PiVOLKA - Başkent Üniversitesi

Başkent Üniversitesi 

İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 

Eleştirel - Yaratıcı Düşünme ve Davranış Araştırmaları Laboratuvarı 

Yıl 6 Sayı 20 Mart 2007 

elyadal.org pivolka.com 

Yayın Kurulu’ndan 

Doğan Kökdemir 

dogan@kokdemir.info 


Herhangi bir derginin uzun soluklu olması pek de kolay bir başarı 

değildir; üstelik bu dergi bir bilim dergisi ise söz konusu başarı daha 

da anlamlıdır. PiVOLKA, 2002 yılından beri matematikten psikolojiye 

çeşitli alanlarda bilimsel yazıların yayınlandığı bir dergi oldu. Her 

zaman istediğimiz aralıklarla ve düzenli bir şekilde okuyucularla 

buluşmayı başaramadık belki ama yine de Türkiye’de bilimsel bilginin 

hiç de zannedildiği gibi sıkıcı olmadığını gösterme konusunda elimizden 

geleni yaptık. PiVOLKA her adımında amatör bir heyacan yaşayan 

ve yaşatan bir organizma gibi elimizde büyüdü. Hala amatör yapısını 

koruyor ve galiba bu şekilde kalmaya da devam edecek. Çünkü bu 

derginin üzerinde emek veren genç bilim insanları, onun bu yapısının 

bozulmasını – sonuçta profesyonel bir dergi olmanın faydalarını 

yaşayacak olsa bile – vitrinde boy gösteren bir dergi olmasını istemiyor, 

istemiyoruz. PiVOLKA, ilk ortaya çıktığı gündeki misyonu ve vizyonu 

ile bilimin varolmasına elinden gelen katkıyı gösterecek ücretsiz bir 

dergi olmaya devam edecek. 

(devamı 2. sayfada) 

PiVOLKA Yolculuğu - 3 

ELYADAL 

Yayın Kurulu 

Editör 

Zuhal Yeniçeri 

Yardımcı Editörler 

Başak Karagöz 

Efe Kıvanç 

Danışma Kurulu 

Okan Cem Çırakoğlu 

Kürşad Demirutku 

H.Kemal İlter 

Doğan Kökdemir 

Bahar Muratoğlu 

N.Can Okay 

Bilgeliğe Giden Yol Mideden Geçer mi? - 6 

İnsancıl Yaklaşım’da Bireyin 

Fenomenolojisi - 13 

Okul ve Başarı - 16 

e-Devlet Dönüşümünde Kritik Faktörler 

ve İşletmecilik Açısından Değerlendirmeler - 19

Mart 2007, Yıl: 6, Sayı: 20 PiVOLKA-2 

PiVOLKA, bu kapsamda ve şekilde yayın yapan tek 

dergi olma özelliğini hala sürdürüyor. Türkiye’de 

zaten oldukça sınırlı olan bilim ve popüler bilim dergilerinin 

ya da gazetelerin eklerinin dışında bilimsel 

tartışmaları, zengin bir konu şemsiyesi içinde ücretsiz 

olarak ilgilenen herkesin görüşüne, bilgisine ve eleştirisine 

sunan başka bir dergi daha yok. Şimdiye kadar 

bunu hiç dile getirmedik ama sanırım hem PiVOLKA 

hem de ELYADAL bütün amatörlüğüne ve sadece bir 

avuç insanın çabasına rağmen galiba “iyi bir iş” yapıyor. 

Keşke, bu konuda yalnız olmasak; PiVOLKA gibi 

dergi ve bültenlerin, ELYADAL gibi laboratuvarların 

çok olduğu, hatta aralarında tatlı bir rekabetin yaşandığı 

bir ortamda daha da üretken olabilir miydik diye 

düşünüyor insan. Maalesef, bizim sıklıkla gördüğümüz, 

eğer ucunda proje vb. gelirleri yoksa ya da pragmatik 

açıdan fayda sağlamıyorsa bu tür uygulamaların 

hemen hiç kimse tarafından gündeme bile alınmadığı. 

Bir yandan bu “boşvermişlik” varken öte yandan 

astrolojiden metafiziğe, sahte bilimlerin önlenemeyen 

yükselişi ve nüfusun çoğunluğunu oluşturan gençlerin 

cehaleti büyümeye devam ediyor. 

Biz, hala, yaşamda yaptıklarımızın sonsuzlukta yankılanacağına 

dair güvenimizi kaybetmeden çalışıyoruz. 

Bu konuda bizi yalnız bırakmayan Başkent 

Üniversitesi’ne, üniversitemizin İktisadi ve İdari Bilimler 

Fakültesi’ne ve tabii ki “Yeni PiVOLKA ne zaman 

çıkacak?” diye soran sizlere sonsuz teşekkürlerimizi 

sunuyoruz.


PiVOLKA YOLCULUĞU 

Zuhal Yeniçeri 

zuyen@baskent.edu.tr 


PiVOLKA’nın Kısa Tarihi 

PiVOLKA, 2002’nin Mart ayında tek bir sayfadan oluşan 

sıfırıncı (0) sayısında kendinden bahsederek yayın 

hayatına başladı. Eleştirel ve Yaratıcı Düşünme Araştırmaları 

Laboratuvarı (ELYAD) ve Davranış Araştırmaları 

Laboratuvarı’nın (DAL) ortak yayınıyken; Eylül 

2003’de iki laboratuvarın birleştirilmesiyle birlikte 

Eleştirel - Yaratıcı Düşünme ve Davranış Araştırmaları 

Laboratuvarı’nın resmi yayını olarak varlığını devam 

ettirdi. Yıllara göre yayınlanan sayılar ve makale 

sayıları Tablo 1’de verilmiştir. 

Laboratuvar üyelerinin Pi sayısı, Volvoks kolonileri 

ve Karadelikler konusunda oluşturdukları üç ayrı çalışma 

grubundan ismini alan PiVOLKA’nın dört (4) yıl 

boyunca toplam 19 sayısı yayınlanmıştır. Başlangıcından 

bu yana PiVOLKA’da yayınlanmış yazılarda yazarların 

unvanları hiç kullanılmamıştır. PiVOLKA’nın 

bir Ek Sayısı ve bir de Özel Sayısı bulunmaktadır. 

PiVOLKA’da matematik ve istatistik, biyoloji, fizik, 

kimya ve enerji, ekonomi ve işletme, psikoloji, sosyoloji, 

antropoloji, siyaset bilimi, bilim felsefesi, etik, 

yöntem, eğitim, sahte bilimler, iletişim, sanat, edebiyat, 

mühendislik, bilgisayar ve internet konularında 

toplam 98 makaleye yer verilmiştir. Yayınlanan makalelerin 

konulara göre dağılımı Şekil 1’de verilmiştir. 

2006 yılında yenilenme sürecine giren PiVOLKA, bir 

yıl süre ile yayınına ara verildikten sonra 2007’den 

itibaren yılda dört (4) sayı ile yayın hayatına devam 

edecektir. 

PiVOLKA’nın Yayın İlkesi (İçerik ve Nitelik) 

PiVOLKA’da, 

1. Bilim ve yöntem, 

2. Bilim felsefesi, 

3. Eleştirel ve yaratıcı düşünme, 

4. Alana özgü ancak 

a. Deneme yazısı olmayan, 

b. Edebi yazı olmayan, 

c. Nesnelliği tartışmalı olmayan bilim yazıları 

yayınlanır. 

PiVOLKA’da yayınlanması isteği ile gönderilen yazılarda 

12 punto Times New Roman yazı karakteri ve 

1.5 satır aralığı kullanılmalıdır. Bunun yanı sıra yazıların 

akdemik yazım kurallarına uygunluğuna dikkat 

edilmektedir. Gerekli görüldüğü takdirde yazarlar 

tarafından kullanılan şekillerin GIF, JPEG formatında 

ya da Word Drawing Tool kullanılarak sunulması; 

tabloların ise Word ya da Excel programlarında hazırlanması 

gerekmektedir. 

PiVOLKA Yayın Süreci 

PiVOLKA’da yayınlanması isteğiyle e-posta aracılığı 

ile gönderilen yazılar öncelikle editör tarafından değerlendirilir. 

Değerlendirme sonucunda genel olarak 

PiVOLKA yayın ilkesine uygun bulunan yazılar için 

hakem ya da hakemler belirlenir. Hakemler yazıları, 

PiVOLKA Çalışma Değerlendirme Formu’nu kullanarak 

değerlendirirler. Değerlendirme sonuçları editör 

tarafından düzenlendikten sonra karar yazara bildiriler. 

Kabul kararı alınan yazılar için hemen, Kabul/ 

Düzeltme kararı alınan yazılar için ise yazarın gerekli 

görülen düzeltmeleri yapmasının ardından baskıya 

hazırlık işlemleri başlatılır. Baskıya hazırlık işlemleri 

tamamlandıktan sonra PiVOLKA baskıya gönderilir 

(PiVOLKA Süreç Akış Şeması için Şekil 2’ye bakınız). 

PiVOLKA’nın Bugünü 

Fotokopilerin gelmesini günlerce bekleyip, okuyucumuza 

bir an evvel ulaşması için ders aralarında zımba 

işlemleriyle boğuştuğumuz PiVOLKA, internet sürümüyle 

herkese, basılı sürümüyle de Türkiye’deki 

tüm devlet ve vakıf üniversitelerinin kütüphanelerine 

ulaşıyor bugün. Başlangıcından bu yana Yayın 

Kurulu’nda yer alan herkese, yazılarıyla bizi destekleyen 

yazarlarımıza, tüm okuyucularımıza ve emeği 

geçen daha pek çok insana teşekkürü borç biliriz.


Yıl Sayı Makale 

1 (2002) 0,1,2 10 

2 (2003) 3, 4, 5, Ek Sayı, Özel Sayı, 6, 7, 8, 9, 10 60 

3 (2004) 11, 12, 13, 14, 15 30 

4 (2005) 16, 17, 18, 19 15 

5 (2007) - - 

Toplam 115 

Tablo 1. Yıllara göre PiVOLKA’da yayınlanan sayılar ve makale sayıları. 

Şekil 1. PiVOLKA’da yayınlanan makalelerin konulara göre dağılımı.


Şekil 2. PiVOLKA Süreç Akış Şeması.


Bilgeliğe Giden Yol Mideden Geçer mi? 

Dr. H. Kemal İlter 

kilter@baskent.edu.tr 


Bilgelik, insanoğlunun yüzyıllardır peşinde koştuğu 

bir bilgi düzeyi olarak algılanmış, farklı kültür ve 

bilim toplulukları tarafından değişik şekillerde zihinlerde 

canlandırılmıştır. Osmanlıca “Hikmet, Rüştü 

kiyâset, İlmü mârifet, Basiret, Akıl, İlim, Felsefe” İngilizce 

“Wisdom”, Fransızca “Sagesse”, Almanca “Weisheit” ve 

İtalyanca “Sagezza” olarak ifade edilen bilgelik, antiçağ 

Yunan felsefesi açısından “Akla uygun davranmak” 

olarak tanımlanmıştır. Socrates’in “Kendini tanımak” 

olarak tanımladığı, törebilimcilere göre “Tutkulara kapılmama” 

olarak, Epikuros’a göre de “Erdem yoluyla 

varılan yüksek bir sarsılmazlık durumu, salt dinginlik 

ve aldırmazlık” olarak tanımlanmıştır. Bilgelik, 

tanrıbilimsel olarak ise “Tanrısal bir nitelik ve tanrıya 

özgü” olarak tanımlanmıştır. 

Tanımı ne olursa olsun, bilgelik, bu düzeye ulaşacak 

kişiye evrenle ve onun işleyişi ile ilgili bir kavrayış 

verecek kavram olarak görülmektedir. Bilgelik, modern 

zaman açısından incelendiğinde bilginlik olarak 

da anlaşılabilir. Belirli bir konuda bilgi sahibi olmak 

ve o konuda uzmanlaşmak, kişiyi, bilgeliğin ilk basamaklarına 

taşıyacaktır. Bilgelik hiyerarşisi (Şekil 1), 

çevreden toplanan bilginin bilgeliğe dönüştürülme 

aşamalarını göstermektedir. Bu hiyerarşik yapı, çevrede 

gözlenen olaylardan elde edilen verinin, tek başına 

anlamsız olduğunu belirtmektedir. Bilgelik hiyerarşisi 

içindeki veri 1 ancak belirli bir çalışma sonrasında, kullanılabilir 

veriye, diğer bir deyişle bilgiye dönüşmektedir. 

Bilgi, veriden elde edilmiş olmasına rağmen 

bir bakış açısı oluşturacak yoğunluğa sahip değildir. 

Zamanla, yüksek miktarda bilginin (veriden) dönüşerek 

kullanıma hazır hale geldiği görülmektedir. Bilgi, 

temel fonksiyonlarını yerine getirmeye çalışan çevre 

faktörleri için yeterli olmasının yanı sıra onu daha iyi 

bir şekilde kullanabilecek, onu depolayabilecek, daha 

sonra tecrübeleri ile birleştirebilecek kullanıcılarını 

aramaktadır. 

Veriden oluşan bilgi, evrim geçirerek, diğer bilgilerle 

birleşerek, deneyimi de içine alarak üst bilgiye dönüşmektedir. 

Üst bilgi, çevresindeki olayları sadece anlayan 

değil, onu yöneten bir bakış açısını da yanında 

getirmektedir. Deneyimle ve yeteneklerle yoğunlaşan 

üst bilgi, ortaya çıkan diğer üst bilgilerle etkileşim 

halinde olmakta ve daha da gelişmektedir. Bilgelik 

hiyerarşisinin ulaşılmaya çalışılan noktası ise, üst bilginin 

veremediği kavrayışın ortaya çıkmasıyla oluşan 

bilgelik düzeyidir. Bilgelik, çevresini kontrol etmek 

ve yönetmek dışında, çevrede ortaya çıkan olayların 

birbirleri ile etkileşimini, neden-sonuç ilişkisini, analiz 

ve sentez yeteneğini, kavrayış ve sistem yaklaşımı 

çerçevesinde bütünleştiren çevre faktörlerine sunulan 

bir unvan olarak görülmektedir. 

