Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

İKİNCİ BÖLÜM
KURAMSAL AÇIKLAMALAR VE ARAŞTIRMALAR
2.1. Belirteç ve Belirteç Kavramı
Aristo’nun ad (onoma) ve fiil (rhéma) ayrımından bu güne gelinceye kadar, geleneksel
dilbilgisi, dilde var olan sözcükleri anlam ve görevleri bakımından ayrıma tabi tutmuştur.
Günümüze kadar ise ad ve fiilin yanı sıra sıfat, belirteç, adıl, ilgeç, bağlaç, ünlem gibi sözcük
türü ayrımlaştırmaları kullanılagelmiştir. Bugün, dilbilgisi çalışmalarında yaygın bir
kabullenişle ad-fiil ya da ad-fiil-ilgeç gibi daraltılmış bir ayrımı benimseyen dilcilerin (Deny,
Ergin gibi.) varlığının yanında bu sözcük türü sınıflandırmasını genişleten dilciler (Kononov
gibi) de mevcuttur (Atabay, 2003:21,22).
Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüklerinde ve TS’de, “… bir fiilin, sıfatın, bir
ilgecin, bir bağlacın ya da kendi türünden başka birimin anlamını etkileyen, onu
kesinleştirerek ya da kısıtlayarak belirleyen birim” (Vardar, 1998:39) olarak tanımlanan
belirteçler için, aynı kavramı karşılayan zarf/belirteç ikili kullanımı bir tarafa bırakılırsa,
benzer açıklamalar yapıldığını görürüz. 3
Belirteçler üzerine çeşitli sınıflandırma çalışmaları tüm diller için olduğu gibi
Türkçedeki belirteçler için de yapılmıştır. Türkçe için ortaya konulmuş dilbilgisi ve dilbilim
kaynaklarında, belirteçler ile ilgili olarak yapılan değerlendirme ve sınıflandırmalara
baktığımızda, belirteçlerin hem işlevleri hem de çeşitli türlere dağılımları açısından çok
karmaşık bir dilbilgisi ulamı oluşturduğuna tanık oluruz. Anlama dayalı sınıflandırmalarda
genellikle zaman, yer, ölçü, durum ve/ya da niteleme belirteçlerinin birbirinden ayırt
edilmesinin yanında, dizgede saptanan anlam sayısı kadar belirteç türünün belirlenebilmesi
açısından, onları sınıflandırmada karmaşıklığı artıran bir unsur olarak karşımıza çıktığına
tanık oluruz (Vardar,1998:39).
Belirteçlerle ilgili dilbilgisi kaynaklarında karşımıza sözcük türü olarak ve sözdizim
içerisinde yer almalarıyla şu görüşler çıkar:
3 Bk. Hatiboğlu (1978:22), Topaloğlu (1989:166), Koç (1992:44), Korkmaz (2003:250,251), Vardar (1998:158),
Hengirmen (1999:69).
6