çukurova üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü türk dili ve edebiyatı ...

2.1. Yapı Bakımından +llk / +lUk Ekli Kelimeler
116
Basit yapılı 398 Türkçe kelime üzerine gelen +IIk / +IUk eki, 405’i isimden isim
yapma ekli, 256’sı fiilden isim yapma ekli, 70’i fiilimsi ekli, 8’i kalıplaşmış çekim ekli
4’ü alıntı ekli olmak üzere toplam 743 türemiş, yani gövde durumundaki kelime üzerine
gelmiştir. +IIk / +IUk ekli 31 birleşik kelime vardır. +IIk / +IUk ekli basit, türemiş,
birleşik Türkçe kelime sayısı 1185’dir.
İşlek bir isimden isim yapma eki olan +IIk / +IUk eki, kök, gövde durumundaki
kelimeler üzerine gelerek dilin sözvarlığını zenginleştirdiği gibi, +IIk / +IUk ekli, 36
gövde üzerine isimden isim yapma ve fiilden isim yapma ekleri gelerek yeni gövdeler
de türetilmiştir.
Çeşitli yapılardaki 1185 Türkçe kelime üzerine gelen +IIk / +IUk eki, 1011
alıntı kelime üzerine gelmiştir. Arapça – Farsça unsurların yoğun olarak kullanıldığı
Osmanlı Türkçesi döneminde ekin üzerine geldiği 1011 alıntı kelimeden, 425’i Farsça,
413’ü Arapça, 97’si Arapça – Farsça birleşik alıntı kelime; 37 Yunanca, 19 İtalyanca ve
13 Fransızca ve diğer dillerine ait 14 alıntı kelime vardır.
Yapısında +IIk / +IUk eki olduğunu düşündüğümüz, Osmanlı Türkçesi
döneminde eksiz biçimine rastlayamadığımız 12 kelimeye de yapı bölümünün sonunda
“+IIk / +IUk Eki Taşıdığını Düşündüğümüz Başka Kelimeler” başlığıyla yer verdik.
+IIk / +IUk ekinin Osmanlı Türkçesi döneminde üzerine geldiği yapıları belirlerken
yaralandığımız sözlükleri esas aldık; köken sözlüklerinden yararlandığımızda ise ilgili
köken sözlüğüne gönderme yaptık.
XVII. yüzyıla ait M. Meninski’nin Thesaurus Sözlüğünden taranan kelimeler
dışında düzlük-yuvarlaklık uyumuna giren ek, Thesaurus ve Redhouse Sözlüğünden
taranan birkaç kelime üzerine kalınlık – incelik uyumunu bozarak eklenmiştir. Ek, bir
tek “but” kelimesi üzerine hem “"”lı hem de “ğ”lı şekliyle eklenmiştir.
+IIk / +IUk eki, “"” sesi ile biten kimi kelimeler üzerine eklenince üzerine
geldiği kelimenin sonundaki “"” sesi düşmüştür. Ek üzerine “+CAk” ve “+CIk” ekleri
eklenince de ekin sonundaki “"” sesi düşmüştür.
2.1.1. Basit Kelimeler Üzerine Gelen +llk / +lUk Eki
+IIk / +IUk eki, 398 basit yapılı, yani kök durumundaki kelime üzerine
gelmiştir. Eski Türkçe döneminden bildiğimiz, türetilmiş olduğu halde türetme ekinin