1 İng İng Datum, data (çoğul) 

Şekil 1 Bilgelik süreci 

Batı’nın ve Orta Batı’nın Filozof ve düşünürler (Şekil 

2) yukarıda anlatılan şekliyle belki birer bilge değillerdi 

ancak bilgelik tanımına uyan işler yaptılar ve bugün 

yaşayan bilgelerin ortaya çıkmasını sağladılar. Yaptıkları 

çalışmalar, ortaya attıkları fikirler ve katlandıkları 

bilimsel zorluklar, bugün başka konularda onları takip 

etmemizi kolaylaştırdı. Evreni ve insanın evren 

içindeki yerini daha iyi anlayabilmemizi sağlayacak 

taşları yerleştirmeye başladılar. Biz de bilim insanları 

olarak bu taşlara yenilerini ekliyor ve insanoğlunun 

her konuda kavrayışını ve bilgeliğini artırmaya çalışıyoruz. 

Doğu’nun filozofları ve düşünürlerinin, evrensel 

bilgi birikimine en az Batı’nın filozof ve düşünürleri 

kadar katkı yaptılarını yadsımak mümkün değildir. 

Bu, izleyen bir çalışmanın konusu olacak. 

Klasik Dönem’in, M.Ö. 600-500 aralığına bakıldığında 

Thales’in suyu tek element olarak tanımladığı ve 

Phythagoras’un ruhun ölümsüzlüğünden bahsettiği 

çalışmaların olduğu görülmektedir. M.Ö. 500-400 

yılları arasında yaşamış olan Socrates birçok çalışmasının 

yanında diyalektik konusunda da çalışmıştır. 

M.Ö. 400-300, Euclid’in geometri ve Aristotales’nun 

evrensel mantık çalışmalarına tanıklık etmiştir. M.Ö. 

300-200 aralığı ise büyük usta Archimedes’in mühendislik 

çalışmaları ile ünlenmiştir. 

Sıfır yılı ile başlayan Roma Dönemi’nin ilk 1200 yılı 

şüphesiz kendinden önceki dönemden daha verimli


Şekil 2 Batı ve Orta Batı’nın filozof ve düşünürleri (devamı için sayfa 26’ya bakınız) 

geçmiştir. Fibonacci’nin kendi adıyla anılan sayı dizileri 

konusundaki çalışmalarının ve Bacon’un deneysel 

çalışma konusundaki fikirlerinin 1200-1300 yılları 

arasındaki döneme damgasını vurduğu görülmektedir. 

Erken Modern Dönem’de, 1500-1550 yılları arasında 

Copernicus’un gezegen hareketlerini incelediğini 

görmekteyiz. 1600-1700 yılları arasında ise Kepler’in 

güneş merkezli yörünge fikri ortaya çıkmış ve 

Galilei’nin bilimsel metodu oluşmuştur. 1600-1650 

arasında Descartes’ın şüphecilik bakış açısının geliştiği 

ve Format’ın olasılık konularında çalışmalar 

yaptığı görülmektedir. 1650-1700 tarihleri, Pascal’ın 

mekanik hesap makinesini yaptığı ve Newton’un da 

yerçekimi ile ilgili çalışmalarını bitirdiği yıllar olmuştur. 

1750-1800 yılları arasında Euler’in sayılar teorisi 

ile ilgili çalışmaları dikkat çekmektedir. 

Modern Dönem, Gauss’un asal sayılarla çalıştığı ve 

Laplace’ın determinizm ile ön plana çıktığı 1800- 

1850 yılları arasında başlamaktadır. Bu dönem, 

Fourier’in ısı iletimi çalışmaları ile hareketlenmekte 

ve Babbage’ın fark makinesi ile sürmektedir. 1875- 

1900 arasındaki yıllar ise, Peano’nun mantıksal aritmetik 

çalışmalarının ortaya çıktığı dönem olmuştur. 

Geç Modern Dönem’in başlarında (1900-1925) 

Poincare’in üst bilgi, Zermelo’nun küme teorisi, 

Einstein’ın görelilik kuramı ve Bohr’un quantum teorisi 

ile ilgili çalıştığı görülmektedir. 1925-1950 arasındaki 

yıllar, Reichenbach’ın görelilik, Heisenberg’in 

belirsizlik ve Ramsey’in semantik paradoks ile ilgili 

çalıştığı yıllar olmuştur. 1950-1975 yılları arasında 

Neumann’ın oyun teorisi çalışmaları göze çarpmaktadır. 

Bu yıllarda Hopper’ın programlama ve 

Feynman’ın bilim felsefesi ile ilgili çalışmaları görülmektedir. 

1975-2000 yılları arasında, Hawking 

kuantum fiziği ilgili çalışmaları ile öne çıkarken, Eco 

semiotik analiz ile, Dummett sezgisel matematik ile, 

Mandelbrot fraktal geometri ile ve Haraway, beni 

hayrete düşüren, robot (cyborg) feminizmi ile ilgili 

çalışmalarını sürdürmüşlerdir. 

Milenyum Dönemi’ni ifade eden 2000 yılından sonraki 

dönemde, ışığın hızını yavaşlatarak bilim çevrelerinde 

hayranlık uyandıran Hau görülmektedir. 

Genel olarak bakıldığında üç bin yıllık bir dönem içinde 

insanoğlunun evrenle ilişkili bir kavrayış oluşturacak 

bilgi birikimini ve tecrübeyi elde etmeye çalıştığı 

görülmektedir. Bilgeliği arayan insan, acaba aradığını 

bulabilecek midir? 

Rene Descartes (Şekil 3), 1596-1650 yılları arasındaki 

kısa hayatına, günümüzün felsefe temelini atacak çalışmalarını 

sığdırmıştır. 1618’de Compendium Musica 

(Müzik ansiklopedisi) ile başlayan yazma deneme


leri, izleyen yıllarda başka eserleri ortaya çıkarmasını 

sağlayacak deneyimi kendisine sağlamıştır. 1628’de, 

Regulae ad directionem ingenii (Akıl Yolu için Kurallar 

- Rules for the Direction of the Mind) ve Le Monde, 

ou Traité de la Lumière (Dünya, Işık Üzerine Çalışma) 

çalışmaları ile, Descartes’ın, hem felsefenin temelini 

atacak hem de bilimsel yöntemi takip eden optik çalışmalarını 

ortaya çıkaracak olması tesadüf değildir. 

Felsefe konusundaki çalışmalarını dualite kavramı ile 

bütünleştirerek matematiksel bakış açısının önemini 

vurgulamaya çalıştığı eserler, 1637’de Discours de 

la méthode pour bien conduire sa raison et chercher 

la vérité dans les sciences (Bilimde Gerçeği Aramanın 

ve Nedeni Doğru Belirlemenin Metodu Üzerine Çalışma 

- Discourse on the Method of Rightly Conducting One’s 

Reason and Of Seeking Truth in the Sciences) ile okuyucuya 

heyecan yaratacak şekle gelmiştir. 

Şekil 3 Rene Descartes (1596-1650) 

1641’de Meditationes de Prima Philosophia (Genç 

Felsefe Üzerine Düşünceler - Meditations on First Philosophy) 

(Şekil 4), 1644’de Principia Philosophiae (Felsefenin 

İlkeleri - Principles of Philosophy), 1647’de İnsan 

Vücudunun Açıklaması (The Description of the Human 

Body) ve 1649’da Les Passions de L’Ame (Ruhun 

İhtirasları - The Passions of the Soul) ile eserleri felsefeden 

biyolojiye, fizikten matematiğe birçok alanla ilgili 

olarak görülebilir. 

Şekil 4 Genç Felsefe Üzerine Düşünceler (Descartes, 

1641) 

Descartes, matematiğin hayatın temelini teşkil eden 

kuralları oluşturduğunu ve her şeyin matematikle 

ifade edilebileceğini iddia ederek determinizme katkı 

yapmaktadır. Dualizm ile ruh ve beden ayrımını, 

dini arka planda tutarak, tanrısal özellikleri çalışmalarından 

uzak tutmaya çalışmıştır. Fikirleri, gözleme 

dayalı çalışmaların gerçeği yansıtmaktan uzak olabileceği 

konusunu da içerecek şekilde genişlemiş, insan 

aklı ve felsefi düşünceyi de kapsayarak bir ilke imza 

atmıştır. “Düşünüyorum, öyleyse varım” ifadesi ile, düşündüğünün 

farkında olan insanoğlunun varoluşunu 

bu şekilde ispatlayabileceğini anlatmaya çalışmıştır. 

Descartes, şüpheciliğin ilk örneklerini ortaya koyarak 

bilim felsefesi alanındaki çalışmalara ışık tutmuştur. 

Günümüzde kullanılan analitik geometrinin temellerini 

atan Descartes, kendi adıyla anılan “Kartezyen” 

koordinat sistemini geliştirmiştir (Şekil 5). “Benimle 

herşey matematiğe dönüşecek” (Omnia apud me 

mathematica fuint) ifadesi ile, bilgeliğin önderlerinden 

biri olabilir mi acaba? 

Şekil 5 Kartezyen koordinat sistemi 

Leonardo Da Vinci (Şekil 6), 1452-1519 yılları arasında 

yaşamış, filozof, ressam, heykeltraş ve düşünürdü. 

Birçok konu hakkında çalıştı (örnekler için eklere bakınız) 

ve bilgeliğe aday insanlardan biri haline geldi. 

Acaba onun yaptığı çalışmalar bilgeliğe giden yolun 

kapısını aralamış olabilir mi? Kendisine ait yaygın 

olarak bilinen birçok eserden farklı olarak fazla tanınmayan 

bir eserinden bahsetmek belki de bu soruya 

bir yanıt olacaktır. 

Şekil 6 Leonardo Da Vinci (1452-1519)


Vinci’nin robotu (1495) (Şekil 7), o dönemde yapılmış 

olan en harika makinelerden biri olsa gerek. Ancak, 

bu çalışma, farklı bir bakış açısını yansıttığı ve hareket 

eden, kendine yetebilen makinelerin var olabileceğini 

gösterdiğinden dolayı, ayrıca, önemlidir. 

Şekil 7 Vinci’nin robotu 

Vinci’nin robotu, o dönemden sonra birçok düşünürün 

aklından geçecek olan fikrin basit bir haliydi sadece, 

ancak kendinden sonraki dönemlere esin kaynağı 

olduğu söylenebilir. Otomata (otomatik makineler) 

teorisinin temelinde var olan özelliklerin ortaya 

çıkmaya başladığı yılları 1495’den sonra 1649’da XIV. 

Louis için minyatür at arabası, 1688’de General De 

Gennes’nin ürettiği Tavuskuşu ve 1737’de Jacques de 

Vaucanson’nun Fülütçü’sü (Şekil 8) önemli otomata 

örneklerini teşkil etmektedir. 

Şekil 8 Vaucanson’nun Fülütçü’sü 

1769’da Wolfgang von Kempelen’nin satranç oynayan 

ilk otomatik makine olarak tanıtılan Türk (the 

Turk) adlı makine (Şekil 9) bütün dünyada yankı bulmuştur. 

Makine, Napolyon ile yaptığı bir satranç maçını 

da kazanarak ününü artırmış, günümüze kadar 

hakkında çok sayıda çalışma yapılmış ve kitaplar yazılmıştır. 

Makine, içine saklanmış cüce bir santrançcı 

tarafından idare edilen bir makine olmasına rağmen, 

otomatik işler yapan bir makine olarak ünlenmiş ve 

otomatanın temel masalını oluşturmuştur. 

Şekil 9 Türk Otomatik satranç makinesi 

1738’de Vaucanson’un “Sindiren Ördek”i (Şekil 10) de 

ilginç örneklerden biridir. Tam anlamıyla bir ördeği 

simüle eden bu makine, yediği yiyecekleri kimyasal 

olarak sindiren bir ördek-makine olarak tasarlanmış 

ve hayata geçirilmiştir. Olayları modelleme fikrinin 

ilk örneklerindendir. Oysa günümüzde Honda’nın 

ürettiği, konuşan, koşan ve bizleri olanca sevimliliği 

ile selamlayan Asimo’su ile robotik teknolojiler gelişmekle 

kalmamış, insanlar ile ortak çalışabilecek robot 

örneklerinin üretim sistemlerinde ortaya çıktığı görülmüştür. 

Yakın bir zamanda insan ile robotun aynı 

bedende can bulacağına kim itiraz edebilir? Yapay 

kalp gibi tıptaki gelişmeleri destekleyen teknolojilerin, 

robotları da insanın içine dahil edeceği zamanlar 

çok uzakta değil. 

Şekil 10 Vaucanson’un Sindiren ördeği 

Mekanik evren fikrinin babası Descartes’den günümüze, 

otomata teorisinin de ilerisinde yeni fikirlerin 

gelişerek geldiği ve bizi geleceğe ait fikirlerimizi değiştirmeye 

zorladığı görülmektedir. Bilgeliğe ulaşabilmek, 

temel mekanik evren tanımının üstüne yapay 

zeka uygulamalarını dahil etmek ile gerçekleşebilir 

mi? Analitik düşünmenin bilgi, bilgi kullanımı ve bilgelik 

konusunda destek sağladığı bir gerçektir 

(Şekil 11).


Bilgeliğe ulaşabilmek için geçilmesi gereken yollar 

bilgi piramidinin (Şekil 12) aşamalarına benzemektedir. 

Veriden bilgeliğe kadar olan yükselme sırasında, 

gözlemlerden iletişime varan boyutlarda değişiklik 

gerekmekte ve bilge olana sağlanacak değerin buradan 

çıkacağı varsayılmaktadır. 

Şekil 12 Bilgi piramidi 

Bilgelik için gereken şartlara bakıldığında ise, hem 

bağlam hem de anlayış açısından, gerçekleştirilmesi 

gereken bir bakış açısının ortaya çıktığı görülmektedir 

(Şekil 13). Bilgelik, deneyimlerin düşünme becerilerine 

dahil edilmesi ile oluşmaktadır. 

