MMOB MAK?NA MU^EN.Pj^LER? ODASI AYLIK YAY

ubat 19 97 fSSN 13 

MMOB MAKİNA MUÊN.Pj^LERİ ODASI AYLIK YAY 

A

Kaloriferi 

• Dökme dilimli kazanıyla en az 20 yıl 

hiç sorun çıkarmaz. • Bağımsız ısınma ve 

konfor sağlar. • Mikrokompüter sistemi, 

iç ortam sıcaklığını dış ortamdaki 

değişimlere göre ayarlar. • Ön ısıtmalı 

brülör, yakıtı yüksek verimle yakarak yüksek 

tasarruf sağlar. • Her bütçeye uygun 79 

ayrı modeli vardır. • Demirdöküm Panel 

Radyatörlerle yüksek uyumludur. 

• Kat kaloriferi ve şofben olarak görev 

yapar. • Bağımsız ısınma sağlar. • Yer 

kaplamaz, duvara asılır. • Pilotlu veya 

elktronik ateşlemeli, bacalı ve hermetik 

tipleri mevcuttur. • Doğalgaz veya LPG ile 

çalışır. • Her türlü gaz, su, elektrik ve 

basınç emniyeti vardır. • Çok uzun 

ömürlüdür, sessiz çalışır, yüksek verimlidir. 

• 1 yıl garantilidir. 

te, 

• Yüksek ısıl güce sahiptir, yakıttan tasarruf sağlar. • Dünyanın en gelişmiş yözey kaplama 

teknolojisiyle boyandığından, korozyona, darbelere ve her türlü kimyasal s}kiye karji 

dayanıklıdır. • Az yer kaplar, şık ve dekoratiftir. • 1 3 bar basınç altında teste tabi 

tutulmaktadır. • Montajı pratiktir. • Zeminden beslemeli sistemlere de uygun zengin seçenekleri 

ile 5 yıl garantilidir. 

• Uzun ömürlüdür. • Sağlamdır korozyona dayanıklıdır. • Gruplanması ve montajı 

kolaydır. • Maksimum ısıl güçle optimum verim sağlar. • Temizlenmesi kolaydır, canlı 

renklerle boyanmaya uygundur. 

• Korozyona ve darbelere dayanıklıdır. • Uzun ömürlüdür. • Nakliyesi ve montajı kolaydır. 

1 Çok yüksek verimlidir, çabuk ısınır ve ısıtır. • Sağlıklı ve ekonomik ısınma için idealdir.

n kaliteli ısıtma sistemlerini biz yapıyoru 

önüllüyüz. Çünkü yüksek teknolojimi» 

er almayan daha üstün sözlerle ifade silmeyi lıcıL «â 

• Otomatik ateşlemelidir. • 5 ayrı emniyet 

.istemi vardır. • Şık ve dekoratiftir. 

• Doğalgaz veya LPG ile çalışır. • Baca 

iensörü ile donatılmıştır. • Uzun ömürlüdür. 

• Yaşanılan ortamı kontrollü olarak ısıtır. • Gereksiz yakıt tüketimini önler, 

tasarruf sağlar. • Otomatik ateşleme sistemiyle bir düğmeye basarak, mavi 

alevli, tam emniyetli ısınma konforu sağlar. • Bacalı ve Hermetik modelleri 

mevcuttur. • Sağlam ve uzun ömürlüdür. • Ayarlı termostatlı, basınç ayarlıdır. 

T Ü K E T İ C İ 

D A N I Ş M A 

24 S E R V I S i 

saat 0 800 261 1950 

'""I 0 800 261 1951 

• Monoblok poliüretan izolasyonludur. • 50, 65, 80, 100 

ve 120 İt. kapasitelerde Standart, Ledli ve Programlı tipleri 

vardır. • Modern ve estetiktir. • Emaye iç kazana sahiptir. 

• 4 ayrı emniyet sistemiyle tam güvenlik sağlar. 

• % 100 emniyetlidir. • Isıyı homojen 

olarak dağıtır. • 8 ya da 12 dilimlidir. 

.• Basic, Normal, Fanlı ve Fanlı-Timerlı 

modelleri vardır. • 2000 W ısıl güçtedir. 

• Otomatik termostatlıdır. 

• İçi tuğla 11, döküm gövdelidir. Isıyı uzun süre 

muhafaza eder. » Önden ve üstten doldurmalıdır. 

• Yüksek verimlidir. • Uzun süre sönmeden yanar. 

• Çift cidarlı modellerin yüzeyleri çift kat emayedir. 

(X) Demirdöküm 

® 

N S A N İ Ç İ N H E R Y E R D E 

Türk Demir Döküm Fabrikaları A.Ş. Pazarlama ve Satış Grubu: Çamlıca is Merkezi. B2 Biok, Unalan Mahallem 

Ayazma Caddesi. Kucuk Çomlıca 81 190 Üskudar-istanbul, Tel: (0216| 317 64 14 Faks: (0216) 317 65 7İ 

Ankara Blg. Ma 1 .: İzmir Cad. Koç Han 25/3 Yenişehir, Tel: |031 2) 425 43 20 - 22 - Bursa Blg. Md.: Ahmel Hamdı 

Tanpınar Cad. 5/A, Tel: (0224) 223 10 99 - İzmir Blg. Md.: Vasıf Çınar Bulvarı, Arkada! Apl 19/B AlsancaJ, 

/A TJ- ırm-jı AH in ^

BOS 

Birleşik Ok*-ıjun Sanayi A.Ş 

Gaz siparişi veriri 

karşıla) 

Eğer çalıştığınız firma 

firma ite 

•" i 1 

s* 

-.".'?. 

• - • •*»: 

Kaliteli 

Kaynak 

Dikişi 

• t • ISO 9002 

RVVTUV

Genleşme tankında dünya çapında ı tel teknolojiyi yarat aratan 30 yıllık dev marka 

Cimm, şimdi Alarko ile Türkiye'd e'da. Alarko, >, it ılhal Cimm genleşme 

tanklarıyla size 5 bardan 12 bara, 5 litreden SOOOMitreye kadar seçenek 

sunuyor. Dilerseniz daha büyük kapasitelerde özel üretim yapıyor. 

Alarko; 43 yıllık birikimi, deneyimi ve uzmanlığı ile sizler için çalışıyor, 

konfor teknolojisine adını veren marka olmanın kıvancını taşıyor. 

ALARKO SAN. VE TİC. A.Ş. İSTANBUL: Necatibey Cad. No: 34 80030 Karaköy 1*t (0212) 251 84 00 PBX 

Faks: (0212) 293 77 01 • ANKARA: Sedat Sımavi Sok. No: 48 06550 Çankaya Te? (0312) 440 79 10 PBX 

Faks: (0312) 440 79 30 • İZMİR: Gazi Bulv. No: 3/6 35250 Tel: (0232) 483 25 60 PBX Faks: (B232) 441 55 13 • 

ADANA: Ziyapaşa Bulv. Çelik Apt. No: 25/5-6 01130 Tel: (0322) 457 62 23 PBX Faks: («»22) 453 05 84 

• ANTALYA: Metin Kasapoğlıı Caddesi Küçükkaya Sitesi A Blok No: 1/4 07050 Tel: (0242) 322 00 29 

Faks: (0242) 322 66 64 

Genleşme Tankı 

m ALARKO 

1 ^ ^ KONFOR TEKNOLOJİSİ

! 

" '"• •'• : 

ir''*' ' A&BİI 

KAPASİTE 13.8-21.4m3/Dak. BASINÇ 7.5-10-13ber' GÖÇ 75,132\KW. ' - , 

m& 

hina 

7e/. .'-* 2720&2.S 

P73 17?0 

2664430 

fJı - '^2665251 

ANKARA Tr!

TEKNİK YAZILAR 

10 DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE TEKNOPARKLAR 

Technoparks in the World and in Turkey 

Mustafa AY, Mahmut ÖZBAY 

MÜHENDİS^MAKİNA 

ŞUBAT 1997 • Sayı : 445 

İÇİNDEKİLER 

1 'T ÇELİKLERİN BORLANARAK AŞINMA DAYANIMLARININ 

A # ARTTIRILMASI 

Increasing of Wear Strengths of Steels by Boronizing 

Enver ATİK 

^ \ RÜZGAR TÜNELİNDE HAVA KALİTESİ İNCELEMELERİ 

Ad M. VE SİMÜLASYON ESASLARI 

Air Ouality Researches in the Wind Tunnel 

İbrahim KAYA, Tuncay DÖĞEROĞLU, Serap KARA 

31 METALLERDE İMALAT KABİLİYETİ 

Production Ability of the Materials 

Hüseyin SÖNMEZ, Ahmet Ulvi AVCI, Nurullah GÜLTEKİN 

YAY TELLERİNDE YORULMA VE YORULMA 

DENEYLERİNDE İZLENECEK TEMEL ESASLAR 

Spring Materials anal Spring Fatigres 

Haşim PIHTILI, Latif ÖZLER 

SONLU ELEMAN KODU EPDAN İÇİN ETKİLEŞİMLİ 

ÖN-İŞLEMCİ : DATOR 

The Preprocessor DA TOR for the Finite Element Analyzis Code EPDAN 

Ezgi GÜNAY, A. Erman TEKKAYA 

AYIN DOSYALARI 

8 YENİ ÜRÜNLER 

9 ODA'DAN HABERLER 

28 

49 

BİLGİ SAYFASI 

GEÇMİŞE BAKIŞ 

FEBRUARY 1997 • No : 445 

• CONTENTS 

İLAN SAYFALARI DİZİNİ 

DEMİRDÖKÜM 

B.O.S. 

ALARKO 

SARMAK 

İZOCAM- 

DOĞUŞ VANA- 

BALİ MAKİNA- 

DOĞUŞ VANA- 

MAKDOS 

KSB 

ENELMAK 

CEMSA 

ANTEL 

ÖLÇSAN 

CEMSA 

AFEKS 

PETNİZ 

NACE 

FLENDER 

PAKSAN 

MAKTEL 

AFEKS 

50 BAŞKENTTEN HABERLER 

DEMİRDÖKÜM 

Ön iç Kapak 

S.T.F.A. 

Arka iç Kapak 

ARCTECH 

Arka Kapak 

Yayım Koşullan : Yazılar daktilo ile iki satır aralıkta iki kopya yazılmış olarak, 70-100 sözcükten oluşan Türkçe ve ingilizce özen, yazı 

Başlığının Ingilizcesi, yazarın kısa özgeçmişi, adresleri ve telefon numaralan ile birlikte Dergi Yönetim Yen Adresı'ne gönderilme 

lıdir. 

• Yazılar 12 daktilo sayfasını (yaklaşık 3000 sözcük) geçmemelidir. (12 daktilo sayfasını aşan yazıların 2 bölüm halinde birbirini izleyen 

sayılarda yayımlanabileceği düşünülerek bölümlere ayrılmış olarak gönderilmesi gerekir. 

• Yazılarda kullanılan fotoğraflar net ve temiz olmalı, şekiller aydınger veya beyaz kağıda çini mürekkebi ile çizilmelidir. 

• Yazılarda SI birimleri kullanılmalı, yazıların sonuna yararlanılan kaynakça eklenmelidir. 

• Özgün ve derleme yazılardaki görüşler yazarına, çevirilerden doğacak sorumluluk ise çevirene aittir. 

• Yazılar başka bir sürekli yayın organında yayımlanmış olmamalı, herhangibir toplantıda tebliğ olarak sunulmuş veya sunulacak ise 

bu açık olarak belirtilmelidir. 

• Dergide yayımlanan yazılara bir dergi sayfası için, özgün ve derleme yazılarda 400.000.-TL., çeviri yazılarda 250.000.-TL. net ödeme 

yapılır. 

• Dergideki yazılardan kaynak gösterilmek koşuluyla alıntı yapılabilir. 

Yazıların Değerlendirilmesi: Dergiye gönderilecek yazılar öncelikle Yayın Kurulu tarafından ön elemeden geçirilmekte daha sonra kurulun 

belirlediği uzmanlar tarafından değerlendirilmektedir. Uzmanların yaptığı değerlendirme sonuçları yazara da iletilecek, uzmanların 

önerdiği ve Yayın Kurulu'nun uygun gördüğü düzeltmelerin yapılması yazardan istenecektir. Bu düzeltmelerin yazar tarafından yapılması 

durumunda yazı yayımlanabilecektir. 

y 

—20 

—51 

—52 

53 

54 

57 

57 

58 

59 

60 

61 

62 

63 

64

MÜHENDIS^FMAKINA 

TMMOB 

MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI 

AYLIK YAYIN ORGANI 

Şubat /February 1997 

Cilt / Vol : 38 Sayı / No : 445 

Yönetim Yeri - Head Office 

Sümer Sokak 36/1-A 

Demirtepe - ANKARA 

Tel : (0-312) 231 31 59 

Fax: (0-312) 231 31 65 

MMO Adına Sahibi 

Publisher 

Mehmet SOĞANCI 

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü 

Managing Editör 

Emin KORAMAZ 

Yayın Kurulu - Publishing Board 

. Melih ŞAHIN 

Anıl KAREL 

Devrim Erinç ASLAN 

Utku TÜZÜNER 

Engin AYKOL 

Katkıda Bulunanlar 

Members-at-Large 

MMO izmir ve Eskişehir Şubeleri 

Yayın Sekreteri 

Publishing Coordinator 

Nilgün KARAKÜÇÜK 

Teknik Sorumlu 

Tecnical Manager 

Mehmet AYDIN 

İlan Sorumlusu 

Advertising Representative 

Ayten YILDIZ 

Nuray ÖZER (istanbul) 

Komisyon İlişkileri 

Redactor 

Şehnaz KAPLAN 

Dizgi 

Type Setting 

Ali Rıza FALCIOĞLU (MMO) 

Baskı 

Printed by 

Ceylan Ltd. Şti. 

Tel (0-312) 311 39 64 

TMMOB Makina Mühendisleri Yayın Organı 

olan Mühendis ve Makiaa Dergisi 

TMMOB'ye bağlı Odaların üyelerine, mühendislik 

eğitimi yapan öğrenci, araştırma 

ve öğretim görevlilerine yıllık abone bedeli 

-özel sayılar dahil- karşılığında gönderilmektedir. 

Dergimize abone olabilmek ve 

daha detaylı bilgi alabilmek için yukarıda 

verilmiş olan adresimize başvurabilir ya da 

telefon ve faksla bilgi alabilirsiniz. 

Değerli Okuyucularımız; 

Amacımız sizlere her konuda doyurucu, ilginizi çeken 

bir dergi sunabilmek. Bunun için çalışmalarımızı titizlikle 

yürütüyor ve bütün yazıları en ince ayrıntısına 

kadar inceliyoruz. 

Dergimize gönderilen makalelerin değerlendirilmesinde 

en çok dikkat edilen konulardan biri de yazının herkes 

tarafından okunabilecek nitelikte olması, olabildiğince 

az yabancı terim içermesi. Sizlerin de tahmin edebileceği 

gibi bu konuda oldukça sıkıntı çekmekteyiz. Ne yazık ki 

ülkemizde bilim dili yabancı dillere dayandırılmış, Türkçe 

terim yaratmak ve yaygınlaştırmak için gerekli çaba 

gösterilmemiştir. Sonuçta üniversiteler hatta bölümler 

arasında aynı kavram için farklı Türkçe terimler kullanılır 

duruma gelinmiştir. Ayrıca bu karmaşanın diğer bir 

yönü de bilginin halka aktarılmasında yaşanan iletişimsizlik 

sonucu üniversite-sanayi arasında yaşanan birbirini 

anlamama sorunudur. 

Bilimsel gelişme ve ilerlemenin son hızla yol aldığı bu 

bilgi çağında dilimize giren yabancı terimlere Türkçe karşılıklar 

bulacak resmi ya da sivil bir otorite oluşturulması 

zorunludur. Türkçe terim bulmak sorunun bir kısmını 

çözmektedir, asıl önemli nokta bunların yaygın olarak 

kullanımının sağlanmasıdır. Aksi takdirde print etmek 

gibi yarısı yabancı yarısı Türkçe sözcüklerden oluşan garip 

bir dil kullanmayı sürdüreceğiz. 

Bu sayıda makale ve eski köşelerimizin yanısıra yeni 

bir köşemiz var : Başkent'ten Haberler. Bu köşemizde bizleri 

ilgilendiren yasalar, tebliğler, yeni veya değiştirilen 

standartlar ve teknik haberlere yer vereceğiz. İlgiyle okuyacağınızı 

umuyoruz. 

Mart sayımızda buluşmak üzere... 

Mühendis ve Makina 

Yayın Kurulu

Anında görüntü ! 

(R-10000200.037 

Izolasyonsuz duvar 

12.3 

I1 

10 

7.0 

— *C 

12 

11 

9 

S 

7 

İzolasyonlu duvar 

Izolasyonsuz yapıların hiçbiri Termografik Kamera'dan kaçamaz. 

Şimdi izocam, enerjinin etkin kullanılması amacıyla, Türkiye'de ilk kez ücretsiz 

izolasyon taraması gerçekleştiriyor. 

Isı kayıplarının saptanmasında kullanılan Termografik Kamera ile; 

•Yapıların ve sanayi tesislerinin 

•Ateşe dayanıklı izolasyonlu sistemlerin 

•Buhar ve kızgın yağ gibi akışkan içeren boru hatlarının 

sıcaklık haritasını çıkarıyor. 

Siz de, enerjinin etkin kullanımı için Izocam'ı arayın, Izocam'ın sunduğu 

bu yeni hizmetten mutlaka yararlanın. 

SICAĞA - SOĞUĞA - SESE - YANGINA 

IZOCAM 

r 

!Pl.'l"l"irHİtı' TlTlMriıM 

0SDO311 43 86 

0S00111 43 B7 

İZOCAM TİCARET VE SANAYİ A.Ş. DANIŞMA MERKEZLERİ 'İSTANBUL Tel (212) 275 72 22 (8 hat) Faks (212) 266 97 69 • ANKARA Tel (312) 418 66 67-418 30 32 Faks (312) 425 0 L , 1', 

• İZMİR Tel (232) 484 57 85 - 484 31 78 Faks (232) 489 00 52 • ADANA Tel (322) 352 29 80 Faks (322) 352 02 54 • BURSA Tel (224) 253 95 35 Faks (224) 255 60 13 

• ELAZIĞ Tel (424) 218 66 00 Faks (424) 733 19 96 • ANTALYA Tel (242) 241 19 50 Faks (242) 242 39 84 • GAZ'ANTFP Tel (342) 233 97 00 Faks (342) 2Î3 97 00

YENİ 

ÜRÜNLER 

KRISTAL BERRAKLıĞıNDAKI GEZEGEN 

Hazırlayan : Nilgün KARÜKÜÇÜK 

MMO Genel Merkezi 

"Dünyanın Yüzü" adıyla anılan ve yeryüzünün ilk doğal renkli dijital görüntüleri atmosferin bulutsuz ve pussuz olması durumunda 

gezegenimizin uzaydan nasıl göründüğünü gösteriyor. 16 ay boyunca meteoroloji uydusu NOAA-ll'den alınan 

jeolojik veriler ve uzay mekiğinden çekilen fotoğraflar bilgisayar yardımıyla mükemmel ayrıntılı görüntülere dönüştürüldü. 

Bu görüntüleri içeren baskı 45$ dan satılıyor. 

ARC Science Simulations, 

Box 1995, Loveland CO 80539 

GELECEĞIN MATKAPLARı 

Ağaç işlemeciliğinde kullanılan el aletleri gelecekte nasıl 

olacak? Black-Decker firması, VVisconsin Üniversitesindeki 

endüstriyel tasarım öğrencilerinin yardımıyla bu konuda 

bazı varsa- 

yımlarda bulundu. Öğrencilerin 

çoğu şimdiki modellerden daha hafif ve kullanıcıların 

ellerinin çok daha rahat olduğu orjinal matkap modelleri 

geliştirdiler. Resimdeki modelin özelliği tutma kısmının 

çıkarılması ve hem tornovida hem de matkap olarak 

kullanılabilmesi. 

CASUSLUK YAPıYORUM 

Supersonik kulak ve kulaklıkla, çocuklar, ağaçlardaki 

kuşları, böcekleri dinlemek gibi değişik etkinlikleri gerçek- 

Popüler Science Dergisi'nden çevrilmiştir. 

leştirebilecekler. Kuş rehberi ile birlikte satışa çıkan süper- 

.sonik Kulak'ın fiyatı 15$. 

Wild Planet Toys, 

58 2ndx St 3rd Flr., 

San Francisco CA 94105 

AYNı MODEL ÜZERINDE TÜRBÜLANSLı 

VE LAMINER AKıŞ ANALIZI 

vnn\ n nı^nt programıyla türbülanslı ve laminer akış durumunda 

uçak, otomobil ve 

gemilerin hava, su ve diğer 

akışkanlarla etkileşimi aynı 

anda analiz edilebiliyor. 

Algor'un yeni paket programı 

sayesinde mühendisler ürünlerin 

ve parçaların tasarımını 

daha kolay ve düşük maliyette yapabilecek. 

ALGOR, ING. 

150 Beta Drive Pittsburg, P.A. USA.

ODADAN ı 

HABERLER 

'97 SANAYİ KONGRESİ'NE DOĞRU 

Gümrük Birliğinin I. Yılında Sanayi 

Sektörlerimiz Sempozyumu 

Sanayi Kongresi kapsamındaki etkinliklerden 

"Gümrük Birliğinin I. Yılında Sanayi Sektörlerimiz 

Sempozyumu" 31 Ocak 1997 tarihinde Ankara'da 

gerçekleştirildi. 

97 SAKATI MOFKiRESf'NL..,; 

GÜMRÜK 

DOĞÎ 

TMMOB 

Mukimi Mühendisleri 

Odası 

Oda Başkam Mehmet Soğancı ve TMMOB Başkam 

Yavuz Önen'in yaptığı açış konuşmalarıyla başlayan 

sempozyumda sektör temsilcileri beklentilerinin ne ölçüde 

gerçekleştiğim, sektördeki olumlu/olumsuz gelişmeleri 

tartıştılar. Sempozyumda, Makma İmalatçıları 

Birliği, Demır-Çelık Sanayicileri Derneği, Taşıt Yan Sanayicileri 

Derneği (TAYSAD), Otomobil Sanayicileri 

Derneği (OSD), Beyaz Eşya Sanayicileri Derneği 

(BESl)i, Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği, Türkiye 

Madenciler Derneği, Türkiye Döküm Sanayicileri Derneği, 

Askeri Elektronik Sanayi (ASELSAN), Türk 

Elektronik Sanayicileri Derneği (TESİD) ve Gıda Mühendisleri 

Odası bir yıllık sektör değerlendirmeleri ile 

ilgili birer rapor sundular. 

Aşağıda kısaca özetlerini bulacağınız raporlar bir kitapta 

toplanacak. 

• Otomotiv : Gümrük Bırlığı'nde otomotiv sektörü 

için sağlanan 5 yıllık geçiş süreci avantajı, bedelsiz ithalat 

kararnamesiyle gen alındı. Otomobil üretimi 1 

yılda % 11 azaldı. 

• Otomotiv Yan Sanayii : Bedelsiz ithalatla yurtiçine 

girecek otomobiller için gereken yedek parçanın 

Türkiye'de üretilmediğine dikkat çekilen tebliğde, yan 

sanayi ürünlerinin tamamen ithal mallara kaydırıldığı 

vurgulandı. 

• Dayanıklı Tüketim Malları : Yurtiçi satışlarda ithalat 

payı son 1 yılda %5'ten %11'e yükselirken, ithalat 

miktarı % 100 oranında arttı. 

Hazırlayan : Nil^ün KARAKÜÇUK 


• Madencilik Sektörü : Maden ihracatı gümrük bir 

ligine girilen 1996 yılında, hır önceki yıla göre %9 oranında 

düştü. 

• Kimya Sanayii : Gümrük Birliği ile birlikte koııı 

ma oranlarının kaldırılmasıyla, hammaddesi dışarıya 

bağımlı olan bu sektörde, üretimin AB'ye göre daha 

yüksek fiyatlarla gerçekleştirildiğine dikkat çekildi. 

• Hazır Giyim Sanayii : Rekabet gücü en yüksek 

olacak sektör diye tanımlanan hazır giyimde, yurtiçindeki 

makro ekonomik verilerdeki dalgalanmalar, pamuk 

fiyatlarındaki oynamalar nedeniyle beklentiIcı 

karşılanmadı. 

Sempozyumda sunulan sektör raporları 12 Nisan 

1997 tarihinde istanbul'da düzenlenecek bir panelde 

değerlendirilecek. Yıldız Teknik Üniversitesi Oditoryum 

Salonunda gerçekleştirilecek panele Prof. Dr. Ercan 

Tezer (OSD), Doç. Dr. Erinç Yeldan, İhsan Akıncı 

(İSO), Hilal Ağacıkoğlu (Dış Ticaret Müsteşarlığı) ve 

Emre Gönen (İKV) katılacak. 

Avrupa Ulusal Mühendislik Birlikleri 

Federasyonu (FEANİ) Yetkilileri 

Odamızı Ziyaret Etti 

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği'nin 

(TMMOB) FEANİ'ye üyeliği konusunda incelemelerde 

bulunmak üzere Türkiye'de bulunmakta 

olan FEANİ Genel Sekreteri P. E. de Boıgne, Yönetim 

Kurulu Üyesi K. Alexopoulos ve bir önceki dönem Başkanı 

Prof. Dr. J. Medem Oda Merkezimizi ziyaret etti. 

24 Şubat 1997'de yapılan görüşmede Makma Mühendisleri 

Odası'nm örgütsel yapısı, üye profili, yaptığı çalışmalar, 

etkinlikler ve yayınlar hakkında konuklara 

bilgi verildi. 

"Demokratik Türkiye, İnsanca Yaşam" 

Mitingi 

Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği 

(TMMOB) tarafından düzenlenen "Demokratik 

Türkiye - İnsanca Yaşam" mitingi, 18 Ocak 1997 

Cumartesi, TMMOB'a bağlı odalar ile bazı demokratik 

kitle örgütleri ve siyası partilerin, mimar mühendis kökenli 

milletvekillerinden bazılarının katılımıyla gerçekleştirildi. 

Ankara'dan ve Türkiye'nin dört bir yanın 

dan gelerek mitinge katılan binlerce mühendis ve 

mimar, hükümeti halka şikayet ederek, düdük ve alkış 

sesleriyle protesto ettiler. Yaklaşık 5 bin mimar ve 

mühendisin katıldığı ve olaysız geçen mitinge, Makma 

Mühendisleri Odası en fazla şube ve üye ile katılan oda 

oldu. 

Mühendis ve Makina - Cilt : 38 Sayı : 445

MAKALE Teknik 

DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE TEKNOPARKLAR 

Mustafa A Y*, Mahmut ÖZBA Y* * 

Ö Z E T 

Bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeler ülkelerin 

ekonomik, sosyal ve siyasal yapılarını 

doğrudan etkilemektedir. Bilgi çağının yaşanmakta 

olduğu günümüzde, teknoloji alanındaki 

gelişmelerle, daha ucuz, kaliteli ve 

fonksiyonlu üretim gerçekleştirilmektedir. 

Ürün ve üretim yöntemlerindeki bu hızlı değişime 

ayak uydurmak için, yoğun bilgi ve 

teknoloji üretmek gerekmektedir. 

1970'li yıllarda petrol fiyatlarının ani yükselmesi, 

bütün dünyada ekonomik krize yol 

açmış, geleneksel sanayi alanında durgunluk 

ve üretimde azalmalar başgöstermiştir. Bu 

durumdan kurtulmak isteyen gelişmiş ülkeler, 

sanayi alanında yeni araştırmageliştirme 

(Ar-Ge) faaliyetlerine başlamışlar, 

üniversiteler ile sanayi arasında işbirliği mekanizmaları 

oluşturmuşlardır. Bu konuda etkili 

bir mekanizma olan teknopark uygulamalarına 

başlanarak önemli gelişmeler 

k aydedilm iş tir. 

Ar-Ge sonuçlarının uygulamaya aktarılarak 

yeni teknoloji tabanlı firmaların oluşması, 

var olan sanayinin bu yönde gelişmesi ve işsizliğin 

azaltılmasını sağlayan, bölgesel ve 

ulusal kalkınmaya önemli katkıları olan teknoparklar; 

gelişmiş ülkeler ile arasındaki gelişmişlik 

farkını kapatma gayreti içerisinde 

olan Türkiye'nin bu amacını gerçekleştirmesine 

önemli katkılar sağlayacaktır. 

