HEHeHeİlB - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi - Makina ...

HEHeHeİlB 

TMMOB makina mühendisleri odası yayını TEMMUZ 1986 

l*!3is*flL 

1

CEK VANALAR 

Kazan su 

seviye göstergeleri 

TESİSLERİNİZİN GÜVENCESİ 

GLOBE (Baskılı) TİP 

VANALAR 

Dövme çelik 

Gate Valf Yaylı ve 

Ağırlıklı tip 

Emniyet vanaları 

PAZARLAMA ANONİM ŞİRKETİ 

Iftarkai Satıa Mağazası 

Ton» CM Omaraga C-'k. No 27 

KARAKOY/ISTANBUL 

Tal.: 145 70 67-145 6319-143 43 95 

Talax: 2462? Balı Tr. 

FABRİKALAR 

• Yayalar köyü PENDİK/İSTANBUL 

T« 354 2539 

• Ankara«alaltı azarı KARTAL/İSTANBUL 

Tal. 35341 99-35349 53 

Ankara Bürom 

Demirtape. SümarSok. No. 13*8 

KIZILAY/ANKARA 

Tal.:3O57 21 

Termodinamik 

Buhar Kapanları 

limlr Mmu 

Cumfturlyat Bulvarı No. 131 /3-4 

Oavhat Apl İZMİR 

Tal.: 2195 39 

I Pistonlu VANALAR 

Pislik 

tutucular 

Dövme çelik 

Küresel vana 

Turhan Ctmal BarlkarCad.No.63 

Kalaoglu İl Hm 37-3» ADANA 

T« 1ÎÖ45 

kompansatör 

Borulu tip 

FavUÇakmak Cad. No.» 

Para Han Kal 1 No 2 

Tal: 21724 »URSA

Temmuz I July '86 

Cilt: 27 Sayı: 318 

Makina Mühendisleri Odan Adına 

Sahibi (Publhher) : 

İsmet Rıza CEBİ 

Sorumlu Yan İğleri Müdürü 

(Managing Editör): 

Murat ÖNDER 

Yayın Kurulu (Publishing Board): 

Atilla ATASOY, Reşat ERLEVENT, 

Metin ŞİM ŞEK, Serhat ALTEN , 

Siyami ESER, Uğur AKARSU, 

Metin UYGUR,Atilla ÇINAR 

Reklam Yönetmeni 

(Advertising Representative) : 

Nermln ÖZBAKİ 

Grafik (Graphists) : 

Mustafa AKAR 

Dizgi (Type Setting): Yeşim 

Matbaacılık Yayıncılık Anonim 

Şti. Tel: 17 57 52 

Baskı (Printed by) : 

MAYA Matbaacılık Yayıncılık 

Ltd. Ştl. 

Tel : 18 01 53 Ankara 

Yönetim Yeri (Head Office) : 

Konur sok. No. 4/4 06442 Kızılay 

Tel : 18 23 74 -18 38 26 

SUNUŞ 2 

İNŞAAT -MONTAJA DÖNÜKPROJE YÖNETİMİ 3 

Naci UĞUR 

ÇERNOBİL YENİ BİR DÖNEMEÇ Mİ? 7 

Siyamı ESER 

ÇELİK MALZEMELER MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ AÇISINDAN 

TÜRKİYE'DE DURUM 11 

Doç. Dr. Mehmet YÜKSEL 

TİTANYUM VE ALAŞIMLARININ KAYNAK KABİLİYETİ 18 

Prof. Selâhaddin ANIK 

Yük. Müh. Murat SÜATAÇ 

GÜNEŞ YARDIMLI ISI POMPASİ İLE BİNA ISITMASI 23 

Dr. M. Cemal OKUYAN 

M. Akif OKUYAN 

BUHAR SİSTEMLERİNDE KONDENS KAYIPLARININ BULUNMASI 

VE KAYIPLARIN ÖNLENMESİ 28 

Halis TANYERİ 

Skender ELELE 

Macit TOKSOY 

BAKIM EKONOMİSİ 32 

Rıza BARLAS 

Yazı Yayım Koşullan : 

Yazılar daktilo ile yazılmış İki kopya olarak, yazının 100 sözcükten oluşan Türkçe ve 

İngilizce özeti, yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefon numaraları ile birlikte gönderilmelidir. 

Fotoğraflar net ve temiz olmalı, mUmkUnse negatifi gönderilmeli, şekiller basım 

için aydınger ya da beyaz kağıda çini mürekkebi ile çizilmelidir. SI birimleri kullanılmalıdır, 

özgün ve Derleme yazılardaki görüşler yazarına, Çevirilerden doğacak sorumluluk 

ise çevirene aittir. Gönderilen yazılar başka bir yayın organında yayımlanmamış olmalıdır. 

Yayın kurulu gönderilen yazılar üzerinde gerekil gördüğü düzeltmeyi yapmaya 

yetkilidir. Dergide yayımlanan yazılara bir dergi sayfası için özgün ve Derleme yazılarda 

3.000.-TL. Çeviri yazılarda 2.000.-TL net ödeme yapılır. Dergideki yazılar kaynak gösterilmek 

koşuluyla başka yayın organlarında yayımlanabilir. 

Abone Koşullan : 

Makina Mühendisleri odası'nın Türkiye'deki üyelerine parasız gönderilir.sayısı 500.-TL; 

Yıllık abone 5.000.-TL; 6 aylık 2.750.-TL. + KDV uygulanır.Mühendislik eğitimi yapan 

öğrencilere % 50 İndirim yapılır. Yurt dışı abone 35 ABD Doları. 

Reklam Fiyatları ve Koşullan : 

ön İç Kapak: 350.000.-TL, Arka Kapak: 450.000.-TL, Arka I ç Kapak: 300.000.-TL, I ç 

Sayfa: 125.000.-TL, 1/2 sayfa: 62500.-TL, 1/4 Sayfa: 31250.-TL, 1/8 sayfa: 15.625.- 

TL., İç Tanıtım Sayfası: 600.000.-TL, İkinci Kapak: 5 00.000 .-TL.+KDV uygulanır. Derginin 

sayfa boyutları 20 x 27 cm'dlr. Reklam filmleri 17 x 24 cm, 17 x 12 cm, 17 x 16 

cm. 8.5x6 cm. boyutlarında gönderilmelidir. Her bir ek renk İçin 20.000.-TL, renk 

sUzUmu için 15.000.-TL. ödenir. Reklam bedelleri fatura tarihinden başlayarak 15 gün 

İçinde Türkiye İş Bankası, Ankara Yenişehir Şubesindeki 8987 NO:IU hesaba vatırılır. 

ANKARA ŞUBESİ : Sümer Sok. 36/1, 06442 Demİrtepe/Ankara. Tel : 30 35 15 - 30 02 38 * İSTANBUL ŞUBESİ : İstiklâl Cad. 99 Ankara 

I şhanı, Kat: 4, 80060 Beyoğlu/istanbul, Tel : 145 03 63 - 145 03 64 * İZMİR ŞUBESİ : Ali Çetlnkaya Bul.No:12 Kat:l D.l 32220 

GUndoğdu Alsancak/izmlr, Tel : 21 74 68 - 22 08 11 * ADANA ŞUBESİ : Atatürk Cad. Ekmekçiler Ap; 171/3, Tel : 33504 - 01120 * 

BURSA BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ : Hacılar Mahallesi Eceler Sok. Beysel Apt. Kat: 4. Tel : 14834 -16471 * DİYARBAKIR BÖLGE TEM- 

SİLCİLİĞİ : Inanoğlu Cad. Ebru Apt. Kat: 1 D:l Tel : 11571 * TRABZON BÖLGE TEMSİLCİLİĞİ: Uzun sok. EBA Çarşısı Kat: 4 No : 33 

Tel : 17 76 69* Basıldığı Tarih : Temmuz 1986, Baskı Sayısı : 18 5 00

Son aylarda kamuoyunu en fazla meşgul eden konulardan biriydi Çemobil. Turizm Bakanı'nın 

demeçlerinden günlük tüketici - esnaf ilişkilerine, dışsatım • dışalımc ısından binlerce konutta aile 

bireylerinin akşam üstü sohbetine kadar gündemden eksik olmadı radyasyon. Çok şeyler yazıldı, çok 

şeyler söylendi. Yetkili ağızlardan ısrarla radyasyon ölçümlerinin açıklanmamasıyla da söylentiler 

türedi, giderek çoğaldı ve bu toz, duman içinde de "gerçeği", "bilimseli"yakalayabilmek oldukça 

zorlaştı. Bu sayımızda bu konuda üyelerimizin genel beğenisini kazanacağını umduğumuz oldukça 

özenli bir çalışmayı yayınlıyoruz. Ayrıca bakım mühendislerinin ilgisini çekeceğini sandığımız "Bakım 

Ekonomisi", kapak konusu da yaptığımız "İnşaat ve Montaja Dönük Proje Yönetimi", tasarımdan 

montaja kadar çok geniş bir yelpazede mühendislik yapan üyelerimizin karşılaştığı belUbaşlı sorunlardan 

biri olan "malzeme" üzerine bir çalışma "Çelik Malzemeler; Makine Mühendisliği Açısından 

Türkiye'de Durum", devam etmesini planladığımız "Buhar Sistemlerinde Kondens Kayıplarının 

Bulunması ve Kayıpların önlenmesi" gibi çeşitli makaleleri sayfalarımızda bulacaksınız. Nitel açıdan 

sizleri tatmin edebileceğini umduğumuz bir sayı oldu 318. sayı. 

Beğeneceğinizi umarız. 

YAYIN KURULU 

MÜHENDİS VE MAKİ NA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986

İnşaat - montaja 

dönük 

proje yönetimi* 

Naci UĞUR 

PETKİM A.Ş. Aliağa Müessesesi 

İnşaat - montaja dönük proje yönetimi yaklaşımı, 

geleneksel proje yönetiminde, mühendislik temin ve 

inşaat-montaj aşamalarını kaçınılmaz olarak ayıran 

engelleri kaldırmayı hedeflemekte ve işin başından 

sonuna kadar görevli ekipler arasında çok yönlü bir 

işbirliği anlayışı getirmektedir. 

The project -management approach about erection 

aims at to remove the difficulties ıvhich seperate 

the engiheeringassurance and erection steps one from 

another, in the traditional project management 

inevitably, and also offers a multilateral cooperation 

of the charged teams during the ıvhole vuork. 

Burada bahsedilen sistem "arabayı atın önüne bağlamayın 

deyimine ters düşmektedir. Fakat bir yatırımda 

gerçekten de araba hep önde gidebilir. 

İnşaat - montaja dönük proje yönetimi olarak isimlendirebileceğimiz 

"arabanın atın önüne bağlandığı ' bir yaklaşım 

son zamanlarda çok güncel oldu. Tesis yatırımcıları 

projelerin yapılabilirlik özelliğini ilk safhadan itibaren 

giderek daha fazla önemsemeğe başladılar, işlerini bu yaklaşımdan 

planlamanın yararlarını çok iyi anladılar ve yatırımlarına 

uyguluyorlar. Son günlerde hazırlanan ihale 

dosyalannda bunu sık sık görmek mümkün oluyor. 

İnşaat-montaja dönük proje yönetimi yaklaşımı, bir 

yatırımın maliyetini düşürmek ve gerçekleşme süresini 

kısaltmak hedeflerinin inşaat -montaj sırasında işyerine 

yapılacak proje, malzeme ve teçhizat desteğine bağlı 

olduğu temeline dayanır. Bunu sağlamak için de inşaatmontaj 

gereksinimlerinin yatırımın ilk aşamalarından itibaren 

yapılan mühendislik ve temin programlannda önceliklerle 

gözönüne alınmalıdır. Bunun dışında önemli bir konu 

da, mühendislik tasarımlarında yapılabilirlik özelliğinin 

sağlanmasına dikkat edilmesidir. Böylece inşaat montajın 

gereksinimlerini mühendislik ve temin döneminin güdücüsü 

* Mart 1985 "Hydrocarbon Processing 

olmakta ve öncelikle ele alınmaktadır. Neticede yatırımın 

henüz başlangıcında daha anlamlı bir proje planlaması 

yapılabilmekte ve işleri aksatacak birçok sorundan kurtulmak 

mümkün olmaktadır. Anahtar teslimi iş üstlenen 

müteahhit firmalar için bunun rekabet edilirlik açısından 

önemi açıktır. 

Sistemin Avantajları 

İnşaat-montaj öncelikli proje yönetimi düşüncesinin 

yatırımın belli bölümlere ayrılarak yönetildiği sisteme göre 

bazı önemli avantajları vardır. 

Yatırımın mühendislik ve makine, teçhizat temin hizmetleri 

çok daha iyi planlanabilir. 

İnşaat -montaj faaliyetlerini destekliyecek proje ve malzeme 

sevkiyatı gibi iki ana konu ilk mühendislik çalışmalarının 

başladığı dönemde planlanabilir. Tesisin hangi bölümlerinin 

mühendislik hizmetlerinin daha önce yapılması 

gerektiği hangi makina ve teçhizatın öncelikle satın alınmasının 

uygun olduğu gibi kararlar çok önceden verilir. 

Sakin bir inşaat-montaj dönemi geçirmek için bu dönemin 

öncelikleri ve iş sıralan planlanır. 

İlk mühendislik çalışmalarının yapıldığı dönemlerle 

proje grubuna dahil edilecek bir inşaat-montaj danışmanı 

saha için gerekli bütün proje ve malzeme, teçhizat sevkiyat 

öncelik sıralamasını tesbit edebilir. Tipik bir mühendislik/temin/ 

inşaat montaj, anahtar teslimi ihalesinde sözleşme 

imzalanmasından sonra inşaat - montajı etkiliyecek 

ilk kararlann verildiği bir kaç ay içinde söz konusu sıralama 

yapılmalıdır. Böylece görevli herkes, işin kendi ilgilendiği 

bölümden çok tümüne nasıl , nerede katkıda bulunabileceğini 

görür ve mümkün olacak her şeyin yapılması 

sağlanır. 'Bizim sorumluluğumuzda değil' özrü tamamen 

ortadan kalkar. 

Yatırımla ilgili problemler erken belirlenebilir ve çözümlenebilir. 

Bu sistem inşaat-montaj döneminde karşılaşacak problemlerin 

çok önceden belirlenmesini ve böylece gerekli 

önlemlerin en etkili olabilecekleri zamanda alınmasını 

sağlar. Yatınmın belli dönemlere ayrılarak yürütüldüğü 

geleneksel yönetimde bu hususlarda hata yapmak kaçınılmaz 

olmaktadır. Yatırımın ilk görevlileri arasında inşaat 

montaj elemanı olmadığından birçok problem sahada 

işler başlayıncaya kadar meydana çıkmaz. İnşaat-montaj 

döneminde görülecek malzeme ve proje eksikliklerinin bu 

dönemde çözümlenmesinin daha iyi olacağına dair yanlış 

bir inanış vardır. Fakat malzeme ve proje sevkiyatında 

sorunlar çıkıp eksikler anlaşılmağa başlanınca genellikle 

en çabuk ve kolay çözümler aranır. Bu ise problemlerin 

kesin çözümünü hep en sona bırakır. 

Şimdi inşaat- montaja dönük proje yönetimi yaklaşımı 

ile işin çok başlarında bir inşaat-montaj programı yapılmakta, 

proje ve malzeme, teçhizat sevkiyatındaki muhtemel 

aksamlar ile bunları gidermek için sarfedilecek mühendislik 

ve temin masraflannın çok anlamlı ve faydalı 

analizleri hazırlanmaktadır. Yöneticilerin en önemli görevi 

yatırımı geciktirebilecek problemleri önceden keşfetmek 

ve çözüm yollarını aramaktır. 

Uygulama projelerinde yapılabilirlik özelliği daha iyi 

sağlanır. 

MÜHENDİS VE MAKİ NA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986 

3

Alşılmış Konvansiyonel Yönetim 

Sözleşme imzası, mühendisliğin başlaması 

Müteahhit firmalara teklif isteme mektuplarının 

gönderil mesi 

İhalenin neticelendirilmesi inşaat -Montaj 

danışmanın proje ekibine dahil edilmesi 

Mühendislik ve temin programlarına uygun 

montaj programının yapılması 

inşaat - montajın başlaması 

Mühendisliğin tamamlanması 

İnşaat -montajın bitimi 

Yatırım Yaşamaları 

inşaat 

5,5 

7,5 

Ay 

8,5 

12,5 

26 

1 

2 

3 

4 

5 

7 

İnşaat- montaj öncelikli yönetim 

Sözleşme imzası, mühendisliğin başlaması 

inşaat -montaj danışmanın proje ekibine dahil edilmesi 

İnşaat -montaj gereksinimleree uygun olarak mühendislik 

ve temin programları 

İnşaat - montaj sırası 

CPM programları ve malzemelerinin sevkiyatı önceliklerini 

veren programlar 

İnşaat montaj için sözleşme dosyasının hazırlanması 

Müteahhit firmalara teklif isteme mektuplarının gönderilmesi 

İhalenin neticelendirilmesi 

8 İnşaat montajın başlaması 

12,5 Mühendisliğin tamamlanması ' 

24,5 inşaat montajı bitimi 

Şekil 1 Konvansiyonel yatırım yönetimi İle İnşaat montaja öncelik veren yaklaşımın karşılaştarılması 

Son olarak bu yaklaşım sayesinde mühendislik tasarımlarında 

uygulama kolaylığı ve yapılabirlik daha çok göz 

önüne alınır. Proje mühendislerinin çoğu sahadaki uygulama 

deneyimlerinden kopuk olarak çalışırlar. Çizdikleri 

projenin nasıl inşa edildiğini görmez ve hangi projelerin 

montaj tesisinde daha verimli olduğunu bilmezler. Saha 

tecrübesine sahip bir inşaat montaj danışmanı mühendislik 

bölümüne pratiğe dönük görüşlerini aktararak onların 

çalışmalarında daha tutarlı olmalarını sağlar. Proje mühendisleri 

arasında ekipte bulunan danışman projelere pratik 

bir yön kazandırabilir. Diğer taraftan kendisi de zor montaj 

uygulamaları gerektiren tasarım özellikleri hakkında daha 

iyi bilgi sahibi olur. Böylece hem kişilerin karşılıklı olarak 

birbirlerinden yararlanması, hem de takım çalışması dolayısı 

ile yatırımın daha iyi gerçekleştirilmesi sağlanmış olur. 

Uygulama 

Şekil 1 de mühendislik /temin/ inşaat montaj süresi 

geleneksel yöntemle 26 ay olan bir yatırımda çeşitli aşamaların 

zamanlama yönünden karşılaştırılması yapılmıştır. 

Burada inşaat-montaja dönük proje ve yönetimi yaklaşımı ile 

gerekli resim ve malzeme teçhizatın daha öne sağlanabileceği 

, inşaat - montajın erken başlıyabileceği ve neticede 

toplam yatırım süresinin daha kısa olabileceği görülmektedir. 

26 aylık toplam süre 24,5 aya inmiştir. İnşaat-montaja 

dönük proje yönetimi yaklaşımı ile daha çok kazanç 

sağlamak için sözleşme imzasından itibaren iki ay içinde 

inşaat-montaj danışmanı proje ekibine dahil edilmelidir. 

Böylece onun gerekli programlan zamanında yapması 

mümkün olabilir. 

inşaat - Montaj Programının Yapılması 

Danışmanın ilk yapacağı iş mühendislik ve temin çalışmalarına 

esas olacak montaj programını hazırlamaktır. 

Tesisin ilk hazırlanan pilot planından ve adanusaat tahminlerinden 

harekete çeşitli üniteler için inşaat-montaj sırasını 

tesbit eder. Bu sıralama inşaat-montaj faaliyetlerinin 

en verimli ve ekonomik programıdır. Program yıllann 

deneyimine dayanır ve mühendislik, temin, lojistik ve 

ağırparça montajı ile ilgili tüm sınırlamalan göz önüne alan 

en optimum bir çözüm olmalıdır. Genelde tüm diğer detay 

programlann dayandığı bir dokümandır. Montaj sırasını gösteren 

pilot plan, proje ekibine dağıtılır. Mühendislik tasarımları 

ve malzeme teçhizat temin ile ilgili öncelikler artık 

belirlenmiştir. 

A Sahası 

A 

Fırın 

B Sahası 

AJık 

— 

E Sahası 

n 

D D 

LJ 

Kompresör 

mmtm 

Boru kanalı 

C Sanan 

} 

Esaniorltr 

0 Saha» 

I 

O u 

KulcUr 

Şekil 2 Bir petroklmya Ünitesinde İnşaat-montaj 1$ sırası 

Şekil 2. inşaat, montaj öncelik sırasını gösteren örnek 

bir dokümandır. Görüldüğü gibi inşaat montajın A sahasında 

başlaması planlanmıştır. Çünkü fınn montajı diğer teehizatlann 

montajından çok daha uzun süre almakta böylece 

kritik hattı meydana getirmektedir. B sahasında tank 

montajı yapılacaktır. Bu montaj da fırından sonra ikinci 

uzun süreli montajdır. C sahasında üçüncü öncelikli eşanjör 

montajı yapılacaktır. Çünkü eşanjörler imalata fabrikalarda 

nisbeten daha önce bitirilip teslim edilebilmektedir. B ve 

C sahasında komşu olan boru kanalının da bu sahalarla 

birlikte inşa edilmesinin planlandığı dikkati çekmektedir. 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986

Şekil 3 Şekil 2'deki İnşaat - montajın CPM programı 

Bunun sebebi normal inşaat montaj tercihi olarak boru 

kanalları erken yapılır ve buralarda inşaat işi bırakılmaz. 

Böylece boru malzemelerinin ve hazırlanan "spool'lann 

doğrudan boru kanalı ürezindeki taşıyıcı yapılara yerleştirilmeleri 

mümkün olur. D ve E sahasındaki işler ise kompresör 

ve kulelerin güç sevkıyatı dolayısı ile en sonda yapılmaktadır. 

CPM Programı (Kritik Hat Yöntemi İle Planlama) 

İnşaat montaj sırasını gösteren dokümanın dağıtımından 

sonra danışman her bir ünite için CPM programı taslağı 

hazırlar. Bu program her bir ünitedeki montaj sahalarında 

iş sıralamasını tanımlar.(Şekil 3) 

Program mümkün olduğu kadar detaylı olmalı ve son 

mühendisljk, tedarik bilgilerine göre hazırlanmalıdır. Böylece 

CPM programı mühendislik, tedarik ve inşaat montajın 

faydalandığı hakiki bir kontrol dokümanı olur. CPM'in 

önemli fonksiyonlarından biri de inşaat-montaj danışmanına 

malzeme teçhizatın sevkıyat önceliklerini belirten 

tabloyu hazırlama olanağı vermesidir. 

CPM üzerinde çalışarak danışman malzeme teçhizat sevkiyat 

tablosunu hazırlar. Şekil 4. Bu tabloda inşaat montajın 

akışına uygun olacak şekilde malzeme ve teçhizatın 

sahada bulunmalarına gereken tarihler verilmektedir. Tablo 

projelerin hazırlanması ve malzeme, teçhizat şevkinin 

inşaat-montaj ihtiyaçlarına uygun olmasını sağlar. Söz konusu 

doküman "bulk" malzemelerle teçhizatların sahaya 

sevkedilme listesi olmaktan başka mühendislik ve temin 

çalışmalarında kullanılan önemli bir rehberdir. 

Ç»llk iMtnıtlM. V* 

Wu mıntljı 

kamprcsitr 

yerleştirin* 

J L_ 

MÜHENDİS VE MAKİ NA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 19B6 

Şekil 4 

¥> 21 22 23 24 25 

Malzeme 

veya 

teçhizat no 

A 20000 

e ısooo 

6 24000 

M 58000 

A 20000 

* 50000 

H30000 

|M5*000 

A 20000 

2201 C 

Î O 2 C 

J 

H30000 

H58000 

AŞOOOO 

1OİE 

194 E 

•ili» MSM00 

A 20000 

109 J 

H30000 

M 58000 

Tarif 

A Sahası - Temel malzemesi 

-Fırın çelik matı 

- Coü malzemesi 

-Yer üstü borular 

24 S et ayda 

in*aat montaj 

bitimi 

lir 10 

a Sahası -Teme* malzemesi 10 

- tank malzemesi 1 . 13 

• Çelik yakılar i '9 ı 

-Yer üstü toruiar ' ?C 

C Sahi»ı-Ti T il malzemesiı '•> 

13 

18 

-E»iıjör U 

-tşsn'i&r 

-Eşanjbr 

-Çeıık yapı 

-Yer üstü borular 

DS»hası-Ttm«; maltemesı 

-K»le 

-KuU 

-CH^yıp. 

Yer 'östü borular 

E Sahası-Temel maızemesi 

-Kompresör 

-Çctik yapı 

-Yet üstü borular 

U 

u 

15 

17 

16 

13 

17 

19 

16 

1» 

19 

21 

Şekil 3'dekl CPM programına uygun olarak malzeme ve 

teçhizat sevkıyat programı

İnşaat Montaj İhale Dosyaları 

Danışman bundan sonra inşaat montaj programlarını 

yaparken elde ettiği bilgileri de kullanarak ihale dosyalarının 

hazırlanmasını koordine eder. Şekil 1 de görüldüğü 

gibi çalışmalarına 4.cü ayda başladığı için inşaat montajdan 

makul bir süre önce müteahhit firma veya taşaronlann 

seçimini yapabilir. CPM programının öncelikle elde 

edilmiş olması dolayısı ile teklif isteme dosyasında sadece 

işin başlangıç, istenen bitiş tarihlerini belirtmekle kalmaz, 

sözleşmenin bir parçası olacak daha detaylı porgramı ilave 

edebilir. Montajın inşaat, mekanik, elektrik, enstrüman 

v.s. gibi kalemlere ayrılarak taşaron firmalar arasında ihale 

edildiği hallerde aşağıdaki noktalarda katkılar da bulunabilir. 

