dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...
dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...
dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
göç ettiği bilinmektedir. Kâşgarlı bu büyük göçü Orta Asya penceresinden seyretmiş<br />
ve buna göre durumu ana h<strong>at</strong>larıyla yansıtmıştır. 12<br />
Kâşgarlı Mahmud’un döneminde Oğuz-Türkmen boylarının X. yüzyıldan<br />
başlayarak, Sirderya, Maveraünnehir, Harezm ve Horasan bölgelerinde önemli yer<br />
tuttuğu bilinmektedir. Dįvān’da, Oğuzlar için Türkmen oldukları ve bunların yirmi<br />
iki bölük oldukları, her bölüğün ayrı bir belgesi ve hayvanlarına vurulan bir alâmeti<br />
olduğu belirtilmiştir. Eserde adı <strong>geçen</strong> bölükler Kınık, Kayığ, Bayundur, Iwa, Salgur,<br />
Afşar, Begteli, Büğdüz, Bay<strong>at</strong>, Yazgır, Eymür, Karabölük, Alkabölük, İğdir, Üregir,<br />
Tutırka, Ulayund<strong>lu</strong>ğ, Tüger, Beçenek, Çuvaldar, Çepni, Çaruk’dır. Kâşgarlı eserinde,<br />
bu bölüklerin kök olduğunu ve bu köklerden bir takım oymakların çıkmış olduğunu<br />
belirtir (DLT I, 30-31).<br />
Oğuzlar kavmî ve siyasî bir teşekkül için el (il) kelimesini kullanmakta idiler:<br />
Oğuz eli, Ak-koyun<strong>lu</strong> eli, Dulkadir eli. Onların diğer Türk kavimlerinin söyledikleri<br />
aynı anlamdaki budun sözünü unuttukları anlaşılıyor. Oğuz eli’ni meydana getiren<br />
birliklerden her birine boy denir ki, Kâşgarlı bu sözün Oğuzca olduğunu<br />
söylemektedir (DLT I. 237). Boylar da obalara ayrılmaktadır. Kâşgarlı oba<br />
kelimesinin de ‘Oğuzca’ olduğunu kaydetmektedir (DLT I. 86). Obalardan sonra<br />
muhtemelen aileler geliyordu ki, Oğuzların bunu hangi kelime ile ifade ettikleri tam<br />
olarak bilinmiyor. Buna göre ailelerden obalar, obalardan boylar ve boylardan Oğuz<br />
eli meydana gelmiştir. Oğuz elinde asıl oymak birliği boy’dur.<br />
X. yüzyılın başlarından itibaren Oğuz elinden kümeler hâlinde ayrılmalar<br />
başlamıştır. İlk olarak Oğuzların bir bölüğü Hazar Denizi kıyısındaki yarım adaya<br />
giderek yurt tutmuş ve buraya Mangışlak adını vermişti. İkinci bir küme ise<br />
Selçuk<strong>lu</strong>lar’ın idaresinde Yakın-Doğu ülkelerine geldi. Üçüncü bir küme XI.<br />
yüzyılda Kara Deniz’in kuzeyinden Balkanlar’a indi. Diğer taraftan Oğuzlardan<br />
kalabalık bir nüfus da Seyhun’un orta y<strong>at</strong>ağındaki şehirlerde yerleşmişti. Göçebe<br />
Oğuzların bu şehirli soydaşlarını küçümseyerek onlara y<strong>at</strong>uk yani ‘tenbel’ adını<br />
verdiklerini biliyoruz. (DLT III. 14). 13<br />
12 Tahsin Banguoğ<strong>lu</strong>,”Oğuzlar ve Oğuzeli Üzerine”, TDAY-Belleten 1959, s. 3.<br />
13 Faruk Sümer, Tarihleri-Boy Teşkil<strong>at</strong>ı Destanları Oğuzlar(Türkmenler), Türk Dünyası Araştırmaları<br />
Vakfı, İstanbul 1999, s. 221.<br />
10
Change language