ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...
ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ... ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...
3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BASTACIOĞLU Yeraltı depolama kavernalarının konumlandırılmasını etkileyecek ve detay jeolojik tetkik gerektirecek jeolojik ve madencilik koşulları ise şunlardır (Charysz, Garlicki, Ziabka,; 1977): • Tuz yatağının şekil, boyut ve derinliği • Litoloji (kaya tuzunun mineralojik karakteristiği, petrografi, iyi çözünür ve çözünmeyen katmanların tanımı) • Yatak içerisindeki ve onu çevreleyen formasyonlardaki hidrojeolojik parametreler • Kayaçların fiziksel ve kimyasal özellikleri: özkütle, porozite, geçirgenlik, çözünürlük (eritmeye uygunluk), gaz içeriği • Kayaçların mekanik özellikleri • Kayaçların termal özellikleri 3.2.1.1.(1). Tuz Yatağının Şekil, Boyut ve Derinliği Tuzlu su üretimi için ve aynı zamanda yeraltı depolama kavernalarının konumlandırılması için en iyi koşulları homojen ve büyük miktarlarda tuzdan meydana gelen yataklar sağlamaktadır. Bu tip yataklarda beklenen kaya tuzu rezervleri çözelti madenciliğinin ekonomik şekilde icra edilmesini sağlayacak kadar büyüktür. Rezerv, yatak şeklinde ve dom şeklinde olabilmektedir (Slizowski, 1983). Kesintisiz yataklanmaya sahip tuz katmanlarında kavernaların dikey boyutları, tuzun kalınlığıyla sınırlıdır. Kaverna gelişimi için minimum 100 m tuz kalınlığı genel kabuldür. Ancak daha ince tuz katmanlarında da özel üretim yöntemleriyle eritme yapmak mümkündür. Tuz yatağı derinliği de 1500 metreyi geçmemelidir. Tuz domlarında ise homojen tuzun dikey uzunluğu binlerce metreyi aşabilmektedir. En uygun madencilik koşulları saf tuzun 1000m kalınlığa eriştiği sığ tuz domlarında (tuz giriş derinliği 300 m) beklenmektedir. Bu tip tuz domlarında eritilen kavernaların yükseklikleri oldukça fazladır ve herhangi bir sınırlama jeolojik nedenlerle değil, sadece üretimdeki teknik sorunlarla meydana gelebilir. Ayrıca emniyetle ilgili alınması gereken tedbirler de vardır. Örneğin Arabali Tuz İşletmesi’ndeki tuz giriş derinliğinin hemen altında sigorta olarak bırakılması 36
3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BASTACIOĞLU gereken tuz tabakasının minimum kalınlığı 25 m, emniyet topuğu olarak bırakılacak kaverna duvar kalınlıkları ise minimum 30 m kalınlıkta olması gerekmektedir. 3.2.1.1.(2). Litoloji Kaya tuzunun çözünürlük, geçirgenlik, mekanik dayanıklılık ve termal iletkenlik gibi özelliklerini tuzların litolojik karakteristikleri belirler. Bu özelliklerin tamamı eritme prosesi için büyük önem teşkil etmektedir (Slizowski, 1983). Rezerv kalitesinin belirlenmesi ve tuzlu su üretimine yönelik ekonomik değerlendirme yapılması adımlarında, yatağın mineral kompozisyonu ve litolojisi baz alınmaktadır. Eritme prosesinde, büyük miktarda saf, temiz kaya tuzu avantaj sağlarken, yatağın jeolojik değişkenliği olumsuz etki yaratmaktadır. Dolayısıyla en iyi konumlandırma, kuyu profili göz önünde bulundurularak kavernayı saf ve homojen tuz içerisinde geliştirmektir. Aşağıdaki faktörler eritmeyi olumsuz etkilemektedir (Slizowski, 1983): • Kaya tuzu içerisinde yayılmış büyük miktarda çözünmeyen madde: Eritme prosesinde temel ekonomik kriter, çözünmeyen içeriğinin (çoğunlukla anhidrit ve kiltaşı) hacmen %20 oranında olmasının sınırlar dahilinde kabul edilmesi ve daha fazla çözünmeyen miktarının eritme işlemini yavaşlattığı ve kaverna hacmini daralttığıdır, • Çözünmeyen katmanların varlığı: Kalınlığı 1m’yi aşan çözünmeyen kayaç katmanları kavernanın doğru şekilde gelişmesini büyük ölçüde olumsuz etkileyebilmektedir, • Kaya tuzundan daha kolay çözünebilir kayaçların varlığı (daha çok potasyum ve magnezyum klorürler): Kaya tuzu arasında yataklanmış kolay çözünebilen ince tabakalar herhangi bir yöne doğru kontrolsüz kaverna gelişimine ve kavernalar arasındaki emniyet topuklarının erimesine neden olabilirler. Eritme prosesinde gerekli önlemler sondaj karotlarından alınan numuneler üzerinde yapılan kimyasal analizlere göre alınmaktadır. Analiz sonuçlarına göre kuyu işletim sistemi yönlendirilmektedir. 37
- Page 1 and 2: Burak Gökhan BASTACIOĞLU ÇUKUROV
- Page 3 and 4: ABSTRACT MSc THESIS SOLUTION MINING
- Page 5 and 6: İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZ .........
