Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

Sözcükler arası tür geçişimi açısından yalın sıfatlar ile belirteçlerin diğer dil
birimleriyle ilişkisine baktığımızda, yalın bir sıfatın belirteç olabileceği; ancak yalın bir
belirtecin sıfat olarak dizimde yer alamayacağı görülür. Bu anlamda, sözlükbilimsel açıdan
sıfat-belirteç, belirteç-sıfat arasında tür geçişiminin tek yönlü olarak gerçekleştiği gözlemlenir
(Bilgegil, 1984:216).
Sözcük türü değişimiyle sözlükselleşen belirteçlerin fiillerle doğrudan anlamsal
bağlantı kurmaktan çok sözcenin tamamıyla ya da bir kısmıyla, sözcük ya da sözcük
gruplarıyla, bağdaşık bir yapı sergilediği görülür. Doğrudan fiille bağdaşık olmayan bu
belirteçler genellikle ilgeç ya da bağlaç kökenlidirler. Öte yandan, bağdaşık bir yapıyla
sözcük grubu içerisinde yer almaları ve tek başlarına kullanılamamaları “ancak”, “ayriyeten”,
“diye”, “diye diye”, “dolayı”, “elbette”, “kadar”, “gibi” vb. sözlükbirimler fiillerle değil
kendileriyle söz düzlemine çıkan diğer yapılarla bağdaşık kılar. Örneğin “dolayı” belirteci,
tamlayansız bir biçimde söz düzlemine çıkamamakta; “kadar” ve “gibi” benzeri belirteçler de
yine söz öbeği oluşturarak ancak belirteç olabilmektedir. Burada hem açıklayıcı-bağlayıcı
olma özelliği hem de kaynak sözcükbirimin türü söz konusu belirteçlerin doğrudan fiillerle
bağdaşık yapı kurmalarını engellemektedir. Bu noktada belirtmeliyiz ki, birliktelik
kullanımları ve eşdizimlilik açısından söz konusu özellikleri sergileyen belirteçlere
bakıldığında, bu tip belirteçlerin açıklayıcı-bağlayıcı belirteçler olabilecek ayrı bir grup
oluşturduğu görülür. Bunları, bağdaşık belirteç olarak nitelendirmek yerinde bir adlandırma
olacaktır.
Belirteçlerle ilgili bakış açımızı yapısal değil sözlükbirimsel temelde yürüttüğümüz bu
çalışmada konumuzla ilgili olmadığı için belirteçlerle ilgili yapısal özelliklere değinmemeyi
yerinde buluyoruz.
2.2. Fiil ve Fiil Kavramı
Fiil, 7 en eski dil çalışmalarından bugüne, dillerin söz varlığı içerisinde isimlerle
birlikte önemli bir yere sahip olagelmiştir. Başlangıçta ana sözcük türünden biri olarak
değerlendirilen fiiller, bugünkü genel kabullenişle sekiz sözcük türü arasında yer alır. Fiiller,
her dilde olduğu gibi, Türkçede de birincil unsurlar olarak karşımıza çıkmaktadır.
Fiilleri konu edinen kaynaklar, sözlükler, dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlükleri,
dilbilgisi kitaplarının sözcük türleri ve sözdizimi ile (cümle/tümce bilgisi) ilgili bölümleri ve
7
Dilbilgisi kaynaklarında “fiil” terimini, Banguoğlu, Bilgegil, Ergin, İlker, Korkmaz, Kükey, Topaloğlu;
“eylem” terimini ise, Atabay ve arkadaşları, Bozkurt, Gencan, Koç, Hengirmen, Hatiboğlu ve Vardar kullanır.
15