îhale dosyasında işin özelliklerini ve öncelikleri açıklayarak 

programlar hakkında önerilerde bulunabilir. 

Teklif isteme mektuplarını kontrol ederek taşaron 

firmalar arasında kapsam girişimlerini önleyebilir. 

Müteahhit firmalarla teklif verme öncesi yapılacak 

bilgilendirme toplantılarına başkanlık edebilir ve ihalenin 

sonuçlandırılması ile ilgili tüm çalışmalara katılabilir 

Projelerin Yapılabilirliği 

Sistem sayesinde proje ekibine mühendislik çalışmalarının 

uygulama imkanları üzerindeki uyarılar zamanında 

yapılarak onlara inşaat-montaj uzmanlığı kazandırılabilir. 

İnş2at-montaj programlarını hazırladıktan sonra danışman 

mühendislik tasarımları ile malzeme teçhizat tedariki ka- 

rarlarında uygulamaya dönük danışmanlık yapar. Yapılan 

resimleri inceler önemli montaj zorluklarına dikkati çeker 

ve gerekli gördüğü proje ve malzeme değişikliği gibi çözüm 

yolları hakkında fikir ve görüşlerini bildirir. 

SONUÇ 

Geleneksel proje yönetiminde mühendislik, temin ve 

inşaat momtaj aşamaları kaçınılmaz olarak bir takım 

engellerle ayrılmıştır. înşaat-montaja dönük proje yönetimi 

yaklaşımı bu engelleri kaldırmayı hedeflemekte ve işin 

başından sonuna kadar görevli ekipler arasında çok sıkı 

bir işbirliği anlayışı getirmektedir. 

Bu yaklaşımın geleneksel yönetime çok önemli üstünlükleri 

vardır. Yatırım daha kısa zamanda ve daha ucuza 

gerçekleştirilir. Böylece: 

1- Mühendislik ve tedarik çalışmaları çok önceden 

planlanarak inşaat montaj'm gereksinimlerini zamanında 

sağlamak ve en verimli saha çalışmasını temin etmek hedefine 

ulaşılır. 

2- Sorular gecikmeye sebep olmadan çok önce teşhis 

edilir ve çözülür. 

3- Mühendislik tasarımlarında yapılabilirlik özelliği çok 

daha önemle göz önüne alınır. 

Bu yönetim yaklaşımı bir yatırımın daha kısa zamanda 

ve daha ucuz gerçekleştirilebilmesi için atılması gereken 

adımlardan birini temsil eder. Başarının formülünü dün 

yaptığımızı bugün daha ucuz ve daha çabuk yapmak 

olarak özetliyebiliriz. Bütün yapacağımız iş ilk adımı 

atmaktır. Gerisi daha kolay gelir. 

DÜZELTME 

314. sayımızda yayınlanan "Akış Problemlerinin Çözümü için Diyagramlar" başlıklı yazının yazan 

Sn. Hüseyin Şalvarlı'nın yazı ile ilgili yolladığı düzeltmeler dergi basıldıktan sonra elimize geçtiği için 

ancak şimdi yayınlayabiliyoruz. Elimizde olmayan bu yanlışlık için özür dileriz. 

S.-yfa,'Sütun 

16/1 

'.ti ,'2 

lli/2 

18/2 

18,2 

18/2 

Sayfa 19 

sütun 1 

Yanlışı 

1 1 

16 Re log, 0 e 

logıo t 1 ) logıo" 

5 n 

= 87 N/m 2 

n = 3.934 

1 1 

16 Re logıo e 

logıo (1 ) '°gı on 

5 n 

f = 0.005568 

1 1 

'~ [ 4 1 

16 4x10 logıon 

logıo d ) log.o 3.934 

5 3.934 

5 

= 4x0.005568 x x 10 3 x (04) 2 

0.1 

= 89 N/m 2 

VII) Metotlar, homojen akışkan karışımlarına 

uygulanabilir. 

f - f 

f ( 

16 [ 

= 87.4 N/m 2 

n = 3.935 

Doğrusu 

Re logıo 6 

logı o -r— - (1 - — ) logı on 

f- 1 1 * I 2 

J 

16- 

Re logıo e ' 

logı o —r (1- — ) logı o n 

f = 0.005490 

1 1 

f 1 - f 

1 

f 

J 

16 4xlO 4 log^o e 

logıo (1 3-935-) logıo 3.935 

5 

= 4x 0.005490 x x 10 3 (0 4) 2 

0.1 

= 87.8 N/m 2 

VII) Metotlar homojen karışımlara 

uygulanabilir. 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986 

1

Çernobil 

yeni bir 

dönemeç mi? 

Siyami ESER 

Makina Müh. 

Nedenleri ve sonuçlan ile tüm dünya kamuoyunda 

tartışılan ve etkileri yalnızca şimdiye dek yaşanan olaylarla 

sınırlı kalmayıp, günümüzden çok ilerilere uzanacak 

olan, Sovyetler Birliği'nin Ukrayna Cumhuriyeti sınırları 

içindeki Çernobil Nükleer Enerji Santralında meydana 

gelen kaza, tahminlere göre, 25 Nisan Cuma günü soğutma 

sistemindeki bir aksamayla başladı ve yine tahminlere 

göre (Bknz Mühendis ve Makina, Şubat 1986) şu olaylar 

zincirini izleyerek birçok ülkeyi etkileyecek boyutlara 

ulaştı: 

Nedeni kesin olarak belirlenmeyen soğutma sistemi 

aksaklığı, reaktör kalbinde'ki sıcaklığın 2000°C dolaylarına 

yükselmesine ve uranyum dioksit yakıt çubuklarını 

çevreleyen zirkonyum alaşımlı zarfların ve basınç tüplerinin 

ergimesine yol açtı. Sistemde bulunan su buharı ergimiş 

zirkonyumla tepkimeye girdi ve hidrojen açığa çıktı. 

(Bir varsayıma göre operatörler reaktör kalbindeki sıcaklık 

yükselmesinin önüne geçebilmek için sisteme büyük miktarda 

su verdiler. Ancak reaktör sıcaklığı bu önlemin yarar 

sağlayabileceği sınırın ötesine geçmiş olduğundan sonuç 

yalnızca kızgın buharın ortaya çıkması oldu.) Kızgın buharın 

2800°C a ulaşan reaktör kalbi sıcaklığında zirkonyum, 

uranyum dioksit ve grafit çubuklarla tepkimeye 

girmesiyle hidrojene ek olarak metan ve karbon monoksit 

gazları da oluştu. Bu yanıcı gazlar, basınç tüplerindeki 

parçalamayla ortama giren oksijenle birleşince binanın 

çatısını havaya uçuran bir patlama meydana geldi vereaktör 

koruyucu beton kaplama (containment) içine alınmamış 

olduğundan — yüksek sıcaklıkta tutuşan grafit çubuklardan 

çıkan duman ergimiş nükleer yakıttan yaydan 

radyoaktif izotopları da emerek radyoaktivite yüklü bulutlar 

şeklinde atmosfere karışmaya başladı. 

Kazanın Sovyetler Birliği sınırlarını aşan etkilerinin ilk 

belirtileri, 28 Nisan Pazartesi günü ortaya çıkmaya başladı. 

0 sabah isveç'in Forsmark Nükleer Enerji Santralı'nda çalışanlardan 

birinin ayakkabıları üzerindeki koruyucu kılıfta 

yüksek radyasyon olduğu belirlendi önce bir sızıntı 

olduğu düşünülerek santral boşatıldıysa da yapılan kontrollarda 

herhangi bir aksaklığa rastlanmadı, ülkedeki diğer bazı 

istasyonlardan da radyasyonun normal düzeyinin 100 


katına çıktığı haberleri alınınca, kaynağın ülke dışında bir 

yerlerde olduğu anlaşıldı. Radyasyon düzeyi insan sağlığına 

zarar verecek kadar yüksek değildi, ama biryerlerde 

olağandışı bir durumun varlığının belirtisi olması nedeniyle 

rahatsız ediciydi. İsveçli bilim adamları, aynı gün öğleden 

sonra çevrede kripton, zenon, iyot, sezyum ve kobalt 

radyoizatoplarının varlığını saptayınca yeri bilinmeyen bir 

nükleer santralde en azından bir kısmı kalp erimesi olduğu 

sonucuna vardılar. 

öğleden sonra saat 2 ye doğru İsveç in kıyı kesimi 

üzerinde radyoaktif bulutların varlığı belirlendi. Rüzgar 

birkaç gündür kuzey-batıya doğru esmekteydi. Rüzgarın 

esiş yönünün tersine doğru çekilen bir hat, Minsk üzerinden 

Sovyetler Birliği'nin üçüncü büyük şehri olan 2,5 milyon 

nüfuslu Kiev dolaylarına ulaşmaktaydı. Bu konuda 

Sovyetler Birliği yetkililerine yöneltilen sorulara önce 

herhangi bir olağandışı durumun olmadığı yanıtı verildiyse 

de, akşam 9.02'deki bir televizyon programında Çernobil 

nükleer santralında bir kaza meydana geldiği dünya 

kamuoyuna duyuruldu ve gerekli önlemlerin alınmakta 

olduğunun bildirilmesiyle yetinildi Açıklamaların yetersiz 

kalması, bu konuda çeşitli spekülasyonların ortaya atılmasına 

yol açtı. Kazada binlerce kişinin öldüğü iddia ediliyordu. 

Çarşamba günü Sovyet yetlililerince yapılan açıklamada 

iki kişinin öldüğü, 197 kişinin de tedavi altında 

olduğu bildirildi. (Bu yazının hazırlandığı günlerde ölenlerin 

sayısının 20'ye yükseldiği ve bu sayının daha da artabileceği 

belirtiliyordu.) Ayrıca radyasyonu önleme konusundaki 

çalışmalarda gelişme sağlandığı belirtiliyordu. 

Bu noktada akıllara takılan soru, kazanın başlangıcından 

itibaren yüksek radyasyona maruz kalma durumunda olan, 

yakındaki yerleşim merkezlerinin, zamanında boşaltılıp 

boşaltılmadığı ve başvurulan diğer koruyucu önlemlerin 

ne ölçüde etkili olacağıydı. Nitekim kazayı izleyen iki hafta 

içinde binlerce kişinin Kiev'den ayrıldığı öne sürülüyordu. 

Ayrıca Kiev belediye başkanı, 250 bin öğrencinin tatile 

erken çıkmasının kararlaştırıldığını açıklıyordu. 

SAYILARIN ÜZÜNTÜ VEREN DİLİ 

Radyasyon bulutlarının etkilediği Avrupa ülkelerinde 

kazayı izleyen günlerde bir panik havası esti. Niteliğini 

ayrıntılı olarak bilmedikleri ve duyu organlarıyla algılayamadıkları 

bu gizli tehlike karşısında insanlar çaresizliği 

yaşadılar. Radyasyon etkisindeki bölgelerden elde edilen 

süt ve süt ürünlerinin, sebze ve meyvelerini satışları durduruldu. 

Hayvanların bu bölgelerde otlatılmasınla önüne 

geçilmeye çalışıldı, yağmur sularından uzak durulması 

öğütlendi. İsviçre ve B. Almanya'da radyasyon 10 rem* 

in üzerine çıkmıştı. Avusturya'da hamile kadınların ve 

6 yaşından küçük çocukların evden dışarı çıkmamaları 

öğütlendi. Romanya'da ülke çapında alarm ilan edildi. 

Polonya'da Sovyet sınırından 90 km uzaklıktaki Siedlce 

kasabasında 3000 çocuğa iyot kapsülü yetiştirilmeye çalışılıyordu. 

Çernobil'den 740 km uzaklıkta bulunan, Polonya'nın 

diğer bir yerleşim merkezinde, Mikrolojki'de 

ise radyasyon normal değerinin 500 katına çıkmıştı. 

Mikolojki'liler ortalama bir yılda alınan radyosyon mik- 

* Röntgen filmi çekimi sırasında maruz kalınan radyasyon miktarı 

0,02 rem civarındadır. 

R a$y n birimleri bkn 

* 

1986 ı ^y ° '?'" *= Mühendislik ve Makina Haziran

tarım 10. saate almışlardı. Bu nedenle mide rahatsızlıklarının 

arttığından söz ediliyordu. Daha da kötüsü aşarı 

radyasyona maruz kalan kişilerden bir kısmının ileriki yıllarda 

kansere yakalanabilecekleri belirtiliyordu. Nitekim 

Çernobil kazası nedeniyle hastalanan bazı kişilere kemik 

iliği nakli ameliyatı yapmak üzere Moskova'ya giden Amerikalı 

doktor Robert Gale uzun dönemde Sovyetler Birliği' 

nde 100 kişinin radyasyonla ilgili hastalıklara yakalanacağı 

tahmininde bulunuyordu. Amerika Doğaş Kaynaklan 

Koruma Konseyi görevlisi Dr Thomas Charon ile Princeton 

üniversitesi öğretim üyesi Dr Frank von Hippel ise, bazı 

bilim adamlarının fazla karamsar, bazılarının ise fazla 

iyimser buldukları şu öngürülerde bulunuyorlardı: 

Kazadan sonra kavaya karışan Sezyum 137 radyoizotopu 

(yan ömrü 30,2 yıl) 4 bin dolayında kişide kansere 

yol açacak. Sovyetler Birliği'nin batı kısımlarında, Doğu 

Avrupa'da ve İskandinavya'nın bir bölümünde yaşayan 

100 milyon insandan 2 bini uzun dönemde kanser nedeniyle 

yaşamlannı yitirecek, iyot 131 (yan ömrü sekiz gün ise 

yine bu 100 milyon kişiden 24 bininde tiroid bezi anormalliklerine 

yol açacak. 8 bin kişi tiroid bezi kanserine yakalanacak 

ve bunlardan 500'ü ölecek. Aynca süte ve diğer gıda maddelerine 

karışan iyot-131 120 bin tiroid bezi rahatsızlığına, 

40 bin kanser olayına ve bu nedenle 2 bin kişinin 

ölümüne yol açacak. Radyoaktif bulutların ülkemize ne 

ölçüde etkilediği konusunda yetkili makamlarca ayrıntılı 

açıklama yapılmadı, özellikle Trakya'da yapılan ölçümlerde 

radyasyon düzeyinin yükseldiğinin ortaya çıktığı 

biliniyor. Ülkemizdeki yabancı elçiliklere gönderilen 

ölçüm raporlarından gazetelere yansıdığı kadanyla 4 Mayıs 

1986 Pazar günü Edirne de ölçülen değer saatte 57 

mikroröntgen, istanbul'da ise saatte 12 mikroröntgen. 

Yine bu raporda, sütlerde yapılan radyoaktivite ölçümlerinin, 

en yüksek radyoaktivite oranının Edirne bölgesi 

sütlerinde olduğu gösterdiği ve değerinin litrede 510 

bekerel (bq) olduğu belirtiliyor. 

Radyasyonun vücutta yaratacağı zararlar, maruz kalınan 

radyasyon düzeyine bağlı olmaktadır. Tüm vücudun ani 

olarak radyasyona maruz kalması durumunda, kısa dönemde 

ortaya çıkaracağı rahatsızlıklar ve ne ölçüde ölüm tehlikesi 

yaratacağı şu şekilde sayılara dökülmüş: 

1000-5000 rem 1 ile 14 gün içerisinde ishal, yüksek 

ateş, kanın kimyasal dengesinin bozulması 

gibi hastalıklar ortaya çıkarır. 

% 100 ölüm tehlikesi bulunmaktadır. 

600-1000 rem (Çernobil çevresinde radyosyonun, 

yangın süresince bu düzeyde olduğu 

tahmin edilmektedir) 4-6 hafta içinde 

kandaki akyuvar miktarının büyük 

ölçüde düşmesi, ciltte lekelerin belirlenmesi, 

şiddetli bağırsak rahatsızhklan. 

% 80-100 ölüm tehlikesi. 

200 -600 rem 4-6 hafta içinde kandaki akyuvar 

miktannın büyük ölçüde düşmesi, ciltte 

lekelerin belirmesi. % 50 ölüm tehlikesi 

100-200 rem Kandaki akyuvar miktannın düşmesi. 

Kısa dönemde ölümle sonuçlanacak 

hastalıklara yol açamaz. Uzun dönemde 

kanser tehlikesi. 

100 rem'in altı Bulantı ve kusma, ölüm tehlikesi 

yok * 

Nükleer santrallann ne ölçüde güvenli olduğu konusundaki 

tartışmalar yıllardır süregelmektedir. Ancak konunun 

öneminin, bir ay öncesine kadar, kamuoyunun büyük bir 

kısmınca yeterince anlaşılamadığı söylenebilir. Gerçi 

China Syndrome (Nükleer enerji santrallannda kalp erimesi 

sonucu, yakıtın santral tabanını delerek toprağa kanşması 

olayına verilen ad.) isimli filmi izleyenlerin yakından 

hissettikleri gibi, nükleer santrallann yapılarında, her an 

kâbusa dönüşebilecek bir potansiyeli barındırdığı bilinmekteydi, 

ama bunun sinema perdesinden, kitap sayfalanndan 

ya da oluşturulan bilgisayar kaza modellemelerinden 

gerçek yaşama bu denli geniş boyutlarda taşacağına 

fazla ihtimal verilmemişti, öyleki kazadan kısa bir süre 

önce tam bir kalp erimesi olayıyla 10 bin yılda bir karşılaşılabileceği 

yolunda görüşler ileri sürülmektedir. 

DÜNYADA TEPKİLER 

Kazadan sonra ABD'de yapılan kamuoyu yoklamalan 

nükleer santrallar konusundaki duyarlılığın arttığını gösteriyordu 

(ülkemizdeki eğilimlerin ne ölçüde değiştiği 

konusunda ise henüz bir araştırma yok.) 

Nükleer santrallardan elektrik enerjisi elde edilmesine 

olumlu yanıt verenlerin oranı kaza öncesinde % 40 iken 

kaza sonrasında % 34'e düşmüş, karşı olanların oranı ise 

% 44'ten % 49'a çıkmış. "Amerika daki nükleer santrallann 

önemli bir kazaya yol açmadan çalışabileceklerine 

inanıyormusunuz?" sorusuna olumlu yanıt verenlerin sayısı 

% 55'ten % 50'ye düşerken, olumsuz yanıt verenlerin 

oranı % 35'ten % 39'a yükselmiş. Dahası ankete katılanlann 

% 70*1 yaşadıktan bölgenin 10 km uzağına nükleer santral 

kurulması fikrine karşı çıkmışIar.Bu son oran 1979 yılında 

ABD deki Three Mile Island nükleer enerji santralı kazasından 

önce % 45, kaza sonrasında ise % 6 idi. 

Ancak doğan tepkiler ülkeden ülkeye değişik özellikler 

gösterdi. 

Toplam elektrik enerjisinin % 65'ini nükleer santrallardan 

sağlayan Fransa'da (Çizelge 1) santral kazası fazla yankı 

uyandırmadı. Fransa'nın çeşitli uluslararası sürtüşmelere 

yolaçan denizaltı nükleer denemelerinin de ülke içinde 

önemli tepkilerle karşılaşmadan sürdüğü bilinmekteydi. 

Buna karşılık Hollanda'da, gazetelerde, yapımı durdurulan 

iki nükleer santrala, Sovyetler Birliği ndeki kazanın 

tam bir incelenmesi yapılıp, ayrıntıları belirleninceye kadar 

tek bir taşın bile konmaması yönünde görüşmeler yer 

almaktaydı, ingiltere de de bir süredir nükleer güçten kaçınma 

eğilimleri artmaktaydı. Federal Almanya'da ise uzun 

süredir nükleer enerjiye karşı geniş kitlelerin katıldığı 

gösteriler düzenlenmekteydi. Bununla birlikte, bazı çevreler, 

nükleer enerjinin, doğadaki diğer enerji kaynaklarının 

giderek azalması karşısında başvurulması zorunlu bir seçenek 

oluşturduğunu vurgulamaktalar. Elektrik enerjisini, 

hidroelektrik, termoelektrik ya da diğer yollardan sağlayabilecekleri 

doğal kaynakları sınırlı olan Fransa ve Japonya 

gibi ülkeler için, nükleer santrallann daha da büyük 

önem taşıdığına kuşku yok. Aynca bazı nükleer santrallardan-Çemobil 

deki gibi-nükleer silah yapımında kullanılan 

plütonyumun elde edilmesinde de yararlanıldığı biliniyor. 

Günümüzde yeryüzündeki nükleer santrallann ülkelere 

göre dağılımı ve santrallardan elde edilen elektrik enerjisinin 

toplam enerjiye oranı Çizelge l'de verilmiştir. 

MÜHENDİS VE MAKİN A DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986

Çizelge I yeryüzündeki Nükleer santrallar ve sağladıkları Elektrik 

Enerjisi oranları 

Ülke 

Arjantin 

Belçika 

Brezilya 

İngiltere 

Bulgaristan 

Kanada 

Çekoslavakya 

Doğu Almanya 

Finlandiya 

Fransa 

Macaristan 

Hindistan 

italya 

Japonya 

Hollanda 

Pakistan 

Güney Afrika 

Güney Kore 

İspanya 

tsveç 

İsviçre 

Tayvan 

SSCB 

ABD 

Batı Almanya 

Yugoslavya 

Çalışan Reaktör 

Sayısı 

2 

8 

1 

33 

4 

16 

5 

5 

4 

40 

2 

6 

3 

33 

2 

1 

4 

4 

8 

12 

5 

6 

50 

98 

18 

1 

Elde Edilen Elektrik 

Enerjisi Yüzdesi 

23 

60 

1 

19 

32 

12 

15 

12 

38 

65 

5 

2 

4 

27 

6 

2 

18 

18 

24 

42 

34 

59 

11 

16 

30 

5 

Kazayı izleyen günlerde, batı ülkelerindeki enerji ve 

çevre sağlığı yetkilileri, Çernobil'deki kazanın bu denli 

büyük zararlara yol açmasını santralın beton bir kaplama 

içine alınmamış olmasına, artık eskimiş bir teknoloji olan 

nükleer tepkimenin grafit çubuklarla denetimi yönteminin 

(RBK tipi reaktörler) kullanılmış olmasına ve güvenlik 

önlemlerine yeterli önemin verilmemesine bağlıdır. Ancak 

bugüne değin değişik ülkelerde ortaya çıkan nükleer santral 

kazaları gözden geçirildiğinde, bazı bilim adamlarının, hiç 

kimsenin hiç bir sistem için tam güvence veremeyeceği 

doğrultusundaki görüşlerinin dayanaklarını ortaya çıkıyor: 

12 Aralık 1952: Kanada'da Ottowa yakınlarındaki Chalk 

River enerji santralında 4 denetim çubuğunun yanlışlıkla 

çıkarılması reaktör kalbinde kısmi erimeye neden oldu. 

Santral içinde 4 milyon litre radyoaktif su birikti. 

7 Ekim 1957: İngiltere'de Liverpool'un kuzeyinde, Windchale'deki 

plütonyum üreten santralde de nötronları yavaşlatmak 

için grafit kullanılmaktaydı. Çıkan bir yangın karbondioksitle 

söndürülemeyince su kullanıldı. Radyoaktif 

maddeler 600 km 2 

'lik bir alanı kirletti. 

24 Haziran 1959'. Los Angeles yakınlarında, Santa Susana 

da bulunan deneysel amaçlı nükleer santralda soğutma 

sisteminin durması sonucu 43 yakıt biriminden 12' 

si eridi. Radyoaktivite santral içinde tutulabildi. 


3 Ocak 1961: îdaho şelalesi yakınında, ordunun kullandığı 

deneysel amaçlı nükleer reaktörde, kontrol çubuklarının 

yanlışlıkla reaktör kalbinden çıkarılması sonucu 

buhar patlaması meydana geldi. Bu kaza üç teknisyenin 

ölümüne neden oldu. 

5 Ekim 1966'- Detroit'e 55 km uzaklıktaki gösteri amaçlı 

Enrico Fermi nükeer santralında, kısmi kalp erimesi meydana 

geldi. Radyasyon santral içinde tutulabildi. 

5 Haziran 1970'. Morris'te Edison şirketinin Dresden II 

nükleer santralında bir ölçüm aletinden gelen hatalı sinyal 

reaktörde iki saat süreyle kontolun kaybedilmesine yol 

açtı. İçerdeki radyoaktif iyot miktarı izin verilen düzeyin 

100 katına çıktı. Dışarı sızıntı olmadı. 

19 Kasım 1971 : Minnesota'da, Monticello daki santralın 

atık madde deposu taştı. Yaklaşık 190 000 İt radyoaktif 

atık su Missisippi nehrine karıştı. 

22 Mart 1975- Alabama eyaletinde, Decatur'daki bro*.. s 

Ferry santralında mumla hava kaçağı kontrolü yapan bir 

teknisyen, güvenlik sisteminin elektrik kablolarının tutuşmasına 

neden oldu. Soğutma suyu akımı tehlikeli bir 

düzeye düştü. Radyoaktif madde kaçağı olmadı. 

28 Mart 1979: ABD'de, o zamana kadar meydana gelen 

en büyük kazada. Pennysylvania'da Harrisburg yakınlarında 

bulunan Three Mile Islancl'daki iki reaktörden birisinde, 

cihaz ve insan hatalarının üst üste gelmesiyle kısmi 

kalp erimesi oldu. 

7 Ağustos 1979 : ABD'de Tennesseee eyaletinde gizli bir 

nükleer santraldan çıkarılan zenginleştirilmiş uranyum, 

1000 kişinin normalde bir yılda alınan radyosyonun 5 

katına maruz kalmalarına neden oldu. 