Zaman içinde, gelişen bilgi teknolojileri aracılığı ile 

bilgeliğe ulaşmak daha da kolaylaştı ve ortaya çıkan 

faydanın miktarı da arttı. 1950-2000 arasındaki yıllarda, 

bilgi sistemlerinin etkin ve yaygın kullanımı, 

veri ve bilgelik arasındaki düzeyleri hızla aşmamızı 

sağladı. Gelecek, bilgeliğin, farklı anlamlarda ve bakış 

açılarıyla gelişmesini sağlayacak gibi görünüyor 

(Şekil 14). 

Şekil 11 Bilgi, üst bilgi, bilgelik ilişkisi 

Şekil 14 Bilgelikle ilgili bakış açısının bilgi sistemleri 

açısından gelişimi 

Düşünme, varlıkların dünyayı modellemesini ve 

onunla etkileşmesini sağlayan mental süreç olarak 

tanımlanabilir. Bilgelik için düşünmeden bahsedildiğinde 

ise, diğer özelliklerin de (problem çözme, 

eleştirel düşünme, yaratıcı düşünme ve analitik düşünme) 

dahil olduğu bir modelden söz etmek uygun 

olacaktır. Problem çözme, içinde çok farklı bakış açısını 

içeren bir düşünme yöntemi olarak görülebilir. 

Problem çözme süreci içinde birçok farklı yöntemin 

kullanılması mümkün olmaktadır (Şekil 15).


Şekil 15 Bazı problem çözme yöntemleri 

Eleştirel düşünme süreci dört aşamadan oluşmaktadır 

• Fikirleri, ilişkili bütün konulardan ayırmak ve bu 

konularla ilgili birbirini destekleyecek mantıklı argümanlar 

toplamak, 

• Argümanları bileşenlerine ayırmak ve bu bileşenlerden 

ek çıkarımlarda bulunmak, 

• Bileşenleri ve çelişkilerini sınamak, 

• Argümanlar arasındaki çatışan iddiaları ve göreli 

ağırlıklarını belirlemek. 

Yaratıcı düşünme, eleştirel düşünmeyi tamamlayacak 

bir bakış açısını anlatmaktadır. Entelektüel lider- 

Şekil 13 Bağlam-Anlayış ilişkisi 

lik, problemlere karşı duyarlı olma, orijinallik, yaratıcı 

hayalgücü, olağandışılık, uygunluk ve kullanışlılık 

yaratıcı düşünme sürecinin parçaları olarak ortaya 

çıkmaktadır. 

Bilim, eleştirel ve yaratıcı düşünme ile daha anlamlı 

hale gelen, gerçeği ararken bilginin elde edilmesini 

sağlayan sistemler bütünü olarak görülebilir. Bilim 

için bilimsel yöntemin kullanılması kadar doğal bir 

durum olamaz. Bilimsel yöntemin aşamalarına yakından 

bakıldığında, çok detaylı olmayan ancak sistematik 

bir düşünme yapısının ortaya konulduğu 

görülmektedir 

1. Problemin tanımlanması 

2. Problemle ilgili bilgi ve kaynakların elde edilmesi 

3. Hipotezin oluşturulması 

4. Deney yapılması ve veri toplanması 

5. Veri analizi 

6. Verilerin yorumlanması ve değerlendirilmesi 

7. Sonuçların paylaşılması 

Bilimsel yöntem analiz 2 ve sentez 3 yapma zorunluluğunu 

yanında getirmektedir. Temel olarak analiz 

kelimesi bile işin içinde bir yerlerde analitik bakış 

açısının olduğunu ve temelde mekanistik düşüncenin 

elemanlarını matematiksel ilişkilerle açıklamanın 

önemini anlatmaktadır. Analitik düşünme, bilimsel 

düşünmenin bir parçası olarak (diğer parçaları gibi) 

bilim içinde yer alacak, bilim insanlarının analitik bakış 

açısıyla bütünleşmiş becerilerini daha fazla görme 

fırsatını bizlere verecektir. Hatta “sosyal” bilimler 

için bile. 

2 Bir bütünün parçalarına ayrılarak detaylı incelen incelenmesi. 

3 Ayrıntılardan bir bütünün oluşturulması 

oluşturulması.


Bu çalışmanın ele aldığı ana fikir, analitik düşünmenin 

önemini vurgulamak ve analitik bakış açısını kullanabilecek 

özelliklerin arkasında teknolojinin desteğini 

sürekli gördüğümüzü anlatmaktı. Bilgeliğe giden 

yol, analitik düşünmenin önemini kavramaktan 

ve teknolojiyi bu düşünme şeklini daha etkin kılacak 

şekilde kullanmaktan geçmektedir. Bilgeliğe giden 

yol, sindiren ördeğin midesinden, otomata teorisinden, 

Descartes’ın mekanistik felsefesinden, bilgi ve 

teknoloji sistemlerinden geçmektedir. Diğer bir deyişle, 

bilimsel metodun kullanımını daha etkin kılan 

ve analitik bakış açısının temelini oluşturan matematiksel 

süreçler, bilim insanı için önemlidir. 

(Bu yazıya ait “Batı Batı ve Orta Batı’nın lozof lozof ve düşünürleri” 

tablosunu sayfa 26’dan itibaren inceleyebilirsiniz.) 

Leonardo Da Vinci’nin Çalışma Örnekleri


İNSANCIL YAKLAŞIM’DA BİREYİN FENOMENOLOJİSİ: 

Varoluşçu Psikoloji’den İnsancıl Psikoloji’ye, “Fenomenoloji”ye Kısa Bir Bakış 

Başak Karagöz 

basakkaragoz@gmail.com 


İnsancıl psikolojinin ardalanının oldukça geniş olmasına 

ve evrildiği birçok değişik kaynak bulunmasına 

rağmen, kökleri temel olarak iki alanda yatar Avrupa 

kaynaklı Varoluşçu yaklaşım ve Carl Rogers ile Abraham 

Maslow gibi bazı Amerikalı psikologların çalışmaları 

(Burger,2006). Bu iki alanın ortaya çıkışına kısaca 

değinmenin, konuya bir giriş sağlaması açısından 

yararlı olacağını düşünüyorum. 

Çok sayıda Avrupalı psikiyatrist ‘varoluşçuluk’u 

Freud’un psikanalitik yaklaşımının temel ilkeleriyle 

ele almıştır. Freud’un ruhsal işleyiş modeline, insanoğlunu 

fiziksel bilimlerden ödünç alınan enerjinin 

korunması şeması yoluyla anlama çabalarına karşı çıkmış 

ve böyle bir yaklaşımın insanoğlunun yetersiz bir 

şekilde algılanmasıyla sonuçlanacağını ileri sürmüşlerdir. 

Eğer bir şema bütün bireyleri açıklamak için 

kullanılırsa, belirli bir kişinin eşsiz deneyiminin atlanacağı 

şeklinde itirazda bulunmaktadırlar. Freud’un 

indirgemeci görüşüne (bütün insan davranışlarını 

birkaç temel dürtüye bağlamak), materyalizmine (bütün 

zihinsel işleyişlere mevcut olan tanımlanabilir 

faktörlerin neden olduğu inancı) karşı çıkmaktadırlar. 

Çeşitli Varoluşçu analizciler temel bir yöntemsel 

nokta konusunda aynı fikirdedirler analizci, hastaya 

fenomenolojik olarak yaklaşmalıdır; yani, hastanın 

dünyasına girmeli ve anlayışı bozan önvarsayımlarda 

bulunmadan bu dünyanın olgularını dinlemelidir. 

Varoluşçu analizciler içinde en iyi bilinenlerinden 

olan Ludwig Binswanger , “Yalnızca tek bir uzay ve 

zaman yoktur, insan sayısı kadar çok zaman ve uzay 

vardır.” , diyerek bu konunun yaşamsallığını ortaya 

koymuştur (Yalom,2001). 

Avrupalı Varoluşçu analitik eğilim, hem felsefi kavramların 

insanın klinik incelemesine uygulanması arzusunun 

bir sonucu hem de Freud’un insan modeline 

karşı bir tepki olarak doğmuştur. Birleşik Devletlerde 

1950’lerin sonlarında benzeri bir hareketin sesleri duyulmaya 

başlamıştır. Akademik psikolojiye 1950’lere 

kadar egemen olan iki okuldan birincisi -ve şu ana 

kadar en baskın olanı- bilimsel pozitivist davranışçılıktı, 

ikincisi ise freudyen psikanalizdi. Gordon Allport, 

Henry Murray ve Gardner Murphy, daha sonra 

George Kelly, Abraham Maslow, Carl Rogers ve Rollo 

May gibi kişilik kuramcıları bu iki yaklaşımında insanı 

insan yapan en önemli bazı özellikleri dışladığını 

düşünüyorlardı; örneğin, seçim, değerler, sevgi, 

yaratıcılık, öz farkındalık, insan potansiyeli gibi (Yalom,2001). 

Bu yüzden 1950’de bu kişiler resmi olarak 

“hümanist(insancıl) psikoloji” adını verdikleri yeni 

bir ideolojik okul kurdular. 

İnsancıl yaklaşımı tanımlamak kolay değildir; çünkü 

insancıl kişilik kuramını oluşturan şeylerin tanımı 

üzerinde bir görüş birliği yoktur. Hangi kuramın ya 

da yaklaşımın insancıl olarak ele alınacağını belirten 

ölçütler çok net olmasa da, bir kurama “insancıl” etiketini 

koymadan önce, o kuramda şu dört öğenin varlığının 

araştırılması önerilir 

• kişisel sorumluluğa yapılan vurgu 

• “şimdi ve burada” ya yapılan vurgu 

• bireyin fenomenolojisine yapılan vurgu 

• kişisel gelişim üzerine yapılan vurgu (Burger,2006). 

Burada temel olarak ele alınması amaçlanan konu 

fenomenolojidir ve bu konunun yukarıda sıralanan 

diğer öğeler üzerindeki gücünün de açık olduğu düşünülmektedir. 

Zira insancıl psikolojinin bu denli 

hızlı büyümesinin bir nedeni de, davranışı anlamaya 

dönük araştırma yaklaşımlarının üniversiteler üzerindeki 

egemenliğiydi. İnsancıl psikologlar, insanların 

sadece sayılara indirgenemeyeceğini savunuyordu. 

Kişilik testlerinden alınan puanlar, kişinin iç dünyasındaki 

güçleri, duyguları ve özellikleri tam olarak 

yansıtamazdı. Daha da önemlisi, kişiyi bir özellikler 

cetveli çerçevesinde sınıflandırmak, o kişinin biricikliğini 

ve bireyselliğini yok ediyordu (Boeree,2000). İşte 

fenomenolojik yaklaşım ya da bireyin fenomenolojisine 

yapılan vurgu böyle bir yönteme karşı sunulmuş 

bir alternatif olarak gösterilebilir. 

En genel anlamıyla fenomenoloji kişinin kendisini ve 

çevresini kendine özgü bir şekilde algılama ve anlama 

biçimidir (Daş,2006).Mackewn’e göre; fenomenolojik 

bakış açısında önemli olan, bir olayın, durumun, 

nesnenin ya da herhangi bir şeyin genel olarak taşıdığı 

anlam değil, o kişinin o an ve mekanda taşıdığı 

spesifik ve öznel anlamdır(Daş’dan aktarılmıştır). Fenomenoloji, 

deneyimlerin dikkatli betimlemeleri ve 

nitelendirilmeleri yoluyla kendi benliğimize ilişkin 

anlayışımızı geliştirmek ve değerini arttırmak yolundaki 

bir çabadır. Yüzeysel olarak bakıldığında fenomenoloji 

doğal gözlem ya da içebakıştan daha farklı 

gözükmemektedir. Biraz daha yakından incelendiğinde 

ise, temel varsayımlarının deneysel yönelimli insan 

bilimlerinin ana görüşlerinden oldukça farklı olduğu 

ortaya çıkar Fenomenolojide, ele alınan fenomen, o 

fenomeni açıklayacağı varsayılan nesnel olguya indirgenmeyerek 

tanımlanmaya çalışılır. Geçerlemenin 

nesnelliğine başvurmak yerine, deneklerarası(inters 

ubjective) uyuşmaya başvurulur (Corsoni,1994, Boeree,2000).Örneğin; 

davranıştan çok içsel zihinsel süreçlere 

önem vermesiyle fenomonolojik yaklaşı bilişsel 

yaklaşıma benzemektedir. Bununla birlikte, incelenen 

sorunların türü ile bunların incelenmesinde kullanılan 

yöntemlerin bilimselliği açısından büyük bir fark söz 

konusudur. Bilişsel psikologlar, öncelikle bireylerin 

olayları nasıl algıladıkları ve bilgiyi nasıl kodlayıp,


sınıflandırıp, bellekte nasıl temsil ettikleriyle ilgilenmektedirler; 

algıyı ve belleği etkileyen değişkenleri 

belirlemeye ve davranışı kestirebilmek için, zihnin 

çalışma tarzını açıklayacak bir kuram geliştirmeye 

çalışırlar. Fenomonolojik yaklaşımı benimseyen psikologlar 

ise, kuram geliştirmek ya da davranışı kestirmekten 

çok, bireyin içsel yaşamlarıyla deneyimlerini 

anlamak uğraşı içindedirler. Örneğin, kişinin 

benlik kavramıyla, benlik değerine ilişkin duygularıyla 

ve benlik bilinciyle ilgilenmektedirler(Hilgard 

ve ark.,1996).Fenomonolojik yaklaşımı benimsemiş 

psikologlarca deneysel yöntem bireyin tümlüğünü 

görebilme yeteneğinden uzak, son derece sınırlı bir 

yöntemdir. İnsan davranışını etkileyen, ona yön veren 

en önemli etkenleri deneysel yöntemle inceleme 

olanağı yoktur. Deneysel yöntemle elde edilen bilgiler, 

bütünden kopuk parça parça bilgiler olup, bireyin 

tümünü anlamaya götürmezler. İnsanı anlayabilmek 

için, onun yaşamında neyin anlamlı olduğunu, neyi 

gerçekleştirmeye çalıştığını, bir başka deyişle onun 

fenomenini anlamamız gerekir. 

