Prof. Dr. Mehmet ÖZMEN - Çukurova Üniversitesi

Diğer taraftan isimlerle kurulu birleşik fiillerde yardımcı fiil gerek-şart bir unsur olarak
karşımıza çıkmasıyla tezimizde ayrı bir fiil kategorisi olarak değerlendirilecektir.
Belirteç-fiil birlikteliklerini ortaya koyarken, fiillerin dizge içerisinde çekimlenmiş
durumda uğradıkları değişim, bu birlikteliklerin fiiller yönende ortaya konulmasında önemli
bir güçlük olarak ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, birleşik fiiller (birleşik fiil yapıları),
belirtecin anlamını bütünlediği biçimiyle alınmaya çalışılacak ve gerekli açıklayıcılar ile
birliktelikler ( ) ve/ya { } içerisinde verilmeye çalışılacaktır. Örneğin,
acele: (ağzına) at-, (yerinden) kalk-…
acı acı: şikâyet et- (-den), (içini) çek-…
acımasızca: sahneden sil- {ortadan kaldırmak}, üstüne çizgi çek- {yok saymak}…
aç: (geceyi) geçir-, … vb.
Belirteçlerin fiillerle olan bu birlikteliklerini aşağıdaki sıralamaya göre konu
edindiğimizi söylemeliyiz:
→ yalın fiiller ve/ya türemiş fiiller. ║ birleşik fiiller (birleşik fiil yapıları). ║
kalıplaşmış birliktelikler (çekimli fiil yapıları, fiilimsi+fiil ve fiil+fiil çekimleri).
Bu çalışmayla, belirteçlerin fiillerle oluşturdukları kavram alanlarını belirlemeye
çalışacağız. Örneğin, acele yapılan eylemler, ağır ya da ağır ağır yapılan eylemler, ayaküstü
yapılan eylemler vb. Böylelikle, Türkçenin belirteç-fiil ya da fiil-belirteç ilişkisinde ortaya
çıkan kavram ağacı ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Türkçenin ana dili ve yabancı dil olarak öğretimi konusunda belirteç-fiil ilişkiselliği
temelinde Türkçenin var olan kullanım görünümünü ortaya koyacağımız bu çalışmamızla,
sıklık temelli olarak dizinlerde ve ayrıcı genel sıklık dizininde belirteçleri listeleyerek
göstereceğiz (bk. GENEL SIKLIK DİZİNİ).
Bu anlamda, kuramsal açıklamalar ve araştırmalar bölümünde, belirteç ve belirteç
kavramını sözlükbilim ile bağdaştırıp, fiil ve fiil kavramı ile belirteç-fiil ilişkiselliği üzerinde
duracağız. Ardından dilde birleştirme, seçme ve bağdaşıklık kavramını açıklayıp konumuz
olan birliktelik kullanımı ve eşdizimlilik kavramı ile derlem (corpus) ve derlem dilbilim
(corpus linguistics) kavramını bir arada irdeleyeceğiz.
1.2. Sınırlılıklar
Öncelikle söylemeliyiz ki, oluşturduğumuz bu derlem, amacımıza uygun olarak
biçimlendirilmiş bir derlem olma özelliği taşımaktadır. Derlemimiz, literatürde yer alan
anlamıyla, DDİ çalışmalarında olduğu gibi, birtakım araçlarla (yazılım, vb.) işaretlenmiş ve
4