ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...

Şebnem Gözde DEMİRKÖK 

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ 

FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

GF-677, AK-1 ve AK-2 BADEM x ŞEFTALİ MELEZ ANAÇLARININ 

SÜRGÜN UCU YÖNTEMİYLE in vitro KLONAL MİKROÇOĞALTIMI 

ADANA, 2006 

BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI



GF-677, AK-1 ve AK-2 BADEM x ŞEFTALİ MELEZ 

ANAÇLARININ SÜRGÜN UCU YÖNTEMİYLE in vitro KLONAL 

MİKROÇOĞALTIMI 



BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI 

Bu tez 02/06/2006 Tarihinde Aşağıdaki Jüri Üyeleri Tarafından 

Oybirliği/Oyçokluğu ile Kabul Edilmiştir. 

İmza............…………… İmza...................………… İmza...........................…..…… 

Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN Prof. Dr Ali KÜDEN Doç. Dr. Mehmet Nuri NAS 

DANIŞMAN ÜYE ÜYE 

Bu tez Enstitümüz Bahçe Bitkileri Anabilim Dalında hazırlanmıştır. 

Kod No: 

Prof. Dr. Aziz ERTUNÇ 

Enstitü Müdürü 

Bu Çalışma Çukurova Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi Tarafından 

Desteklenmiştir. Proje No:ZF2004YL69 

• Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların 

kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserle

İÇİNDEKİLER SAYFA 

ÖZ ................................................................................................................... I 

ABSTRACT ................................................................................................... II 

TEŞEKKÜR ................................................................................................... III 

SİMGELER ve KISALTMALAR DİZİNİ...................................................... IV 

ÇİZELGELER DİZİNİ.................................................................................... V 

ŞEKİLLER DİZİNİ......................................................................................... VI 

1. GİRİŞ ......................................................................................................... 1 

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR ........................................................................ 5 

3. MATERYAL ve METOD ........................................................................ 15 

3.1. Materyal ......................................................................................... 15 

3.1.1 GF-677 Anaç Genotipinin Genel Özellikleri…................... 15 

3.1.2 AK-1 ve AK-2 Anaç Genotiplerinin Genel Özellikleri…... 16 

3.2. Metod.............................................................................................. 18 

3.2.1. Sürgün Ucu Yöntemiyle In vitro Klonal Mikroçoğaltım 

Çalışmaları ……………………………………...……….. 

3.2.1.1. Kültür Ortamları ve Hazırlanması………………. 18 

3.2.1.2. Dokuların Hazırlanması…………...…………. 18 

3.2.1.3. Sürgün Uçlarının Kültüre Alınması ve Kültür 

Koşulları………………………………………….. 

3.2.1.4. Alt Kültüre Alma ve Köklendirme………………. 21 

3.2.2. Deneme Değişkenleri……………………………………. 21 

3.2.3. Çalışmada Yapılan Sayım ve Gözlemler………………... 

4. BULGULAR ve TARTIŞMA………………………………………… 24 

4.1. Sürgün Gelişmesi Aşamasına Ait Deneme Sonuçları……………. 24 

4.1.1. Sürgünlerin Canlılık Oranları............................................. 24 

4.1.2.Sürgünlerin Kardeşlenme Sayıları...................................... 26 

4.2. Sürgünlerin Köklenme Aşamasına Ait Deneme Sonuçları ............. 28 

4.2.1. Sürgünlerin Kök Oluşturma Oranları……………………. 28 

4.2.2. Mikrosürgün Başına Düşen Kök Sayıları........................... 31 

18 

21 

22

5. SONUÇ ve ÖNERİLER ........................................................................... 33 

KAYNAKLAR .............................................................................................. 36 

ÖZGEÇMİŞ .................................................................................................. 41

ÖZ 


GF-677, AK-1 ve AK-2 BADEM x ŞEFTALİ MELEZ ANAÇLARININ 

SÜRGÜN UCU YÖNTEMİYLE in vitro KLONAL MİKROÇOĞALTIMI 




BAHÇE BİTKİLERİ ANABİLİM DALI 

Danışman : Prof. Dr. Ayzin KÜDEN 

Yıl : 2006, Sayfa: 41 

Jüri : Prof. Dr. Ayzin KÜDEN 

Prof. Dr. Ali KÜDEN 

Doç. Dr. Mehmet Nuri NAS 

Bu çalışma, 2004-2006 yılları arasında periyodunda Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri 

Bölümü Biyoteknoloji Laboratuvarı’nda yürütülmüştür. Çalışmada Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe 

Bitkileri Bölümü Araştırma ve Uygulama parselinde bulunan AK-1, AK-2 ve GF-677 badem x şeftali 

melez genotiplerine ait sürgün uçları kullanılmıştır. Alınan sürgün uçlarının canlılık, sürgün oluşturma 

ve köklenme oranları incelenmiştir. 

Araştırmada MS makro ve mikro besin elementleri, vitaminleri ve Fe-NaEDTA 

kompozisyonu kullanılmıştır. Sürgün geliştirme ve çoğaltma aşamasında 0, 0.5, 1.0, 1.5 mg/l BAP ve 

0.1 mg/l GA3 konsantrasyonları, köklendirme aşamasında ise 0, 0.5, 1.0, 1.5 mg/l IBA ve 0.1 mg/l 

GA3 konsantrasyonları ile büyümeyi düzenleyici içermeyen kontrol MS ortamları kullanılmıştır. 

Çalışmada, canlılık oranı AK-2 genotipinde % 91.25, AK-1 genotipinde % 88.75 ve GF-677 

genotipinde % 85; kardeşlenme sayısı ise AK-1 genotipinde 2.43 sürgün/eksplant, GF-677 

genotipinde 0.88 sürgün/eksplant ve AK-2 genotipinde 0.5 sürgün/eksplant; köklenme oranı AK-1 

genotipinde % 24.06, GF-677 genotipinde % 22.25, AK-2 genotipinde % 6.19; mikrosürgün başına 

düşen kök sayısı AK-1 genotipinde 2.78 kök/mikrosürgün, GF-677 genotipinde 

1.95 kök/ mikrosürgün ve AK-2 genotipinde 0.94 kök/mikrosürgün olarak bulunmuştur. 

Anahtar Kelimeler: GF-677, AK-1, AK-2 badem x şeftali melez anaçları, sürgün ucu kültürü, mikro 

çoğaltma 

I

ABSTRACT 

M.Sc. THESIS 

In vitro CLONAL MIKROPROPAGATION of GF-677, AK-1 and AK-2 

ALMOND x PEACH HYBRID 

ROOTSTOCKS by SHOOT-TIP CULTURE 


DEPARTMENT OF HORTICULTURE 

INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCES 

UNIVERSITY OF CUKUROVA 

Supervisor : Prof. Dr. Ayzin KÜDEN 

Year : 2006, Pages: 41 

Jury : Prof. Dr. Ayzin KÜDEN 

Prof. Dr. Ali KÜDEN 

Doç. Dr. Mehmet Nuri NAS 

This study was carried out in Biotechnology laboratory of C.U. Faculty of Agriculture, 

Department of Horticulture during 2004-2006. The shoot tips of AK-1, AK-2 and GF-677 almond x 

peach hybrid genotypes taken from the orchards of C.U. Faculty of Agriculture, Department of 

Horticulture were used. As the experimental material the viability, shoot elongation and rooting rates 

of the shoot tips were investigated . 

In the experiment, MS macro and micro nutrients, vitamins and Fe-Na EDTA composition 

was used. During shoot elongation and multiplication stage 0, 0.5,1, 1.5 mg/l BAP and 0.1 mg/l GA3 

concentrations, during the rooting stage 0, 0.5,1, 1.5 mg/l IBA, 0.1 mg/l GA3 concentrations and MS 

medium with no hormones as the control were used. 

In this work, viability rate was found to be 91.25 % in AK-2, 88.75 % in AK-1 and 

85 % in GF-677; multiplication rate was 2.43 shoot/explant in AK-1 genotype, 0.88 shoot/explant in 

GF-677 and 0.5 shoot/explant in AK-2 genotype; rooting rate was 24.06 % in AK-1 genotype, 22.25 

% in GF-677 and 6.19 % in AK-2 genotype; root number per mikroshoot was 2.78 in genotype 

AK-1, 1.95 root/mikroshoot in GF-677 genotype and 0.94 root/mikroshoot in AK-2 genotype. 

Key Words: GF-677, AK-1, AK-2 almond x peach hybrid rootstocks, shoot tip culture, micro 

propagation 

II

TEŞEKKÜR 

Yüksek lisans tez konumun belirlenmesi, yürütülmesi ve yazım aşamasında 

yönlendirici katkılarıyla her zaman destek olan Danışman Hocam Sayın Prof. Dr. 

Ayzin B. KÜDEN’e sonsuz saygı ve teşekkürlerimi sunarım. 

Tezimin yürütülmesi sırasında bölümümüzün tüm olanaklarını kullanmama 

izin veren Bölüm Başkanımız Sayın Prof. Dr. Turgut YEŞİLOĞLU’na, laboratuar ve 

arazi çalışmalarımda her türlü desteğini gördüğüm Prof. Dr. Ali KÜDEN, Doç. Dr. 

Yeşim YALÇIN MENDİ, Yrd. Doç. Dr. Yıldız AKA KAÇAR’a teşekkürlerimi 

sunarım. 

Denememin kurulması ve yazım aşamasında yardımlarını esirgemeyen Ar. 

Gör. Songül ÇÖMLEKÇİOĞLU, Ar. Gör. Safder BAYAZİT, Uzman Burhanettin 

İMRAK, Ar. Gör. Hatice BİLİR, Ar.Gör. Ferhan SABIR, Zir. Yük. Müh. Turgut 

TAMDOĞAN’ a ve değerli arkadaşlarım Zir. Müh. Aydın DEMİREL, Biyolog 

Taylan ÇELİK, Biyolog Sinem SERBEST KOBANER ve tüm biyoteknoloji 

laboratuvarı çalışanlarına teşekkürlerimi sunarım. 

En son olarak fakat kesinlikle en az olmayarak her konuda olduğu gibi 

tezimin hazırlanması sırasında da sonsuz desteklerini gördüğüm tüm aile fertlerime, 

sevgili arkadaşım Zir. Müh. Ayça IŞIKTAN, Oya IŞIKTAN ve kıymetli ailesine 

şükranlarımı sunarım. 

III

SİMGELER VE KISALTMALAR 

BA: 

Benzyladenin 

NAA: Naphtalene Asetic Acid 

IAA: Indole Asetic Acid 

BAP: 

FAO: 

GA3: 

IBA: 

M: 

mg: 

ml: 

mM: 

µl: 

µM: 

MS: 

Benzylaminopurin 

Food and Agriculture Organization 

Giberellic acid 

Indole-3-Butyric Acid 

Molar 

Miligram 

Mililitre 

Milimolar 

Mikrolitre 

Mikromolar 

Murashige and Skoog (1962) 

WPM: Lloyd and McCown (1980) 

DKW: Driver and Kuniyuki (1984) 

AP: 

Almehdi and Parfitt (1986) 

LS: Linsmaier and Skoog (1965) 

IV

ÇİZELGELER DİZİNİ SAYFA 

Çizelge 1.1. Ülkeler Bazında Dünya Şeftali Üretimi..................................................... 1 

Çizelge 1.2. Ülkeler Bazında Dünya Badem Üretimi.................................................... 2 

Çizelge 1.3. Kamu ve özel kuruluşlara ait sertifikalı meyve fidanı üretim 

miktarları………………………………………………………………… 

Çizelge 3.1. GF-677, AK-1 ve AK-2 melez anaçlarının odun çeliklerine 1000 ppm 

IBA uygulamasının köklenme ve kallus oluşumu üzerine 

etkileri…………………………………………………………………… 

Çizelge 3.2. Sürgün geliştirme ve kardeşlenme aşamasında kullanılan kültür 

ortamının bileşimi……………………………………………………...... 

Çizelge 3.3. Köklendirme aşamasında kullanılan kültür ortamının bileşimi………… 

Çizelge 4.1. Farklı BA konsantrasyonlarının GF-677, AK-1 ve AK-2 

anaçlarında canlılık oranları üzerine etkileri …..……………………….. 

