dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

More documents

Recommendations

Info

Türk dili sahasında özellikle Karahanlı dönemi eserlerinde rastlanan bu ek çağdaş Türk dili alanında kullanılan çok işlek bir yapım ekidir. 31 tölä-
yapma ekleriyle meydana getirilen şekiller kullanılır.” der. Gerçekten, bazı fiiller -la, -le- ile yapıldıkları şekilleriyle değil, -n-, -ş-, -t- ekinden herhangi birisiyle genişlemiş olarak işleklik kazanırlar. 34 +lan- eki, +la- /+le- fiilden isim yapım eki üzerine /-n-/ dönüşlülük çatı ekinin gelmesiyle oluşan +lan-/+len- eki daha çok somut anlamlar ifade eden geçişsiz fiiller yapan işlek bir ektir. +lan- ekindeki -n-‘nin dönüşlülük çatı eki olduğu söylenmekte birlikte -lan’lı fiil teşkillerinin her zaman dönüşlü fiiller olmadığı görülür. +la-/+le- ekinin aksine +lan-/+len- eki isim soylu kelimelerde, kılıcı şahıs üzerine yönelik değişme ve gelişme süreçlerini bildiren fiiller türetir. +lan- /+len- ekiyle türetilen fiiller şu kavramları taşır: “1. Bir durumdan başka bir duruma geçiş. 2. Bir niteliğin veya özelliğin ortaya çıkması ve gelişmesi. 3. Kendisi için bir şey edinme, 4. Benzetme ve taklit etme.” 35 eşgek+len- >äşyäk (DLT I. 316) “eşek sahibi olmak”; başmaķ+lan- > başmaķlan- (DLT II. 274) “başmaklanmak”; bek+len- >bäklän- (DLT II. 239); at+lan- > atlan- (DLT I. 255) “binmek, çıkmak”; yumur+lan- > yumrlan- (DLT III. 114) “toplanmak”; uġur+lan- > uġurlan- (DLT I. 292) “yaklaşmak, uğurlu olmak, verilmek”, tuġraġ+lan- > tuġraġlan- (DLT II. 272) “mühürlenmek”. +ıķ-, +ik-, +uķ-, +ük- Bu ek de artık sayılı bir kaç isim köküne gelen ve işleklik sahası daralmış bir ektir. Deny, “pek az miktarda bir takım bitaraf fiiller teşkil eder ki, doğusu bunların hepsi de çok kullanılır.” diyerek, az sayıdaki örneğin kullanılış sahasının genişliğine dikkat çeker. Ergin de, ekin Eski Türkçe’de örneklerinin daha çok olduğunu, bugün anacak bir kaç misalde görüldüğü ifade eder. 36 tıl+ıķ- > tılıķ (DLT II.117) “konumak”; taş+ıķ- > taşıķ (DLT II. 116) “çıkmak” İsimden +°k- eki ile fiil türeten örnekler bölümünde Kâşgarlı Mahmud Oğuzca tılıķ- “konuşmak, haber sormak, dile düşmek” fiili için bu kelimeyi Türklerin bilmediğini Oğuzcaya özgü olduğunu belirtmiştir. 34 Ayşe İlker; Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, TDK, Ankara, 1997, s. 38 35 A. Melek Özyetgin, Ebū Hayyān -Kitâbu’ l-İdrâk li Lisāni’I-Etrāk- Fiil: Tarihî Karşılaştırmalı Bir Gramer ve Sözlük Denemesi, Köksav, Ank. 2001, s. 133. 36 Ayşe İlker, Batı Grubu Türk Yazı Dillerinde Fiil, TDK. Ankara 1997, s. 60. 35
Page 1 and 2: T.C. ANKARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL
Page 3 and 4: İçindekiler Kısaltmalar ........
Page 5 and 6: Kısaltmalar a. g. e. : adı geçen
Page 8 and 9: ÖN SÖZ XI. yüzyıl Türk dünyas
Page 10 and 11: VIII
Page 12 and 13: alan bu diyalektolojik malzemenin
Page 14 and 15: I. BÖLÜM Kâşgarlı Mahmut ve D
Page 16 and 17: Kâşgarlı hakkındaki araştırma
Page 18 and 19: halinde temas edilmiştir. Ağızla
Page 20 and 21: göç ettiği bilinmektedir. Kâşg
Page 22 and 23: (Bayındır) teşekküllerinin bu o
Page 24 and 25: 13. yüzyıldan itibaren Anadolu T
Page 26 and 27: ‘küstü’(DLT II. 12)
Page 28 and 29: hecedeki yuvarlak sıradan bir ünl
Page 30 and 31: 286)
Page 32 and 33: 370) -y-, -y Kâşgarlı Mahmud DLT