11 Şubat 1981: Tennessee eyaletinde Sequoyah 1 santralından 

sızan 40000 İt radyoaktif soğutma suyu 8 işçiye 

zarar verdi. 

8 Mart 1981 '. Japonya da Tsuruga'daki nükleer santralda 

bir tanktan saatlerce süren bir radyoaktif su sızıntısı oldu. 

Sızıntıyı gidermeye çalışanlar radyasyona maruz kaldılar. 

Olay kamuoyuna, 6 hafta sonra yakınlardaki kıyılarda 

radyoaktivitiye rastlanınca açıklandı. 

25 Ocak 1982 : ABD'nin Newyork eyaletinde, Rochester 

yakınlarında, Dochester Gaz ve Elektrik Şirketinin Ginna 

Nükleer Enerji Santralında koruyucu beton binaya radyoaktif 

su sızıntısı oldu ve bir miktar radyoaktif su buharı 

havaya karıştı. 

9 Haziran 1985 : ABD'nin Ohio eyaletinde Oak Harbor 

da, Edison Şirketinin Dais-Besse santralında en azından 

16 cihaz ve insan hatasının ard arda gelmesi, Three Mile 

Island'daki olaylar zincirine benzer bir durum yarattı. 

Yardımcı soğutma sistemi pompalarının çalışması, kalpte 

erime olmasını engelledi. 

4 Ocak 1986: ABD'de, Oklahoma eyaletinde, Gore'de 

bulunan Kerr Mc Gee Şirketinin bir santralında, nükleer 

yakıt üretiminde kullanılan bir kimyasal madde olan uranyum 

heksaflorid'in hatalı ısıtılması bir kişinin ölümüne, 

100 kişinn yaralanmasına yol açtı. Yörede radyasyon artışı 

görüldü. 

Not: Sovyetler Birliği ve diğer Doğu Bloku ülkelerindeki 

kazalar konusunda ayrıntılı bilgi bulunmadığından döküme 

bu ülkeler dahil edilmemiştir. 

Three Mile Island Kazası: 

ABD'nin tarihindeki en büyük nükleer santral kazasın- 

9

da ilk aksaklık soğutma sistemindeki arızayla ortaya çıktı. 

Daha sonra basınç ayar vanası (relief valve) 155 bar basınçta 

açıldı. Bu arada, nükleer reaksiyonu durdurma sistemiana 

soğutma devresi basıncı 162 bar iken-devreye girdi. 

(Scramof the reactor) Basınç 152 bara düştü. Bu aşamada 

basınç ayar vanasının kapanması gerekirdi, ama kilitlendiği 

için kapanmadı.. Yardımcı su besleme pompalan (Auxiliary 

feed water pumps) devreye girerek ana soğutma sistemi 

basıncını gerekli düzeye çıkardı. Fakat bu arada 

muhtemelen bakım çalışmaları sırasında doğan bir hata 

nedeniyle buhar üretme birimine (steam generator) su gönderen 

vanalar kapanır. Buna bağlı olarak basınç sağlayıcı 

birimdeki (pressurizer) su düzeyi hızla yükselmeye başlar. 

Yüksek basınçlı acil soğutma sistemi (high pressure emerggency 

core cooling) 110 bar civarında bir basınçta devreye 

sokulur. Su ile beslenemeyen buhar üretme birimleri tamamen 

kurumuştur. Basınç sağlama birimindeki su düzeyi 

ölçülebilir düzeyin üstüne çıkar. Operatör birinci ve ikinci 

yüksek basınçb soğutma sistemi pompalarını kapatır. 

Ana soğutma sistemi devresindeki basınç 93 bar ve sıcak 

kısım (hot leg) sıcaklığı 307° C olur. Böylece ilk kez sistemde 

kaynama koşullan oluşur. Operatör yardımcı su besleme 

sistemi vanalarının hatalı pozisyonunu düzeltir ve 

buhar üretme birimine su gönderilmeye başlanır. Halâ 

açık durumda takılı kalmış olan basınç düşürme vanasından 

su boşalmaktadır. Operatör su buhar kanşımının kavitasyon 

yaratması nedeniyle ana soğutma sistemi pompalarını 

kapatır. Reaktör kalbinde sıcaklık yükselir. Takılı kalan 

basınç ayar vanasından su akışı devrede seri olarak bağlı 

bulunan bir vananın kapanmasıyla önlenir. Devredeki 

basınç 148 bara çıkar. Su-buhar kanşımı yoğunlaşır ve 

bu nedenle reaktör kalbinin üst kısmı susuz kalır. Bu aşamada 

reaktör kalbinde sıcaklık 2500°C civanna çıkar ve hasar 

(kısmı erime) meydana gelir. 

Kazaya neden olan hatalar, sonradan yapılan değerlendirmelerde 

iki gruba aynlıyor: 

a) insan hataları. Kazaya ana neden olarak gösterilen 

basınç düşürme vanasının açıldıktan sonra takılı kaldığının 

anlaşılamaması, yardımcı soğutma sistemi vanasının kapandığının 

farkına varılmaması ve ana soğutma sistemi pompalarının 

kapatılması önemli insan hataları olarak gösteriliyor. 

b) Sistem hataları. Su besleme sisteminde bir arıza 

olması durumunda, reaktörde reaksiyonun durdurulması 

süreci (seram) ana soğutma sistemi basınç düzeyine göre 

başlatılmaktadır. Basınç düşürme vanasının açılma basıncı 

seram' basıncından daha düşük olduğundan, bu tür bir 

acil durumda ayar vanasının açılması kaçınılmaz olmaktadır. 

Basınç ayar vanası doğrudan ayarlanmayıp, bir yardımcı 

vana tarafından kontrol edilmektedir. 

Buhar üreticileri ikincil devre tarafında çok az hacimde 

su bulundurabilmekteydi. Bu nedenle su beslemesi yapılamayıncaa, 

yaklaşık bir dakika içinde buhar üreticisi tamamen 

kurudu. 

Yardımcı soğutma sistemi yalnız iki değişik şekilde 

devreye sokulabilmekteydi. 

GÜVENLİK ÖNLEMLERİ 

Nükleer santrallann güvenirliğini artırmada iki ana 

kavramdan söz ediliyor: Kontrol sistemlerinde fazlalık ve 

çeşitliliğin sağlanması. 

Fazlalık bütün kritik sistemlerde yedek devrelerin bu- 

10 

lun ması anlamına gelmektedir. Acil kalp soğutma sisteminde 

çift pompa, çift boru, çift ölçme elemanı bulundurulması 

yada santralım gerek duyduğu elektriğin birden 

fazla kaynaktan, örneğin birbirinden bağımsız iki ayn hattan 

sağlanması ve bunun yanında çift dizel jenaratörü 

bulundurması gibi önlemler fazlalık ilkesinin uygulama 

örneklerini oluşturmaktadır. 

Çeşitlilik ise, örneğin, tek bir pompaya gereksinim 

duyulan bir yerde, ikisi buharla ikisi elektrikle çalışan 

dört pompa bulundurulması şeklinde açıklanmaktadır. 

Aynı ilke doğrultusunda, acil bir durum söz konusu olduğunda, 

nükleer reaksiyonun bir kaç değişik yolla durdurulabilmesine 

olanak sağlanmaktadır: Kontrol çubuklannın 

indirilmesi, kalbe reaksiyonu frenleyici soğutma 

sıvısının gönderilmesi, vb. Bir reaktör tasanmında kontrol 

çubuklannı hareket ettirecek 6 değişik sistem oluşturulduğu 

bildirilmektedir. Bir diğer tasanmda soğutma sisteminin 

arızalanması durumunda, kalbe daha üç değişik yoldan su 

verebilme olanağı sağlanmıştır: Yüksek basınç pompalan, ' 

alçak basınç pompalan ve basınçlı su tankı. ' j 

Kumanda odalannda da bazı değişikliklere gidilmektedir. 

Eski tip kumanda odalarında gerekli bilgiler ve alarm 

göstergeleri operatörlerin denetiminde güçlük çekmelerine 

neden olacak kadar çok sayıda iken yeni tiplerde santralın 

tüm sistemlerinin normal çalışıp çalışmadığı tek bir ekranda, 

Sekizgen şeklindeki bir görüntüyle denetlenmektedir. 

Herhangi bir kısmındaki anza sekizgen şeklin çarpılmasına 

yol açmakta, böylece operatör daha üst düzeydeki bilgi 

kaynaklanna gerektiğinde, başvurmaktadır. 

RADYOAKTİF KALINTILARIN TEMİZLENMESİ: 

Nükleer santral kazalannın yolaçtığı diğer çok önemli ' 

bir sorun ise kaza sonrası, reaktörün ve çevresinin nükleer 

artıklardan temizlenmesinde doğan güçlüklerdir. 

Three Mile Island (TMI) kazasının üzerinden yedi yıl 

geçti. Bu sürede milyonlarca litre radyoaktif su filtrelerden 

geçirildi, dağ gibi yığılan kalıntılar Washington eyaletinin 

Richland bölgesinde bulunan bir nükleer artık deposuna 

taşındı. Bu işler için harcanan paranın yanm milyar dolan 

bulduğu, ancak yapılan işlemlerin yapılması gerekenlerin 

yalnızca üçte birini oluşturduğu belirtiliyor. Aynca TMI 

kazasında hasar gören 2 nolu ünitenin bir daha asla çalıştırılamayacağı 

ve 1 no lu ünetenin de kazadan beri kapalı 

olduğu not ediliyor. 

Çernobil'deki kazanın TMI kazasından daha büyük 

boyutlu olduğu ve radyoaktivitenin koruyucu bina olmadığı 

için çevreye daha geniş ölçüde yayıldığı gözönüne 

alındığında, Sovyetler Birliği'ni ne denli güç bir işin beklediği 

kolayca anlaşılmaktadır. 

Nükleer güç kullanımının zaman zaman ne kadar pahalı 

bir faturası olduğu, yaşanarak öğrenilirken, nükleer santrallar 

konusunun, ülkemizdeki dahil, pek çok ülkede daha 

uzun süre gündemde kalacağı anlaşılmaktadır. Kuşkusuz 

TMI kazasında olduğu gibi Çernobil olayından» da nükleer 

santrallann güvenirliğinin artırılması açısından gerekli bazı 

dersler çıkanlacaktır, ancak merak konusu olan, nükleer 

santral teknolojisinde, kazalardan çıkarılacak daha ne kadar 

ders kaldığı sorusu olmaktadır. 

KAYNAKÇA 

1 .Selence Digest Haziran 1985 

2 . Newsweek 12 Mayıs 1986 

3 .Time 12 Mayıs 1986 


Çelik malzemeler; 

makina 

mühendisliği 

yönünden 

Türkiye'deki durum 

Doç. Dr. Mehmet YÜKSEL 

KÜ Makina Mühendisliği Bölümü 

TRABZON 

Çelikler, bütün mühendislerin en çok kullandığı 

malzemeler arasındadır. Türkiye'deki çelik tüketimi, 

kişi başına 70kg/yıl ile az gelişmiş ülkeler seviyesindedir. 

Yurdumuzda bilinçli bir çelik piyasası oluşmadığı gibi 

bazı çelik üretim tesislerimizden de üretilen çelik 

kaliteleri hakkında bilgi toplamak zor olmaktadır. 

Çelikler ilgili Türk standartları üreticinin ve tüketicinin 

rağbetini bulamamıştır. Buna neden olarak, 

standartlarımızda rastlanan eksiklikler ve itinasızlıklar 

görülmektedir. Çelik standartları revizyona muhtaç 

durumdadır, üniversite ve yüksek okullarımızda 

malzeme bilgisi eğitimi koordine edilmeli, tanım ve 

işaret farklılıkları kaldırılmalıdır. Çelik üreticisinin, 

tüketicisinin ve eğiticisinin mutabık kaldığı 

standardizasyona gidilme zorunluğu ve gereksinmesi 

vardır. Kamu ve özel çelik üreticilerinin birleşerek 

kuracakları ve finanse edecekleri bir çelik enstitüsünün, 

araştırma, yayın ve danışmanlık yönünden sonsuz 

yararları olabilir. 

Steel is the commonly used material by the engineers. 

Turkey uıith 70 kg/year per capita belongs to the 

less developed countries Aside from the lack of a 

concious steel market in Turkey, it is difficult to 

gather Information about the steel product quality 

in some of the establishments producing steel. Turkish 

Standars on steel haven't received the attention of 

both the producers and the consumers . As a reason 

of this inadequacies and inaccuracies in standards 

are forwarded. Standards on steel are needing revisions. 

The education of materialsscience must be coordinated 

in universities and in higher schools and discrepencies 

in definitions and lettering must be eliminated. There 

is a must and need of standardisation in ıvhich steel 

producer, consumer and educator ali agree. A steel 

institute uıhich is fovnded and financed by public 

and private sector steel producers in union may offer 

endless benefits in research, publications and 

consultancy services. 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT :27 SAYI: 318 TEMMUZ 1986 

GİRİŞ 

Makina Mühendisinin kullandığı malzemelerin % 90' 

dan fazlasını metal malzemeler teşkil eder. Eğer taş ve 

beton hariç tutulursa, bu kural, bütün mühendislik dalları 

için geçerlidir. 

Metal malzemeleri, "demir" ve "demir olmayan metaller" 

diye ikiye ayıracak olursak, bunların yıllık üretim 

miktarlarının birbirlerine göre oranlarının 15:1 olduğu 

görürüz. 

1982 yılında dünya çelik üretimi 643.6 milyon ton olmuştur 

1>2.1983 yılında ise bu rakam ancak 66,8 milyon 

tona çıkabilmiştir. Bugün tüm demir-çelik tüketimi dünyada 

700 milyon ton/yıl ise, ki muhakkak daha düşük 

olacaktır, demir olmayan metaller ancak 50 milyon ton/ 

yıl kadardır 3. 

1984 yılı için Türkiye'deki çelik üretimi 4.3 milyon ton 

olarak verilmektedir. Kamuya ait üç entegre demir-çelik 

tesisinde (Erdemir, Karabük ve İsdemir) 1984 yılında 

üretilen çelik miktarı toplam 2.9 milyon olarak verilmektedir^. 

Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş. 1984 

faaliyet raporunda kendi üretimleri 1.544.00 ton sıvı çelik 

olarak veriliyor. 

8-10 Aralık 1981 tarihlerinde yapılan Demir-Çelik 

Semineri'ne bir tebliğde, o yıl Türkiye genelinde üretilen 

sıvı çeliğin % 23.4'ünün özel kesim metalürji tesislerinde 

üretildiği belirtilmektedir^. 

Yurdumuzda üretilen çeliklerin % 95'ten fazlasını genel 

yapı çelikleri ve inşaat çelikleri oluşturmaktadır. Bunlar 

genel tabiriyle- vasıfsız çeliklerdir. Yani alaşımsız oldukları 

gibi, içindeki fosfor, kükürt gibi katışkı maddeleri nispeten 

geniş toleranslar içindedir. Alaşımsız kalite ve soy çeliklerle, 

alaşımlı çeliklerin küçük bir kısmı çok az tesis tarafından 

üretiliyor. Pek çok alaşımlı çelik, paslanmaz çelikler 

gibi, takım çeliklerinin bir kısmı gibi, Türkiye'de hemen 

hemen hiç üretilemiyor ve ihtiyaç dış alımla karşılanmak 

zorunda kalınıyor. 

Kişi başına düşen yıllık çelik tüketimi, gelişmiş bir ülkeye 

oranla çok aşağılarda olan ülkemizde (ki bu miktar Türkiye'de 

60-70 kg ve gelişmiş ülkelerde 400 kg'ın üzerindedir), 

alaşımsız çelikler dahi ihtiyaca yetecek kadar üretilmemekte 

ve ithal edilmek zorunda kalınmaktadır. 

TÜRKİYE'DEKİ ÇELİK PİYASASI 

Yurtiçi üretiminin tüketiminden az olması nedeniyle 

arz-talep dengesi, tüketicinin aleyhine bozuktur. Bu denge, 

yakında beklenen inşaat sektörünün canlanmasıyla, daha da 

bozulacaktır. Durum, genel yapı ve inşaat çeliklerinde 

böyle olduğu gibi, sanayileşmenin hızlanmış olmasından 

dolayı alaşımsız kalite ve soy çeliklerle alaşımlı çeliklerde 

de aynıdır. 

Makina mühendisliğinde genel yapı çeliklerinin, yani 

kütle çelikleri (kitle çelikleri) yanında vasıflı çeliklerin 

önemi son derece büyüktür. Kütle çeliklerinin dışında kalan 

diğer bütün çeliklere vasıflı çelik tabiri kullanılmaktadır. 

Vasıflı çeliklerin fiziksel ve kimyasal özelliklerinin daha 

üstün olması, pek çok makina ve aksamının sadece bunlar 

yardımıyla yapılabilirliğini getirmiştir. Bilhassa ihracatın 

daha da artmasını ve ağırlığın özellikle sanayi ürünlerine 

kaymasını istediğimiz bu dönemde yurdumuzda sağlıklı 

bir vasıflı çelik piyasasının oluşması son derece önemlidir. 

11

Tüketici açısından, makina mühendisi için yurdumuzda 

düzenli bir çelik piyasasının var olduğu iddia edilemez. 

Bazı istisnalar hariç, çelik satıcısından, sattığı çeliklerin 

kalitelerini öğrenmek mümkün olmamaktadır. Çoğunun 

yaptığı ayrım sadece: "demir", "çelik", "hava çeliği" gibi 

genel kavramlarda tükenmektedir. Büyük çaba sarfetmeden, 

bizzat büyük çelik fabrikalarımızın bazılarından dahi ürettikleri 

çelik kalitelerinin ne olduğunu öğrenmek imkansızdır. 

Yurdumuzda düzenli, bilinçli ve tüketiciye yardımcı 

olan bir çelik piyasasının oluşturulması görevi çelik müstahsillerine 

düşmelidir. Mevcut çelik üretim tesislerinin 

kapasite artışları ve yeni üretim tesitlerinin kurulması, 

dışalımın liberalleştirilmesi, bugünkü üretici lehine olan pazar 

dengesini yakında tüketici lehine ve gerçek rekabet ortamına 

çevirecektir. Çelik üreticileri kendilerini bu duruma 

hazırlamalı ve pazarlama yöntemlerini modernleştirmelidirler. 

Gelişmiş ülkelerde çelik piyasası, dengeyi tamamen 

tüketici lehine bozmuş ve çelik üreticisi bugün zor durumlara 

düşmüştür, tkinci dünya savaşı sonunda dünya çelik 

üretiminin % 50'sini, yani yarısını, elinde bulunduran ABD, 

bugün ancak % 11 gibi bir orana gerilemiştir. Federal Almanya 

ve diğer sanayileşmiş ülkelerden sık sık, büyük 

demir-çelik fabrikalarının birleştiği haberleri gelmektedir. 

Bu ülkelerde, örneğin Federal Almanya'da ham çelik 

üretimi 1091 yılında 41,6 milyon ton iken, 1982'de 35,9 

milyon tona ve bu miktar 1983'de ise 35,7 milyon tona 

gerilemiştir. Sanayisinin büyüme hızı genelde yüksek olan 

Japonya'da bile çelik üretimi 1981'de 101,7 milyon ton-dan 

1983'de 97,2 milyon tona gerilemiştir. 

TÜRKİYE'DE ÇELİK STANDARTLARI 

Yurdumuzda standart hazırlama, basma ve yayma görevlerini 

Türk Standartları Enstitüsü (TSE) yürütür. Bu 

ensitünün ilk görevi, gerekli bütün standartları düzenli bir 

şekilde hazırlayıp veya hazırlatıp kullanıma açmaktır. 

Dolayısıyla bu standartların kalitesinden de sorumludur. 

Türk Standartı (TS) olarak çıkan bu standartlar, sanayinin 

her kesimini ve hatta tarım ürünlerinin dahi kapsadığı 

için standartların hazırlanması TSE'ce enstitü harici meslek 

gruplarına yaptırılmaktadır. 

Çeliklerle ilgili TS'ler de bu meyanda zaman zaman 

değişen "metalürji grubu" tarafından düzenlenmektedir. 

Konumuzla ilgili olduğu için çelik standartlarından yayınlanmış 

olanlarını ve görüş almak için gönderilen taslaklarını 

inceliyoruz. 

Çeliklerle ilgili en önemli TS, bir çerçeve standart 

olan "Çelikler ve Demir Karbon Döküm Malzemesi Sınıflar 

ve İşaretler" isimli TS llll'dir. Bu standart Alman 

standartlarını (DİN) esas aldığı için Türkiye'deki çelik 

standartlarının kaynağının neresi olacağı baştan kesinleşmiş 

durumdadır. 

Alman standartları, yani DİN normları çok düzenli ve 

geniş kapsamlı standartlardır ve ülkemiz sanayisinin Alman 

sanayii ile öteden beri yakın ilişkileri vardır, üstelik teknik 

eğitimde de Alman ekolü yabancı değildir. Bu bakımdan 

yapılan seçim doğru görülebilir. Ancak TS'ler, DİN normlarının 

aynısı değildir. Bazen birkaç DİN normu birleştirilmiş, 

bazen bir DİN normu kısaltılmış ve bazen de diğer 

12 

ülke standartlarıyla harmanlanmıştır. Bu arada zaman zaman 

bazı uyumsuzluklar ortaya çıkmaktadır. 

Bir standarta hazırlanışında gerekli itinayı göstermezseniz, 

o standart kullanıcı tarafından fazla rağbet görmez. 

Burada standardizasyonun önemini tekrar vurgulamaya 

gerek yok. Bunu, düşünen her mühendisin idrak etmiş 

olması gerekir. 

Çok önemli olarak nitelendirdiğimiz çerçeve standart 

TS 1111' i ele alırsak, burada itinasızlıkların adeta kol 

gezdiğini görüyoruz. TS llll'de malzeme numaralarının 

belirlenmesindeki esasları belirleyen bir çizelge var. 

DİN 17007'den alınan bu çizelgenin orijinalinde, 1.38xx 

ile başlayan malzeme numaralarının, belirli tür çeliklerin 

"nikelsiz" (nickelfrei) olanlarına ayrılmış bir hane vardır. 

Bu haneye tercüme hatası olarak TS llll'de "nikelli" 

yazılmıştır. Aynı çizelgenin diğer bir yerinde, orijinalinde 

32 no. lu hane hız çeliklerinin kobaltlı olanlarına ayrılmıştır. 

TS llll'de aynı çeliklerin yeri - itinasızlık neticesi 

yatay olarak kaydırılmış ve 42. no.lu haneye konmuştur 

ve üstelik kobaltsız yazılmıştır. Sonunda örneğin hız 

çeliklerinin standardı hazırlanırken önce taslakta bu çeliklere 

malzeme numaraları verilmemiş, sonra standart kesinleşirken, 

yine -TS llll'e uymamasına ve ilgili çizelgede 

yerleri boş olmasına rağmen -1.32xx ve 1.33xx ile başlayan 

malzeme numraları verilmek durumunda kalınmıştır. TS 

llll'e ait olumsuz örnekleri çoğaltmak mümkündür. 

Diğer, son derece önemli bir Türk standartmı ele alırsak, 

TS 2162'yi, ki bu standart 1977 Şubat'ında yürürlüğe 

girmiştir, yani oldukça yeni bir standarttır. Burada 

da bazı talihsizlikleri görürüz. TS 2162 "genel yapı çelikleri" 

ni kapsar, yani en önemli çelik grubunu. TS 2162, 

Alman normlarından DİN 17100'ün Eylül 1966 baskısından 

çevrilmiştir. Çizelge il 6 ! Alman normları da diğer bütün 

standartlar gibi, dinamik bir yapıya sahiptir. Yani zamanla 

değişir ve kendini yeni gelişmelere uydurur. TS 2162'nin 

yürürlüğe sokulduğu tarihlerde DİN 17100'ün revizyon 

taslağı yayınlanmış durumda idi?. DİN 17100, Ocak 1980' 

de EURONORM 25, ISO 630 ve ISO 1052 ile uyum içinde 

yürürlüğe girince, TS 2162, yeni çıkmış olmasına rağmen 

demode durumda kaldı. 

Yine çeliklerle ilgili, Mart 1983'te yürürlüğe konulan 

yeni bir Türk Standartmı ele alalım: TS 3920 "Sıcak İş 

Takım Çelikleri". 

Stahl - Eisen- Werkstoffblatt 250 -63 de sıcak takım 

çeliği olarak 44'tür, Stahlschlüssel (1980)'de tam 50 tür çelik 

verilmiştir. TS 3920'de ise sadece beş tür çelik görüyoruz. 

Bu kadar radikal bir elemenin ancak bir nedeni olabilir: 

O da, diğer sıcak iş çeliklerinin standardizasyonuna 

gerek olmadığıdır. Böyle olunca, seçilen bu beş tür çeliğin 

yaklaşık bütün sıcak işlere yeterli olması gerekirdi. 

Oysa durum hiç de böyle değil. TS 3920'de çelikler şunlardır: 

55NiCrMoV6 

56NiCrM6V7 

(1.2713) 

(1.2714) 

X38Cr5MolV (1.2343) 

X40Cr5MolV (1.2344) 

X32Cr3Mo3V (1.2365) 

Bu çeliklerden ilk ikisinin birbirinden pek farkı yok. 