Scientific and technological developments 

have direct impact on economic, social and 

political structure of a country. in our times 

of information age, cheaper, higher quality 

and functional production can be realized by 

developments in technology. Intensive knowhow 

and technology must be produced in 

order to follow-up rapid changes in products 

and productions methods. 

in 70"s sudden increase in oil prices had led 

a global economic crisis, recession in traditional 

industrial fields and decrease in out 

put level. in order to save from these problems 

developed countries encouraged. R&D 

activities in industry an established cooperation 

mechanism between university and industry. 

The most effective mechanism in this 

regard which is called technoparks have 

achieved enormous developments. 

Technoparks which by transferring R&D results 

in to practice create firms based on new 

technology, a promote existing industry this 

manner, decrease unemployment level and 

conthbute regional development will help 

Turkey in achieving her aims to close the gap 

between developed countries. 

* Yük. Müh., TÜBİTAK ** Doç. Dr., Gazi Üniversitesi Makina Mühendisliği Bölümü 

10 • Mühendis ve Makina - Cilt : 38 Sayı : 445 

GİRİŞ 

Bilgi çağının yaşandığı dünyamızda, ülkelerin gelişmişlik düzeylerinin 

temel kriterlerinden biri de sahip olunan teknolojilere 

dayanmaktadır. Sahip olunan teknoloji iki yolla elde 

edilmektedir. Bunlardan birincisi teknoloji üretimi, diğeri ise teknoloji 

transferidir. Teknoloji alanında hızlı değişimlerin yaşandığı 

günümüzde transfer edilen teknoloji çok kısa bir zaman sonra etkinliğini 

kaybetmekte ve yenilenmesi büyük zaman, bilgi ve maliyet 

gerektirmektedir. 

Üniversiteler ve araştırma enstitülerindeki Ar-Ge sonuçlarının 

uygulamaya aktarılarak, teknoloji tabanlı yeni ürün ve üretim yöntemlerine 

dönüştürüldüğü mekanlar olan teknopark uygulamaları, 

son yüzyılın ikinci yarısında büyük gelişmeler göstermiştir. 

TANıMLAR 

Ekonomik ve sosyal şartlar dünyanın çeşitli ülkelerinde hatta 

aynı ülkenin çeşitli yörelerinde farklılıklar göstermektedir. Bu nedenle 

teknoparklarm örgütlenişleri, amaçları, sunmakta oldukları 

hizmetler, idari yapıları bakımından birbirinden oldukça farklı bir 

yapı gösterirler. Dolayısıyla teknoparklar için tek ve kapsayıcı bir 

tanım yapmak zordur. 

ABD'de araştırma parkı, İngiltere'de bilim parkı, Fransa'da teknopolis, 

Japonya'da teknopol, Almanya'da giriş merkezi, yenilik 

merkezi ve ayrıca mükemmeliyet merkezi, endüstriyel park, iş inkübatörleri 

gibi tanımlamalar ile anılan bu merkezler arasında bazı 

farklılıklar olmakla birlikte, Türkiye'de genel olarak TEKNOPARK 

olarak adlandırılmaktadır. 

Bilim Parkı: İngiltere Bilim Parkları Birliği tanımlamasına göre 

bilim parkı; (Dalton, 1987) 

• Bir Üniversite veya yüksek öğrenim kurumu ya da bir araştırma 

merkezi ile resmi ilişkiler kurmuş, 

• İçinde, teknoloji kökenli firma ve işletmelerin oluşmasını 

özendirecek ve büyüyüp gelişmesine destek verecek biçimde tasarlanmış, 

• Yönetiminin, ilgi firmalara teknoloji ve işletmecilik becerilerinin 

transferi konusunda etkin uğraş verdiği, bir girişimdir. 

Araştırma Parkı: Yeni kurulmuş olan işletmeler ile büyük işletmelerin 

araştırma birimlerinin, bir üniversite veya araştırma 

enstitüsü ile işbirliği kurarak, bilimsel esaslı teknoloji üretimine 

yönelik çakmaların gerçekleştirildiği merkezlerdir. Bu merkezlerde,


prototip üretim aşamasına kadar izin verilmekte, ticari 

ölçekte seri üretime müsade edilmemektedir. Park yönetimi 

son derece seçici davranabilmektedir. (Trevino, 

1 9941 

Teknoloji Parkı: Yeni bir ürün veya teknoloji geliştirmeyi 

amaçlayan, kişi veya küçük ve orta ölçekli 

işletmelere, belirli bir ücret karşılığında, çalışma mekanı, 

büro, işletme hizmetleri, teknik ve teknolojik 

hizmetler sağlayan merkezlerdir. Üniversite, yerel yönetimler, 

kamu ve özel sektörün katılımıyla oluşan bu 

merkezler, genellikle bir anonim şirket şeklinde örgütlenirler, 

merkez, bünyesinde yürütülen projelere, 

risk sermayesi yoluyla katılabilirler veya hır tek işletmenin 

yürütemeyeceği projeler için, birkaç firmanın 

ortak olmasını sağlar. Proje sonucunda ortaya çıkan ticari 

değere sahip ürün veya patente, belirli ölçüde ortak 

olabilirler. (KOSGEB, 1990) 

Bilim Parkı ile Teknoloji Parkı arasında önemli bir 

fark vardır. Birleşmiş Milletler Bilim ve Teknoloji Geliştirme 

Fonu (UNFSTD) bu konuda şu tanımları geliştirmiştir. 

jLalkaka, 1990) 

Bilim Parkları, genellikle temel bilimler alanında 

geniş araştırma kapasitesi olan güçlü teknik üniversitelerle 

yakın ilişki içinde çalışan araştırma ağırlıklı 

kuruluşlardır. 

Teknoloji parkları da üniversite ya da araştırma 

kuruluşları ile bağlantılı kuruluşlar olabilirler, ancak, 

bu kuruluşlarda teknoloji geliştirme ve uygulama daha 

fazla önem ve öncelik taşır. Buradaki amaç ; uluslararası 

rekabet alanlarının arttırılarak, daha kaliteli, ucuz, yeni 

ürünler ve üretim süreçlerinin geliştirilmesidir. 

Yenilik Merkezi: Yeni, ilen teknoloji firmalarının 

doğması ve gelişmesi için en uygun ortam ve optimum 

şartlar sağlayarak, hır dizi hizmetin yoğun ve etkin bir 

biçimde sunulduğu, üniversiteler ve araştırma merkezlen 

ile yakınlığın sağlandığı ve firmaların bölgeselyerel 

yenilik ağı içinde bütünleştirilmesine çalıştığı 

merkezlerdir. Başlıca seçim kriterleri, firmaların genç 

olması ve ileri teknolojilere yönelik faaliyetler içinde 

bulunmalarıdır. (Güleç, 1994) , 

Teknolojik Yenilikler Olgunlaştırma Merkezi (İş 

İnkübatörü): Teknopark bünyesinde ortak kullanıma 

sunulan altyapı (laboratuvar, atölye, büro ve servis imkanları 

vs.) imkanlarını kullanarak, üniversite olanaklarına 

ve bölgenin sosyal ve ekonomik yapısına uygun yeni 

teknoloji tabanlı girişimcilerin desteklendiği merkezlerdir. 

İnkübatörler, teknopark bünyesinde genellikle ilk 

kurulan yerler olup, üniversiteler ve araştırma merkezlen 

ile servis bağları kurarlar. Burada, girişimcilere oldukça 

seçici davranıhr. İnkübatör içerisinde gelişmesini tamamlayan 

firmalar, teknopark içerisinde, daha geniş bir 

mekana taşınarak çalışmalarını devam ettirirler. İnkübatörler, 

yeni kurulan teknoloji tabanlı girişimlere adeta bir 

kuvöz görevi üstlenmektedir. (Trevino, 1994) 

Sunmakta oldukları hizmet ve kurulma amaçlarına 

göre değişik tanımlarla açıklanan ve üniversite-sanayi işbirliğinin 

somutlaştığı yerler olan teknopark olgusunun 

temel mantığı, Şekil İde gösterildiği gibi, insan kaynakları 

ve bölgesel potansiyeller kullanılarak, üniversiteler ve 

araştırma merkezlerindeki Ar-Ge sonuçlarının endüstriye 

aktarılmasıdır. Araştırma-Gelıştirme temeline dayalı 

olarak çalışan Bilim Parkları ve Araştırma Parklarında 

çıkan uygulanabilir ve ekonomik sonuçlar, iş inkübatörlerinde 

geliştirilerek, Teknoloji Parkları ve Yenilik Merkezleri 

nde yeni ürün olarak, üretime hazır hale getirilerek 

endüstrivc aktarılmaktadır. 

A 

R 

A 

!? 

T 

1 

R 

M 

A 

G 

E 

L 

i 

ş 

T i 

R 

M 

E 

BİLİM 

PARKI 

İNSAN KAYNAKLARI 

ARAŞTIRMA 

PARKI 

TEKNOLOJİK 

YENİLİKLER 

OLUŞTURMA 

MERKEZİ 

TEKNOLOJİ 

PARKI 

YENİLİK 

MERKEZİ 

BÖLGESEL POTANSİYEL 

Şekil 1. Genel teknopark olgusu 

Teknoparkların oluşumu, Şekil 2'de gösterildiği gibi 

üniversite, sanayi, devlet ve yerel yönetimlerin katılımıyla 

gerçekleşmektedir. Bu oluşuma, belirtilen her 

kesim, sorumlulukları ve imkanları ölçüsünde katkı 

sağlamaktadır. Teknoparklar için geniş ve kapsayıcı bir 

tanım yapacak olursak; çalışma alanı, kurulduğu ülkenin 

ve bölgenin ekonomik ve sosyal yapısına göre değişen, 

altyapısı kamu, yerel yönetimler veya ünıversitelerce 

gerçekleştirilen, bilimsel araştırma sonuçlarının 

uygulamaya aktarılarak, yeni teknoloji tabanlı kuruluşların 

oluşması, küçük ve orta ölçekli işletmelerin 

gelişmesi ve büyük işletmelere ürünlerini geliştirme 

Mühendis ve Makina - Cilt : 38 Sayı : 445 • 11 

t; 

N 

1) 

S 

T 

R 

j


ÜNİVERSİTE 

Bilimsel Araştırmalar 

Laboratnvar, Atölye, Kütüphane, 

Bilgisayar, Dokümantasyon 

Merkezleri, 

İletişim Ağları 

Danışmanlık 

Yetişmiş Eleman 

DEVLET 

Altyapı 

Finansal Destek 

Uygun Yasa vt 

Yönetmeliklerin 

Hazırlanması 

Şekil 2. Teknoparkların oluşumu 

TLKMOPARK 

Yeni Teknoloji Tabanlı Firmalar 

KOBl'lerin Gelişimi 

Sektörel ve Ulusal Yemlenme 

Uluslararası Rekabetin Artması 

Ulusal ve Bölgesel Kalkınma 

Ürün ve Üretim Yöntemi Geliştirme 

Sürdürülebilir Kalkınma 

SANAYİ 

Girişimcilik Yeteneği 

Ticarileştirme 

Seri Üretim 

Finansal Destek 

YEREL YÖNETİM 

- Altyapı Hizmetleri 

- Arazi 

- Finansal Destek 

- Yerel Kaynaklar 

ğu ortadan kaldırmak amacıyla özellikle 

ABD ve Japonya gibi ülkelerde 

sanayi yeni Ar-Ge faaliyetlerine giderek, 

üniversiteler ve araştırma kurumlarıyla 

yakın bir işbirliği başlatmıştır. 

Yapılan bu karşılıklı işbirliği 

sonucunda; 

- Enformasyon teknolojileri ve 

yazılım 

- Yeni malzemeler, 

- Biyoteknoloji, 

- Yeni enerji kaynakları 

- Uzay teknolojileri, 

- Esnek imalat sistemleri, otomasyon 

ve robot ik, 

gibi alanlarda çok önemli teknolojik 

ilerlemeler olmuş, yepyeni mallar 

ucuz fiyatlarla daha çok fonksiyonlu 

imkanı sağlayan, dolayısıyla sektörel ve ulusal yeni- ve hem de daha .küçük hacimlerde üretilerek pazara 

lenme sistemini oluşturarak, rekabet gücünün arttırıl- sürülmüştür, (Tiğrel, 1990) 

masına katkıda bulunan, güçlü bir üniversite veya ABD ve Japonya'nın yanında Avrupa Topluluğu ülaraştırma 

kuruluşu yakınında kurulan, üniversite- keleri ile Doğu ve Güney Doğu Asya ülkeleri de 1980'li 

sanayi ilişkisinin somutlaştığı merkezlerdir. 

yıllarda benzer teknolojileri elde etmeye ve bunları 

kullanmaya büyük önem vermişlerdir. Bu şüphesiz 

DÜNYADAKI DURUM 

Ar-Ge harcamalarına daha fazla kaynak ayrılması ile 

mümkün olabilmiştir. Bugün ülkelerin bilim ve tek- 

Bilim ve teknolojinin nihai hedefi, yetişmiş insan 

nolojideki seviyeleri, GSYİH içinde Ar-Gc'yc ayrılan 

kaynak miktarı ve 10.000 çalışana düşen araştırıcı sa- 

gücü kaynaklarını geliştirerek ucuz ve kaliteli yem & belirlenmektedır. Bu göstergelerin alt sınır 

ürünlerin üretimini sağlamak ve genel refah seviyesinin 

arttırılmasına hizmet etmektir. Bu nedenle bütün 

ülkeler, özellikle bilim ve teknolojinin ya-» 

rattığı ekonomik faydaları elde eden gelişmiş 

ülkeler, bilim ve teknolojiye büyük 

önem vermektedirler. Son yüzyıl içerisinde 

dünyada teknolojik gelişme çok boyutlu bir 

nitelik kazanmış, ülkelerin rekabet gücünün, 

insanların refah ve mutluluğunun temel 

unsurlarından biri haline gelmiştir. Artık 

ekonomik, teknolojik ve politik gelişmeler 

ileri teknoloji toplumunun özelliklerine 

göre yönlendirilmektedir. Kuşkusuz 

ileri teknoloji alanlarında gelişmelerin oluşmasında 

ise bilimsel Araştırma-Geliştirme 

faaliyetleri önemli rol oynamıştır. 

1970'li yıllarda petrol fiyatlarında meydana 

gelen ani yükselmeler, bütün ülkelerde 

büyük maliyet artışlarına yol açmış ve bunun 

sonunda bütün sanayi dalında durgunluk 

ve üretimde azalma başgöstermiştir. 

1970-1980 döneminde sanayideki durgunlu- 


değeri, GSYİH içinde Ar-Ge'ye ayrılan miktarın %1, 

Tablo 1. Bazı Ülkelerin Bilim ve Teknoloji Göstergeleri 

Ülkeler 

Avustralya 

Avusturya 

Belçika 

Kanada 

Danimarka 

Finlandiya 

Fransa 

Almanya 

Yunanistan 

İzlanda 

İrlanda 

İtalya 

Japonya 

Hollanda 

Norveç 

Portekiz 

İspanya 

İsveç 

İsviçre 

Türkiye C| 

İngiltere 

ABD 

A+G 

Hareaması 

Mil. USD 

2.931 

1.255 

2.060 

6.455 

972 

I 200 

I 7.51 2 

24.578 

252 

30 

251 

9.164 

50.987 

4.259 

1.350 

328 

2.433 

3.756 

2.858 

1.465,1 

17.042 

137.816 

A+G/GSYİH Kamu 

% Kurumları 

•% 

1.24 

1.32 

161 

1.35 

1.45 

1.76 

2.29 

2.83 

0.37 

0.77 

0.87 

1.25 

2.91 

• 2.26 

1.91 

0.50 

0.67 

2.84 

' 2.88 

0.44 

Kaynak: OECD |1992|, (1: DİE, 1993 

2.20 

2.86 

54.6 

47.5 

26.7 

44.0 

45 9 

38.9 

49.9 

M.9 

67 9 

«.4 

51.8 

19.9 

42.7 

48.3 

66.1 

48.5 

36.9 

21.1 

81.8 

36 5 

48 8 

Özel Sektör 

% 

41 1 

49.8 

71.6 

41.8 

48 7 

58 8 

43 3 

64 1 

23 6 

31 2 

51.3 

43.9 

70.5 

53.4 

47.5 

27.4 

48.8 

60.0 

78.9 

182 

51.4 

49.2 

Araştırıc 

TZE 

38 568 

7.609 

16 667 

61.130 

9.775 

9.421 

1 15 163 

1 65 6 1 6 

3.051 

491 

6 350 

74.833 

535.008 

24.150 

12.100 

5.003 

20.890 

22 725 

14 91 o 

16.087 

127 413 

949.200 

10.000 

Çalışana 

Anırtımı 

48 

23 

411 

46 

34 

36 

48 

56 

8 

37 

48 

31 

87 

42 

53 

1 1 

14 

5! 

44 

8 

46 

77


10.000 çalışana düşen araştırıcı sayısının 15 olması 

gerekmektedir. Tablo 1 de bazı ülkelerin bilim ve teknoloji 

göstergeleri verilmektedir. 

Tablo incelendiğinde, ekonomik olarak gelişmiş ülkelerde, 

bu oranların eşik değerlerin çok üzerinde olduğu 

gelişmekte olan ülkelerin ise eşik değerin altında 

olduğu görülmektedir. 

Gelişmiş ülkeler, Ar-Ge'ye bu kadar kaynak ayırırken, 

araştırma sonuçlarını sanayiye aktarma mekanizmalarını 

da oluşturmuşlardır. Bu konuda geliştirilen en 

etkili mekanizma teknoparklardır. 1970'li yıllardaki 

ekonomik krizden kurtulmak isteyen gelişmiş ülkeler, 

üniversiteler ve araştırma kuruluşlarındaki Ar-Ge sonuçlarını 

uygulamaya aktararak, bölgesel kalkınma, 

işsizliğin giderilmesi, arazilerin değerlendirilmesi ve 

bilime dayalı üretimin sağlanması bakış açılan ile 

teknopark girişimine önem vermişlerdir. 1980li yıllarda 

bu konuda önemli gelişmeler kaydederek, amaçlanan 

konularda önemli sonuçlar alınmıştır. 

Bugün, anladığımız manadaki ilk teknopark örneklen, 

ABD'nin Kuzey Caroline eyaletinde kurulan 

Araştırma Üçgeni Parkı (Research Triangle Park) ile 

dünyanın en meşhur teknik üniversitelerinden biri 

olan Massachusetts Institute of Technology (MİT) çevresinde 

kurulan Road 128 ve Kaliforniya'da Stanford 

Üniversitesi 

leyl'dır. 

yanındaki Slikon Vadisi (Slicon Val- 

1970 li yıllarda yaşanan ekonomik kriz sonucunda, 

üniversite ödeneklerinin azalması, kamu kalkınma 

komisyonları ve büyük şirketler üzerinde yerel girişimlerin 

arttırılması yönünde oluşan farklı baskılar, 

teknoparkların büyümesi yönünde etkili olmuştur. 

Üniversitelerde yeni mezun olanların iş bulamaması ve 

üniversitelere yöneltmiş oldukları eleştiriler, üniversiteleri 

yerel yönetimlerle işbirliği yaparak, sanayi ile 

işbirliğine gitmelerini sağlamıştır. (Segal, 1985) 

1980 yılma gelinceye kadar tüm dünyada, 12 si 

ABİ), 7'sı Fransa ve Belçika, 2'sı ise İngiltere'de olmak 

üzere, toplam birkaç düzme park olduğu görülmektedir. 

(Sağcan, 1990). Teknoparkların hızla gelişmesi ve 

kurulması 1980'lı 

yıllarda olmuştur. JAPONYA 

Birçok ülkede yaygın 

olarak park ku- 

İTALYA 

rulmaya başlanmış 

ve geliştirilmiştir. 

ALMANYA 

FRANSA 

İngiltere'de ilk 

bilimparkı, 1972 İNGİLTERE 

yılında, Cambridge 

ve Heriot-VVatt'da 

ABU 

kurulmuştur. 

1940 1950 1960 1970 

1980 lı yıllarda Şekil 3. Teknoparkların tarihi gelişimi 

30'un üzerinde bilim parkı faaliyete geçirilerek, üniversitelerin 

içinde bulunduğu olumsuz şartların aşılması 

yönünde adımlar atılmıştır. (Sunman, 1987) 

1970'li yıllarda İtalya sanayi politikası, devletin finansal 

desteğine dayalı, büyük ve küçük firmalar arasında 

bir dengenin kurulması felsefesine dayanmaktaydı. 

1980'lerde Avrupa Topluluğu'nun yönlendirmesi 

ile endüstriyel politikaların, yöresel boyutu gündeme 

geldi. Merkezi hükümetin yanışını, bölgesel ve verel 

idareler, endüstriyel politikalarda rol almaya başladılar. 

Endüstri politikalarında oluşan bu değişim sonucu, 

1980'lerin basınca teknopark kurulması yönünde ilk 

adımlar atıldı. Teknopark kurulmasına, diğer batı ülkelerinin 

aksine, ülkenin zayıf bölgelerinde başlandı ve 

ilk iki park, biri Bari'de ve diğeri de Trieste'de kuruldu. 

(Pıccaluga, 1994) 

Almanya'da teknopark kurulmasına ilişkin ilk çalışmalar, 

Berlin Teknik Üniversitesi tarafından yapılmıştır. 

1978'de başlayan bu çalışmalar, 1983 yılında 

Berlin'de Girişimciyi Destekleme Merkezı'nin (BİG) 

kurulması ile hayatiyet kazanmış ve daha sonra Aachen'de 

ikinci teknoloji merkezi kurulmuştur. (KOS- 

GEB, 1990) 

Fransa'da ilk teknopark girişimi, şu anda ülkenin en 

gelişmiş parkı olan Sophia Antipolis'dir. Sohia Antipolis'in 

kurulması, Bakanhklararası Bölgesel Kalkınma 

Komitesi'nin 1972 yılında Sophia Antipolıs projesinin 

milli çıkarlar açısından önemli olduğuna karar vermesiyle 

başlamıştır. (Sophia Antipolis) 

Japonya'da bölgesel kaynaklara dayalı bölgesel kalkınma 

hedefleri ağırlık taşımıştır. 1980'li yıllarda 

Uluslararası Endüstri ve Ticaret Bakanlığı tarafından 

ortaya atılan teknopolis fikrinin, 199O'lı yıllarda yaşama 

geçirilmesiyle, 21. yüzyıl görüntüsü elde edilmesi 

hedeflenmiştir. Fikrin arkasındaki temel amaçlar arasında, 

yöresel ve bölgesel kalkınma görülmektedir. 

(Babacan, 1995! 

Teknopark olgusunun tarihi gelişimine baktığımız 

zaman, Şekil 3'deki gibi bir tablo ortaya çıkmaktadır. 

Hi 

198011990 | 

Mühendis ve Makina - Cilt : 38 Sayı : 445 • 13


Teknoparkların, 194O'lı yıllarda ABD'de fikir olarak 

ortaya çıkmasından sonra, 1970'li yıllara kadar önemli 

bir ilerleme kaydedilmemiştir. 1970'li yıllardaki enerji 

krizinden dolayı oluşan ekonomik darboğaz, ABD ve 

Batı Avrupa ülkelerini arayışa sürüklemiştir. Bu dönemde 

baş gösteren işsizlik ve geleneksel endüstrinin 

çöküşü, üniversitelerin kaynak sıkıntısına düşmesi, 

teknoparkların gelişmesine neden olmuştur. 1980'li 

yıllarda teknoparkların gelişmesinde patlama olmuştur. 

Güçlü üniversiteler, sanayi ile daha yakın ilişkiler 

kurarak yeni teknoloji tabanlı firmaların oluşmasını 

sağlamışlardır. 199O'lı yıllarda teknoparklar, bölgesel 

kalkınmanın önemli bir aracı olarak yoğun bir şekilde, 

yalnız gelişmiş ülkelerde değil, birçok gelişmekte olan 

ülkelerde de faaliyete girmiştir. 

Türkiye'de son yıllara kadar sadece yurtdışındaki 

üniversite ve sanayi çevreleriyle temasları olan kişilerce 

varlığı bilinen teknopark olgusu, artık bilim 

adamları ve girişimcilerin ilgilendikleri güncel bir konu 

durumuna gelmiştir. Devlet tarafından konuya ilişkin 

politikalar oluşturulmuş, DPT, 5 yıllık kalkınma 

planlarında teknoparkların kurulması ve geliştirilmesine 

yer vermeye başlamıştır. Bugüne kadar birkaç 

bölgede teknopark kurma girişimi gerçekleştirilmiş olmasına 

rağmen gelinen nokta, dünyadaki düzeye bakıldığında, 

çok geride olduğu görülmektedir. 

TEKNOPARKLARıN AMAÇLARı 

Teknoparkların kurulmasındaki amaçlar ülkelere ve 

bölgelere göre birtakım farklılıklar göstermekle birlikte, 

uluslararası ticarette rekabetin hızlanması, geleneksel 

imalat sanayindeki istihdamın azalması, teknolojik 

gelişmenin ve teknoloji üretmenin hızlandırılması, 

üniversite ve diğer araştırma kuruluşlarının potansiyelinin 

etkin kullanılması gerekliliği, teknoparkların 

kurulmasına neden olan temel faktörler olarak değerlendirilmektedir. 

(Güçlü, 1991) 

Teknoparklar, ekonomik kalkınma çabaları için bir 

araçtır. Gerçekten teknopark ve inkübatör gelişmeleri, 

hem sanayileşmiş hem de sanayileşmekte olan ülkelerde 

bu amacı desteklemektedir. Halihazırda 200'ü 

aşkın teknopark ve 600'den fazla inkübatör, 4 kıta'da 

yer almakta ve yılda % 15-20 oranında artış göstermekedir. 

(Lalkaka, 1990) 

Teknoparklar, kuruldukları bölgenin potansiyellerine 

göre nitPİik kazanmakta ve amaçları bu potansiyellere 

göre değişmekle birlikte, temel amaçları; fikir sahibi 

yeni girişimcilere bir takım imkanlar sağlayarak, 

yeni teknoloji tabanlı firmaların oluşması, var olan sa- 


nayinin yenilenmesi ve rekabet gücünün arttırılması 

ve dolayısıyla bölgesel ve ulusal kalkınmayı gerçekleştirmektir. 

1986 yılında OECD'nin düzenlediği "Science Parks 

and Technology Complexes in Relation to regional 

Development" konulu seminerde sunulan tebliğlerde 

teknopark kuruluş amaçları şöyle sıralanmaktadır. 

(Akdemir, 1992) 

• Kent çevresinin canlandırılması, 

• Yüksek teknoloji kullanan sektörlerde istihdamın 

büyümesini sağlamak, 

• Bölgeler arası gelişmişlik farkını azaltmak, 

• Uzun dönemli istihdamın artışı ve yenilik kaynağı 

olarak, teknoloji kökenli küçük işletmelerin ve ortaklıkların 

ortaya çıkarılmasını sağlamak, 

• Yerel yönetimleri teknolojik gelişmede aktif hale 

getirmek, 

• Araştırma geliştirme çabalarının bölgesel ve yerel 

ekonomide yeniden yapılanmanın sağlanmasına katkıda 

bulunmak, 

• Bölgesel kaynaklar ile bölgenin araştırma kapasitesi 

ve yüksek öğretim kurumları arasında daha verimli 

ve aktif ilişkiler kurmak, 

• Ürün yeniliğinin oluşmasında yardım sağlayarak, 

yerel sanayinin canlandırılmasını ve modernizasyonunu 

teşvik etmek, 

• Diğer bölgelerden yüksek teknolojili firmaları yöreye 

kazandırmak, 

TÜRKİYE'DEKİ DURUM 

Türkiye'deki teknopark hareketi, düşünce olarak ilk 

defa 1986 yılında gündeme gelmiş ve daha sonraları, 

kalkınma planlarında yer almaya başlamış, bilim ve 

teknolojinin sonuçlarının uygulamaya aktarılması ve 

üniversite-sanayi işbirliğinin tartışıldığı ortamlarda 

konuşulmaya başlanmıştır. 

Türkiye'de teknopark olgusu çerçevesinde ilk adım 

1991 yılından itibaren atılmış, KOSGEB'in girişimi ile 

ODTÜ ve İTÜ'de birer tane Yenilik Merkezi türünde, 

Teknoloji Geliştirme Merkezi açılmıştır. 

DPT'nin girişimi ile UNIDO Destek Programı çerçevesinde 

TÜBİTAK-MAM'da, İzmir'de Ege Üniversitesi 

bünyesinde ve Eskişehir Anadolu Üniversitesi 

bünyesinde birer teknopark kurulmuştur. Buralarda 

kurulan merkezler tam anlamıyla birer teknopark hüviyetinde 

olmayıp, yenilikçi firmalar ve girişimcilere 

teknik/teknolojik hizmetler, büro hizmetleri, danışmanlık 

vb. hizmetlerinin sunulduğu, yenilik merkezi 

niteliğindeki yerlerdir.


