T.C. ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ...

Oyunun niteliklerinin ve işlevinin ilkel insanla birlikte “ritüel” olgusunu
oluşturması ve bu olgunun tiyatro sanatının çıkış noktasını belirlemesi bağlamında
Huizinga’nın değindiği oyun yanılsaması ve oyuncudaki karşılığı dikkate değerdir.
Huizinga bunu şu şekilde ilişkilendirmiştir;
“Kutsal ayinleri belirleyen ve gerçekleştiren bir topluluğun ruhani
tavrının, öncelikle bir aziz tavrı olduğu ve bunun aşırı bir ciddiyet taşıdığı
açıkça ortadadır. Fakat bir kez daha tekrarlayalım ki, gerçek ve kendiliğinden
olan oyunsal tavır da derin bir ciddiyet içinde olabilir. Oyuncu kendini bütün
varlığıyla oyuna kaptırabilir. “ Sadece oyun oynamak” bilinci tamamen geri
plana itilmiş olabilir. Oyuna çözülmez bir şekilde bağlı olan sevinç, yalnızca
gerilime değil, aynı zamanda taşkınlığa da dönüşebilir. Oyun ortamı, doğası
gereği istikrarsızdır. Oyunu bozan dış bir darbenin etkisiyle, kuralların ihlal
edilmesiyle ya da bir iç nedenden (oyun duygusunun azalması, oyunun
yanılsamasının ortadan kalkması, büyüsünün bozulması) ötürü, “asıl hayat”
her an yeniden egemen duruma geçebilir.” (And,1974; 14)
İlkel törenlerdeki taklit araçları büyü, maske ve danstır. Sözünü ettiğimiz bu
avlanan hayvanların ruhunu kovma çabası, ilkel insanın ilk dinsel-büyüsel kaygısıydı.
Tiyatronun kaynağında büyü, gösteriyi ortaya çıkaran bir araç oldu. Avlanacak
hayvanın postuna girmek, daha önce öldürülmüş aynı türden hayvanın kafasını kendi
başına geçirmesi ise maskeyi yarattı. Avı kutlama eyleminden doğan hareketler ise,
giderek bir tartım kazanıp, dansı doğurdu. Bu ilkel av törenlerinde büyü, maske ve
dansla gelişen oyun, doğaya karşı büyük bir savaş vermek zorunda olan ilkel insanın
direncini arttırırken, aynı zamanda topluluk üyelerinin aralarındaki bağı güçlendirip,
dayanışmayı sağlıyor. Ancak tiyatronun kaynağını yalnız bu özelliği ile açıklamak
eksik olur. Kolektif bir sanat olan tiyatronun temelinde birlikte üretip paylaşmanın
büyüsel hazzı kadar, doğada insanı çeken renkler, etkili kokular, göz alıcı biçimler,
güzel sesler ve hareket de etkili olmuştur. Bu konuda Ergin şunları söylemektedir;
“Ritüelden sanata geçiş, inancın yerini düşünceye bırakma sürecini
yansıtır. Ritüel, sanat ile gerçek yaşam arasında bir köprü görevi görmüş,
ritüelin yarara dönük, heyecan verici, esrik, korkutucu ve tekdüze yapısı,
sanatın yaşamı taklit etmesine, gerilimi, heyecan ve korkuyu yatıştırmasına,
yenilikçi bakışına dönüşmüştür. Ritüelin yaşam duygusunu pekiştirdiği klan
üyelerinin yerini, sanatın yaşamlarını söz, dua, övgü veya yergiyle, eleştirel
gözle yansıttığı toplum bireyleri almaktadır.” (Ergin, 2002; 21)
13