Çizelge 4.2. Farklı IBA konsantrasyonlarının GF-677, AK-1 ve AK-2 

anaçlarında kardeşlenme sayıları üzerine etkileri ……..………………... 


anaçlarında köklenme oranları üzerine etkileri …..……………………... 


anaçlarında mikrosürgün başına düşen kök sayısı üzerine etkisi.............. 

V 

3 

17 

19 

20 

25 

27 

29 

31

ŞEKİLLER DİZİNİ 

Şekil 3.1. AK-2 badem x şeftali melez yaprağının GF-677, badem ve 

şeftali yaprağı ile karşılaştırılması………………………… 

Şekil 3.2. AK-1 badem x şeftali melez yaprağının GF-677, badem ve 

şeftali yaprağı ile karşılaştırılması……………………….... 

Şekil 4.1. Büyütme odasındaki denemeden genel bir görüntü……….. 25 

Şekil 4.2. Steril kabin içerisinde eksplantların kültüre alınması……… 27 

Şekil 4.3 AK-1 genotipininin köklü bitkicikleri……………………... 29 

Şekil 4.4. AK-2 genotipininin köklü bitkicikleri…………………….. 30 

Şekil 4.5. GF-677 genotipininin köklü bitkicikleri…………………... 30 

Şekil 4.6. AK-1 genotipininin 1.5 mg/l IBA içeren ortamdaki köklü 

bitkicikleri…………………………………………………. 

VI 

SAYFA 

16 

17 

32

1.GİRİŞ Şebnem Gözde DEMİRKÖK 

1. GİRİŞ 

Dünya şeftali (Prunus persica L.) üretim miktarı 2005 yılında 15.671.847 ton 

olmuştur (Çizelge 1). Türkiye’de 2003 yılında üretim 460.000 ton iken 2005 yılında 

bu değer 485.000 tona yükselmiştir. Dünya badem (Prunus amygdalus L.) üretim 

miktarı ise, 2005 yılında 1.619.906 ton olmuştur (Çizelge 2). Türkiye’de 2003 

yılında 41.000 olan üretim miktarı 2005 yılında 39.000 tona düşmüştür 

(Anonymous, 2005). Şeftali ve badem yetiştiriciliği için uygun iklim koşullarına 

sahip olan ülkemizin dünya pazarlarındaki yerini yükseltme şansı bulunmaktadır. 

Ancak bunun için uygun çeşitlerin ve modern yetiştiriciliğin getirdiği uygun anaç 

kullanımı ile bahçe tesisinden pazarlamaya kadar bir çok sorunun çözülmesi 

gerekmektedir. Ülkemizde üretilen badem ve şeftali fidanları çöğür anaçlarına aşılı 

olarak üretilmektedir. Oysa, çöğür anaçlarına göre çok üstün özelliklere sahip klon 

anaçlar birçok ülkede kullanılmaktadır. Bizde kullanımı henüz yaygınlaşmamış olan 

bu anaçların kolay köklenme, kuvvetli gelişme, hastalıklara dayanıklılık gibi bazı 

üstün özellikleri vardır. Bu bakımdan çöğür anaçlara göre daha büyük avantajlara 

sahip olabilmektedir. Ülkemizde, klonal anaç kullanımı pratikte henüz 

yaygınlaşmamıştır. Bu nedenle bir çok meyve türünde hala çöğür anaçlar 

kullanılmaktadır (Küden ve Kaşka, 1990). 

Çizelge 1.1. Ülkeler Bazında Dünya Şeftali Üretimi (2005) 

ÜLKELER ÜRETİM (ton) 

Çin 6.030.000 

İtalya 1.740.485 

ABD 1.369.300 

İspanya 1.130.800 

Yunanistan 681.000 

Türkiye 485.000 

Fransa 425.000 

İran 390.000 

Dünya 15.671.847 

1


Çizelge 1.2. Ülkeler Bazında Dünya Badem Üretimi (2005) 

ÜLKELER ÜRETİM (ton) 

ABD 666.600 

İspanya 204.500 

Suriye 130.000 

İtalya 105.312 

İran 80.000 

Fas 70.000 

Yunanistan 47.000 

Türkiye 39.000 

Dünya 1.619.906 

Yılmaz (1992), klonal anaçların, tohumdan üretilen anaçlara göre genetik 

bakımdan bir örnek materyal oluşturduğunu belirtmiştir. İleri teknoloji kullanılarak 

meyve yetiştiriciliği yapılan ülkelerde hemen hemen tümüyle özellikleri bilinen ve 

bu özellikleri mutasyonlar dışında değişmeyen anaçlar kullanılmaktadır. Sözü edilen 

bu anaçların kullanılmasıyla hem verim ve kalite arttırılabilmekte, hem de bahçe 

kurulması aşamasından başlayarak öteki teknik ve kültürel bakım işlemlerinde büyük 

kolaylıklar sağlanabilmektedir (Çelik, 1983). 

Trefois (1985)’e göre, meyve ağaçlarında kullanılacak anaçlarda bulunması 

gereken bazı özellikler şunlardır: 

Anaçlar, aşılandıkları çeşitlerle uyumlu olmalı, hastalık taşımamalı, düşük 

sıcaklıklara özellikle donlara karşı dayanıklı olmalı, ağaçların erken ve düzenli verim 

vermelerini sağlamalı, kuvvetli kök sistemine sahip olmalıdır. 

Klonal anaçların üstün özelliklerinden faydalanmanın ilk koşulu vegetatif 

yolla kolay çoğalması ve en uygun çoğaltma yönteminin belirlenmesidir. Hızla 

ilerleyen teknolojide bu anaçlar in vivo veya in vitro yöntemleriyle 

çoğaltılabilmektedir. 

Doku kültürünün üreticiye sağladığı en büyük avantajlardan biri kısa sürede 

gereksinim duyulan sayıda bitki materyali elde edilmesidir. Aynı zamanda doku 

2


kültürü ile elde edilen bitkiler daha sağlıklı, genetik bakımdan damızlık olarak 

seçilen materyalin aynısı ve büyük ölçüde homojen olacağından son yıllarda bu 

yöntem özellikle in vivo koşullarda çoğalma problemi olan bazı türler için daha çok 

tercih edilmektedir. 

Meyve fidanında sertifikasyon uygulaması, aşılı ve çelikten üretilen fidanlar 

ile klon anaçları kapsamaktadır. İki bin üç yılında, kamu ve özel sektör tarafından 20 

türe ait toplam 3.844.287 adet sertifikalı meyve fidanı ve meyve çöğürü üretilmiştir. 

Aynı yıl sertifikalanan fidan sayısı ise, 3.779.300 olarak gerçekleşmiştir. Son iki yılın 

üretim değerlerine bakıldığında, her yıl özel sektöre ait işletmelerde sertifikalı fidan 

üretiminin giderek yaygınlaştığı görülmektedir (Gençtan ve ark. 2005) 

Kamu ve özel kuruluşlara ait sertifikalı meyve fidanı üretim miktarları 

Çizelge 1.3’ te verilmiştir. 

Çizelge 1.3. Kamu ve özel kuruluşlara ait sertifikalı meyve fidanı üretim 

miktarları (1000 adet) 

2002 Yılı Üretimleri 2003 Yılı Üretimleri 

Meyveler Kamu Özel Sekt. Toplam Kamu Özel Sekt. Toplam 

Yum. Çek. 33.0 406.5 439.5 115.9 862.2 978.1 

Sert Çek. 104.6 501.1 605.6 212.2 1.160.8 1.373.0 

Sert Kabuk. 31.0 425.315 455.335 45.510 444.230 489.740 

Turunçgiller - 3.9 3.9 - 9.4 9.400 

Zeytin 43.0 710.0 753.0 36.5 760.5 797.0 

Üzümsü Mey. 14.3 109.0 123.3 77.8 119.2 197.0 

Toplam 225.9 2.154.8 2.380.7 422.9 3.356.4 3.779.3 

Ilıman iklim meyve türleri içerisinde dünyada en yaygın klonal anaç 

kullanımı elmalardadır. Bunun yanı sıra armut, kiraz, şeftali ve erikte de klonal 

anaçlar bulunmuş, ancak yeterince yaygınlaşmamıştır. Özellikle son yıllarda şeftaliye 

anaç olarak kullanılan GF-677 badem x şeftali melez klon anacı kireçli topraklara 

uygun, kloroz, phytopthora ve kök kanserine dayanıklı, yüksek kalitede meyve veren 

kuvvetli bir anaçtır (Yapıcı, 1992). 

3


Nonpareil badem çeşidinin tohumlarından tesadüf çöğürü olarak bulunan 

AK-1 ve AK-2 badem x şeftali melezleri 1995 yılında ekilen tohumlardan elde 

edilmiş ve bugüne kadar in vivo veya in vitro koşullarda yapılan köklendirme 

denemelerinde GF-677 ile benzer veya daha iyi performans göstermiş, umutlu anaç 

adaylarıdır. 

Bu çalışmanın amacı, ana ebeveyni Nonpareil badem çeşidi olan AK-1 ve 

AK-2 badem x şeftali tesadüf melezlerinin, özellikleri bilinen GF-677 anacı ile 

çoğalma ve köklenme yetenekleri bakımından in vitro koşullarda karşılaştırılması ve 

üstün yanlarının ortaya konmasıdır. Bu yöntemle elde edilen bitkiler daha sonra 

anaçlık özellikleri incelenmek üzere başka çalışmalarda kullanılacaktır. 

4

2.ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şebnem Gözde DEMİRKÖK 

2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR 

Bahçe bitkilerinde bir çok bitki türü, hücre ve doku kültürü teknikleri 

kullanılarak çoğaltılabilir ve köklendirilebilir. Ancak bu işlemler yoğun çaba 

gerektirir ve yüksek maliyetlidir. Ayrıca, laboratuvar çalışmalarında kullanılan cam 

yada plastik malzemenin cinsi, bitkinin kalitesi, büyümesi, yaşama süresi ve 

çoğaltılmasında etkili olmaktadır (Cluster, 1992). 

Mansuroğlu ve Gürel (2001) tarafından belirtildiği gibi, mikro çoğaltım 

konusundaki ilk çalışma 1902 yılında, tek hücreden tam bir canlının 

yaratılabileceğini kanıtlamaya çalışan botanikçi Haberlandt tarafından yapılmıştır. 

Araştırıcı, izole ettiği bitki hücrelerini besin ortamına yerleştirmiş, ancak hücrelerin 

hacmi 11 kat artmasına rağmen çoğalmamıştır. Bunu izleyen çalışmalar 

başarısızlığın nedeninin, hücre bölünmesi, gelişmesi ve farklılaşması için gerekli 

olan hormonların o yıllarda bilinmemesine bağlı olduğunu göstermiştir. 

Meristem ve sürgün ucu kültürleri virüssüz bitki elde etmek, mikro çoğaltım, 

gen kaynaklarının muhafazası, genetik transformasyonlar, uluslararası bitki materyali 

değişimi (Grout, 1990), bitkilerden mantar ve bakterilerin eleminasyonu (George, 

1993) amaçlarıyla kullanılmaktadır (Bürün ve Türkoğlu, 1996). 

Bir bitki paçası (explant) in vitro kültüre alındığında dikkat edilmesi gereken 

faktörler şu şekilde sıralanabilir (Debergh,1988): 

1) Doku (genotip, kaynak ve tarih) 

2) Ortam (mineraller, hormonlar ve diğer organik destekleyici maddeler) 

3) Çevre (ışık, sıcaklık, gazlar, kaplar) 

4) Zaman (alt kültür periyodu ve sayısı) 

5)Yukarıdaki faktörler arasındaki interaksiyonlardır. 