İkisinin de yaklaşık bütün kimyasal ve fiziksel özellikleri 


Çizelge 1 Genel Yapı Çeliklerinin Alman (DİN). TUrk (TS) ve Avrupa Ortak 

Standartlarındaki Sınıfları 

DİN 17100 

(Ekim 1957) 

St34 

- 

St34 

U St34 

R St34 

St34-2 

U St34-2 

R St34-2 

M St34-2 

MU St34-2 

MR St34-2 

St34-3 

M St34-3 

St37 

U St37 

R St37 

St37-2 

U St37-2 

R St37-2 

M St37-2 

MU St37-2 

MR St37-2 

St37-3 

M St37*3 

St42 

U St42 

R St42 

St42-2 

U St42-2 

R St42-2 

M St42-2 

MU St42-2 

MR St42-2 

St42-3 

M St42-3 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

St52-3 

M St52-3 

St50 

St50-2 

M St50-2 

St60 

St60-2 

St70-2 

DİN 17100 

(Eylül 1966) 

St33-1 

St33-2 

- 

U St.34-1 

R St34-1 

- 

U St34-2 

R St34-2 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

U St37-1 

R St37-1 

- 

U £t37-2 

R St37-2 

- 

- 

- 

St37-3 

- 

- 

U St42-1 

R St42-1 

- 

U St42-2 

R St42-2 

- 

- 

- 

St42-3 

- 

- 

- 

- 

- 

R St46-2 

St46-3 

- 

St52-3 

- 

St50 

St50-2 

- 

St60-l 

St60-2 

St70-2 

DİN 17100 

(Ocak 1980) 

- 

St33 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

St37-2 

U St37-2 

R St37-2 

- 

- 

- 

St37-3 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

St44-2 

St44-3 

- 

- 

- 

- 

St52-3 

- 

- 

St50-3 

- 

- 

St60-2 

St7O-2 

MÜHENDİS VE M AKİN A DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986 

Pazar (EURONORM) 

TS 2162 

(Şubat 1977) 

Fe33-1 

Fe33-2 

- 

K Fe34-1 

S Fe34-1 

- 

K Fe34-2 

S Fe34-2 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

K Fe37-1 

S Fe37-1 

- 

K Fe37-2 

S Fe37-2 

- 

- 

- 

Fe37-3 

- 

- 

K Fe42-1 

S Fe42-1 

- 

K Fe42-2 

S Fe42-2 

- 

- 

- 

Fe42-3 

- 

- 

- 

- 

- 

S Fe46-2 

Fe46-3 

- 

Fe52-3 

- 

Fe50-l 

Fe50-2 

- 

Fe60-l 

Fe60-2 

Fe70-2 

EU 25 

(Kasım 1972) 

- 

Fe310-0 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

Fe360-A 

- 

- 

Fe360-BFU 

Fe360-BFN 

- 

- 

- 

Fe360-C 

(Fe360-D) 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

- 

Fe430-A 

Fe430-B 

Fe430-C 

(Fe430-D) 

- 

- 

Fe510-B 

Fe510-C 

(Fe510-D) 

Fe490-l 

Fe490-2 

- 

Fe590-l 

Fe590-2 

Fe690-2 

13

irbirinin aynı. İkisinin de karbon oranları % 0.50-0.60 C 

ve ikisinin de nikel oranları % 1.50-1.80 Ni. Diğer elementlerin 

oranları da yaklaşık birbirlerine eşit durumdadır. 

Üçüncü ve dördüncü çeliklerde de durum aynı olup, 

aralarında belirgin bir fark yoktur. 

Sonuç olarak, sıcak iş takım çeliklerinde TS 3920'de 

50'ye kadar çelik arasından, esasında sadece Uç çelik 

seçilmiştir. 

Diğer çelik standartlarımızda da durum maalesef pek 

iyi sayılmaz. 

Bu nedenlerle çelik standartlarımız uygulayıcı tarafından 

fazla rağbet görmemektedir. Daha ziyade yabancı 

standartlar tercih edilmektedir. 

Türk Standartları EnstitüsU'nün birinci görevi olan 

Türk Standartlarının hazırlanmasını ihmal ettiği görüşü 

hakimdir. Buna karşılık diğer görevini -herhalde daha kârlı 

olduğu için- ön plana geçirmiştir. Bu da, bazı sanayi 

ürünlerine "TSE- Kalite Belgesi" vermektir. 

Kaliteyi belirleyen belgelerin önce kendilerinin kaliteli 

olması görüşündeyiz. Uygulayıcının Türk Standartlarını 

kullanmasını istiyorsak, bu standartların düzeltilmesini 

sağlamak zorundayız. Yabancı standartları kullanarak 

TS'leri yok saymak, Türk Standartlarının kalitesini artırmıyor, 

aksine eski alışkanlıkların devamına cesaret yeriyor. 

Demir-çelik üreticilerimizin Türk Standartlarını nasıl 

kullandığına örnekler verelim (Çizelge 2,3,4,5). 

Çizilge 2 Türkiye Demir ve Çelik İşletmelerinde Oretllen ürünlere İlişkin Standardlar ve Kullanılan Malzeme Türleri [*] 

14 

PROFİLLER 

Normal I Profilleri 

Normal ti Profilleri 

Eşit Kollu Köşebentler 

Farklı Kollu Köşebentler 

Düz Yuvarlaklar 

Eğik Nervürlü Beton Çeliği 

Sıcak Haddelenmiş Genel 

Amaçlı Lamalar 

Platina 

Sıcak Haddelenmiş 

Dörtköşeler 

GI Profili 

Ray 

Profil Krepo 

Sıcak Hadde İmalatları 

Profil Cebire 


Profil Selet 


Profil Cebire 


Profil Omega 


Profil Şömineman Takozu 

Sıcak Hadde Mamulleri 

Blum ve Kütükler 

TS 

910 

912 

908 

909 

1013 

708 

- 

- 

1378 

- 

2400 

(DÇ:1568) 

(DÇ:1562- 

1563-1573) 

- 

(DÇ:1570- 

1574) 

(DÇ:9012) 

(DÇ:1584) 

- 

DİN 

1025 

1026 

1028 

1029 

1291 

488 

1017 

- 

1014 

21541/1 

5901/1 

(DDY: 

7A-35/8) 

(DDY: 

7A-6/8- 

7A-35/23- 

7A-35/123) 

(DDY: 

7A-35/127- 

7A-35/154- 

7A-35/172) 

(DDY: 

7A-35/2- 

7A-35/9) 

özel DÇ 

(21541) 

(DDY: 

7A-25/İ1 

7A-25/9 

7A-35/12) 

- 

MALZEME 

DİN 17100'e göre 

St37.2 ve St42.2 

St37.2 ve St42.2 

St37.2 ve St42.2 

St37.2 ve St42.2 

St-34-2 ve St-37-2 

BST 42/5ORU 

- 

Rst-34-2 

- 

- 

St-50, St-60-2 ve Ray G. 

(Ç-42) 

(Ç-42) 

(Ç-37 ve Ç-42) 

(Ç-37) 

(Ç-42) 

- 

(C34 ve C42) 

[*] : Kaynak : Türkiye Demir ve Çelik İşletmeleri Genel Müdürlüğü Katalogu : "Esas ürünlerimiz ve Yan ürünlerimiz 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI: 318 TEMMUZ 1986

Erd. 

Kal. 

No. 

1003 

1009 

1110 

1112 

1113 

1182 

1281 

v.s. 

SAE 1003 

Beynelmilel 

Standart 

Karşılıkları 

ASTM A-53 Gr.A 

Erdemir Özel 

Çelik Kalite Grubu 

Alaşımsız Normal 

Kütle ve Kalite 

Çelikleri 

Otomat Çelikleri 

Yay Çelikleri 

Alaşımsız Makina 

Yapı Çelikleri 

Alaşimsiz Makina 

Yapı Çelikleri 

Rulman Çelikleri 

Alaşımsız ve Alaşımlı 

Takım Çe- 

, likleri 

DİN 1623 USt 12 ve 

DİN 1614 UStW22 

DİN;1623 UST 13 ve 

DİN 1614 UStW23 

DİN 1623- USt 12 bakirli ve 

DİN 1614 UStW22 bakirli 

DİN 17100 USt 37-2 bakirli 

DİN 

Malzeme 

No 

1.0401 

1.0402 

1.0501 

1.0503 

1.0601 

1.0715 

1.0718 

1.0721 

1.0904 

1.0906 

1.0908 

1.0909 

1.0961 

1.1141 

1.1151 

1.1172 

1.1181 

1.1221 

1.5527 

1.5590 

1.5592 

1.5710 

1.8159 

1.8161 

1.3505 

1.1540 

1.2842 

NORMU 

Kısa 

İşareti 

C15 

C22 

C35 

C45 

C60 

9SMn28 

9SMnPb28 

10S20 

55Sİ7 

65Sİ7 

60SiMn5 

6OSİ7 

60SiCr7 

Ckl5 

Ck22 

Cq35 

Ck35 

Ck60 

40MnB4 

30MnB4 

30MnB4Cr 

36NiCr6 

50CrV4 

58CrV4 

100Cr6 

C1OOW1 

90MnCrV8 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ Oİ LT : 27 SAYI :318 TEMMUZ 1986 

Çizelge , 3 Ereğli Demir ve Çelik Fabrikalarında 

üretilen ürünlere İlişkin Standardlar.* 

Katalogda verilen diğer tabloların hiçbirinde TS işaretine rastlanmamaktadır. 

[*]: Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları, Kalite Metalürji Baş Müdürlüğü 

(1 Ocak 1984 ) Katalogu: "Çelik Standartları". 

SAE ve/veya 

AISI Standartı 

1015 

1020 

1035 

1045 

1060 

1113 

1115 

9255 

9260 

9262 

1015 

1020 

1030 

1035 

1060 

3130 

6150 

52100 

W2 

02 

Çizelge 4 

Asil Çelik'te üretilen 

ürünlere ilişkin 

standartlar. 

15

Çizelge 5 Maklna ve Kimya Endüstrisi Kurumunda Oretllen ürünlere İlişkin Standartlar 

Çelik 

Türleri 

Mobildenli 

Çelikler 

Kromlu Çelikler 

Krom-Mob ildenli 

Çelikler 

Wolframlı 

Çelikler 

MKE 

Norm. 

Ç4130 

Ç4140 

Ç5L4O 

Ç5190 

Ç5İ420 

Ç5330 

Ç7245 

Ç71875 

SAE 

Norm. 

4130 

4140 

5140 

5190 

51420 

5330 

7245 

71875 

DİN 

Gereç Normları 

No 

1,7220 

1,7225 

1,7035 

1,2127 

1,4021 

1,2365 

1,2542 

1,3357 

v.s. 

34CrMo4 

42CrMo4 

41Cr4 

105MnCr4 

X20Crl3 

X30CrMo 

V33 

45WCrV7 

X75WCr 

V185 

Böhler 

Normları 

VCMm35 

VCLİ40 

VMC 

KK 

WKW2 

WMD 

7V Extra 

Süper 

Rap id 

Maraton 

Normları 

BSF 

BSH 

BSO Spez 

WKL3 

SPC15 

DURAX 

Mo3 

DURAX M2 

RAPÎD 

Yukarıdaki örnekleri çoğaltmak mümkündür. Çelik üreticilerimiz çelik malzemeleri İçin kendi standartları 

yanında Alman, Amerikan ve hatta yabancı firma standartlarını kullanmakta ama Türk Standartlarını 

pek dikkate almamaktadır. Görüldüğü kadarıyla da Türk Standartları Enstitüsü nezdlnde, 

TS'lerln düzeltilmesi İçin herhangi bir girişim de mevcut değildir. 

TÜRKİYE'DEKİ MALZEME BİLGİSİ EĞİTİMİ 

üniversitelerimizde malzeme derslerinin en yoğun 

olduğu bölümler metalürji bölümleridir. Diğer mühendislik 

bölümlerinin üçüncü yarıyılında (2+2) saatlik ortak bir 

malzeme dersi mevcuttur. Bazı bölümler, eleman durumlarına 

göre, ilave malzeme dersleri açmışlardır. 

Karadeniz üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü' 

nde, Lisans eğitiminde: 

• 3. yarıyılda: Malzeme Bilgisi 1 (2+2), zorunlu 

- 3. yarıyılda : Malzeme Muayenesi (2+1), zorunlu 

-4. yarıyılda: Malzeme Bilgisi II (3+1), zorunlu 

-6. yarıyılda: Korozyon (2+0), seçimli 

-7. yarıyılda: Tahribatsız Malzeme Muayenesi (2+0), seçimli 

-8. yarıyılda: Demir Olmayan Metaller (2+0), seçimli 

olmak üzere altı ders verilmektedir. Lisansüstü eğitimde ise 

son iki dönem 

- özel Çelikler I (2+0) 

- özel Çelikler II (2+0) 

- Metalografi (2+0) 

adlan altmda üç ayn malzeme dersi açılmıştır. 

Daha önceki dönemler, lisansta 

-Malzeme Seçimi 

- Plastik Malzemeler 

-Yüzey Tekniği 

16 

(3+0), zorunlu ders 

(2+0), zorunlu kol dersi 

(2+0), zorunlu kol dersi 

ve lisansüstü eğitimde de 

- İleri Malzeme Bilgisi (2+0) 

- Endüstriyel Isıl İşlemler (2+0) 

-Metal Fiziği (2+0) 

Fortuna 

Normları 

TcMo4 

TcMo4h 

Tc4 Spez 

WT13 

MoG330 

W A250 

W18 

gibi dersler verilmiştir. Bugün bu son grup dersleri artık 

açamıyoruz. 

Karadeniz üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü, 

malzeme bilgisi açısından şanslı bölümlerden biri sayılır. 

Bazı büyük üniversitelerimizin dışında, makina mühendisliği 

eğitiminde malzeme bilgisine bu kadar ağırlık tanındığım 

sanmıyoruz. Buna rağmen burada da çok etkili olunduğu 

söylenemez. Zira, malzeme bilgisi diğer derslerle 

(mukavemet, imal usulleri, makina elemanları ve konstrüksiyon 

gibi) uyum içinde verilmediği takdirde soyut kalır, 

öğrencinin eline detaylı ve komple malzeme listeleri verilebilmelidir. 

Bu listeler, malzemelerin bütün kimyasal, fiziksel 

ve teknolojik özelliklerini içermeli ve her malzemenin 

karşısında uygulama yerlerine örnekler bulunmalıdır. 

Bu şekilde hazırlanmış güvenilir bir eser Türkçe'de maalesef 

mevcut değildir. 

Ülkemizde mühendislik eğitimi 4+2, yani lisans (4) + 

yüksek lisans (2) sistemine göre yapılmaktadır. Bunun amacı, 

lisans eğitiminde pratik ağırlıklı bir ders programı 

uygulanması olmalıdır. Fakat uygulama böyle olmamaktadır. 

Lisans eğitimimiz de teori ağırlıklı olarak yürütülmekte, 

ancak bazı bölümlerde (örneğin KÜ'de) öğrencinin 

pratik eksiklikleri yüksek lisansta giderilmeye çalışılmaktadır. 


SONUÇ VE ÖNERİLER 

a) Yurdumuzda çelik üreticileri, çeliklerini adlandırmada 

ortak bir standarta uymamaktadırlar. Kısa gösterilişlerde 

Alman ve Amerikan standartları en çok kullanılan 

Standartlar olup, en az kullanılan standart ise Türk standartıdır. 

Buna paralel olarak tüketici kesimde de çelik adlandırma 

bakımından aynı karışıklık mevcuttur. 

Üniversitelerdeki malzeme eğitiminde de bir eşgüdüm 

mevcut değildir. Tanım ve terim farklılıkları ulusal bir 

eğitimden farklı görünümler yaratmıştır. 

b) Çelik üreticileri (kamu ve özel) birleşerek bir dernek 

veya vakıf veya diğer bir şekilde ortak bir kuruluş 

oluşturmalı, bu kuruluş da bir araştırma enstitüsü, ciddi 

bir yayın organı ve enformasyon bürosu işletmelidir. 

Böyle bir kuruluş araştırmada üniversitelerle işbirliği 

yapabilir, sık sık seminerler düzenleyebilir, kendi konularındaki 

Türk standartlarını hazırlayabilir, eğitimdeki 

eşgüdümü sağlamak için toplantılar düzenleyebilir, 

benzeri yurtdışı kuruluşlarla ilişkiler kurabilir, çeliklerle 

ilgili kitap ve broşür yayını teşvik edebilir, çelik 

üretimi ve kullanımı için teknolojiber geliştirilebilir, 

danışmanlık yapabilir, v.s. 

Bazı toplantılarda bu tür tekliflere gelen reaksiyonlar 

çoğumuzun malumudur. Aksi reaksiyonlar, tamamen 

kendi kendimize olan güvensizliğin bir eseridir. Bugün 

yurdumuzda her konuda başarıyla araştırma yapabilecek 

bilim adamlarımız vardır. Bunlar her yurtdışına 

çıkışta büyük başarı gösterebiliyorlar. Uygun çalışma 

FEPOR'UN 

ÜSTÜN ÖZELLİKLERİ: 

• Tam kalınlık, tam yoğunluk, tam boyutlar 

• Çok yüksek ısı yalıtımı 

• Çok yüksek ses yalıtımı 

• Islanmaz, yalıtım görevini sürekli yapar. 

• Kalınlığı sabittir, zamanla incelmez. 

• Kapalı gözeneklidir, hava geçirmez. 

•Serttir, basınca dayanıklıdır. 

• Ufalanmaz, tozlaşıp dağılma/ 

• Düşey uygulamalarda dibe yığılmaz. 

•Buhar difüzyon direnci yüksektir. 

•Aynı yalıtımı sağlayacak kalınlıktaki yalıtım 

malzemelerinden çok daha ekonomiktir! 

• 10- 12'den 30-32 yoğunluğa kadar her 

boyutta özel imalat mümkündür. 

koşullarında Türkiye'de de başanlı olabilirler, yeterki 

onlan bürokrasinin ve benzeri diğer unsurların esaretine 

sokmayalım. 

Böyle bir kuruluşa yurdumuzun ihtiyacı vardır. Bu 

görevi üniversiteler kendi başlarına yürütemez, üniversite 

yaklaşık oütün gücünü eğitim hizmetlerine ayırmak 

zorundadır. Zaman zaman bu kuruluşta görev almak ve 

araştırma yapmak öğretim üyesi için de büyük bir değişiklik 

ve zevk olacaktır. 

KAYNAKÇA 

1 Pleper, K. J., Plucher, F.: Changes in the İr on Ore Supply Situation 

in the VVestern VVorld Snlce the Middle of the Seventles. 

Glückauf, Mart 29, Vol. 12,1984, S.83-86. 

2 Wens, G.H., Weil, K.: The Iron-Ore Industry İn the Maln E.E.C. 

Suplier Countrler. Glückauf, Mart 31, Vol. 119, 1983, S. 100- 

105. 

3 Tekin, E.: Çelikler ve Çelik Standartları. Mühendislik ve Makina, 

Cilt 25, Sayı 292, Mart-NIsan 1984, S. 3-11. 

4 Tuncor, E.: Türkiye'de Demir Cevheri üretimi ve Dağıtımının 

Optimizasyonu. Demir Cevheri İmkanlarımızın Değerlendirilmesi 

Semineri, 25-26 Mayıs, 1964, İskenderun, Tebliğler, S. 83- 

99. " 

5 Tezeren, A.: özel Sektör Demir -Çelik Tesislerinde Verimlilik 

ölçümleri. Demir-Çellk Semineri, Milli Prodüktivite Merkezi 

Yayınları 264, Ankara, 1982, S. 18-21. 

6 Yüksel, M.: Genel Yapı Çeliklerinin Bugünkü Durumu. Ulusal 

Makina Tasarım ve İmalat Kongresi MATIMAREN, Ankara, 

19-21 Eylül, 1984 ve Metalürji (1985), S. 23-27). 

7 Fröber, H. ve diğerleri: VVerkstoffkunde der Gebraeuchlichen 

Staehle -Entvvlcklung der Stahlsorten, Ihre Verelnheltllchung 

und Normung. Verlag Stahleisen, Düsseldorf, 1977, S. 185. 

8 Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş., 1984 Faaliyet Raporu, 

S. 11. 

İNŞAATLARDA GERÇEK BİR ISI YALITIMI İÇİN 

KALİTELİ "STYROPOR" 

FEPOR' 

Enerji tasarrufuna çözüm" 

KULLANIM YERLERİ: 

FEPOR ISI YALITIM VE AMBALAJ SANAYİ A.Ş. 

Maket 2. Taşocağı Cad. Oğuz Sok. Barbaros Han Kat I Aıtara Bunu: G. Mustafa Kemal Bulvarı 139/A Maltepe 

(80300) MeokJtydcöy/ İSTANBUL Td: 30 40 82/30 74 09 THex: 44050 Fenış 

Td: 172 39 00 Tetac: 26455 Alu F - r i a . /^^ AsSala ç^o^ 

KfcPOR AS. BİR FENrs HOLDING vt SAFAS A.$ KURULUŞUDı;R Td: (1991) 4506 - 4507 - 4508 Tdex: 34164 febo 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT :27 SAYI : 318 TEMMUZ 1H6 

• İNŞAATLARDA 

Çatı, duvar, tavan, döşeme, çıkmalar, 

prefabrik elemanlar 

• SOĞUTMA SANAYİİNDE 

Soğuk hava depoları, ticari buzdolapları, 

soğutucular, frigorifik araçlar 

• ULAŞIM ARAÇLARINDA 

Otobüs, minibüs, karavan, frigorifik araçlar 

• AMBALAJ SANAYİİNDE 

Hassas elektronik eşya, gıda maddeleri, 

oyuncak, cam, porselen eşya, beyaz eşya, v.s. 

• DİĞER KULLANIM YERLERİ 

Sahne ve vitrin dekorasyonu, fotoğraf, film 

çekimlerinde ışık yansıtıcı olarak, çiçeklik, 

cankurtaran simiti, klima tesisatı v.s. 

17

Titanyum ve 

alaşımlarının 

kaynak kabiliyeti 

Prof. Selâhaddin ANIK 

İ.T.Ü. Makina Fakültesi 

Y. Müh. Murat SÜATAÇ 

Alsim-Alarko San. Tesis ve Tic. A.Ş. 

Titanyum ve titanyum alaşımları ısıl mukavemetleri, 

hafiflikleri ve korozyona karşı dayanıklıkları dolayısıyla 

havacılıkta, kimya ve petrokimya endüstrisinde, 

denizcilikte ve aşırı korozif ortamda geniş çapta 

kullanılmaktadır. Memleketimizde de son yıllarda 

kullanılan titanyum ve alaşımılarının bu yazıda 

kaynak kabiliyeti ve özellikle TIG — kaynağı 

incelenmiştir. 

Because of their high temperature strength, 

corrosion resistance and loıv density titanium and 

titanium alloys are ıvidely used in aircraft and petrochemical 

industry, marine applications and high 

corrosive environments . in this article the ıveldability 

specially by TIG ıvelding - of titanium and its alloys 

is investigated. 

GİRİŞ 

Titanyum ve alaşımları gün geçtikçe daha çok önem 

kazanan ve çeşitli endüstri dallarında kullanma alanı artan 

bir malzemedir. 

Titanyum dünyada demir, alüminyum ve magnezyumdan 

sonra en fazla kullanılan bir metal olmasına rağmen, oldukça 

pahalı ve yakın zamana kadar da çok az tanınan bir 

metaldir. Doğada rutil (TİO2) veya ilmenit (FeTiO3) şeklinde 

bulunur. Oksijene karşı aşırı ilgisi dolayısıyla, titanyumu 

saflaştırma ve kullanılmaya hazır duruma getirme maliyeti 

oldukça yüksektir. En zengin titanyum yatakları Ouebec 

(Kanada), Virginia, Newyork, Wyoming, Florida, Kuzey 

Ca'oljna ve California'da bulunmaktadır. 

Özgül ağırlığı çeliğin yaklaşık olarak % 6O'ı, alüminyumun 

ise 1,5 katıdır. Hafif bir metal olmasına rağmen. 

18 

yüksek bir ergime sıcaklığına (1727 C) sahiptir. Saf titanyum, 

özellikle alaşımlarının yükselen sıcaklıklardaki mukavemet 

özellikleri çok iyidir. Mesalâ, Ti - 6A1- 6V - 2Sn titanyum 

alaşımı 430° C sıcaklıkta 900N/mm2 lik bir mukavemete 

sahiptir. Bütün bunların tabii bir sonucu olarak da 

titanyum ve alaşımları jet ve roket motorlarının yapımında, 

özellikle ses hızını aşan uçakların gövde kaplamalarında ve 

iskeletlerinin çeşitli kısımlarında gittikçe daha fazla miktarda 

kullanılmaktadır. Bazı tip uçaklarda kullanma oranı 

ağırlıkça % 39'a yaklaşmakta olup, uçuş hızlarına paralel 

olarak değişiklik arzetmektedir. Meselâ, Boing 747 uçağında 

iskeletin % 8 kadarı titanyum iken bu oran Concorde 

uçağında % 20'dir. Diğer bazı örnekler olarak, GE - F 101 

savaş uçağının motor açık gaz çıkış borularının 1,3 mm 

kalınlığındaki Tİ-6A1 - 4V saclarının plazma kaynağı ile 

birleştirilmesinden ileri geldiğini, uzay mekiğinin iskelet 

kollarında ise diffuzyon kaynağı ile birleştirilmiş titanyum 

malzemenin kullanıldığı söylenebilir. Bu son taşıtın motorunda 

da Ti - 6A1-6V - 2Sn. ve Ti - 6A1 - 4V alaşımları 

kullanılmıştır. 

Titanyum ve alaşımları ısıl mukavemetleri ve hafifliklerinin 

yanısıra korozyona karşı dayanıklıklarıyla da bilinmektedir. 

