ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ... ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...
3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BASTACIOĞLU 3.2.1.1.(3). Tuz Katmanının İç Yapısı Tuz yatağı içerisinde en uygun kaverna konumlandırılması jeolojik olarak saf ve kalın tuz yataklarında olduğu gibi kesintisiz ve yatay yataklarda da gerçekleştirilmektedir. Bu tip yataklardaki litolojik değişkenlik (dolayısıyla kaya tuzu özelliklerinin değişkenliği) genellikle dikey doğrultuda gelişir. Açılan dikey kuyularda yapılan jeolojik ölçümlerle belirlenen litoloji taban-tavan doğrultusunda kaverna gelişimini belirleyici rol oynar. Eritme prosesinin dizaynı ve kavernanın daha sonraki üretimi yine litolojiye bağlıdır. Tuz yataklarındaki litolojik değişkenlik ise dikeyden farklı doğrultularda da görülebilmektedir. Bu duruma daha çok tuz domlarında rastlanmaktadır. Tuz domlarında, dikey profilde gözlenen litolojik değişkenlik, tabakaların sarp hatta 90°’lik açılara varan diklikteki eğimlerine bağlı olarak yatay profildeki değişkenliğe göre fark edilir derecede azdır. Açılan kuyu yalnızca birkaç tabaka keser ve eksenden sadece birkaç metre ilerdeki tabakalar (kaverna gelişirken çapın kapsamına girecek kadar yakın) fark edilmemektedir ki bu durum eritme teknolojisi açısından son derece risklidir. Bu tip tuz yataklarında kavernaya istenilen şekil ve boyutların verilmesi çok daha zordur. Çözünmeyen kayaçların tuz yataklarındaki dağılımı da kaverna eritme prosesi açısından önemli bir etkiye sahiptir. Bazı teknik çalışmalar tuz kütlesi içindeki çözünmeyen tabakaların parça parça döküldüğünü ortaya koymuştur. Çözünmeyen tabakaların kalınlık ve eğim açıları gibi parametrelerinin böyle bir gelişmede belirleyici etken olduğu görülmüştür. Uygulamada, çözünmeyen bir tabakanın 15 cm’den daha ince ve 45°’den daha az eğime sahip olması durumunda eritme prosesine mani bir durum söz konusu olmamaktadır. Daha kalın tabakaların varlığında ise eritme prosesinin bölgesel olarak durduğu, tavanın kontrolsüz geliştiği ve kaverna duvarında hasar meydana geldiğine rastlanmıştır (Slizowski, 1983). 3.2.1.1.(4). Tuzların Eritilebilirliği (Çözünürlüğü) Tuz yataklarındaki tuz kayaçlarının çözünürlükleri fizikokimyasal özelliklerine ve petrografik karakteristiklerine göre farklılıklar göstermektedir. 38
3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BASTACIOĞLU Bazıları tatlı veya tuzlu su içerisinde hızlı çözünür, bazıları daha yavaş çözünür ve bazıları da pratikte çözünmezler. Sıcaklık, basınç, kimyasal bileşim ve eritme ortamındaki konsantrasyon gibi fiziksel ve kimyasal dış etkenlerin dışında tuz kayaçlarının çözünürlüğü tuz kayaçları içerisindeki minerallerin çözünürlüğüne, çözünmeyen (kirletici özellik taşıyan) maddelerin miktar ve kalitesine, kayaç yapısı gibi bazı petrografik özelliklere ve gaz içerik miktarına bağlıdır. Tatlı suda en kolay çözünen tuzlar ise potasyum ve magnezyum klorürlerdir. NaCl (Kaya Tuzu) genellikle kolay çözünür olduğu gibi, kendi içerisinde kolay çözünür ve zor çözünür olarak da ikiye ayrılır. Kolay çözünenler, saf, iri kristal yapılı ve potasyum-magnezyum içerikli olanlardır. Zor çözünenler ise ince kristal yapılı ve anhidrit-kil bulaşıklı olanlardır. Pratik olarak çözünmeyen kayaçlar; sülfatlar, karbonatlar, anhidritler, jips, kireçtaşı ve dolomit olarak sıralanabilirler. Kavernanın doğru konumlandırılmasına ilişkin koşullarla ilgili yukarıda verilen bulgu ve tanılar, jeolojik ölçümleme ve araştırma çalışmalarının amaçlarından birisidir. Çözelti madenciliği kavernalarının doğru konumlandırılması ancak böyle bulgu ve tanılar baz alınarak mümkün olmaktadır. Kavernanın konumlandırılması süresince takip edilecek basamaklar da aşağıda listelenmiştir (Slizowski, 1983): • Tuzlu su üretimi ve/veya depo kavernası inşasına yönelik tuz yatağının değerlendirilmesi, • Araştırma/üretim kuyusu lokasyonu belirlenmesi, • Kuyu profili baz alınarak kuyunun kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi ve kavernanın kuyu ekseni boyunca konumlandırılması. Kuyunun kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi ise şu temellere dayandırılmaktadır: • Jeolojik ölçümleme (karot alınması: gerek duyulan sondaj karotu minimum %80 verime sahip olmalıdır, litolojik inceleme: sondaj karotunun tanımlanması, karotun numuneler halinde saklanması, hidrojeolojik gözlemlemeler, jeofizik log alınması), 39
- Page 1 and 2: Burak Gökhan BASTACIOĞLU ÇUKUROV
- Page 3 and 4: ABSTRACT MSc THESIS SOLUTION MINING
- Page 5 and 6: İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ .........