Battistini Nursery fidancılık şirketi mikro çoğaltma ile tüm şeftali anaçlarını 

çoğaltmaktadır. Ancak bu çoğaltma tekniklerini geliştirmek için her bir klona özel 

denemelere gereksinim duymaktadırlar. Mikro çoğaltılan şeftali anaçları şunlardır: 

Ishtara, GF-677, Penta, Tetra, Mr 2/5, Fire, Cadaman, Barrier 1, Adara, Genisa ve 

5


Julior. Şeftali anaçları mikro çoğaltım çalışmalarında önemli farklılıklar 

göstermişlerdir. Bazı anaçların mikro çoğaltımı çok kolay olurken, bazılarının 

oldukça zor olmuştur. Ayrıca bazı klonların farklı iklim koşullarına adaptasyonu da 

farklı olmuştur (Battistini ve Paoli, 2002). 

Arazi koşullarında yapılan çalışmalarda, demir noksanlığına dayanıklı olduğu 

belirtilen dört şeftali anacı (GF-677, Adesoto, Barrier ve Cadaman) doku kültürü 

yöntemiyle çoğaltılmış ve 90 μM Fe(III)-EDTA içeren su kültürü ortamına 

konulmuştur. Bitkiler 9 gün süreyle bu ortamlarda tutulduktan sonra 4 gün süreyle 

demir içermeyen besin ortamına aktarılmıştır. Daha sonra bu bitkilere 1 ve 3 gün 

süreyle 45 ve 180 μM Fe (III)-EDTA verilmiştir. Sonuç olarak demiri yeterli olan 

GF-677 ve Adesoto genotiplerinde köklerde demir şelat redüktaz aktivitesinde kısa 

süreli bir artış saptanırken, demir noksanlığı görülen Barrier ve Cadaman 

genotiplerinde böyle bir artış görülmemiştir (Yolanda ve ark., 2004). 

GF-677 klon anacının mikro çeliklerinin in vivo köklenme yeteneğini 

araştırmak için, çelikler köklendirme ortamına alınmış ve oksin uygulamasının 

köklenme üzerine etkisi test edilmiştir. Düşük konsantrasyondaki oksinler kök 

oluşumunu arttırdığı ve iyi bir kök sistemi gelişiminin yaklaşık 10-15 günde 

meydana geldiği belirlenmiştir (Fasolo ve ark., 1987). 

Sert kabuklu meyve türlerinde sürgün ucu kültürü ile yapılan çoğaltma 

çalışmasında, kardeşlenmeyi teşvik etmek amacıyla bir protokol geliştirilmiş ve 

sürgün rejenerasyonu elde edilmiştir. In vitro sürgünlerden alınan sürgün uçları 

rejenerasyon için 8.8 μM BA, 1.0 μM NAA ve 250 mg/l sefatoksin içeren bir LP 

ortamında, karanlıkta, 30 gün süreyle tutulmuştur. Eksplantlar oksin içermeyen bir 

ortama transfer edilmiş daha sonra 1.4 μM GA3 ilave edilmiş ve 4 haftada bir yeni bir 

ortama aktarılmıştır. M-55 badem tipi üzerinde yapılan histolojik çalışmalar, 

sürgünlerin yara dokusundan meydana geldiğini açıkça göstermiştir. Yara dokusu, 

aylarca sürgün oluşturma yeteneğini korumuştur (Lauri ve ark., 2001). 

Gisella 5 kiraz anacı; MS, 2 MS, ½ MS, ¼ MS ve 4.4 μM BA, 0.5 μM NAA 

ve 0.3 μM GA3 bulunan ortamlarda mikro çoğaltmaya alınmıştır. Kültüre alma 

işleminden sonra ilk gün, 20. gün ve 40. günde tüm özellikler incelenmiştir. Kültüre 

alma süresince aktarılan dokuların yaş ve kuru ağırlığı artarken, ortamın yaş ve kuru 

6


ağırlığı azalmıştır. Kültüre alma süresince ortamın pH'sı azalmış, daha sonra ½ MS 

ve ¼ MS ortamlarında az bir artış olmuştur. Gisella 5, en yüksek azot ve fosfor alımı 

olan 2 MS ve MS ortamlarında en iyi büyüme ve gelişmeyi göstermiştir (Ruzic ve 

ark., 2000). 

In vivo’da gelişen GF-677, M-51 klon anaç genotipleri ve Babygold şeftali 

çeşidinin sürgünleri, in vitro’da kültüre alınmıştır. MS ortamına, Fe-EDTA, 

½ Fe-EDTA veya ¼ Fe- EDTA ilave edilmiştir. Ayrıca 1 μM KHCO3 ilavesiyle eşit 

molarda FeSO4 ile yer değiştirmiş olan MS ortamı kullanılmıştır. Çoğalma hızları 

hesaplanmış ve klorofil içeriği belirlenmiştir. Fe eksikliği semptomları genotipe bağlı 

olarak, bikarbonat ilaveli FeSO4 bulunan ortamda daha açık görülmüştür. En belirgin 

semptomlar Babygold şeftali çeşidinde, orta dereceli semptomlar GF-677 ve M-51 

klon anaç genotiplerinde ve daha az belirgin semptomlar da badem genotiplerinde 

görülmüştür. In vitro ve dış ortam arasında bir korelasyon olduğu ileri sürülmüştür. 

Bu ilk sonuçlar, badem ve diğer sert çekirdekli meyve türlerinde kloroza toleransın 

hızlı kontrolü için doku kültürlerinin kullanımının mümkün olduğunu göstermiştir 

(Caboni ve Lauri, 2002). 

Sert çekirdekli meyve anaçlarının çoğaltılmasındaki amaç, yan gözlerden 

başlatılan in vitro çoğaltma için en uygun BAP konsantrasyonunun ve kültür 

ortamınının belirlenmesidir. G x N22, GF-677, Mr.S 2/5, Marianna ve Myrobalan 

erik anaçları, farklı 4 BAP dozu (0.1, 0.3, 0.5 ve 0.7 mg/l) içeren iki MS 

konsantrasyonunda (MS ve ¾ MS) test edilmiş ve genotipler bu ortamlarda farklı 

tepkiler vermişlerdir. G x N-22 ve Mr. S 2/5 anaçları için ¾ MS ortamında 0.7 mg/l 

BAP daha iyi sonuçlar verirken, Myrobalan anacı 0.5 mg/l BAP içeren ¾ MS 

ortamında daha iyi sonuçlar vermiştir ve test edildiği iki MS konsantrasyonunda da 

BAP konsantrasyonunun artmasıyla sürgün uzunluğu azalmıştır. GF-677 anacı ise 

mikro çoğaltmada iyi sonuçlar göstermemiştir (Silveira ve ark., 2001). 

Molassiotis ve ark., (2004) tarafından yapılan bir çalışmada GF-677 klon 

anacının Fe-EDTA uygulanmış mikro çeliklerinde in vitro köklenme sırasında 

meydana gelen peroksidaz ve katalaz aktivitesindeki değişimler araştırılmıştır. İlk 

kökler, köklenme ortamına alma işleminden yaklaşık 12 gün sonra görülmüştür. 

Köklenmemiş mikro çeliklerin aksine köklenmiş olan mikro çelikler 9. günde en 

7


yüksek peroksidaz aktivitesi göstermiştir. 6. ve 12. günlerde peroksidaz yoğun bir 

şekilde iyonik olarak hücre duvarına geçiş yapmış, 6. ve 15. günlerde ise katalaz 

enzimi maksimum aktivite göstermiştir. Çözünür peroksidaz izoenzimlerinin 

zamanla değişimleri sadece köklenmiş mikro çeliklerde görünür bir bant meydana 

getirmiştir. 

GF-677 anacının doku kültürü yöntemiyle mikro çoğaltılmasının araştırıldığı 

çalışmada dokular nisan ayında sürgün uçlarından alınmıştır. 1mg/l BA içeren ortam 

çoğaltma için en iyi sonucu vermiştir. En yüksek köklenme 0.3 mg/l NAA ile 1.6 

mg/l thiamine içeren ortamda ve 7 günlük karanlık uygulamasından elde edilmiştir 

(Kamali ve ark., 2001). 

Ne Plus Ultra ve Nonpareil’in sürgün uçları, 4°C’de aydınlık koşullarda 4 

hafta büyümeye alınmıştır. Kök oluşumunda optimum oksin konsantrasyonunun 

belirlenmesi için IBA ve NAA’nın farklı konsantrasyonları karşılaştırılmıştır. Buna 

ek olarak kök bölgesinde gölgelemenin etkisi ve bazal tuz kompozisyonu 

incelenmiştir. Her iki çeşit için en iyi sonuç, 1,0 μM I ile % 0,6’lık su-agar solüsyonu 

içinde 12 saat bekletilen sürgünlerin bu işlemden sonra 2 hafta oksin içermeyen 

ortama transfer edilmesinden alınmıştır. Aktarılan dokular, başlangıçta 3 gün 

karanlık koşullar altında tutulmuş ve daha sonra ışığa çıkarılmışlardır. Karanlık 

periyodunun uzatılması köklenmeyi arttırmamıştır. ½ MS ortamı, Ne Plus Ultra 

sürgünlerinin köklenmesi için uygun olurken, Almehdi ve Parfitt ortamı, Nonpareil 

sürgünlerinin köklenmesinde en iyi sonucu vermiştir. Bu koşullar altında aktarılan 

dokuların %60’ı kök geliştirmiştir (Ainsley ve ark., 2001). 

Nonpareil 15-1, Ne Plus Ultra ve Titan x Nemaguard (badem x şeftali melezi) 

anaçlarından 0.7 cm uzunluğundaki sürgün uçları kültüre alınarak, başarılı bir şekilde 

çoğaltılmıştır. Nonpareil 15-1 genotipi için 0.049 μM IBA, 3 μM BAP, 0.058 M 

sakkaroz ve % 0.7 agar içeren AP ortamı, Ne Plus Ultra genotipi için ise 0.049 μM 

IBA, 5 μM BAP, 0.088 M sakkaroz ve % 0,7 agar içeren MS ortamı uygun 

bulunmuştur. Titan x Nemaguard melezi için 10 μM BAP, 0.088 M sakkaroz ve 

% 0.7 agar içeren MS ortamı en iyi sürgün çoğaltılmasını sağlamıştır. Yaklaşık 2 cm 

uzunluğundaki sürgünler, 2.4 μM IBA, 0.088 M sakaroz % 0.7 agar içeren ½ MS 

8


ortamında 1 hafta karanlıkta ve 2 hafta ışıkta bekledikten sonra % 88 oranında 

köklenmiştir (Channuntapipat ve ark., 2003). 

Bir araştırmada, Texas ve Nonpareil badem (Amygdalus communis L.) 

çeşitlerinin sürgün ucu kültürü ile in vitro çoğaltma olanakları araştırılmıştır. Bu 

amaçla; farklı IBA ve BAP düzeyleri, birbirini izleyen üç farklı kültür aşamasında 

(ilk dikim, şaşırtma ve çoğaltma) ayrı ayrı test edilmiştir. Sonuçlar sürgün gelişmesi 

için hormon içermeyen veya sadece düşük düzeyde IBA (0.1 mg/l) içeren ortamların 

daha uygun olduğunu göstermiştir. Hem şaşırtma hem de çoğaltma aşamasında, 0.1 

mg/l IBA ile 1.0 mg/l BAP kombinasyonu sürgün verimi ve gelişmesi bakımından en 

iyi sonucu vermiştir. Genel olarak, sürgün oluşumu için her iki aşamada BAP’ın 

gerekli olduğu saptanmış, ancak yüksek düzeyde BAP (2.0 veya 3.0 mg/l BAP) 

kullanıldığında sürgünlerde camlaşma, sürgünlerin canlılığında azalma ve kallus 

oluşumuna neden olduğu görülmüştür (Gürel ve Gülşen, 1998). 

Prunus anaç adaylarının in vitro koşullarda çoğaltılması için ortam 

denemeleri kurulmuştur. 1 cm uzunluğunda alınan sürgün uçları 16 saat fotoperiyot 

ve 25 ± 2 o C sıcaklıkta tutulmuştur. Deneme MS, ¾MS, SH ve Villegas ortamlarıyla 

kurulmuş, çoğaltma ortamı olarak SH ve ¾MS kullanılmıştır. Ayrıca ¾MS 

ortamında farklı agar miktarları da (4.5, 5.5 ve 6.5 g/l) denenmiştir. Denemede, 

bitkilerin gelişme, infeksiyon ve oksidasyon yüzdeleri saptanmıştır. Çoğaltma 

ortamında en yüksek büyüme, gelişme ve kardeşlenme oranı 5.5 g/l agar içeren 

¾ MS ortamında bulunmuştur (Rodrigues ve ark., 2003). 