Page 34 and 35: devenin uzamış tüyüne “yuġdu
Page 36 and 37: -ġ- > Ø Oğuzcaya has karakterist
Page 38 and 39: *borsuķ > borsmuķ “porsuk” (D
Page 40 and 41: II. DĮvānu Luġati’t-Türk’te
Page 42 and 43: 1.2 Fiilden isim yapım ekleri -n
Page 46 and 47: +ķır- baķır- > baķır- “bağ
Page 48 and 49: gelebilir. İsimden fiil türetme e
Page 50 and 51: Belirli geçmiş zaman Eserde, büt
Page 52 and 53: Oğuzlar ve Oğuzlarla birlikte yuk
Page 54 and 55: kullanır olmuşlardır. Nitekim, O
Page 56 and 57: 1. DĮVĀNU LUĠATİ’T-TÜRK’TE
Page 58 and 59: 5. DLT ayla ‘öyle’ (Atalay I,
Page 60 and 61: I, 37); Trkm.Tü. alma 'togalak gö
Page 62 and 63: Modern Oğuz: TTü. alık ‘akıls
Page 64 and 65: 19. DLT aġıl ‘koyun yatağı’
Page 66 and 67: Tarihî Oğuz: - Modern Oğuz: TTü
Page 68 and 69: Modern Oğuz: TTü. pekmez ‘genel
Page 70 and 71: Tarihî alanda DLT dışında tanı
Page 72 and 73: 38. DLT boy 'kavim, kabile, aşiret
Page 74 and 75: demir küre’ (Altaylı I, 196); T
Page 76 and 77: 47. DLT çil ‘çirkinlik, çil’
Page 78 and 79: Çerik kelimenin temel anlamı olan
Page 80 and 81: Modern Oğuz: TTü. deve ‘geviş
Page 82 and 83: cinsten olan diğer harften çevril
Page 84: ‘küçük kardeş’ (DS V-1692);
Page 87 and 88: Modern Oğuz: TTü. ilik ‘kemikle
Page 89 and 90: 76. DLT ķat ‘yanında, indinde
Page 91 and 92: 82. DLT ķısġaç ‘küçük, kar
Page 93 and 94: Dîvân’da kelime için Oğuzca v
Page 95 and 96:
Dîvân’da kayır kelimesine Tür
Page 97 and 98:
yamalı giysi; paçavra, eski bez;
Page 99 and 100:
ir yerinde oluşan morartı’(Alta
Page 101 and 102:
108. DLT ķaraķuş ‘deve tabanı
Page 103 and 104:
112. DLT ķur ‘kuru’ (Atalay II
Page 105 and 106:
oba(II) ‘yabancı; komşu’ (DS
Page 107 and 108:
Dîvân’da Oğuzca kaydı düşü
Page 109 and 110:
126. DLT öyük ‘tepe gibi yükse
Page 111 and 112:
130. DLT saħt ‘eğerlere, kemeri
Page 113 and 114:
Tarihî Oğuz: - Modern Oğuz: TTü
Page 115 and 116:
Modern Oğuz: TTü. sındı ‘maka
Page 117 and 118:
Trkm.Tü. sırt ‘birinin ya da bi
Page 119 and 120:
olan.//derinden çıkan.//is.derin
Page 121 and 122:
Kâşgarlı, Dîvân’da Oğuzca k
Page 123 and 124:
dolaştığı odunsun dokudan boru;
Page 125 and 126:
kullanıldığı söylenen ‘hayı
Page 127:
tarafı, kenarı' (ADİL IV, 238);
Page 130 and 131:
Dîvân’da kelime için Oğuzca k
Page 132 and 133:
Modern Oğuz: TTü. yas ‘ölüm v
Page 134 and 135:
Modern Oğuz: TTü.-; Az.Tü.-; Trk
Page 136 and 137:
Modern Oğuz: TTü. ara- ‘birini
Page 138 and 139:
Modern Oğuz: TTü. bokla- 'boklama
Page 140 and 141:
Tarihî Oğuz: bildirdi ola ‘bild
Page 142 and 143:
aletleriyle bir şey çalmağa mecb
Page 144 and 145:
Modern Oğuz: TTü. kaytarmak 'geri
Page 146 and 147:
Modern Oğuz: TTü. gütmek ‘hayv
Page 148 and 149:
Tarihî Oğuz: saldurmak ‘bırakt
Page 150 and 151:
Modern Oğuz: TTü. sormak(II) ‘s
Page 152 and 153:
Tarihî Oğuz: türemek ’peyda ol
Page 154 and 155:
40. DLT topo/ul- ‘elbisesini çı
Page 156 and 157:
TrkmÇ.Tü. çık- ‘içeriden dı
Page 158 and 159:
Modern Oğuz: TTü. dönmek ‘kend
Page 160 and 161:
Modern Oğuz: TTü. uslanmak ‘yad
Page 162 and 163:
şişmanlamak.’ (Altaylı II, 126
Page 164 and 165:
4322); yutmuk ‘ağızdaki bir yut
Page 166:
tuġraġlan- (II.272) tümrük (I.4
Page 169 and 170:
Clauson, S.G., En Etymological Dict
Page 171 and 172:
TrkmRSl.: Baskakov, N.A., B.A. Karr
show all

dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?