- Page 7 and 8: 3.2.4.1. Sodyum Klorürün Su İçe
- Page 9 and 10: ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 2
- Page 11 and 12: 1. GİRİŞ B. Gökhan BASTACIOĞLU
- Page 13 and 14: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 15 and 16: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 17 and 18: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 19 and 20: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 21 and 22: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 23 and 24: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 25 and 26: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 27 and 28: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 29 and 30: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 31 and 32: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 33 and 34: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 35 and 36: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 37 and 38: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 39 and 40: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 41 and 42: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 43 and 44: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 45 and 46: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 47: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 51 and 52: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 53 and 54: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 55 and 56: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 57 and 58: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 59 and 60: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 61 and 62: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 63 and 64: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 65 and 66: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 67 and 68: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 69 and 70: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 71 and 72: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 73 and 74: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 75 and 76: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 77 and 78: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 79 and 80: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 81 and 82: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 83 and 84: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 85 and 86: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 87 and 88: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 89 and 90: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 91 and 92: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 93 and 94: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 95 and 96: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 97 and 98: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BASTACIOĞLU<br />
Bazıları tatlı veya tuzlu su içerisinde hızlı çözünür, bazıları daha yavaş çözünür ve<br />
bazıları da pratikte çözünmezler.<br />
Sıcaklık, basınç, kimyasal bileşim ve eritme ortamındaki konsantrasyon gibi<br />
fiziksel ve kimyasal dış etkenlerin dışında tuz kayaçlarının çözünürlüğü tuz kayaçları<br />
içerisindeki minerallerin çözünürlüğüne, çözünmeyen (kirletici özellik taşıyan)<br />
maddelerin miktar ve kalitesine, kayaç yapısı gibi bazı petrografik özelliklere ve gaz<br />
içerik miktarına bağlıdır.<br />
Tatlı suda en kolay çözünen tuzlar ise potasyum ve magnezyum klorürlerdir.<br />
NaCl (Kaya Tuzu) genellikle kolay çözünür olduğu gibi, kendi içerisinde kolay<br />
çözünür ve zor çözünür olarak da ikiye ayrılır. Kolay çözünenler, saf, iri kristal yapılı<br />
ve potasyum-magnezyum içerikli olanlardır. Zor çözünenler ise ince kristal yapılı ve<br />
anhidrit-kil bulaşıklı olanlardır.<br />
Pratik olarak çözünmeyen kayaçlar; sülfatlar, karbonatlar, anhidritler, jips,<br />
kireçtaşı ve dolomit olarak sıralanabilirler.<br />
Kavernanın doğru konumlandırılmasına ilişkin koşullarla ilgili yukarıda<br />
verilen bulgu ve tanılar, jeolojik ölçümleme ve araştırma çalışmalarının<br />
amaçlarından birisidir. Çözelti madenciliği kavernalarının doğru konumlandırılması<br />
ancak böyle bulgu ve tanılar baz alınarak mümkün olmaktadır. Kavernanın<br />
konumlandırılması süresince takip edilecek basamaklar da aşağıda listelenmiştir<br />
(Slizowski, 1983):<br />
• Tuzlu su üretimi ve/veya depo kavernası inşasına yönelik tuz yatağının<br />
değerlendirilmesi,<br />
• Araştırma/üretim kuyusu lokasyonu belirlenmesi,<br />
• Kuyu profili baz alınarak kuyunun kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi<br />
ve kavernanın kuyu ekseni boyunca konumlandırılması.<br />
Kuyunun kullanılabilirliğinin değerlendirilmesi ise şu temellere<br />
dayandırılmaktadır:<br />
• Jeolojik ölçümleme (karot alınması: gerek duyulan sondaj karotu minimum<br />
%80 verime sahip olmalıdır, litolojik inceleme: sondaj karotunun<br />
tanımlanması, karotun numuneler halinde saklanması, hidrojeolojik<br />
gözlemlemeler, jeofizik log alınması),<br />
39
Change language