Damiano ve Monticelli’nin (1998) yaptıkları bir in vitro çoğaltma 

çalışmasında, Fascinello, Ferragnes, Tuono badem çeşitleri; M49, M50, M51, M52, 

M53 ve M55 badem seleksiyonları; Gala ve McIntosh elma çeşitleri; Prunus pyraster 

klonlarının üç tipi (P8, P38 ve P50); Ontario erik çeşidi; Citation (erik x şeftali) ve 

GF-677 (badem x şeftali) melez anaçları kullanılmıştır. Deneme her çeşit veya 

seleksiyon başına 3 tekerrür, her tekerrürde 8-10 sürgün olacak şekilde planlanmıştır. 

Ontario erik çeşidi SH ortamında, diğer türler ise MS ortamında daha iyi çoğalmıştır. 

GF-677, 0.35 mg/l BAP, 0.1 mg/l GA3 ve 1.0 mg/l IBA ilave edilen MS temel besin 

ortamına ortamda diğer tüm genotiplerden daha yüksek oranda (% 85) köklenmiştir. 

9


GF-677 anacının in vitro’ da köklenmesi, besin ortamına eklenen mineral 

madde konsantrasyonlarından ve tüp kapaklarının parafilm veya lastik olmasından 

etkilenmiştir. WPM ortamında mineral madde konsantrasyonunun yarım dozdan 

(0.5x) iki katına (2x) çıkarılması; köklenme oranı, köklenen bitki sayısı, ortalama 

kök uzunluğu ve taze kök ağırlığını önemli derecede arttırmıştır. MS ortamı 

kullanıldığında kök sayısı ve ortalama kök uzunluğu 1x ve 0.5x mineral madde 

konsantrasyonlarında daha iyi olmuştur. Her iki ortamda mineral madde 

konsantrasyonu arttıkça kök taze ağırlığı artmıştır. MS ortamı düşük mineral madde 

konsantrasyonunda WPM ortamına göre daha iyi sonuç vermiştir. Lastik kapak 

kullanımı, köklenme oranı, kök sayısı ve kök taze ağırlığı bakımından parafilm 

kapağa göre daha iyi sonuç vermiş, ancak kök uzunluğu azalmıştır (Dimassi ve 

Theriou, 1995). 

GF-677 anacının in vitro köklendirilmesi üzerine, organik (Fe-EDTA ve Fe- 

EDDHA) ve inorganik (FeCl3) demir ilavesinin etkileri incelenmiştir. Fe-EDDHA 

eklenmiş eksplantlarda % 100 köklenme elde edilmiş, demir noksanlığında yada 

FeCl3 kullanıldığında daha az köklenme olmuştur. Fe-EDTA ilave edilen ortamda 

kök elde edilememiş ve Fe-EDTA uygulaması sonucunda bitkicikler oldukça düşük 

klorofil ve yüksek Fe içeriği göstermiştir (Molassiotis ve ark., 2003). 

GF-677 şeftali anacının in vitro çoğaltılmasında, MS ve Anderson temel besin 

ortamları ve farklı BA konsantrasyonları (0.3, 0.6 ve 0.9 mg/l) kullanılmıştır. MS 

ortamında sürgün çoğalması, uzaması ve gelişimi en iyi olmuştur. Anderson 

ortamında bitkiciklerde daha az gelişime olmuş, nekrotik lekeler ve camlaşma 

görülmüştür. BAP’ın 0.9 mg/l dozu kallus oluşumuna ve sürgün tepe nekrozlarına 

neden olmuştur. En iyi kök gelişimi 0.3 mg/l IBA içeren ½MS ortamından alınmıştır. 

4 mg/l IBA dozu, kallus oluşumunu teşvik ederken kök gelişimini engellemiştir 

(Ahmad ve ark., 2003). 

In vitro köklenen GF-677 melez anacında B2 (Riboflavin) vitamininin etkisi 

üzerinde çalışılmıştır. Riboflavinin 0, 0.5, 1.0, 1.5 ve 2.0 mg/l konsantrasyonları 

denenmiştir. 4 hafta sonra tanık uygulamasıyla karşılaştırıldığında köklenmenin çok 

düşük olduğu ve riboflavinin eksplantlarda yan kök oluşumunu teşvik etmediği 

görülmüştür. B2 vitamininin en yüksek (1.5 ve 2.0 mg/l) iki konsantrasyonunu içeren 

10


köklenme ortamında, sürgünlerin büyük bir kısmında, tepe nekrozu ve kloroz 

semptomları görülmüştür (Antonopoulou ve ark., 2005). 

Yunanistan Pomoloji Enstitüsünde selekte edilen PR 204/84 (şeftali x badem) 

anacı, GF-677 klon anacına alternatif bir anaçtır. MS ortamının mineral madde 

konsantrasyonunun indirgenmesi ve IBA konsantrasyonlarının 2,5 ve 5 µM olması 

durumunda PR 204/84 eksplantlarının ana kök sayısında ve bu eksplantların 

köklenme oranlarında önemli bir artış olmuştur. ½ MS ve MS ortamlarında, IBA 

konsantrasyonlarının tümünde kök uzaması teşvik edilmiştir. Yine bu iki (½MS ve 

MS) ortamda, IBA miktarının 0’dan 10 µM’ a doğru artışıyla sürgün başına düşen 

ana kök sayısında artış olduğu gözlenmiştir. Kültür ortamının mineral madde 

konsantrasyonu ve IBA kök uzunluğunda önemli bir etkide bulunmamıştır. Sürgünler 

oksinsiz tanık ortamında köklenmemiştir. 2.5, 5.0 ve 10 µM IBA içeren ½ MS ortamı 

ile 5 ve 10 µM IBA içeren MS ortamında sürgün köklenmesinin %100 olduğu 

gözlenmiştir (Fotopoulos ve Sotiropoulos, 2005). 

In vitro çalışmalarda MS ortamındaki mineral madde konsantrasyonunun 

normalden yarım doza indirgenmesi köklenme yüzdesi ve kök uzunluğunu 

arttırmıştır (Dimassi ve Theriou, 1995). 

Embrapa Temperate Climate Doku Kültürü Laboratuvarı’nda Mirabolan, 

Marianna, Mr.S 2/5, GF-677 ve G x N22 anaçları için in vitro çoğaltma protokolleri 

geliştirilmiştir. Bu amaçla MS ve ¾ MS ortamı ve BAP’ın 4 farklı konsantrasyonu 

(0.1, 0.3, 0.5 ve 0.7 mg/l) test edilmiştir. Genotipler, bu iki ortamda ve farklı BAP 

konsantrasyonlarında farklı tepkiler vermişlerdir. Mr.S 2/5 ve G x N22 anaçları ¾MS 

ortamında BAP daha iyi sonuçlar sağlamıştır. Marianna anacı, 0.7 mg/l BAP içeren 

MS ortamında en iyi sonucu verirken, Mirabolan anacı 0.5 mg/l BAP içeren ¾ MS 

ortamında en iyi sonucu vermiştir. Kullanılan her iki ortamda (MS ve ¾ MS) BAP 

dozu arttıkça sürgün uzunluğunda azalma gözlenmiştir. G x N22 anacı aynı tepkiyi 

MS ortamında vermiştir. In vitro çoğaltma çalışmasıyla en iyi sitokinin 

konsantrasyonu ve en iyi kültür ortamı saptanmış, daha sonra köklenme durumunun 

incelenmesi için oksin çalışmaları yapılmıştır. Denemede yer alan 4 anacın her biri 

için IBA, IAA ve NAA’nın 4 farklı dozu (0, 0.01, 0.1 ve 1.0 µM) test edilmiştir. 

Anaçlar, oksinler ve konsantrasyonlarına göre farklı tepkiler vermiştir. IBA ve IAA 

11


oksinleri tüm uygulamalarda NAA’dan daha iyi sonuçlar vermiştir. G x N22 anacı en 

iyi sonucu IBA ve IAA’nın 0.01 µM konsantrasyonunda verirken, Marianna anacı 

0.01-1.0 µM konsantrasyonlarında en iyi sonucu vermiştir. Mirabolan anacı, oksin 

tipleri ve konsantrasyonlarına göre önemli tepkiler vermemiştir. Sonuçta, NAA’in 

Prunus anaçlarının in vitro çoğaltımı için uygun olmadığı tespit edilmiştir (Silveira, 

2000). 

Doku eksplantları, Pennsylvania’daki bahçede bulunan Prunus serotina 

Ehrh.’nin (Kara kiraz) kış tomurcuklarından ve New York’ta yetiştirilen 50 

yaşındaki üç ağaçtan sağlanmıştır. Kış sonunda tomurcuklar kabarmaya başladığı 

zaman ince dallar alınmış ve eksplantlar hazırlanmıştır. MS ortamına 100 mg/l I- 

inositol, 0.4 mg/l thiamine- HCl, 1.0 mg/l BAP, 0.1 mg/l GA3, 0.1 mg/l IBA, % 2 

sakkaroz ve % 0,7 phytagar eklenmiştir. Kardeşlenmeler, 0.75 mg/l BAP, 0.2 mg/l 

GA3, 0.001 mg/l IBA ve % 3 sakkaroz içeren MS ortamında elde edilmiştir. Her 3-4 

haftada 5 kat sürgün çoğaltımı sağlanmıştır. Sürgünler, 100 mg/l I-inositol, 0.4 mg/l 

thiamine-HCl, 1.0 mg/l IBA, %3 sakkaroz, % 0.7 pytagar ilave edilen MS ortamında, 

16 saat fotoperiyot uygulamasında, 14 gün sonra köklenmişlerdir. Karanlık 

uygulamasıyla da köklenme arttırılabilmiştir. Bitkiciklerin in vitro çoğaltma, 

köklenme ve dış ortama transferi başarılı olmuştur (Tricoli ve ark., 1985). 

(Cos ve ark., 2004) çalışmalarında, MS, WPM, DKW kültür ortamları ile 

şeftali x badem melezi olan Mayor için özel olarak hazırlanan ME kültür ortamını 

kullanılmışlardır. Mayor’un kullanılan bu 4 kültür ortamındaki çoğalma miktarı ve 

çoğalma oranının belirlenmesine çalışılmıştır. Ayrıca elde edilen bitkilerin, yaprak 

sayısı ve boyu, vitrifikasyon gösteren eksplantların oranı da incelenmiştir. Büyümeyi 

düzenleyici madde olarak 1.0 mg/l BAP ve 0.1 mg/l IBA kullanılmıştır. Ortamlara 30 

g/l sukroz ve 7 g/l Bacto Agar Difco ilave edilmiştir. Büyümeyi düzenleyici 

maddeler daha önce yapılan ön çalışmalar sonrasında belirlenmiştir. Sonuçlar, en iyi 

kültür ortamının ME olduğunu göstermiştir. Bu ortamda eksplantların çoğalma oranı 

5.21 olarak bulunmuştur. Bu sonuç, diğer 3 ortamdan alınan çoğalma oranlarıyla 

karşılaştırıldığında önemli bir fark teşkil etmiştir. Eksplant uzunluğu ve yaprak sayısı 

da bu ortamda daha fazla olmuş ayrıca vitrifikasyon semptomları daha az 

görülmüştür. Büyümeyi düzenleyici maddelerle yapılan çalışmada en iyi çoğalma 

12


oranı 1.0 mg/l ve 1.5 mg/l BAP ile 0.1 mg/l IBA içeren ortamlardan alınmıştır. 1.0 

mg/l BAP ve 0.1 mg/l IBA kullanıldığında vitrifikasyon semptomları azalmış ve bu 

konsantrasyon optimum olarak belirlenmiştir. 2 mg/l GA3 eklendiğinde çoğalma 

miktarı azalmış ancak eksplantların boyunda artış olduğu tespit edilmiştir. 