.Bu sebepten ötürü kimya ve petrokimya sanayiinde, 

denizcilikte ve aşırı korozif ortamların söz konusu olduğu 

dallarda özel bir yere sahiptir. Titanyum bugün memleketimizde, 

korozyona karşı dayanaklığı dolayısıyla Aliağa 

Petrokimya Tesislerinde asetik asit iletim hatları için borulama 

malzemesi olarak kullanılmaktadır ve problemin 

tek çözümüdür. Asetik asitin konsantrasyonu % 99,5 olsa 

bile, temasta bulunduğu titanyum malzemedeki korozyon 

miktarı yılda 0,127 mm'nir» altında kalmaktadır ve bu da 

oldukça iyi bir sonuçtur. 1,2 

Titanyum ısıl mukavemeti ve hafifliği nedeniyle savaş 

sanayiinde ateşli silahların yapımında, organik sıvılara dayanıklığı 

dolayısıyla tıpta kemiklerin birleştirilmesinde kullanılmakta 

ve ayrıca endüstride kullanılan birçok malzemenin 

alaşımlandırılmasında önemli bir yer tutmaktadır. 

TİTANYUM VE ALAŞIMLARININ ÖZELLİKLERİ 

Üretimi ve Saflaştırılması 

Titanyum cevherleri rutil (TİO2) ve ilmenit (FeTiC>3) 

dir. Bunların çeşitli işlemlerden geçirilerek saf titanyumun 

elde edilmesi oldukça masraflıdır. Titanyum cevheri öğütülüp 

manyetik alandan geçirilerek içerisindeki demiroksitten 

arındırılır ve ardından uygulanan çökeltme ile 

diğer yabancı maddeler uzaklaştırılır. Geriye kalan TİO2 

sülfürik asit ile reaksiyona sokularak titanilsülfirikasit elde 

edilir. Daha sonra bu asidin sıcak su ile karıştırılması sonucu 

TİO2 çöker ve filtre ile süzülerek alınır. Sonuçta TİO2 

saf olarak elde edilmiş olur. 

Bu bileşiği indirgemek için Kroll tarafından 1939 yılında 

geliştirilen "Kroll Usulü" kullanınır. Bu usulle ancak 1947 

yılında teknik üretime geçilebilmiştir. Kroll usulüne göre 

TİO2, C ve CL ile karıştırılıp, 800° C'a kadar ısıtılır ve 

TİCL4 elde edilir. 

Oluşan titanyum klorür 135 C'da yoğunlaştırılıp kısmi 

destilasyon ile saflaştırılır. Ardından 800 C civarında 

erimiş Mg üzerinden geçirilir. Sonuçta titanyum süngeri 

denilen iri parçalı poröz bir metal meydana gelir. Bu malzeme 

de ark fırınında ve vakum altında ısıtılarak son kalan 


Mg parçaları buharlaştınhr ve yaklaşık % 99 saflıkta titanyum 

elde edilir. 

Çizelge 1 Titanyumun Fiziksel ve Kimyasal özellikleri 

Elastiklik modülü (E): 

Çentik darbe tokluğu (°cç): 

Kayma modülü (G): 

Kristal kafesi: °c - Ti, 

(3-Ti, HMK 885 -1725°C 

Erime sıcaklığı (Te): Dönüşüm sıcaklığı (Td): 

Dövme sıcaklığı (Tdöv) : 

1727°C 

885°C 

700 - 1000°C 

Yeniden kristalleşme sıcaklığı (Tr): 600-700°C 

Yoğunluk (P): 

45 N/dm3 

Kopma uzaması (%,): 

% 15 - 30* 

Büzülme (fF): 

% 30-35* 

Çekme mukavemeti (

Çizelge 2 Titanyum ve alaşımlarına uygulanan başlıca kaynak usul leri 

MALZEME 

Saf Titanyum 

tx.Tİ Alaş. 

«+B-Tİ Alaş- 

B -Tl Alaş- 

3. 70 25 

3-7035 

3 7045 

3 .7065 

T j 5Al2Sn 

T i 6A l5ZrO 5 Mo5 

Tf 6A IMOl V 

Tj 4A14MO2 Sn S t 

Ti 5A14Y 

Ti 5Al2Sn4Zr2Mo 

Ti 5Al5V2Sn1Cu1Fe 

Ti 1 3V1 1Cr3A 1 

MI6 

Kay. 

• 

• 

• 

• 

o 

o 

TIG 

Kay. 

X 

• 

X 

> 

E B 

Kay. 

( 

) 

t 

4 

< 

> 

t 

» 

1 

< 

Direnç 

Kay. 

Uygun *Sartlı Uygun ° Uygun Değil 

işlemi esnasında havanın erimiş metale ve ITAB'a etkisinin 

engellenmesi, yani kaynağın koruyucu bir atmosferde 

yapılması gerekir. Bilhassa 300° C üzerinde oksijen, azot 

ve hidrojenin tesiri açıkça görülür. Azotun yapıya nüfuz 

etmesi sonucu mukavemet oldukça düşmekte ve gevrekleşme 

görülmektedir. Yapıdaki azotun en fazla % 0,06 olması 

arzu edilir. Karbon yapıda % 0,2'den fazla ise, TÎC teşekkül 

ederek çatlak oluşumu eğilimini yükseltir. Hidrojenin 

oda sıcaklığındaki çözünebilirliği % 0,002'nin üzerinde ise 

TiOH oluşarak malzemenin çentik darbe tokluğunda oldukça 

düşme meydana getirir. Oksijenin üst anın olarak 

da % 0,16 değeri kabul edilir. 

TİTANYUM VE ALAŞIMLARINA UYGULANAN 

KAYNAK USULLERİ 1 

- 3 

Titanyum ve alaşımlarının kaynağında uygulanan kaynak 

usulleri Çizelge 2'de toplu halde verilmiştir. 

CO2 ve N2 gazlarının kullanıldığı koruyucu gaz kaynak 

usulleri, bu gazların titanyuma karşı ilgilerinden ötürü, 

kullanılmamaktadır. Argon ve helyum gibi soygaz atmosferi 

altında yapılan koruyucu gaz kaynağı usulleri oldukça 

iyi sonuçlar vermektedir. Bilhassa TIG/WIG kaynak usulü, 

bu malzemenin kaynağında çok kullanılmaktadır. MIG 

kaynağında sıçrama kayıpları fazla olduğundan, ark stabilitesi 

ve kaynak kalitesi bozulmakta, dikişte hatalar oluşmaktadır. 

Titanyum ısıl iletkenliği düşük olduğundan (0,039 Cal/ 

cm C) kaynak dikişi uzun süre yüksek sıcaklıkta kalmakta, 

dolayısıyla havanın etkisinden korunması gereken dikiş 

uzunluğu artmakta ve ITAB daralmaktadır. Yavaş soğuma 

tane büyüklüğü üzerinde de etkili olup, tane irileşmesine 

neden olmaktadır. Titanyumun kaynağında soğuma hızını 

arttırmak için kaynak bölgesindeki ısı yoğunluğu arttırılması 

ve kaynak hızı da yükseltilmelidir. Elektron bombardımanı 

(EB) ile kaynakta, çok dar bir alanda yüksek ısı 

20 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Pres 

Kay. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Drffüz. Sürt. 

Kay. 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Kay. 

• 

• 

• 

• 

Uttra 

sal 

Kay. 

• 

• 

• 

• 

• 

X 

Plazma 

Kay. 

yoğunluğu sağlandığından, dikişteki hata oranı düşmektedir. 

EB kaynak usulü, yüksek tesis maliyeti ve kaynak edilecek 

parçanın boylarındaki sınırlandırmalar nedeni ile 

ancak hassasiyet gerektiren yerlerde uygulanmaktadır. 

Bu kaynak yönteminin ekonomik olmadığı yerlerde, darbeli 

(impulslu) TIG/WIG kaynak usulü verimli olmaktadır. 

Çok dar bir ITAB'ın elde edildiği diğer bir kaynak usulü de, 

sürtünme kaynağı olup, koruyucu bir gaz atmosferine 

gerek kalmadan kaynak işlemi gerçekleştirilebilmektedir. 

Titanyumun TIG kaynağına ait kaynak karakteristikleri 

Çizelge 3 de verilmiştir. Titanyumun yabana elementlere 

karşı ilgisinin yüksek olması ve bunun sonucu olarak da 

kaynak problemlerinin ortaya çıkması dolayısıyla, kaynak 

ağızlarının hazırlanması ayrı bir önem taşır. 

Kaynak ağızlarının mekanik olarak hazırlanması tercih 

edilen yoldur. Mekanik yolla hazırlanan ağızlar kimyasal 

yolla temizlendikten sonra hemen kaynağa başlanabilir. 

Mekanik kesme ve ağız açma işleminde düşük hızlarla 

çalışılması gerekir. Böylece ağızlarda meydana gelecek 

yanma önlenmiş olur. Diğer taraftan oksijenle kesmede, 

değişikliğe uğrayan bölgenin genişliği büyüktür. Plazma 

arkı ile yapılan kesmede değişikliğe uğrayan bölge oldukça 

dardır. Termik kesme işlemleri sonunda, kesme ağızlarında- 

oluşan değişmeye uğramış bölgeler, daha sonra 

mekanik olarak bertaraf edilmelidir. Mekanik kesme işleminde 

soğutma sıvısı olarak da % 5 lik NaNC>3 çözeltisi 

kullanılır. 

Kaynak ağızlan hazırlandıktan sonra bu kısımlara aynca 

bir temizleme işleminin uygulanmasının gerektiğine daha. 

önce değinilmiştir. Titanyuma uygulanan bu temizlikteki 

amaç, kaynak ağzında bulunan oksit, kir ve pisliklerin 

temizlenmesidir. Bu temizleme işlemi sayesinde kaynak 

dikişinde oluşabilecek porozite ve kaynak hatalarının önlenmesi 

sağlanmış olur. 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986 

• 

• 

• 

• 

0 

o

Çizelge ^Titanyumun TIG/WIG kaynağına ait kaynak karakteristikleri 

KAYNAK AĞIZININ 

SEKLİ 

SAÇ. 

KALINLrGt 

mm 

0,642 

1-3 

2-f3 

3-Î-12 

6-J-12 

PASO 

SAYISI 

67-20 2r6 

TEMİZLEME USULLERİ VE 

KORUYUCU GAZ KAYNAĞININ ETKİNLİĞİ 

Oksit Giderme İşlemi 

a- Hafif oksitleri giderme işlemi 540 Cm altında oluşan 

oksitlere uygulanır ve aşağıdaki sıra takip edilir. 

- Yağ giderme 

- HF -HNO3 slulu çözelti ile temizleme 

- Su ile çalkalama ve kurutma 

b- Ağır oksitleri giderme işlemi ise 540°C'ın üzerinde oluşan 

oksitlere uygulanır ve aşağıdaki sıra takip edilir. 


- Tuz banyosuna daldırma 

- HF- HNO3 sulu çözeltisi ile temizleme 

veya 


- HF - HNO3 sulu çözeltisi ile temizleme 

- Su ile çalkalama ve kurutma 

- Sodyumdikromat uygulama 

Yağ Giderme İşlemi 

a- Buharla temizleme 

b- Çözücü ile temizleme 

c- Buğu uygulaması 

d- Alkali maddeler ile temizleme 

ELEKTROD 

ÇAPI 

mm 

1,0 

3/2 

1, 6-f2,4 

1/6 -^-2,4 

2,4 + 3,2 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI: 318 TEMMUZ 1986 

2,4 

3,2 

KOK 

AÇIKLIĞI 

mm 

O 

O 

0,1 x s 

0,1 * s 

0,1 x s 

0,1 x s 

AĞIZ 

AÇISI 

30-fGO 

30-^60 

30^90 

30^-90 

3Of9O 

KOK YUZ 

KALINLIĞI 

mm 

0/ .1-0,25*5 

0,1 .=.0,25,1 s 

0,1 -rO,25xs 

Kaynak işlemini müteakip dikişteki renklenme % 3 HF 

ve % 30 HNO3 sulu çözeltisi ile temizlenerek giderilir. 

Kimyasal maddeleri kullanırken lif bırakmıyan bezler 

veya selülozik süngerlerden istifade edilmelidir. 

Kaynak işlemi esnasında erimiş bölge ve ITAB'ın havanın 

etkilerinden korunması şarttır. Bu nedenle kaynak 

işleminin kesinlikle hava ihtica etmiyen bir koruycu gaz 

atmosferinde yapılması gerekir. Bu atmosferi sağlamak 

için çeşitli tiplerde koruycucu gaz donanımları kullanılır. 

Bu donanımlar genel olarak iki gruba ayrılır: 

a- Koruyucu Gaz Odası (Hücresi) 

Bu tip koruyucu gaz odalan sabit olarak yapılır ve 

kaynak edilecek parçalar içlerine yerleştirilir. Kaynakçı 

ellerini içeri sokarak kaynak yapar. Küçük parçaların 

kaynağı için elverişlidir. Plastik veya metalik malzemeden 

olabilirler. Metalik odalarda maliyetin yüksek olması, 

plastik odalarda ise, gaz sarfiyatının yüksek olması bir 

dezanvantajdır (Şekil 1). 

b- Seyyar Koruyucu Gaz Donanımı 

Bu tip donanımlar, büyük parçalarda kolaylıkla kullanılabilmektedir. 

Bu donanım kaynak dikişinin üzerinde 

hareket ettirilerek yoğun bir gaz atmosferi elde edilir, 

tmalat maliyetleri düşük olmasına rağmen çok iyi sonuçlar 

alınabilmektedir. (Şekil 2.) 

Bazı durumlarda çok iyi bir gaz koruması sağlanmasına 

rağmen, dikişte kirlenme gözlenebilmektedir. Bunun nede- 

21

Şekil 1— Titanyumun kaynağı ile koruycu gaz odası 

hücresi 

ni kullanılan gazın saf olmamasından kaynaklanmaktadır. 

Argon atmosferi altında yapılan kaynaklarda en iyi sonuçlar, 

% 99,995 saflıkta ve -20 -40°C lık çiğlenme noktasına 

sahip argon gazı kullanıldığı zaman alınmaktadır. 

Koruyucu gaz atmosferinin etkinlik derecesi kaynak 

dikişinin rengine göre tayin edilebilmektedir. Çok iyi bir 

gaz koruması sonunda gümüş renginde bir kaynak dikişi 

elde edilir. Renklenmeyi iyiden kötüye doğru sıralarsak: 

Gümüş rengi 

Saman şansı 

Altın sarısı 

mat gri 

Mavi 

: Çok iyi koruma 

: İyi koruma 

: Kabul edilebilen 

: Kabul edilmez 

: Kabul edilmez 

sınırlar içinde 

Titanyum ve alaşımlarının kaynağında kullanılan TIG/ 

WIG donanımlarının yüksek frekans ünitesi ve uzaktan 

kumanda cihazı ile teçhiz edilmiş olması ve kaynak akımının 

kademesiz ayarlanabilmesi gerekir. 

22 

Güne* . .. 

isollclrtörünuzu 

n 

Argon 

Şekil 2 Seyyar koruyucu gaz donanımı' 

Resim 1— Seyyar Koruyucu 

KAYNAKÇA 

Argon Kaynak Hamlacı 

Titanyum 

Bakır Altlık 

1 ANIK, Selâhaddin. 

"Titanyumun (Tltan'ın) kaynağı" 

Demir ve Çelik Mecmuası, Sayı 3 - 1957 

2 ANIK, Selâhaddin 

"Kaynak Tekniği -Cilt 2" 

I.T.Ü. KUtaphanesl Sayı 883 -1972 

3 "Schultz, Helmut 

"Schvvelssen von Sondermetalten" Fachbuchreihe Schvveisstechnik 

59 Oeutscher Verlag For Schweisstechnik (DVS) GMBH- 

1971, Dusseldorf 

4 "Metals Handbook -Vol. 6 - Weiding and Brazıng" ASME, Ohlo- 

1971 

5 "VVelding İn The Aerospace Industry -Deslgn, Materials, VVeldlng 

Methods, Malntenance" Deutscher Verlag FUr Schvveisstechnık 

(DVS) GMBH - 1978, Düsseldorf 

Sudaki kireçlenmeyi 

manyetik olarak önler 

Tesisatınızı ve cihazlarınızı korur. 

AR-MAY ANTİKALKER' kalıcı mıknatıslar yardımı ile suyu fiziksel olarak koşullandırır $ 

Taş yapan tuzların kristal yapılarını bozarak KİREÇTAŞI OLUŞUMUNU ÖNLER. Pt 

KİMYASAL MADDESİZ, ELEKTRİKSİZ ÇALIŞIR BAKIM GEREKTİRMEZ. 

1 iGüngören Sokak 34 

milV Şirinevler Istan İstanbul 

İİel.5752373 

I Ankara Tel 153443 

Bayilerimiz: 

İZMİR. 258333 

ANTALYA 16 525 

ESK/SEHOT16578 

ADANA 17413 

SAMSUN 11327 

BURSA 48027 

GAZİANTEP-.23737 


Güneş yardımlı 

ısı pompası ile 

bina ısıtması 

Dr. M. Cemal OKUYAN 

Balıkesir Mühendislik Fakültesi 

öğretim Görevlisi BALIKESİR 

M. Akif OKUYAN 

Mak.Müh. 

Isınma amacıyla en ucuz enerji, güneş enerjisinden 

yararlanarak sağlanabilir. Ancak, güneş enerjisi sürekli 

kullanılabilecek bir kaynak olmadığından, güneş 

enerjisinin yetersiz olduğu koşullarda yardımcı bir 

ısıtma sistemi gerekmektedir. Bu amaçla geliştirilen 

ısı pompası, düşük sıcaklıktaki bir bölgeden ısıtılması 

düşünülen bölgeye ısı pompalamak için kullanılmaktadır 

Bugüne kadar ısı pompalarının paralel ve seri tipleri 

geliştirilmiştir. Bu yazı ile bu iki tipin olumlu yönleri 

birleştirilerek oluşturulan bir üçüncü tip (Güneş 

Yardımlı Isı Pompası) incelenerek önerilmektedir. 

The cheapest energy for heating purposes can be 

obtained from the sun. But since sun isn't a continvous 

energy source, an auxiüary heating system is needed. 

Heatpump is used for transferring heat from low 

temparature region to the unit uıhich ıvill be heated. 

Two types of heat pump - parallel and series - are 

used at the moment, in this article, a combination of 

these two types ofpumps is proposed and surveyed 

uıhich is called Solar Aided Heat Pump. 

Son yıllarda yapılan tüm Dünya Enerji Konferanslarının 

ortak yargısı, 15-20 yıl sonra içine düşeceğimiz enerji 

darboğazıdır. Nükleer enerji ve diğer alışılmamış enerji 

teknolojilerinin gelişimi gözönüne alındığında, sorunun 

2000 yılı sonrasında çözümü mümkün olabilecektir. Ancak; 

yine de yaklaşık 10-12 yıl sürecek bir enerji sorununu, 

bugün Dünya'da herkes kabullenmektedir. 

Termik ve hidroelektrik enerji kaynaklarına dayalı 

enerji üreten, ve tüketilen enerjinin % 42,4 ünü konutlarda 

% 36.2 sini sanayide, % 15.4 ünü ulaştırmada, % 2.9 unu 

tarımda kullanan ülkemizde, enreji açığından ilk etkilenecek 

noktalar, konutlar ve sanayi olacaktır. Şu andaki 

koşullarda dahi enerji dışalımı yapma zorunda kalan 

ülkemiz için, enerji açısından gelecek iyi değildir. Tüm 

hidroelektrik ve termik potansiyelini enerji üretimi için 

kullanılmasında dahi, yaklaşık 10 yıl sonra ilk etkilerini 

göstermeye başlıyacak olan enerji açığının kapatılması 

mümkün olamıyacaktır. 

Bu durumda iki seçenek vardır. Bir başka enerji kaynağına 

yönelmek (örn. nükleer enerji) veya daha az enerji 

tüketmeye çalışmak.. Bizim gibi gelişmekte olan ülkeler 

için, ikinci yöntem çok daha uygundur. Birinci yöntem, 

dışa bağımlı pahalı bir yatırımı ve yepyeni bir teknolojiyi 

getirmektedir. İkinci yöntemde ise, tamamen yerli olanaklar 

yeterli olacaktır. İkinci yöntemin, geleekteki enerji 

açığını kapatacak yetenekte olmamasına karşın, yine de 

sorunun geciktirilmesine büyük katkısı olacaktır. 

Planlı enerji tüketimi, yalnızca enerji tüketen aygıtların 

sayısını azaltmak değildir. Bunun içine, aynı amaç için 

tüketilen enerjiyi azaltmak da girmektedir. Ülkemizde konutlarda 

tüketilen enerjinin önemli bir kısmı ısıtma için 

kullanılmaktadır. En az işletme masrafıyla ısıtma yapmak 

için tek seçenek, "Güneş Enerjisi" dir. Ancak; güneş 

enerjisinin sürekli bir enerji kaynağı olmaması nedeniyle, 

tek başına kullanılması mümkün değildir. Güneş enerjisiyle 

birlikte çalışacak, onun yetmediği anlarda devreye girecek 

bir yardımcı ısıtıcıya gerek duyulmaktadır. Bunun için 

en uygun ısı üretici "Isı Pompası' dır. 

Isı pompası nedir?. Isı pompası en yalın tanımıyla, 

"Ekonomik değeri olmıyan düşük sıcaklıklı bir bölgedeki 

ısıyı, ısıtılması düşünülen bölgeye pompalıyan ve bu işi 

yapmak için çok az enerji harcıyan (yaklaşık % 20 -25) 

bir sistem" dir. Ters amaçlı olmakla birlikte, daha sonraki 

bölümlerde açıklandığı gibi, soğutma düzeneğine çok 

benzemektedir. Aynı işi yapan elektrikli ısıtıcılara göre, 

3-4 kat daha az enerji tüketir. ABD nin öncülüğüyle son 

yıllarda Avrupa ülkelerinde de kullanılmaya başlanmış 

olup, enerji tasarrufu konusunda küçümsenmiyecek ölçüde 

büyük başarılar sağlamaktadır. 

Isı pompasında yoğuşma ve buharlaşma sıcaklıkları 

arasındaki farkın fazla olması, tek kademeli sıkıştırma 

için kompresörün daha sık devreye girmesine, daha güçlü 

olmasına ve vuruntu yapmasına neden olur. Ancak verimin 

yüksek tutulması ve daha iyi ısıtma sağlanması için, 

bu iki sıcaklık arasındaki farkın elden geldiğince büyük 

olması arzulanır. Soğuk kış aylarında, buharlaşma sıcaklığının 

dış ortam sıcaklığının altında tutulması gerekliliği 

nedeniyle, bu iki sıcaklık arasındaki fark büyür. Isı pompası 

için önemli olan, yoğuşma sıcaklığının elden geldiğince 

yüksek tutulmasını sağlamaktır. Bu nedenle, elektrik 

enerjisi azaltılması amacıyla, buharlaşma sıcaklığının başka 

bir kaynak yardımıyla yükseltilmesi gerekir. İşte bu 

iş için en ucuz ve uygun kaynak, "Güneş Enerjisi" dir. 

Bu güne kadar, daha sonraki bölümlerde açıklanan iki 

farklı sistem (paralel ve seri sistemler) geliştirilmiştir. 

Bu çalışmada, her iki sistem birleştirilmiş ve ortaya oldukça 

değişik ve ülkemiz için yeni bir sistem çıkarılmıştır. 

Yeni sisteme, "Birleşik güneşli ısı pompası sistemi" veya 

"Geliştirilmiş güneşli ısı pompası sistemi" adını vermek 

doğru olacaktır. Sistemin kullanılmasındaki en büyük 

sorun, olağan halde paralel, bunun dışında seri sistemin 

devreye girmesindeki teknik sorundur. Çalışmada, bu güçlük 

giderilmiş ve gerekli termik ve ekonomik analiz yapılmıştır. 

MÜHENDİS VE MAKİ NA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986 23

Geneş enerjisiyle ısı pompasının birlikte kullanıldığı 

sistemler: 

Güneş enerjisiyle ısı pompasının birlikte kullanıldığı 

iki sistem vardır. Bunlar: 

1. paralel sistem 

2. seri sistem 

dir. Her iki sistemin de birbirine göre üstünlükleri ve sakıncaları 

vardır. Birinci sistemde güneş enerjisinin ve ısı pompasının 

ayrı ayrı ısıtmaya katkıları öngörüldüğü halde, ikinci 

sistemde güneş enerjisinin ısıtmaya olan etkisi kaldırılarak, 

yalnızca ısı pompasının buharlaşma sıcaklığı iyileştirilmeye 

çalışılmıştır. 

Kuşkusuz, her iki sistemi ayn ayrı incelememiz, bizi 

daha akılcı bir üçüncü sistem fikrine yöneltecektir. 

Paralel Sistem 

Güneş enerjisi konusunda yapılan araştırmaların uzantısında, 

en düşüK yatırım ve işletme masraflarının gerçekleştirilmesi 

amacıyla, paralel ve seri olmak üzere iki sistem 

önerilmiş ve geliştirilmiştir. Paralel sistemde, güneş enerjisi 

ve ısı pompası ayrı ayn çalışarak, dış atmosferden aldıkları 

ısıyı ısıtılacak ortama gönderirler. Seri sistemde ise; ısı pompası, 

güneş toplayıcılarında biriken ısıyı değerlendirerek 

ısıtılacak ortama ısı transferini gerçekleştirirler. 

Yapılan araştırmalara göre, aynı tasarım koşullan için, 

aşağı yukarı eş bir performans faktörü ortaya çıkarılmıştır. 

Bir başka deyişle, ekonomik açıdan sistemlerin birbirlerine 

göre belirgin bir üstünlükleri yoktur. 

