dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

Oğuzlar ve Oğuzlarla birlikte yukarıda söylediğim boylar dilincedir. Bu çeşit sıfatta
Çiğil ve başka Türkler Oğuzlarla birleşirler, aralarında ayrılık kalmaz.” şeklinde bir
açıklamada bulunmuştur. (DLT II.49, 51)
Eserde, Oğuzcadaki -ġuçı/-güçi ekini paralel olarak -taçı/-teçi ve -daçı/deçi
ekleridir. Divān’da fiilden türeyen sıfatların “ism-i fail” grubuna soktuğu -daçı/-deçi
eki, bir eylemi “sürekli olarak ya da alışkanlık halinde” yapmayı gösterir: bardaçı
“gidici” demektir. Eserde bu ek ile ilgili değişik bölümlerde, değişik örnekler
verilmiştir.
-ası/-esi
Eserde üzerinde durulan başka bir ek de -ası/-esi gelecek zaman sıfat-fiil ekidir.
Bu ek “zaman”, “yer”, “alet” isimlerinin kuruluşunda Hakaniye Türkçesindeki -ġu/-
gü ekinin yerini almıştır. barġu yir/barası yir “varacak yer”, turgu oġur/turası oġur
“duracak zaman”, bu turġu yir ermes/bu turası yir teğül “duracak yer değil”, bu taġ
aġķu ermes/bu tag aġası oġur tegül “bu dağa ağacak zaman değildir. (DLT II. 68),
yıġaç bıçġu neŋ /yıġaç bıçası neŋ “ağaç biçeçek nesne” (DLT II. 70), tarıġ arıtası
oġur “buğday temizleyecek zaman”, tarıġ arıtası yer “buğday temizleyecek yer”
tarıġ arıtası neŋ “buğday temizleyecek şey” (DLT II. 321, 322). şeklinde bir
açıklama yapmıştır. 43
5. Edatlar
ep
I. 34)
Tekit ve abartma edatıdır. Oğuzlar bembeyaz denecek yerde “ap ak” derler. (DLT
tes
Abartma edatıdır. Oğuzlar, yuvarlak bir nesnenin vasfında abartma diledikleri
zaman ‘testegirme’ denir ki ‘desdeğirmi’ anlamındadır. Ancak bu kurala uymaz.
Çünkü kural, renklerde de bir şeyin vasfını abartmak için, sıfatı söylenen kelimenin
ilk harfi alınıp-bütün Türk dillerinde beklemekle yapılır; bu Oğuzcada m getirmekle
43 Zeynep Korkmaz, “Kâşgarlı Mahmud ve Oğuz Türkçesi” Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. I.
TDK. Ankara 1995, s. 253.
42