(Zilkah ve ark., 1993) çalışmalarında, PNRSV için kullanılan indikatör 

bitkilerin in vitro çoğaltımı için bir protokol geliştirmişlerdir. Prunus tomentosa ve 

Prunus serrulata (Shirofugen) indikatörleri bu yöntemle çoğaltılmıştır. Sürgün 

gelişim aşamasında, Shirofugen için 0.09 µM 2,4-D, 0.029 µM GA3 ve 4.4 µM BA 

içeren Boxus ortamı ve Prunus tomentosa için 0.05 µM IBA, 0.89 µM BA içeren AP 

(Almehdi and Parfitt) kültür ortamı için kullanılmıştır. Kardeşlenme aşamasında, 

Shirofugen için AP + 0.05 µM IBA, 2.2 µM BA ve 0.58 µM GA3 ve Prunus 

tomentosa için AP + 0.89 µM BA, 0.05 µM IBA, köklenme aşamasında ise Prunus 

tomentosa için ½ MS + 2.7 µM NAA ve Shirofugen için 4.9 µM IBA ortamları 

kullanılmıştır. PNRSV infekteli şeftaliler steril koşullarda indikatörlerle resiplokal 

olarak aşılanmıştır. İndikatörlerde virüs taşınması ELISA yöntemiyle test edilmiştir. 

Amerika’nın merkezinde ve doğusunda tomruk ve kereste üretimi için önemli 

olan Prunus serotina Ehrh. (Kara Kiraz) için rejenerasyon protokolü oluşturulmuştur. 

Nodal parçalar 4.44 µM BA, 0.49 µM IBA ve 0.29 µM GA3 içeren MS ortamında 

kültüre alınmıştır. 3 genotipin yaprak eksplantları WPM ortamına konulmuştur. 

Ortama 0, 2.27, 4.54 ve 6.81 µM TDZ (thidiazuron); 0, 0.54, 1.07 ve 5.37 µM NAA, 

0, 4.44, 8.88 ve 13.32 µM BA; 0, 0.54, 1.07 ve 5.37 µM NA büyümeyi 

düzenleyicileri ilave edilmiştir. Kültürler 3 veya 5 hafta karanlık ortamda tutulmuş 

ve sonra 16 saat fotoperiyod koşullarına alınmışlardır. Sürgün rejenerasyonunda 

TDZ ve genotip kombinasyonu çok önemli bir etkiye sahip olmuştur. Sürgün 

rejenerasyonunda en fazla (5.05 ± 1,14) eksplant sayısı 2.27 µM TDZ + 0.54 µM 

NAA, 3 hafta karanlık ve daha sonra 16 saatlik fotoperiyod koşullarından elde 

edilmiştir. En yüksek sürgün rejenerasyon oranı (38.3) ve sürgün sayısı (4.13 ± 0.97), 

6.81 µM TDZ ve 1.07 µM NAA içeren ortamdan alınmıştır. Adventif sürgünlerde en 

yüksek köklenme (% 27) ve kök sayısı (2.3 ± 0.2), 2.5 µM IBA içeren ortam ve 7 

gün karanlık uygulamasından sonra 16 saat fotoperyod uygulamasından elde 

edilmiştir. Nodal eksplantları çıkarılmış stok kültürlerin en yüksek köklenme oranı 

13


% 70 olmuştur. 4 gün karanlık ardından 16 saat fotoperyod uygulamasıyla, 2.5 µM 

IBA içeren ortamdan sürgün başına 2.7 ± 0.9 kök elde edilmiştir. Yaşama oranı kışın 

soğuk muhafazasından sonra % 100 ve serada iklimlendirme ile % 86 olarak 

bulunmuştur (Espinosa ve ark., 2006). 

MM-106 yapraklarından, 5.4 µM IAA ile 11 veya 22 µM BA içeren MS 

ortamında % 50 oranında sürgün rejenerasyonu sağlanmıştır. Ortama 0’dan % 20’ ye 

doğru artan bir konsantrasyonda Phytophthora cactorum eklenmiş ve sürgün 

rejenerasyonunda azalma olduğu belirlenmiştir (Ancherani ve ark., 1990). 

Vişne bitkileri; 35, 100, 150 ve 250 mM NaCl ile 3 ve 10 mM’lık CaCl2 

ilave edilen LS ortamında kültüre alınmışlardır. 3 mM CaCl2 ile 150- 250 mM NaCl 

dozlarının kombinasyonları olumsuz etkiler göstermiştir. Ortama 10 mM CaCl2 

eklendiğinde önemli bir gelişme görülmüştür (Lucchesini ve Vitagliano, 1993). 

Işığın (350-740 nm) kalitesi, karanlık uygulaması ve kimyasal 

kompozisyonunun GF-677 klonal anacının köklenmesine etkisi üzerinde 

çalışılmıştır. Sürgün eksplantları sarı, yeşil, mavi, kırmızı ve beyaz (tanık) flouresan 

tüplerinde 4 hafta aydınlatmaya maruz bırakılmıştır. Bazı eksplantlar köklenme 

aşaması boyunca karanlıkta tutulmuştur ve diğerleri sadece ilk 2 veya 4 gün için 

yalnızca kırmızı, mavi, yeşil, sarı ışıkta veya karanlıkta tutulmuş, daha sonra beyaz 

(tanık) ışığa transfer edilmiştir. Beyaz ışığın adventif kök için en etkili radyasyon 

kaynağı olduğu belirlenmiştir. Sürekli karanlıkta tutulan bitkilerin kök gelişimi 

durmuş, kırmızı ışıkta tutulan bitkilerde ise köklenme azalmıştır. İlk 2 veya 4 gün 

karanlık, sarı yada mavi ışığa maruz bırakılan bitkilerde kök gelişiminin beyaz ışığa 

maruz kalan bitkilerin sonuçlarına yakın sonuçlar verdiği belirlenmiştir. Yeşil ışık 

köklerde Fe konsantrasyonunun artmasını sağlamıştır (Antonopoulou ve ark., 

2004). 

14

3. MATERYAL VE METOD Şebnem Gözde DEMİRKÖK 

3. MATERYAL VE METOD 

Çalışma, 2004- 2006 yıllarında Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri 

Bölümü Biyoteknoloji Laboratuvarı’nda yürütülmüştür. Materyal olarak 

Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü Araştırma ve 

Uygulama Parseli’nde bulunan AK-1, AK-2 ve GF-677 badem x şeftali melez 

anaç genotiplerine ait sürgün uçları kullanılmıştır. 

3.1. Materyal 

3.1.1. GF-677 Anaç Genotipinin Genel Özellikleri 

Kireçli topraklara uygun, kloroz, Phytopthora ve kök kanserine dayanıklı, 

yüksek kalitede meyve oluşumu sağlayan kuvvetli bir anaçtır. Diğer meyve türleri 

gibi meyveye yatma sorunu olmayıp, ağaçları hemen ikinci yılda meyve vermeye 

başlayan şeftaliler için kısa sürede büyük taçlı ağaçlar oluşturması bakımından GF- 

677 bugün dünyanın birçok yerinde olduğu gibi Ege, Akdeniz, Marmara ve GAP 

bölgesi için de önerilebilen bir anaçtır (Küden, 2000). 

GF-677’ nin Genel Özellikleri(Rahan Meristem, 1998): 

• Badem x şeftali melez anacıdır. 

• Fransa orjinlidir. 

• Vegetatif yolla çoğaltılır (Doku kültürü ve aşı ile). 

• Erik, badem, nektarin ve şeftaliler için aşılamaya uygundur. 

• Patojensiz bitkilerdir. 

• Arazi koşullarında bir örnek büyüme sağlarlar. 

• Yeniden dikim için önerilir. 

• Kuvvetli gelişim gösteren güçlü ağaçlardır. 

• Toprakta gelişimi iyidir. 

• Kuraklığa toleransı yüksektir. 

• Yüksek verim sağlar. 

• Ağır, orta ve hafif topraklar için uygundur. 

15


3.1.2. AK-1 ve AK-2 Anaç Genotiplerinin Genel Özellikleri 

AK-1 ve AK-2 melez genotipleri, Nonpareil (Prunus dulcis Mill.) badem 

tohumlarından elde edilmiş badem (Prunus dulcis Mill.) x şeftali ( Prunus persica 

L.) melezleridir (Şekil 3.1 ve Şekil 3.2). Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri 

Bölümü Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Ayzin B. KÜDEN ve Prof. Dr. Ali KÜDEN 

tarafından badem tohumlarının tesadüf çöğürlerinden seçilmiş melez bireyler olarak 

bulunmuştur. In vivo koşullarda yapılan köklendirme denemelerinde Kasım ayında 

alınan çeliklere IBA’nın farklı dozları uygulanarak sisleme ünitesine alınmış ve 

AK-1 ile GF-677 genotipleri benzer oranlarda (% 40), AK-2 her ikisinden daha üstün 

oranlarda (% 90) köklenme sağlamıştır (Gangal, 2004). Çizelge 3.1’de GF-677, 

AK-1 ve AK-2 melez anaçlarında 1000 ppm IBA uygulamasının köklenme ve kallus 

oluşumu üzerine etkileri verilmiştir. 

Şekil 3.1. AK-2 badem x şeftali melez yaprağının GF-677, badem ve şeftali yaprağı 

ile karşılaştırılması. 

16


Şekil 3.2. AK-1 badem x şeftali melez yaprağının GF-677, badem ve şeftali yaprağı 

ile karşılaştırılması. 

Çizelge 3.1. GF-677, AK-1 ve AK-2 melez anaçlarının odun çeliklerine 1000 

ppm IBA uygulamasının köklenme ve kallus oluşumu üzerine etkileri 

(Gangal,2004). 

Anaçlar Köklenme 

Oranı (%) 

Kallus 

Oluşumu(%) 

17 

Ort. Kök Sayısı 

(adet) 

GF-677 40 30 5.75 

AK-1 40 50 3.50 

AK-2 90 10 5.77


3.2. Metod 

3.2.1. Sürgün Ucu Yöntemiyle In vitro Klonal Mikroçoğaltım Çalışmaları 

3.2.1.1. Kültür Ortamları ve Hazırlanması 

Araştırmada Murashige ve Skoog (1962) makro ve mikro besin 

elementleri, vitaminleri ve Fe-NaEDTA kompozisyonu sürgün geliştirme, 

çoğaltma ve köklendirme aşamalarında değiştirilmeden kullanılmıştır. 

Büyümeyi düzenleyicilerden; sürgün geliştirme ve çoğaltma aşamasında 0, 

0.5, 1.0 ve 1.5 mg/l BAP konsantrasyonları, 0.1 mg/l GA3 ve köklendirme 

aşamasında ise 0.5, 1.0 ve 1.5 mg/l IBA konsantrasyonları ile büyümeyi 

düzenleyici madde içermeyen tanık MS ortamları kullanılmıştır. Sürgün 

geliştirme, kardeşlenme ve köklendirme aşamalarında kullanılan kültür 

ortamlarının bileşenleri ayrıntılı olarak Çizelge 3.2. ve Çizelge 3.3’ te verilmiştir. 

Bütün kimyasallar eritildikten sonra hacim tamamlanmış ve 1 N’lik HCl 

ve 1 N’lik KOH kullanılarak pH 5.8’e ayarlanmıştır. Katılaştırıcı olarak agar 

kullanılmıştır. Hazırlanan ortamlar, ısıtıcı üzerinde kaynamaya başlayıncaya kadar 

ısıtılmış ve 2.5 cm çap ve 25 cm uzunluğundaki deney tüplerine 10 ml/tüp olacak 

şekilde dağıtılarak 121°C sıcaklık ve 1.05 kg/cm 2 basınç altındaki otoklavda 15 

dakika süre ile sterilize edilmiştir. Çoğaltma ve köklendirme aşamalarında da yine 

2.5 x 15 cm boyutlarındaki tüpler kullanılmıştır. 