Fenomenolojik yöntem; “açık olması”yla, “doğru 

soruları sorabilmek”le ve “deneyimlerin oldukları 

gibi nitelendirilmesi”yle tanımlanabilir. Fenomonolojik 

yaklaşımın odak noktası ‘öznel deneyim’dir. Bu 

yaklaşım, bireyin kişisel dünya görüşüyle ve olayları 

yorumlamasıyla; yani, ‘bireyin fenomonolojisi’yle ilgilenir. 

Olayları ya da fenomenleri, hiçbir ön kavram 

ya da kuramsal düşünceyi empoze etmeksizin, birey 

tarafından yaşandığı gibi anlamaya çalışır. Fenomonolojik 

yaklaşımı benimseyen psikologlar, insanların 

eylemlerini gözlemlemeye oranla, onların kendilerini 

ve dünyalarını nasıl gördüklerini inceleyerek insan 

doğası hakkında daha çok şey öğrenebileceğimize 

inanmaktadırlar. İki insan, aynı duruma tepki olarak 

birbirlerinden oldukça farklı davranabilmektedir; ancak, 

her birinin aynı olayı nasıl yorumladığını öğrenerek 

davranışlarını tamamıyla anlayabiliriz. (Cüceloğlu,2000) 

Fenomenoloji, “fenomen”lerle başlar ve onlarla birlikte 

devam eder (Corsoni,1994). Fenomen; kendini 

ve dış dünyayı kendine özgü bir biçimde algılayan 

bir kişinin öznel yaşantısına verilen isimdir(Hilgard 

ve ark.,1996).Bireyin davranışını ne çevre koşulları ne 

de organizmadaki biyolojik dürtüler, istekler, gereksinimler 

belirler Bireyin davranışını biçimlendiren 

en önemli etken onun kendini ve çevreyi o andaki 

anlamlandırış biçimi, başka bir deyişle bireyin o andaki 

fenomenidir. Fenomen, bir deneyimi deneyim 

yapan niteliklerine dair önceden hüküm vermek değildir. 

Tersine fenomenler incelenirken fenomenolojik 

tutumla meşgul olmak yerine, deneyimin sorgulanması 

ve bize gerçekte ‘ne olduğunu’ anlatmasıyla 

uğraşılır(Boeree,2000). Fenomenolojiye göre, birey 

fenomene tüm duyularını kullanarak bütün perspektiflerden 

bakar, hatta bireyin düşünceleri ve duyguları 

da bu sürece eşlik eder. Fenomenolojik yöntemi 

benimseyen psikologlar fenomenlerin ‘kendi kendi 

lerine konuştuklarını’; yani, kanıt gerektirmeyecek 

kadar açık olduklarını söylerler (Corsoni,1994).Fenomene 

bu şekilde yaklaşmak (1) amaçlılığı anlayarak 

ve (2) parantez içine almanın uygulanması ile gerçekleşir. 

Don Ihde bunu şu şekilde açıklamıştır “Her deneyimleme, 

deneyimlenen şeye karşı kendi referansına 

ve yönüne sahiptir ve her deneyimlenen fenomen, 

deneyimin şimdiki zamandaki mevcut durumuna 

dayanır ya da bu durumu yansıtır.” (Boeree’den 

aktarılmıştır,2000).(1)Bütün deneyimler hem öznel 

hem de nesnel bileşenlere sahiptir ve bir fenomenin 

anlaşılması demek bu iki bileşeninde anlaşıldığı anlamına 

gelir. Peki, bu ne demektir? Fenomenin nesnel 

kutbuna “amaçlı nesne” ya da “noema” denir ve 

fenomenin öznel kutbuna ise “amaçlı eylem” ya da 

“noesis” denir. (Corsoni,1994).Amaçlı eylemler; görmeyi, 

duymayı, hissetmeyi, düşünmeyi, yargılamayı 

vb. ve amaçlı nesneler; görüleni, duyulan sözcükleri, 

hissedilen duyguyu, düşünceleri, yargıları vb. içerebilir. 

Amaçlı nesnelerin sadece geleneksel anlamdaki 

maddesel nesneleri içermediği; ayrıca duygular, 

düşünceler gibi kaygan kavramları da içerebileceği 

akılda tutulmalıdır. Kısaca, amaçlılık; fenomenin tüm 

görünüşlerine -nereye ait olduklarını atlamadan- açık 

olmaktır. (2)Parantez içine alma, fenomenolojisel indirgeme 

olarak da adlandırılır, madalyonun diğer 

yüzüdür; ele aldığımız fenomen hakkındaki tüm 

alışılmış ve “doğal” varsayımlarımızı bir kenara bırakmak 

demektir. (Corsoni,1994). Bu, eğilimlerimizi, 

peşin hükümlerimizi, teorilerimizi, felsefemizi, dinsel 

inancımızı, hatta üzerinde anlaşmaya varılmış olan 

yargıları ve fenomenin ‘ne olduğu’ dışındaki her şeyi 

ortadan kaldırmamız anlamına gelir. Eğer terapistler, 

terapi ortamına bunlar gibi önsel yargılarını taşırlarsa, 

danışanı benzersizlikleri içinde anlamayı başaramayacaklardır. 

Aynı durum herhangi bir fenomen 

içinde geçerlidir. 

İnsancıl görüş, psikolojinin laboratuarda, yalıtılmış 

davranış birimlerini incelemek yerine, dikkatini insanlığın 

sorunlarına yöneltmesi gerektiği yolundaki 

uyarısıyla önemli bir noktanın altını çizmektedir. Ne 

var ki, günümüzün hayli karmaşık toplumunun ortaya 

çıkardığı zor sorunları, bilimsel araştırma yöntemleriyle 

ilgili öğrendiğimiz her şeyi göz ardı ederek 

çözebileceğimiz fikrini savunmak gerçekten de yanlıştır. 

Smith’in de belirttiği gibi “Bilimselliği gözden 

çıkaran insancıl bir psikolojiyi destekleyemeyeceğimiz 

gibi insani kaygıları bir yana bırakan bilimsel bir 

psikolojiyi destekleyemeyiz.” (Hilgard ve ark.’dan 

aktarılmıştır,1996) Fenomonolojik yaklaşım modern 

psikolojiye bir katkı olarak kabul edilmekle beraber, 

günümüz psikologları, psikoloji biliminin bilimsel 

yöntemlerle ilerleyebileceği yönündeki inançlarını 

devam ettirirler. Bazı psikologlar, Fenomonolojik 

yaklaşımdan vazgeçmeden deneysel veriler toplamının 

mümkün olduğuna inanır ve veri toplama çabasını 

sürdürürler (Cüceloğlu,2000).


Kaynakça 

Boeree,C.(2000).Phenomenological existentialism,10 Aralık 2006, 

http//www.ship.edu/%7Ecgboeree/phenandexist.html 

Burger,J.M. (2006).Kişilik psikoloji biliminin insan doğasına dair 

söyledikleri (1.Baskı).(İ.D.Erguvan,Çev.) İstanbul Kaknüs Yayın- 

ları. 

Corsoni, R.J. (Ed.) (1994).Encyclopedia of psychology-volume 3 

(3rd ed.). A Wiley- Interscience Publication. 

Cüceloğlu, D.(2000).İnsan ve davranışı (2,Baskı).İstanbulRemzi 

Kitabevi. 

Daş, C.(2006). Bütünleşmek ve büyümek gestalt terapi yaklaşımı 

(1.Baskı). Ankara HYB Yayıncılık. 

Hilgard,E.R.,Atkinson,R.C.,Atkinson,R.(1996). Psikolojiye giriş. 

(A.Yavuz, K.Atakay, M.Atakay, Çev.) İstanbul Sosyal Yayınlar. 

Yalom, I.(2001).Varoluşçu psikoterapi (3.Baskı).(Z.İyidoğan Baba- 

yiğit, Çev.) İstanbul Kabalcı Yayınevi.


Giriş 

Okula giden bir çocuktan neler beklenmelidir? Bu klasik 

soruya; ortalama olarak iyi bir karne ve teşekkür/ 

takdir belgesi (kısaca akademik başarı) gibi cevaplar 

vermek oldukça olağan kabul edilmektedir. Gerçekten 

de okul çocuğundan bunları beklemek doğru mudur? 

Başarı denildiğinde sadece akademik başarıyı ya 

da daha yalın bir ifade ile notu mu anlamak gerekir? 

Akademik olmayan başarı/başarılar da olamaz mı? 

Eğer, okullu çocuktan sadece akademik başarı bekleniyorsa, 

insan yetiştirme sistemimizde çok ciddi bir 

sorun olduğunu da kabullenmek zorundayız. Çünkü, 

akademik başarı insanı tek bir yönüyle ele almaktır. 

Bu ise, insan ve niteliklerini basite indirgemek demektir. 

Hiçbir insan mükemmel olmadığı gibi, birkaç basit 

beceri ya da yetenekle açıklanacak sıradan bir varlık 

da değildir. İnsanın potansiyelinin (bilişsel, duyuşsal 

ve fiziksel boyutları ile) geliştirilmesi ise okulun en temel 

görevlerinden birisidir. Ancak, yazılı olmayan bir 

anlaşma varmış gibi, okul, aile, öğretmen, sosyal çevre 

ve siyasal sistemin odaklandığı bir tek boyut olduğu 

görülmektedir. Onun adı da akademik başarıdır, yani 

nottur. 

Bunu kanıtlamak için Google tarama motorunda yapılacak 

basit bir tarama sorunu açık ve net olarak ortaya 

koyabilir. Yapılan tarama şu sonuçları vermektedir 

Akademik başarı tarandığında 12.500 sonuç; sosyal 

başarı tarandığında 127 sonuç ve kendini gerçekleştirme 

başarısı tarandığında ise “Aradığınız - “kendini 

gerçekleştirme başarısı” - terimlerini içeren herhangi 

bir belge bulunamadı” sonucu ile karşılaşılmaktadır. 

Bu tarama, 18 Mayıs 2006’da yapılmıştır. Sanırım, bu 

bizim neye ne kadar değer verdiğimizin somut bir kanıtı 

olarak düşünülebilir. 

Akademik başarı gerçekten de bu kadar önemli mi 

dir? Sosyal başarı ve kendini gerçekleştirme başarıları 

görmezden gelinecek kadar önemsiz midir? ABD’de 

yapılan çalışmalar; okul birincilerinin okul sonrası yaşamlarında 

başarısız olduğunu göstermektedir (Yapıcı, 

2004). Bunu akademik başarıya yüklenen anlamın 

abartılı olduğu şeklinde yorumlamak gerekir mi? 

ABD okul kuruluş sistemlerine genel olarak bakıldığında, 

akademik başarı önde olmak üzere, sosyal 

başarı ve kendini gerçekleştirme başarısının da önemsendiği 

görülmektedir (Illich, 1985; Spring, 1991). Kuşkusuz, 

söz konusu okul kuruluş sistemlerinde, sosyal 

başarı ve kendini gerçekleştirme başarısına yüklenen 

anlamın evrenselliği, insancı bir felsefeye sahip olma 

düzeyi tartışmaya açık olmakla birlikte, en azından 

OKUL VE BAŞARI 

Mehmet Yapıcı 

myapici@aku.edu.tr 

AKÜ Eğitim Fakültesi 

var oluşu kayda değer bir durum olarak düşünülebilir. 

Ülkemizde her öğretim yılı sonunda yazılı ve görsel 

basına yansıyan karne fetişizmi, akademik başarısı 

düşük olduğu için evden kaçan çocuklar, intihara sürüklenen 

gençler; Türk eğitim sistemi için alışıldık bir 

manzaradır. Ve yetkili kurum ve akademisyenler, bu 

durumda nasıl davranılması gerektiğini uzun uzun 

anlatırlar. Ama hiç kimsenin (çoğunlukla) aklına akademik 

başarıya paralel olarak, okulun çocukta sosyal 

ve kendini gerçekleştirme başarısını da kurgulaması 

gerektiğini söylemek gelmez. Çünkü onlar da aynı sistemden 

çıkmışlardır. Öğüt verme sırası onlardadır. 

Akademik Başarı 

Akademik başarı, çoğunlukla bilişsel beceri ve yeterliliği 

ölçmeye yarayan ve derslerde gösterilen performansın 

betimlenmesine dayanmaktadır. Bu performansın 

gerçekten ölçülüp ölçülemediği ise oldukça 

farklı ve ayrıca ele alınması gereken bir olgu olarak 

düşünülmelidir. 

Derslerde, kendisinden istenileni yerine getiren, notlarını 

yüksek tutan, ders çalışma niteliği ile öne çıkan 

öğrenci akademik açıdan başarılıdır. Akademik başarı 

gösteren öğrenci, bu özelliğiyle sürekli ön planda 

tutulur. Akademik başarısı yüksek öğrenci, kendisini 

önemli ve değerli hisseder ve sosyal kabullenme 

açısından avantajlı bir duruma gelebilir. Bunun zıddı 

olarak, akademik başarısı düşük öğrenci, kendini 

değersiz ve önemsiz hisseder. Sosyal bir varlık olarak 

kabullenme güçlükleri yaşayabilir. 

Bir diğer açıdan, akademik başarı sağlıklı bir şekilde 

ölçülebilmekte midir? Ezberleyerek başarılı olunabilir, 

kopya çekerek başarılı olunabilir, öğretmenin 

ölçme aracını değerlendirirken yapacağı subjektif değerlendirmelerle 

başarılı (ya da başarısız) olunabilir. 

Bunların hepsi de düşünen ve sorgulayan bireyler yetiştirmek 

isteyen bir eğitim sistemi için birer fiyaskodur. 

Aralarında fark yoktur. O zaman temel sorun sadece 

akademik başarının başat ölçüt yapılması değil, 

ondan da önemlisi akademik başarının bile objektif 

olarak ölçülememesidir. 