Bunların dışında, Savunma Sanayi Müsteşarlığı, 

ODTÜ, Dokuz Eylül Üniversitesi, özel sektör ve KOS- 

GEB'in bu yönde yeni girişimleri sözkonusudur. 

ODTÜ-KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi 

Merkez, ülkemizin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının 

karşılanmasında Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi İşletmelerinin 

payını ve etkinliğini arttırmak, rekabet 

düzeylerini ve güçlerini yükseltmek, sanayide entegrasyonu 

ekonomik gelişmelere uygun biçimde gerçekleştirmek 

amacıyla kurulan KOSGEB ve Orta Doğu 

Teknik Üniversitesi arasında, 2 Mayıs 1991 tarihinde 

imzalanan işbirliği protokolü ile kurulmuş ve 

27.05.1992 tarihinde resmi olarak açılmıştır. (KOSGEB, 

1994) 

Merkezin amacı, KOSGEB'in kuruluş yasasında belirtilen 

genel hususlar çerçevesinde,ODTÜ'inde mevcut 

teknik ve teknolojik potansiyeli yeni ürün ve teknoloji 

geliştirmek amacı ile özellikle küçük ve orta ölçekli 

sanayi kuruluşları ve müteşebbislerin hizmetine 

sunularak ülkemizin sınai gelişmesine katkıda bulunmaktır. 

ODTÜ Kampusu içerisinde 3.500 m 2 'lik alana sahip 

olan Teknoloji Geliştirme Merkezi; 

• Modüler çalışma mekanları 

• Telefon, fax vb. haberleşme olanakları, 

• Alt yapı hizmetleri, 

• Sergi, konferans olanakları, 

• Bilgisayar bağlantısı ile yurtiçi ve yurtdışı bilgi 

bankalarına ulaşım imkanı, 

• Sckreterya hizmetleri ile, 

ilen teknoloji kullanarak ekonomik bir değere sahip 

ürün, yöntem ve hizmet üretmeyi amaçlayan girişimcilere 

uygun bir çalışma ortamı sağlama amacındadır. 

Bunların dışında girişimciler; üniversite ve KOSGEB 

bünyesinde bulunan,- 

• Laboratuvar ve atölye olanaklarından, 

• Kütüphane ve bilgi temin ağlarından, 

• Teknik danışmanlık hizmetlerinden, 

• Mali ve işletme danışmanlığından, 

yararlanabilmektedirler. 

İTÜ-KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi 

8 Ekim 1991 tarihinde faaliyete geçen merkez, 1.250 

m 2 kapalı alana sahip olup, İstanbul Teknik Üniversitesi 

bünyesinde kurulmuştur. Merkezin kuruluş amacı, 

sunduğu hizmetler, yönetim yapısı ve kuruluş şekli, 

ODTÜ-KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi'nin aynıdır. 

TÜBİTAK-MAM Teknoparkı 

DPT'nin başvurusu ve UNIDO'nun katılımı ile 

1990 yılında oluşturulan "Türkiye'de Teknoparkların 

Kurulması Projesi" kapsamında kurulmuş olan Marmara 

Araştırma Merkezi (MAM) Teknopark'ı Ekim 

1992 tarihinde faaliyete başlamıştır. 

Marmara Araştırma Merkezi Teknoloji Parkı Hizmetleri 

(Teknopark) Yönetmeliğinde MAM Tcknopark'ımn 

amacı,- "Müteşebbis ve Sanayicilere, küçük 

bir yatırım karşılığına, teknolojik destek sağlayarak; 

TÜBİTAK-MAM alt yapısını kullandırmak ve organize 

etmek sağlamak suretiyle, çevreye dost olan ve yüksek 

teknoloji kullanan küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının 

doğmasını ve gelişmesini temin etmektir" 

şeklinde belirtilmiştir. (MAM) 

İzmir Teknopark A.Ş. (İTAŞ) 

İTAŞ, 10.05.1988 tarihinde, Ege Üniversitesi, dokuz 

Eylül Üniversitesi, İzmir Büyükşehir Belediyesi, Ege 

Sanayi Odası'nın da aralarında bulunduğu, birçok kamu 

ve özel sektör kuruluşundan oluşan 86 kurucu üye ve 

100 milyon TL. başlangıç sermayesi ile, gerçek bir 

anonim şirket olarak kurulmuştur. Ege Üniversitesi 

kampüsünde 40.000 m 2 lik alanda, faaliyet gösterecek 

olan teknoparkm şu anda 1.000 m2 kapalı alanı olan 

Teknolojik Yenilikler Olgunlaştırma Merkezi (inkübatörler) 

binası mevcuttur. (İTAŞ) 

Anadolu Teknopark A.Ş. (ATAP) 

ATAP, Eylül 1990 tarihinde, DPT'nin önderliğinde, 

Anadolu Üniversitesi ve Eskişehir Sanayi Odası (ESO) 

başta olmak üzere, kamu ve özel sektör kuruluşlarından 

oluşan 17 ortak tarafından kurulmuştur. Başlangıçta 

20.000 $ kayıtlı sermayesi olan ATAP, İTAŞ gibi 

UNIDO destek programında yer almaktadır. İlk kısmı 

2.000 m 2 kapalı alanı içeren yenilik merkezi binaları 

1991 yılında bitirilmiştir. (ATAP, 1991) 

İleri Teknoloji ve Endüstri Parkı (İTEP) 

Savunma Sanayi Müsteşarlığının girişimi ile kurulması 

planlanan İTEP, şu ana kadar kurulan ve kurulması 

planlanan teknoparklardan ayrılmaktadır. 

Üniversite, yenilik merkezi, havaalanı, yerleşim birimleri 

ve birçok sosyal yapılanmayı kapsayan İTEP'ın 

fizibilite çalışmaları tamamlanmıştır. İTEP bünyesinde 

kurulması düşünülen üniversite, teknoparkm insan 

gücü potansiyelini oluşturacaktır. İstanbul-Pendikte 

kurulması düşünülen ve Savunma Sanayi Fonu'ndan 

desteklenecek olan bu proje bir türlü hayata geçirilememiştir. 



ODTÜ-Teknokent 

ODTÜ, bilim ve teknoloji üretmek ve üretilen bu 

değerlerin sanayiye aktarılmasını sağlamak amacıyla 

bir Teknokent kurma çalışmalarını başlatmış durumdadır. 

Kurulacak teknokent, İş Parkı, Bilim Parkı ve 

Yerleşim Alanı olmak üzere 3 öğeden oluşmaktadır. 

(ODTÜ, 1996) 

Bilim Parkı; bilimsel Ar-Ge etkinliklerinin (üniversitenin 

bir uzantısı olarak veya kamu ya da özel kuruluşlarla 

ortak programlarla), veri işleme merkezlerinin, 

telekominikasyon merkezlerinin, yenilik ve teknoloji 

aktarım ofislerinin, tasarım ve coğrafi bilgi merkezlerinin, 

üniversitenin patent ofisinin, hafif montaj hatlarının 

yerleştirildiği bölümlerden oluşmaktadır. 

İş Parkı,- bilimsel etkinliklerle dışarıdaki iş dünyası 

arasında bir arayüz oluşturmakta ve yüksek katma değere 

sahip ofis etkinliklerini kapsamaktadır. 

Yerleşim Alani; teknokentte veya üniversitede çalışan, 

yüksek nitelikli araştırmacıların veya yöneticilerin 

konut gereksinimlerini karşılamak için tasarlanmıştır. 

Teknokent'in, ODTÜ arazisi içerisinde, 210 hektarlık 

alan üzerinde kurulması planlanmaktadır. Teknokentte 

hedeflenen etkinlikler yüksek teknoloji ve 

bilgi yoğun etkinliklerdir. (ODTÜ, 1996) 

Biyoteknoloji 

İleri malzeme bilimleri 

Robotik, mekatronik 

Mikroelektronik 

Yazılım geliştirme 

Telekominikasyon 

Yeni katma değer hizmetleri 

Coğrafi bilgi sistemleri 

Bilgi teknolojileri 

Teknoloji değerlendirme 

Yapay zeka 

Uzman sistemler 

İşletme danışmanlığı 

İş analizleri 

Devam Eden Diğer Çalışmalar 

İzmir'de, Dokuz Eylül Üniversitesi, İTAŞ ve İsrail'in 

teknopark şirketi olan Iscar Group ile ortaklaşa kurulması 

düşünülen teknoparkın, Dokuz Eylül Üniveritesi 

kampüsünde faaliyet göstermesi planlanmaktadır. Sermaye 

ve deneyimi ile bu girişime katılacak olan Iscar 

Group, özellikle Metal İşleme Sanayi ve Teknopark 

faaliyeti ile İsrail'in lider kuruluşlarından birisidir. 

İzmir-Çeşme'de, Alaçatı beldesinde kurulması 

planlanan Çevre Teknoparkı'nın finansmanı, Amerikan 

Charles Percy &. Associates firması ile yerli özel 

16 • Mühendis ve Makina - Cilt: 38 Sayı : 445 

sektör tarafından karşılanacaktır. Kurulacak olan bu 

teknoparkta, çevre teknolojileri üretiminde öncülük 

edecek olan büyük projelerin desteklenmesi planlanmaktadır. 

Ayrıca, KOSGEB tarafından, Uşak, Konya, Zongül- ' 

dak ve diğer sanayi bölgelerinde teknoloji merkezleri 

açma çalışmaları sürmektedir. 

KAYNAKÇA 

1. Akdemir, A., Üniversite-Sanayi-Devlet İşbirliğinde Yeni Bir 

Dinamizm: Teknoparklar: İktisat, işletme ve Finans Dergisi, 

Sayı: 73, Ankara, 34-36, 1992. 

2. ATAP., Tanıtım Broşürü, 1991. 

3. Babacın M., Dünyada ve Türkiye'de Teknoparklar: îzmir, 

3-93, 1995. 

4. Dalton, I.G., Foreword by the Chairman of the United 

Kingdom Science Park Association: (Hilary Sunman, Ed.) 

Science Parks and the Growth of Technology-Based Enterprises, 

CSP Economic Publication Ltd.., Cardiff, i-ii, 1987. 

5. DİE, Haber Bülteni: Tarih: 16.08.1995, Sayı: 

B.02.1.DİE.0.15.00.01.906-99, 1995 

6. Güçlü A., Teknoparklar ve Savunma Sanayimin Geliştirilmesindeki 

Rolleri: SSM, Uzmanlık Tezi, Ankara, 17-40, 

1991. 

7. Güleç, K., Türkiye'de ve Dünyada Teknolojik Gelişmeler: 

DPT Yayını, Ankara, 45-75, 1994. 

8. İTAŞ., İzmir Teknopark Ticaret A.,Ş.: Tanıtım Seti, İzmir. 

9. KOSGEB, Teknoloji Geliştirme Merkezleri: İstanbul, 7-18, 

1990. 

10. KOSGEB, ODTÜ-KOSGEB Teknoloji Geliştirme Merkezi, 

danışma Kurulu Toplantısı: Ankara, 1994. 

11. Lalkaka, R. and Schiff, N., Establishment of Technoparks 

in Turkey: Report of SPO/UNFSTD Preparetory Mission, 

New York, 1990 

12. Lalkaka, R., Management Development for Technology Incubators/Parks. 

SPO/UNFSTD Seminar, 1990 

13. MAM., Marmara Araştırma Merkezi Teknoloji Parkı Hizmetleri 

(Teknopark) Yönetmeliği. 

14. ODTÜ., ODTÜ-TEKNOKENT Tanıtım Broşürü: Ankara, 

1996. 

15. OECD., Main Science and Technology Indicators: OECD, 

Paris, 1992. 

16. Piccaluga, M., Tuscany Occidental Science Park: 3rd World 

Conference on Science Parks, Bordeux, France, 1994. 

17. Sağcan, C, İngiltere Teknoparkları: Yayınlanmamış Rapor, 

3-20, 1990. 

18. Segal, N., Science Parks as Agents for Change: Science 

Parks-Their Contribution to Economic Growth, (Ed. by 

Charles Monck), UKSPA, 19-20, 1985. 

19. S. ANTIPOLIS: 10 Questions About Sophia Antipolis: 

France, 1995. 

20. Sunman, H., (Ed.), Science Parks and the Growth of Technology-Based 

Enterprises: CSP Economic Publication Ltd., 

Cardiff, 113-114, 1987. 

21. Tigrel, A., Kalkınma Programlarında Bilim ve Teknolojiye 

Verilen Önem: I. Bilim Teknoloji Şurası, Ankara, 25-26, 

1990. 

22. Trevino, L.C., Parks, Incubators and Technolgy-Based Enterprises 

in Mexico: 3rd VVorld Conference on Science Parks, 

Bordeux, France, 1994.


ÇELİKLERİN BORLANARAK AŞINMA DAYANIMLARININ 

ARTTIRILMASI 

Enver ATIK* 

Ö Z E T 

Endüstriyel uygulamalarda sürtünme, aşınma 

ve korozyon gibi çalışma ömürlerini azallan 

etkenlere maruz malzemelerin ömürlerini 

arttırmak için yüzey bölgesinin iyileştirilmesi 

konusu üzerinde bir çok çalışma yapılmaktadır. 

Aşınma mukavemetinin arttırılması 

ve yüzey bölgesinin iyileştirilmesi amacıyla 

son yıllarda geliştirilen yöntemlerden 

biri de horlamadır. Borla yüzeyi sertleştirilmiş 

çelik grubu malzemeler, borlu tabakanın 

çok sert, aşınmaya dayanıklı ve sürtünme 

katsayısının çok düşük, korozyon direncinin 

de oldukça yüksek olması nedeniyle endüstride 

hır çok kullanım alanı bulmaktadır 

in mdustnal applications, to increase the life 

of materials which are exposed to reducıng 

factors like friction, wearing, and corrosion, 

a lot of studies are done for imroving the surface 

regıon. in recent years, one of the methods 

developed for increasing wear 

strengths and for improving surfaee region is 

horonizing. Steel group materials which are 

surfaee hardened with baron hav e a lot of 

usage areas in industry since boronized layer 

ıs very hard. hav e wear strength, and its friclıon 

coefficient ıs very low and corrosion resislance 

is very high. 

Yrıl. Doç. Dr.. Celal Bavar Üniversitesi Müh. Fak. Makinü Müh. Bölümü 

GİRİŞ 

u, lkemiz, bor mineralleri bakımından zengin ülkeler arasında yer 

I almaktadır. Doğal bor cevherlerinin rafinasyon ve kimyasal işlemlere 

tabi tutulmasıyla elde edilen mamuller, sanayinin birçok 

alanında kullanılmaktadır. Bor cevherlerinden elde edilen en 

önemli iki ürün olan boraks ve borik asitten gelişmiş ülkelerde yüzden 

fazla bileşik elde edilerek deterjan imalatından çelik endüstrisine 

kadar pek çok alanda yararlanılmaktadır. 

Türkiye, dünya bor cevheri rezervinin % 72'sine sahip olarak on 

sıralarda yer almasına rağmen, bu cevherlerin değerlendirilmesinde 

yetersiz durumdadır. Ülkemizde bor minerallerinden boraks, borik 

asit ve sodyum perborat üretilmektedir. Bu ürünlerden yeni bileşikler 

elde edilerek nükleer alanda ve jet/roket yakıtından seramik 

sanayiine kadar kullanım alanı olmasına rağmen, ülkemizde bunların 

kullanımı klasik kimya ve cam sanayiinden ileri götürülememiştir. 

Gelişmiş ülkeler son yıllarda bor ve bileşiklerini çelik sanayiinde 

cüruf yapıcı, alaşım elementi ve yüzey sertlcştirici olarak kullanmaya 

başlamışlardır. Burada, Türkiye'de bol miktarda bulunan bor bileşikleriyle 

çeliklere yüzey sertleştirme işlemi olan horlama üzerinde 

durulacaktır. 

BOR LAMA 

Bor ile yüzey sertleştirme, termo-kimyasal bir işlem olup esas 

olarak borun yüksek sıcaklıkta çelik yüzeyine difüzyonudur. Bor 

verici olarak her hangi bir bor bileşiği (B4C, NaıB4O7, BİÜ6, BCU 

vs.) kullanılabilir. Borlama ortamı diğer ilavelerle birlikte katı, 

sıvı veya gaz halinde olabilir. Bu ortamlarda çeliklere bor difüzyonu 

ile genellikle çelik yüzeyinde tek fazlı FeıB (Demir Borür) 

tabakası eldesi amaçlanır. Bu tabakanın elde edilmesi için uygun 

borlama ortamının bileşimi konusundaki araştırmalar hala devam 

etmektedir. 

Borlu tabakanın özelliklerine ait çalışmalar daha çok sertlik, 

aşınma ve korozyon özellikleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. Borlamanm 

en büyük etkisi sertlik üzerinde olup, ana malzeme emsine ve 

yüzeyde oluşacak FeB ve Fe2B fazlarına bağlıdır. FeB fazı, Fe2B fazından 

daha sert ve gevrektir. Borlama ile elde edilen sertlik çeliklerde 



2000 " 

1500 - 

1000 " 

500 " 

HV0,l 

—Borlanmış 

Borlanmış ve temperlenmiş 

Semente edilmiş ve temperlenmiş 

0 

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 

Yüzeyden mesafe (mm) 

Şekil 1. Borlanmış ve semente edilmiş numunelerin sertlikleri 

[1,2,3]. 

1800 2100 HV, titanyumda ise 3000 HV'dir. Şekil l'de 

borlu tabaka ve sementasyonlu tabakalardaki sertlik 

dağılımları gösterilmiştir. 

Sertlik bakımından borlu tabakanın önemli bir özelliği 

de daha sonraki ısıl işlemlerde bu sertliğini korumasıdır. 

Sementasyon ve borlama işlemine tabi tutulmuş 

C20 çeliğinin, daha sonra farklı sıcaklıklarda ısıl 

işleme tabi tutulmasıyla elde edilen sertlik dağılımları 

Şekil 2'de verilmiştir. Burada görüldüğü gibi yüzey işleminden 

sonraki ısıl işlem, sementasyon tabakasını yumuşattığı 

halde borlu tabakanın sertliğine etki etmemiştir. 

Borlu tabakanın 900°C'a kadar sertliğini koruması, 

matris malzemesine yapılacak ısıl işlemler için 

geniş bir sıcaklık aralığına izin verir. 

1800 -- 

1600 -- 

1400-- 

1200- 

1000- - 

800-- 

600-- 

400- 

200-- 

0- 

0 200 400 600 

Sıcaklık 

Borlu Tabaka 

Sementasyonlu 

Tabaka 

Şekil 2. Yüzey işleminden sonraki ısıl işlemin tabaka sertliğine etkisi [4]. 


800 

Borlanmış Tabakanın Korozyon Direnci 

Yüzeylerin borlanmış demir esaslı malzemelerin atmosferik 

korozyona karşı direncinin az, fakat bazı asit 

ve sıvı metallere karşı korozyon direncinin yüksek olduğu 

belirlenmiştir. Özellikle HCI asit, al, Pb ve Zn 

metallerinin sıvı banyolarında borlanmış malzemelerin 

korozyon direnci çok yüksektir [4]. Şekil 3'de Ck 45 çeliğinin 

56°C'da değişik asidik ortamlardaki ve Şekil 4'de 

1.4541 çeliğinin 56°C'da HCI ve H 2SO 4 içerisindeki 

ağırlık kayıpları görülmektedir. 

100 

I 1III 

(/ 

i 

I 

I 

\ . 

' • 

/ A 

1 : 

ı .' 

%2OHC1 

%30 H,PO, 

1 Borlanfflış 

4- --i 

4 6 

Zaman (saat) 

Şekil 3.Ck45 çeliğinin 56 C da 

değişik ortamlardaki ağırlık 

kaybı [5]. 

2 4 6 8 

Zaman (saat) 

Şekil 4. 1.4541 çeliğinin 

56'C'da HCI ve H 2 SO 4 içerisideki 

ağırlık kaybı [5]. 

Borlanmış Çeliklerin Aşınma Davranışları 

Sürtünme katsayısı ve aşınma dayanımı bir sistem 

özelliği olmakla birlikte, genellikle yüksek aşınma direnci 

için malzemenin aşındırıcıdan daha sert ve sürtünme 

katsayısının mümkün olduğu kadar düşük olması 

istenir. Borlama ile bu özellikler büyük ölçüde 

sağlanmaktadır. Borlanmış yüzeylerde PTFE'ninkine 

yakın sürtünme katsayısı elde edilebilmektedir. 

Darbesiz yüklemenin sözkonusu olduğu 

derin çekme kalıpları, dişli çarklar, 

tekstil makinalarında kullanılan yönlendirme 

tamburları, abraziv aşınmaya maruz kalan 

çuval doldurma nozulları, plastik enjek- 

ıooo 

siyon makinalarınm helezonları gibi makina 

parçalarında, borlanmış yüzeylerin diğer 

işlemlerle elde edilenlerden çok yüksek 

aşınma direncine sahip oldukları belirlenmiştir 

[1]. Ancak bu yöntem, özellikle doğru 

tribolojik sistem seçimleri yapılmadığı tak- < 

dirde veya seçilen sistemde beklenen fonk- , 

siyona uygun borlama işlemi ve/veya uygun J 

ek ısıl işlemler yapılmadığı takdirde sementasyon 

ve nitrürasyon işlemlerinden 

daha kötü sonuçlar verebilir [7]. 

Paslanmaz çelik için derin çekme kalıbı 

60 HRC sertlik ve yüzeyi 0,005-0,008 mm


sert kromla kaplı AISI A6 çeliğinden yapıldığında tahrip tır. Sıvı ortam banyosu kompozisyonları ve elde edilen 

olmadan 2000 parça, aynı çelik yüzeyi horlandığı zaman yüzey sertlikleri Tablo I 1 de verilmiştir. Banyo kornişe 

50000 parça ürettiği iddia edilmektedir. Başka araşpozisyonlarmda kullanılan Boraks (NajlÔ?) elektrik 

tırmacılar düşük karbonlu çeliklerin derin çekme işleminde 

kullanılan horlanmış kalıpların ömürlerinin, 

horlanmış kalıpların ömürlerinin, horlanmamış kalıplardan 

85 defa daha yüksek olduğunu ileri sürmüşlerdir 

(4). Standart "pim-disk" aşınma cihazıda, disk olarak 

AISI E4340 çeliği ve pim olarak SAE 1116 çeliğinin horlanmış 

ve horlanmamış durumlardaki Aşınma Hızı-Yük 

grafiği Şekil 5'de vcriltnişir. 

direnç fırınında 600°C'da 3 saat bekletilerek kurutulmuş, 

Borik Asit (H3BO3) ise 400'C'da 1 saat bekletilerek 

kalsine edilmiştir. Borlama işlemi elektrik direnç 

fırınında grafit potalar içinde yapılmış, sıvı banyo belirli 

aralıklarla karıştırılmıştır. Borlama işleminden 

sonra çelik numuneler durgun havada soğutulmuştur. 

Borlamadan önce sertliği 230 HV Bl olan C45 çeliği 

%66 Boraks +- % 14 Borik Asit + %20 Fcr- 

50 -- 

45 -- 

40 -- 

35 -- 

30-- 

25 -- 

20 -- 

15 -- 

10 -- 

5 -- 

0 - — 

o 10 —r 

15 

Yük (daN) 

Borlanmış 

Horlanmamış 

Şekil 5. Yüzeyi borlanmış ve horlanmamış SAE 1116 çeliğinin Yük-Aşınma Hızı 

değişimi [6]. 

Habig ve Kunts'un [8], farklı çelikler üzerinde yap- 

tıkları aşınma deney sonuçları Şekil 6 ve 7'de veril- 

miştir. Bu çalışmada temperlenmiş 42 CrMo 4, El ve 

Eli ile horlanmış C45 ve EIII ile Vanadyumlanmış 

Cl 10Wl çeliklerinin kuru ve karışık sürtünme sonu- 

cu aşınma miktarlarına bakıldığı zaman, borlama so- 

nunda alaşımsız çeliklerin dahi aşınma dayanımında 

büyük bir artış olduğu görülmektedir. 

DENEYSEL ÇALıŞMA VE SONUÇLARı 

Deneysel çalışmada borlama işlemi için sertliği 

230 HV Bl olan C45 çeliği seçilmiştir. Borlama, Tür- 

kiye'de hammaddesi bulunabilen kimyasal maddele- 

rin kullanılabilmesi amacıyla sıvı ortamda yapılmış- 

20 

25 

rosilis'ten oluşan karışımla sıvı ortamda 

900°Cda 5 saat horladıktan sonra 1219 HV 

Bl; aynı bileşene sahip ortamda 95()"C'da 

5 saat horlamayla 1811 HVB1 sertlik elde 

edilmiştir. C45 çeliğinin sıvı ortam borla- 

ması sonunda yüzeyinde oluşan horlanmış 

sert tabakanın mikroyapı fotoğrafı Şekil 

8'de görülmektedir. 

Sıvı ortamda yapılan borlama işlemi ile 

C45 çeliğinde 181] HV B gibi yüksek bir 

sertliğe ulaşılabilmesine karşın, sıvı or- 

tam horlaması sonunda kısmen de olsa 

ortam bileşenlerinin malzeme yüzeyine 

yapışması ve bunların temizlenmesi için 

ek bir işlem gerektirdiği görülmüştür. Bu 

nedenle, sıvı ortam horlanması yerine eş 

çalışan ve temiz yüzey gerektiren endüst- 

riyel uygulamalarda katı ortam horlaması 

yapılması tavsiye edilebilir. 

100 

I 80 

Z 60 

< 

ü 

1> 

c 

İ " 

§- 1 

n 

f 

I 

) 

42CrN >4 ttanperk 

^ - 

^ ^ 

ı—*~" n 

N=l0N 

v=0,l m/s 

C45 El ile horlanmış 

—'—' ' 

=£==^= 

Cl)0Wl EH Ue Vanadyumlanm^ 

200 400 600 800 

Kayma Mesafesi (m) 

Şekil 6. Temperlenmiş ve borlanmış çeliklerin aşınma davranışları [8]. 



0 

200 400 600 800 1000 

Kayma Mesafesi (m) 

Sekil 7. Temperlenmiş ve borlanmış çeliklerin karışık sürtünme durumunda 

aşınma davranışları [8J. 

SONUÇ 

Uygulanagelen yüzey sertleştirme yöntemlerine göre 

çok sert, sürtünme katsayısı düşük, korozyon direnci 

yüksek yüzey tabakası elde edilebilmesinin yanında 

alaşımsız çeliklere de uygulanabilmesi, bor ile yüzey 

sertleştirmenin önemini ortaya çıkarmaktadır. Bor cevheri 

bakımından ön sıralarda olan ülkemizde, uygulama 

ve teknolojik üstünlüğü nedeniyle özellikle katı borlayıcıların 

üretimi üzerinde çalışmalar yapılması, darbesiz 

yüklemelere ve aşınmaya maruz kalan makina parçalarının 

borianması ve matris malzemesine yapılacak 

uygun ısıl işlemlerle, bunların çalışma ömürlerini oldukça 

fazla arttıracak ve ülkemiz ekonomisine büyük 

katkılar sağlayacaktır. 

Tablo 1. C45 Çeliğinin Borianması İçin Kullanılan Sıvı Ortam Kompozisyonları, Boriama Sıcaklık ve Süresi ile Elde Edilen Sertlik Değerleri. 

Numune 

No 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

%Boraks 

(Na2B4O7) 

66 

66 

66 

70 

85 

70 

%Ferro 

Silis 

(FeSi6) 

20 

20 

20 

8 

-- 

-- 

%Borik 

Asit 

(H3BO3) 

14 

14 

14 

22 

-- 

- 

% 

Grafit 

Şekil 8. C45 çeliğinin sıvı ortam horlaması sonunda yüzeyinde 

oluşan borlanmış sert tabakanın mikroyapı fotoğrafı (X400). 


- 

-- 

-- 

- 

- 

15 

% 

Silisyum 

-- 

- 

- 

-- 

-- 

15 

% 

Na2HPO4 

-- 

-- 

-- 

- 

15 

-- 

Sıcaklık 

ra 

900 

940 

950 

900 

950 

950 


Süre 

[h] 

5 

5 

5 

5 

S 

5 

Sertlik 

HVB1 

1219 

1795 

1811 

358 

660 

263 

1. Matuschka, A.G., Boronizing, Heyden & Son Inc. Philadelpia, 

s. 58, 71, 1980. 