3.2.1.2. Dokuların Hazırlanması 

Çalışmada kullanılan AK-1, AK-2 ve GF-677 badem x şeftali melez 

genotiplerine ait taze sürgünler laboratuvara getirilmiş, musluk altında 

yıkandıktan sonra, yüzey direncini kırmak amacıyla 4 dakika %70’lik etil alkol 

çözeltisinde, daha sonra % 20’lik sodyum-hipoklorit ve bir iki damla Tween-20 

içeren solüsyonda 5 dakika bekletilmiş ve steril kabin içerisinde 3-4 kez steril saf 

su ile çalkalanmıştır. 

18


Çizelge 3.2. Sürgün geliştirme ve kardeşlenme aşamasında kullanılan kültür 

ortamının bileşimi (Murashige ve Skoog, 1962) 

Makro Elementler (mg/l) 

KNO3 

NH4NO3 

CaCl2 

1900 

1650 

332.2 

MgSO4.7H2O 370 

KH2PO4 

170 

Mikro Elementler (mg/l) 

KI 0.83 

H3BO3 

6.20 

MnSO4.H2O 16.9 

ZnSO4.7H2O 8.6 

Na2MoO4.2H2O 0.25 

CuSO4.5H2O 0.025 

CoCl2.6H2O 0.025 

Fe-NaEDTA 36.72 

Vitaminler (mg/l) 

Myo-inostol 100 

Thiamine-HCl 0.4 

Büyümeyi Düzenleyiciler(mg/l) 

BA 0.5-1.0-1.5 

GA3 

Karbonhidratlar(g/l) 

0.1 

Sukroz 30 

Diğer Maddeler (g/l) 

Agar 8 

19


Çizelge 3.3. Köklendirme aşamasında kullanılan kültür ortamının bileşimi 

(Murashige ve Skoog, 1962) 

Makro Elementler (mg/l) 

KNO3 

NH4NO3 

CaCl2 

1900 

1650 

332.2 

MgSO4.7H2O 370 

KH2PO4 

170 

Mikro Elementler (mg/l) 

KI 0.83 

H3BO3 

6.20 

MnSO4.H2O 16.9 

ZnSO4.7H2O 8.6 

Na2MoO4.2H2O 0.25 

CuSO4.5H2O 0.025 

CoCl2.6H2O 0.025 

Fe-NaEDTA 36.72 

Vitaminler (mg/l) 

Myo-inostol 100 

Thiamine-HCl 0.4 

Büyümeyi Düzenleyiciler(mg/l) 

IBA 0.5-1.0-1.5 

GA3 

Karbonhidratlar(g/l) 

0.1 

Sukroz 30 

Diğer Maddeler (g/l) 

Agar 8 

20


3.2.1.3. Sürgün Uçlarının Kültüre Alınması ve Kültür Koşulları 

Sterilizasyonu yapılan bitki materyallerinden büyüme konisi ve 2-3 yaprak 

taslağı kalacak şekilde yaklaşık 0.5-1.0 mm büyüklüğündeki sürgün uçları 

alınarak, 0.5, 1.0 ve 1.5 mg/l BA içeren ve BA içermeyen sürgün geliştirme 

ortamında kültüre alınmışlardır. Dikim işleminden sonra tüplerin kapakları 

kapatılmış ve kapakların alt kısımları hava almayacak biçimde şeffaf folyo ile 

sarılmıştır. Fenolik bileşik salgısının azaltılması için sürgün uçları 1 hafta süre ile 

karanlıkta tutulmuş, daha sonra tüpler 25 - 26ºC ve 3000-4000 lüks ışık 

yoğunluğundaki kültür odasına alınmışlardır. 

3.2.1.4. Alt Kültüre Alma ve Köklendirme 

Sürgün geliştirme ortamında gelişen sürgünler 4 haftada bir yeni ortamlara 

aktarılmışlardır. Yeterli bitki sayısına ulaşılınca sürgünler 0, 0.5, 1.0 ve 1.5 mg/l 

IBA içeren köklendirme ortamlarına alınmışlardır. Köklendirme ortamında 4 

hafta sonra köklenen bitkiciklerin dış ortama adaptasyonlarını sağlamak amacıyla, 

tüplerin kapakları kademeli olarak açılmış daha sonra tamamen çıkarılmış ve 

bitkiciklerde kök sayımları yapılmıştır. 

3.2.2 Deneme Değişkenleri 

Araştırmada Eylül ayında alınan sürgün uçlarının canlılık, sürgün 

oluşturma ve köklenme oranları incelenmiştir. Sürgün geliştirme ortamında 

gelişen ve sürgün haline dönüşen sürgün uçları kardeşlenme ortamına transfer 

edilmiştir. Sürgün ortamında gelişen bitkicikler köklendirme ortamına 

aktarılmışlardır. 

21


3.2.3. Çalışmada Yapılan Sayım ve Gözlemler 

Sürgün geliştirme aşamasında, sürgünlerin canlılık oranı, sürgün verme 

katsayısı aşağıda belirtilen şekilde hesaplanmıştır. 

22 

Canlı Sürgün Sayısı 

Sürgünlerin Canlılık Oranı (%) = ------------------------------------------ x 100 

Toplam Sürgün Sayısı 

Alt Kültürdeki Sürgün Sayısı 

Sürgün Verme Katsayısı = ----------------------------------------- 

Sürgün Veren Bitki Sayısı 

Sürgün geliştirme ortamında gelişen bitkicikler 4 hafta sonunda köklendirme 

ortamına aktarılmışlardır. Köklendirme ortamına alınan bitkiciklerin 4 hafta sonunda 

köklenme oranı ve mikrosürgün başına düşen kök sayıları aşağıda belirtilen şekilde 

hesaplanmıştır. 

Köklenen Bitki Sayısı 

Köklenme Oranı (%) = ----------------------------------- x 100 

Toplam Bitki Sayısı 

Toplam Kök Sayısı 

Mikrosürgün Başına Düşen Kök Sayısı = ----------------------------------------- 

Toplam Köklenen Bitki Sayısı


In vitro çoğaltmada deneme, tesadüf parselleri deneme desenine göre 4 

yinelemeli ve her yinelemede 10 sürgün ucu olacak şekilde düzenlenmiş ve 

gruplandırmada Tukey Testi kullanılmıştır. 

23

4. BULGULAR VE TARTIŞMA Şebnem Gözde DEMİRKÖK 

4. BULGULAR VE TARTIŞMA 

4.1. Sürgün Gelişmesi Aşamasına Ait Deneme Sonuçları 

Sürgün gelişmesi aşamasında farklı dozlarda kullanılan BA 

konsantrasyonlarının GF-677, AK-1 ve AK-2 klonal anaç genotiplerinde sürgün 

canlılığı, gelişimi ve kardeşlenme üzerine olan etkileri incelenmiştir. Şekil 4.1’de 

bitkilerin büyütme odasındaki genel görünümleri verilmiştir. 

4.1.1.Sürgünlerin Canlılık Oranları 

Farklı BA konsantrasyonlarının GF-677, AK-1 ve AK-2 anaçlarının canlılık 

oranları üzerine etkileri Çizelge 4.1’de verilmiştir. 

Kullanılan genotipler ve ortamlar istatistiksel olarak değerlendirilmiş ve BA 

içermeyen kültür ortamı, diğer kültür ortamlarından farklı grupta yer almıştır. 

Genotipler değerlendirildiğinde; AK-1 ve AK-2 aynı istatistiksel grupta yer alırken, 

GF-677 farklı bir grupta yer almıştır. BA içermeyen kültür ortamında en düşük (% 

53.33) canlılık oranı elde edilmiştir. Kullanılan diğer ortamlardaki (0.5-1.0 ve 1.5 

mg/l BA) sürgün uçlarının canlılık oranı % 100 olarak bulunmuştur. Çeşitler 

kıyaslandığında AK-2 (% 65) ve AK-1 (% 55) klonal anaç genotipleri, GF-677 (% 

40) klon anacına göre daha yüksek canlılık oranlarına sahip olmuşlardır. AK-2 

genotipinin tüm ortamlardaki canlılık oranı ortalaması % 91.25, AK-1 genotipinin 

% 88.75, GF-677 klon anacının ise % 85 olmuştur. Genotiplerin canlılık oranları ve 

kullanılan ortamlara gösterdikleri tepkiler arasındaki farklılıklar, Battistini ve Paoli 

(2002)’nin çalışmalarında belirttikleri gibi klonların farklı olmasından 

kaynaklanmaktadır. Araştırıcılar şeftali anaçlarında yaptıkları çalışmada, önemli 

farklılıklar tespit etmiş ve bunların genotipten ve genotiplerin adaptasyon 

kabiliyetinin ayrı olmasından kaynaklandığını, bu nedenle klona özel çalışmaların 

yapılması gerektiğini bildirmişlerdir. 

24



anaçlarında canlılık oranları (%) üzerine etkileri. 

Çeşit 

GF-677 

AK-1 

AK-2 

Ortalama 

BA (mg/l) 

0 

0.5 1 1.5 Ortalama 

40.00 100.00 100.00 100.00 85.00 b 

55.00 100.00 100.00 100.00 88.75 a 

65.00 100.00 100.00 100.00 91.25 a 

53.33 b 100.00 a 100.00 a 100.00 a 

D%5 (çeşit x ortam) : 6.76 D%5 (çeşit ) : 3.38 D%5 (ortam) : 3.90 

Şekil 4.1. Büyütme odasındaki denemeden genel bir görünüm. 

25


4.1.2.Sürgünlerin Kardeşlenme Sayıları 

Farklı BA konsantrasyonlarının GF-677, AK-1 ve AK-2 klonal anaç 

genotiplerinde kardeşlenme sayıları üzerine etkileri Çizelge 4.2’de verilmiştir. 

Denemede kullanılan genotipler ve ortamlar istatistiksel açıdan farklı 

gruplarda yer almıştır. En iyi kardeşlenme sayısı (2.42 sürgün/eksplant) 1.5 mg/l BA 

içeren ortamdan elde edilmiştir. Bu ortamı 0.5 mg/l BA (1.36 sürgün/eksplant) ve 

1 mg/l BA (1.11 sürgün/eksplant) içeren ortamlar izlemiştir. En düşük değerler 

(0.20 sürgün/eksplant) BA içermeyen ortamdan alınmıştır. Kullanılan genotipler 

istatistiksel açıdan değerlendirilmiş ve farklı gruplarda yer almışlardır. 

AK-1 (4 sürgün/eksplant) ve GF-677 (2 sürgün/eksplant) genotipleri 1.5 mg/l BA 

içeren ortamda en iyi kardeşlenme sayısını vermişlerdir. Genotipler genel olarak 

değerlendirildiğinde en yüksek kardeşlenme (2.43 sürgün/eksplant) AK-1 

genotipinden elde edilmiş bunu GF-677 genotipi (0.88 sürgün/eksplant) ve AK-2 

genotipi (0.50 sürgün/eksplant) izlemiştir. 

Elde ettiğimiz bulgular, Silveira ve ark. (2001)’nın yaptıkları çalışmanın 

aksine GF-677 anacının mikro çoğaltmada daha iyi sonuçlar verdiğini göstermiştir. 

Yapılan bir diğer çalışmada araştırıcılar, GF-677 genotipinde 1 mg/l BA içeren 

ortamın çoğaltmada en iyi sonucu verdiğini saptamıştır (Kamali ve ark., 2001). 

Yaptığımız çalışmada ise en iyi çoğaltma değerleri 0.5 ve 1.5 mg/l BA içeren 

ortamdan alınmıştır. Şekil 4.2’de eksplantların kültüre alınması aşamasından bir 

görünüm yer almaktadır. 

26



anaçlarında kardeşlenme sayıları üzerine etkileri. 

BA (mg/l) 

Çeşit 

GF-677 

AK-1 

AK-2 

Ortalama 

0 

0.5 1 1.5 Ortalama 

0.34 0.68 0.50 2.00 0.88 b 

0.22 3.00 2.50 4.00 2.43 a 

0.04 0.40 0.33 1.25 0.50 c 

0.20 d 1.36 b 1.11 c 2.42 a 


Şekil 4.2. Steril kabin içerisinde eksplantların kültüre alınması. 

