Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

Deny (1941:234-295)’den çeviriyle Türkçeye ‘katmaç’ olarak aktarılan belirteçler için,
isim ve sıfatlardan kesin bir şekilde ayrıştırılamayacağı, bütün sıfatların, bazı eşitlik eki almış
sıfatların ve bazı isimlerin (yönelme, çıkma ve bulunma durum eklerini alarak) belirteç olarak
kullanılabildikleri ifade edilmiştir. Deny belirteçleri, asıl olma ve diğer türlerden çeşitli yapı
değişiklikleriyle dönüşerek oluşma durumuna göre ele almış, onları, asıl, mekân, zaman, tavır
ve miktar belirteçleri olarak sınıflandırmıştır. Deny, zaman belirteçlerini açıklarken asıl
zaman belirteçleri ve zaman belirteci işini görebilen sözcük ve ifadeler olarak ayrımlamış, bu
tutumu diğer tüm belirteç türleri için genelleştirmiştir. Buradan anlaşılan sözcük türü olarak
belirteçlerin kaynağını diğer sözcük türlerinin oluşturduğudur. Deny, ayrıca birçok belirtecin
ilgeç olarak kullanılabildiğini vurgulamıştır (1941:560). Öte yandan Deny, sözdizimsel işlev
olarak belirteçlere değinmezken, özellikle asıl belirteçlerin kullanımlarına ayrı ayrı örnekler
vererek konuyu incelemiştir.
Kononov (1956:361-412), belirteçlerin kaynağı olarak isimleri, sıfatları zamirleri,
bağlaçları ve fiilleri göstermiş, bunun yanında özel eklerle de belirteçlerin türetilebildiklerine
değinmiştir. Belirteçleri, “bir hareketin, niteliğin veya nesnenin emaresini bildiren değişmez
söz bölüğü” şeklinde tanımlamış, bu sözcük türünü yapı ve anlam olarak sınıflandırmıştır.
Kononov, belirteçleşme kavramından bahsederek, diğer sözcük türlerinin belirteç olmalarının
çok görülen bir durum olduğunu, sözcük türü olarak belirteçlerin sayılarının çok olmadığını
belirtmiştir. Kononov, belirteçleri sınıflandırırken, onların sözlükbirimsel olma özelliğinin
yanında, sözdizimsel ilişkiler göz önüne alınarak belirteçleşme özelliği gösteren yapılarla da
dizimde yer aldığını ifade etmiştir. Kononov’un bugün kabul görmeyen bir ayrımla mekân
belirteçlerine değindiği görülür.
Ergin (1993:374-378), belirteçlerle ilgili yaptığı değerlendirmede, bilinen belirteç
tanımının ardından, onların çekimsiz unsurlar olduğunu belirterek, eşitlik, instrumental ve yön
ekleriyle kullanıma çıktığı üzerinde durmuş, belirteçlerin sıfatlar ve kendilerinden olan
sözcüklerin anlamlarına katkıda bulunmaktan çok, asıl işlevlerini fiiller üzerinden
gerçekleştirdiğini vurgulamıştır. Belirteçlerin fiillere doğrudan doğruya çekimsiz olarak
bağlanan sözcükler olduğunu belirten Engin, belirteçlerin dil dizgesinde bağımlı unsurlar
olarak işletime katıldıklarını, bu nedenle de, bağlı oldukları diğer dil birimlerinden önce
geldiklerini ifade etmiştir. Öte yandan Ergin, belirteçleri; yer, zaman, nasıllık-nicelik ve azlıkçokluk
belirteçleri olarak dört başlık altında irdelemiştir.
Ergin (1993:692), cümle unsurları arasında saydığı ve sözdizimsel işlevine kısaca
değindiği belirteç için, fiilin çeşitli şartlarını ve zamanını gösteren unsur olduğuna değinmiş,
bunların isim cinsinden bir sözcük veya sözcük grubu, bir belirteç veya belirteç grubu ya da
7