dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

+ķır-
baķır- > baķır- “bağırmak” (DLT III. 186).
2.2 Fiilden fiil yapım ekleri
-n-
Batı grubunda en çok kullanılan aslî dönüşlülük ekidir. Uzun bir kullanılış
sürecinden sonra manâ olarak da genişlemiş, esas dönüşlülük işlevinden başka bir de
pasiflik ve meçhullük işlevi kazanmıştır.
Deny, ekin fonksiyonu hakkında, “mutavaat fiil failin (isterse kendi üzerinde veya
kendisi için olsun) yaptığı fiil ve hareketin (hadesin) tesirlerine bizzat kendisinin
doğruda doğruya veya dolayısıyla uğradığını bildirir.” diyerek dönüşlülük manâsının
belirginliğe dikkat çeker ve ayrıca ekin geçişli fiil tabanlarına geldiğini belirtir. 37
yu-n- > yun- (DLT III. 66) “yıkanmak”; çal-ın- > çalın- (DLT II. 149)
“çalınmak”; toķı-n-< toķın- (DLT II. 147) “çarpmak”; at+la-n- > atlan- (DLT I.
255) “binmek, çıkmak”; uvut+a-n- > utan- (DLT I. 291) “utanmak”; yumurla-n- >
yumurlan- (III, 114) “toplanmak”; başmaķla-n- > başmaķlan- (DLT II. 274)
“başmaklanmak”; tuġraġla-n- > tuġraġlan- (DLT II. 272) “atlanmak”; bekle-n-
>bäklän- (DLT II. 239) “berkişmek, sağlamlaşmak, kapanmak, saklanmak”.
-l-
Batı grubu yazı dillerinde en işlek edilgenlik eki olarak kullanılan bu ek, geçişsiz
fiillerden meçhul fiiller yapar. Deny, ekin manâ fonksiyonunu iki şekilde
değerlendirir. 1. Failin başka bir zihni varlık tarafından işlenmiş hadese uğradığını
bildirir. 2. Bir hadesin mevzuu olmaktan ibaret alâlede bir manâ olacak yerde
ekseriya bir hadesin mevzuu olabilmek manâsını taşır. 38
ķar-ıl- > ķarıl- (DLT II, 134) “karışmak”; toķı-l- > toķıl- (DLT II, 129)
“döğülmek, dokunmak”.
37 Ayşe İlker, Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, TDK, Ankara, 1997, s. 67.
38 Ayşe İlker, A.g.e., s.70.
36