Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

200-300 24
300-500 31
500-1000 23
1000- >1000 21
3. Belirteçlerin Türkçenin yazı diline ait geniş bir derlemde (12.321.000 sözcüklük)
gerçekleşme sıklıklarını tespit ettiğimiz çalışmamızda, sözlükbilimsel anlamda ortaya çıkan
görünümde bazı belirteçlerin kullanımlarının dilde var olduğunu ancak derlemimizde yer
almadığını gördük.
Kullanımı olmayan bu belirteçlerin bir kısmı özel alanlara ait belirteçlerdir. Örneğin,
müzik ile ilgili accelerando, affettuoso, allegretto gibi belirteçler, adam adama gibi spor
alanına ait belirteçler ve alakart gibi alıntı ve yeme-içmeye ait belirteçler derlememizde
kullanımına rastlamadığımız belirteçlerdir. Söz konusu bu belirteçlerin elbette dilde
kullanımları vardır. Ancak buna benzer belirteçlerin kullanımlarını tam olarak belirlemek için
metin içeriği olarak daha ayrıntılandırılmış bir derlem oluşturmak gerekmektedir.
Bazı belirteçler yerlerine aynı anlamı karşılayan sözlükbirimler var olduğu için
kullanımdan düşmüştür. Bunlara da derlemimizde rastlamadığımızı söylemeliyiz. Örneğin, aç
biilaç, adedî, adilane, ahir, ahiren, akilane, aklen, alelıtlak, alelumum, alessabah, vb.
belirteçler, bugün yerlerini Türkçe olanlara bırakmıştır.
Öte yandan, Halk ağzında kullanılan ve TS’de madde başı olarak belirteç tanımlı
birkaç sözlükbirim dışında (bıldır gibi) derlemimizde bu tip sözlükbirimlerin kullanımına
rastlamayacağımızı düşünüyoruz. Bunun nedeni, derlemimizi Türkçenin edebi yazı dilinden
seçmiş olmamızdır.
4. Anlambiliminde eşanlamlı (synonym) yapıların söyle-, de- vb. belirteç-fiil
ilişkiselliğinde ortaya çıkardığı görünüm benzerdir. Yani bir belirteç söyle- fiiliyle birlikte ya
da eşdizimli kullanılıyorsa de- fiiliyle de benzer bir kullanımla söz düzlemine çıkmaktadır. Ya
da bu görümün aynı kavram ailesine ait fiillerle gerçekleşmektedir. Gerçekte bu da üzerinde
ayrıntılı olarak durulması gereken ayrı bir konudur. Örneğin “açıkça” belirteci bizim tespit
ettiğimiz “ortaya koy-* [14], belli et- [11], ortaya çık- [8], dile getir-* [7], ilân et- [5], meydana
çık- [4],..” fiillerle birlikte kullanılmaktadır. Fiilleri gözden geçirdiğimizde bunların aynı
kavramsal anlama sahip oldukları görülür.
499