Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

yapan yardımcı fiiller (et-, ol-, eyle-, bulun-, yap-) ve fiille birleşik fiil yapan yardımcı fiiller
(bil-, ver-, gel-, gör-, dur-, kal-, yaz-, koy-, ko-.) olmak üzere iki grupta incelemiştir. Ergin,
aynı değerlendirme çerçevesinde söz konusu birleşik fiillerin anlamlarıyla değil işlevleriyle
dizimde var olduklarını vurgulamıştır. Anlamı taşıyan ise isim+fiil birlikteliğinde isim,
fiil+fiil birlikteliğinde ise birinci fiildir. Bunun yanı sıra Ergin (1993:665-672), sözcük
grupları başlığı altında değerlendirdiği ve sözdizimsel olarak diğer dilcilerin üzerinde farklı
değerlendirmelerde bulunduğu birleşik fiil kullanımlarını da (yazı yaz-, yemek ye-, canı iste-,
dili tutul-, vb) değerlendirmiştir. Ergin, eserinde fiil çekimlerine (kişi, zaman, vb.) de
değinmiştir. Ancak bizim inceleme konumuzun dışında kaldığı için burada hem Ergin’in hem
de diğer araştırmacıların konuyla ilgili değerlendirmelerine yer vermeyeceğimizi
söylemeliyiz.
Banguoğlu (2000:408-494), Ergin gibi, gramer sınıflandırmasına göre fiili, ismin yanı
sıra iki ana unsurdan biri olarak değerlendirir. Fiil için, “Bir kılış, bir durum veya oluşu, toplu
bir deyimle olup biteni (procés) anlatan sözcüğe fiil adını veririz” (2000:408) tanımlamasını
yapar. Öte yandan, fiillerle ilgili olarak kılış, durum ve oluş fiilleri ayrımını da ortaya koyan
Banguoğlu, diğer dilcilerden az çok farklı bir sınıflandırma ortaya koymuştur. Fiilleri önce
anlam özelliğine göre geçişli ve geçişsiz fiiller olarak ikiye ayırmış, çatı kavramına değinirken
ise fiilleri yalın, olumsuz, edilgen, dönüşlü, karşılıklı, ettirgen görünüş adlandırmalarıyla
sınıflandırmıştır. Banguoğlu’nun fiillerin olumsuz çekimlerini çatı kategorisi içerisinde
değerlendirmesi diğer dilcilerin çatı kavramına olan yaklaşımından farklıdır. Ayrıca yatık fiil
olarak adlandırdığı fiilimsileri ayrı başlıklar altında değerlendiren Banguoğlu eserinde, kendi
bakış açısına göre, fiil çekimlerine (zaman, tarz, kişi, sayı, … olumsuzluk, kip vb. açılardan)
yer vermiştir.
Öte yandan, sözdizimsel işlev olarak fiil öbekleri arasında birleşik fiil kavramına
değinen Banguoğlu, ayrı bir bölümde ise birleşik fiil tabanları başlığı altında birleşik fiilleri
ele almıştır. Birleşik fiillerden olan ve genellikle dilbilgisinde sözcük grupları başlığı altında
değerlendirilen (bk. Ergin, 1993:665-672) bu kategoriyi Banguoğlu, zarf öbeği (ileri sür-, geri
çek-, boş ver-, vb.), çekim öbeği (baş kaldır-, yolda kal-, şafak sök-, başı dön-, adı çık-, dirsek
çevir-, söz aç-, yazı yaz-, ekin ek-, işi azıt-, kapağı at-, ele al-, baştan sav-, tadına bak-,
sözünde dur-, alt et-, yok ol-, gürültü yap-, göç et-, sağır ol- yağma et- iyi ol-, yol al-, ara ver-,
vb.), bağlam öbeği (sayıp dök-, yiyip iç-, bulup buluştur-, takıp takıştır-, batırdı çıkardı,
dökündü saçındı, vb.) olarak üç grupta farklı çekim özelliklerini de vererek sınıflandırmış,
bunlara ek olarak, fiillerle kurulu ikilemeli isimleri (alış veriş, bağıra çağıra, gelip geçici,
doğma büyüme, yalvarıp yakarmak, vb.) de aynı başlık altında değerlendirmiştir.
18