Şekil 1 Paralel Sistem 

Şekil 1. de görülen paralel güneş yardımlı ısı pompası 

sisteminde, ısı pompası ve güneş enerjisi birbirinden bağımsız 

olarak ısıtmada kullanılır. Gerektiğinde kullanılması 

amacıyla, bir de yardımcı ısıtma devresi eklenmiştir. 

Seri Sistem 

Bölüm 2.1 de belirtildiği gibi, paralel ve seri sistem 

arasında sistem tasarımı, termik ve ekonomik analiz, kullanım 

kolaylığı, bakımı vs. açısından pek fazla fark yoktur. 

Uygulanım yerine göre, ikisinin de üstünlükleri ve sakıncaları 

vardır. Şekil 2'de görüldüğü gibi, seri sistem sürekli 

olarak güneş enerjisinden yararlanır. Böylece; 

24 

Şekil 2 Seri Sistem 

daha yüksek bir buharlaşma şartı elde edildiğinden, Carnot 

çevriminden de hatırlanacağı gibi, yoğuşma sıcaklığı daha 

yüksek olacaktır. Güneş kollektörlerinde toplanan ısının her 

türlü iklim koşullarında değerlendirilmesinin mümkün 

olması seri sistemlerin üstün yanıdır. Sakıncalı tarafı ise, 

güneş enerjisinin, ısı kaybını tek başına karşılıyabilmesinin 

mümkün olması halinde dahi ısı pompasının devreye 

girme zorunluluğudur. 

Önerilen Yeni Sistem, "Birleşik Sistem" 

Seri ve paralel sistemlerin birbirlerine göre çok sayıda 

üstün ve sakıncalı yönleri vardır. Sürekli olarak ısı pompasının 

çalışma zorunluluğu (Özellikle güneş radyasyonunun 

yüksek olduğu günler için) seri sistemin en büyük sakıncasıdır. 

Ancak; güneş radyasyonunun çok az olduğu günlerde 

güneşin yüke katkıda bulunamaması da paralel sistemin 

sakıncalı yanıdır. 

Mevcut iki sistemin birleştirilmesi, her ikisinin de üstün 

yanlarının korunabilmesi ve daha az kullanma masrafının 

sağlanabilmesi amacıyla, bu çalışmada üçüncü bir sistem 

geliştirilmeye çalışılmıştır. "Birleşik güneş yardımlı ısı 

pompası " adını verebileceğimiz sistem, şekil 3'de görüldüğü 

gibi, paralel ve seri sistemlerin birleştirilmiş şeklidir. Bir 

başka deyişle, gerektiğinde seri sistem, gerektiğinde ise 

paralel sistemdir. Yukarda belirtildiği gibi, güneş radyasonunun 

az olduğu anlarda ısı pompası çalışacak ve böylece 

yükün tamamı ısı pompası (ve yardımcı ısıtma devresi) 

tarafından karşılanacaktır. Güneş radyasyonunun yüksek 

olduğu ve güneş devresinin tek başına yeterli olduğu anlarda 

ise, - ısı pompası çalışmaksızın- güneş devresi (ve 

yardımcı ısıtma devresi) yükün tamamını karşılayacaktır. 

Şekil 3 Birleşik Sistem 

MÜHENDİS VE MAKİ NA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986

Sistemin Termik Analizi 

Birleşik sistemde, ısıtma yükü ve sıcak su istemi için 

gerekli enerji (Qyük) : 

güneş sistemi tarafından biriktirilen 

ısının (Qgün)> ısı 

pompası kompresörü ve fanları için gerekli 

işin (Wıp) ve kalan kısmı karşılıyabümek için gerekli yardımcı 

enerjinin (Oyar) toplamıdır. 

Buna göre, sistemin enerji dengesi şu şekilde olacaktır: 

Ogün + W v + Oyar = $ük 

l < 

^ 

= ısıtma ve sıcak su gereksinimi 

İlk terim "Bedeva enerji" dir. Diğer iki terim ise "Satın 

alınan enerji" dir. Sistemin ısıl performansı (F), bedava 

enerjinin toplam ısı gereksinmesine oranıdır. 

p= Qgü" 

Oyuk 

= l (W,p+Oyar)/0 yük 

Yardımcı enerji, -ısı pompasının sürekli olarak elektrikle 

çalışmasına karşın - gaz, fueloil, elektrik veya bunların bir 

kombinasyonuyla sağlanır. 

Alışılmış bir kazan, alışılmış bir ısı pompası ve alışılmış 

tek örtülü bir güneş ısıtıcısı için F oranı, kollektör alanının 

bir fonksiyon olarak şekil 4'de verilmiştir. Hem güneş sis- 

ioo 

F «4c 

F 

O.K 

71 

O 

Ico 

M» 

Oto 

c _ 

< 

1 

— KüLa 

Ce 

— —- 

•o AO s O •> 

«M a*. 

*>~ 

1 

—— . 

— 

; 

'o 40 2o Jo 4o So 4e 

Şekil 4 (a) Alışılmış ısı pompası ve alışılmış güneşli sistem ve 

(b) paralel, seri ve birleşik sistemler İçin F oranı 

• 

• 

temi, hem de ısı pompası sistemi olmıyan bir ev için 

F = O dır. Alışılmış güneş sistemli bir ev için F, kollektör 

alanına bağlıdır. Kollektör alanının artamasıyla, orijinden 

itibaren F = l'e asimtot olacak şekilde artar. 

Alışılmış güneşli sistemler için F eğrisi F-diyağramı 

metoduyla % bir-kaç lık bir toleransla hesaplanabilmektedir. 

Şekil 4. 'o ye dikkat edildiğinde, kollektör alanının düşük 

olması halinde, ısı pompasının F oranına etkisinin daha 

fazla olacağı görülmektedir. Daha yüksek kollektör alanlarında, 

alışılmış güneşli sistemle güneş yardımlı ısı pompası 

sistemi arasında F oranı açısından bir yaklaşım dikkati 

çekmektedir. Bunun anlamı, güneşli kısmın yükün önemli 

bir kısmınıkarşılamasmdandır.Ayrıca; çift örtülü sistemlerin 

tek örtülü sistemlerden daha iyi olduğu şekilden görülmekmektedir. 

Genel olarak; ısı pompasıyla birlikte çalışan tüm 

güneşli sistemlerde kollektör alanının artmasıyla işletme 

masraflarının azalacağını söyleyebiliriz. 

Şekil 5'de tek örtülü seri ve birleşik sistemlerin ve tek 

örtülü alışılmış güneşli ve paralel sistemlerin ocak ayı ve 

bütün yıl boyunca kollektör verimleri verilmiştir. Seri 

r 

Şekil 5 Kollektör verimleri 

o 

< 

? r " ' ' t t 

Şekil 6 Çeşitli ısı sistemleri için ısı bilançosu 

•• *o

alınan enerjinin miktarına göre soldan-sağa doğru sıralanmıştır. 

Görüldüğü gibi; ısı pompası için güneş enerjisinin 

kullanılması , alışılmış ısı pompası ve paralel sistemlerinkine 

göre MPK değerini artırır. Şekilde de görüldüğü gibi* 

paralel, birleşik, seri ve alışılmış ısı pompası sistemleri için 

ısı pompasının yıllık MPK lan, 2.0, 2,5,2,8 ve 2.1 dir. 

Güneş yardımlı ısı pompaları için ısı pompasının MPK sı, 

şekil 7 de verilmiştir. 

2*S 

- ^ 

IS *= 

VS.» PO» 

Şekil 7 Isı pompası için MPK 

tu 

^v^MT"') bulu, 

Isı pompasıyla pompalanan ısı, güneş enrejisiyle yapılan 

doğrudan ısıtmaya göre daha fazla enerji masrafına 

neden olur. En iyimser şartlarda dahi ısı pompasının MPK' 

si 3-5 civarındadır. Halbuki; sadece pompa ve fan enerji 

girdisi gereken güneşli sistemde bu değer çok daha yüksektir. 

Bu nedenle, enerji isteminin mümkün olan en yüksek 

değeri güneşli sistemle karşılanmalıdır. Güneşli sistemin 

yüksek bir yatırım masrafına gerek duyması nedeniyle, 

uygun bir simülasyonla sistemin boyutlandırılması en ekonomik 

çözüm olacaktır. 

Denklem 1, Qyük değerine bölünmüş olarak yazıldığında; 

+ 

= 1 

elde edilir. Sistemin seri sisteme benzer olarak çalıştığı 

anlarda, ısı pompası buharlaşbrıcısından güneşten alınan 

enerjinin yüke oranı şu şekilde yazılabilir.: 

°gün Ogün + (W ıp + Q yar) - (Wı P + Qyar) 

Oyuk Ogün + w ıp + Oyar 

Sistem için aylık performans faktörü (APF): 

APF = (Ogün + 

Wıp + Oyar) / (Wıp + Oyar) 

şeklinde olduğundan, denklem 4 ve 5 birleştirildiğinden: 

Ogün 

Oyuk 

= 1 veya = 1 

APF 

A P F 

N 

elde edilir. 

Maksimum performans katsayısı: 

Ogün+W, p 

MPK= W,, 

olduğundan, ısı pompasının iş girdisinden dolayı sağlanan 

yük oranı: 

veya 

F,p = 

F,p = 

/ (MPK 1) 

APF-1 

APF. (MPK -1) 

olur. Yardıma ısıtıcının yük oranı ise; F yar = 1 - Fgü n - Fıp 

şeklindedir. Denklem 7 ve 10 daki değerler, denklem 

11'de yerine konulduğunda: 

MPK - APF 

Fyar- elde edilir. 

APF. (MPK -1) 

Bu analiz yardımıyla, herhangi bir birleşik sistemi oluşturan 

tüm organların hesaplanması ve bunlar arasındaki 

bağıntılar türetilmiştir. 

Sistemin Otomatik Kontrolü 

Sistemin çalışması tamamen otomatiktir. Oda termostatı 

yardımıyla, oda sıcaklığının arzulanan değerin altına düşmesi 

halinde sistem çalışmaktadır. 

Sıcak su biriktirme tankından gelen sıcak su sıcaklığının 

gerekli değerin üstünde olduğu anda termometreden kumanda 

alan "Güneş Solenoidi" açılarak güneş devresi 

çalışmaktadır. Bu sırada, güneş fan motoru da çalışarak, 

ısıtma işleminin gerçekleşmesi sağlanmaktadır. Aksi halde; 

"Isı Pompası Solenoidi" açılarak, sıcak suyun diğer devrede 

dolaşması mümkün olmaktadır. 

Sistemin otomatik kumanda şeması şekil 8'de verilmiştir. 

SONUÇ 

Bu çalışmada: tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de 

önem kazanan enerji bunalımının birlikte getirdiği sakıncaları 

bir ölçüde de olsa azaltmak amacıyla, ısıtma enerjisi 

isteminin en aza indirgenebileceği bir ısıtma sistemi geliştirilmesine 

ve bunun pratik olarak gerçekleştirilmesine çalışılmıştır. 

Böylelikle, yıllardır enerji tasarrufu konusunda 

çalışan tüm bilim adamlarının şiddetle önerdikleri iki ısıtma 

sistemi (güneş enerjisi ve ısı pompası) tek bir sistem 

halinde birleştirilerek, teknik ve ekonomik açıdan en iyi 

bir sistemin oluşturulması hedeflenmiştir. 

Çalışmada, daha önce var olan iki "Güneş Yardımlı 

Isı Pompası" sistemi ana hatlarıyla gözden geçirilmiş olup, 

her iki sistemin de iyi ve kötü yönleri ortaya çıkanlmıştır. 

Sistemlerin analizinden elde edilen deneyimle, daha önceki 

sistemlerin iyi yönleri birleştirilerek üçüncü bir sistem 

oluşturulmaya çalışılmıştır. 

Yeni sistemin termik analizi yapılmış, böylelikle sistemin 

matematiksel çözümü ortaya çıkanlmıştır. Sistemin verimi 

ve performans faktörleri hesaplanarak, diğer sistemlerden 

daha üstün olduğu bir kez daha kanıtlanmıştır. 

26 MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986

Şekil 8 

sistemin 

kumanda 

seması 

KAYNAKÇA 

Dr. M.C. Okuyan, Güneş Yardımlı Isı Pompası ile Bina Isıtması, 

Doktora Tezi Balıkesir, 1984 

ASHRAE Fundamental handbook, ASHRAE, New York, NY, 

1977 

R.C. Jordan, Applications of solar energy for heating and cooling 

of buildings, ASHRAE publication GRP 170,1977 

vv.A.Beckman, S.A. Klein and J.A.Duffie, Solar heating design 

by the f-chart method, Wiley, Nevv York, 1977 

S.F. Gilman and D.H. Sturz, Solar energy assisted heat pumps, 

ASHRAE transactions, vol 80, part 2, 1974 

f. H. Bridgers, F.J. Soltays, D.R. Broughton, Passive solar 

MÜHENDİS VE MAKİN A DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986 

" rnlli 

energy and heat pumps, ASHRAE transactions, vol. 85, part 1, 

1979 

7 R. Bruno, W. Herman, H. Hörster, R. Kernsten and F. Mahd- 

Juri, The philips experlmental house, Conf. of the UK sec. 

of the International solar enregy soc, 19477 

8 ASHRAE Systems handbook, 43.10-43.12, 1976 

9 Pennsylvanla State University, VVorking on solar energy heat 

pump systems for heating and cooling buildings, 1975 

10 J. V. Anderson, J. W. Mitchell and W.A. Beckman, A design 

method for parallel solar-heat pump systems, solar energy, 

vol. 25, 1980 

11 M. Abbaspour and L. R. Glicksman, The proper use of thermal 

storages for a solar-assisted heat pump heating system, 

ASME paper 76-VVA/HT - 76, 1976 

27

Buhar sistemlerinde 

kondens kayıplarının 

bulunması ve 

kayıpların önlenmesi 

Halis TANYERİ 

Tokel - EEE Ltd. Şti İZMİR 

Skender ELELE 

Tokel -EEE Ltd. Şti. İZMİR 

Macit TOKSOY 

Dokuz Eylül Üniversitesi 

Mak. Müh. Bölümü İZMİR 

Bu yazıda buhar sistemlerinde kullanılan kondens 

sisteminde meydana gelen enerji kaybının pratik olarak 

bulunması, ısı kaybının yakıt cinsinden eşdeğerinin 

hesaplanması verilmiştir, önemli boyutlara ulaşan 

kondens enerji kayıplarının önlenmesiyle, dönüş 

basıncına bağlı olarak % 20 ye kadar enerji tasarrufu 

yapıla bileceği gösterilmiştir. 

This article explains a practical voay of determming 

the energy loss occurring in the condensation systems 

ofsteam systems and also the calculation of the fuel 

eguivalent of the heat loss. Through prevention of the 

considerable condenser energy losses, it is shoıvn that 

as high as 20 percent energy saving can be accomplished 

based on the value of the system return presture. 

Dünyada giderek azalan fosil yakıt kaynaklarının fiyatlarının 

sürekli artması ve bu yakıtlardan kaynaklanan 

çevre kirliliği, bizleri bu kaynaklan daha verimli kullanmaya 

zorlamaktadır. Ayrıca işletmelerin büyük giderlerinden 

birini meydana getiren enerji, işletmenin daha ekonomik 

çalışması içinde daha verimli kullanılmalıdır. 

Kimya, tekstil, gıda gibi birkaç endüstri dalında su buharı 

kullanılmaktadır. Güç üretimi veya ısıtma amacıyla 

kullanılan su buharı sürekli bir döngü halindedir. Şekil- 

1 de genel bir buhar sistemindeki temel elemanlar görülmektedir. 

Buhar kazanında elde edilen buhar proseste iş gördükten 

sonra atmosfere açık kondens tankına döner. Bu arada 

kondens dönüş basıncı ile atmosfer basıncı arasındaki fark 

Şekil 2 Açık kondens depolu sistemdeki kayıpların h-s diyagra- 

^Hi mında gösterimi. 

28 

Buhar 

KAZAN BESL£ME DEGAZÖR 

POMPASI 

Şekil 1 Açık kondens depolu buhar sistemi 

J3uhar+lsı 

Kondens 

nedeniyle geri dönen kondensin bir kısmı buharlaşarak 

atmosfere gider. Atmosfere giden bu buhar kütle kaybına 

neden olduğu gibi enerji kaybına da yol açar. Ayrıca kaybolan 

buhar yerine alınan suyun beraberindeki oksijen gibi 

korozyon yapan elemanlar sürekli kazana basılır. 

BUHAR VE ENERJİ KAYBI 

Aşın soğutmanın olmadığı bir proseste (Şekil -2) 1 

noktasında, kazanda üretilen buhar proseste iş görerek 

2 noktasına kadar yoğuşur. Sürtünme nedeniyle meydana 

gelen basınç kaybı basıncın P k'dan Pj'ye düşmesine 

neden olur. Atmosfer basıncı olan P 0'dan yüksek olan P^ 

basıncından P o basıncına geçen kondens suyu 3 noktasından 

4 noktasına gelir. 4 noktası % x kadar buhar ile 

% (l-x) kadar sudan oluşur. % x kadar buhar atmosfere 

gider % (l-x) kadar su 5 noktasına gelir. Burada eksilen su 

kadar sıvı ilavesiyle sıcaklığı düşer. Doymuş sıvı hattından 

sola doğru kayar. Bundan sonra besi suyu pompası ile 

P k basıncına çıkarılarak kazana ulaşır. Bu çevrim her 

defasında x kadar buharın atmosfere gitmesi ve x kadar 

taze soğuk suyun alınmasıyla devam eder. 


Buharlaşan kondens yerine alınan suya verilen enerji, Bu enerji kaybının yakıt olarak eşdeğeri ise, 

= m.x.c p 

T o) 

Buharlaşmadan sonra kalan kondensin 

yükseltilmesi için verilen enerji, 

Q 2=m(l-x).c p(T i-100) 

Kaybolan toplam enerji, 

Q k=m.cg 

O k = m.c p [x (Tj - T o)+ (l 

0 Ü0 200 300 

30 

-B 15 

o 

y ıo 

I 

İ 

BUHARLAŞAN KDNDENS(kgt 

1 1 

BESİ SUYU 

t 

/ 

/ r— 

I I 

SI 

// 

h 

CAKLI 

ĞI 

// 

1—1o°c 

- 

r> 

-2CPC 

// 

Tj sıcaklığına niy = 

/ 

KAZİ\N 

VE 

W 

t 

m.c p [x (T r-T 0) + (1 - x) (^ - 100)] 

Burada x, hfg ve Tj basınçla değişmektedir. Her değişik 

basınç için ayrı ayn hesaplanır. Pratik olması için (Şekil-3 

de verilen birbirine bağımlı 4 diyagramla Pj kondens dönüş 

basıncının bilinmesi halinde kolayca yakıt kaybı bulunmaktadır. 

Pj kondens basıncının bulunması için, eğer sistemde 

kısılma yoksa kazan basıncının % 80'i alınabilir. Eğer değişik 

basınçlar kullanılıyorsa her kondens hattı için o kondens 

hattındaki kondenstop öncesi işletme basıncının 

\ 

-fi 

k V 

RİMİ 

/ 

/ / 

// 

// / 

V/ 

/ 

/ / 

V / 

/ 

Şekil 3 

Açık kondens depolu 

buhar sisteminde 

buhar ve 

yakıt kaybının bulunması 

MÜHENDİS VE M AKİ NA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI :318 TEMMJ7 1986 29

% 80'i alınarak her devrenin ayrı ayrı yakıt kaybı bulunarak 

sonunda toplam yakıt kaybı bulunur. 

Diyagramlardan görüldüğü gibi basıncın yükselmesiyle 

atmosfere olan buhar kaybı ve enerji kaybı da artmaktadır. 

ÖRNEK DURUM 

Kondens basıncı 6 atü olan buhar tesisatında 10 t/s buhar 

üretimi için, 20 C besi suyu sıcaklığı, % 80 kazan verim 

ve Fuel-oil için buhar ve yakıt kaybının bulunması; 

Şekil -3'de 6 atü'den paralel çizilen doğru eğriyi kestiği 

noktadan yukarıya ve aşağıya dik olarak gidilir. Yukarıda 

125 kg/t değeri okunur. 

Böylece 10 (t/s) x 125 (kg/t) = 1250 kg/s buhar kaybı 

olur. 

Besi suyu sıcaklığı 20° C olan eğriyi kestiği noktadan 

paralel gidilerek % 80 kazan veriminden yukarıya çıkarılır, 

10000 KCal/kg yakıtın alt ısıl değerinden paralel gidilerek 

9 kg/t buhar değeri bulunur. 

Yakıt kaybı, 10 (t/s>x 9 (kg/t) = 90 kg/s Fuel-Oil 

Bu işletmenin günde 15 saat senede 300 gün çalıştığını 

kabul edersek senelik yakıt kaybı, 

15x300x90 = 405.000 kg/yıl bulunur ki, bu değer 

oldukça önemli büyüklüktedir. 

Ayrıca çok miktarda alınan besi suyunun maliyeti ve 

arıtma giderleri bu kayba ilave edilmelidir. Diğer önemli 

bir nokta da taze su tarafından kazana ve işlem makinalanna 

taşınan oksijenin yaptığı, korozyon ile sistemlerin 

ömrünü azaltmasıdır. 

30 

KAYIPLARIN ÖNLENMESİ 

İyi kalitedeki kazan besleme suyu kazanda buharlaştıktan 

sonra kondens tankına geri gelirken buharlaşmadan 

geri kazamlırsa, kondens suyunda sıcaklık düşümü olmaz. 

Böylece buharlaşma kaybı olmadığı için de, yeni besleme 

suyu miktarı çok azalır. Aynı zamanda oksijen ve diğer 

korozyon yapan elemanların sürekli olarak kazana girmesi 

önlenir. 

Sistemi kapalı hale getirip kondensi doğrudan kazana 

basmak bilinen besleme pompaları ve kızgın su pompaları 

ile kavitasyon problemlerinden dolayı imkânsızdır. 

Bu problem özel kapalı devre pompaları kullanılarak 

kondensin doğrudan kazana basılmasıyla çözülmüştür. 

Kapalı devre kondens pompası Şekil -4 den görüldüğü gibi 

bir radyal pompa ve bir jet pompasının birlikte çalışmasıyla 

meydana gelmiştir. Kondens, filtre (4)'den içeriye 

giderek jet pompasının (3) yarattığı basınç düşümüyle 

pompaya gider, radyal pompa (l)'da hızı artırılır, sirkülasyon 

borusundan (2) geçerek tekrar jet pompasına gelir, 

bu döngü sürekli devam eder, ancak jet pompası sürekli 

kondens aldığı için dolaşan kütle ile birlikte basınç da artar. 

Basınç yeterince arttığında diferansiyel basınç vanası 

açılarak su kazana gider. Kazana gitmeden önce hava ve 

gaz ayrımından (6) geçer. Böylece pompa sürekli çalışır. 

Ancak kondens dönüşü olduğu zaman bunu kazana basar. 

Eğer dönüş yoksa pompa çalışmaya devam eder, kondens 

almadığı zaman pompa içindeki basınç artmaz. 

Şekil 4 

Kapalı Devre 

Kondens Pompası 

1.Radyal pompa 

2. Dolaşım devresi 

3. Jet pompası 

4. Filtre 

5. Fark basıncı 

kontrol vanası 

6. Hava ve gaz ayırıcı 

7. Otomatik hava 

ve gaz tahliye cihazı 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ

Besleme 

Rampası 

Kazan 

ic 

Şekil 5 Kapalı devre kondens pompalı buhar sistemi 

KAPALI DEVRE KONDENS POMPASIYLA ENERJİ 

TASARRUFU 

Sistem kapalı hale getirildiğinde yapılacak tasarruf 

yakıt ve buhar kaybı diyagramlarından bulunur. Açık 

sistemde kullanılan yakıta oranlandığında yapılan yakıt 

tasarrufu % olarak bulunur. Ayrıca yeni besi suyu tüketimi 

çok miktarda azaldığından bunun maliyeti ve tasfiye 

etmek için yapılan masraflar da tasarruf edilir. Dünyada 

yaygın olarak kullanılan kapalı devre kondens pompalarının 

ululamalarda % 10 ile % 18 arasında yakıt tasarrufu 

sağladığı ve çok kısa geri ödeme sürelerine (3-6 ay) sahip 

oldukları gözlenmiştir. 

Şekil -5'de kapalı devre kondens pompasının sisteme 

bağlantı şeması görülmektedir. Bu sistem birden çok kazanı 

olan sistemlerde rahatlıkla uygulanabilmektedir. Uygulamada 

kondens dönüş hattına bağlanmakta, kondens 

tankı ve degazör devre dışı kalmaktadır. Zamanla çeşitli 

»«rıurunle \tc 

Buhar 

Kapalı Devre 

Kondens Pampası 

Transfer 

Pompası 

d D 

Kondens 

J Kondens tankı 

nedenlerde az miktarda eksilen su yine besi suyu pompalan 

ile temin edilir. Çalışma esnasında A vanası kapatılır, 

prosesten dönen kondens doğrudan kazana basılır. Pompanın 

anzası halinde kondens tankından kazana su beslenir. 

SONUÇ 

Buhar kullanılan tesislerde prosesi değiştirmeden sadece 

kondens hattını kapalı hale getirmek için yapılacak kapalı 

devre kondens pompası ilâvesi % 10 -% 18 gibi çok önemli 

yakıt tasarrufu sağlamaktadır. Ülkemizde açık sistemle 

çalışan çok sayıda buhar tesisi vardır. Sistemi kapalı hale 

getirmekle yapılan tasarrufun işletme için olduğu gibi 

yurdumuza da büyük yararlan vardır. Aynca bacalardan 

kaynaklanan çevre kirliliği de bu tasarruf oranında azalmış 

olacaktır. 

