çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı ...

millileştirilmesinde de çok iş gördüğü üzerinde de duran Tahsin Banguoğlu, Arapça –
iyyet ekine, nisbet î’sine karşılık kullanılabileceği örnekler vermiştir (Banguoğlu, 1995:
193-196).
Haydar Ediskun, Türk Dilbilgisi adlı gramer kitabında, çok işlek olduğu ve
ünlüler uyumuna göre ulandığını belirttiği +IIk / +IUk ekinin, yer, alet adları, soyut
adlar, meslek, zanâat ya da taraflılık adları; ilgi sıfatları, yeterlilik ya da birim sıfatları,
miktar sıfatları, kalıplaşmış sıfatlar ve zaman zarfları türettiğini örneklerle açıklar
(Ediskun, 2005; 124, 275).
Hamza Zülfikar, Terim Sorunları ve Terim Yapma Yolları adlı çalışmasında,
isimden isim yapan, eskiden beri işlek olarak kullanılan ekin ayrıca isim ve sıfatlardan
soyut ve somut adlar, sıfatlar türettiğini kalıplaşmış ve yabancı kökenli kelimelerin
Türkçe olarak karşılanmasında kullanıldığını belirtir ( lugat = sözlük). +llk ekinin sıfat-
fiiller , +ll ve + slz ekleri üzerine gelerek de soyut adlar yaptığını belirtir. Ekin Arapça –
iyyet ekine karşılık kullanıldığı örnekler veren Hamza Zülfikar, ekle çeşitli müzik,
arkeoloji terimleri türetildiğini de ifade eder. Sınırlama anlamında adlar, sıfatlar,
topluca bir yerde bulunma anlamında adlar, araç – gereç adları, uğraş, meslek adları,
üveylik anlamında adlar, giyim, yer adları türettiğini; zaman adlarına gelerek belli
sürelerde olan, yapılan kavramları kattığını açıklar.
+llk ekinin +ll ve +slz üzerine gelerek sıfatlardan soyut ad yaptığını +cl eki
üzerine gelerek de yine soyut adlar, meslek adı, bir görüşün, düşüncenin uğraşma
alanını adlandıran isimler türettiğini; ekin batı dillerinden dilimize giren –izm karşılığı
olduğunu, +clllk ekiyle pek çok felsefe terimi türetildiğini belirtir (Zülfikar, 1992: 110-
112).
Tahir Kahraman, Çağdaş Türkiye Türkçesi Dilbilgisi adlı çalışmasında, ekin
adlara gelerek yer, araç, meslek, topluluk, durum adları, soyut adlar, sıfatlar türettiğini;
bazı kelimelere çekim ekinden sonra da ulanabildiğini örneklerle açıklar (Kahraman,
1996: 44).
Dil bilgisi kitaplarının yapı bilgisi bölümlerinde yer verilen –llk / -lUk ekiyle
ilgili olarak bugüne kadar kapsamlı bir çalışma yapılmamıştır. Bu tezi hazırlamaktaki
amacımız, ekin Eski Anadolu Türkçesi döneminden başlayarak günümüze kadar gelen
süre içindeki kullanımlarından yola çıkarak, gerek biçim gerekse işlev açısından genel
bir görünümünü ortaya koymak, bu ekle türetilen kelimelerin topluca bulunduğu bir
çalışma oluşturmaktır.
5