ü</strong>len bu gör<strong>ü</strong>şler için bkz. Akman, agm., sh.16-18;
Bahtiyar, Genel İşlem Koşulları, sh.91-94; Tekinalp, agm., sh.131-140; Tekinay/Akman/Burcuoğlu/Altop,
age., sh.211-213.
19