Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

ilinen dört birleşik yapının (yeterlik [-ebil-], teklik [ver-], sürerlik [dur-, gel-, kal-, gör, koy,
ko-], yaklaşma [yaz].) 11 yanı sıra uzaklaşma fiilleri olarak adlandırılan ve (olagit-, akıp git-,
geçip git-, gibi.) git- fiiliyle kurulan birleşik yapıları da bu grupta değerlendirmiştir.
Korkmaz, ikili birleşik fiiller diye adlandırdığı diğer bir grupta ise, zarf-fiil yapısına
yardımcı fiillerin ulanmasıyla oluşturulan birleşik fiilleri (alıp ver-, dolup taş-, düküp saç-,
kasıp kavur, vb.) sıralamıştır.
Ad ya da ad soylu bir veya birden çok sözcüğün, belirli bir şekil bilgisi kalıpları
içinde, bir esas fiille birleşerek anlam kayması ve kalıplaşmasına uğramasından oluşan
anlamca kalıplaşmış ve deyimleşmiş birleşik fiiller’i incelesine konu edinen Korkmaz
(2003:150-157), konuyla ilgili sınıflandırması şekil yapıları bakımından fiilden önce ad
ögelerin sayılarına göre: tek ögeli kalıplaşmış birleşik fiiller: özne+fiil bağlantısı ile
birleşenler (dili dolan-, karnı acık-, uykusu gel-, vb); nesne+fiil bağlantısı ile birleşenler (akıl
al-, kucak aç-, bel bağla-, vb.), zaf+fiil bağlantısı ile birleşenler (aç kal-, ağır bas-, apışıp kal-,
vb.), fiil+özne+fiil bağlantısı ile birleşenler (ye kürküm ye, gel keyfim gel, vb.); iki ögeli
kalıplaşmış birleşik fiiller: özne+nesne+fiil bağlantısı ile birleşenler (ağzı lâf yap-, eli silah
tut-, vb.), özne+yer tamlayıcısı+fiil bağlantısı ile birleşenler (ayağı yerden kesil-, işi baştan
aş-, vb.) özne+zarf+fiil kuruluşundan olanlar (ayağı buz kes-, benzi uçup git-, vb.),
nesne+özne+fiil kuruluşundan olanlar (ağzını bıçak açma-, yüreğini korku sar-, vb.),
nesne+yer tamlayıcısı+fiil kuruluşundan olanlar (aklını başına topla-, altını üstüne getir-,
vb.), nesne+zarf+fiil kuruluşundan olanlar (ağzını bir karış aç bırak-, ağzını hayra aç-, vb.),
yer tamlayıcısı+özne+fiil kuruluşuna olanlar (çanına ot tıka-, gözünde uyku ak-, vb.) yer
tamlayıcısı+nesne+fiil kuruluşunda olanlar (başına dert aç-, burnundan kıl aldırma-, vb.) yer
tamlayıcısı+yer tamlayıcısı+fiil kuruluşunda olanlar (renkten renge gir-, vb.), yer
tamlayıcısı+zarf+fiil kuruluşunda olanlar (akıldan silip git-, etrafında dört dön-, vb.),
zarf+nesne+fiil kuruluşunda olanlar (ağzı ile kuş tut-, boş yere emek harca-, vb.) zarf+yer
tamlayıcısı+fiil kuruluşunda olanlar (öpüp başına koy-, yer yarılıp içine gir-, vb.)
zarf+zarf+fiil kuruluşunda olanlar (ince eleyip sık doku-, kendi başına ayakta dur-, vb.)
fiil+nesne+fiil+nesne kuruluşunda olanlar (al takke ver külah, vb.); ve üç ögeli kalıplaşmış
birleşik fiiller: (anasından emdiği süt fitil fitil burnundan gel-, saçına sakalına ak düş-, vb.)
şeklinde üç ana kategoride ayrıntılı olarak incelemiştir.
11
Konuyla ilgili geniş ve tarihsel bir bakış açısı için bk. KORKMAZ, Zeynep (1959), “Türkiye Türkçesinde
‘İktidar’ ve ‘İmkân’ Gösteren Yardımcı Fiiller ve Gelişmeleri”, TDAY-Belleten, 1959 (Ankara, 1960), s. 107-
124.
22