27


4.2. Sürgünlerin Köklenme Aşamasına Ait Deneme Sonuçları 

4.2.1. Sürgünlerin Kök Oluşturma Oranları 

MS temel besin ortamına eklenen farklı IBA dozlarının sürgünlerde kök 

oluşum oranları üzerine etkileri incelenmiştir. Elde edilen bulgular Çizelge 4.3’te 

verilmiştir. 

Üç farklı genotipte bitki başına düşen köklenme oranları incelenmiş, büyüme 

düzenleyici maddeleri içermeyen tanık ortamında köklenme elde edilememiştir 

(Çizelge 4.3). 

Denemede kullanılan ortamlar ve genotipler istatistiksel açıdan farklılık 

göstermiştir. En yüksek köklenme oranını (% 27) 0.5 mg/l IBA içeren ortam 

verirken, bunu % 22.67 oranı ile 1.5 mg/l IBA içeren ortam izlemiştir. Ahmad ve 

ark. (2003) da yaptıkları çalışmada, GF-677 anaç genotipinde en iyi köklenme 

sonuçlarını 0.3 mg/l IBA içeren MS ortamından almışlardır. IBA içermeyen ortamda 

köklenme olmamıştır. Benzer sonuçlar Fotopoulos ve Sotiropoulos’un (2005) 

yaptığı köklendirme çalışmasında da alınmıştır ve araştırıcılar oksin içermeyen 

ortamda köklenme elde edemediklerini belirtmişlerdir. Genotipler kıyaslandığında en 

yüksek köklenme oranı AK-1 (% 24.06) ve GF-677 (% 22.25) klon anaç 

genotiplerinden elde edilmiştir. AK-2 genotipi ise % 6.19 değeriyle en düşük 

köklenmeyi göstermiştir. Tüm genotiplerde köklenme oranının, daha önce yapılan ön 

çalışmalara göre daha düşük olduğu ve bunun büyütme odasında meydana gelen 

iklimlendirme sorunundan kaynaklandığı düşünülmektedir. Şekil 4.3’te AK-1 

genotipinin, Şekil 4.4’te AK-2 genotipinin ve Şekil 4.5’te GF-677 anaç genotipinin 

1 mg/l IBA içeren ortamdaki köklü bitkicikleri yer almaktadır. 

28



anaçlarında köklenme oranları (%)üzerine etkileri. 

IBA (mg/l) 

Çeşit 

GF-677 

AK-1 

AK-2 

Ortalama 

0 0.5 1 1.5 Ortalama 

0.00 36.00 17.50 35.50 22.25 a 

0.00 34.75 43.50 18.00 24.06 a 

0.00 10.26 0.00 14.50 6.19 b 

0.00 b 27.00 a 20.34 a 22.67 a 


Şekil 4.3 AK-1 genotipininin in vitro köklendirilmiş mikro çelikleri. 

29


Şekil 4.4. AK-2 genotipininin in vitro köklendirilmiş mikro çelikleri. 

Şekil 4.5. GF-677 genotipininin in vitro köklendirilmiş mikro çelikleri. 

30


4.2.2. Mikrosürgün Başına Düşen Kök Sayıları 

Çizelge 4.4’te kullanılan üç genotipin farklı dozlarda IBA içeren ortamlardaki 

bitki başına düşen kök sayıları verilmiştir. 

Mikrosürgün başına düşen kök sayısı değerlendirildiğinde çeşitler ve ortamlar 

arasında istatistiksel olarak farklılıklar bulunmuştur. En yüksek kök sayısı (3.02 

kök/mikrosürgün) 1.5 mg/l IBA içeren ortamdan alınırken, en düşük kök sayısı IBA 

içermeyen ortamdan alınmıştır. Genotipler kıyaslandığında, en yüksek kök sayısı 

AK-1 genotipinden (2.78 kök/mikrosürgün), en düşük kök sayısı ise AK-2 

genotipinden (0.94 kök/mikrosürgün) alınmıştır. GF-677 klonal anaç genotipinde ise 

1.95 kök/mikrosürgün elde edilmiştir. Şekil 4.6’da 1.5 mg/l IBA içeren ortamda AK- 

1 genotipinin köklü bitkiciklerinden genel bir görüntü verilmiştir. 


anaçlarında mikrosürgün başına düşen kök sayısı üzerine etkisi 

Ortam 

Çeşit 

GF-677 

AK-1 

AK-2 

Ortalama 

0 mg/l 0.5 mg/l 1 mg/l 1.5 mg/l Ortalama 

IBA IBA IBA IBA 

0.00 3.55 1.26 3.00 1.95 b 

0.00 2.48 4.85 3.80 2.78 a 

0.00 1.51 0.00 2.25 0.94 c 

0.00 c 2.51 b 2.04 ab 3.02 a 


31


Şekil 4.6. AK-1 genotipininin in vitro köklendirilmiş mikro çelikleri. 

32

SONUÇ VE ÖNERİLER Şebnem Gözde DEMİRKÖK 

5. SONUÇ VE ÖNERİLER 

Bu çalışmanın amacı, ana ebeveyni Nonpareil badem çeşidi olan AK-1 ve 

AK-2 badem x şeftali tesadüf melez genotiplerinin, özellikleri bilinen GF-677 klon 

anaç genotipi ile çoğaltma ve köklenme yetenekleri bakımından in vitro koşullarda 

karşılaştırılması ve üstün yanlarının ortaya konmasıdır. Bu yöntemle elde edilen 

bitkiler daha sonra anaçlık özellikleri incelenmek üzere başka çalışmalarda 

kullanılacaktır. 

Araştırmada Murashige ve Skoog’un (1962) makro ve mikro besin 

elementleri, vitaminleri ve Fe-Na EDTA kompozisyonu sürgün geliştirme, çoğaltma 

ve köklendirme aşamalarında değiştirilmeden kullanılmıştır. Büyümeyi düzenleyici 

maddelerden, sürgün geliştirme ve çoğaltma aşamasında 0, 0.5, 1.0 ve 1.5 mg/l BAP 

konsantrasyonları 0.1 mg/l GA3 ve köklendirme aşamasında ise 0, 0.5, 1.0 ve 1.5 

mg/l IBA konsantrasyonları ile büyümeyi düzenleyici maddeleri içermeyen tanık 

MS ortamları kullanılmıştır. 

Elde edilen bulgulara göre, canlılık oranı bakımından genotipler 

değerlendirildiğinde BA içermeyen kültür ortamında en düşük (% 53,33) canlılık 

oranı elde edilmiştir. Kullanılan diğer ortamlar (0.5, 1.0 ve 1.5 mg/l BA) aynı sonucu 

(% 100) vermişlerdir. Genotipler kıyaslandığında AK-2 (% 65) ve AK-1 (% 55) 

klonal anaç genotipleri, GF-677 (% 40) klon anaç genotipine göre daha yüksek 

canlılık oranlarına sahip olmuşlardır. AK-2 genotipinin tüm ortamlardaki canlılık 

oranı ortalaması % 91.25, AK-1 genotipinin % 88.75, GF-677 klonal anaç 

genotipinin ise % 85 olmuştur. Sürgün uçlarının canlılıkları bakımından, genotipler 

arasında büyük farklılıklar olmamış ancak AK-1 ve AK-2 genotipleri daha iyi 

sonuçlar vermişlerdir. 

Kardeşlenme bakımından en iyi sonuç 1.5 mg/l BA içeren ortamdan ve AK-1 

genotipinden (4 sürgün/eksplant) elde edilmiştir. Bu ortamı 0.5 mg/l BA 

(3 sürgün/eksplant) ve 1.0 mg/l BA (2.5 sürgün/eksplant) ortamları, AK-1 

genotipindeki yüksek kardeşlenme oranları ile izlemiştir. En düşük değer BA 

içermeyen ortamdan elde edilmiştir. Kullanılan genotipler istatistiksel açıdan 

değerlendirilmiş ve farklı gruplarda yer almışlardır. GF-677 ve AK-1 genotipleri 

33


1.5 mg/l BA içeren ortamda en iyi kardeşlenme sayısını vermişlerdir. Kullanılan 

genotipler genel olarak değerlendirildiğinde en yüksek kardeşlenme AK-1 

(2.43 sürgün/eksplant) genotipinden elde edilmiş bunu GF-677 (0.88 

sürgün/eksplant) ve AK-2 (0.50 sürgün/eksplant) genotipleri izlemiştir. Sürgün 

geliştirme ve kardeşlenme aşamalarında kullanılan ortam içerikleri aynı olmasına 

rağmen genotiplerin sürgün canlılık oranı ve kardeşlenme sayısı bu ortamlarda 

farklılık göstermiştir. Canlılık oranları AK-1 ve AK-2 genotiplerinde birbirlerine 

yakınken, kardeşlenme aşamasında GF-677 klon anaç genotipi AK-2 genotipinden 

daha iyi sonuçlar vermiştir. Silveira ve ark. (2001)’nın yaptıkları çalışmanın aksine 

yürüttüğümüz denemede GF-677 anacı mikro çoğaltmada iyi sonuçlar vermiştir. 

Yapılan bir diğer çalışma da (Kamali ve ark., 2001) araştırıcılar, GF-677 

genotipinde 1 mg/l BA içeren ortamın çoğaltmada en iyi sonucu verdiğini 

bildirmişlerdir. Yaptığımız çalışmada ise en iyi çoğaltma değerleri 0.5 ve 1.5 mg/l 

BA içeren ortamlardan alınmıştır. 

En yüksek köklenme oranını 0.5 mg/l IBA içeren ortam verirken (% 27), 

bunu 1.5 mg/l IBA içeren ortam izlemiştir. IBA içermeyen ortamda köklenme 

olmamıştır. Genotipler kıyaslandığında en yüksek köklenme oranı AK-1 (% 24.06) 

ve GF-677 (% 22.25) genotiplerinden elde edilmiştir. AK-2 genotipi ise % 6.19 

değeriyle en düşük köklenmeyi göstermiştir. Mikrosürgün başına düşen en yüksek 

kök sayısı 1.5 mg/l IBA içeren ortamdan alınmıştır. Genotipler kıyaslandığında, en 

yüksek kök sayısı AK-1 genotipinden (2.78 kök/mikrosürgün), en düşük kök sayısı 

ise AK-2 genotipinden (0.94 kök/mikrosürgün) alınmıştır. Köklenme aşamasında 

oksin içermeyen ortamda genotiplerin hiçbirinde köklenme meydana gelmemiştir. 

Benzer sonuçlar Fotopoulos ve Sotiropoulos’un (2005) yaptığı köklendirme 

çalışmasında da alınmıştır ve oksin içermeyen ortamda köklenme elde 

edemediklerini belirtmişlerdir. 

Deneme genel olarak değerlendirildiğinde, AK-1 ve AK-2 badem x şeftali 

tesadüf melez genotipleri, özellikleri bilinen GF-677 anacı ile çoğalma ve köklenme 

yetenekleri bakımından in vitro koşullarda karşılaştırılmıştır. Sürgünlerin canlılığı 

bakımından AK-1 ve AK-2 genotipleri, GF-677 klonal anaç genotipinden daha iyi 

sonuçlar vermişlerdir. Kardeşlenme aşamasında AK-1 genotipi, GF-677 klon 

34


anacından daha iyi sonuçlar verirken, AK-2 genotipi GF-677 klon anacından daha 

düşük değerler vermiştir. Köklenme aşamasında da kardeşlenme aşamasıyla benzer 

şekilde sonuçlar alınmıştır. Sürgünlerin köklenmesi aşamasında büyütme odasının 

iklimlendirme sisteminin bozulması nedeniyle çok sağlıklı sonuçlar alınamamıştır. 

Bu denemelerin devam etmesi gerekmektedir. 

AK-1 ve AK-2 genotiplerinin, öncelikle çoğalma ve köklenme yeteneklerinin 

belirlenmesi, bu genotiplerle daha sonra yapılacak çalışmalara ışık tutacaktır.Elde 

edilen verilerin, AK-1 ve AK-2 genotiplerinin diğer anaçlık özelliklerinin 

belirlenmesi aşamasında kullanılması önerilmektedir. 