2. Kunts, H., Kuntstoffe 62 11, s. 726-730, 1972. 

3. Merkblatter über Borieren der Elektoschmelzwerk Kempten 

GmbH, München, 1 (1974). 

4. Bozkurt, N., Bor Yayımmıyla Çeliklerde Yüzey Yayınımı, 

İTÜ. Kimya-Metalurji Fakültesi Ofset Atelyesi, İstanbul, s. 

16, 1984. 

5. Fichtl, W., "Über neue Erkenntnisse auf dem Gebiet des 

Oberflachenborierens", HTM 29 H. 2, s. 113-119, (1974] 

6. Biddulph, R.H., "Boronizing for Erosıon Resistance", Thin Solid 

Films, 45 (2), s. 341-347, 1977. 

7. Demirci, A.H., "Fe-Esaslı Malzemelerin Borianması ile Kavitasyon 

Dayanımının Değişmesi", 7. Uluslararası Makina Tasarım 

ve İmalat Kongresi, 11-13 Eylül 1996, Bildiriler Kitabı, 

s. 261-269, ODTÜ, Ankara.


RÜZGAR TÜNELİNDE HAVA KALİTESİ İNCELEMELERİ VE 

SİMÜLASYON ESASLARI 

İbrahim KAYA*, Tuncay DÖĞEROĞLU**, Serap KARA*** 

Ö Z E T 

Hava kirletici bileşenlerin yatay ve dikey 

yöndeki hareketinde, aerodinamik etkenler 

ve engeller özel önem taşır. Çeşitli kaynaklardan 

atmosfere salman hava kirletici maddelerin, 

insanoğlunun yaşamını sürdürdüğü 

atmosfer katmanında ve doğal ve yapay yükseltilerin 

yer aldığı zemin tabakasında, oluşturduğu 

zararlı etkilerin, yerel ve yöresel derişim 

seviyelerine ye bu seviyelerle ilişkili 

aerodinamik ve diğer parametrelere bağımlılığı, 

örnekleme ye ölçüm işlemleri yanında 

modelleme ve simulasyon çalışmalarının çalışmalarıyla 

desteklenen indirgenmiş ölçekli 

rüzgar tünellerinden de yararlanılabilir. Böylece, 

vapay faktörlerle, nu faktörlerin etkisi 

altında kâhin doğal etkenleri temsil eden bir 

lakım parametrelerin daha küçük hır hacimde 

ve daha dar bir alanda kontrollü bir şekilde 

değiştirilebilmesi mümkün olur. Bu çalışmada, 

yukarıda belirtilen amaçlara yönelik 

rüzgar tüneli çalışmaları- tasarını, monitorlama\ 

aygıt seçimi, kalıbrayon, tünel modelleri 

ve modelleme/'simulasyon işlemleri açısından 

irdelenmiş: Ankara Rüzgar tüneli 

lARTj'nda Eskişehir iline yönelik olarak hedeflenen 

deneysel çalışmanın alt yapısını 

oluşturan temel Tensiplerle, ilgili materyal ve 

yöntemler tespit edilmiştir. 

T 

Aörodynamıc parameters, surface roughnesses 

and man-made blockages have partıcular 

ımportance irom the vıewpoint of dispersion 

ol aır-pollutants and of precıpitaüon of poüutmv, 

materials from the atmosphere Hazardoiıs 

and toxic effecl of source-emınitted airpollutants 

on the bıosphere and the surface 

layer of the earth, where roughnesses and cost'ruction 

exıst. are closely related to loeal 

and regional concentration levels as well as 

lo aerodynamic and other parameters associated 

with these levels. This relaüonship, in 

nırn, necessitates that modelling and simulaııon 

studıes. m addition to the samplmg and 

monıtorım; activıtıes to be conducted. tor 

this purpose, wind tunnels of various scales, 

m coııjunctıon with the sapportıvc modelling 

and/or sinnılation studıes, m addition to 

fie'ld studies, m ay be utilized. This wav, various 

parameters, represctative of ıhe artificıal 

factors as w eli as that of the natural ones, 

mfluenced by these faclors, may be changed 

mdependently, under contrnl, both in a sınailer 

volume and in a narrower area than that 

prevailing m ıhe field. in this study, not only 

the exıstmg wina tunnel investıgaıions have 

heen interpreted with respect lo design, moniıoring, 

etnııpment selection, calibration, 

lunnel moaels and modelling/'sinnılation 

practıces aspects, tovyards achievmg the 

above-mentioned objectives, but also the 

fundaınentalprincıples as well as the relevunl 

materials and methods that form the 

background of the subjecl-matter expenmental 

study planned to be conducted for Eskişehir 

m Ankara Winâ Tunnel (ARTI, have been 

dele.rmined. 

GİRİŞ 

Konutlarda ve endüstriye] tesislerde kalitesiz yakıt kullanımı 

başta olmak üzere çok çeşitli nedenlerle atmosfere salınan 

kirleticiler doğal rezervleri tahrip etmekte, çevre ve insan sağlığını 

olumsuz yönde etkilemektedir. Yakıt tahsis politikalarının 

belirlenmesi, yerleşim ve endüstri bölgelerinin seçimindeki önceliklerin 

etkilerinin kantitatif verilerle ortaya konması, mevcut yapılaşmada 

gerçekleştirilebilecek rehabilitasyon ve değişimlerin bu sorunları 

ne şekilde giderebileceğinin ve gelecek için yöresel planlamalarda 

alınabilecek tedbirlerin neler olabileceğinin tespit edilebilmesi 

gereklidir. 

Hava kirlenmesinin sağlık açısından ve ekonomik yönden olumsuz 

etkiler yaratmaması ve pratik önlemlerin alınabilmesini sağlamanın 

yolu, öncelikle bu kirlenmenin boyutlarının gözönünde bulundurulması 

ve en kötü meteorolojik koşulların yıl boyunca frekanslarıyla 

saptanıp, bu koşullara uygun kaynak kontrol teknolojisinin 

uygulanmasıdır. Böylece bir yörede hangi meteorolojik koşulların 

ne derece hava kirlenmesi yaratacağının önceden bilinmesi ve 

bu koşullar için sağlıklı yasal veriler derlenip değerlendirilerek, kirlenme 

olasılığının önceden saptanması mümkün olur. Atmosfere 

deşarj edilen atık maddelerin dağılımı, yeryüzünün yaklaşık 1 km'lik 

yüzeysel sınır tabakasında hüküm süren meteorolojik koşullara bağlıdır. 

Bu tabakada kirleticilerin dağılımını , rüzgar hızı ve rüzgar yönündeki 

değişmeler kontrol eder. Emisyonların rüzgarla dağılması ve 

seyrelmesini etkileyen en önemli etkenler arasında atmosferik sıcaklık 

kararlılığı, topografik özellikler ve yüzey pürüzlülüğü sayılabilir. 

Aerodinamik incelemelerde önemli yeri olan rüzgar tünelleri, 

başta havacılık alanındaki çalışmalar olmak üzere, pek çok alanda 

hizmet vermektedir. Tünelin çalışma mantığımda, yapay olarak 

oluşturulan rüzgarla, geliştirme aşamasında olan araçların, test edilecek 

malzeme ya da parçaların, oranlı olarak küçültülmüş modellerinin, 

normal rüzgar koşullan altında nasıl bir davranış gösterebileceğinin 

incelenmesi yatmaktadır. 

Fiziksel kuvvetleri hesaplayabilmek için, maddenin akışkanlık 

özelliklerinin ve cismin bu kuvvetlere karşı davranışının iyi bilinmesi 

gerekmektedir. Ancak, bu araştırmaların yapılabileceği deney 

sistemleri için, çok büyük yapıların inşa edilip, benzer şartların yaratılması 

gereği ve yüksek maliyet sorunu gündeme gelmekte; bu 

noktada bilim yardıma yetişmektedir. Akışkanlar, fizik kurallarına 

göre, genelde benzer özelliklere sahiptir ve belirli şartlarda benzer fiziksel 

davranış gösterirler. Bunun yanı sıra, araçlar, fiziksel ve geometrik 

boyutları belirli oranlarda küçültüldüğünde gerçek boyuttakilere 

benzer davranış gösterebilmektedir. Bu da gerekli deneylerin 

daha küçük alanlarda (laboratuvar koşullarında) yapılabilmesine ve 

dolayısıyla düşük maliyetlerle sonuca ulaşılmasına olanak sağla- 

Arş Gör Anadolu Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü. Yunusemre Kampusu 2647O-ESKIŞEHİR. 

Yrd. Doç Dr. Anadolu Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü. Yunusemre Kampusu 26470-ESKIŞEHIK. 

Prof Dr Anadolu Üniversitesi Mühendislik-Mimarlık Fakültesi Çevre Mühendisliği Bölümü. Yunusemre Kampusu 26470-ESKIŞEHIR. 



maktadır. Bu noktada hayata geçen rüzgar tünelleri, en 

basit anlamda, bu tür aerodinamik deneylerin, laboratuvar 

koşullarında yapılabilmesine olanak sağlayan ve 

defalarca benzer koşulların yaratılabildiği özel amaçlı 

yapılar olarak tanımlanabilir. 

RÜZGAR TÜNELLERININ YAPıSı, ÇEŞITLERI VE 

KULLANıM ALANLARı 

Rüzgar Tünellerinin Genel Yapısı ve Özellikleri 

Rüzgar tünellerinde duvarlar (tüpü meydana getiren 

yapı), düz levhalardan oluşmaktadır. Bazı rüzgar tünellerinde 

oluşturulan rüzgar akışını denetleyebilmek ya 

da yönlendirebilmek için, akım çizgilerine göre ayarlanabilen 

duvarlar (hareketli levhalar) da kullanılmaktadır. 

Ancak, rüzgar tünellerinin tümünde ortak nokta, 

hava akışının, aerodinamik açıdan kontrol edebilecek 

şekilde tasarlanmış olması ve böylece istenen incelemelerin, 

hemen hemen istenen tüm deney şartları altında, 

yapılabilmesidir. 

Rüzgar tünellerinde incelenmesi düşünülen modeller, 

deney odasına bir takım çubuklar ve teller yardımıyla 

yerleştirilebilmektedir. Bu bağlantılar sayesinde 

modele istenen konum verilebilmekte ve istenen inceleme 

yapılabilmekte; model boyutları küçük bile olsa, 

gerçek koşullardaki fiziksel konumlamalar (orientation) 

gerçekleştirilebilmektedir. Modele doğrudan bağlı olan 

bu çubuk ve/veya teller yardımıyla hareketliliği sağlanan 

modeller, özel olarak tasarlanmış ve programlanmış 

ölçü aletlerine bağlanarak gerekli deneysel ölçümler rahatlıkla 

yapılabilmektedir. Günümüzde, yüksek ve denetimli 

manyetik alanlardan yararlanılarak, herhangi 

bir çubuk ve/veya tel kullanmadan hareketlendirilebilen 

bir model üzerinde oluşan kuvvetler ve etkili olan 

momentlerle ilgili aerodinamik ölçümler de yapılabilmekte; 

böylece en son teknolojiyle, tel ya da çubukların, 

önemsenmeyecek kadar küçük de olsa, yaratabileceği 

etkiler yok edilebilmektedir. 

Rüzgar Tüneli Çeşitleri 

Yapıları ve işlevleri açısından farklılıklar gösterebilen 

rüzgar tünelleri, kullanım açısından; düşük hızlı ses 

altı (subsonic), ses geçişi (transonic), ses üstü (supersonic) 

ve yüksek ses üstü (hipersonic) tüneller olarak beş 

sınıfa ayrılabilir. İkinci bir gruplama şekli de, rüzgar tünelinin 

yapısına göre olan sınıflamadır. Buna göre tüneller, 

açık veya kapalı devreli, açık veya kapalı deney 

odalı, önden üflemeli ya da arkadan emişli olabilir. Ayrıca, 

atmosfer basıncında çalışan, basıncı azaltılmış veya 

özel olarak basınçlandırılmış rüzgar tünelleri de 

mevcuttur. Son zamanlarda, içinde havadan başka bir 

gaz bulunan ve hatta bu gazın -150°C veya daha düşük 

sıcaklıklara kadar soğutulduğu, özel araştırmalar için 

kullanılan (cyrogenic) tüneller de bulunmaktadır. 

Rüzgar tünelleri, test bölümlerinin kesit şekliyle de 

tanımlanabilir. Kare, dikdörtgen, köşeleri yuvarlatılmış 


dikdörtgen, sekizgen, daire veya elips şeklinde olabilen 

test bölümü tamamen kapalı (closed jet) olabilir veya 

havanın giriş konisinden çıkış konisine geçtiği yol üzerinde 

bir havalandırma yarığı (breather) bulunabilir. 

Test bölümü ister açık, ister kapalı olsun, çeperler (boundaries) 

model etrafındaki akışı etkiler. Test verilerinin 

gerçek hava ortamındaki (free-air) sonuçlarla uyuşması 

için düzeltme yapılması gereklidir. Düşük hız tünellerinden 

farklı olan tüneller, ses hızına yakın (nearsonic), 

ses hızında (transonic), ses hızının üzerinde (supersonic) 

ve yüksek supersonic aralıkta (hypersonic) çalışırlar. 

Açık devreli (open-circuit) (veya Eyfel veya NPL) tünellerde 

hava dönüşü yoktur (Şekil 1). Hava, difüzörü 

terk ettikten sonra dolambaçlı yollardan giriş bölümüne 

geri gelir. 

Dizel motor 

•*—T\^ ,/^200 H.P. D»l pclegİ -^_ 

5— 

Şekil 1. Açık-devre rüzgar tüneli 

Kapalı devreli (closed-circuit) (veya Prandtl, Göttingen 

veya dönüş-akışlı) bir tünelin genel görünüşü ise 

Şekil 2'de gösterilmiştir. Tek dönüşlü (single-return) 

(Şekil 2), çift dönüşlü (double-return) (Şekil 3) ve halkasal 

dönüşlü (annular-return) (Şekil 4) olmak üzere üç tip 

kapalı devreli tünel vardır. Çift ve halkasal dönüşlü dü- 

Nfest boluma 

TĞüTıtonlrt' V T«I bOlüma ~*< 

Şekil 2. Kapalı devre teh-donüşlu rüzgar tüneli 

Şekil 3. Kapalı devre çilt-dönüşlü rüzgar tüneli


Halkasal dönü? kısmı Kanatçıklar 

Çıkış konisi TestbölUmU' 

Halkasal bava boşluk kısmı 

Şekil 4. Kapalı devre halkasal-dönüşlü rüzgar tüneli 

zenlemelerde, daralma oranı büyük olmadıkça, hava 

aşırı türbülenttir ve test verilerinin yorumlanmasını 

zorlaştırır. Çift dönüşlü tünelin bir diğer dezavantajı da 

büyük bir modelin yerinde kaynamasının (yawing), hız 

dağılımında bir değişmeye sebep olmasıdır. Tekdönüşlü 

tünelde fanın genel karıştırma (mixing) ve akımı 

kararlı hale getirme (stabilizing) etkileri, model nedeniyle 

oluşan herhangi bir akım değişikliğinin tekrar 

düzene girmesini sağlar. Fakat çift-dönüşlü tipte akış bir 

tarafa sapar. 

Çevresel Simulasyon Çalışmalarında Rüzgar Tünelinin 

Kullanılması 

Rüzgar tüneli modellemesi, çevresel etki (environmental 

impact) değerlendirmesi çalışmalarının önemli 

bir bölümünü oluşturur. Çevresel simulasyon şartlarının 

matematiksel yöntemleriyle iyi modellenemediği 

durumlarda (kompleks kentsel alanlar ve kompleks 

arazi bölgeleri gib), rüzgar tüneli modeli kullanılabilir. 

Rüzgar tüneli modellemesi aynı zamanda matematik 

modellerin geliştirilmesi ve teorik verilerin test edilmesi 

için de pratik bir araştırma metodu olarak kullanılmaktadır. 

Hava kalitesi modelleme çalışmalarında 

rüzgar tüneli, 

a) Topografik, metorolojik ve yapısal etkenler ve 

yükseltilerle yatay ve dikey yönde değişiminin ve duman 

dağılımının gerçek doğa koşullarından daha küçük 

boyutlardaki laboratuvar imkanlarıyla incelenmesi, 

b) Mikro, mezo ve sinoptik ölçekli kirlilik dağılımı 

ile ilgili bu simulasyon verilerinin modelleme çalışmaları 

sonuçları ve gerçek arazi ölçümleriyle karşılaştırılması, 

c) Atmosferik ısıl tabakalaşma (thermal stratification), 

ölçek büyütme/küçültme prosedürleri, sınır tabakası 

ve pürüzlülük parametreleri gibi konuların bu ortamlarda 

incelenmesi, 

d) İlgili tasarım, modelleme, simulasyon ve analoji 

çalışmalarıyla ve en az sayıda arazi verisiyle hava kalitesinin 

zikredilen koşullara bağımlılığının en etkin 

tarzda tahmin edilebilmesi ve 

e) Çeker ocak performansının test edilmesi, baca tasarımları 

için deneysel veri üretilmesi, açıkta depolama 

sahalarından tozlu maddelerin rüzgarın etkisiyle taşınmasının 

modellenmesi ve trafik atmosferi modellemesi 

amacıyla kullanılmaktadır. 

Hail ve Robins (1994), 1991 yılı sonlarında VVSL'de 

düzenlenen uluslararası bir toplantıda (5th Eurasap Int. 

VVorkshop) sunulan çalışmaları: 

a) Bina ve topografya etkilerinin gözönünc alındığı 

dispersiyon çalışmaları, 

b) Jet akış ve baca dumanı (plume) çalışmaları, 

c) Risk belirleme (risk assessment) amacına yönelik 

yoğun gaz disperisyonu çalışmaları 

d) Katmanlı (stratified) akış çalışmaları, 

e) Rüzgar tünelleri ve enstrümantasyon konusunda 

yapılan çalışmalar ve 

f) Partikül çökelmesi (precipitation) ve toz dağılımının 

ölçüldüğü ve modellendiği çalışmalar 

şeklinde altı ana başlık altında gruplandırmış,- rüzgartünellerinde 

gerçekleştirilen dispersiyon ve akış modellemesi 

çalışmalarının, dispersiyon konusunda düzenlenen 

daha geniş kapsamlı toplantılardakine kıyasla daha 

fazla ilgi çektiğini ifade etmişlerdir. Yazarlar bu ilginin 

nedenini; 

I) Konunun, rüzgar yükü (wind load) ölçümlerinin 

yapılmasına yönelik olarak tasarlanan ve genellikle fiziksel 

modelleme amacıyla kullanılan rüzgar tünellerinin 

kullanımına kıyasla daha az rastlanan bir aktivite 

oluşuna ve bu konuda herbir ülkede en fazla bir -iki çalışmacıya 

rastlanabildiğine, 

II) Dispersiyon modellemesi işleminin kendisi pek 

bilinmeyen özel deney tekniklerinin kullanılmasını gerektirdiği 

halde, bu gereksinimlerin genel enstrüman 

geliştirme aktiviteleri kapsamında tartışılıp geliştirilemediğine, 

ancak rüzgar tünellerinde dispersiyon ve akış 

modellemesi çalışmaları kapsamında ele alınabilir görünmesine 

bağlamışlar; özellikle baca dumanındaki 

(plume) izleyicilerin (tracer) ölçülmesinde ve düşük 

akım hızlarında moleküler difüzyonun önlenmesinde 

su tünelleri ve su tankları da kullanılabileceği halde, bu 

sistemlerin, dispersiyon modellemesinde rüzgar tünelleri 

kadar sık kullanımına rastlanmadığını vurgulamışlardır 

(Kaya, 1996). 

KURAMSAL TEMELLER VE TASARıM PRENSIPLERI 

Aerodinamik problemlerin çözümü için gerekli olan 

deneysel bilgiler; uçuş testlerinden, roket rampalarından, 

su tünellerinden, döndürme kollarından, şok tüplerinden, 

su masalarından, roket uçuşlarından, uçuş ölçek 

modellerinden, balistik menzil ve ses altı, yaklaşık 

ses, ses üstüne geçiş, süpersonik (ses üstü) ve hipersonik 

tünellerden olmak üzere birçok yolla bulanabilir (Kaya, 

1996). 

Önemli Test Parametreleri ve Terminoloji 

Bir kütle bir ortamın içinden geçtiği zaman ortamın 

viskozitesi nedeniyle ataleti, elastikiyeti ve yerçekimi 

kuvveti artar. Atalet kuvveti, etkilenen hava kütlesiyle 

ve kütleye verilen ivmeyle orantılıdır. Bundan dolayı 

hava hareket eden bir kütleyle önemli ölçüde etkilendi- 



ğinden atalet kuvveti, etkin hava hacmine verilen sabit 

bir ivmenin sonucu olarak bulunabilir. Etkin hava hacmi 

ki 3 olarak kabul edilirse (burada 1, kütlenin karakteristik 

uzunluğu,- k, özel kütle şekli için bir sabit) aşağıdaki 

eşitlikler yazılabilir. 

Atalet kuvveti 

Viskoz 

pl 3 

t 

V 

Yerçekimi kuvveti = pl g 

pl 3 

V 

r/v 

P i3 v 2 

Bir gazın yığın elastikiyet modülü (E, Ib/ft 2 ) ise, hacimdeki 

birim değişmenin gelişmesi için gerekli olan 

gerilimdir ve E = pa 2 şeklinde ses hızıyla ilişkilendirilebilir. 

Elastik kuvvet ~ Er 2 = pa 2 ! 2 

Böylece önemli kuvvet oranlan aşağıdaki şekilde 

formüllendirilebilir. 

Reynolds sayısı = Atalet kuvveti = pVI_ 

Viskoz kuvveti M 

Mach Sayısı = Atalet kuvveti = V 

Elastik kuvvet 

a 

Froude Sayısı = Atalet kuvveti .„ = ./Y_ 

Yerçekimi kuvveti V Ig 

Simulasyonda boyutsuz parametrelerle ifade edilen 

üç benzerlik şartının hepsi nadiren gereklidir. Bir rüzgar 

tünelinde sabitleştirilmiş olan modeller için Froude sayısı 

önemini kaybeder. Mach sayısının etkisi, 0.4'ün altındaki 

bir değer için, nadiren önemlidir. Reynolds sayısının 

rüzgar tüneli testlerine etkisi oldukça fazladır. 

Aynı Reynolds ve Mach sayılarını oluşturan şartlar altında 

bir model, tam ölçeğine karşılık gelecek kuvvet ve 

momentlerine sahip olur ve doğrudan ölçeklendirilebilir. 

Reynolds sayısının etkilerinin 1500000'in üzerindeki 

değerlerde gözönüne alınması gerekir. Bu Reynolds 

sayısını oluşturmak için genellikle basınç arttırılması 

yoluna gidilir. Havadan farklı özellikteki gazlar, ortamdaki 

ses hızını azaltabilir ve tünel gücünden tasarruf 

sağlar. 

Rüzgar Tüneli Tasaramı 

Hiçbir tünel bütün testler için gerekli olan kapasiteyi 

sağlamaz. Rüzgar tüneli tasarım mühendisleri, yeni 

bir tünel tasarımı yaparken, tünelin kullanım amacına, 

gerekli jet biçimini ve hava hızını hesaplamak suretiyle 

çalışmaya başlarlar. Kullanım alanının gerektirdiği ko- 


(D 

(2) 

(3) 

(4) 

(5) 

(6) 

(7) 

şullara bağlı olarak tünelin atmosferik mi, kapalı devre 

mi olacağına karar verilir. 

Optimum tünel etkinliği kararlaştırıldıktan sonra, 

işletme saati ve yerel güç maliyeti tahmin edilir. Rüzgar 

tüneli tasarımında etkinlik, tünel uzunluğu ve inşaat 

maliyetleri arttırılarak yükseltilebilir. Tasarımda son 

basamak olarak test bölümündeki, köşelerdeki, difüzörlerdeki 

ve giriş konisindeki kayıplar hesaplanır ve 

gerekli giriş gücü bulunur. 

Rüzgar tüneli tasarımında genellikle 

(a) gerçekleştirilecek test tipi ve 

(b) planlanan iş için "tünel gerekliliği" 

olmak üzere iki temel kriter aranır. "Tünel gerekliliği", 

jet boyutları düşüncesini (ölçü ve biçim) ve istenen 

tünel rüzgar hızını içerir. Bu hususlar güç hesaplanmasında 

ve giriş tasarımı hesabında gereklidir. Teoride, 

büyük bir model için kullanılan büyük bir jet, daha düşük 

hızda da çalıştırılabilir. Yarı güç seviyesinde verilen 

boyutların iki katı büyüklüğündeki bir tünelde aynı 

Reynolds sayısının elde edilebilmesine rağmen, daha 

büyük bir tünelin orijinal maliyeti, küçük olanın kabaca 

dört katıdır. Pratikte, daha büyük tünellerdeki jet hızları, 

küçük olanlardaki kadar yüksektir. 

İkinci husus, aerodinamik parametrelerin kombinasyonu 

ve yararlılıktır. Verilen bir test alanı için en 

geniş bölümde, en geniş boyutlu modeller test edile bilir. 

Fakat, yüksekliğin genişliğe oranının 7/10'u aştığı 

hallerde tünel duvarının modele etkileri önem kazanacağından, 

verilerin doğruluğu şüpheli olabilir. Aynı zamanda, 

geniş bir modeli, geniş ve düz bir tünelde test 

etmek için döndürmek de oldukça zordur. 

Test bölümünün uzunluğu, pratikte, esas jet boyutunun 

1-2 katı arasında değişir. Yüksek hız nedeniyle, 

jetteki güç kayıpları oldukça fazla olmasına rağmen, 

özel durumlarda uzun jetin çok kullanışlı olduğu bilinmektedir 

Hava test bölümünde ilerledikçe sınır katmanı kalınlaşır. 

Bu olay, jet'in etkin alanını azaltır ve hızın artmasına 

neden olur. Dönüşteki hız artışı, yerel statik 

basıncı düşürürken, modelin akım yönünde sürüklenmesine 

de yol açar. Bu ilave sürtünme, yatay yüzme 

(horizontal buoyancy) olarak adlandırılır. Eğer jet'in kesit 

alanı, sınır katmanı kalınlığının oluşması için yeterli 

şekilde artarsa, statik basınç, test bölümü boyunca sabit 

değerde kalır. Sabit statik basınç temin edecek gerçek 

bir tasarım metodu henüz mevcut değildir. İlk yaklaşım 

olarak, kapalı jet'in çeperlerinin tünel ekseni ile yaptığı 

açı yaklaşık 0.5° olarak seçilir. Tünel kurulduktan sonra 

ayarlama yapmak ve test bölümü boyunca statik basıncı 

ölçmek gerekebilir. Köşe parçası (corner fillets) bulunan 

test bölümlü tünellerde, bu parçalar, sabit bir statik basınç 

elde edilinceye kadar ayarlanır. 

Test sırasında modelin tamamını (tepesini, yanlarını, 

tabanını ve ön tarafını) görmek gerekir. Jet dizaynında 

modelin detaylarını görmek için, tünelde yeterli sayıda 

pencere bulunmalıdır. Güçlendirilmiş model testlerinde 

kurşun geçirmez camlar kullanılabilir. Tünelde 

yeterli ışıklandırmanın da sağlanması gereklidir. Ayrıca 

göz seviyesinin altındaki ışıklar için ayrı anahtarların 

kullanılması gerekir.


Açık jet testlerinde önemli zorluklarla karşılaşılır: 

Rüzgar tüneli balansı, genellikle katı sınır simulasyonu 

yapılarak açık jetle operasyonlar için, çok fazla koruyucu 

gerektirir. Açık jetli bir tünelde gerekli olan güç,a ynı 

hız ve aynı tünel için, kapalı bir jette gerekli olan güçten 

üç kat fazladır. Açık jet sistemlerinde, çıkış konisi giriş 

konisinden daha geniş olmalıdır. Darrius (1943), 6°'lik 

bir genişleme önermekte, fakat 10"lik bir açı da uygun 

sayılabilmektedir. Akış kararlılığını sağlamak için, difüzör 

çapı, jet'in yarı uzunluğunda sabit tutulabilir (Kaya, 

1996). 

Gerçek ölçekte ve tünel ölçeğinde yapılan çalışmalarla 

modelleme çalışmaları arasındaki uyum, ancak ölçek 

etkilerinin (scale effects) gözönüne alınmasıyla sağlanabilir. 