Sosyal Başarı 

Sosyal başarı, bireyin sosyal yaşamın içinde, insan ilişkileri 

açısından iletişim becerilerine sahip olması ve 

bunu uygulayabilmesi olarak kabul edilebilir. Sosyal 

bir varlık olarak, öğrencinin sınıfın doğal bir üyesi olmaktan 

haz alması, grup dinamiği içinde sosyal bir rol 

üstlenmesi, beklenen ve istenilen bir niteliktir.


Okul da bu rolü önemser. Ancak sosyal başarı niteliği 

olarak karnelerin davranışlar kısmında yer alan 

bu özellikler hakkaniyet içinde ele alınmaz. Onları 

akademik başarının bir uzantısı haline getirilir. Akademik 

yönden başarılı olan, sosyal başarıya da sahip 

kabul edilir. 

Sosyal başarıya “sahipmiş” gibi varsayılan bu insanlar, 

okul kurumu sonrasında, toplumda gerçekle 

yüzleşmeye başlarlar. Gerçek yaşam okul yaşamı gibi 

değildir. Orada “mış” gibi yapılamaz. Sosyal başarısı 

olmayan biri sosyal başarısı varmış gibi gösterilemez. 

Sosyal başarı, bireyin kendisine ilişkin olumlu benlik 

algısının, sosyal benlik algısına dönüşmesi olarak 

düşünülebilir. Bu dönüşümün gerçekleşmesinde öncelikle 

aile sonra da okul en önemli role sahiptir. Bu 

nedenle, okulda sosyal etkinliklerin planlanması ve 

yürütülmesi, en az dersler kadar önemli bir eğitimöğretim 

etkinliği olarak düşünülmelidir. 

Kendini Gerçekleştirme 

Kendini gerçekleştirme psikolojik sağlık halinin en 

üst seviyesidir (Schultz ve Schultz, 2002). Kendini 

gerçekleştirme, bireyin kendine ilişkin olumlu benlik 

algısına sahip olması demektir. Bunun için de insan- 

ın kendisini olumlu ve olumsuz yönleri ile tanıyıp 

betimlemesi, olumsuzları ortadan kaldırıp olumluya 

çevirmesi, olumlu olanları da daha ileri noktalara 

taşıması gerekir. Bunu yapabilen insan, süreç için de 

kendini kabullenip sevmeyi öğrenmeye başlayacaktır. 

Kendisini seven başkalarını da daha kolay sever 

(Yapıcı ve Yapıcı, 2005). 

Okul çocuğu için gerçekleşmesi en olanaksız başarı 

kendini gerçekleştirme başarısıdır. Üstelik kendini 

gerçekleştirme başarısı, sosyal başarı gibi akademik 

başarı ile ilişkilendirilerek geçiştirilebilir de değildir, 

çünkü kendini gerçekleştirme sürecinin başlatılabilmesindeki 

en önemli yaşamsal uyarıcı koşulsuz sevgidir 

(positive regard). Okul ya da öğretmen sevgisi 

çoğunlukla koşullu sevgidir (eğer varsa). Koşullu sevginin 

bağlandığı uyarıcılar ise; yüksek not, öğretmen 

ve okul beklentilerine uygun davranışlar, kuralları 

sorgulamadan kabullenme, verilen ya da sunulanı 

öğrenmedir. …vs. vs. 

Tartışma 

Okul çocuğu açısından, okulun oluşturmak istediği 

hedefleri sıraladığımızda şunun ortaya çıkması gerekir; 

öncelikle kendini gerçekleştirme başarısı sonra 

sosyal başarı ve en son olarak da akademik başarı. 

Kendini gerçekleştirme başarısının öncelikli olarak 

düşünülmesinin sebebi, ondan sosyal ve akademik 

başarının türeyebileceği varsayımıdır. 

Okullarımızda akademik başarı çok fazla öne çıkarıldığı 

için, okul sonrası ortaya çıkan sosyal sorunlarla 

baş edemeyen, hazır reçete bekleyen, kafası karışık, 

kısa vadeli önceliklere (para kazanma, araba ve ev 

alma, para biriktirme) odaklanmış bir yetişkin profili 

ile karşılaşıldığı, toplumsal gözlemlerden ortaya 

çıkabilmektedir. Sonuç olarak bakıldığında, ülkenin 

en önemli üst düzey kurumlarında, çoğunlukla akademik 

yönden oldukça başarılı (çoğunlukla okul birincileri) 

insanların görev aldığını görebilmek mümkündür. 

Ama manzara şudur 

• Uluslararası sınavlarda başarısız bir öğrenci profili 

(bu sınavlara da akademik yönden başarılı öğrencilerin 

girdiği bütün itirazlara rağmen doğru olarak kabul 

edilebilir), 

• Bilim üretemeyen (istisnai örnekler muhtemelen 

bu yüzden abartılmaktadır) ama oldukça çok sayıda 

ve titrlerle donatılmış bir akademik kitle, 

• Kronikleşen ve kabullenilen bir enflasyonist yaşam 

ve bunu ortadan kaldıramayan seçkin, önemli bir kısmı 

yurtdışı doktoralı, birkaç yabancı dil bilen ve ihtimal 

ki okul birincisi okullularında içinde bulunduğu 

bir ekonomik sistem, 

• Günü kurtarmaya hedeflenmiş seçkin ve saygın bir 

siyasal kurum, 

• Montaj sanayi ile övünen, teknoloji üretemeyen bir 

sanayi sektörü. 

Kanımca bütün bunların nedeni okulun akademik 

başarıya yüklediği anlamda yatmaktadır. Abartılı 

göründüğünü bilmekle birlikte bir eğitimci olarak, 

çuvaldızı kendimize batırmamız gerektiği kanısında- 

yım. 

Kaynakça 

Illich, I. (1985). Okulsuz toplum (B. Üstün, Çev.). Ankara Birey ve 

Toplum Yayınları. 

Schultz, D.P. ve Schultz, S.E. (2002). Modern psikoloji tarihi, (Y. As- 

lay, Çev.). İstanbul Kaknüs Yayınları. 

Spring, J. (1991). Özgür eğitim (A. Ekmekçi, Çev.). İstanbul Ayrıntı 

Yayınevi. 

Yapıcı, M. (2004). Okul ve insan. Ankara Ocak Yayınları. 

Yapıcı, Ş. ve Yapıcı, M. (2005). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. Ankara 

Anı Yayıncılık.

Mart 2007, Yıl: 6, Sayı: 20 PiVOLKA-18


E-DEVLET DÖNÜŞÜMÜNDE KRİTİK FAKTÖRLER VE İŞLETMECİLİK AÇISINDAN 

DEĞERLENDİRMELER 

F. Efe Kıvanç 

Halil İbrahim Özbilger 

Tolgahan Yıldız 

Dr.H.Kemal İlter 

efekivanc@gmail.com 


Giriş 

21. yüzyılda ülkelerin gelişmişlik düzeyleri yalnızca 

kaynaklarının zenginliği ile değil sahip oldukları, bilgiye 

ulaşım ve bilgi kullanımı gibi bilgi toplumunun 

temelini oluşturan faktörler ile ölçülmektedir. Bundan 

dolayı, kamu yönetiminin daha etkin ve fonksiyonel 

bir hale getirilmesi için devlet ile diğer aktörler arasındaki 

bilişim teknolojilerinden daha fazla yararlanılması 

bir zorunluluk haline gelmiştir. Bilişim teknolojileri 

temelinde ortaya çıkan bu ilişkiler “elektronik devlet” 

ya da “dijital devlet” (e-devlet) kavramını ortaya çıkarmıştır. 

Pek çok ülke e-devlet sürecine hazırlık çalışmalarını 

sürdürmekte ve uygulamaların geliştirilmesine 

devam etmektedir. Türkiye’nin de gelişmekte 

olan ülkeler içindeki yerini küresel açıdan yükseltmesi, 

E-Dönüşüm Türkiye Stratejik Planı kapsamındaki 

e-devlet dönüşümünü gerçekleştirmedeki başarısı ile 

doğru orantılıdır. 

E-devlet en yalın biçimiyle, 2001 yılında gerçekleştirilen 

Türkiye Bilişim Şurası’nda “Devletin vatandaşlara 

karşı yerine getirmekle yükümlü olduğu görev ve 

hizmetler ile vatandaşların devlete karşı olan görev 

ve hizmetlerinin karşılıklı olarak elektronik iletişim 

ve işlem ortamlarında kesintisiz ve güvenli olarak 

yürütülmesidir.” biçiminde tanımlanmıştır. 1 İnce’nin, 

“geleceğin devleti” olarak tanımladığı e-devlet, temel 

olarak kamunun hizmet verdiği alanlarda bilgi 

ve iletişim teknolojilerinin kullanılması yoluyla, daha 

şeffaf, vatandaşa daha yakın, daha ucuz ve daha iyi 

çalışan bir idari yapıdır. 2 E-devlet kavramı, Aktan’ın 

da altını çizdiği gibi, çeşitli aktörlerin (vatandaşların, 

işletmelerin, kamu kurumlarının v.b.) mal, hizmet, 

para ve bilgi alışverişi temelindeki ilişkilerinin bilişim 

teknolojilerinin yardımıyla elektronik ortamda gerçekleştirilmesidir. 

3 

E-devlet, kamu yönetiminin, gelişen teknolojiyle, aktörlerin 

değişen ihtiyaçlarına yeni çözüm yolları sunacak 

biçimde bir dönüşümü içermektedir. E-devlet dönüşümü, 

modern bir bakış açısıyla müşterisini (çeşitli 

aktörleri) odak noktaya getirmekte ve memnuniyet 

düzeyini artıran servisleri de geliştirmeyi hedeflemektedir. 

Dolayısıyla e-dönüşümün başarısındaki önemli 

etkenlerden biri, Kırçova’nın (2003 12) belirttiği gibi 

1 Türkiye Bilişim uraı, uraı, E Devlet Çalı ma ruu ruu aporu aporu , 

Ankara, 2001, . 5. 

2 İnce, Murat, Elektronik DevletKamu DevletKamu Hizmetlerinin Sunulma Sunulma- 

ında Yeni İmkanlar, DPT Ankara 2001, . 21. 

3 C.Can Aktan, Etkin Devlet, Konya Konya Çizgi Kitaevi, Kitaevi, 2003. 

“Devletin yeniden yapılandırılması sürecinde hareket 

noktası devletten hizmet alanların [vatandaş ve özel 

işletmeler] ‘müşteri’ olarak görülmesidir.” düşüncesinin 

yerleşmesidir. E-devlet dönüşümü yalnızca vatandaş-devlet 

bağlantısını kuran elektronik bilgi sistemlerinin gerçekleştirilmesi 

olmayıp aynı zamanda kamu yönetimi 

açısından da büyük değişimleri içermektedir. 

İnternet temelli teknolojilerin kamu hizmetlerinin 

takibi için kullanılmaya başlamasıyla birlikte, devlet 

için bugüne kadar uzak bir kavram olan verimlilik 

kavramı da önemli bir faktör olarak değerlendirilmeye 

başlanmıştır. Aktörler ile devletin elektronik 

olarak yakınlaşması, zaman ve mekan kullanımlarını 

daha verimli hale getirmekte ve işlem sürelerinde büyük 

kazançlara olanak tanımaktadır. İşlem sürelerindeki 

azalma ise kamu kaynaklarının optimum düzeyde 

kullanımını sağlayarak orta vadede maliyetlerde 

azaltmayı ve tasarruf yapabilme kabiliyetini devlete 

sunmaktadır. Bilgi toplumu dönüşümünün bir parçası 

olarak düşünüldüğünde, aktörlerin ekonomi 

içindeki yerlerinin küresel olarak daha etkin olacağını 

söylemek yanlış olmayacaktır. Bilgi toplumunun 

temelini oluşturan özellikler, gelecekte e-demokrasi 

ve e-seçim gibi kavramlarla daha fazla ilgilenilmesini 

gerektirecektir. Dolayısıyla devletin katı bürokratik 

yapısı daha esnek ve hızlı bir hal alacak, demokrasi 

daha katılımcı bir hale gelebilecektir. 

E-devlet dönüşümü, temelinde toplumun sosyo-kültürel 

yapısının da sisteme eklenmesini gerektirmektedir. 

Elektronik süreçlerin birer hizmet olarak sunulmasının 

dışında, arka planda çalışan yapıların dönüşümü de edevlet 

kavramı içinde yer alması gereken önemli bir 

değişimdir. Elektronik devletin ana amacı, kamu hizmetlerinin 

daha kaliteli ve daha az maliyetle sunulmasıdır. 

Bu süreçte en önemli araçlar, elektronik sektörü 

ve ona bağımlı ve bağlı olarak gelişen bilişim teknolojilerinin 

sunduğu imkanlardır. Özellikle son 10-15 yıl 

içerisinde yaşamın her alanını hissedilir ölçüde etkilemeye 

başlayan bilişim teknolojilerinin, hantallaşmış, 

gereğinden fazla büyümüş, yüksek maliyetle daha az 

iş yapabilir hale gelmiş olan kamu yönetiminin iyileştirilmesi 

çabalarına iyi bir çare olduğunun keşfedilmesi 

de fazla uzun sürmemiştir. Özellikle 1990’lı yılların 

başından itibaren, bilgi ve iletişim teknolojilerinin geniş 

ve her geçen gün gelişen olanaklarının kamu hizmetlerinin 

sunumunda bir araç olarak nasıl kullanılacağı 

hususu önem kazanmaya başlamıştır. Başarılı


ülke uygulamaları, elektronik devlet yaklaşımının kabul 

edilebilir, gerçekleştirilebilir ve uygulanabilir bir 

fikir olarak görülmeye başlanmasına vesile olmuştur. 

E – devlet dönüşümünün aşamaları , temel olarak, 

Dünya Bankası’nın ortaya koyduğu şu şekilde belirtilebilir 

4 

• Bilgilerin işletmelere ve vatandaşlaraağ üzerinden 

aktarımı, 

• Ulusal mali ve idari kamu yönetimi sistem 

nin entegrasyonu (veri toplamadan bilgi yönetimine 

geçiş ), 

• Vatandaşlar, işletmeler ve bölgeler arasında 

direkt iletişimi sağlayan bir yapılanma, 

• Hizmetlerin elektronik ortamda sağlanması 

ve devletin büyük ölçüde bilgi ağlarına entegre 

olması. 