35

KAYNAKLAR 

AHMAD, T., RAHMAN, H., AHMED, CH. M. S., and LAGHARI, M.H., 2003. 

Effect of Culture Media and Growth Regulators on Micropropagation of 

Peach Rootstock GF-677. Pakistan Journal of Botany, 35(3): 331-338. 

AINSLEY, P. J., COLLINS, G.G. and SEDGLEY, M., 2001. In vitro Rooting of 

Almond (Prunus dulcis Mill.). In vitro Cellular and Development Biolgy- 

Plant, 6: 778-785 (8). 

ANCHERANI, M., ROSATI, P. and PREDIERI, S., 1990. Adventitious Shoot 

Formation from In vitro Leaves of MM.106 Apple Clonal Rootstock. ISHS 

Acta Horticulturae 280: I International Symposium on In vitro Culture and 

Horticultural Breeding. http://www.ıshs.org 

ANONYMOUS, 2005. http://www.fao.org 

ANTONOPOULOU, C., DIMASSI, K., THERIOS, I., CHATZISSAVVIDIS, C., 

TSIRAKOGLOU, V., 2004. The Influence of Radiation Quality on the In 

vitro Rooting and Nutrient Concentrations of Peach Rootstock. Biologia 

Plantarum, 48(4): 549-553 (5) 

ANTONOPOULOU, C., DIMASSI, K., THERIOS, I., CHATZISSAVVIDIS, C., 

TSIRAKOGLOU, V., 2005. Inhibitory Effects of Riboflavin (Vitamin B2) 

on the In vitro Rooting and Nutrient Concentration of Explants of Peach 

Rootstock GF 677 (P. amygdalus x P. persica). 

BATTISTINI, A., DE PAOLI, G., 2002. Large Scale Micropropagation of Several 

Peach Rootstocks. ISHS Acta Horticulturae 592: V. International Peach 

Symposium. http://www.ıshs.org 

BÜRÜN, B., TÜRKOĞLU, G., 1996. Meristem ve Sürgün Ucu Kültürleri (1). 

Meristem ve Sürgün Ucu Kültürü Uygulamaları Y.Y.Ü.Z.F. Dergisi 6 (3): 

103-111. 

CABONI, E., LAURI, P., 2002. Micropropagation as a Tool to Evaluate Response 

to Fe-limiting Conditions in Almond Genotypes. ISHS Acta Horticulturae 

591: III. International Symposium on Pistachios and Almonds. 

http://www.ıshs.org 

36

CHANNUNTAPIPAT, C., SEDGLEY, M. and COLLINS, G., 2003. 

Micropropagation of Almond Cultivars Nonpareil and Ne Plus Ultra and the 

Hybrid Rootstock Titan x Nemaguard. Scienta Horticulturae, 98 (4) : 473- 

484. 

CLUSTER, E., 1992. Improvement of In vitro Plant Cultures at Laboratory and 

Industrial Scales: Control of Gaseous Environment by Using Selective 

Membranes as Lids of Culture Containers. VI- Production and Storage. 

www.nf-2000.org/secure 

COS, J., FRUTOS, D., SYNCHEZ, M.A., RODRIGUEZ, J. and CARRILLO, 

A., 2004. Determination of the Optimal Culture Mediım and Growth Regular 

Concentration for the In vitro Poliferation Stage of the Peach- Almond 

Hybrid Mayor. ISHS Acta Horticulturae 658: I International Symposium on 

Rootstocks for Deciduous Fruit Tree Species. http://www.ıshs.org 

ÇELİK, M., 1983. Meyve Yetiştiriciliğinde Anacın Önemi ve Türkiye 

Meyveciliğinde Anaç Sorunu. Ankara Üniv. Zir. Fak. Yay. 886, Derlemeler: 

47. 

DAMIANO, C., MONTICELLI, S., 1998. In vitro Fruit Trees Rooting by 

Agrobacterium rhizogenes Wild Type Infection. Electronic Journal of 

Biotechnology, 1 (3). www.ejbiotechnology.info/content/voll/issue 

DEBERGH, P.C., 1988. Micropropagation of Woody Species-State of the Art on In 

vitro Aspects. ISHS Horticulturae 227: International Symposium on 

Vegetative Propagation of Woody Species. http://www.ıshs.org 

DIMASSITHERIOU, K., 1995. In vitro Rooting of Rootstock GF-677 (P. 

amygdalus x P. persica) as Influenced by Mineral Concentration of the 

Nutrient Medium and Type of Culture-tube Sealing Material. Journal of 

Horticultural Science, 70 (1): 105-108. 

ESPINOSA, A. C., PIJUT, P. M. and MICHLER, H., 2006. Adventitious Shoot 

Regeneration and Rooting of Prunus serotina In vitro Cultures. Hort. Science 

41(1):193-201. 

FOTOPOULOS, S., SOTIROPOULOS, T. E., 2005. In vitro Rooting of PR 

204/84 Rootstock (P. persica x P. amygdalus) as Influenced by Mineral 

37

Concentration of the Culture Medium and Exposure to Darkness for a Period. 

Agronomy Research 3(1), 3-8. 

FASOLO, F., MALAVASI, F. and RANIERI, R., 1987. Preliminary Investigation 

on In vivo Rooting of Microcuttings of GF-677 Peach Rootstock. ISHS Acta 

Horticulturae 212; Symposium on In vitro Problems Related to Mass 

Propagation of Horticultural Plants. http://www.ıshs.org 

GANGAL, G., 2004. Farklı IBA Dozlarının GF-677, AK-1 ve AK-2 Anaçlarına Ait 

Odun Çeliklerinin Köklenmeleri Üzerine Etkileri. Ç.Ü. Z. F. Bahçe Bitkileri 

Bölümü. Mezuniyet Tezi, 15 s. (Yayınlanmamış) 

GENÇTAN, T., TUGAY M. E., GEÇİT H. H., BOZKURT B., ERGUN E., 

EKİZ H., YALVAÇ K., GEVREK M. N., ELÇİ A., BALKAN A., 2005. 

Türkiye’de Tohumluk, Fide ve Fidan Üretimi ve Kullanımı. Türkiye Ziraat 

Mühendisliği 6. Teknik Kongresi, Ankara. 

GÜREL, S., GÜLŞEN, Y., 1998. The Effects of IBA and BAP on In vitro Shoot 

Production of Almond (Amygdalus communis L.). Tr. J. of Botany, 22: 375- 

379. 

KAMALI, K., MAJIDI, E. and ZARGHAMI, R., 2001. Micropropagation of GF- 

677 Rootstocks (P. amygdalus x P. persica). 11. GREMPA Seminar on 

Pistachios and Almonds CIHEAM-IAMZ. 56 (175-177) 

KÜDEN, A.B., 2000. Şeftali Yetiştiriciliği. TÜBİTAK-TARP Yayınları, 20 s. 

KÜDEN, A., KAŞKA, N., 1990. Subtropik İklim Koşullarında Bazı Ilıman İklim 

Meyve Türlerinde Anaç ve Fidanların Yetiştirilme Olanakları Üzerinde 

Araştırmalar. Tr. J. of Agriculture and Forestry, 14 (2): 128-139. 

LAURI, P., CABONI, E. and DAMIANO, C., 2001. In vitro Adventitious Shoot 

Regeneration from Vegetative Apices of Almond and Other Prunus Species. 

ISHS Acta Horticulturae 560: IV International Symposium on In vitro 

Culture and Horticultural Breeding. http://www.ıshs.org 

LUCHESINI, M., VITAGLIANO, C., 1993. Effects of NaCl and CaCl2 in Prunus 

cerasifera Tissue Culture. ISHS Acta Horticulturae 336: II International 

Symposium on In vitro Culture and Horticultural Breeding. 

http://www.ıshs.org 

38

MANSUROĞLU, S., GÜREL, E., 2001. Bitki Biyoteknolojisi Doku Kültürü ve 

Uygulamaları, Mikro Çoğaltım. Selçuk Üni. Yay. 374 s. (262-281) 

MOLASSIOTIS, A. N., DIMASSI, K., DIAMANTIDIS, G. and THERIOS, I., 

2003. Fe- EDDHA Promotes Rooting of Rootstock GF-677 (P. amygdalus x 

P. persica) Explants In vitro Biologia Plantarum 47 (1): 141-144. 

MOLASSIOTIS, A. N., DIMASSI, K., DIAMANTIDIS, G. and THERIOS, I., 

2004. Changes in Peroxidases and Catalase Activity During In vitro Rooting. 

Biologia Plantarum, 48(1):1-5 (5). 

RAHAN MERISTEM LTD. PLANT PROPAGATION & BIOTECHNOLOGY, 

1998. Deciduous Fruit: Almonds; Specializing in Production of Almonds 

Rootstocks and Grafted Plants. Almonds Rootstocks: GF-677 Main 

Characteristic. http://www.rahan.co.il/pages/almond.php 

RODRIGUES, A.C., SILVEIRA, C.A.P., FORTES, G.R. de L., FACHINELLO, 

J.C. and SILVA, J.B., 2003. Establishment and Multiplication In vitro of 

Prunus sp. in Different Culture Media. Rev. Bras. Frutic. 25 (1) Jaboticabal 

abr. www.scielo.br 

RUZIC, D., SARIC, M., CEROVIC, R. and CULAFIC, L., 2000. Relationship 

Between the Concentration of Macro Elements, Their Uptake and 

Multiplication of Cherry Rootstock Gisela 5 In vitro. Plant Cell, Tissue and 

Organ Culture, 63 (1): 9-14. 

SILVEIRA, C.A.P., FACHINELLO, J.C. and FORTES, G.R. de L, 2001. In 

vitro Multiplication of Prunus Rootstocks in Different BAP Concentrations in 

Two Culture Media. Rev. Bras. Frutic., 23(3): 488-492. 

SILVEIRA, C.A.P., 2000. M. Sc., Federal University of Pelotas, March 2000. In 

vitro Multiplication of Prunus Rootstock. Adviser: Jose Carlos Fachinello. 

TRICOLI, M., MAYNARD, and DREW, P., 1985. Tissue Culture of Propagation 

of Mature Trees of Prunus serotina Ehrh. I. Establishment, Multiplication and 

Rooting In vitro. Forest Science, 31 (1): 201- 208 (8) 

TREFOIS, R., 1985. Dwarfing Rootstocks for Sweet Cherries. Acta Hort.,169: 147- 

155. 

39

YAPICI, M., 1992. Meyve Fidanı Üretim Tekniği, (Kışın Yaprağını Döken Türler). 

T.C. Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Tarımsal Üretim ve Geliştirme Genel 

Müdürlüğü, Ankara. 119 s. 

YILMAZ, M., 1992. Bahçe Bitkileri Yetiştirme Tekniği Ders Kitabı, Ç.Ü. 

Basımevi, 151. 

YOLANDA, G., JAVIER, A. and ANUNCIACION, A., 2004. A New Technique 

for Screening Iron-efficient Genotypes in Peach Rootstocks: Elicitation of 

Root Ferric Chelate Reductase by Manipulation of External Iron 

Concentrations. Journal of Plant Nutrition . 27(10) : 1-15. 

ZILKAH, S., FAINGERSH, E., ROTBAUM, A. and STEIN, A., 1993. In vitro 

Micropropagation of Indicator Plants for Indexing Prunus Necrotic Ring Spot 

Virus. ISHS Acta Horticulturae 336: II International Symposium on In vitro 

Culture and Horticultural Breeding. 

40

ÖZGEÇMİŞ 

1980 Malatya doğumluyum. İlk, orta ve lise öğrenimimi Malatya’da 

tamamladım. 1998 yılında Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri 

Bölümüne girdim ve 2002 yılında mezun oldum. Aynı yıl Ç. Ü. Fen Bilimleri 

Enstitüsü Bahçe Bitkileri Ana Bilim Dalı’nda Yüksek Lisans programına başladım. 

Halen aynı bölümde Yüksek Lisans eğitimimi sürdürmekteyim. 

41

ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ YÜKSEK ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?