Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

ayrıştırılmış bir derlem olmaktan çok, sözdizimsel anlamda tümce olarak nitelendirilen
birimlerin işaretlendiği, listelenebilen bir yapıya sahiptir.
Bu amaçla, Türkiye Türkçesinin yazı diline ait, 306 edebi metnin
sayısallaştırılmasından oluşan 12.321.000 (+ -) sözcüklük bir derlem, bir veri tabanı sistemi
aracılığıyla (MYSQL) sorgulanabilir hâle getirildi. Bunun yanı sıra, sıklıkları fazla olan ya da
tür olarak dağılımsal özellik gösteren belirteçleri derlemde denetlemenin zorluğu nedeniyle,
306 eserlik ana derlemimizinden seçtiğimiz 44 eserlik bir denet derlem oluşturduk ve
sözkonusu bu belirteçlerin denetimini bu denet derlem üzerinden yaparak evren kümemiz olan
ana derleme oranladık.
Belirteçlerin dilde hem kalıcı hem de geçici sözcükbirimler olarak var olmaları, çeşitli
türetimlerle dizgede belirteç görevi yüklenebilen yapılar olarak karşımıza çıkmaları, bizi
sözlükbirimsel olarak belirlenmiş belirteçleri incelemeye yoluna götürdü. Bu anlamda kalıcı
olarak sözlükselleşmiş belirteçleri incelemeye aldık. Kaldı ki, dilde yeni sözcükleri tespit
etmek ve bunarı sözlükselleştirmek başka bir çalışmanın konusu olabilecek denli karmaşıktır.
Belirteç-fiil ilişkiselliğinde değinilmesi gereken diğer bir nokta dizgesel yakınlıktır.
Ancak tezimizde tümce temelli bir bakış açısının yanı sıra anlam gerektirdiğinde metin içi
ilişkileri de göz önünde bulundurmaya çalışacağız. Bağdaşıklıklar bir kenara bırakılıp tümce
merkezli bir anlayışla sadece tümceler değerlendirilmeye alınmışsa da bazı örneklerde
tümceler arası yakın başdaşıklıklar göz ardı edilmeyip değerlendirmede kullanılacaktır.
Örneğin, “Gece, erken ya da geç eve döndüğümde, eski bir koltuğum var benim, babamdan kalma,
ona da babasından kalmış, o koltuğa gömülür, vadinin karşısına, bu yakaya, bu ışığa bakardım
saatlerce. İki yıla yakın bir süre, aralıksız her gece. Ama hemen söyleyeyim, o Tanrı belâsı tipili
geceler başka tabiî, tipide burası görünmezdi.” (GY-KO) tümcesi aralıksız bak- anlamsal
birliktelik kullanımını ortaya koymak adına değerlendirmeye alınacak yapılardan olacaktır.
Belirteç-fiil ilişkiselleğini tümce temelli ve derlem tabanlı olarak inceleyeceğimiz
çalışmamızda, fiillerin dizimde kip-kipleme, zaman, kılınış-görünüş, durum ekli tamlayıcılar
vb. özellikleriyle yer aldıkları bir gerçektir. Ancak biz, söz konusu bu fiil özelliklerinin
tamamını burada konu edinmeyeceğiz. Bunun nedeni söz konusu ilişkiselliklerin ileri düzey
ilişkisellikler olmasıdır. Böyle bir çalışma için öncelikle yalın durumda fiil-belirteç
ilişkilerinin belirlenmiş olması gerekmektedir.
Öte yandan, halk ağzında kullanılan ve TS’de madde başı olarak belirteç tanımlı
birkaç sözlükbirim dışında (bıldır gibi) derlemimizde bu tip sözlükbirimlerin kullanımına
rastlamayacağımızı düşünüyoruz. Bunun nedeni, derlemimizi Türkçenin edebi yazı dilinden
seçmiş olmamızdır.
5