- Page 7 and 8: 3.2.4.1. Sodyum Klorürün Su İçe
- Page 9 and 10: ŞEKİLLER DİZİNİ SAYFA Şekil 2
- Page 11 and 12: 1. GİRİŞ B. Gökhan BASTACIOĞLU
- Page 13 and 14: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 15 and 16: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 17 and 18: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 19 and 20: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 21 and 22: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 23 and 24: 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR B. Gökhan
- Page 25 and 26: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 27 and 28: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 29 and 30: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 31 and 32: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 33 and 34: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 35 and 36: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 37 and 38: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 39 and 40: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 41 and 42: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 43 and 44: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 45: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 49 and 50: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 51 and 52: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 53 and 54: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 55 and 56: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 57 and 58: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 59 and 60: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 61 and 62: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 63 and 64: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 65 and 66: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 67 and 68: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 69 and 70: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 71 and 72: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 73 and 74: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 75 and 76: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 77 and 78: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 79 and 80: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 81 and 82: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 83 and 84: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 85 and 86: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 87 and 88: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 89 and 90: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 91 and 92: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 93 and 94: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
- Page 95 and 96: 3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BAS
3. MATERYAL ve METOD B. Gökhan BASTACIOĞLU<br />
gereken tuz tabakasının minimum kalınlığı 25 m, emniyet topuğu olarak bırakılacak<br />
kaverna duvar kalınlıkları ise minimum 30 m kalınlıkta olması gerekmektedir.<br />
3.2.1.1.(2). Litoloji<br />
Kaya tuzunun çözünürlük, geçirgenlik, mekanik dayanıklılık ve termal<br />
iletkenlik gibi özelliklerini tuzların litolojik karakteristikleri belirler. Bu özelliklerin<br />
tamamı eritme prosesi için büyük önem teşkil etmektedir (Slizowski, 1983).<br />
Rezerv kalitesinin belirlenmesi ve tuzlu su üretimine yönelik ekonomik<br />
değerlendirme yapılması adımlarında, yatağın mineral kompozisyonu ve litolojisi baz<br />
alınmaktadır. Eritme prosesinde, büyük miktarda saf, temiz kaya tuzu avantaj<br />
sağlarken, yatağın jeolojik değişkenliği olumsuz etki yaratmaktadır.<br />
Dolayısıyla en iyi konumlandırma, kuyu profili göz önünde bulundurularak<br />
kavernayı saf ve homojen tuz içerisinde geliştirmektir.<br />
Aşağıdaki faktörler eritmeyi olumsuz etkilemektedir (Slizowski, 1983):<br />
• Kaya tuzu içerisinde yayılmış büyük miktarda çözünmeyen madde:<br />
Eritme prosesinde temel ekonomik kriter, çözünmeyen içeriğinin<br />
(çoğunlukla anhidrit ve kiltaşı) hacmen %20 oranında olmasının sınırlar<br />
dahilinde kabul edilmesi ve daha fazla çözünmeyen miktarının eritme<br />
işlemini yavaşlattığı ve kaverna hacmini daralttığıdır,<br />
• Çözünmeyen katmanların varlığı:<br />
Kalınlığı 1m’yi aşan çözünmeyen kayaç katmanları kavernanın doğru<br />
şekilde gelişmesini büyük ölçüde olumsuz etkileyebilmektedir,<br />
• Kaya tuzundan daha kolay çözünebilir kayaçların varlığı (daha çok<br />
potasyum ve magnezyum klorürler):<br />
Kaya tuzu arasında yataklanmış kolay çözünebilen ince tabakalar herhangi<br />
bir yöne doğru kontrolsüz kaverna gelişimine ve kavernalar arasındaki<br />
emniyet topuklarının erimesine neden olabilirler. Eritme prosesinde gerekli<br />
önlemler sondaj karotlarından alınan numuneler üzerinde yapılan kimyasal<br />
analizlere göre alınmaktadır. Analiz sonuçlarına göre kuyu işletim sistemi<br />
yönlendirilmektedir.<br />
37
Change language