Bu çalışmada e-devlet dönüşümünün gerçekleştirilebilmesi 

için kararlı bir misyonun, vizyonun, strateji ve 

faaliyetlerin belirlenip, uygulanması gerekliliği vurgulanarak 

çeşitli problemlere yönelik çözüm önerileri 

getirilmektedir. Çalışmada e-devlet dönüşümündeki 

kritik faktörler belirlenerek, işletmecilik bakış açısıyla 

işletme-devlet arasındaki elektronik ilişkiler üzerine 

karşılaştırmalar da yapılmıştır. 

e-Devlet Modelinin Gelişimi 

e-Dönüşümde Kritik Faktörler ve Temel Bileşenler: 

E-dönüşüm gerçekleşirken, devletin tüm kurum, kuruluş 

ve çalışanlarıyla süreci desteklemesi önemli bir 

noktadır. Bu süreç içinde, klasik devlet örgüt yapısı ve 

kamu yönetimi çeşitli değişimlere uğramaktadır. Bu 

değişimlerden bazıları şunlardır 

• Devlet yapısı esnekleşmekte ve katı merkeziyetçi 

örgüt yapısı, kararların merkezden uzak bir şekilde 

alınabildiği bir yapıya dönüşmektedir, 

• Kamu kurumları tarafından ayrı ayrı verilen hizmetlerin, 

e-devlet dönüşümü ile, tek elden verilmesi 

mümkün olmaktadır, 

• Devlet yapısında şeffaflık daha önemli duruma 

gelmektedir, 

• Kamu kurumları arasındaki iletişim ve veri alışverişi 

artmaktadır, 

• Hem kamu kurumlarının hem de özel işletmelerin 

örgüt yapıları değişmekte ve, daha esnek, yatay 

4 1.orldank.orgpulicectoregovorregokeynote.pdf 

1.orldank.orgpulicectoregovorregokeynote.pdf 

yapıların oluşması söz konusu olmaktadır, 

• Kamu çalışanlarının sayısı azaltılarak, daha az sayıda 

fakat bilgi toplumunun ihtiyaçlarına daha iyi 

cevap verebilen çalışanlar istihdam edilmektedir, 

• Rekabetçi küresel ortam içinde Ar-Ge faaliyetlerine 

yapılan yatırımlar artmaktadır. 

Tüm bu değişimlerin yanında, devletin e-dönüşüm 

planları için bazı faktörlerin kritik olduğu görülmektedir. 

Bu kritik faktörler, etkilemekte olduğu toplumun 

e-dönüşüm süreçlerini ve sonucunda e-devlet yaratabilme 

başarısını yakından ilgilendirmektedir. Değişim 

faktörlerinden önemli olanları aşağıdaki gibi sıralamak 

mümkündür 

Kültür: E-devlet dönüşüm uygulamalarında ortaya 

konan stratejilerin ve yapılan eylem planlarının küresel 

olarak aynı özellikleri taşıdığı görülmesine rağmen 

kültür faktörünün olduğundan daha fazla göz önünde 

tutulması gerekmektedir. Şu an e-Avrupa 5 olarak 

adlandırılan, temelleri Lizbon Stratejisi 6 ile atılmış fakat 

daha sonra revize edilmek zorunda kalınan programda 

ve Türkiye’de daha önce hazırlanan planda 

(Bkz.2005 Eylem Planı) olduğu gibi e-dönüşüme verilen 

tepki, aynı coğrafi bölgeler içinde dahi farklılık 

gösterebilmekte ve planların belirlenen süre içerisinde 

tamamlanmasına engel oluşturabilmektedir. Bu bakımdan, 

oluşturulan planların, ilgili toplumun kültürünü 

yakından tanıyan uzmanlarca yapılması, planların 

başarısı açısından çok önemlidir. 

Ekonomi: Bilgi toplumuna dönüşüm sürecinde, devletin 

sahip olduğu ekonomik güç önemli rol oynamaktadır. 

Taylor Nelson Sofres tarafından 2001 yılında yapılan 

ve ülkelerin online devlet kullanımı ile internet 

kullanım oranlarını yansıtan araştırmada 7 görüldüğü 

gibi, sıralamalarda üst sırada yer alan devletlerin, ekonomik 

olarak güçlü, GSMH oranı yüksek ve göreceli 

olarak daha eşit gelir dağılımına sahip olan ülkeler olduğu 

gözlemlenmektedir. 

Devlete Olan Güven: E-devlet dönüşüm sürecinin başarısı, 

aktörlerin devlete güven yüzdesi ile orantılı şekilde 

değişmekte olduğundan, güven, etkin bir faktör 

olarak değerlendirilebilir. Taylor Nelson araştırma şirketi 

tarafından yapılan 2001 tarihli araştırma; “online 

devlet ne kadar güvenli?” sorusuna 25 ülkeden alınan 

“güvensiz” cevabının yüksek oranlar oluşturduğu ve 

ortalamada %62,12 düzeyine ulaştığı görülmektedir. 

Demograk Yapı: Toplumda yaşayanların yaş, cinsiyet 

ve nüfus yoğunluğu gibi demografik özellikleri e-dönüşüm 

sürecinde kritik faktör olarak değerlendirilebilmektedir. 

5 httpec.europa.eugrothandoindeen.htm 

httpec.europa.eugrothandoindeen.htm 

6 İnan, A. (2005). Avrupa irliği irliği ekonomik yaklaşımı lizon lizon 

trateii ve maatricht kriterleri. Bankacılar Dergii, (52), 6786. 

7 http.edevlet.netraporveyayin.htm.


Örneğin Singapur gibi az nüfuslu ülkeler hazırladıkları 

planları çok daha kolay ve kısa sürede hayata geçirebilirken, 

daha fazla nüfusa sahip Türkiye ve benzeri 

ülkelerde bu bir engel olarak görülebilmektedir. 

E-devletin Temel Bileşenleri: Devletin ve e-devletin temel 

bileşenleri ile ilişkileri ve aralarındaki farklar, Şekil 

1’de görülmektedir. 

Şekil 1’de devletin ve ona bağlı kamu kurumlarının 

diğer aktörlere nasıl ulaştığı görülmektedir. Bu iletişim 

sisteminin artan nüfus ve hızla çoğalan bilgi karşısında 

etkinliğini koruyabilmesi mümkün değildir. Bu 

yüzdendir ki, işlemlerin daha hızlı gerçekleşebildiği, 

iletişim kanalların çift yönlü olduğu ve kaynağın tek 

nokta olarak belirlendiği bir sisteme acilen gereksinim 

duyulmaktadır. Bunu sağlayabilecek ve geleceğin devleti 

olarak tanımlanan yapı ise e-devlettir. 

İletişim kanalının taraflarına göre süreçleri; devletten 

vatandaşa (G2C), devletten şirketlere (G2B), devletten 

devlete bağlı kurumlara (G2G) ve ayrıca devletten 

devlet çalışanlarına (G2E) olarak ayırmak mümkündür 

8 . E-devletin oluşum sürecinde başlangıç noktası 

her kurumun kendi internet sitesini kurarak bilgiyi bu 

yolla paylaşmasıdır. E-devlet projelerinin gelişimiyle 

beraber tüm hizmetlerin tek yerden sunulma düşüncesi 

diğer bir deyişle portal kavramının ortaya çıktığı 

görülmektedir. A.B.D Ulusal Elektronik Ticaret Koordinasyonu 

Konseyi, e-devletin diğer aktörlere verdiği 

hizmetin derecesine göre bu portalları aşağıdaki düzeylerde 

sınıflandırmaktadır 9 

• Birinci düzey portallar, Sadece bilgi verme amacına 

hizmet etmektedir. 

• İkinci düzey portallar, kullanıcıların veri tabanları 

üzerinde vergi numarası sorgulama, pasaport kayıt 

gibi basit işlemleri gerçekleştirebildiği portallardır. 

• Üçüncü seviye, kullanıcıların bir tanımlama numarası 

ve şifreye sahip oldukları, portal içinde yaptıkları 

tüm işlemleri bu kimlik adı altında gerçekleştirdikleri 

platformlardır. 

• Dördüncü düzey, kurumlarda bulunan farklı 

veritabanlarını birbirleriyle paylaşmaları sonucu 

kullanıcının tek kanaldan pek çok işlemi gerçekleştirebildiği 

karmaşık portallardır. 

• Beşinci düzey portallar ise karşılıklı etkileşime 

dayanan iletişimin iki yönlü olduğu hem kullanıcının 

hem de dağıtıcının aktif olarak bulunduğu portallardır. 

Dolayısıyla beşinci düzey portallar çok 

daha ayrıntılı işlemleri gerçekleştirebilme kabiliyetindedirler. 

Portallarda görülen bu ilerlemeyi e-devletin 

yapılandırma sürecinde de görebilmekteyiz. 

8 Kırçova, İrahim, İrahim, Edevlet Edevlet uygulamaları ve ekonomiye Etki Etkileri, 

İTO yayınları, İtanul, 2003, .5161. 

9 Türkiye Bilişim uraı, uraı, E Devlet Çalı ma ruu ruu aporu aporu , 

Ankara, 2001, . 68. 

Başarılı bir yapılandırma için devlete bağlı kurumlar 

arasındaki koordinasyon büyük önem taşımaktadır. 

E-Devlet Uygulamaları ve Türkiye’deki Gelişim 

Aşamaları 

E-Devlet dönüşümü girişimlerinin gerektirdiği uzun 

vadeli, çok yönlü ve büyük ölçekli yatırımlar, ülkelerin 

yaratıcı çareler aradıkları bir diğer konu olmuştur. 

Küresel e-devlet yaklaşımları öncelikli olarak yerel yönetimlerdeki 

uygulamalarla geliştirilmiştir. 10 

Bilindiği üzere tüm dünyada bilgi ve iletişim teknolojilerindeki 

gelişmelerin doğal ve kaçınılmaz bir sonucu 

olarak kamu sektöründe “elektronik devlet” 

ya da “dijital devlet” adı verilen uygulamalar önem 

kazanmıştır. Gelişmiş ülkelerde e-devlet servisleri ve 

uygulamaları konusunda bir çok proje yapılmaktadır. 

Örneğin; e-devlet uygulamalarında başarılı bir ülke 

olan Singapur, Ulusal Bilgisayarlaştırma Planı, Bilgi 

Teknolojileri 2000, Infocomm 21 gibi projeleri gerçekleştirmiş 

ve “Singapur-One” (http//s-one.net.sg) adlı 

iletişim ağı sayesinde de hemen hemen tüm servislerde 

yüksek hızda internet bağlantısını sağlamıştır. 

“Singapare One” geniş bant hizmeti, interaktif multimedya 

uygulamaları ve hizmetlerini Singapur’daki 

tüm ev, işletme ve okullara yaygınlaştırmıştır. Ayrıca 

okullara, yaşlı, işsiz ve özürlülere bedava internet eğitimi 

sağlanmış ve beş yaşın üzerindeki her vatandaşa 

ücretsiz elektronik posta adresi verilmiştir. 11 E-devlet 

çalışmalarına 1993’te başlayan ve tüm kamu hizmetlerinin 

tek duraklı olarak çevrim-içi sunulmasını hedefleyen 

A.B.D’de, A.B.D başkanı üç yıl içinde devletin 

“vatandaş odaklı” bir hale getirilmesi planın bir parçası 

olarak e-devlet fonu kurulması için 100 milyon 

dolar harcamayı taahhüt etmiştir. 12 Teknolojilerinin 

vatandaşlar ve işletmelerce kullanımında ileri bir ülke 

olarak kabul edilen Finlandiya ise “Komünikasyon 

Süper Gücü” olarak nitelendirilmektedir. Ülkede iyi 

gelişmiş bilgi alt yapısı, yüksek nitelikli iş gücü, etkin 

politika uygulamaları, uzmanlaşmış BİT uygulamalarının 

kullanılmasına imkan vermektedir. “Tretotupa” 

(bilgi merkezleri) gibi bölgesel programlarla internet 

ve diğer teknolojilere erişim yaygınlaştırılmaya çalışılmaktadır. 

13 

Türkiye: Türkiye’deki e-devlet modelinin oluşmasına 

başlangıç sayılabilecek proje, 5 Mayıs 1972 tarihindeki 

1587 sayılı nüfus kanunu ile ortaya çıkan Mernis Projesi 

14 dir. Proje kapsamında Türkiye’nin nüfus yapısına 

ait gerekli bilgilerin, kamu kuruluşları ve vatandaşlarla 

elektronik ortamda paylaşılması hedeflenmiştir. İlk 

düşünülen devletin uygulamaya koyduğu her proje 

10 Ali Arifoğlu ve Diğerleri, EDevlet EDevlet Yolunda Türkiye, Türkiye 

Bilişim Derneği, Kamui, Ankara, 2002 

11 httpturkpoint.comeyaamdunyadakiaariliedevlet 

httpturkpoint.comeyaamdunyadakiaariliedevlet 

uygulamalari.ap 

12 httpedevlet.tripod.comhandan2.htm 

httpedevlet.tripod.comhandan2.htm 

13 .e.finland.fi 

14 http.nvi.gov.tr11,AnaSayfaMerni1,2.html 

http.nvi.gov.tr11,AnaSayfaMerni1,2.html


de kamu yararının gözetilmiş olduğudur. Fakat Mernis 

Projesi’nde ulaşılmak istenen hedeflere tam olarak 

ulaşamama ya da gecikme gibi dezavantajlar söz konusu 

olmuştur. Mernis Projesi’nin ana amacı; vatandaşlara 

verilecek kimlik numarası ile devletle olan işlemlerinin 

tümünün tek numaradan yapılabilmesidir. 

Fakat her kamu kurumunun bilişim projelerini koordinasyondan 

uzak bir şekilde ve tek başına yürütmeleri 

sonucu, bu projenin başarısı hedeflenen düzeyde 

olmamıştır. 

