Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

ÖN SÖZ
‘Kendinden başka bir şey olmayan dili’ ve onun örüntüsünü değerlendirmek, onu
anlamak ve anlamlandırmak, ona ait bilgiyi üretmek, dün olduğu gibi bugün de dil
araştırmacılarının konusudur. Burada temel nokta, diğer tüm bilgi üretimlerinde olduğu gibi,
dil ile ilgili üretilmiş bilginin, onu kullananlara ne kadar fayda sağladığıdır. Daha açık bir
ifadeyle, insanın var oluşu ve bilginin varlığının ne kadar birbirini içselleştirdiği, bilginin
üretimi ve onun tüketiminin bu var oluş sürecinde insanla ne kadar bütünleştiği, tüm
bilimlerde olduğu gibi, dilbilim araştırmalarının da temel dinamiğidir. Bu düzlemde ‘son
durumlu üretilmiş bilgi’ ile bu bilginin tüketimi arasındaki ilişkiselliğin doğru orantısal
boyutu, üretilmiş bilginin işe yararlığının en önemli ölçütüdür.
‘Dil, kullanımdır’ ve ‘dil, kendinden başka bir şey değildir’, dili bu bakış açılarının
izleğinde değerlendirmek gerekir. Kullanım, ‘dilin kendiliğinin gerçekleşmesi’ aşamasıdır. Bu
aşamada, dile ait yapılan değerlendirmelerin doğruluğu tartışma götürmez bir gerçekliğe
sahiptir. Dilin ‘kullanım’ olması ve ‘kendiliği’nin ortaya koyduğu var oluş, onun sahip olduğu
diğer tüm görünümlerinin kaynağını oluşturur.
Biz, çalışmamızı bu bakış açısı temelinde yürüttük. Öncelikle kullanılan dili ele aldık
ve incelediğimiz dil malzemesini bu kaynaktan seçtik. Bu amaçla, Türkiye Türkçesinin yazı
diline ait, 306 edebi metnin sayısallaştırılmasından oluşan 12.321.000 (+-) sözcüklük bir
derlem (corpus), bir veri tabanı sistemi aracılığıyla (MYSQL) sorgulanabilir hale getirildi.
Öncelikle söylemeliyiz ki, oluşturduğumuz bu derlem, amacımıza uygun olarak
biçimlendirilmiş bir derlem olma özelliği taşımaktadır. Derlemimiz, literatürde yer alan
anlamıyla, DDİ çalışmalarında olduğu gibi, birtakım araçlarla (yazılım, vb.) işaretlenmiş ve
ayrıştırılmış bir derlem olmaktan çok, sözdizimsel anlamda tümce olarak nitelendirilen
birimlerin işaretlendiği, listelenebilen bir yapıya sahiptir.
Dil göstergelerinin çizgisel (linear) olma özelliği ve insan dilinin göstergeleri
düzenlerkenki birleştirme ve seçme ilkeleri 1 dilsel üst yapıların kurulabilmesinde, bağlamı
ortaya koyan yapı taşları olarak karşımıza çıkmaktadır. Dilbilgisinde “bir fiilin, bir sıfatın, bir
ilgecin, bir bağlacın ya da kendi türünden bir başka birimin anlamını etkileyen, onu
kesinleştiren ya da kısıtlayarak belirleyen birim” (Vardar,1999,39) olarak tanımlanan
1 bk. KIRAN, Zeynel (1996), Dilbilim Akımları, (İkinci Baskı), Ankara, Onur Yayınları, s.102.
v