Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

5. Dikkat çeken noktalardan biri, belirteçlerin birlikte kullanıldığı ve eşdizimli
oldukları fiiller ile dizimde fiilimsi olarak kullanılan sözcüklerin büyük oranda aynı fiil
köklerinden türemiş olmalarıdır. Özetle, fiiller ve fiilimsiler arasında belirteç kullanımı
açısından fark yoktur. “Hayranlıkla baktı.” ya da “Hayranlıkla bakarken/bakan…” vb.
kullanımlara rastlanılmaktadır. Bu da gösteriyor ki, ilişkisellik boyutunda tercihte anlamsal
bir dizim kendini her zaman göstermektedir.
6. Böyle bir çalışma ile aynı zamanda belirteçlerin fiillerle oluşturdukları kavram
alanı da belirlenmiş oldu. Örneğin, acele yapılan eylemler, ağır ya da ağır ağır yapılan
eylemler, ayaküstü yapılan eylemler vb. Böylelikle Türkçenin belirteç-fiil ya da fiil-belirteç
ilişkisinde ortaya çıkan kavram ağacı ortaya konulmuş oldu.
7. Bu çalışmayla, alışılmış bağdaşıklık yapılarının yanı sıra alışılmamış bağdaşıklık
görünümlerinin belirteç-fiil ilişkiselliğinde ne kadar gerçekleştiği de ortaya konulmuştur.
8. Bu çalışma, gerçekte belirteç-fiil ilişkiselliği üzerineyse de öte yandan ilerde
yapılacak fiillerde kip-kipleme görünümleri, fiillerin kılınış ve görünüşleriyle belirteçlerin bu
birliktelikte sergiledikleri kullanımlar, fiillerin zaman vb. fiil ulamları ile ilgili temel verilerin
derlenmiş olması bakımından önemlidir. Bundan sonra yapılması gereken çalışma, yukarıda
sıraladığımız kip-kipleme, fiillerin kılınış ve görünüşlerinde bu birlikteliklerin üstlendiği işlev
ya da uyum, fiil çekimlerinde zaman ulamı ve belirteç uyumluluğunun görünümlerindeki
sapmalar olmalıdır.
9. Öte yandan, açıkçası, âdeta, aksine, anlaşılan, aracılığıyla, atfen, aynı zamanda,
ayrıyeten/ayriyeten, azade, vb. belirteçlerin bağdaşık belirteçler olduğu görülmüş, gerek
anlamsal gerekse de biçimsel olarak bağdaşıklık sergileyen söz konusu belirteçlerin, bu
nedenle doğrudan doğruya birer sözlükbirim olarak fiillerle değil tümceler ve sözcük grupları
arasında ilişkiselliğe sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, söz konusu bu belirteçler, bizce ayrı
bir tanımlığa ihtiyaç duymaktadır. Sözlükbilimsel olarak özellikle tümceler arasında anlamsal
bağdaşıklığa sahip olan bu belirteçlerin, daha çok bağlaçlara yakın bir kullanım sergilemeleri
dikkat çekicidir. Bir kısmı ise, tümce açıcı bağlayıcılar olarak kullanıma çıkmaktadır.
Bunlardan bir kısmı ise sözcük grubu oluşturmaktadırlar. Örneğin, bu anlamda, “Hüsrev Bey
bunu yapmayacağını söylemedi, aksine yapacağını söyledi.” (AA-YÖT)., “Dünyayı olduğu gibi değil, hissettiği
gibi anlatır, bunu yaparken de, her şeyin gerçek olmayıp kendi imgeleminden doğduğunu saklamağa çalışmaz,
500