Geleceğini bilgiye dayalı ekonomi üzerine 

kurmayı amaçlayan toplumlarda ülkenin refah 

düzeyi, kaçınılmaz olarak artacaktır. Türkiye’de, 

ticari amaçla kullanılan internet teknolojilerinin 

kullanılmaya başlandığı 1990’lı yıllardan bu yana, 

uygulamaya konulan e-devlet projelerinde yaşanan 

koordinasyon eksikliği ve dinamiklikten uzak kalan 

kamu yönetim sistemindeki örgütsel yapılanmalar, 

kamu açısından geri dönüşü tam sağlanamamış mali 

kaynaklar anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, yapılan 

yatırımların hedeflenen projeler için yeterli olmadığını 

söylemek mümkündür. 

58. Hükümet tarafından hazırlanan Acil Eylem 

Planı’nda” 15 e-dönüşüm Türkiye projesine yer 

verilerek Türkiye’nin e-devlet uygulamalarına 

yönelik projelerinin koordinasyonu, izlenmesi, 

değerlendirilmesi ve yönlendirilmesi amacıyla Devlet 

Planlama Teşkilatı bünyesinde Bilgi Toplumu Dairesi 

Başkanlığı kurulmuş ve söz konusu projelerin üst 

düzeyde kurumsal bir bakış açışı ile değerlendirilmesi 

ve üyelerini Türk iş dünyasının önemli kuruluşlarının 

oluşturduğu sivil toplum örgütlerinin e-dönüşüm 

uygulamalarındaki insiyatif gerektirecek alanlara 

daha fazla dahil edilmesi hedeflenmiştir. Bu sivil 

toplum örgütleri arasında başı çekenler Türkiye Bilişim 

Derneği, Türkiye Bilişim Vakfı ve TÜSİAD’dır. Ortaya 

konan bütün projelerin hayata geçirilebilmesindeki 

en önemli faktör bu projelerin finansmanıyla ilgilidir. 

Finansman konusu içinde en önemli alanlardan biri olan 

bilgisayar ve genişbant internet erişimi maliyetlerinin 

diğer ülkelerle karşılaştırıldığında yüksek olması 16 

ortaya konan projelerin uygulanabilirliğinin önündeki 

önemli engellerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. 

Maliyetlerdeki bu yüksekliğe çözüm olarak üretilen ve 

Bilgi Toplumu Stratejisi 2006-2010 Eylem Planı’nında 

uygulanması hedeflenen veri ve internet erişimindeki 

özel tüketim vergisinin kaldırılması hedefinin 17 etkisi, 

tartışılabilir bir konudur. 

E-devlet dönüşümünün küresel uygulamalarına 

bakıldığında, projelerde göze çarpan en belirgin 

özelliğin ülkelerin ve işletmelerin genel bütçeleri 

içinden bilgi ve iletişim teknolojilerinin gelişimine 

15 http.ilgitoplumu.gov.tredtr.ap 

http.ilgitoplumu.gov.tredtr.ap 

16 http.ilgitoplumu.gov.trduyurucraKurulu20060706 

http.ilgitoplumu.gov.trduyurucraKurulu20060706 

2005EylemPlanıSonuçSunumu.pdf 

17 Bilgi Toplumu Strateii Strateii Eylem Planı (2006 2010) Madde 

No 105 

yönelik çalışmalara ayrılan payın yüksek olduğu 18 

görülmektedir. E-dönüşüm projelerinde bilgi ve 

iletişim teknolojilerine genel bütçe içinden ayrılan 

payın ülke nüfusuna oranının artırılması projelerin 

sağlıklı işlemesi için gerekli olan finansman 

ihtiyacının, borçlanmaya gerek kalmaksızın, önemli 

ölçüde karşılanmasını sağlayacaktır. Genel bütçeden 

bilişim teknolojilerine ayrılacak yüksek pay sayesinde 

tüm okullara internet bağlantısı sağlanması ve bilişim 

alanında çalışabilecek yüksek nitelikli iş gücü için 

eğitim 19 gibi gereksinimler ortaya konulan ulusal 

hedeflerin Türkiye’deki uygulamaların aksine daha 

kolay gerçekleşmesini sağlayacaktır. Ayrıca büyük 

ve hantal örgütlerde kaçınılmaz olarak görülen 

ve e-devlet uygulamalarında da görülebilecek 

olan bürokrasi kavramının önüne geçebilmek için, 

yapılan tüm e-devlet uygulamalarının tek bir portal 

üzerinden ve kullanıcısının ihtiyaçları doğrultusunda 

özelleştirilerek tüm e-devlet işlemlerinin tek noktadan, 

gerekli yönlendirmelerin yapılarak uygulanması edönüşümün 

başarısını pozitif yönde etkileyecektir. 

e-Devlet Dönüşüm Uygulamalarında İşletmelerin 

Yeri ve Önemi 

İşletmeler e-devletin temel bileşenlerinden biri olmakla 

beraber e-devlet dönüşüm sürecinde ve toplumun 

bilgi toplumuna geçişinde öncü konumdadırlar. 

Özmen’e göre (2003 1) “Bilgisayar, internet ve iletişim 

teknolojilerinin tetiklediği değişimler, ağ ekonomisi 

olarak adlandırılan bir ekonominin oluşmasına 

neden oldu”. İşletmelerin ilk olarak kendi iç süreçleri 

için intranet teknolojilerinden yararlandıkları, daha 

sonra ise intranet ağlarının geliştirilerek birden 

çok işletmenin, tedarikçilerin ve hatta müşterilerin 

iletişimini sağlayan extranet ağlarının oluştuğu 

görülmektedir. 20 İşletmeler tarafından kullanılan 

bu sistemlerin işlem ve iletişim maliyetlerinde 

azalma, yönetim mekanizmasını kolaylaştırması, 

zamandan tasarruf ve işletmelerde dinamizmin 

artması vb. faydalarının ortaya çıkmasıyla beraber, 

özellikle intranet sistemleri kamu kurumlarında da 

kullanılmaya başlanmıştır. 

Gelişen ağ sistemleriyle birlikte işletmelerdeki 

geleneksel “iş” kavramı da değişim göstermiştir. 

Özellikle extranet yapılarında ortaya çıkan yeni 

uygulamalar ve internet kullanımının hızlı artışı ile 

geliştirilen geniş bant teknolojisi; işletmeleri, hem 

tedarikçileri hem de müşterileriyle farklı iletişim 

kanalları oluşturma yoluna itmiştir. İşletmeler artık 

bulundukları mekandan ve zamandan bağımsız, farklı 

türde kuralların olduğu çok daha rekabetçi küresel bir 

pazarın içinde mücadele etmektedirler. 

18 httpvizyon2023.tuitak.gov.trteknoloiongoruupaneller 

httpvizyon2023.tuitak.gov.trteknoloiongoruupaneller 

egitimveinankaynaklarikaynaklararge.pdf 

19 Özgüler, Caney Caney Verda, AB Ülkerinde Bilgi Toplumu Olma 

Yolunda Ulual E trateiler, .iguc.org 

20 Kırçova, İrahim, İrahim, Edevlet Edevlet uygulamaları ve ekonomiye Etki Etkileri, 

İTO yayınları, İtanul, 2003, .5161.


Bu durumu hem olumsuz hem de olumlu yönleri ile 

ele almak doğru bir yaklaşım olacaktır. Geliştirilen yeni 

teknikler ile firmalar daha büyük pazarlara ulaşma 

avantajını elde ederken, rakiplerinin de aynı avantaja 

sahip olduklarını gözönünde bulundurmalıdırlar. 

Ayrıca gelişen teknoloji işletmelerin müşteri yapısını 

da oldukça değiştirmektedir. Müşteriler artık bilgiye 

çok daha hızlı ve kolay ulaşarak firmaları daha rahat 

kıyas edebilme avantajına sahiptirler. Bu durum 

müşterilerin çok daha seçici davranmalarına sebep 

olmaktadır. İşletmelerin, ancak sağlam bir bilişim 

altyapısı, hızlı işlem süreleri, dinamik örgüt yapısı, 

tedarikçileri ile etkin iletişim ve devlet tarafından 

çok iyi düzenlenmiş bürokratik sistem ve kurallar ile 

küresel rekabette ayakta kalabilecekleri açıktır. 

Yukarıda açıklanan nedenlerden dolayı e-devlet 

dönüşüm süreci ile işletmelerin elektronik dönüşümleri 

birbirine kuvvetli biçimde bağlıdır. Dolasıyla devlet 

ve işletmeleri birbirini besleyen ve destekleyen alanlar 

olarak değerlendirmek gerekmektedir. 

E-devlet dönüşüm süreci ve genel olarak 

toplumun bilgi toplumuna geçişi kapsamında 

işletmelerin elektronik dönüşümünde birtakım 

darboğazlar ile karşılaşılmaktadır. Bu darboğazları 

işletmelerin e-dönüşümde kritik faktörleri olarak 

tanımlayabilmekteyiz. Bu kritik faktörleri işletme-içi 

ve işletme-dışı faktörler olarak ele almak doğru bir 

yaklaşım olacaktır. 

İşletme-İçi Kritik Faktörler 

Örgüt Yapısı: İşletmenin içinde bulunduğu sektör 

gereğince üretim ve/veya hizmet, yönetim, finans 

ve pazarlama alt birimlerinde uyguladığı sistem ve 

politikalar, işletmenin elektronik ortama geçişinde çok 

önemli bir rol oynamaktadır. İşletmenin elektronik 

dönüşümü sonucu; daha küçük, merkeziyetçilikten 

uzak bir örgüt yapısı, birimler arası yatay eşgüdüm, 

diğer işletmelerle ilişkilerin artması, modüler 

yapılanma avantajlarını işletmeye katacaktır. 21 Bu 

bakımdan “gerçek ortamda” esnek üretim ve yönetim 

sistemlerini benimseyen, finans ve pazarlama alt 

sistemlerini de bu amaç doğrultusunda yapılandıran 

işletmelerin e-dönüşüme ve e-devlet uygulamalarına 

uyumu çok daha kolay gerçekleşecektir. 

Yöneticinin Etkisi: Türkiye gibi gelişmekte olan 

ülkelerde KOBİ’lerin ekonominin “dinamosu” 

özelliğini taşıdıkları görülmektedir. KOBİ’ler içinde 

özellikle mikro ve orta düzey olanlar da ise yöneticinin 

tüm sistem içinde alınan kararlarda geniş yetkiye 

sahip olduğu bir gerçektir. Dolayısıyla e-dönüşümün 

başlatılması ve entegrasyon sürecinde yöneticilerin 

sahip oldukları vizyon da aynı derecede önemli hale 

gelmektedir. 

21 Daft, L..(2004). L..(2004). Organization theory and deign. deign. OH OH Thom- Thom 

on SouthWetern, .307309 

İşletmenin Büyüklüğü: İşletmenin sahip olduğu 

büyüklük (üretim kapasitesi, çalışan sayısı, pazar 

büyüklüğü, finansal büyüklük) tüm karar ve dönüşüm 

süreçlerinde olduğu gibi e-dönüşüm sürecinde de 

oldukça etkilidir. İşletme, boyutuna göre çeşitli avantaj 

ve dezavantajlara sahip olmaktadır Eğer dönüşümde 

söz konusu olan işletme “küçük” olarak nitelendirilen 

kategoride ise, karar alma ve uygulama süreçleri hem 

daha hızlı hem de daha kolay olabilirken, “büyük” 

işletmelerin dönüşüm süreçleri ise daha güç ve uzun 

zaman alan süreçler haline dönüşmektedir. 

Altyapı ve İstihdam: İşletmelerin elektronik 

dönüşümünde bilişim altyapısı çok önemli bir faktör 

olarak göze çarpmaktadır. Bu bağlamda işletmenin 

sahip olduğu bilgisayar, bilgisayar destekli üretim 

ve/veya hizmet, yönetim, finans ve pazarlama araç 

ve sistemleri (Örn. CRM, ERP, CNC, FMS) ve bunları 

kullanım oranları ile bu sistemleri kullanabilecek 

uzman ve “bilgi çalışanı” sayısı o işletmenin 

dönüşümdeki başarısını net biçimde etkilemektedir. 

Finansman: Altyapı ve istihdam faktörüne bağlı olarak 

işletmenin bu ihtiyacı nasıl ve hangi kaynaklarla 

finanse edeceği e-dönüşümde ayrı bir darboğaz olarak 

ortaya çıkmaktadır. Özellikle Türkiye’de küçük ve 

orta işletmelerin her tür finansman konusunda büyük 

güçlük yaşadıkları bilinen bir sorundur. Bilgi Toplumu 

Stratejisi Eylem Planı (2006 - 2010) kapsamında Bilgi 

ve İletişim Teknolojilerinin İş Dünyasına Nüfuzu 

“İşletmelere bilgi ve iletişim teknolojileri yoluyla 

rekabet avantajı” başlığı altında KOBİ’lere yönelik 

yapılacak çalışma şu şekilde açıklanmıştır “Bir yandan, 

KOBİ’lerin bilgisayar sahipliği ve internet erişimi 

artırılarak e-ticaret yapmaya teşvik edilmeleri, diğer 

yandan stratejik önem taşıyan sektör ve bölgelere 

ilişkin bilgi ve iletişim teknolojileri ihtiyacının 

belirlenerek bu ihtiyacı karşılamak üzere sektöre özel 

verimlilik programları hayata geçirilecektir.” 22 . Fakat 

bu hedefin hangi finans kaynakları ile gerçekleşeceği 

net biçimde ifade edilmemektedir. 

Güvenlik: Güvenlik konusu e-dönüşümün işletmeler 

için bir başka kritik faktörü olarak ortaya çıkmaktadır. 

İşletmeler elektronik ortamda faaliyetlerini yürütürken 

ilişkide oldukları diğer aktörlerle (devlet, tedarikçiler, 

müşteriler) karşılıklı sorumluluğa sahiptirler. 