Tepelerin ve binaların etrafındaki kompleks 

akışlarda kirletici taşınmalarının ve dağılımlarının çalışılması 

amacıyla genellikle meteorolojik rüzgar tünelleri 

kullanılır. 1:300 ölçeğindeki binalardan, 1:5000 ölçeğindeki 

geniş alanlara kadar değişebilen model ölçeklerini 

uygulayabilmek için, çok uzun bir 

test bölümüne (2.1x3.7x18.3 m) ve çok 

düşük hıza sahip olan açık dönüşlü bir 

tünel kullanılabilir (Kaya, 1996). 

Tünel inşaatından sonra, tünelin akış 

karakteristiğinin ve ölçüm parametrelerinin 

(sıcaklık, hız, dinamik ve statik basınç, 

türbülans durumu vd.) tespit edilmesi, 

ölçüm cihazlarının seçiminin yapılması 

ve kalibrayon için gerekli aletlerin 

belirlenmesi gerekir. 

Rüzgar tünelinde ve tam ölçekte, dağılım 

(dispersion) davranışının ilişkisi 

özel önem taşır. Rüzgar tünellerinde, 

katmanlaşmadan doğan etkilerle (stratification-induced 

effects) ilişkili sürtünme 

(shear) türbülansı söz konusudur. Tam 

ölçekli dağılımda hava akım çizgilerindeki 

(vveather pattern) değişime bağlı bir 

komponentin [kısa zaman skalalarında 

(shorter time scale) sürtünme türbülansından 

fazla ayırdedilemeyen rüzgar akış 

dalgalanmaları (wind meander)] de mutlaka dikkate 

alınması gerekir. Rüzgar tünelinde dağılım verilerine 

(özellikle yatay dağılım komponentlerine) bu etkinin 

eklenmesi; pratik açıdan önem taşır. 

MATERYAL VE METOD 

Araştırmada öncelikle, Eskişehir'in yoğun yerleşim 

ve kirlilik bölgelerinin topografisi ve yükseltileri ile, 

cadde ve sokak düzenleri, içinden geçen Porsuk Çayı ve 

bina ve bahçelerin yapısal durumları da gözönünde bulundurularak, 

belirli bir ölçekte (1/1000) küçültülmüş 

maket modelinin hazırlanması öngörülmüş; profesyonel 

uzmanlardan oluşan bir ekip çalışması gerektiren 

maket yapım işi için Güzel Sanatlar Fakültesi'yle te- 

masa geçilmiş, gerekli plan ve programlar oluşturulmuştur. 

Yaklaşık yedi yıldır, birisi Anadolu Üniversitesi Yunus 

Emre Kampusu Tepebaşı mevkiinde, diğeri İl Sağlık 

Müdürlüğü'nde Köprübaşı mevkiinde bulunan yarı otomatik 

örnekleme sistemleriyle sürdürülmekte olan 

imisyon ölçüm çalışmaları da gözönünde bulundurularak, 

Eskişehir'in en yoğun yerleşim ve trafiğinin bulunduğu 

ve ayrıca İl Sağlık Müdürlüğü'nün imisyon örnek 

alma ve ölçüm çalışmalarını sürdürdüğü Köprübaşı 

mevkii, 1/1000 ölçekli Eskişehir yöresel kent maketinin 

(Şekil 5) merkezi olarak seçilmiştir. Böylece, rüzgar tünelinde 

yapılan model çalışmalarından elde edilen sonuçların, 

aynı bölgenin gerçek ortamındaki imisyon öl 

çüm sonuçlarıyla karşılaştırılmasının yapılabileceği ve 

kullanılan atmosferik dağılım modellerinin sağlıklı bir 

kalibrasyonu ve verifikasyonunun da gerçekleştirilmiş 

olacağı düşünülmüştür. 

Şekil 5. Maket modelin kapsadığı yerleşim bölgesinin krokisi. 

Eskişehir'de hazırlanarak Ankara'da bulunan rüzgar 

tüneline (ART) taşınması planlanan model, rüzgar tünelinin 

test bölümündeki bir döner tabla (2.5 m çapında) 

üzerine yerleştirilerek, dikey olarak da yükseltilip alçaltılabilen 

bu döner tablanın istenilen yöne döndürülmesiyle, 

gerçek arazideki farklı rüzgar yönleri simule 

edilebilir. Rüzgar tünelinde bulunan fanın dönüş hızı 

istenilen şekilde ayarlanarak farklı rüzgar hızları sağlanabildiği 

gibi, tünelde model ölçeğine uygun meteorolojik 

rüzgar ve hava akım hızı ile dikey atmosferik sıcaklık 

profilleri de oluşturulabilir. 

İlgili makamlarla (Tübitak-SAGE, A.Ü. Rektörlüğü 

ve Güzel Sanatlar Fakültesi) yapılan görüşmelerden 

sonra, bu masraflı ve zaman alıcı çalışma için gereken 

mali desteğin karşılanması amacıyla bir Araştırma Fonu 



Projesi (Kara v.d., 1995) hazırlanıp sunulmuş,- ancak bu 

destek bugüne kadar sağlanamamıştır. 

Eskişehir'in yöresel kent modeli tamamlandığında, 

ligili emisyon noktalarında gerçek koşullarla orantılı 

debi ve derişimlerde izleyici ftracer) emisyonu ölçülebilecek, 

gerçek duman simulasyonu gerçekleştirilebilecek, 

bu kaynak emisyonlarının topografik ve meteorolojik 

koşullarla mevcut imar planlarına göre yapılaşmanın 

ve yükseltilerin, muhtelif kirleticilerin dağılımında 

ve bu dağılımın engellenmesinde nasıl rol oynadığı, 

akışkanlar mekaniği ve dinamiği ile sürtünme ve drag 

prensiblerine göre araştırılabilecektir. 

Bu çalışmada, model dışındaki bir yerden ve model 

üzerindeki bina bacalarından duman yaydırılarak rüzgar 

etkisyle dağılan dumanın dağılım karakteristiğinin fotoğraflanmasi; 

fotoğraflamanın uygun ve kaliteli bir şekilde 

yapılabilmesi ve akım görünürlüğünün net bir şekilde 

elde edilebilmesi için, yaydırılacak dumanın beyaz 

renkte (parafin buharı vb.) olması öngörülmüştür. 

Yapılabilecek deneyler açısından, dünyada benzer 

özellikteki rüzgar tünelleri arasında bulanan Ankara 

Rüzgar Tüneli (Eryalçın, 1995), kapalı devre olarak tasarlanmış 

bir ses altı rüzgar tünelidir. Ülkemizin sahip 

olduğu ilk rüzgar tüneli olması açısından önemli konumda 

bulunan ART, Türkiye'deki en büyük deney 

odasına sahip rüzgar tüneli olması açısından da ayrı bir 

önem taşımaktadır. Yapı olarak benzer rüzgar tünellerinde 

olduğu gibi; yolcu uçağı, kargo uçağı, askeri amaçlı 

uçaklar ve helikopterlerin tasarımı sırasında ses altı deneyleri 

yapabilecek bina alt yapısına sahiptir. Bunların 

dışında,- gövde, kanat, profiller, kuyruk düzenleri, yüksek 

taşıma elemanları, mevcut tasarımlara eklemeler, 

değiştirmeler, salınım problemleriyle ilgili her türlü 

uçak parçalarının; ayrıca araba, kamyon, otobüs ve benzeri 

kara araçlarıyla, denizaltı ve batabilen araçların denenmesi 

de mümkündür. 

Bina, köprü ve yüksek yapı testlerinin de tasarlanabileceği 

merkezde, makina mühendisliği, inşaat mühendisliği 

ve mimarlık problemleri yanında, yapıların 

akıma bağlı titreşimlerinin hesaplanmasıyla ilgili deneyler 

de yürütülebilir. Çoğunluğu özel yapılarla ilgili 

bu deneylerin yanı sıra, atmosfer sınır tabakası ve türbülans 

araştırmaları gibi çok farklı disiplinler için deney 

tasarlanması mümkündür. Sayısal model testlerinin 

yapılabilmesi ve/veya geliştirilebilmesi ile ilgili deneysel 

sonuçların elde edilebildiği tünelde, farklı amaçlar 

için yeni deneysel teknikler de geliştirilebilir. Bu rüzgar 

tünelinde, sadece yüksek hız deneyleri değil; şehirlerde 

oluşan hava kirliliği, yüksek binaların aerodinamik yapıları 

ve yerleşim konumlarının incelenmesi gibi mimarlık 

ve şehircilik uygulamaları ile, yerli tasarım kara 

araçlarının aerodinamik denemeleri de yapılabilir. 

Benzer rüzgar tünellerinde olduğu gibi Ankara Rüzgar 

Tüneli'nde de ; hava yükselmesinin ölçülmesi ve 

buna bağlı olarak taşıma, sürüklenme, yanal kuvvetler 

ve sapma, yuvarlanma ya da yalpa, yunuslama momentleri, 

duman ya da yüzey boyaları yardımıyla yapılan 

akım görünürlüğü deneyleri, manometre veya 

elektronik dönüştürücülerle yapılan sabit ve değişken 

26 • Mühendis ve Makina - Cilt: 38 Sayı: 445 

hızların ölçülebilmesi için sıcak tel anemometresi veya 

lazer anemometresi ölçümleri gibi belli başlı teknik ölçümlerin 

hepsi, uygun ekipmanlarla yapılabilecek yeterliliktedir. 

SONUÇ VE ÖNERILER 

a) Çalışmanın deneysel aşamasında kullanılması 

planlanan rüzgar tüneli (ART), boyu, tip ve işlevleri 

açısından, kullanım amacına uygun niteliktedir. 

b) Gerçek alan (saha, arazi) verileriyle, rüzgar tünelinde 

elde edilen veriler arasında uygunluk ve ölçek 

dönüşümü sağlayabilmek için, bu iki ölçekteki 

benzerlik (similarity) parametreleri ile model yapı, 

engel boyutları ve konumları yanında aerodinamik 

ve akış parametrelerinin de iyi seçilmesi; örnekleme 

ölçüm ve değerlendirme aşamalarında tasarım, yerleşim, 

konum, hassasiyet ve doğruluk faktörlerinin 

en etkin biçimde göz önünde bulundurulması gerekir. 

c) Eskişehir'in ele alınan bölgesinde topografik özelliklerin 

(yükseltilerin) akışa etkileri ile, bu akışın 

yapısının (nötral, kararlı, katmanlı, yatay, yükselen 

jet ve benzeri) girdap ve türbülans oluşturma, dağılma, 

yükselme, sapma veya yere yönelme durumlarına 

etkisinin irdelenmesi özel önem taşır. 

d) Yüksek basmç ve yüksek derişim bölgelerinin, doğal 

yükseltilerle yapılaşmaya, akış durumuna ve 

akış özelliklerine bağlı olarak yer değiştirmesi durumlarının, 

tüneldeki simulasyonla gerçek ortam 

arasında benzerlik taşıması gerekir. Burada, taşınım 

ve yayınırlık prosesleri ile yakın alan dispersiyonu 

ve türbülans yoğunlukları da göz önünde bulundurulmalı,- 

atmosferik' sınır katmanı ve serbest akış 

bölgelerinin oluşumunda meteoroloji ve topografik 

özelliklerin ve ayrıca yapay yükselti ve yapılaşmanın 

etkileri gözardı edilmemelidir. 

e) Çalışmanın planlanan bölümünde, hız, basınç ve 

derişim dağılımları ile, enerji spektrumu (tayfı), sıcaklık 

ve türbülans profilleri, yapıların geometresi 

ve oryantasyonunun, alan büyütme faktörleri, görünüş 

oranları ve eğim faktörleri açısından uygun olmasi; 

kullanılan yapı malzemeleri ile akış (gaz ve 

duman) oluşturma maddelerinin seçiminde bu benzerlik 

kriterlerine dikkat edilmesi gerekir. Bu açıdan, 

stabilite ve kaynak boyutları yanında, kaynaktan 

dağılan veya dağıtılan akımın fiziksel veya 

kimyasal özelliklerinin akışa ve bu akışın bozulmasına 

etkileri iyi izlenmeli; duman parçacıklarının 

takip ettiği yollar (trajectories) hassas şekilde belirlenebilmeli; 

derişim dağılımlarının temel koordinat 

ve zaman eksenlerinde gösterimi sağlanabilmelidir. 

Tünelin akış karakteristiğinin, alt ve üst kritik 

Reynolds sayıları ile difüzyon kontrollü Reynolds 

sayılarının oluşumunu etkilediği unutulmamalıdır. 

Bu kapsamda deşarj momentumları da özel önem 

taşır.


f) Çevre, kimya ve makina mühendislikleri branşları 

ile şehir planlamacılığı, atmosfer fiziği ve güzel sanatlar 

açısından önem taşıdığına inanılan bu çalışmada, 

öngörülen maketin tasarımı ve inşası için 

yoğun bir işçilik ve el emeği gerektiği, en azından 20 

uzman sanatçının bir araya gelerek altı ayda tamamlayabileceği 

bu eserin yapımı için oldukça fazla 

miktarda sarf ve yanım malzemesinin (cam yünü, 

schleör kağıdı, polyester, alçı, ahşap gibi) kullanılacağı; 

model binaların bacalarından duman yayabilmek 

için hava ventilleriylc, hortumlara, injeksiyon 

sistemlerine ve duman üreteçlerine gereksinim duyulduğu 

tespit edilmiştir. 

g) 1995 yılı Haziran fiyatlarıyla 750 milyon TL'ya mal 

olacağı anlaşılan bu maket yapımı işi yanında, deneysel 

çalışmaların yürütüldüğü süreçte dumanın 

görüntülenmesi, izlenmesi ve kaydedilmesi için video 

kamera ve fotoğraf makinası da gerekmekte; 

maketin şehirlerarası taşınması ve deneylerde yoğun 

olarak kullanılacak elektrik enerjisi için ödenecek 

meblağlar da gözönünde bulundurularak, projenin 

tümü için 2 milyar TL'nm üzerinde bir fmans 

desteğine ihtiyaç duyulduğu anlaşılmaktadır. 

h) Bu nedenlerle, bu çok amaçlı ve geniş perspektifli 

çalışmaya gereken mali desteği sağlayabilecek güçlü 

kuruluşların katkılarının beklenmesi gerektiği 

açıktır. 

Anahtar Kelimeler: Rüzgar Tüneli, Modelleme, Simulasyon, 

Tasarım, Benzerlik Parametreleri, Ölçek Büyütme 

Parametreleri, Monitorlama, Meteoroloji ve Topografi 

şartları, Çevre Kirliliği Kontrolü. 

Keywords: Wınd Tun nal, Modelling, Simulation, 

Design, Sinıilarity Param et er s, Scale-up procedures, 

Monitoring, Metcorological and topographical conditions, 

Environmental pollution control. 


1. Eryalçın, B., Çok yönlü bir test merkezi: Ankara Rüzgar Tüneli, 

Bilim ve Teknik, Cilt. 27, No. 325, 26-31, 1994. 

2. Kara, S., Kaya, İ., Dögeroğlu, T., Bacaksız, G., Ankara Rüzgar 

Tünelinde Eskişehir; hava kirleticilerin dağılımında topografik, 

meteorolojik ve yapısal etkenler, Anadolu Üniversitesi 

Araştırma Fonu Projesi, s. 15, 1995. 

3. Kaya, İ., Rüzgar Tünelinde Hava Kalitesi İncelemeleri ve Sımülasyon 

Esasları; Yüksek Lisans Tezi, Osmangazi Üniversitesi, 

Fen Bilinilen Enstitüsü, Kimya Mühendisliği Anabilimdah, 

Eskişehir, s, 99, 1996. 

4. Telçeker, N., Ankara Rüzgar Tüneli, Tübitak-SACE, s. 3, 

1994. 

ŞEBEKENİZDE FAZLA 

BASINÇ PROBLEMİNİZMİ VAR? 

Yerel kot farklarından doğan yüksek giriş basıncını daha önceden belirlenmiş 

düşük bir çıkış basıncına azaltır. 

Vana giriş basıncı veya debi çıkış miktarındaki değişimlere bağlı kalmaksızın 

sabit bir çıkış basıncı temin eder. 

ĞUŞ 

LÜTFEN BİZİ ARAYINIZ... 

DOĞUŞ VANA LTD. ŞTI. 

Merkez : 1202/1 Sok. No: 26/A-B Yenişehir- İZMİR 

Tel : 0.232. 433 59 43 - 459 94 29- 433 60 11 Fax : 0.232. 458 08 96 

Fabrika : Atatürk Organize Sanayi Bölgesi 1OOOO Sokak Çiğli - İZMİR 

Tel : 0.232. 376 85 80 -81 Fax : 0.232.376 85 82

BİLGİ I 

SAYFASI 

• • •• 

DOĞRUSAL (LİNEER) DİREK SÜRÜCÜLER 

GIRIŞ 

Makina ve diğer sistemlerdeki eksenel hareket, 

motor dönüşü ile birlikte mekanik aktarma elemanları 

ile sağlanmaktadır. Elde edilmek istenen 

kontrol dinamiği ve pozisyonlama hassasiyeti, esneklik, 

vidalı mil sürtünmesi, kramayer-pinyon sürtünmesi 

ya da senkron kayışları sürtünmesi gibi sisteme 

bağlı karakteristiklerle sınırlanmıştır. Kurs boyu, 

hız ve ivme ise genellikle görülen diğer sınırlayıcı faktörlerdir 

Bu tür bir sistemin çevrimi ve ilgili elemanları 

Şekil 1' deki gibi şematize edilmiştir. 

Kapalı Sistem 

Sayısal Kontrol 

Cihazı 

* Motor 

I Akımları 

Besleme ve Hız 

Kontrolleri 

Tork 

Kontrollü 

Motor 

DİSİI Kutusu 

M«kanlk Sürücü Parçalan 

Şekil 1 : Elektromekanik sürücünün şematik gösterimi 

Ml1 

Doğrudan 

Ölçü 

Sistemi 

Yukarıda belirtilen ve konvensiyonel sistemlerde 

bulunan sınırlamalar bu yeni sistemde sorun olmaktan 

çıkmıştır, istenilen performans sadece mevcut ölçüm 

ve kızak sistemleri ile sınırlıdır. Doğrusal motorlu 

direk eksenel sürücüler çok geniş bir uygulama alanı 

için dinamik eksenel hareket ve çok yüksek hassasiyette 

pozisyonlama olanağı sağlamaktadır. Sisteme 

direk ölçümlü pozisyon kontrol sistemi entegre edilmiştir. 

Doğrusal motor basitçe bir elektrik motorunun yatay 

olarak açılımı şeklinde tanımlanabilir. Sistemi, rotor 

kısmı hareketli kızağa, manyetik ortamı kapsayan 

ana gövdeyi ise tezgah gövdesine tutturulmuş doğrusal 

bir motor gibi düşünebiliriz. Motor sayısal sürücü sistemi 

ile kontrol edilmektedir. Doğrusal motorlu sürücü 

sisteminin şematik çevrimi Şekil 2'deki gibidir. 


Sayısal 

Uyarlayıcı 

(3E3C0S) 

Interpolasyon «. 

Birimi 

Kapalı Dav» 

Sayısal Kontrol 

Cihan 

• 

Şekil 2 : Doğrusal motorlu direk 

gösterimi 

Hazırlayan : Mustafa TÜKENMEZ 

TOFAŞ Otomobil A. Ş. 

Doğrusal 

Motor 

\ 

v 

Kızak 

\ 

Doğrudan 

Ölçma 

Sistemi 

I 1 

SBBBEaT•LJ— 

il 

sürücü sisteminin şematik 

Bu sistemde itiş gücü direk olarak hareket ettirilecek 

objeye arada vidalı mil ya da karameyer dişli gibi 

mekanik aktarma elemanları kullanılmadan iletilmektedir. 

Motor direk olarak kızağın hareketli kısmına 

bağlandığı için kontrol çevrimini çok basitleştirmiştir. 

DOĞRUSAL MOTOR TIPLERI 

Doğrusal motorlar senkron ve asenkron olarak temel 

olarak iki gruba ayrılırlar. Ayrıca bu iki tipin ikiz 

kamlı (çift rotorlo) modelleri de vardır. Şekil 3'de 

senkron ve asenkron Doğrusal motorların şematik görünüşü 

bulunmaktadır. 

Asenkron Motorlar 

Asenkron doğrusal motorlarda birinci kısım (primary 

part) (üç faz sarmallı göbek) ve ikinci kısım 

(secondary part) (demir göbekli kafes sarmal) bulunmaktadır. 

Senkron Doğrusal Motorlar 

Senkron doğrusal motorlarda birinci kısım üç faz 

sarmallı göbek ve entegre soğutma sistemi v e ikinci 

kısım şekil verilmiş az yoğunluktaki mıknatıslı demir 

plaka bulunmaktadır.

BILOII 

SAYFASI 

Doğrusal Ölçme Sistemi 

Şekil 3 : Senkron-asenkron doğrusal motorların şematik 

gösterimi 

İkiz kamlı doğrusal motorlarda iki tane birinci kısım 

ve çift yönlü senkron ya da asenkron ikinci kısım 

bulunmaktadır (Şekil 4). Bu yapı itiş gücünü iki katma 

çıkarmaktadır. Ayrıca ikinci kısma uygulanan güçde 

yaklaşık olarak kompanse edilir. 

Şekillerde görüldüğü gibi bütün tiplerde direk ölçüm 

sistemi bulunmaktadır. 

DOĞRUSAL MOTORLARıN SAYıSAL 

SÜRÜCÜ ÇEVRIM YAPıSı 

Doğrusal motorlu sürücülerin tam potansiyeli ancak 

bir sayısal sürücü sistemle entegre olduğunda açığa 

çıkmaktadır. Sayısal uyarlayıcı (interface) vasıtasıyla 

dört tane sürücü değişkeni seçilebilir ve operasyon 

Diptal 

D«UI Uyartıya 

Şekil 5 : Sayısal sürücü sisteminin temel kofigrasyonu 

Şekil 4 : Çift kamlı doğrusal motorlar 

sırasında değişikli olarak kullanılabilir (Şekil 5). 

Bunlar; 

• Motordaki pozisyon duyarlılığı ile pozisyon kontrolü 

hata izlemeli veya izlemesiz opsiyonlu. 

• Doğrusal ölçek ya da kademeli mil enkoderi (incremental 

shaft encoder) vasıtasıyla direk pozisyon ölçümü 

ile pozisyon kontrolü 

• Hız kontrolü 

• Tork kontrolü 

uyartına İla dpal çavrim 

. HMftM MMpolMyon 

Ounun kontrol 

Sınar Nam 

kontroU 

Unaar 6toaM aankran v*ya 

•aantuon Unaar motoıMnaaı motor 

• i .».•tmıııf~Wımnm ıııımı 


BİLGİ ^H 

SAYFASI 

Bu yapının avantajları; 

Yüksek İşleme Hızı ile Yüksek İşleme Kalitesi 

• Nanometre düzeyindeki entegre pozisyon kontrolü 

vasıtasıyla çok küçük ilerleme hatvesi ve yüksek güvenirlik. 

• Gecikme hatasız 0.5 ms altında bir çevrim zamanıyla 

entegre pozisyon ve yakın enterpolasyon yardımıyla 

yüksek eksenel hızda yüksek kontur hassasiyeti. 

• Güç dalgalanmalarının azlığı sebebiyle yüksek yüzey 

kalitesi. 

• Mükemmel hız istikrarı. 

Azaltılmış Parça Sayısı 

• Yüksek çözümlü pozisyon ölçüm sistemi ve pozisyon 

kontrolü sürücüye entegre olduğu için ayrı bir 

pozisyon kontrolü uyarlayıcısına ya da kablo bağlantılarına 

gerek yoktur. 

• Doğrusal sürücüler, uluslararası üç faz (380 V/50- 

460 V/60) güç kaynaklan için direk bağlı sayısal çeviriciler 

kullandığı için hat transformatörlerine gerek yoktur. 

• Entegre güç bağlantıları ve emniyet kesintileri 

vardır. 

LINEER MOTORLARıN AVANTAJLARı 

Yüksek Eksenel Hız 

Standard motor hızları 45 m/min ile 800 m/min 

arasında olabilmektedir. 

Yüksek Dinamiklik 

Direk sürücü teknolojisinin temel avantajı elastikiyet, 

boşluk ve sürtünme etkileri ve makina parçalarının 

karakteristik titreşimleri elemine edilmesidir. Bu, 

işlem zamanını azaltır ve eksenel hareket hassasiyetini 

artırır. 

Yüksek Doğruluk (Precision) 

Standard doğrusal motorlar uygun doğrusal ölçek ile 

donatılır ve uygun ortam sıcaklıklarında çılşırsa nanometre 

seviyesinde bir çözüme (resolution) ulaşılabilir. 

Yüksek Statik ve Dinamik Yük Rijitliği 

Yüksek rijitlik için yüksek ömeklem oranlarında 

vektör kontrollü modern kontrol teknolojisine ihtiyaç 

vardır. Statik ve dinamik rijitlik komple makina tasarımına 

ve kontrol edilen sisteme bağlıdır. Rijitlik faktörleri, 

direk sürücüler için konvensiyonel sürücü sistemlerden 

daha yüksektir. 

Basit Yapı 

Bir doğrusal motor, vidalı mil, taşıyıcı araba, spindle, 

rulmanlar, kavrama, motor flanşı, kayış, kayış gerdirici 

ve pinyon gibi bir çok ayrı parçanın yerini almıştır. 

Doğrusal sürücülü bir makina yapımı çok daha az işlem 

gerektirir. Ayrıca tasarı aşamasında doğrusal motoru 

yerleştirmek, sisteme entegre etmek daha kolaydır. 


Yüksek Güvenirlik 

Transfer elemanlarının azalması ve doğrusal motorların 

direk (temassız) çalışmasıyla çok yüksek bir sistem 

güvenirliği sağlanır. Sistem çökme ve arıza tehlikesi 

önemsenmeyecek seviyededir. 

Optimize Edilmiş Fiyat/Performans Oranı 

Doğrusal motorlar göstermiştir ki performansda 

sıçramalı bir iyileştirme her zaman fiyatın katlanması 

anlamına gelmemektedir. Konvensiyonel sistemlerin 

bakım ve servis giderleri gözönüne alınırsa, doğrusal 

motorlar birçok alanda üstün çözümler sunmaktadır. 

DEZAVANTAJLAR 

• Çok kompleks ve gelişimini tamamlamamış bir 

sistem. 

• Çok gelişmiş bir kontrol sistemine ihtiyaç vardır. 

• Sistemi uygulamak için tüm tezgah tasarımını 

değiştirmek gerekmektedir. 

• Yükü direk motor karşıladığı için güçteki değişim 

performansı direk etkilemektedir. 

• Özel soğutma sistemine ihtiyaç vardır. 

• Manyetik oluşundan dolayı metal toz ve talaş toplamaması 

için çok iyi korunmalıdır. 

LINEER MOTORLARıN KULLANıM ALANLARı 

Üç faz senkron ve asenkron doğrusal motorlu 

doğrusal direk sürücüler; 

• Doğrusal kızaklar 

• Çapraz kızaklar 

• X-Y-Z eksenel taşıyıcılar için kullanılabilir. 

Çok geniş bir kullanım alanına sahiptirler: 

• Yüksek hızlı freze tezgahları 

• Lazerli kesme sistemleri 

• Çok hassas işlemlerde 

• Taşlama ve torna tezgahlarında 

• Honlama tezgahlarında 

• Ölçüm sistemlerinde 

• Yükleme-boşaltma sistemlerinde 

• Baskılı kart taşıma 

• Yarıgeçirgen imalat sistemlerinde 

• Yüksek hassasiyette dinamik geriçekme aletleri 

(retraction devices) 

• Özel amaçlı tezgahlar 


1. Krauss Maffeı "Doğrusal Direct Drives" Katalogu. 

2. EX-CELL-O işleme Merkezi Katalogu 

3. MANUFACTURING ENGINEERING, "Machine Tool 102: 

Way Design", Ocak 95.


METALLERDE İMALAT KABİLİYETİ 

Hüseyin SÖNMEZ*, Ahmet Ulvi AVCI**, Nurullah GÜLTEKİN*** 

Ö Z E T 

Mallerden yarı mamul ve mamul parça imali-, 

döküm, plastik şekil verme, talaşlı şekil 

verme ve kaynak gibi dört temel yönemle 

gerçekleştirilir. Bir parçanın imalinde bu 

yöntemlerden biri ya da birden fazlası kullanılabilir. 

Malzemelerin tamamı, her imal 

yöntemiyle aynı kolaylıkla şekillendirilemez, 

diğer bir ifadeyle her malzemenin imalat 

kabiliyeti farklıdır. 