KAYNAKÇA 

1- CRANE LTD. Pum Division, Stockpord -England

Bakım 

ekonomisi 

Rıza BARLAS 

Mak. Y. Mühendisi 

Prof. End. Mühendisi 

Ten. Tek. Ün. E. Öğr. Üyesi 

Makinaların sürekli bakıma gereksindikleri bilinmektedir 

önemli olan bakımm ne zaman ve neden yapılacağıdır. 

Bakımın amacı bozulmayı önlemek mi yoksa tamir 

etmek midir?Bu yazıda bakımın amacının ne olduğunun 

yanısıra, makina bekleme zamanı ile işçi bekleme 

zamanı arasında en iyi düzenlemeyi yapmak amacı 

ile Kuyruk teorisi bir örnekle anlatılmaktadır. 

it is knouın that machines in a factory need continuous 

maintenance. it ıs an important point when and 

for ıvhat the maintenance ıvill be performed. Is the aim 

of maintenance to avoid the failure or to repair? in 

this paper, beside ıvhat the aim of maintenance is, 

Oueuing theory is explained ıvith an example for 

optimizing the ıvaiting time of machine and voorker. 

BAKIM NEDİR? 

Fabrikalarda makina, tesis ve binalar sürekli yıpranır, 

bu nedenle de, zaman zaman onanma gereksinim gösterirler, 

örneğin, makinalarda miller, yataklar, çarklar, kayışlar, 

ve diğer parçalardaki yıpranmalar onarımı kaçınılmaz 

yapar. Elektrik motorları, taşıma araçları, vinç ve maçunalar 

bakım ister. Fabrika hizmetleri - kablo yerleri, gaz, su, 

basınçlı hava, ve buhar boruları, ve benzeri şeyler-tümü ile 

ara sıra bakım isterler. Binalann kendileri de bakılmak 

zorundadır. 

Ama bunları yalnızca derleyip toparlamak iyi bir bakım 

sayılmaz. İyi bakım, 'bozulmaları" önlemelidir. Aslında, 

bakımın büyük masrafı kendisinde değil, onanm için zorunlu 

durmalardadır. Gerçekten, bozulmalar üretimi durdurur, 

işçi ve makinayı çalışmadan alıkor, siparişleri programın 

gerisinde bırakır. Çoğukez; uzun süre kullanılmış olan makinaların 

gözle görülen parçaları, az da olsa, yıpranma gösterebilirler, 

ama bu makinaların içteki parçalarının gözden 

geçirilmesi için, sökülüp bakılmaları zorunludur. Makinaların 

muayenesi, genellikle, ayar için haftalık, normal 

yıpranma için aylık, planlı elden geçirme için de yıllık 

olarak yapılır. 

32 

Buna göre, onanm için iki politika izlenebilir. (1) bozulmaya 

dayalı, ve (2) koruyucu bakıma dayalı. Bozulmaya 

dayalı politikada, makina bozuluncaya kadar sürekli çalıştınlır 

ve bozulunca onanma alınır. Koruyucu bakıma 

(KB) dayalı politikada, makina zaman zaman koruyucu 

bakımdan geçirilir yani, bakım gereksinimden önce yapılır, 

makinanın durması beklenilmez. KB, makina, tesis, ve 

fabrika hizmetlerinin planlı muayenesi, temizlenmesi, 

ayarlanması, yağlanması ya da greslenmesi, ve yıpranmış 

parçalann rutin değiştirilmesi demektir. Koruyucu bakımın 

en yararlı yönü, üretim yerlerinde "ivedi ya da şimdi 

yap durumlannı azaltmasıdır. örneğin, koruyucu bakım 

kullanılmayan yerlerde, 'şimdi yap' durumu toplam 

onanmın % 75 kadanise, koruyucu bakım ile bu oran 

% 25 kadara düşürülebilir. 

MASRAF HESABI 

Hangi bakım politikasının uygulanacağına karar verebilmek 

için, onlardan her birinin neden olacağı masraftan 

hesap etmek gerekir. Bozulma politikasının masrafını hesaplamak 

için, her şeyden önce, olası bozulma sayısı bilinmelidir. 

Bu sayı geçmişteki deneyimlerden elde edilen 

Çizelge - 1 deki verilerden yararlanılarak çıkanlabilir. 

Çizelge 1 Bozulma Olasılığı 

Onarımdan sonra 

Geçen Aylar, Zn 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

Bozulma 

Olasılığı, Bn 

0.05 

0.02 

0.03 

0.04 

0.04 

0.05 

0.08 

0.11 

0.13 

0.14 

0.15 

0.16 

Ay Sayısı,n 

(Zn X Bn) 

0.05 

0.04 

0.09 

0.16 

0.20 

0.30 

0.56 

0.88 

1.17 

1.40 

1.65 

1.92 

Bu sayılarla her aylık, her ikinci aylık, her üçüncü aylık, 

vb., onanm masrafları, bozulma ya da KB'ye dayalı olarak, 

hesaplayabiliriz, önce bozulma onarımından başlayalım. 

Bunun için beklenen zamanın, Zb, bulunması gerekir. 

Bu zamanı bulmak için aşağıdaki formülü kullanabiliriz: 

M 

Z b = 2 (Z n )(bn). 

n=l 

Burada, Zn koruyucu bakımdan sonraki ay sayısını, bn 

bozulma olasılığını, n ay sayısını, M de toplam ay sayısını 

yani 12 ayı gösterir. Beklenilen ortalama zamanı bulmak 

için, sütun 1 ile sütun 2 çarpılır ve çıkan sayılar birbirine 

eklenir: 

Zb = 1x0.05 + 2x0.02 + 3x0.03+. . + 12x0.16 = 8.42 ay. 

bunun anlamı, bozulma onanm politikası, her makina için 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT :27SAYI : 318 TEMMUZ 1986

ortalama her 8.42 ayda birkez onarım gösterir. Bunun masrafı 

ise, serviste 30 makina tutulacağı ve her makinaya 

10.000 TL sarfedileceği varsayılırsa, toplam 300.000 TL. 

ya da ayda 300,000/8.42 = 35, 630 TL olacaktır. 

Koruyucu bakım politikasına gelince, yukarıdaki örnekte 

onanm olasılığı herhangi bir matematiksel modeli izlemediğinden, 

KB politikası masrafını hesaplamanın tek yolu, 

masrafı her olası durum için ayrı ayrı bulmaktır. Bunun 

için de, her durum altında ortaya çıkacak olası bozulma 

sayısı hesaplanır ve en ekonomik olanı alınır. 

B = N Z 

B n_ 

Burada, N makina sayısı, B de bozulma sayısıdır. Beklenen 

bozulma sayısı, 1,2, ya da 3 ay esasına göre planlanmış 

ise, Çizelge 1 den yararlanılarak, aşağıdaki gibi hesaplanır: 

Planlı gözden geçirme her ay, 

Bj = NPj 

= 30(0.05) = 1.50 bozulma. 

Planlı gözden geçirme her 2 ayda, 

B 2 = N(P1+P2 ) + Bı Pı 

= 30 (0.05 + 0.02) + 1.50 (0.05) 

= 2.10 + 0.075= 2.18 bozulma. 

Planlı gözden geçirme her 3 ayda 

B 3 = N(PI + P 2 + P 3 ) + B 2 P! + Bx P 2 

= 30 (0.05+ 0.02+ 0.03) + 2.18(0.05) + 1.5 (0.02) 

= 3.00 + 0.10 + 0.03 = 3.13 bozulma. 

Diğer planlı gözden geçirmeler de, bu şekilde yürütülürse 

Çizelge — 2 deki sonuçlar elde edilir (her bozulma masrafı 

100.000 TL ve peryodik gözlem masrafı 300.000 TL. 

olarak varsayılmıştır). 

Çizelge — 2 

Her M ayda 

Koruyucu 

bakım 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

M ayda 

Toplam 

sayısı 

1.50 

2.18 

3.13 

4.46 

5.81 

7.52 

10.22 

14.00 

18.54 

23.66 

29.36 

35.77 

Koruyucu bakım masrafı 

beki. Aylık ortal. 

Bozulma 

sayısı 

1.50 

1.09 

1.04 

1.12 

1.16 

1.25 

1.46 

1.75 

2.06 

2.37 

2.67 

3.00 

Aylık boz. 

Masrafı 

TL. 

150.000 

109.000 

104.000 

112.000 

116.000 

125.000 

146.000 

175.000 

206.000 

237.00 

267.000 

300.000 

Toplam KB 

prog.masr. 

(pery.gözl. 

dahil). 

450.000 

409.000 

404.000 

412.000 

416.000 

425.000 

446.000 

475.000 

506.000 

537.000 

567.000 

600.000 

Bu çizelgede görüldüğü gibi en ekonomik koruyucu bakım her üç 

ayda bir olanıdır. 

KUYRUK(QUEUING)TEORİSÎ UYGULAMASI 

Bakım ekonomisinde önemli bir konu da makina kapasitesi 

ile onun gereksiniminin dengesidir. Bunu şu şekilde 

MÜHENDİS VE MAKİNA DFBBİ Sİ PİIT 57

Bekleme ve serviste olma için sarfedilen makina ortalama 

zamanı: 

1 1 1 

= yada = 2 saat. 

m-fi 2-1.5 .5 

ÖRNEK - 2: Çokkanal Sistemi: 

Çokkanal sisteminde, birden çok (2,3 ya da daha çok) 

işçinin günde 24 çağın çıkaran 50 makinaya servis verdiğini 

düşünelim. Servis zamanı yine ortalama 30 dakikadır. 

Çokkanal problemlerinin matematiği, tekkanaldakinden 

daha çok karmaşıktır. 

Çokkanal sistemi kuyruk formüllerinin, hesaplamanızdan 

ilk isteği sistemde makina olmadığı olasılığıdır. Bunun 

anlamı makinalar ne servisten geçiriliyor, ne de servis 

bekliyordur. Formüldeki semboller de şunlardır: 

Po, herhangi bir zamanda servise giren ya da servis bekleyen 

herhangi makina olmaması olasılığı. 

M, Servis işçisi sayısı, 

n, elde olan enaz servis işçisi sayısı. 

1, saatte ortalama servis çağın sayısı (bu örnekte 3). 

m, bir işçinin bir saatte ele alabileceği ortalama çağın 

sayısı 

!, faktöryel (3! = 3x2x1 = 6;0! = 1). 

önce, Po değerini bulalım: 

34 

Po = 

r M-i/ e \ n 

Po = 

_n-l n! 

m 

3\ 2 -ı m m m 

0! 1! 2! -I 

[ 1+ 1.5 + 1.125] + 

3.625 + 1.125 

1 

4.8 

= 0.208 ya da % 20.8 

3!(1—*_) 

mM 

(i) 

2.25 3.375 

3! (1-(2) (3) 

Demekki, herhangi bilinen bir zamanda, ne servis görmekte 

olan ne de servis bekleyen herhangi bir makina 

olmaması olasılığı % 20.8 dir. Bu saptandıktan sonra 

aşağıdaki 5 soruya yanıt verebiliriz: 

1. Servisi beklerken boş duran makina ortalama sayısı 

nedir? 

M+l 

A = • 

(M-: --) 

m 

(1) 3+1 

(3 -1)!(3-—) 

2 

(1.5) 4 

2. (1.5) 2 

1.05 

4.5 

= 0.23 makina. 

x 2,208 

x 0.208 

xPo 

2. Servis görmeleri ya da servis beklemeleri nedeni ile, ortalama 

kaç makina boş olacaktır? 

B- 

= 0.23 -t- 

m 

= 1.73 makina. 

3. Servis bekleyen mikinalann ortalama boş zamanı ne olacaktır? 

/t _ . . . 

0.23 

= 0.08 saat 

4. Makinalann toplam ortalama boş zamanı ne olacaktır? 

D = 0.08 + 0.50 

= 0.58 saat 

5. Servis işçileri ne kadar zaman boş kalacaktır? 

D = 0.08 + 0.50 

= 0.58 saat 

5. Servis işçileri ne kadar zaman boş kalacaktır? 

Saatta elde edilen işçi zamanı = 3 adam - saat. 

Kullanılan zaman = 1.5 adam - saat. 

Boş zaman = 1.5 adam • saat. 


BELGE 

NO 

396 

474 

867 

931 

1192 

1317 

1663 

1677 

1736 

1762 

1763 

HAZİRAN - 1986 AYINDA 

MAKİNA MÜHENDİSLİĞİ HİZMETLERİ YÖNÜNDEN 

ODAMİZCA TESCİLLERİ YAPILAN VE YENİLENEN KURULUŞLAR 

KURULUŞUN ADI, ADRESİ 

VE TELEFON NUMARASI 

KARADENİZ MÜH. BÜROSU 

(KDM) 

Mahmudiye Çeşmesi Sok. 

Şamdancı I »hanı No: 18/13-20 

Şehzadebaşı - İSTANBUL 

TLF: 5285310 

ARMA TESİSAT MÜH- MÜŞ. 

Şair Ziya Paşa Cad. No: 1 

Modern Palas Daire: 6/4 

Kara köy - İSTANBUL 

TLF: 143 35 48 

DOĞUŞ MÜH. VE ASANSÖR 

SANAYİ 

Mak. Müh. Ethem ÇULUM 

Millet Cad. No: 90 Fildişi İş 

Merkezi K: 2/48-49 

Fındtkzade- İSTANBUL 

TLF : 5244410-5244411 

İNKER MÜHENDİSLİK 

Atlas Sok. Kaya han No: 

13/3-4 OskUdar-ISTANBUL 

TLF: 333 13 76 

ISISAN ISITMA VE KÛMA 

SANAYİ A.Ş. (ISISAN AŞ) 

Barbaros Bulv. Marmara Apt. 

38/1 Bul mumcu -Beşlktaş-İST. 

TLF: 172 53 00/10 Hat 

ALFA Mühendislik Bürosu 

Kızılay Cad. No: 91 Kat. 1 

ADANA 

TLF: 10497 

CEREN Müh. Danışmanlık 

850 Sok. NO: 18 

İZMİR 

TLF: 131003 258214 

EGE ISISAN 

Mak. Müh. S. özer AVSEVER 

Gazi Bulvarı Saray Işhanı No: 

57/301 —İZMİR 

TLF: 256354 

YAVAŞLAR MÜH. 

2. Ticari Yol 90/B 

DENİZLİ 

TLF: — 

ECE TESİSAT 

Gazi Bulv. No: 57 Saray İş Hanı 

Kat: 3 No: 302-303 

IZMI R 

TLF: 25 13 26 

TOKr . - EEE ENDÜSTRİ — 

ENERJİ VE EKONOMİ 

SANAYİ VE Tl C. LTD. ŞTİ. 

Mimar Kemalettln Cad. No: 72 

İZMİR 

TLF: 25 76 79 

Belgenin Son 

Geçerlik Tar. 

28.5.1987 

25.6.1988 

14.5.1988 

21.4.1988 

19.9.1987 

11.5.1988 

22.2.1988 

29.6.1987 

42.1.1988 

24.1.1988 

BELGE KURULUŞUN ADI. ADRESİ 

NO VE TELEFON NUMARASI 

2060 

2061 

2062 

2063 

2064 

2065 

2066 

2067 

2068 

2069 

2070 

2071 

AK- ÇAĞ MÜH. 

Macar Kardeşler Cad. Ali Emiri 

Efendi Sok. Dlllloğlu Han No: 1 

Kat:3/6 Fatih -İSTANBUL 

TLF:- 

ERDEM MÜH. BÜROSU 

Acıbadem Tersane Sitesi 

Çağdaş Apt. 12/3 

Kadıköy - İSTANBUL 

TLF:339 06 85 

ODAK MÜH. SAN. ve TİC. 

Ortabahçe Cad. Şair Leyla Sok. 

Yonca Han No: 29 K: 4 

Beyoğlu - İSTANBUL 

TLF: 158 9414 

ANIL MUHASEBE MÜH. 

BÜROSU Emin Zülfikar- 

Basri Arabacı 

Telsiz Man. 85 Sok. No: 76 

Zeytinburnu - İSTANBUL 

TLF: 582 95 96 

ERDAL TAVMAN Müh. Müş. 

ve Taahhüt Bürosu 

Taksim Topçu Cad. Tepe Palas 

Apt. No: 15 D: 8 

Taksim -İSTANBUL 

V.M.T 

VAROL MAK. TAAHHÜT 

Bağlarbaşı Cad. No: 5/B 

Bülbülderesl - üsküdar-İST. 

TLF: 3336025 

EROL AYDINCIOĞLU 

PROJE BÜROSU 

özden Konak Pasajı No: 25 

Esentepe - İSTANBUL 

TLF: 172 38 20 

MÜHENDİSLİK BÜROSU 

Adnan tERZİ 

Y. Kemal Mah. Mlthatpaşa Cad. 

No: 46 Gültepe- İSTANBUL 

PAN İNŞAAT MÜH.- MİM. 

SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ 

Cemal Gürsel Cad. 75/1-A 

Bostanlı-İSTANBUL 

TLF: 11 99 59 

DEREN AŞ DEREN İNŞAAT 

SAN ve TİC. A.Ş. 

Şehit Nevres Bulv. No: 21/1 

İZMİR 

TLF: 21 51 93 

ÖZBERKSAN A.Ş 

özberksan Yar Kaloriferi ve Isı 

Sanayi Anonim Şirketi 

Ay tar Cad. No: 24 Nll Apt. 6 

1. Levent-İSTANBUL 

TLF: 169 46 14 

ÖZGÜR MÜHENDİSLİK 

Atatürk Cad. No: 398/433 

Kat: 4 Alsancak — 1ZMİ R 

Belgenin Son 

Geçerlik Tar. 

12.6.1988 

12.6.1988 

13.6.1988 

13.6.1988 

26.6.1988 

26.6.1988 

27.6.1988 

27.6.1988 

27.6.1988 

30.6.1988 

30.6.1988 

30.6.1988 

MÜHENDİS VE MAKİNA DERGİSİ CİLT : 27 SAYI : 318 TEMMUZ 1986 35

3+1 Önemli Özelliği ile kalite vana 

Vanayı kaliteli yapan 3 önemli özellik; 

• Sızdırmazlık 

• Kaliteli Malzeme 

• Test 

Mas tecrübesiyle birleşerek 

Mas Kalite Vanayı meydana getirir. 

1.Sızdırmazlık: Özel ringler sayesinde yüzeyler %100 temas ederek 

sızdırmazlığı gerçekleştirir. 

Milde ise Teflon yüksük kullanılmaktadır. 

2. Malzeme Standartlara uygun. 

3.Test : Hidrolik test basıncı ile Vanalar montaj sonrası 

Basınca ve Sızdırmazlığa dayanıklılığı ölçülür. 

.Mas : Vana konusunda uzmanlaşmış teknik servis 

Tecrübesi her parçayı,malzemeden test aşamasına kadar 

titiz bir kalite kontrolden geçirir. 

Bu sayede Mas markalı her vana üstün kalitelidir 

|S0RQ0LÜ VANA|SÜRGOLOVANA|SORBOLÜVANA| 

DİN 3204 

TS444 

Sıcak su ve tüm 

kaloriter 

sistemlerinde. 

DİN 3216 

TS 457/1 

İçme suyu, alçak 

basınçlı buhar, 

fuel-oil 

tesislerinde ve 

sıcak yağ 

sistemlerinde. 

DİN 3225 

TS 457/2.1 

İçme suyu, 

Petrol, Yag, 

Fuel-oı tesisleri 

225* Ce kadar 

kızgın yağ 

devreleri. 

MASMAKİNA VE ARMATÜR SANAYİ A.Ş. 

Merkez ve Fabrika: Alemdağ yolu Sultançiftliği Köyü 

ÜMRANİYE/İSTANBUL 

Tel: 1128(kod9-1838)

Hostaflon 

(Polytetrafloretilen) 

SANAYICILER/KONSTRÜKTÖRLER 

Ömrü Boyunca Hiç Yağ İstemeden 260°C ile-250°C Arasında 

Çalışacak,Hiçbir Kimyasal Maddeden Etkilenmeyecek ve 

Sürtünme Direnci Yok Denecek Kadar Az, İşlenmesi Son Derece Kolay 

Bir Malzemeye İhtiyaç Hissedersiniz Hiç Düşünmeden 

PTFE (PolytetraFlorEtilen)'yi Seçeceksiniz. 

PTFE'yi Batı Alman Hoechst Firmasının İşbirliği İle İmal Ediyoruz. 

Kullandığıldığı Maksada Göre 

Saf Karbonlu, Grafitli, Cam Elyaflı Çeşitleri Mevcuttur. 

Yarı Mamul Olarak 

Dolu Takoz, İçi Boş Takoz, 

Çubuk, Levha ve Herçeşit Kalıplanmış Parçalar, Filmler. 

Mamul Ürünler Olarak 

Küresel Vana Contaları,"O" Ringler, Sıyırıcı Keçeler, 

Kayar Mesnetler, Yataklar, Kompresör Segmanları Körükler 

Genleşme Parçaları, Elektrikriki İzolasyon Parçaları 

İmalatı İle Hizmet Vermekteyiz. 

polimer kimya sanayii ve ticaret a.ş. 

Necatibey Cad. Ali Paşa Değirmen Sokak. Olcay Han No: 13 

Karaköy İSTANBUL Tel: 149 85 44-145 11 27-TURKEY 

Fb.: Oto Sanayii Sitesi Aytekin Sokak 4. Levent.

SAYAÇ VE GÖSTERGE 

ÖLÇÜM ÇEVİRİCİ 

BUHAR KAPANI 

BSS 

PANO-KONTROLÖR 

KONTROL CİHAZI 

KELEBEK VANA 

OTOMATİK 

KONTROLDE 

KANITLANMIŞ 

KALİTE 

SAAASON 

— 78 yıllık tecrübesiyle otomatik kontrolde 

dünyanın önde gelen ismi 

SAAASON Türkiye'de de üretime geçmiştir. 

— Tüm akışkanlar için, her çap sıcaklık ve 

basınç gurubunda 

• TERMOSTATİK VANALAR, 

• BASINÇ REGÜLATÖRLERİ, 

• KÖRÜKLÜ BUHAR KAPANLARI 

— Bu ürünlerle birlikte tüm SAAASON 

cihazlarının mühendislik, ticarî, bakım ve 

onarım hizmetleri sunulmaktadır. 

— SAAASON, otomatik kontrolle ilgili tüm 

proje ve problemlerinize en verimli çözümü 

sunmaya hazırdır. 

SAAASON Ölçü ve Otomatik Kontrol Sistemleri 

Sanayi ve Ticaret Anonim Şirketi 

Meclisi Mebusan cad. 493 

Ülkü Han Kat 5 Salıpazarı - İSTANBUL 

Tel: 144 44 31 - 143 59 86 

Tlx: 24 455 cabi-tr. (att. samsoni 

P.K. 389 Karaköy • ISTANBUL

K4TES 

K4TES 

ELEKTRİKLİ 

AZAMİ GÜVENİLİRLİK 

UYGUN^ FİYAT 

STOKTAN TESLİM 

SATIŞ SONRASI SERVİS 

1 YIL GARANTİ 

250 • 10.000 Kg 

KALDIRMA KAPASİTELERİNDE 

MUİTTEÜF TİPLER 

A.Dudullu, Alemdağ Cad. Ihlamur Kuyu Bahar Sanayi Sitesi B.Blok Üsküdar-İstanbul Telefon: (1) 335 28 71

•••• M • • • Sİ BB 

TEZGAHIARINDA 

İşinizin niteliğine en uygun olanı 

seçebilmeniz için 

en zengin çeşit 

MOSKOVA - SSCB 

imalât programında 

Distribütörü: 

Borverk 

Tezgahı 

35-60-76 

mm 

Radyal 

Matkap 

Tezgahları „ 

İSTANBUL 

ANKARA 

Tezgahlarımız, gerek kalite ve 

gerekse verim bakımından çağımız 

teknolojisinin en son aşamalarına 

uygun olarak üretilmiştir. 

• En zengin çeşit • Uygun fiyatlar 

• Stoktan derhal teslim 

• ödemede kolaylık 

• Devamlı bakım servisi 

Dik 

Silindir 

Roktifiye 

Tezgahları 

Krank Taşlama 

Tezgâhı 

Çift başlı 

Universal 

Dik Freze 

Tezgahları

•Üretimini Uluslararası standartlara göre yapar 

•Ucuzluk uğruna kalitesinden ödün vermez 

•Üstelik, tüm ürünlerinin kalitesine "Garanti Belgesi" verir 

•Satış öncesinde ve sonrasında uzman kadrosu ile ücretsiz "Teknik Servis" sunar 

•Ayrıca "Teknik Yayınları" ile de çelik standardizasyonuna katkıda bulunur 

•Bu nedenlerle tüm çeşitlerini dünya pazarlarına da kolaylıkla ihraç etmektedir 

yüksek vasıflı ve alaşımlı çelikler üretir 

•Alaşımsız Makina Yapı Çelikleri (İmalat Çelikleri) 

•Alaşımlı Makina Yapı Çelikleri (Sementasyon, Islah Çelikleri) 

•Otomat Çelikleri 

•Yay Çelikleri 

•Alaşımsız Takım Çelikleri (Karbon, su Çelikleri) 

•Alaşımlı Takım Çelikleri (Yağ Çelikleri) 

Thyssen Edelstahlvverke A.G. (TEW) lisansı ile üretilir. 

