Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

Banguoğlu, karmaşık fiil adlandırmasını kullandığı fiilimsilerle kurulu yapılar için,
yine kendince bir sınıflandırma yapmıştır. Banguoğlu, oluşturduğu bu kategoriyi öncelik
fiilleri (anlamış ol-.), başlama fiilleri (gider ol-.), niyet fiilleri (verecek ol-.) ve çekimsiz fiil
şekilleri (“Liseyi bitirmiş olmak ilk büyük başarıdır.”, “Bursa’ya yerleşmiş olduğunuzu
işittim.”, “İlk alıcı olana vereceğim.”, “Bugün dönmüş olacağını söylediler.”, “Dairemizden
ayrılmışı olup Adana’ya gittiğini….”, “Söz vermiş olduğu halde yapmadı.”, “Uğramaz olunca
merak ettik.”, “Bildirmiş olduğunuz gibi çıktı.”, “Dün gelmiş olan.”, vb.) gibi fiilimsilerin
yardımcı fiillere ulanmasıyla oluşmuş ve sözdizimsel ilişkilerde ortaya çıkan, dört ana birleşik
fiil sınıflandırmasına tabi tutmuştur. Diğer taraftan Banguoğlu, yeterlik (-ebil-), ivedilik (ver-),
sürek (dur-, kal-, gör-), yaklaşma fiilleri’ni (yaz-) tasvir fiilleri ve yarı tasvir fiiller (yapıp dur-
, sürüp git-, atıp tut-, vb.) olarak değerlendirmiştir.
Özetle, fiil konusuna dilsel yapının ortaya çıkardığı işlevler bakımımdan görüşlerini
ifade eden Banguoğlu’nun konuya bakış açısı diğer dilcilerinkine göre karmaşık görünmekle
birlikte ayrıntılıdır..
Gencan (2000:300-441) ise, fiiller için bilinen açıklamalara ek olarak, onların
bildirdikleri ve başka dilcilerin kılış, durum ve oluş olarak adlandırdıkları fiil kategorilerinin
tamamına edim diyerek genelleyici bir tavır takınır. Öte yandan Gencan, birleşik fiiller için
ayrı bir başlık altında üç tür belirlemiştir. Bunlardan birincisi kurallı birleşik fiiller’dir. Bunu
da iki ana başlık altında incelemiştir. Gencan’ın, özel birleşik fiiller (yeterlik fiili, tezlik fiili,
sürerlik fiili, istekleme fiili, yaklaşma fiili.) olarak değerlendirdiği bu birleşik fiil kategorisi,
genelde araştırmacıların üzerinde birleştiği bir ayrımdır. Öte yandan Gencan, istekleme fiili
(…-eceği gel-…) dediği başka bir fiil birleşiğini ortaya koymuştur.
Gencan, öncelikle özel birleşik fiiller başlığı altında yardımcı fiillerle yapılmış birleşik
fiiller’i et- (tavsiye et-, vb.), ol- (mahvol-, memnun ol-, söyleyecek ol-, vb.) [hem fiilimsilerle
hem de yalın ol- fiiliyle kurulan yapılar.], eyle- (güzel eyle-, vb.), kıl- (nazar kıl-, vb.)
fiilleriyle kurulanlar olarak ayrı ayrı açıklamış ve bunlara bul- (can bul-, vb.) ve buyur-
(müsaade buyur-, vb.) fiillerini de eklemiştir.
Gencan, ikinci olarak anlamca kaynaşmış birleşik fiiller’i (alıkoy-, elver-, öngör-,
varsay-, vazgeç-, vb.) ve üçüncü olarak ise, deyim biçiminde öbekleşmiş fiiller’i (fiil öbekleri)
(gönül ver-, diş bile-, ön ayak ol-, tadını çıkar-, dile düş-, hoş gör-, can çekiş-, vb.) birleşik fiil
grupları arasında ele almıştır. Ayrıca Gencan, özel birleşik fiiller arasında olup bitme fiili
(…inandım gitti, sıfırı tükettim gitti, vb.), -meye görsün fiili (aklına esmeye görsün…, vb.),
beklenmezlik fiili (…-eceği tut-, vb.) ayrımlarını da belirtmiştir. Öte yandan, Gencan’ın ortaya
koyduğu çatı kategorisi de diğer dilcilerden farklı değildir. Yine Gencan, fiillerle ilgili tüm bu
19