İmalat kabiliyeti; malzemenin teknolojik bir 

özelliği olup, bu özellik seçilen imalat yöntemine 

uygunluğu ve sağladığı imalat kolaylığı 

olarak tanımlanabilir. İmalat kabiliyetini 

çok sayıda faktör etkilemektedir. 

Bu çalışmada imalat yöntemlerine bağlı, 

imalat kabiliyetleri ile bu kabiliyetleri etkileyen 

başlıca faktörler ele alınmıştır. 

• 

• 

The manufacturing of produet and semiproduet 

part from metals, realize with four 

basic method as casting, welding, machining 

and plastic forming. One or some of these 

methods can be used in produetion of a produet. 

AH of the materiah m ay not be formed 

in the same facility with every produetion 

method. with another explanation, the produetion 

ability of every materials different. 

Produetion ability is a lechnological property 

of the material and this property can be defmed 

us accordunse to seleeted prodution 

method an obtamed produetion facility. 

Many factors mfluence the producubility. 

in thıs sıduy, produetion ability related with 

produetion methods and factors which infhıence 

this ability, are observed. 

GİRİŞ 

S malat kabiliyeti, bir malzemenin seçilen imalat yöntemine 

I uygunluğu, elverişliliği ve sağladığı imalat kolaylığı olarak 

I tanımlanabilir. Metallerden mamul parça imali; Döküm, 

Plastik Şekil Verme, Talaşlı Şekillendirme ve Kaynak gibi dört 

temel imal yöntemi ile gerçekleştirilir. Bu klasik yöntemlere son 

yıllarda giderek önem kazanan sinterleme yöntemini de eklemek 

gerekir. Bir parçanın imalinde bu yöntemlerden biri ya da birden 

fazlası kullanılabilir. 

İmalat yönteminin seçiminde, başta iş malzemesinin metalurjik, 

fiziksel ve teknolojik özellikleri olmak üzere, mamul parçanın 

boyutları, şekil ile boyut ve şekil tamlığı, dayanımı, imal edilecek 

parça sayısı gibi çok sayıda faktörü dikkate almak gerekir. 

İmalat kabiliyeti malzemenin teknolojik özellikleri içinde yer 

alan ve imalat yönteminin belirlenmesinde çok önemli yeri ulan 

bir faktördür. Genel bir tanım olarak imalat kabiliyeti, saptanan 

imalat yöntemine göre döküm kabiliyeti, kaynak kabiliyeti, plastik 

şekil verme ve talaşlı şekillendirme kabiliyeti gibi yönteme bağlı 

olarak özel bir tanıma dönüşür. 

Aşağıda bu özel tanımların herbiri ayrı ayrı ele alınmış ve özet 

olarak açıklanmıştır. 

DÖKÜM KABILIYETI 

Döküm kabiliyeti bir metal malzemenin döküm yöntemi ile 

imalata uygunluğunun bir ölçütüdür. Bir malzeme kolay, ucuz ve 

hatasız olarak döküm yöntemi ile imal edilebiliyorsa bu malzemenin 

döküm kabiliyeti iyi demektir. Döküm kabiliyeti; çizelge 

l'de de görüldüğü gibi malzemenin birçok özelliğinin bir bileşkesi 

sayılır. 

Bir metal ya da alaşımın ergime sıcaklığı yükseldikçe daha pahalı 

bir ergitme donatımı, daha fazla bir ergitme enerjisi tüketimi, 

daha yüksek bir gaz absorbsiyonu ve yanma kaybı vb. gibi nedenlerle 

döküm yöntemi ile imalat zorlaşır, kısaca döküm kabiliyeti 

olumsuz etkilenir. 

Katı ve sıvı fazlarda yüksek bir kendini çekme (büzülme) parçalarda 

sıcak yırtılma olasılığını da arttırır. Ayrıca bu özelliği 

yüksek metal ve alaşımlarının boşluksuz ve boyut tanrılığında dökülebilmesi 

için yüksek bir besleme oranı ile özel önlemler alınması 

gerektiğinden bu tür malzemelerde döküm kabiliyeti olumsuz 

etkilenir. 

Sıvılar bulundukları ortamdan gaz absorbe ederler. Gaz absorbsiyonu 

malzemeye bağlı bir özellik olup sıcaklıkla gaz absorbsi- 

* Doç. Dr., Y.T.Ü. Mak. Fak. Makimi Müh. Böl.. ** Prof. Dr.. Y.T.Ü. Mak. Fak. Makina Müh. Böl.. *** Prof., Y.T.Ü. Mak. Fak. Makimi Müh. Hol. 



Çizelge 1. Malzeme Özelliklerinin Döküm Kabiliyetine Etkisi 

Malzeme Özellikleri 

Ergime Sıcaklığı 

Hacimsel Kendini Çekme 

(Büzülme) 

Gaz Absorbsiyonu 

Akıcılık 

Islatma Açısı 

Oksidasyon 

(*) (-) Olumsuz Etki 

(+)Olumlu Etki 

Döküm Kabiliyeti Üzerine Etkisi (*) 

Yüksek. - 

Düşük + 

Yüksek. - 

Düşük + 

Yüksek. - 

Düşük + 

Yüksek. - 

Düşük + 

Yüksek. - 

Düşük + 

Yüksek. - 

Düşük + 

yonu artar. Sıvı metalin absorbe ettiği gazın katılaşma 

sırasında tamamen arılamaması parçada mikrogaz 

boşluklarının oluşmasına sebep olur. Bu nedenle, 

Alüminyum gibi yüksek gaz absorbsiyonu ve oksidasyon 

özelliğine sahip metallerden hatasız parça dökümü 

özel önlemleri gerektirir. Kısaca, gaz absorbsiyonu 

döküm kabiliyetini olumsuz etkileyen bir faktördür. 

Akıcılık, sıvı metalin döküm kalıbı içinde katılaşıncaya 

kadar aldığı yolla tanımlanır. Bu özellik uzun 

ve ince kesitli parçaların dökülebilirliğini de belirler. 

Akıcılık, sıvı metalin cüruf, oksidasyon ve benzeri 

katışıklar açısından temizliği, döküm sıcaklığı, katılaşma 

türü, özgül ısısı ve yoğunluğu, ısı iletim katsayısı, 

hidrostatik basınç kalıp malzemesi ve sıcaklığı 

gibi çok sayıda büyüklüğe bağlıdır. Akılcılık özelliğini 

ölçmek için farklı özel deney kalıbı kullanılmaktadır. 

Bunlardan en yaygın kullanılanı spiral deney kalıbıdır. 

Belirli döküm şartlarında böyle bir kalıba dökülen sıvı 

metalin, katılaştıktan sonra ölçülen spiral uzunluğu 

akıcılık ölçüsü olarak değerlendirilir. Genellikle saf 

metaller ve ötektik alaşımlar gibi katılaşma aralığı 

sıfır olan metallerin akıcılığı yüksektir. Yüksek akıcılık, 

döküm kabiliyetini artıran bir özelliktir. 

Hatasız bir parça dökümü için kalıba dökülen sıvı 

metal kalıpta en uç noktalara kadar ulaşılmalıdır. 

Ancak bu yeterli değildir. Sıvı metalin kalıp boşluğunun 

bütün konturlarına (açık köşelerini) da tam olarak 

doldurması gerekir. Aksi durumda parçanın şekil 

tamlığı oluşmaz. Bunun için sıvı metalin ıslatma açısının 

mümkün olduğu kadar küçük olması arzu edilir 


(iyi ıslatma). Sonuçta, artan kalıp doldurma kabiliyeti 

metalin döküm kabiliyetinin de yükselmesini 

sağlar. 

Döküm ya da sıcak plastik şekil vermede 

metaller oksidasyona uğrarlar. Bu ise şekil vermeyi 

az ya da çok güçleştirebileceği gibi imal 

edilen parçanın kalitesini de olumsuz yönde etkiler. 

İmalat sıcaklığı arttıkça oksidasyon olayı da 

artar. Demir-çelik grubu malzemelerde olduğu 

gibi bazı iş malzemelerinin oksidayon özelliği 

yüksektir. Bu nedenle imalatta belirli bir aşamanın 

örneğin, dökümde ergitme ve döküm işlemlerinin 

koruyucu ortamda yapılması önemli üstünlükler 

sağlar. Metallerin oksidasyonu açısından 

değerlendirildiğinde, sıvı halde oksidasyon 

sorunu en az olan malzemelerin döküm kabiliyeti 

üzerine etkileri de o oranda olumlu olacaktır. 

PLASTIK ŞEKIL VERME KABILIYETI 

Plastik şekil verme ; metal malzemeye katı fazda 

kuvvet uygulayarak malzemenin plastik olarak şekil 

değiştirmesidir. Plastik şekil vermede malzemeye belirli 

bir şekil verilirken aynı zamanda daha iyi mekanik 

özellikler de kazandırılmaktadır. 

Plastik şekil verme kabiliyeti; metal malzemenin 

plastik şekil değiştirmeye yatkınlığı olarak tanımlanabildiği 

gibi, malzemenin minimum kuvvetle, minimum 

tavlama sıcaklığında kırılmadan, çatlamadan ve 

yırtılmadan en fazla şekil değiştirebilme miktarıdır. 

Bir metal malzemeye minimum enerji sarfiyatı ve en 

az işlemle sorunsuz şekil verilebiliniyorsa ve malzemenin 

plastik şekil verme kabiliyeti yüksek demektir. 

Plastik şekil verme kabiliyeti, malzemelerin plastiklik 

özelliği ile doğru orantılıdır ve malzemenin yapısı, 

mekanik özellikleri, işlem şartlan gibi çok sayıda 

faktöründe etkisi altında bulunmaktadır. Bu faktörler 

çizelge 2'de topluca verilmiştir. 

Metal malzemenin dayanımı, kırılma şekli, sünekliliği 

gibi plastik şekil verme kabiliyetini etkileyen 

faktörler malzeme yapısına bağlıdır. Tek fazlı malzemelerin 

plastik şekil verme kabiliyeti çok fazlı malzemelerden 

daha iyidir. Çok fazlı malzemelerde de 

fazların şekli, mekanik özellikleri ve dağılımı gibi 

faktörler plastik şekil verme kabiliyetini etkilemektedir. 

Malzemenin tane boyutu plastik şekil verme kabiliyetini 

etkilemektedir. Küçük taneli malzemelerin 

yüksek kırılma tokluğuna ve süneklik özelliğine sahip 

olduğu halde dayanımının yüksek olmasından dolayı


plastik şekil vermemek için daha büyük gerilme uygulanmaktadır. 

Bu duruma göre malzemenin tane boyutunun 

küçülmesi plastik şekil verme kabiliyetini 

olumsuz yönde etkilemektedir. 

Saf malzemelerin plastik şekil verme kabiliyeti 

yüksektir. Malzeme yapısındaki metal olmayan oksit, 

sulfir gibi kalıntılar plastik şekil verme kabiliyetini 

azaltırlar. Bu kalıntılar büyük kütleler halinde ve 

malzeme yapısında belli noktalarda toplanmışlarsa 

metal malzemenin plastik şekil verme kabiliyetini 

olumsuz yönde etkiler. Ancak bu kalıntıların çok küçük 

küreler halinde homojen olarak malzeme yapısında 

dağılmışlarsa plastik şekil verme kabiliyetini 

etkilemezler. 

Metal malzemeler atom kafeslerinin oluşturduğu 

kristal bir yapıya sahiptir. Kristal yapıya sahip metal 

malzemelerde en önemli şekil değiştirme mekanizması 

kayma mekanizmasıdır. Kayma, belirli kristalografik 

düzlemlerde ve belirli kristalografik doğrultu- 

Çizelge 2. Şekil Verme Kabiliyetini Etkileyen Faktörler 

Faktörler 

Malzeme Yapısı 

Tane Boyutu 

Malzeme Saflığı 

Kayma Sistemi 

Sayısı 

Alaşım Elemanı 

Sayısı 

Dislokasyon 

Yoğunluğu 

Şekil Değiştirme 

Sertleşmesi üssü (n) 

Dikey Anizoptropi 

katsayısı (R) 

Şekil Değiştirme 

Hızı Duyarlılığı (m) 

Sıcaklık 

Sürtünme 

Hidrostatik Basınç 

Kalıp veya 

Parçanın 

Geometrik Şekli 

Tek Taneli 

Çok Taneli 

Küçük Taneli 

Büyük Taneli 

Sal 

Olasılık 

Oksit, Sülfür vb. kalıntılar 

Düşük 

Yüksek 

Az 

Çok 

Küçük 

Büyük 

Küçük 

Büyük 

Küçük 

Büyük 

Küçük 

Büyük 

Düşük 

Yüksek 

Düşük 

Yüksek 

Yok 

Var 

Basit 

Karmaşık 

Not : 1-) Olumsuz {+) Olumlu 

Plastik Şekil Verme 

Kabiliyetine Etkisi 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

+ 

- 

- 

+ 

da dislokasyonların hareketi ile olur. Kayma düzlemleri 

ve kayma doğrultularının meydana getirdiği sisteme 

kayma sistemi denir. Metal malzemelerde kayma 

sistemi sayısı arttıkça plastik şekil verme kabiliyeti 

yükselir. 

Alaşımlı malzemelerde alaşım elementlerinin sayısı 

ve miktarı plastik şekil verme kabiliyetini etkilemektedir. 

Bir alaşımda alaşım elementlerinin miktarı 

arttıkça alaşımın kritik kayma gerilmesi yükselmekte 

ve plastik şekil verme kabiliyeti azalmaktadır. 

Plastiklik özelliği gösteren metallerde dislokasyonlar 

genellikle kayma olayına neden olurlar. Birim hacimdeki 

dislokasyon çizgilerinin toplum uzunluğu 

(cm/cm 3 ) olan dislokasyon yoğunluğu plastik şekil 

verme kabiliyetini etkilemektedir. Dislokasyon yoğunluğunun 

sıfır olması yani yapı hatalarının hiç olmaması 

kritik kayma gerilmesinin yükselmesine ve 

plastik şekil verme kabileyetinin azalmasına neden 

olmaktadır, dislokasyon yoğunluğu arttıkça plastik 

şekil verme kabiliyeti yükselmektedir. 

Plastik şekil vermede gerekli olan gerilme, metal 

malzemenin şekil değiştirme şartlarmdaki mukavemetine, 

uygulanabilecek şekil değiştirme oranı ise, 

malzemenin şekil değiştirme şartlarmdaki sünekliliğine 

bağlıdır. Bu nedenle metalsel malzemelerin mekanik 

özellikleri plastik şekil verme kabiliyetini etkilemektedir. 

Mekanik özelliklerin belirlenmesinde en 

çok uygulanan deney çekme deneyidir. Çekme deneyinden 

elde edilen gerilme-birim şekil değiştirme eğrisinden 

malzemenin şekil değiştirme sertleşmesi üssü 

Şekil 1. Mühendislik ve gerçek çekme diyagramı 



(n), şekil değiştirme hızı ve homojen birim şekil değiştirme 

gibi plastik şekil vermede önemli mekanik 

özellikleri belirlemektedir. (Şekil 1) 

R = ew 

8 t 

Şekil l'de görüldüğü gibi bu diyagramlar, mühen- Genişlikteki birim şekil değiştirme 

dişlik ve gerçek çekme diyagramları olmak üzere iki ET : Kalınlıktaki birim şekil değiştirme 

çeşittir. 

Çekme diyagramının A noktasından (Akma gerilmesi) 

B noktasına (Maksimum çekme gerilmesi) kadar 

Anizotropi katsayısı R değişik yönlerde farklı olduğundan 

dikey anizotropi katsayısının ortalaması 

homojen plastik şekil değiştirme olur. Homojen birim alınır. 

şekil değiştirme plastik şekil vermede malzemenin 

homojen şekil değiştirme kabiliyetinin belirlenmesinde 

kullanılır. 

ğ-_ R + R + 2R o 90 45 

(5) 

Şekil değiştirme sertleşmesinin görüldüğü şekil 

değiştirme sıcaklıklarında gerilme-birim şekil değiştirme 

eğrisinin homojen şekil değiştirme bölgesinde 

aşağıdaki bağıntı ile ifade edilebilmektedir. 

= K e n 

K: Malzeme mukavemet katsayısı 

Şekil değiştirme sertleşmesi üssü n=0 (ideal plastik 

malzeme) ile n = 1 (Elastik malzeme) değerleri arasında 

olabilir. 2 numaralı eşitlik homojen şekil değiştirme 

bölgesi için geçerli olduğundan bu eşitliğe GA 

akma gerilmesini ilave etmek gerekir. Bu duruma göre 

şekil değiştirme sertleşmesi 

o g = a A + K e n (3) 

üssü (n) metalsel malzemelerin plastik şekil verme 

kabiliyetlerinin bir ölçüsü olarak kabul edilmektedir, 

n büyüdükçe şekil verme kabiliyeti azalmaktadır. 

Metalsel malzemelerin mekanik özelliklerinin yöne 

bağımlılığına anizotropi denir. Anizotropi, kristalografik 

anizotropi ve mekanik fiberleşme olmak üzere 

iki tiptedir. Kristalografik anizotropinin tek kristalin 

şekil değiştirmesine etkisi çok fazladır. Çok kristalli 

malzemelerde plastik şekil değiştirme veya tavlama ile 

oluşan kristalografik anizotropide tek kristaldeki gibi 

mekanik özelliklere bağlı olarak farklı olmaktadır. 

Şekil değiştirme anizotropinin akma gerilmesine 

etkisi çekme gerilmesinden daha fazladır. Şekil değiştirme 

yönündeki akma gerilmesi bu yöne dik akma 

gerilmesinden küçük veya büyük olabilir. Kristalografik 

anizotropi yassı metalsel malzemelerde, anizotropi 

katsayısı (R) ile ifade edilir. 


(D 

(2) 

EW 

Ortalama dikey anizotropi katsayısı R yassı metalsel 

malzemelerde derin çekilebilirliğin bir ölçüsüdür. 

En basit şekil değiştirme anizotropisi haddeleme 

ve tel çekme ile çubuk ve tel imalinde görülmekte ve 

fiber tekstürü olarak isimlendirilmektedir. Soğuk 

haddeleme ile imal edilen sac gibi yassı mamullerde 

şekil değiştirme anizotropisi meydana gelir. Bu durumda 

kristalografik anizotropi, sac yüzeyine paralel 

belli bir kristalografik düzlem yönlenmesi ile haddeleme 

yönüne paralel belirli bir kristalografik doğrultu 

yönlenmesi şeklinde gelişir. 

Plastik şekil değiştirme sonucunda meydana gelen 

kristalografik anizotropiyi etkileyen en önemli faktör, 

şekil değiştirmeye katılan kayma ve ikizlenme sistemlerine 

bağlıdır. Etkileyen diğer faktörler ise şekil 

değiştirme miktarı ve malzeme akışının geometrisidir. 

Şekil değiştirme yönünde kalıntıların, boşlukların 

ve ikinci fazın önlenmesi sonucunda oluşan mekanik 

fiberleşme mekanik özelliklerin anizotropisine neden 

olur. Bu durum özellikle dövme mamullerinde ve 

haddelenmiş yassı ürünlerde önemli olup malzemenin 

sünekliğinde görülen anizotropi çok fazladır. 

Şekil değiştirme hızı metalsel malzemelerin mekanik 

özelliklerini önemli ölçüde etkilemekte ve dolayısıyla 

plastik şekil verme kabiliyetini etkilemektedir. 

Şekil değiştirme hızı e, mühendislik şekil değiştirme 

hızı ve gerçek şekil değiştirme hızı E olmak 

üzere iki şekilde ifade edilmektedir. Ancak mühendislik 

şekil değiştirme hızı daha doğru sonuçlar vermektedir. 

e = 

e = 

e — 

dt 

_d_dt 

1+e 

d L,_ 

V 

dt Lo 

dL v 

dt L 

(4) 

(6) 

(7) 

(8)


Lo 

L 

V 

Şekil değiştirmeden önceki uzunluk 

Şekil değiştirmeden sonraki uzunluk 

Çekme hızı 

Şekil değiştirme hızı arttıkça metalsel malzemenin 

mukavemeti artar. Farklı şekil değiştirme hızları uygulandığında 

çekme gerilmesinin yükseldiği, birim 

şekil değiştirme miktarının azaldığı görülmüştür. Şekil 

değiştirme hızının akma gerilmesine etkisinden daha 

fazla olmaktadır. 

Malzemelerin şekil değiştirme hızına karşı duyarlılıkları 

farklıdır ve HMK yapıdaki malzemeler diğer 

malzemelerden daha duyarlıdır. Yüksek sıcaklıklarda 

şekil değiştirme hızının malzemenin mukavemetine 

etkisi çok fazla olmakta ve sabit sıcaklık ve birim 

şekil değiştirme miktarları için: 

a = C .em 

m : Şekil değiştirme hızı duyarlığı 

Şekil değiştirme duyarlılığı üssü (m) sıcaklık arttıkça 

artar ve en büyük değeri m = 1 olabilir. Genellikle 

şekil değiştirme hızı arttıkça malzemenin sünekliliği 

azalır. Ayrıca şekil değiştirme hızı artarken 

sünekliliğe bağlı olarak şekil değiştirme hızı duyarlılığı 

üssü (m)'de azalır. Şekil değiştirme hızı duyarlılığı 

(m) arttıkça plastik şekil verme kabiliyeti artar. 

Metal malzemenin plastik şekil verme kabiliyetini 

etkileyen önemli faktörlerden biri de şekil değiştirme 

sıcaklığıdır. Şekil değiştirme sıcaklığı malzemenin 

mukavemetine, sünükliliğine kırılma özelliklerine ve 

akma gerilmesine etkisi oldukça fazladır. Şekil değiştirme 

sıcaklığı artarken malzemenin mukavemeti 

azalır, sünekliliği artar. Şekil değiştirme sıcaklığının 

farklı kristal yapısına sahip metal malzemelerde farklı 

olmaktadır. HMK sistemdeki malzemelere sıcaklığın 

artması ile akma gerilmesi hızla azalırken YMK sistemdeki 

malzemelerde bu daha yavaş seyretmektedir. 

Ancak YMK sistemdeki malzemelerde sıcaklık arttıkça 

şekil değiştirme sertleşmesi üssü (n) azalmaktadır. 

Sonuç olarak şekil değiştirme sıcaklığı metal malzemenin 

plastik şekil verme kabiliyetini olumlu yönde 

etkilemektedir. 

Metal malzemelere plastik şekil verme değişik takımlarla 

gerçekleştirilir. Temasta olan ve birbirine 

göre bağlı hareket eden iki parçanın temas yüzeyleri 

arasındaki sürtünme ve buna bağlı olarak aşınma 

meydana gelir. Sürtünmeyi azaltmak için yağlama 

yapılır. Sürtünme, sürtünme katsayısı u ile tanımlanır. 

Sürtünme katsayısı arttıkça malzemenin plastik şekil 

(9) 

verme kabiliyeti azalır. Yağlama ile sürtünme katsayısı 

azalır, şekil değiştirme oranı artar, şekil verme 

kuvveti azalır ve böylece plastik şekil verme kabiliyeti 

yükselir. 

Metal malzemelere şekil vermede hidrostatik basınç 

uygulandığında üç boyutlu gerilme oluşur ve 

malzemenin kırılma mekanizması olan mikro boşlukların 

oluşumu geciktirilir. Böylece % kesit daralmasında 

artış sağlandığından malzemenin sünekliliği 

artar. Hidrostatik basınç kırılma ile sınırlanmış şekil 

verme işlemlerinde şekil verme kabiliyetini olumlu 

yönde etkiler. 

Plastik şekil verme kabiliyetini etkileyen diğer bir 

faktörde geometrik faktördür. Malzemenin şekil vermeden 

önceki şekli, kalıbın şekli gibi faktörler plastik 

şekil verme için gerekli gerilmeyi ve şekil değiştirme 

oranını etkilediğinden plastik şekil verme kabiliyetini 

de etkilemektedir. 

Sonuç olarak, plastik şekil verme esnasında, yukarıda 

verilen bilgiler ve öneriler dikkate alındığında 

plastik şekil verme kabiliyetinin iyileşebileceği görülmektedir. 

KAYNAK KABILIYETI 

Kaynağa elverişlilik olarak da adlandırılabilecek bu 

teknolojik kavram, birleştirme veya dolgu işleminde 

seçilen malzeme, uygulanan yöntem ve konstrüksiyon 

ile kalınlık faktörlerinin bırarada düşünülmesiyle anlam 

kazanmaktadır. 

Bir malzemenin kaynak kabiliyetinin yüksek olduğu 

ifadesinden, seçilen kaynak yöntemini herhangi 

bir önlem almadan, tasarlanmış konstrüksiyonu uygulanabilmesi 

anlaşılmaktadır. Uygulama sonucu elde 

edilen kaynak dikişinin ise, amaçlanan kalite seviyesinde 

olması, ön şart olarak gerekli görülmektedir. 

Malzeme, yöntem ve konstrüksiyon, kaynak kabiliyetini 

tanımlanmasında yararlanılan dolaylı etkenlerdir. 

Ana etkenler, bu özelliklere bağlı anlam kazanan, 

malzemenin kaynağa yatkınlığı, kaynak konstrüksiyonunu 

emniyeti ve öngörülen birleştirmenin yapılabilme 

olanağı olarak kabul edilmektedir. (Şekil 2) 

Kaynağa yatkınlık, öncelikle seçilen malzemenin 

özelliklerine bağlıdır. Seçilen malzemenin kimyasal, 

fiziksel ve metalurjik özellikleri gözönünde tutularak 

bir kaynak yönteminin seçilmesi gerekmektedir. Genellikle 

yatkınlık, o malzemenin içinde bulunduğu 

malzeme kümesi içinde değerlendirilmektedir. Bu genel 

çerçevenin dışına çıkan bazı malzemeler için, 



konstrüksiyonunda dikkate alınarak değerlendirme 

yapılması gerekmektedir. Malzemelerin kaynağa yatkınlığını 

tanımlayabailmek için aşağıdaki bilgiler esas 

alınmaktadır; 

• Malzemenin kimyasal bileşimi, 

• Üretim yöntemine de bağlı metalurjik özellikler, 

• Malzemenin fiziksel özellikleri. 

Bu bilgiler, seçilen kaynak yöntemi ile birarada 

değerlendirilerek, malzemelerin kaynak yatkınlığı belirlenmektedir. 

Kaynak emniyeti tanımlamasından, seçilen malzeme 

ile oluşturulan konstrüksiyonun, belirlenmiş işletme 

koşullarında işlevini yerine getirmesi, kaynak 

dikişinin de sistemden beklenen aynı emniyeti sağlaması 

anlaşılmaktadır. 

Çoğu kez kaynak emniyetinin, oluşturulan tasarımın 

tümü veya bir kısmının emniyetinden daha büyük 

olması öngörülmektedir. Bu nedenle, malzeme 

seçimine etki eden faktörlerin içine, dolaylı olarak 

uygulanan kaynak tekniği ile yöntemlerini de dahil 

etmek gerekmektedir. Kaynak emniyetine etki eden 

diğer faktörler ise ; 

• Konstrüktif tasarım, 

• Zorlama durumları ve çeşitleri, 

• Et kalınlıkları, 

• Çalışma koşullarındaki sıcaklıklar, 

olarak belirtilebilmektedir. 


Kaynak olanağı ifadesinden, tasarlanmış konstrüksiyonun 

seçilen kaynak tekniği ve yöntemi ile birleştirilerek 

oluşturulması anlaşılmaktadır. Uygulanan 

teknik ve yöntemin seçiminin, öngörülen malzemeden 

bağımsız düşünülmemesi gerekmektedir. 

Kaynak olanağının ortaya çıkarılmasında gözönünde 

bulundurulması gerekli görülen diğer etkenler aşağıda 

belirtilmektedir: 

• Kaynak için ön işlemler, 

• Kaynak işleminin yapılışı ve izlenecek sıra, 

• Kaynak sonu işlemler. 

Malzemelerin kimyasal bileşimleri, dayanımlarının 

ortaya çıkmasında ana etkendir. Ayrıca bu özelliğe 

paralel olarak, sertleşme, yaşlanma, gevrek kırılma, 

sıcak çatlama eğilimleri, yapısal değişiklikler, yapı 

içinde gazların difüzyon ve çözülme kabiliyetleri gibi 

oluşumlar da bileşime bağlı özellikler olarak bilinmektedir. 