İlişkideki aktörlerden herhangi birinde meydana 

gelecek güvenlik problemi diğer aktörlerin güven 

bunalımına sürüklenmelerine dolayısıyla sistemin 

olumsuz etkilenmesine sebep olacaktır. 

Koç.net’in (Bkz. http//www.kocnet.com.tr) 2003 

yılında farklı sektörlerde faaliyet gösteren yaklaşık 1000 

şirket ile yapılan araştırmanın raporu şu şekildedir 23 

• Şirketlerin yüzde 87'si farklı düzeylerde güvenlik 

riski taşıyor. 

22 Bilgi Toplumu Strateii Strateii Eylem Planı (2006 2010), .2 .2 

23 httpetmpo.yk.comPonet1duyuruDetayirkentlerin 

httpetmpo.yk.comPonet1duyuruDetayirkentlerinyuzde87i.htm


• Şirketlerin yüzde 56'sının web sunucu bilgileri kolaylıkla 

çalınabilir durumda, ana sayfaları değiştirilebilir 

veya bir başka adrese yönlendirilebilmesi 

mümkün. 

• Şirketlerin yüzde 43'ünün DNS sunucularındaki 

açıklardan dolayı şirket e-postaları ele geçirilebilir 

veya çalışanların Internet üzerinden eriştiği bankacılık 

gibi işlemlerde kullanılan şifrelerin çalınabilmesi 

mümkün. 

• Şirketlerin yüzde 28'inin güvenlik duvarları konfigürasyonu 

kötü olduğu için by-pass edilerek her 

türlü bilgiye erişilebiliyor. 

• Şirketlerin yüzde 29'unun sistemlerinde çok yüksek 

seviyede açıklar bulunuyor. 

Şirket ayrıca ABD’de yapılan bir araştırma ile 

Türkiye’deki sonuçları kıyaslamış ve elde ettiği veriler 

ışığında Türkiye’deki şirketlerin Amerika’daki 

şirketlerin 4 katı kadar güvenlik açığına sahip olduğu 

bilgisine ulaşmıştır. Yine bu araştırma kapsamında 

araştırmaya katılan şirketlerin %60’ını oluşturan 

KOBİ’lerin verileri ayrıca değerlendirildiğinde aşağıdaki 

sonuçlara ulaşılmıştır 

• KOBİ’lerin yüzde 70’inde güvenlik duvarı kullanılmamaktadır 

veya konfigürasyonunda ciddi 

eksiklikler vardır. Yüksek seviyeli açıkların yüzde 

40’ı web servislerindeki açıklardan kaynaklanmaktadır. 

Bu durum e-ticaret yapan KOBİ’lerin 

hem kendilerinin hem de müşterilerinin yüksek 

risk altında olduğunu göstermektedir. 

• KOBİ’lerin yüzde 20'si veritabanlarını tüm Internet 

erişimine açmıştır. Bu şirketlerin kritik verilerinin 

hepsine (ürün, müşteri bilgileri, kredi kartı, 

müşteri ad/adres bilgisi, finsansal bilgiler vb) kolaylıkla 

erişilebilir. 

• KOBİ’lerin yüzde 15’inin dosya sunucuları tüm 

Internetten erişilebilir durumdadır. Bu şirketlerin 

tüm kritik bilgilerine kolaylıkla erişilebilir. 

Koç.net’in yaptığı araştırmanın sonuçlarına bakıldığında 

belirlenen güvenlik problemlerinin aşılmadan 

KOBİ’lerin e-ticaret ve e-devlet uygulamalarına tam 

entegrasyonun şu aşamada mümkün olmadığı görülmektedir. 

Bu problemin aşılmasındaki en önemli 

etken kurulan sistemlerin güvenliklerinin de uzman 

kişiler tarafından sağlanıp, denetlenmesidir. Ayrıca 

işletme yöneticilerinin e-işletme anlayışlarındaki; süreçlerin 

elektronik ortama aktarılışını sadece bir internet 

sitesine sahip olmak ve buradan ürün satmak 

yönündeki tamamen yanlış fikirlerinin çeşitli eğitim 

ve bilgilendirme programlarıyla düzeltilmesi de bu 

tür sorunların oluşturacağı zemini ortadan kaldıracağı 

açıktır. 

İşletme-Dışı Kritik Faktörler 

Toplumsal Kültür: İşletmeler içinde bulundukları toplumun 

kültüründen fazlasıyla etkilenmektedirler. Son 

yıllarda tüketici profilinde meydana gelen değişim, 

üretici firmaları da çeşitli açılardan değişmeye zorlamaktadır. 

Tüketiciler artık daha ucuz ve daha kaliteli 

ürünleri çok daha kısa sürede edinmek istemektedirler. 

Bu faktörü işletmeler için hem bir avantaj hem de 

dezavantaj olarak değerlendirmek gereklidir. Tüketici 

isteklerindeki bu kültürel değişimi, daha doğrusu 

bu değişimin kendileri için krtik bir faktör olduğunu 

farkeden işletmeler, iş süreçlerini de bu yönde planlamaya 

başlayacaklardır. Bu faktörü geç farkeden ya da 

hiç farkedemeyen işletmeler ise rekabette geriye düşmeye 

mahkum olmaktadır. 

Ekonomi: İşletmenin içinde bulunduğu ekonomik çevreyi 

iki boyutta düşünmek mümkündür. Bulunduğu 

ülke için, ekonomik gelişim, kaynak ve ürün alanları, 

altyapı, enflasyon, yatırım oranları ve ekonomik 

büyüme birer göstergedir. Fakat son yıllarda artan 

uluslararası ticaret, e-ticaretin yaygın olarak kullanılmaya 

başlanması ve e-dönüşümle birlikte, işletmeler 

artık sadece bulundukları ülkenin ekonomisini analiz 

etmekten öte, rekabette oldukları diğer uluslararası işletmelerin 

ekonomik koşullarını da iyi biçimde analiz 

etmek zorundadırlar. 

Devlet: İşletmenin devlette olan bağlantısı ve hukuksal 

sorumlulukları e-dönüşüm ve e-devletin başarısı 

açısından son derece önemlidir. E-devletin başarısı 

bu bağlantıyı etkin yapılandırabildiği ölçüde olacaktır. 

Bu konuda devlete ve devlete bağlı kuruluşlara 

büyük görevler yüklenmektedir. İşletmelere elektronik 

dönüşümün getireceği faydalar net bir biçimde 

anlatılabilmeli, entegrasyon için gerekli eğitimler sunulmalı, 

altyapılarındaki eksikler veya e-dönüşüm 

anlayışında bilgi yetersizliği gibi sorunlar devletin 

görevlendirdiği birimler tarafından çözülebilmelidir. 

Bu konuda Türkiye’de KOSGEB ve İGEME gibi birimlerin 

birtakım faaliyetler içinde olduğu görülse de maalesef 

bu çalışmaların yeterli ve etkin düzeyde somut 

çalışmalar olduğu söylenememektedir. Planlamalarda 

uygulanamaz hedefler koymak ve bunlara ulaşmaya 

çalışarak zaman kaybetmek yerine, daha optimal 

hedefler belirlenerek uygulamaya dönük, gerçekçi çalışmalar 

yapmak hem zamandan tasarruf sağlayacak 

hem de oluşabilecek olası hayal kırıklıklarının önüne 

geçecektir. 

Sonuç 

Giderek küreselleşen dünya toplumlarının, hızlı bir 

şekilde bilgi toplumuna geçişi önlenemez bir gerçektir. 

Dolayısıyla bu dönüşüm içinde, vatandaş, işletme 

ve kamu çalışanları arasında iletişim ve düzenlemeyi 

sağlayan devlete büyük sorumluluk ve görevler düşmektedir. 

Hem vatandaşlar hem de işletmeler


bazında bilgi toplumuna dönüşüm ve rekabette üst 

sıralarda yer alabilmek için devletin vatandaşlarına 

daha etkin ve hızlı bir hizmet sağlarken, işletmelerin 

ise bürokratik işlemlerini olabildiğince hızlandırması 

gerekmektedir. E-devlete işletmeler açısından 

baktığımızda da getireceği en büyük yeniliğin bu 

olduğu görülmektedir. 

Elbetteki bu dönüşümün sağlıklı, kısa sürede, sağlam 

temellere dayalı ve etkin biçimde olabilmesi sadece 

devletin uyguladığı politikalara bağlı değildir. 

İşletmelerin de kendileri için oluşan kritik faktörleri 

bir an önce tespit edip, bunları aşmaya yönelik somut 

adımları atabilmeleri gerekmektedir. İşletmeler 

açısından bu kritik faktörlerin aşılmasında iş 

dünyası ile üniversitelerin iş birliğinin çok önemli rol 

üstlendiğine inanmaktayız. Bilgi toplumu kavramını 

parçalara ayırarak devlet, vatandaş ve işletmeler 

ve diğer çevrelerin dönüşümü olarak görmektense, 

birbirlerini direkt etkileyen; bireyin, toplumun ve tüm 

dünyanın dönüşümü olarak görmek çok daha doğru 

bir yaklaşım olacaktır. 

Dönüşümü Türkiye olarak sınırlandırdığımızda ise 

önümüzde oldukça uzun ve zorlu bir süreç olduğu 

açıktır. Diğer “gelişmiş” ve örnek aldığımız Kıta 

Avrupası ve Kuzey Amerika ülkelerine baktığımızda 

Türkiye’den çok daha önce bilgi toplumuna geçiş 

hazırlıkları ve bunun bir parçası olan e-devlet 

uygulamalarına yatırım yapmaya başladıklarını ve 

Türkiye’den daha fazla yol katettiklerini varolan 

uygulamalardan rahatlıkla görebilmekteyiz. Bu 

ülkelerin ortak özelliklerine bakıldığında ise ekonomik 

yönden güçlü ve kendi teknolojilerini üreten ülkeler 

olmaları, onları dönüşüme yatırım yapan diğer 

ülkelerden ayıran en önemli özellikleridir. Bu 

kapsamda Türkiye’nin bu ülkeleri yakalayabilmesi ve 

ekonomik yönden rekabet edebilir duruma gelmesi 

için ilk şart; teknolojiyi dışarıdan alıp kullanan bir ülke 

olmak yerine teknoloji üreten bir ülke olabilmesidir. 

Bu konuda yine en önemli görev devlete düşmektedir. 

Devletin teknoloji üreten ve geliştiren üniversite, özel 

sektör ve hatta bu konu üzerinde çalışma gösteren 

devlet kuruluşlarına aktif destek sağlaması ve 

gerçekleştirilen çalışmaların uygulanmasını teşvik 

etmesi son derece önemlidir. 

Kaynakça 

Arifoğlu A. ve Diğerleri. (2002). e-Devlet Yolunda Türkiye. Türkiye 

Bilişim Derneği, Kamubib Ankara. 

Aktan, C.C. (2003). Etkin devlet. Konya Çizgi Kitabevi. 

Bilgi Toplumu Stratejisi 2006-2010. (2006). 30 Ekim 2006, http// 

www.bilgitoplumu.gov.tr. 

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Bilgi Toplumu Dairesi. 

(2005). E-devlet proje ve uygulamaları. 

Ankara DPT Yayınları. 

Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı Bilgi Toplumu Dairesi. 

(2005). E-dönüşüm türkiye projesi birlikte çalışabilirlik esasları rehberi. 

Ankara DPT Yayınları. 

Daft, L.R.(2004). Organization theory and design. OH Thomson 

South-Western. 

Dünya Bankası İnternet Sitesi. 30 Ekim 2006, http//www1. 

worldbank.org/publicsector/egov/ 

orrego_keynote.pdf. 

e-Avrupa Resmi İnternet Sitesi. 30 Ekim 2006, http//ec.europa. 

eu/growthandjobs/index_en.htm. 

eDevlet Technologies. 30 Ekim 2006, http//www.edevlet.net. 

Erdal, M.(2004). Elektronik devlet: e-türkiye ve kurumsal dönüşüm. 

İstanbul Filiz Kitabevi. 

Erkul, E. (2005). digital devlet. 5 Ekim 2006, http//digitaldevlet.net. 

Eylem Planı. (2006). 30 Ekim 2006, http//www.bilgitoplumu.gov. 

tr. 

Finlandiya Resmi e-Devlet İnternet Sitesi. 30 Ekim 2006, http// 

www.e.finland.fi. 

İnan, A. (2005). Avrupa birliği ekonomik yaklaşımı lizbon stratejisi ve 

maastricht kriterleri. Bankacılar Dergisi, (52), 67-86. 

İnce, M. (2001). E-devlet, kamu hizmelerinin sunulmasında yeni 

imkanlar. Ankara DPT Yayınları. 

İş Yaşamı Portalı. 30 Ekim 2006, http.iguc.org 

Kırçova, İ. (2003). E-devlet uygulamaları ve ekonomiye etkileri (38). 

İtanul İTO Yayınları. 

Kişiel Çalışma Sitei. 30 Ekim 2006, httpedevlet.tripod.com 

Özmen, . (2003). Ağ ekonomisinde yeni ticaret yolu: e-ticaret. (1.Bakı). 

İtanul İtanul Bilgi Üniveritei Yayınları. 

Vizyon 2023 emi İnternet Sitei. 30 Ekim 2006, httpvizyon2023. 

tuitak.gov.tr 

Türk Point İnternet Sitei. 30 Ekim 2006, httpturkpoint.comeyaam 

dunyadakiaariliedevletuygulamalari.ap. 

Türkiye Bilişim uraı. (2001). E – devlet çalışma grubu raporu. Ankara. 

Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanlığı Nüfu ve Vatandaşlık İşleri enel 

Müdürlüğü İnternet Sitei. 30 Ekim 2006, http.nvi.gov.tr. 

Yapı Kredi Bankaı Ponet İnternet Sitei. 30 Ekim 2006. httpetmpo. 

yk.com.






Başkent Üniveritei 

İktiadi ve İdari Bilimler akültei 

Bağlıca Kampuu, Ekişehir Yolu 20. km 

Ankara 

Tel 0312 2341010 1726 1674 1721 

ak 0312 2341043

PiVOLKA - Başkent Üniversitesi

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?