YÜKSEK LİSANS TEZİ - Çukurova Üniversitesi

Smith’ in Ulusların Zenginliği isimli eserinde eğitim ile ekonominin temellerini
attığı ifadeler yer almaktadır. Smith’ e göre bireylerin aldıkları eğitim harcamayı
gerektirir. Yapılan bu harcamalar ve neticesinde elde edilen birikim de sermaye
birikiminden başka bir şey değildir ve bu birikimden sadece o birey değil yaşadığı
toplumda faydalanır (Çanakçı ve Tutar, 2006, s.3). Yine Smith’ e göre bir bireyin
eğitimi, gelecekte getirisi olan bir çeşit yatırım gibi görülebilir (Gürak, 2003, s.5).
Üretim olanaklarını belirlemede, Smith eğitimin önemi kadar işgücü
bölüşümünün, yaparak öğrenmenin ve beceri şekillenmesinin de önemini vurgulamıştır
(Sen, 1997, s.1959-1961) ve: “Gerçekte insanlar arasında doğal olarak bulunan yetenek
farklılığı sandığımızdan çok daha azdır; ve değişik mesleklerden insanları ayırt eder
görünen çok farklı yetenekler, çoğu zaman işbölümünün nedeni olmaktan çok
sonucudur. Birbirine hiç benzemeyen insanlar arasındaki fark, örneğin bir filozofla basit
bir sokak hamalı arasındaki fark, pek o kadar yaratılıştan değil, alışkanlık, gelenek ve
eğitimden kaynaklanıyor gibi görünmektedir. Bu iki insan doğduklarında ve
yaşamlarının ilk altı ya da sekiz yılında, belkide birbirlerine çok benziyorlardı, ne ana-
babaları ne de oyun arkadaşları bu ikisinin arasında dikkat çekici bir fark
görememişlerdir” diyerek de bu konu hakkındaki düşüncelerini bir kere daha belirgin
şekilde eserinde yazılı olarak ifade etmiştir (Smith, çevirenler Ayşe Yunus ve Mehmet
Bakırcı, 1997, s. 27).
Smith’ in ülkelerin zenginliğinin temelinde yattığını ileri sürdüğü işbölümü de,
zihinsel emeğin bir ürünü, sonucuydu. İşbölümü bireyin yeteneklerini, yaratıcılığını,
ustalığını, muhakeme yeteneğini ortaya çıkararak ve geliştirerek, işgücü verimliliğinde
artış sağlayarak, beşeri faktörün kalitesinde gelişmeye yol açmakta ve böylece meydana
gelen beşeri sermaye ile fiziki sermaye arasında tamamlayıcılık ilişkisi oluşmaktadır
(Türker, 2000, ss.46-48). Bu tamamlayıcılık ilişkisi 1962 yılında Grilliches tarafından
hazırlanan “Üretim Fonksiyonunda ve Büyüme Muhasabesinde Eğitimin Rolü Üzerine
Notlar” adlı çalışmasında da ortaya konulmuştur (Grilliches, 1962, ss. 71-115).
Klasik çağda beşeri unsurun sermaye olarak ele alınmasında ilk önemli katkıyı
yapan ve işbölümü sonucu ortaya çıkan verimlilik artışının aslında zihinsel emekten
kaynaklandığını vurgulayan Smith maalesef, bundan öteye gidip ortaya zihinsel emek-
20