Malzemeler bazı özelliklerini de üretildikleri metod 

ve diğerleri işlemlerden kazanırlar. Üretimlerindeki 

ergime ve dezoksidasyon oranları, sıcak veya soğuk 

şekil verilmiş ya da ısıl işlem görmüş olmaları, 

bu duruma örnek olarak verilebilir. Ayrıca yapıdaki 

ortalama yüzdeden sapma olarak tanımlanan segregasyonlar, 

ergime aşamasında katılaşarak, dikiş içinde 

kalan sülfür, nitrür, gibi çeşitli bileşiklerin oluşumu, 

dayanım özelliklerinde görülen eşyönsüzlükler gibi 

oluşumlarla da bu örnekler çoğaltılabilir. 

Kaynak işlemi uygulanacak metalsel malzemelerin 

ısıl genleşme katsayıları, ısıl iletkenlikleri, özgül ısıları, 

ergime sıcaklıkları veya alaşımların ergime aralıkları 

gibi fiziksel özellikleri de kaynağa yatkınlık 

açısından önemli etkenlerdir. 

Konstrüksiyon, tasarlanmış bir yapımın boyutları, 

biçimi ve kesitleri ile tanımlanır. Bir konstrüksiyonda 

önceden belirlenmiş bu boyut, biçim ve kesitlere bağlı 

kalınarak seçilen malzemenin kaynak edilebilmesi ile 

öngörülen mekanik dayanım özelliklerine ulaşılmaktadır. 

Bu durumun gerçekleşebilmesi ise, öngörülen 

kaynak yönteminin uygulanabilmesi ön şartına bağlı 

bulunmaktadır. 

Tasarım aşamasında, ani kesit değişimlerinden ve 

özellikle dinamik zorlamalar altında çalışacak birleştirmelerde, 

çentik etkisi ortaya çıkabilecek biçimlerden 

sakınmak gerekmektedir. Ayrıca ısı girdisi ile 

oluşabilecek özgül kaynak gerilmelerinin ve kolay şekil 

değiştirebilecek kısımlarda gerilim yoğunluğunun 

olmaması için tüm önlemlerin alınması gerekmektedir.


Malzemelerin yüzeylerindeki tufal, oksit, yağ, bo- 

ya, nem ve benzerleri kaynak kabiliyetine olumsuz 

yönde etki eder. Ergitme esaslı kaynak yöntemlerinde 

gözenek oluşumu, elektrik dirneç kaynağında elektrod 

temas noktasında saptanan, temas direncinden sapma 

hatalarının ortaya çıkması, bazı durumlarda kaynağı 

yapılamaz hale getirmesi örnek olarak gösterilebilir. 

Güvenli kaynak birleştirmelerine ulaşılması, kay- 

nak ağızlarının, kalınlıklar ve seçilen kaynak yönte- 

mine bağlı olarak uygun şekilde hazırlanması ile 

mümkün olabilmektedir. Uygulamalarda doğru kay- 

nak sıraları ile çalışma, oluşabilen kaynak iç gerilme- 

lerini azltma ya da üniform yayma yöntemlerinden 

aynı ağırlıkta önem taşımaktadır. 

Birim dikiş oluşturmada, malzemeye yüklenen ısı 

enerjisi, yöntemlere bağlı olarak farklılıklar göster- 

mektedir. Bu durum, kaynak bölgesinde gaz absorbsi- 

yonu, sertleşme eğilimi ve artık gerilmelerde deği- 

şimler ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca yöntemlere bağlı 

olarak yüksek sıcaklıklara çıkma ve bu sıcaklıklarda 

kalma süresinin uzaması, alaşımlı çeliklerde kararsız 

ostenit içinde Cr-Karbür oluşumu gibi, istenmeyen 

fazların ortaya çıkması şeklinde, kaynak bölgesine 

yansımaktadır. 

Bazı kaynak birleşitirmelerinde çatlamalar, çalışma 

aşamasında ortaya çıkmaktadır. Uygun olmayan ısı 

girdisinin neden olduğu bu hasarlara karşı, kaynak 

aşaması ve sonrasında tavlama işlemlerine başvurmak 

gerekmektedir. Sertleşebilen çeliklerin ise kaynak 

aşamasında çatlama riskleri çok yüksektir. Bu tür 

malzemelerde, karbon ve kalınlık eşdeğerleri ile birim 

dikiş enerjileri birarada değerlendirilerek, ısı tesiri al- 

tındaki bölgede soğuma hızlarını yavaşlatıcı önlemlere 

başvurulması gerekmektedir. 

Kaynak işlemi, malzeme özellikleri ve toplam ka- 

lınlıklara bağlı ortaya çıkabilen yapısal dönüşümler, 

çatlamalar, iç gerilmeler, şekil değiştirme kabiliyetin- 

deki azalmalar, mekanik özelliklerde istenmeyen de- 

ğişiklikler gibi oluşumlara karşı, ön tavlama, kaynak 

aşamasında tavlı tutma, kaynak sonrası gerilme gi- 

derme ve yayınma tavlamalarına başvurma, gerekli 

önlemler olarak verilmektedir. 

SONUÇ 

Metallerin imalat kabiliyeti üzerine yapılan bu in- 

celemeden, aşağıda belirtilen sonuçlan çıkarabiliriz; 

a) Metallerin imalat kabileyetini, malzeme özellikle- 

ri ve işlem parametreleri olmak üzere çok sayıda 

faktör etkilemektedir. 

b) Bu faktörlerin etkileyiş yönleri, işlem esnasında 

özenle dikkate alındığında imalat kabiliyetinin 

iyileşebileceği görülmektedir. 


1. Schmelgen und Erstorren Metallischer VVerkstoffe, DGM 

Hochschulpraktikum, Deusche Gesellschaft für metalkunda 

E.v. 

2. Giesseıgenschaften der Gusslegierungen anı Beıspiel der 

Aluminiumlegierungen, Giesserci 77 Nr. 23, S. 745-748, 

1990. 

3. Heine, R, Rosenthal, P; Prınciples of Metal Casting, Me 

Graw Hill Book Company, Inc, New York. 

4. Rabinovic, B, V; Mai, R; Drossel, G; Grundlagen der Giess-und 

Speisetec.hııık für Sanolformguss VEB Deutscher 

Verlog, 1978. 

5. Bıdulya, P; Steel l'oundry Practıce Translated fronı the 

Russian by Anatoiy Troitsky Mır Publıshers Mosccnv, 

1968. 

6. N.N. Metals Handbook, Forging and Casting, ASM, USA. 

1974. 

7. Dieter E. G. ; Mechanıcal Metallurgy, Second edition Me 

Graw Hill Book Company, 1964. 

8. Slatet R.A.C.; Engineering Plastıcity Therory and Aplicauon 

to Metal Forming Processes, The City Umversıty, London, 

1977. 

9. Polakowski N. H., Rıplınc E. J; Strenght and Structure 

of Engineering Materials, Englewood Clıffs, New Jcrscy, 

1966. 

10. Satoğlu R. A.; Malzeme Bilimine Giriş. Matbaa Teknisyenleri 

Basımevi, istanbul, 1972. 

11. Güleç Ş., Aran A; Malzeme Bilgisi, Cilt 1, TÜBİTAK yayınları, 

Gebze, 1985. 

12. Avitzur B; Metal Forming, Me Graw Hill Book Company 

New York, 1968. 

13. Kayalı S., Ensari C; Metallere Plastik Şekil Verme ilke ve 

Uygulamaları, İ.T.Ü. İstanbul, 1986. 

14. Jurgen Ruge; Handbuch der Schweisstechnık, Sprmger 

Verlag-Berlin, 1974. 

15. Heinbert Wirtz ; Das Verhalten Der Stahle beim Schweıssen 

Teil 1, Grundlagen, DVS-Düsseldorf, 1973. 

16. Craig Stinchcomb; VVelding Technology Today-Princıples 

and Practices Prentice Hail, Englewood Cliffs-New Jersey, 

1989. 



YAY TELLERİNDE YORULMA VE YORULMA 

DENEYLERİNDE İZLENECEK TEMEL ESASLAR 

Haşim PIHTILI*, Latif ÖZLER* 

Ö Z E T 

Emniyetli bir şekilde çalışması istenen yayların 

gerilmeleri ve ömürlerinin tespiti mühendislikte 

önemli konulardan biridir. Bu 

nedenle yay malzemeleri üzerinde yapılan 

çalışmalar son yıllarda yoğunlaşmış bulunmaktadır. 

Bu çalışmada, ilk olarak yay malzemesindeki 

imalat hataları ve yay yorulması 

ele alınmış ve daha sonra yay deneyleri 

açıklanmaya çalışılmıştır. 

Determination of the life and stresses of 

springs desired to oparete safefy is one of the 

important topics in engineering. Therefore, 

the investigations on springs and spring material 

have increased in recent years. in this 

study, firstly, the manufacturing faults in 

spring materials and secondly the spring fatigues 

were studied. Then the experimental 

work on the spring tests has been explained. 

* Yrd. Doç. Dr., Fırat Üniversitesi. Mühendislik Fakültesi. Makimi Mühendisliği bölümü/EIJkZlö. 

** Arş. Gör. Fırat Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Makina Mühendisliği Bölümü/ELAZIG. 

38 • Mühendis ve Makina - Cilt: 38 Sayı: 445 

GİRİŞ 

Makina elemanları, nadiren statik yük altında çalışırlar. Genellikle 

değişken yük ve gerilmelere maruzdurlar. Uygulanan 

yükler statik olsalar dahi, çalışma esnasında elemanın belirli 

kesitinde meydana gelen gerilmeler değişken olabilir. Örneğin statik 

yük altında eğilmeye çalışan bir milin herhangi bir anda üst 

tarafındaki lifler basmaya, alt tarafındaki lifler çekmeye maruz 

kalırlar. Bu milin 180° dönmesi halinde bir süre önce çekmeye 

çalışan lifler basmaya, basmaya maruz olanlar ise çekmeye zorlanırlar. 

Böylece malzemenin lifleri pozitif ve negatif eşit değerler 

arasında peryodik bir değişim gösteren gerilmelere, yani tam değişken 

zorlamaya maruzdur. Bu da yayların ve yay malzemelerinin 

yorulma özelliklerinin veya karakteristiklerinin tespiti için çok 

önemli bir husus olmaktadır. 

YORULMA 

Değişken gerilmelere maruz makina elemanlarında gerilmelerin 

maksimum değerleri yerine bunları peryodik değişimi yani tekrarı 

önemlidir. Peryodik olarak gerilmeler elemanın iç bünyesinde bir 

takım yıpranmalar ve ayrılmalar oluşturur. Bu nedenle malzemedeki 

kopma olayı statik sınırların çok altında meydana gelir. Zamanla 

değişen yükleme şartlarına maruz bırakılan makina elemanlarında 

görülen yetmezlik türü "Yorulma yetmezliği" diye bilinir. 

Yorulma yetmezliği malzemenin elastik sınırının altında bir 

gerilme değerinden başlar ve malzemenin beklenmedik bir şekilde 

kopmasına neden olur. Bir teli ileri-geri eğmek suretiyle kırılması 

yorulma yetmezliğine bir örnektir. 

Yorulma,- bir veya birkaç noktadan düzensiz gerilme veya zorlanma 

üretecek şartlara maruz bırakılmış herhangi bir makina 

elemanında, bu düzensizliklerin belirli (yeterli) bir tekrar sayısını 

aşmasından sonra, o noktadaki çatlak oluşması veya tamamen kırılma 

şeklinde netice verebilen bölgelenmiş ve kalıcı bir yapı değişimin 

yavaşçı ilerleme olayı olarak tanımlanır. Kısaca, değişken 

gerilmelerin etkisi altında bulunan malzemenin iç bünyesindeki 

değişikliklere yorulma ve kopuncaya kadar dayandığı süreye de 

elemanın ömrü denir. 

Genellikle elemanın ömrü gerilme değişim sayısıyla tarif edilir. 

Değişken zorlamada kopma iç bünyede hata bulunan yerinden veya 

dış yüzeyde zayıf bir noktadan başlar. Bu nokta civarındaki malzeme 

önce yorulur ve daha sonra bir çatlak meydana gelir. Zamanla 

bu çatlak gittikçe derinleşir ve en sonunda çatlağın dışındaki 

bölgede gerilme mukavemet sınırını aşınca, malzeme yükü 

kaldıramaz olur ve burada birdenbire kırılır.


Yorulma Süreci 

Endüstride kullanılan ve düzensiz gerilme şartlarına 

maruz bırakılmış makina elemanları ömürlerini, 

çatlak oluşumu, çatlağın ilerlemesi ve malzemenin 

kopmasıyla sonuçlanan safhada tamamlarlar. 

Çatlak oluşumu 

Makina elemanlarında vuku bulan ve onu yorulma 

yetmezliğine götüren kalıcı, bölgelenmiş ve ilerleme 

yeteneğine sahip ilk yapısal değişim, mikro seviyede 

olan akmalardır. Diğer bir deyişle malzemenin halen 

normal olarak elastikliğini muhafaza etmesine rağmen, 

mikro seviyede akmaların başlamasıdır. Mikroplastik 

deformasyonun oluşumu kristal tanecikleri 

bloklarının birbiri üzerinde kayması ile mümkündür. 

Bu olaya kayarak deformasyon (şekil değiştirme) adı 

verilir. 

İlk mikro akmalar, malzeme üzerindeki yükün 

birkaç yumuşak tanecikte plastik akma için gerekli 

seviyeye çıkmasıyla oluşur. Bu plastik akmanın ilerlemesi, 

plastik bölgesini saran elastik matrıx tarafından 

engellenir. Malzeme üzerindeki gerilme kaldırıldığında, 

bu elastik matrixin oluşturduğu gerilmeler, 

plastik deformasyonu eski orijinal durumuna döndürmeye 

zorlar. Elastik matrixin oluşan plastik bölgeyi 

eski haline döndüremeyecek şekildeki akmalarda, geri 

döndürülemez bir plastik deformasyon meydana gelir. 

Zira bu olay malzeme üzerine uygulanan nominal gerilme 

elastiklik sınırının altındayken oluşur. 

Oluşan çatlağın gelişmesi 

Birinci safhada oluşan kalıcı kayma bantları olgunlaşmış 

yorulma çatlaklarmdandır. Yük tekrarının 

artmasıyla bu girinti (intrusion) ve çıkıntıların (extrusion) 

sıralanmalarıyla bir çentik hasıl oldu. 

Yorulma sırasında, bu yolla derin bir çatlağı oluşturacak 

yeterli kayma mevcuttur. İlk çatlaklar kayma 

düzlemleri boyunca oluşur ve kayma düzlemi boyunca 

gelişmeye başlar. Bu gelişme yalnızca birkaç tanecik 

üzerinde görülür. Bu gelişmede malzemede oluşan 

kayma gerilmeleri hakimdir. Ancak gerilme tekrarının 

artmasıyla çatlağın ilerlemesinde çekme gerilmesi hakim 

olmaya başlar. Bu durumda çatlak, kayma düzlemleri 

boyunca zikzak geçiş taneli hat üzerinde, tanecikten 

taneciğe çatlama düzlemleri boyunca ilerler. 

Kopma 

Çekme gerilmesinin hakim olduğu çatlak, geri kalan 

kesitin uygulanan yükü taşımayacak bir boya 

eriştiğinde malzeme kopar. 

YAYLARıN KıRıLMA NEDENLERI 

Sık Görülen Kırılma Nedenleri 

Yüksek gerilmeler 

Yay kırılmalarının çoğunun nedeni yüksek gerilmelerin 

yol açtığı aşırı yüklemeler ve büyük sapmalardır. 

Yüksek gerilmeler yalnızca statik yüklenmiş 

yaylarda kullanılmalıdır. Düşük gerilmeler yorulma 

süresini uzatır. 

Hidrojen gevrekliği 

Yetersiz yöntemlerle yapılan elektrikli kaplamalar 

ve asitle temizleme işlemleri sonucunda, uygun ısıl 

işlem yapılmazsa, yay çelikleri kırılgan bir yapıya sahip 

olur ve bu kırılma sıkça rastlanan bir nedendir. 

Keskin dirsek ve delikler 

Germe, burma ve düz yaylardaki delik ve çentikler, 

yüksek gerilme konsantrasyonlarına, bu konsantrasyonlar 

ise kırılmalara yol açar. Bu durumda direk yarıçapı 

olabildiğinde küçültülmelidir. 

Yorulma 

Yayların tekrarlanan sapmaları (sehimleri), genellikle 

1.000.000'un üzerindeki işlemlerde, ortalama gerilmelerde 

kırılmaya yol açabilir. Düşük gerilmeler üç 

işlem koşullarında kullanılmaktadır. Yorulma bahsinde 

bu konu detaylı olarak anlatılmıştır. 

Orta Sıcaklıkta Görülen Kırılma Nedenleri 

Şok yükü 

Çarpma, şok ve hızlı yüklemeler, yaylarda hesaplanmış 

olan gerilmelerden daha yüksek gerilmelere 

neden olur. Yüksek karbonlu yay çelikleri, alaşım çelikleri 

kadar şok yüklemelere dayanamazlar. 

Korozyon 

Asitler, alkaliler, galvaniz ve gerilim korozyonu 

çatlakları az miktardaki paslanmalara veya çukurlara 

neden olur ve korozyona uğramış alanda yüksek gerilimlerin 

oluşmasına yol açar. 

Hatalı ısıl işlem 

Yay malzemelerinin sertleştirilme sıcaklıklarının 

gereğinden fazla tutulması istenmeyen tane büyümelerine 

yol açar. Bu yüzden de sertlik derecesi doğru 

olmasına rağmen kırılganlık oluşur. 

Hatalı malzeme 

Metal dışı kalıntılar, kaynak izleri, fitil içeren zayıf 

malzemeler, yarık, pürüzlü düz malzemeler veya yırtık 

kenarlar erken kırılmalara neden olur. 

Fazla çekilmiş yaylar, yetersiz sertlik ve kötü tane 

yapısı erken kırılma sonucunu doğurur. 

Nadiren Görülen Kırılma Nedenleri 

Yüksek sıcaklık 

Yüksek sıcaklıklar, yay sertliğini azaltır, elastiklik 

modülünü düşürür. Düşük yüklere, düşük elastik sınıra 

ve yüksek korozyon eğilimine yol açar. Paslanmaz 

çelikler bu şartlarda kullanılmamalıdır. 

Sürünme 

Çubuklar üzerindeki veya deliklerdeki sıkı geçmeler 

malzemeyi aşınmaya veya kırılmaya zorlar. Sehim 

esnasında basma yaylarını dış çapları genişler, burma 

yaylarınmki ise daralır. 

Mühendis ve Makina - Ciit : 38 Sayı : 445 • 39


Diğerleri 

Germe yaylarındaki büyütülmüş kancalar, dirsekte 

gerilimi azaltır. Aşırı elektrik yükü kırılma yapabilir. 

Kaynak ve lehim genellikle yay menevişini bozar. 

Takım işaretleri, çentikler ve kesikler gerilim artırıcılardır. 

Dışa doğru saptırıcı burma yayları yüksek 

gerilmeye neden olurlar. 

YAYLARıN YORULMALARı 

Mühendislikte önemli konulardan biri de yayların 

emniyetli bir çalışma temin edecek şekilde ömürlerinin 

ve yük altındaki gerilmelerinin tespiti olmaktadır. 

Bunun nedeni yayların daha çok emniyet amacıyla 

kullanılmalarından ileri gelmektedir. 

Hemen hemen bütün yaylar, tekrarlanan yükler 

altında çalışırlar. Bu nedenle yayların ve yay malzemelerinin 

yorulma özelliklerinin veya karekteristiklerinin 

tespiti çok önemli bir husus olmuştur. Yorulma 

özelliklerinin tespiti iç yapı ve malzeme yüzey şartlarına 

bağlıdır. Yay malzemeleri üzerine ASTM, ASME 

ve SEA kuruluşları tarafından yapılan geniş çalışmalar 

bulunmaktadır. Bu çalışmalar daha çok yay malzemeler 

üzerinde yoğunlaştırılmıştır. 

Yayların yorulma ömürleri genellikle yüzeyi metal 

tanecikleri ile dövme metodu (shot peening) sayesinde 

artırılabilmektedir. Bu işlem küçük çelik bilyaların 

yay üzerine yüksek hızla çarpmasıyla olmaktadır. 

Yayların üretim ve kullanımında en önemli karakteristiksel 

büyüklüklerden biri statik veya dinamik 

yük altındaki ömürleridir. Yayların ömürlerinin tespiti 

değişik şartlar altında belirli deneylerin uygulanmasıyla 

yapılabilmektedir. 

Bu deneylerden gaye yayların tekrarlanan yükler 

altında ne kadarlık bir süre içinde kırılacağını veya 

yaylanma özelliğini kaybederek gevşeyeceğini belirlemektedir. 

Ancak bu deneylerin çok dikkatlice yapılmaları 

gerekmektedir. 

Deneylerde aynı malzemeden sarılmış ve özellikleri 

aynı 5 veya 10 yay, aynı şartlarda denenerek yorulma 

değerleri tespite çalışılır. Bu işlemde deney hızı 

oldukça önemlidir. Çok hızlı çalışmalarda ısı açığa 

çıkar. Bu durumda basmaya ve çekmeye uğratılan yayın 

ilk birkaç sarımı diğer sarımlara nazaran daha erken 

yorulur ve erken kırılma meydana gelir. Yayların 

kırılmalarına ekseriyetle yorulma sebep olduğundan, 

sıcak şekillendirilmiş yayların en kötü hali yüzeyin 

zayıflığıdır. Yorulma kırılması daha çok gerilme yoğunlaşmasının 

meydana geldiği bir yüzey düzgünlüğünde 

başlar. 

Bu nedenle çok yüksek devirlerde 

deney hızları pek tavsiye 

edilmemektedir. Bu konuda 

uluslararası standartlar geliştirilmiş 

bulunan ASTM ve 

DİN normlarında deney hızla- 

rının 200-500 dev./dak. arasında olması tavsiye edilmektedir. 

Bugünkü teknolojide meydana gelen yeni 

değişim ve gelişmeler karşısında yay ücretleri de yayların 

deneyleri için yeni teori ve teknikler geliştirmeye 

çalışmaktadırlar. Özellikle yeni çatlak ilerlemesi ve 

kırılma teorileri esas alınarak elektro mikroskobunun 

kullanılması ile malzeme iç bünyesinde meydana gelen 

bozukluklar daha iyi tespit edilerek imalata yön 

verilebilmektedir. Böylelikle eskiye nazaran daha sağlıklı 

ve emniyetli yay imalatı ve kullanılması mümkün 

olabilmektedir. Çünkü yorulma işlemi gerilmelerin 

yığıldığı bölgelerde ince lifler boyunca oluşarak 

gelişmektedir. Bu bölgelerde yorulmanın ne zaman 

başlayacağını önceden kesin olarak belirlemek hiç bir 

zaman mümkün değilse de, yorulma eğrisinin çizim 

ve emniyetli bir gerilim sınırı içinde çalışma şartlarını 

tespit imkanları bulunmaktadır. 

Yayların Yorulma Deneylerinde Takip Edilecek Temel 

Esaslar 

1. Deneyler, benzer özelliklere sahip en az 5 veya 10 

yay üzerinde yapılmalıdır. 

2. Deney hızının 200 ila 350 dev./dak. arasında olmasına 

çalışılmalıdır. Uygun deney hızı 300 dev./ 

dak. dır. Değişik çalışmalardaki deneyler için 

yüksek devirlere de çıkılabilir. 

3. İlk 1000 devirden sonra yorulma deneyi durdurularak 

yaylar kontrol edilmeli ve yük değerleri 

ayarlanmalıdır. 

4. Her bir yayın ortalama ömürlerini tespit etmek 

için en düşük ve en yüksek değerler atılarak edilerek 

yakın değerler esas alınır. 

5. Yaylar, 1800 dev./dak. hızındaki alternatif akımlı 

elektrik motorundan alınan hareketle de denenebilir. 

6. Gerçek yorulma gevşemesi, gerilimin daha yüksek 

ve yoğun olduğu sarımın iç kısmında başlar. 

7. Deney makinası ve yayların deneyden önce iyice 

yağlanmış olmaları gerekmektedir. 

YAY TELI DENEYLERI 

Yay telleri öncelikle passız, koruyucu yağlı ve 

ambalajlı olmalıdır. Ayrıca kılcal çatlak ve çentikler 

bulunmamalıdır. 

Ölçüm Değerleri 

Tel çapı toleransları ve ovallik sınırları aşağıdaki 

değerleri aşmamalıdır. 

Yay tel çapı (mm) Müsaade edilen çap farkı Müsaade edilen ovallik sınırı 

3.2 ve altında 

3.2 üzerinde 


±0.02 

±0.03 

max0.02 

maxO.O3


Kopma Mukavemeti 

Kopma mukavemeti deneyinde dikkat edilecek 

husus, her iki çene arasında en az 200 mm tel kalacak 

şekilde uygulanmalıdır. Eğer kopma çeneler arasında 

olursa veya çeneler malzemeyi kaydırırsa deney tekrarlanmalıdır. 

Alan İndirgenmesi (Kesit Daralması) Durumu 

Çekme deneyine tabi tutulan tellerde alan indirgenmesi, 

3.5 mm ve daha küçük çaplı tellerde %45 

olmalıdır. 3.5 mm'den büyük çaplarda ise %40'dan az 

olmamalıdır. 

Kılcal Çatlak ve Çizik Kontrolü 

Yay teli ilk önce kaynamakta olan HCI-su banyosuna 

batırıhr. Nokta korozyonuna ve çukurlaşmaya 

meydan vermeden tel çapının %1'i aşındırılır. Telde 

büyüteç veya mikroskopla çatlaklar ve hadde çizikleri 

aranır. 

Tel çatlak ve çizik kontrolünden geçirildiğinde 

çatlak ve çizik derinliği aşağıdaki değerleri aşmamalıdır. 

Yav Tel Çapı 

Çatlak ve çizik derinliği 

2 mm'den daha düşükler 0.01 mm ve altı 

için 

2.01-6.0 mm arası için Tel çapının %0.5'den az 

6.01 mm'den yukarısı Tel çapının %0.7'si veya 

için max 0.06 mm 

Dekarbürizasyon Saptanması 

Dekarbürizasyon saptama deneyi tel kesitinde yapılır. 

Kesilen kesit keçe ile parlatıldıktan sonra asitle 

dağlanarak 100 ila 400 kere büyütme kapasitesine sahip 

mikroskopla incelenir. Toplam dekarbürizasyon 

derinliği tel çapının %1.5'ini veya en çok 0.05 mm'yi 

geçmemelidir. Ayrıca ferrit tabakasına rastlamlmamahdır. 

UYGULANACAK DIĞER DENEYLER 

Tel Yönlü Burulma Deneyi 

Bu deney 6.0 mm ve daha aşağı tel çaplarına uygulanır. 

Deney numuneleri tel çapının 100 misli boyda 

olacak şekilde düzgün olarak hazırlanır. Hazırlanan bu 

düz tel parçası iki ucundan düzgün olarak tespit edilip 

ve her bir ucu 3 tur döndürülür. Lokal burulma durumu 

incelendikten sonra, aynı yönde kopana kadar 

döndürülür. Bu deneyden sonra tel yüzeyi ve kopma 

kesiti incelenir. 

Çift Yönlü Burulma Deneyi 

Bu deney de 6.0 mm ve daha küçük çaptaki tellere 

ugulanır. 250 mm boyunda hazırlanmış ve yay teli iki 

ucundan düzgün olarak bağlanır. Yay telinin bîr ucu 

bir yönde 7 tur döndürülür. Aynı uç tekrar ters yönde 

kopana kadar döndürülür ve tel yüzeyi ve kopma kesiti 

incelenir. 

Her iki burulma deneyi sonucunda; 

• Burulma durumu: İlk üç turda yüzeysel kontrol 

yapılır. Tek yönlü deneyde çatlak, katlanma ve 

burulma durumlarına rastlanılmamalıdır. 

• Kopmadan sonra (her iki deneyde) yüzeyinde zedeleyici 

katmer ve burulma gerilmelerine rastlanılmamalıdır 

• Kopma kesiti tel eksenine dik açıda olmalı, burulma 

izleri ve çatlak lifleri görülmemelidir. 

Sarma Deneyi 

4 mm ve daha küçük çaplı tel, kendi çapı kadar bir 

malafa üzerine ve en az 2.5 tur sarılır. Bu durumda 

telin dış yüzeyinde mevcut veya başlangıç halinde 

çatlaklar görülmemeli ve aşırı derecede lokal gerilme 

izlerine rastlanılmamalıdır. 

Bükme Deneyi 

Bu deney 6 mm'den büyük tel çaplarına uygulanır. 

Tel kendi çapına eşit bir malafa üzerinde 90° bükülür. 

Bu durumda iken tel yüzeyinde mevcut veya başlangıç 

halinde çatlaklar görülmemeli ve aşırı lokal gerilim 

izlerine rastlanılmamalıdır. 