AFBıLCGUK 

"Ağır Sanayimizin Temel Taşı" 

Genel Müdürlük: Büyükdere Cad. 121/6-7 Gayrettepe-İstanbul Tel: 1675560 (5 hat) 1675965 Tlx: 26101 ACEL TR 

Fabrika: Gemiç Köyü Mevkii, Orhangazi-Bursa Tel: 9-2561/1343, 1344.1388

İmalat, tesis ve projelerinizde güvenle 

kullanabileceğiniz tecrübeli marka 

Soğutma Tesisatı Elemanları Hidrolik Malzemeler 

Genleşme Valfleri Kombine Otomatikler 

Amonyak Valfleri • Amonyak Otomatikleri 

Hidrolik Motorlar • Direksiyon Tertibatları 

Proporsiyonel Valfler • Radyal Pistonlu 

Pompalar 

Endüstriyel Otomatikler Brülör Tesisatı Malzemeleri 

Temostatlar • Presostatlar • Termostatik 

Valfler • Solenoid Valfler • Transmiterler 

Oransal Kontrollar 

Geniş Bilgi için: Türkiye Umum Mümessili 

Buy ukde re Caddesi 

Halk Sigorta 

Merkez Han Kat : 1 

Zincirlikuyu / İSTANBUL 

Brülör Yağ Pompaları • Kontrol Kutuları • 

Ateşleme Trafoları • Kazan Termostatları 

Püskürtücü Memeler • Fotoseller 

IŞI MALZEMELERİ ve MAKINA 

TİC. SAN. ve MÜMESSİLLİK A. S. 

Telefon: 166 97 83 - 172 38 32 

Teiex: 26452 Tote ti 

Telgraf: 

Totemco - İstanbul

orularda ısı kaybına 

kesin çözüm 

MÜTEAHHİTLER 

MİMARLAR 

MÜHENDİSLER 

APARTMAN YÖNETİCİLERİ 

SANAYİCİLER 

TESİSATÇILAR 

İZOLASYONA İNANANLAR 

Her izolasyon malzemesinin 

kullanım alanı ayrıdır. 

İzolasyonda, yanlış malzemenin, 

hatalı uygulamanın 

yüksek bedelini ödemeyin... 

...Başkalarına ödetmeyin! 

Sanayi tesislerinde, kalorifer ve 

merkezi ısıtma tesisatlarında, 

ısı kaybının önlenmesi gereken 

her yerde... Boru/lzocam kullanın! 

BORU/IZOCAM, 

BORULARIN KÜRKÜDÜR 

a yanmaz 

m zamanla bozulmaz 

m çürümez 

M kınlmaz 

a asitlere karşı dirençlidir 

m darbe, titreşim ve 

sarsıntıdan etkilenmez 

m basınca dayanıklıdır 

M ıslansa bile, 

kuruduğunda yapısını, 

özelliğini korur 

m maksimum 250°C 

sıcaklığa mukavimdir 

m 10°C için ısı iletkenliği 

sadece \=0.027 

kcal/mh°Cye eşittir 

Boru/lzocam'la 

IZOCAİM 

istanbul: 15549 10(5ha!) • Ankara:268089 • izmir 134859 • 3ursa' 124 70'Samsun: 199 10 'Adana:22980 • Elazığ: 16600

Kbtmm maları sanayiinde yıların tecrübesi 

Isı, Buhar Güc 

Desa uluslararası 

standartları 

uygular. 

DESA. Ülkemiz sanayiinin 

ISI BUHAR ve GÜÇ ihtiyacı için alev borulu 

su borulu kazanlar, atık ısı kazanları ve büyük proses 

buharı ihtiyacı olan işletmeler için buhar • elektrik 

enerjisi sağlayan bileşik santraller kurmaktadır. Kömür, fuel-oil 

gaz ve diğer yakıtlar için her türde yakma sistemlerini uygulayan 

DESA Batı Alman Standardkessel işbirliği ile Ülkemizdeki 

en yüksek sistem verimlerine ulaşmıştır. Komple tesis taahhütleri, 

gıda ve kimya sanayiine dönük paslanmaz çelik 

proses ve depolama kaplan DESA'nın 

hizmetleri arasındadır DESA ISI BUHAR ve GUÇ üretiminde 

uzmandır. DESA 25 yıllık tecrübesiyle yatırım 

mallan sanayiinin önemli 

ismidir. 

BİR O YASAR HOLDING KURULUŞUDUR 

DEMİR, KAZAN ve MAKİNA SANAYİİ AŞ 

GENEL MÜDÜRLÜK VE FABRİKA FENNİ MALZEME SATIŞ VE TEKNİK SERVİS İSTANBUL İRTİBAT BÜROSU 

Kartal Durağı 35410 Gaziemir-İZMİR Akdeniz Cad. 5/C, 35210 İZMİR Setüstü, Palanduz Han 7,80040 Kabataş - İSTANBUL 

Tel/Fax(9 51)-276200 Tlx 53202ddkm tr Tel: (9 51) 252566-255718 Tel: (91) 1434973 Tlx:24104dyo tr

ELKON KONVEYÖR RULOLARI 

r 

0 60 - 89 - 108 -114 -133 ÇAPLARINDA SERİ ÜRETİM DİN 22107 NORMLARINA 

UYGUN KONVEYÖR RULOLARI VE RULO İSTASYONLARI 

BAND KONVEYÖR SİSTEMLERİ - TELESKOPİK KONVEYÖRLER - ELEVATÖRLER 

PLASTİK KOVALI Z ELEVATÖRLER - PLASTİK PALETLİ KONVEYÖRLER - 

HELEZON KONVEYÖRLER HER ÇEŞİT KONVEYÖR EKİPMANLARI 

ELKON KÖMÜR ÖMÜ KIRICILARI 

TEK TANBURLU PRİMER KÖMÜR KIRICILAR 

ÇİFT TANBURLU KÖMÜR KIRICILAR 

UÇ TANBURLU ÇİFT KADEMELİ KÖMÜR KIRICILAR 

HALKA ÇEKİÇÜ KÖMÜR KIRICILAR 

İMPAKT KOK KÖMÜR KIRICILAR (KOKPAKTÖR) 

ELKON SEYYAR YIKAMA VE ELEME SİSTEMİ 

VARGELÜ BESLEYİCİLER 

TİTREŞİMLİ BESLEYİCİLER 

SERBEST TİTREŞİMLİ Fi FKI FR 

YATAY Fi FKI FR 

ELKPN 

MERKEZ: (Managing Center)Ali SamiYen Cad. Muhaddisoğlu Han. No: 2 Kat: 6 I 

Gayrettepe - İSTANBUL TEU166 91 53 -166 58 44 

_ _ _ _ _ FABRİKA: (Factory) Ayazma Mevkii Alemdağ Köyü ÜSKÜDAR

Koaksan 

Türkiyede Hidrolik platform ve Mobil vinç te 

Tek isim 

HİDROLİK PLATFORMLARI 

KPaksan 

FabıİZMİT- GÖLCÜK asfalt! 3.km. 

P.K.62 Tel,2409 GÖLCÜK

KİMYA TESİSLERİ 

MADEN TESİSLERİ 

TANK TERMİNALLERİ 

SU TASFİYE TESİSLERİ 

YAĞ FABRİKALARI 

YEM FABRİKALARI 

SELÜLOZ HİDROLİZE 

VE PELETLEME 

TESİSLERİ 

ENDÜSTRİYEL TOZ 

TUTMA TESİSLERİ 

SİNTİNE SU ARITMA 

TESİSLERİ 

• GIDA TESİSLERİ 

VE DİĞER AÖIR SANAYİ KOLLARINDA BATI TEKNOLOJİSİ İLE İŞBİRLİĞİ YAPARAK 

anahtar teslimi 

dev tesisler 

kuruyoruz... 

EHDÜSTRİYEL TESİSLER 

S AH AY I VE TİCARET A. S. 

CİNNAH CADDESİ, KIRKPINAR SOKAK 5 ÇANKAYA - ANKARA TLF:(41) 39 02 30 (4 Hat) TELEX: 42 463 pasr tr

Tipler 

İŞLETMESİ/J* VERİMLİLİĞİ ICIN 

• • * 

GÜÇLÜ HAVA 

Flanşlı küresel vana 

ASA 150 Lbs 

1/2 "tan 10" kadar 

pnömatik kumandalı 

küresel vanalar 

1) küresel Dik ve yatay 

çalışan 

ÇEKVALFLER 

2) Cr/Ni DİN ve 

ASA Normuna uygunfiltreler-çekvalfler 

3) Cr/Ni Dikişli ve 

Dikişsiz Borular 

4) Çr-M Dikişli ve 

Dikişsiz Dirsekler 

i\ KARBON CELÎK* PASLANMAZ CELÎK 

Küresel vana ve armatürleri 

CROMAKS MAMULLERİ 

1—2 ve 3 Yollu Flanşlı ve Dişli VANA LAR 

aJTam Geçişli b)Redüksiyon Geçişli 

2—ND 16^VD25 veND 40 serisi VANALAR 

3—FİTTİNGSLER (Yaka-Nipel- Dirsek- 

Rekor ve FLANŞ) 

4—1/2-2 Dişli-Flanşh EmniyetventUleri 

ND 16-ND 64'e kadar özel imalat (İç aksamaları 

paslanmaz çelik) 

Tüm mamullerimiz döküm olmayıp 

Karbon Çeliğinden ve paslanmaz çelikten 

işlenmektedir. Vanalanmzdaki 

KÜRE ve HAREKET MİLİ paslanmaz 

çelikten yapılmaktadır. Bütün vana 

imalatımızda sızdırmazlık elemanı 

olarak TEFLON kullanılmaktadır 

MAMULLERİMİZ BİR YIL 

GARANTİLİDİR 

Dişil veya soketll Küresel vana 

DİRSEK 180* 

V 

1 : 

!— 

YAKA 

u.Jun Ali,! 30J 

l)Polikim polimer 

Kimyasan A.Ş.'nin 

üretimi TEFLON çeşitleri 

2) PAK KENS Manometreleri 

3 )Tekn ik 

KAUÇUK (ŞEL) 

Hortumları 

) V RAKOR 

SAYMAK KOLL. ŞTİ. 

HİDROLİK - PNÖMATİK - BUHAR ve TEKNİK FABRİKA MALZEMELERİ 

Y. Kenan Mak. Müh. Hüseyin SAYAR Mak. Müh. 

Adres:İST. ŞUBE:Necatibey Cad. Arapoğlan Sokak. Merkez: ADANA: Kızılay Cad. 96 Sokak, 

Kötü Han, No: 17 - 18 / Karaköy - P.K. Karaköy 212 No: 14/E, Hayat Hastanesi Sokağı, P.K. 573 

Tel : 149 76 69 -149 97 84 Tel : 17413 - 20687 

j " 

i

Kolay taşınma, 

Sessiz çalışma, 

Yüksek verim 

ve her tip 

Elektrodu 

Yakabilmek için 

m 

KAYNAK REDRESORU 

Kaynak akımı ayar sahası (Kademesiz) (A) 40-250 

En büyük kaynak akımı (% 35 DKO*) (A) 250 

Anma kaynak akımı (% 60 DKO*) (A) 200 

Sürekli kaynak akımı (%100 DKO*) (A) 150 

En büyük boşta çalışma gerilimi (V) 63 

Yükte çalışma gerilimi (V) 20-30 

Kaynak kablosu (mm 2 ) 35 

* Devrede kalma oranı 

Şebeke Gerilimi (3 Faz, 50 Hz) (V) 380 

OERLIKON KAYNAK ELEKTRODLARI ve SANAYİ A.Ş. 

FABRİKA: Yem Londra Asfaltı Çırpıcı Sokak No 25 Topkapı- İSTANBUL TEL:575 16 40 (4Hat) 

SATIŞ: Tersane Caddesi Nafe Sokak No 3 Karnkoy-ISTANBUL P.K.:1050 Karakoy 

TELG: OERLIKON-ISTANBUL TLX: 24481 OER TR TEL: 155 07 80 (5Hat)

A Bizi 

%Xğ tanıyanlara 

V

GENLEŞME 

KOMPANSATÖRLERİ 

Sıcaklık değişimine uğrayan tüm boru hatlarında 

genleşme ve büzülme meydana gelmesi fiziğin temel 

kurallarındandır. Körüklü genleşme kompansatörleri 

boru sisteminde oluşan bu genleşme ve 

büzülmeleri emerek en basitinden en karmaşığına 

dek her türlü endüstriyel sistemin kesintisiz ve verimli 

çalışmasını sağlayan elemanlardır. 

HACI AYVAZ 

SÖKME TAKMA 

PARÇALARI 

(DEMONTAJ 

KOMPANSATÖRÜ) 

Rijid bir yapıya sahip bulunan boru sistemlerinde 

vana v.s. gibi armatürlerin sökülüp 

takılması zor ya da bazen olanaksızdır. 

Bu tür sorunların çözümünde kesin 

sızdırmazlık sağlaması, hafif olması ve 

montaj kolaylığıyla körüklü sökme takma 

parçaları kullanılmalıdır. 

TESİSAT 

KÖRÜKLERİ 

Binaların kalorifer tesisatında kullanılan boru boyları önemli 

uzunluklara varmaktadır. Bu nedenle boruların genleşmesi 

emilmediği takdirde çeşitli sızıntılara neden olmaktan, bina 

statiğine zarar vermeye varan önemli hasarlara yol açabilir, 

özellikle günümüz koşullarına uyularak inşa edilmiş yüksek 

binalarda bu hasarların önlenebilmesi ve kalorifer sisteminin 

problemsiz çalışmasını sağlamak amacıyla tesisat körükleri 

kullanılmalıdır. 

TİTREŞİM ABSORBERLERİ 

Pompa, jeneratör, kompresör v.s. gibi cihazların çalışmasından 

meydana gelen titreşimlerin boru sistemine yansıması 

çeşitli olumsuz etkiler yaratır. Örneğin gürültü, boru tesbit 

noktalarında çatlama ve kırılmalar, pompalarda sık sık salamastra 

ve rulman bozulmaları gibi. 

Hareketin meydana geldiği kaynakla boru sistemi arasına 

yerleştirilen bir titreşim absorberi bütün bu problemlerin çözümünü 

sağlar. 

Perşembe Pazarı, Tersane Cad. Zencefil Sok. No: 6 Karaköy - İSTANBUL 

Tel: 155 27 08 -155 27 09 Talex: 24688 Hacı Tr.

IFANTINI CS? AYVAZ 

İŞTE KALİTE ! 

DÜNYADA 

250.000'İ AŞKIN SİSTEM 

FANTİNİ CİHAZLARI İLE 

DONATILMIŞTIR. 

• TSE KALİTE BELGESİ 

• ÇAĞDAŞ TEKNOLOJİ 

• GENİŞ AYAR İMKANI 

TAM OTOMATİK 

KAZAN BESLEME CİHAZI 

LÜTFEN BROŞÜR İSTEYİNİZ. 

TT A f\ T A\/"\ TA XI Perşembe Pazarı, TTersane 

Cad. Zencefil Sok. No: 6 

M AC AY VA /l Karaköy İSTANBUL Tel: 155 27 08-155 27 09 

Tr. 

1 11 VV^l L 11 Vl İ/J Telex: 24688 Hacı

w 

Konusunda dünyanın uzman ismiyle... 

Iıışai tip su 

soğutma Kuleleri 

Referanslarımız, ileri teknolojimizin göstergesidir: Akdeniz Gübre, Etibank, 

Lassa, Asil Çelik, Petkim, Trakya Cam, Ereğli Demir-Çelik, Nasaş, Tat 

Konserve, Antbirlik, Çolakoglu Metalürji, Mersin Soda, Anadolu Cam, 

Kromsan, Koruma Tarım, Filament, Sasa ve diğer büyük sanayi kuruluşları 

'ALARKCT 

HİZMETTE. ÜRETİMDE 

ALMUT 

ALARKO SIN. SINAİ GEREÇLER 

İMALAT VE MI MÜMESSİLLİK A.9. 

Alarko Holding A.Ş.'nin bir kuruluşudur. 

Büyükdere Cad. No.41 Ayazağa-istanbul Tel: 176 23 60/15 Hat

T£FLON®Du fbm's ngis&mi mdemark 

TEFLON 

MAMULLER İLE KESİN ÇÖZÜM 

Yüksek termal dayanım. 4-27O*C 

En soğukta bile kırılgan değil.-250°C 

En kaygan malzeme. 

Yüzeyine hiçbirşey yapışmaz. 

En iyi kimyasal dayanım. 

Hava şartlarına mutlak direnç. 

Yüksek dielektrik dayanımı. 

Solmostrolor 

HekiiM Hortomlor 

Contalar ue 

Genleşme Körükleri 

leuha. Takoz. 

Çubuk. Bora. Bant 

Özel Porjalar 

Elektrik ue Elektronik 

Sanayii için 

Komponehtler 

Adres Necatibey Caddesi Karanlık Fırın Sok 5 

KARAKOY İSTANBUL 

Telg : FENKARA İSTANBUL 

Tel ; 149 41 71 - 144 70 44 

çp 

O) 

"b

Teknik ve Tecrübesiyle EMO güvencesi 

Uzman Kadrosu ve Mümessillikleri, 

Proje çözümü 

Kaliteli malzeme temini 

Satış Sonrası Mühendislik Hizmetleri 

ve 

İşletme garantisi ile 

OTOMATİK KONTROL 

Konusundaki tüm problemlerinize 

EMO çözümü 

EMO TEKNİK MALZEME TİCARET ve SAN. LTD.ŞTİ. 

Necatibey Caddesi 70 Karaköy/tSTANBUL 

Tel: 143 38 95 - 145 08 96 

Yüksel Cad. 30/12 Yenişehir 06420 ANKARA 

Tel:31 59 05 Telex: 42396 gişe tr/174

KALİTEMİZ GÜVENCEMİZDİR 

UKSELEN MİLLi VANA 

"S 457/2.2(DİN 3225) 

1162 Sok. No.31/1 Zeytinlik/İZMİR/TURKEY Tel: 142638-148808 Telex:53351 Dmet

İS*. 

G S A Hidrolik Giyotin Makas P V 7 H Hidrolik Saç Kıvırma 

EKP 

Elektronik Abkant Pres 

AYRICA 

VPF Portal Gemi 

İnşa Presi 

Nibbler Tezgâhları 

Kaynak Ağzı 

Açma Tezgâhı 

Profil Kıvırma 

Tezgâhları 

Mümessili 

TEKIMİKEL 

TİCARET ve SANAYİ A. Şti. 

Necatibey Cad. 90/A - 80030 Karaköy 

S 149 7310-1449214-İSTANBUL 

TLX: 25 725 ELİ TR. 

PULLMAX 

SAÇ İŞLEME TEZGÂHLARI 

PULLMAX 210 DMC 

Dialog ile Mikrokompüter Program Kontrollü 

Örnek İşler 

Programlama Zamanı 

7.5 dak. 14 dok.

i COtJUÛ ^^CÜfb | TÜRBOMAKİNALAR SANAYİ ve TİCARET ANONİM ŞİRKETİ A.Ş.j 

• POMPA ve SU TÜRBİNİ İMALATINDA GÜVENİLİR İSİM 

• ÜSTÜN TEKNOLOJİ 

• UZUN ÖMÜR, YÜKSEK VERİM 

• HER TÜRLÜ POMPAJ SORUNLARINIZA KESİN ÇÖZÜM 

Türbo-NORM serisi Türbo-ÇEP serisi, Türbo-KUT-KAT serisi Türbo-TAM serisi 

İ 

SU NAKLİNDE, YANGIN SÖNDÜRME VE KAZAN BESİ SİSTEMLERİNDE, TARIMDA 

Türbo-ÇAP serisi 

Türbo-EKS serisi 

KANALİZASYON, ÇAMUR ve DRENAJ NAKLİNDE 

Su Türbini 

ENERJİ ÜRETİMİNDE 

Türbo-POR seriş 

• Kelebek vana 

• Çek Valf 

• Sökme Parçası 

• Vakum Pompası 

SU NAKLİ AKSESUARLARINDA 

GIDA ve KİMYA SANAYİİNDE 

HER TÜRLÜ AKIŞKAN NAKLİ 

SORUNLARINIZDA 

• Güçlü Teknik Kadromuz 

• Uzun imalat Tecrübemiz 

• Geniş Tezgah Parkımız 

• Çok Yönlü Araştırma- 

Geliştirme Çalışmalarımız ve 

• Deney Stand lan mızla 

Hizmetinizdeyiz. 

TürbOSan A.Ş, Gümüşsüyü Cad, Hostone Yolu Maltepe - Topkopı/İSTANBUl Tfel: 576 98 15 - 576 76 51/52/53 

ANKARA İRTİBAT BÜROSU : TUNALI HİLMİ CAD. 114/49 Tel: 27 71 82 - 67 03 95

Müteahhitlere, sanayicilere, madencilere 

ve kamu sektörüne DUYURULUR 

AT 528S 

Maksimum kapasite: 25 ton 

AT 745 


.Ülkemizde hizmet veren 

1000e yakın çeşitli tiplerde 

CROVECOLES vinci vardır. 

CROVECOLES 10 tondan 

270 tona kadar kapasitede, 

kamyon (TM), arazi (RT), ve 

AT 633 



her türlü arazi (AT) tipi teleskopik 

bomlu vinçler üretmektedir. 

Her türlü bilgi, satış servis ve 

yedek parça için elemanlarımız 

emrinizdedir. 

AT 735S 


AT 1400 


Türkiye Tek Yetkili Mümessili 

TEKNÎKA TAS.

R12R22R502-FREON R12R22R502 

UTM 

• Soğutun gruplan 

• Su soğutucuları (Water ehiller) 

• Air Conditioner 

• Soğuk hm depoları 

• Kûma «Menleri 

• Softutma 

iUTMADA ONCU 

Merkez ve Fabrika : Bayman Caddesi No : 4 4. Levent - İSTANBUL Tel : 169 64 46 -164 22 39 -168 61 46 

Mağaza : Necatibey Cad. No : 118 Karaköy - İSTANBUL Tel : 149 57 01 -149 72 60 

R12 • R 22 • R 502 • FREON • R12 • R 22 • R 502

TSE Kalite Belgeli 

YAKACIK 

ARMATÜRLERİ 

imalat programımız: 

Klinger Pistonlu Vanaları 

Klinger Ballostar Küresel Vanaları 

Klinger Çek Vanaları 

Klinger Pislik Tutuculan 

Klinger Seviye Göstergeleri 

Klinger Manometre ve Kazan Drenaj Muslukları 

Klinger Kazan Blöf Vanaları 

Schlumberger Sulama Hidrantları 

Yakacık Yangın Hidrantları 

Armatürlerimiz, Klinger - Avusturya 

lisansıyla modern entegre tesislerimizde 

kaliteli olarak üretilmektedir. 

Klinger Armatürleri 14 ülkede imâl 

edilmekte ve bütün dünyada 

kullanılmaktadır. 

Armatürlerimiz mükemmel ve uzun ömürlü 

sızdırmazlık sistemi, kolay bakım ve 

sızdırmazlık ringlerinin değiştirilmesiyle 

yenilenme özelliğinden dolayı ekonomiktir, 

enerji tasarrufu sağlar, çevreyi kirletmez. 

KLİNGER - YAKACIK, mükemmel bir satış 

sonrası servis ve vana seçiminde danışmanlık 

hizmeti de vermektedir. 

Katalog ve her türlü ilave bilgi için 

hizmetinizdeyiz. 

YAKACIK MAKİNA FABRİKASI Döküm Valf Sanayi ve Ticaret A.Ş. 

Şirket Merkezi 

Kemeraltı Cad. Bankalar Han 

K.5 Karaköy-istanbul 

Tel: 145 46 20- 149 34 42 

149 91 05- 144 93 67 

Telex: 23129 ymf tr. 

Fabrika: 

Ankara Asfaltı Üstü 

Kartal - istanbul 

Tel: 353 63 63 - 64 

Mağaza: 

Necatibey Cad. 

Karantina Sok. No. 7 

Karaköy-istanbul 

Tel: 144 33 71 

Ankara İrtibat Bürosu: 

Necatibey Cad. 

Elgün Sok. 

Sedef Han K. 2 No. 5-6 

Tel: 30 23 75 - 30 46 36 

İzmir İrtibat Bürotu: 

Alsancak 

Atatürk Cad. 

No. 374/3 

Tel: 21 72 08

KALDIRMA ÜNİTELERİ ve 

MAKİNA SANAYİİ TİC. A.Ş. 

İMALAT ÇEŞITLERIMIZ 

- Monoray Vinçler 

VAHLE 

- Tek ve Çift Kirişli Gezer Köprülü Vinçler 

- Portal Vinçler 

- Fergel Vinçler 

Elektrik Baraları — Kablo Tamburları 

——————-^^— furkiye Genel DistribütörüT 

Elektrikli ve mekanik ceraskallarımız 

TSE imalât yeterlilik ve kalite belgesine haiz- 

dir. 

TSEK 

^ ^ 

Belge no: 2747 

Fermeneciler Cd. No.: 65 

Karaköy - İstanbul/TÜRKİYE 

: Erzurum - Sivas yolu 6 km. - SİVAS 

: Ankara Asfaltı Göztepe Kavş. Bayraktar Sk 

No. : 11/2 Göztepe/istanbul 

Ankara Büro : Büklüm Sk. No : 2/34 Kavaklıdere/Ankara 

Tel. : 143 60 70 - 149 72 01 • 

Telex : 23404 katx TR attn: Kümsan 

Tclefax : 149 87 45 

Sic Tic. : 151082/98645 

Tel. 

Telex ' 

Telefax 

Tel 

Tel. 

: 174 51 

: 49115 SG J TX-TR 8 : Kümsan 

: 174 52 

: 359 63 82 

: 18 96 09 

\

HEHeHeİlB - TMMOB Makina Mühendisleri Odası Arşivi - Makina ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?