dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

-lA pekiştirme eki
Eserde ayrıca fiillerin sonunda anlamı pekiştirmek üzere kullanılan -la/-le eki de
Oğuzca olarak gösterilmiştir. Kâşgarlı bu ek için: “İşin tahakkukunu, bitmesini
gösteren bir edat olarak fiillerin sonuna gelen bir harftir. Oğuzlar kullanırlar: ‘ol
bardı la’ o gitti be, o gitti ya ‘ol keldi la’ o geldi be, o geldi ya: Onun gitmesi,
gelmesi gerçekleşti.” Bu söz işin gerçekleştiğini bilmediği için dinleyen adamda bir
parça inkâr anlamı bulunduğu zaman kullanılır. Öbür Türkler bilmez” şeklinde bir
açıklama yapmıştır(DLT III. 214).
4. Sıfat-fiiller
-ġuluķ/-gülük
Divān’da Oğuzca için sıfat-fiiller konusu önemli bir yer tutar. Kâşgarlı, “bir işi
işlemek öznenin hakkı olmak, o işi işlemeye içinden kurmak ya da işlemeye
azmetmek” anlamında sıfat-fiiller türeten bir -ġuluķ/-gülük ekinden söz etmektedir:
ol barġuluķ erdi “gitmek o adamın hakkı idi.” (DLT II, 256) gibi. Kâşgarlı,
Oğuzlardan birtakımlarının l ünsüzü yerine s getirerek bunu -ġsaķ/-gsek eki ile
karşıladıklarını belirtmektedir. (DLT II, 56, 57)
-ġlıķ/-glik
Dîvânın bir başka bölümünde “bir eylemi işleme hakkına sahip” sıfatlar türeten –
ġlıķ/-glik ekine karşı (tawratıġlıķ ol “ivdirmek onun hakkıdır.) Oğuzlardan bir
bölümü -ġsaķ/-gsek ya da -ġsi/-gsi ekini kullanmışlardır.
-ġlı/-gli
Eserde Oğuzca için -ġlı/-gli eki ile türeten sıfat-fiiller görülmektedir. Bu ekin
ortak olduğu eserde “Bütün Türk boyları arasında ayrışık yoktur. Fiillerin hepsinde
de birtakım anlamlar için bu beş türlü sıfat göstermiş olduğum düzen üzerine gelir.”
sözüyle dile getirilmiştir. (DLT II. 58)
-ġuçı/-güçi
“Bir eylemi işleyen” anlamında sıfat-fiil türeten -ġuçı/-güçi eki Oğuzcada
yürürlüktedir. Kâşgarlı, külgüçi “gülücü adam”, evde kirgüçi “eve girici”, yarmaķ
tirgüçi “para derici”, at sürgiçi “at sürücü” gibi örnekleri sıraladıktan sonra: “Kural,
41