1. Pıhtılı, H., 'Değişik Tel Çapı, Hatve ve Çap ve Devirdeki 

Silındirık Helisel Yayların Ömürlerinin Araştırılması", 

Elazığ, 1988. 

2. Pıhtılı, K., Uzuner, B., "Malzeme Yorulması", Elazığ, 

1984. 

3. Wood, W.A., International Conferencc on Fatıgue of 

Metal İnst. Mech. Engrs., London, 1956. 

4. Middendorf, H.W., Engineering Trouhleshooung", A Seri 

es Department of Elcctrical and Computer Engineering 

University Cincinaty, Ohıo, Mecel Dekker, Newyork, 

1980. 

5. Asil Çelik Teknik Yayınları Dizisi, İstanbul, 1985. 

6. Wohl, A.M. "Mechanical Sprıng", VVestinghousc Electric 

Corparation Research and Developmcnt Center Pittisburgh, 

Secon Edıtion, Newyork, Toronto, London, 1982. 

7. Sportts, M.F., "Desıgn of Machıne Elcments", Prentıee 

Hail of India Prıvate Limited, Third Edıtion, New Delhi, 

1969. 

8. Yay Teli Kabul Deneyleri, Yaysan- Bursa. 

9. TS1441 Yaylar (Basınca Çalışan) Silindirik - Helisel; Yuvarlak 

telden Soğuk Sarılmış, Ocak 1984. 

10. TS1442 Yaylar (Çekmeye Çalışan) Silindirik - Helisel; 

Yuvarlak Telden, Soğuk Sarılmış, Kasım 1973. 

11. TS2836 Yaylık Yuvarlak Çelik Çubuklar (Sıcak Haddelenmiş 

Sıcak Biçimlendirilmiş, İsıl İşlem Uygulanan Yayar 

İçin), Eylül 1977. 

12. TS3077 Yayların Hesap Esasları - Eksenel Yüklenmiş, 

Basınca Çalışan Daire Kesitli Çubuktan veya Telden Yapılmış, 

Silindirik Helisel, Mart 1987 



SONLU ELEMAN KODU EPDAN (Metal Şekillendirme Programı) 

İÇİN ETKİLEŞİMLİ ÖN-İŞLEMCİ : DATOR (Ön İşlemci Programı) 

Ezgi GÜNAY*, A. Erman TEKKAYA** 

Ö Z E T 

Bir ön-işlemci programı, metal şekillendirme 

analizi programı EPDAN için Quick- 

BASIC bilgisayar dili ile mikro bilgisayarda 

gerçekleştirildi. Ön-işlemci programı DA- 

TOR, altı alt programdan oluşmuştur. Alt 

programlar data dosyalarım en kısa zamanda 

ve değişik formatlarda hazırlarlar. DA- 

TOR programı, özel olarak hazırlanmış, otomatik 

ve etkin olarak çalışan, data hazırlayıcı 

alt programlarını da içermektedir. 

An interactive preprocessor is developed 

for the previously developed metal forming 

finite element analysis code EPDAN with 

(JuickBASIC language on an PC microcomputer. 

The preprocessor DATOR consists of 

six muin modules. These modules generate 

the reımired data and prepare the input file 

interactively for EPDAN. Modules can generate 

the input files in a short time, correctly 

and in various formats. DATOR includes its 

special automatic and interactive mesh generator 

program. 

* Dr., Gazi Üıüv. Müh. Mim. Fak., Mak. Müh. Böl. 

•••>• Prof. Dr., ODTÜ, Mak. Müh. Böl. 


GIRIŞ 

Günümüzde kullanılmakta olan sonlu eleman kodları genel 

olarak üç ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar kısaca, i) Koda 

data (veri) girişi için gerekli olan formun en uygun şekilde 

hazırlandığı ön-işlemci (preprocessing) bölümü, ii] matematiksel 

işlemler sırasında yeni data üretiminin gerçekleştirildiği bölüm 

(processing), iii) üretilen dataların kullanıcının analizini kolaylaştıracak 

şekilde düzenleyip formatlayarak yeni bir çıkış dosyası ile 

birlikte ekranda ilgili görüntülerin oluşturulmasıdır. Günümüzde 

kullanılmakta olan kodlar genel olarak bu üç ana yapı içerisinde geliştirilmişlerdir. 

Sonlu eleman yöntemini kullanmakta olan ve yukarıda 

bahsettiğimiz yapıya sahip bilgisayar kodları şunlardır [1], 

[2], [3] ; ANSYS-PC (USA) (FORTRAN), BASIŞ (îtalya)(MS+BASIC), 

CAEFRAME (USA), CAEPIPE (USA), COSMOS (USA), DIANA (îsviçre)(FORTRAN 

IV), ESA (Belçika) (BASIC), FEMFAM (Almanya) 

(HP-BASIC), FESDEC (Kanada)(HP-BASIC), FINITE/GP (USA), IBA 

(italya) (BASIC), LIBRA (USA), MARC (USA) (FORTRAN IV), MIC- 

ROFEAP(Tayland)(BASIC), MICRO STRESS(Ingiltere), PC-MEF (Kanada) 

(PASCAL), PLANEAXI/MICRO (İngiltere)(FORTRAN+BA- 

SIC), SAP86 (USA), SCADA (USA), STAPOG (USA) (FORT- 

RAN+BASIC), STRAND/AUS (Avustralya)(PASCAL), SUPERSAP 

(USA), WECAN(USA)(FORTRAN IV COMPASS). 

Kodların çalışması sırasında, kullanıcı ve bilgisayar arasındaki 

data transferi üç şekilde oluşmaktadır. Bunlar a) programın kontrolü 

altındaki data transferi, b) Giriş/Çıkış (I/O) işlemleri sırasında 

aktif olan komutlar gerçekleşen transfer ile, c) Direkt memory işlem 

transferi (direct memory access-DMA transfer), ikinci ve üçüncü 

şıklarda açıklananlar, bilgisayarın çalışırken kendi kendine aktif 

haline getirip kullandığı data transferleridir. Birinci şıktaki transfer 

ise program veya kullanıcı kontrolü altındaki data iletişimleri sırasında 

oluşmaktadır. Etkileşimli (interactive) data transferi program 

kontrollü data transferlerinden biridir. Bu durum dikkate alındığı 

zaman görülmektedir ki, kullanıcının istenen değeri ekrandan girme 

hızına göre programın işleyişi yavaşlamaktadır. Etkileşimli 

programlama (interactive programming) bu dezavantajı yanısıra, 

aşağıdaki avantajları kullanıcıya sağlamaktadır. Bunlar ; 

1) data girişi sırasında oluşmakta olan hataların azalması, 

2) araştırma programlarında zaman ve maliyetin azalması, 

3 (eğitime dönük data girişinin sağlanabilmesi 

4) girilen datanın gerektiği an kontrol edilebilmesi,


5] programa ait gerekli dosyaların kullanıcıya yük 

olmadan açılması ve kapanması 

6) elde edilen giriş/çıkış datası ile ilgili grafiklerin 

kullanıcıya gösterilmesi, 

şeklinde özetlenebilmektedir. Yukarıda açıklanan kolaylıkları, 

FORTRAN 77 bilgisayar dili ile daha önce 

geliştirilmiş olan sonlu eleman analiz kodu EPDAN'a 

kazandırabilmek amacıyla DATOR(DAta generaTOR) 

ön-işlemci programı, QuickBASIC [3], [4] dili ile geliştirilmiştir 

[5]. Bu kod içerik olarak aşağıdaki üç işlemler 

dizisini gerçekleştirmektedir. Bunlar; 

1) etkileşimli ekran-düzenlemcli menüler ile data 

girişinin sağlanması [6], 

2) ilgili data dosyalarının otomatik olarak hazırlanması, 

3) sonlu eleman kodunun kullandığı parçalar için 

iki boyutlu eleman ağının kurulması (mesh generatıon) 

ve geliştirilmesi şeklinde açıklanabilir. 

ETKILEŞIMLI ÖN-İŞLEMCI 

KODUNUN YAPıLANDıRıLıŞı 

Sonlu eleman kodlarının kullanımı sırasında, veri 

girişi ile data dosyalarının hazırlanması en zor kısmı 

oluşturmaktadır. Ön-işlemci kodu ile üretilen data 

dosyasındaki değerlere göre sonlu eleman kodunun 

analiz kısmı (simulation engine) çalışmaktadır. Bu da 

göstermektedir ki, en uygun şekilde geliştirilmiş etkileşimli 

ön-işlemci kodu yalnız datanm hazırlanmasının 

maliyetini düşürmekle kalmayıp ayrıca daha doğru 

ve çabuk sonuçlara ulaşılmasını da sağlamaktadır. 

Geliştirilen etkileşimli ön-işlemci kodu DATOR 

modüler programlama yapısına sahiptir. Bu yapı, kendi 

içlerinde bağımsız çalışabilen altı alt modülün birbirlerini 

gerektiği zaman çağırmasıyla oluşmaktadır. Bu 

modüller MAIN, FIRST, MODIFY, ORGINIZE, MESH, 

ISOMESH isimleri altında çalışmaktadırlar ve hafızada 

64 KB değerinden daha az yer kaplayan programlar 

halmde CALL, GOSUB ve CHAIN komutları ile birbirlerini 

aktif hale getirebilmektedirler. Modüllerin oluşturulan 

.EXE dosyaları CHAIN komutu [CHAIN " C : 

ISOMESH "] ile programın herhangi bir yerinden gerektikçe 

çağrılmışlardır. Alt modüller arasında global olarak 

tanımlamış parametre ve ilgili dağerlerinin transfer 

edilmesi ise dinamik dizilerin REDIM komutu ile tanımlanmasıyla 

COMMON bloklar içerisinde sağlanmıştır. 

Modüller içerisindeki local parametreler ise 

DIM komutu ile tanımlanarak kullanılmıştır. Böylece 

modüller arasında geçerli olan global parametreler, bir 

kere tanımlanmak şartı ile değerlerini kaybetmeden 

kullanılmışlardır. ORGANIZATION modülünün ilk 

komut satırları (1) numaralı satırlarla gösterilmiştir. Bu 

satırlardan da görüleceği gibi bir boyutlu diziler A(l) ile 

2 boyutlu diziler veya matrisler ise B(2) şeklinde ta 

mmlanmışlardır. 

50 COMMON NKAOT(l), NANL(l), RKjl), ZK(1), 

ADR(l), NAW$(1) 

55 COMMON NMA$(2),NMB$(2),DUM(1),SE(2) 

(M 

72 REDIM BB$(X1,X2), NMA$(X1,X2), NMB$(X1,X2|, 

DUM(X1), SE(X1,X2) 

74 REDIM NKAOT|X3), NANL(X3), RK(X4), ZK(X4İ, 

ADR(X3), NAW$(X3) 

Her modül QuickBASIC programı ile derlendikten 

sonra, bağlayıcı kütüphane (linking library) olarak 

BCOM10.LIB yerine BRUN10.LIB seçilmiştir. Bunun 

nedenleri aşağıdaki dört şıkta özetlenmektedir [4] ; 

I) Bir modülden diğerine geçiş zamanı daha kısadır. 

II) Modüller arasında ortak kullanılmakta olan datanm 

tanımlanmasında kullanılmakta olan COM- 

MON ve CHAIN komutları BRUN10.LIB kütüphanesi 

tarafından desteklenmekte olup, BCOM10.LIB için 

COMMON komutu desteklenmemekte ayrıca CHAIN 

komutu da RUN komutu gibi çalışmaktadır. 

III) Bu kütüphaneyi kullanarak hazırlanan .EXE dosyaları 

BCOM.LIB kullanarak hazırlananlara göre, hafızada 

yüzde yirmi daha az yer kaplamaktadır. 

IV) BRUN10.EXE çalışma modülü hafızada sürekli 

kalmakta, her CHAIN komutu için yeniden yüklenmesine 

gerek kalmamaktadır. 

Böylece BRUN10.LIB kütüphanesi kullanılarak derlenen 

modüller birçok avantaja sahip olmakta ayrıca 

bu modüllerin çalışması sırasında açılıp kullanılmakta 

olan dosyalar halen aktif olarak kullanılabilmektedir. 

Modüller içerisinde, CHAIN komutu kullanılmadan 

önceki satırda modüller arası ortak değişken listesi 

REDIM komutu ile her defasında yeniden tanımlanmıştır. 

CALL komutlarında olduğu gibi CHAIN ile çağrılan 

modüllerin çalışması sonucunda program modülleri 

çağıran satıra dönememektedir. Bu dönüşler tekrar 

CHAIN komutlarının kullanımı ile sağlanmıştır. 

Kod içerisinde tanımlanan menüler ASCII kodlan 

ile hazırlandığı için bilgisayarda grafik kartının olup olmaması 

da bir önem taşımamaktadır. Şekil 1. ile kodun 

işleyişi modül isimlen ile özetlenmiştir. 

MODÜLLER 

Modüle Main 

Bu modül içerisinde, kodu oluşturan diğer beş 

modül arasındaki bağlantı sağlanmaktadır veya diğer 

bir deyişle programın bütün akışı buradan yönlendirilmektedir. 

Kodun çalışması sonucunda oluşturulan dosyalar 

sonlu eleman kodu EPDAN'nm [7] giriş dosyala- 


tf ,;*-.,: 


t 

DATORJJAT J 

ETKİLEŞİMLİ ÖN-İŞLEMCİ 

(INTERACTIVE PREPROCESSOR) 

DATA ÜRETİCİ 

(DATA GENERATOR) DATOR 

DATOR.DAT 

(Giriş ÎI Çıkış) (Giriş İt Çıkış) 

FIRST.BAS FIRST.BAS 

DATOR.DAT 

(Geçici Dosya) 

Şekil 1 : DATOR Modüler akış şeması 


MAIN.BAS 

ORGANIZE.BAS 

J 

FORMATLI FORMATSIZ 

MESH.BAS / ISOMESH.BAS 

DATOR JNP (DATOR Çıkış Dosyası) 

DATOR.INP: Giriş Dosyası 

ELASTİK-PLASTİK DEFORMASYON 

ANALİZ SONLU ELEMAN KODU-^PZMİV 

DATOR.INP: Giriş Dosyası 

\ 

OTOMATİK


- 1 

( A ) 

V / 

0 

MHTHRIAHCONSTANS 

Reınark : Hit the retum key, it yoıı don't 

use R INC- KHYS lor sı 

WORK 

A>SKHNU1.I.= = İnitial f ıra slrcss 

B>HM=Youn«ı' •! Modulus 

Ç>PO=Poissoıı s Ralin 

D>SK=Coefficienl of Friction 

3 

H>Reiurıı to ıhı WORK IHCH- MHNU 

2 DAİ'B 3 ITKRB 

. Malzeme ve Fonksiyon-Anahtar Menüsü 

4 Dit-: 

rıdır. DATOR çalışmaya başladığı zaman kullanıcıya 

açılacak olan bu iki dosyanın adları sorulmaktadır. 

Herhangi bir isim verilmediği takdirde ise kod dosyaları 

DATOR.INP ve DATOR.DAT isimleri ile kendisi açmaktadır. 

Modül MAIN 170 satır uzunluğunda olup 

hafızada 7KB yer kaplamaktadır. 

Modül First 

Bu modül ile geçici dosya DATOR.DAT'ın ilk hazırlanışı 

sağlanmaktadır. Böylece okunmakta olan değişik 

özelliklere sahip bütün datanm formatsız bir biçimde 

ekrandan girilmesi ve bu dosyada saklanması ile gerçekleştirilmektedir. 

Geçici dosya DATOR.DAT esas 

olarak sekiz diziden oluşmaktadır. Bu modülde açılan 

bu sekiz dizi bütün modüller tarafından kullanılan ortak 

dizilerdir. Bu modül 1091 satır uzunluğunda olup, 

hafızada 47 KB yer tutmaktadır. 

Modül Modify 

Modül MODİFY ile aşağıdaki işlemler kod içerisinde 

sağlanmıştır ; 

1) Bütün modüllerde kullanılmakta olan ana menüler 

burada tanımlanmıştır. 

2) Değişik şekillerde ekran-düzenlemeli (sereen-oriented) 

veri girişi sağlanmıştır. 

3) Altı ana menü arasındaki iletişim sağlanmıştır. 

4) Geçici olarak açılmış dosyalarda toplanmış olan 

datanm değişik şekillerde formatlanması sağlanmıştır. 

T PUNCH 6|KI-:.M. 7 

Choices ot" the MODIHCATION - MHNU 

FUNCTION - KHY MHNU for cross passing 

betucen submenues. 

l'aıallı-1 

passing 

bcl'.vccıı 

submenııcs 

MAİN 

5) Ana modülle iletişimin her an kurulması sağlan 

mıştır. 

Bu modüldeki ana menünün 'WORKPIECE-MATE- 

RIAL', 'DATA-BASE', 'ITERATION-BOUNDS', 'DİE', 

'PUNCH', 'FEM' başlıkları altındaki seçeneklerden de 

görüleceği üzere |S|, EPDAN [7] tarafından kullanılmakta 

olan data, gruplandırılmış ve böylece ilgili değere 

ulaşılması kolaylaşmıştır. Bu modül içerisinde kullanılmakta 

olan diziler dinamik olarak boyutlamluılmışlardır 

(dynamic dımensıonıng) [5], [8], Bunun sonucu 

olarak da i) butun dizilen içinde organize edebilen 

büyük bir ortak dizi tanımlanmıştır, ii) ortak diziye giren 

her değişken bu gösterge (poınter) ile adreslenerek 

tanımlanmıştır, ii i) kullanılmakta olan dizilerin boyutları 

değiştikçe ortak dizinin de boyutu otomatik olarak 

yeni değerini almaktadır. Kullanılmakta olan menlilerden 

"Matcrial Constants" menüsü, ortak olarak Şekil 2 

de gösterilmiştir. Bu menüye sırasıyla l)"Modificanon 

Menü", 2)"Workpiece Menü", 3)"Elastic Type D.ita", 

mönülerinden geçilerek ulaşılmaktadır. Bu modül lo()0 

satırdan oluşmakta ve hafızada da 54 KB yer kaplamaktadır. 

3.4. Modül ORGANİZE 

Bu modül, içerisinde gerçekleşmekte olan birbirini 

takip eden birçok işlem sonucunda ve daha önce hazırlanmış 

olan geçici data dosyası DATOR.DAT'ın yardımı 

ile EPDAN'nm ana giriş dosyası DATOR.INP yara- 

Mühendis ve Makina - Cilt : 38 Sayı : 445 • 45 

i


I II III 

a) Süperelement a| b) Geliştirilmiş ağ 

A* „_- c 

/ ) 

d o 

1 / 

d 0 

—— 

-—- 4- 

T ÇAsı — 

KUVVET WJ \z, 'fb 

c) Kalıp üzerinde tanımlanan ağ 

Şekil 3 : Geliştirilmiş eleman ağının sonlu eleman analiz kodunda kullanım basamakları 

tılmaktadır (Şekil 1). Bu giriş dosyası kullanıcı tarafından 

üç şekilde hazırlanabilmektcdir. Bunlar aşağıda 

özetlenmiştir; 

A) Kullanıcı girişji (user oriented) data dosyası (formatlı/formatsız), 

B) Otomatik olarak hazırlanmış data dosyası (formatlı), 

C) -i) Eleman ağının hazırlanması (8 düğüm noktalı 

izoparametrik eleman kullanarak, kullanıcı girişi 

ile formatlı ), 

-ii) Eleman ağının hazırlanması (4 düğüm noktalı lineer 

eleman kullanarak, formatlı ve otomatik). 

Formatlı ve otomatik olarak data'nın hazırlanışı, ilk 

aşamada hazırlanmış olan geçici dosya DATOR.DAT'ın 

kullanılması ile bir iki dakika içerisinde hazırlanmaktadır. 

Kullanıcı kontrollü data dosyasının hazırlanmasının 

amacı ise, herhangi bir durumda sonlu eleman kodunun 

giriş değişkenlerinde yapılabilecek bir değişiklik 

karşısında DATOR'un yine aynı şekilde kullanılabilmesi 

için düşünülmüştür. Modül ORGANİZE, 800 satır 

uzunluğunda olup, hafızada 17 KB yer kaplamaktadır. 


r 

3.5 Modül MESH ve Modül ISOMESH 

Sonlu eleman kodu için iki farklı otomatik eleman 

ağ üretimi, iki ayrı modül içerisinde gerçekleştirilmiştir. 

Bu modüller MESH ve ISOMESH olarak isimlendirilmişlerdir. 

EPDAN içerisinde eleman ağ üretimi iki 

alt program tarafından sağlanmaktaydı. Bu alt programlar 

(GNNETZ, KONTUR) [7] sırasıyla kalıbın Z-koordinatlarına 

karşılık R cksenel koordinatlarını hesaplamakta 

daha sonra da ağın her elemanın düğüm noktalarını 

ve bu noktaların koordinatlarını hesaplamaktadır. 

Burada kullanılmakta olan ağın elemanları 4 düğüm 

noktalıdır veya lineer izoparametrik elemanlar 

olarak tanımlanmaktadırlar. Kalıpta işlenecek olan iş 

parçası üç ana parçaya ayrılarak incelenmiştir (Şekil 3). 

Bu bölgelerden geçiş bölgesi olarak tanımlanan bölge 

(transition region) iş parçasının kalıbı ittiği bölge olarak 

tanımlanmıştır. Bu bölgede oluşturulan ağ elemanlarının 

R-koordinat değerlerinin diğerlerine nazaran daha 

küçük olduğu kabul edilmiştir. Kaynaklı yüzeye sahip 

kalıbın giriş ve çıkış yüzeyleri de iki farklı yarıçap 

değeri ile tanımlanmıştır (Şekil 3). Sonlu eleman kodunun 

eleman ağı üreten alt programları olan GNNETZ 

ve KONTUR, FORTRAN 77 den QuickBASIC diline 

R


çevrilerek Modül MESH adı altında çalıştırılmıştır. Bu 

modül ile kullanıcı aşağıdaki bilgileri girerek gerekli 

data dosyası oluşturulmaktadır. Bunlar ; „ 

1) iş parçasının yarı çap (R) ve Z-ekseni boyunca 

düğüm noktalarının sayısı, 

2) iş parçası ve kalıbın birbirine değen yüzeyleri için 

düğüm noktalarının R ve Z koordinatları, 

3) kalıbın çevresini oluşturan dört yüzey için R ve Z 

koordinatları, 

4) iş parçasının giriş ve çıkış yarıçaplarıdır. 

Modül MESH 325 satır uzunluğunda olup hafızada 

8 KB yer kaplamaktadır. 

Modül ISOMESH ile 8 düğüm noktalı kuadratik 

izoparametrik elemanlardan oluşan ağ hazırlanmıştır. 

Herhangi bir düğüm noktasının x ve y koordinatları 

Denklem (2) ile verilmiştir [8]. 

(2) 

Burada £,, x koordinatı ve n, da y koordinatı boyunca 

yerleştirilmiş birim koordinat sisteminin koordinat 

eksenlerini ifade etmektedir. Nj ise ilgili düğüm noktasının 

şekil fonksiyonlarıdır (shape functions). Curve-lineer 

(curvilinear) koordinat sisteminden kartezyen koordinat 

sistemine geçiş N, değerlerini kullanarak 

Denklem (3) ile elde edilmiştir. 

Karşılıklı olarak, ağın köşe düğüm noktalarında ve 

ilgili düğüm noktalarının koordinatlarının sıfır olduğu 

eksenler boyunca (î=0, ni=0 ), elemanın kenar ortalarında 

tanımlanan şekil fonksiyonları aşağıdakilerdir [8]; 

N, = ı 

N, = 

mı, - n 

2(1 7777,), = 0 (3) 

N, = 1 I 2(1 + - V 2 

), T], = 0) 

İzoparametrik koordinat sistemine göre eleman ağını 

tanımlayabilmek için Modül ISOMESH hazırlanmış 

olup (2) ve (3) numaralı denklemler burada kullanılmışlardır. 

Kullanıcı, ekrandan düğüm noktalarının lokal 

numaralarım ve ayrıca, bu noktalara ait lokal koordinatların 

(4, TI) karşılığı olan global x ve y koordinatlarını 

girmektedir [5]. Bu kodun özellikleri aşağıdaki dört 

şıkla özetlenmiştir. 

a) izoparametrik ag üretimi, kullanıcı etkileşimli 

olarak hazırlanabilmektedir, 

b) üretilecek eleman sayısı, kullanıcı tarafından x 

ve y eksenleri boyunca eleman sayıları verilerek bulunabilmektedir, 

c) ağın eleman üretimi yönünün kullanıcının isteğine 

göre x ve y koordinatlarının, seçimine göre elde edilebilmesi 

sağlanmıştır, 

d) üretilen ağ son şekliyle ekranda görüntülenerek 

kontrol edilebilmektedir. 

Bunlara ek olarak eleman ağı üretilirken iş parçası 

istenildiği kadar alt bölgelere ayrılarak, parçanın süperelcman 

ağı (superelement mesh) üretilmiş ve bunu izleyen 

işlemler sonucunda ise geliştirilmiş ağ elde edilmiştir 

(Şekil 3) p], Süperelemanları birleştirebılmek 

için ağ üretim yönünün bir sonraki bölgeye bağlanabilmek 

için uygun seçilmiş olması gerekmektedir. Modül 

ISOMESH 700 satır uzunluğunda olup, hafızada 20 KB 

yer kaplamaktadır. 

ÖRNEK UYGULAMA 

EPDAN giriş dosyası, 53 değişkenden oluşmaktadır. 

DATOR ile bu değişkenlerin isimlen kullanılarak 

kullanıcı-kontrollü giriş dosyası da hazırlanabilmektedir. 

Örneğin bu 53 değerden herhangi 21 tanesi seçilerek 

farklı bir giriş dosyası da hazırlanabilmektedir. Bu 

değişkenlerin tanımları kod içerisinde yapıldığı için, 

değişkenin adını ve dosya içerisinde nereye yerleştirileceği 

K ve KK adresleme göstergeleri (pointers) ile 

kullanıcı tarafından belirlenmektedir. 21 çeşit data 

için örnek veri giriş tablosu Şekil 4 ile gösterilmiştir. 

Bu tablodan da görüleceği gibi örneğin THIMAX' değişkeni 

için K=2, KK=2 olarak ekrandan girilmelidir. 

'PHIMAX' tanımlaması maksimum genlemeye |iııaximum 

strain) karşılık gelmektedir ve kod içerisinde 

aşağıdaki komut satırı ile tanımlanmış AA(K,KK) adresleme 

matrisindeki değeri, F10.5 forınatma eşdeğer 

olan tanımlamayla #2 ile açık tutulan dosyaya yerleştirilmektedir. 

8044 INPUT Rl$ 

8049 R1$="DATOR.INP" 

10000 ÖPEN Rl$ FOR OUTPUT AS 2 

(4) 

11623 PRINT $2,USING"#### . ####"; AA(K,KK) 

Aynı şekilde INKAOT, I, J, NSABST tanımlamaları 

için AA(1,1), A(l,2), A(l,3), A(l,4) adreslemeleri ile 15 

formatı ile kütüğe yerleştirme yapılacaktır. 


.. \A* '•' 


I\K-\OT 

DPHI 

IDINKF 

SK 

CEE 

ITOP 

IFLITY 

RK 

1 

PHIMAX 

IDINKV 

IDINKR 

ENN 

J 

SKFNULL 

IDINKS 

unu 

NSABST 

birbirlerine bağlanmışlardır. 

Kullanıcı etkileşimli 

data girişi, hazırlanan 

menüler sayesinde sağlanmıştır. 

Bu kod içerisinde 

hazırlanan diziler 

dinamik boyut yeteneğine 

sahiptirler. Ayrıca otomatik 

ve kullanıcı kontrollü 

hazırlanan ağ üretim 

modülleri kullanıcıya 

oldukça kolay, iki boyutlu 

eleman ağı hazırlama 

olanağını sunmaktadır. 

DATOR hazırlanırken 

en genel halde hazırlanmıştır. 

Böylece program 

içerisinde tanımlanan 

değişken isim ve for- 

Şekil 4 : Örnek data girişi için isim sıralaması ve adresleme göstergeleri m a t tanımlamaları değiş- 

Ekranda giriş işlemi tamamlandıktan sonra seçilen tirilerek başka sonlu eleman kodlan ile birlikte önformatlı 

veya formatsız durum seçeneğine göre DA- işlemci olarak çalışabilecek kapasitededir. 

TOR.INP dosyası hazırlanmaktadır. Formatlı seçeneğine 

göre Şekil 5 ile gösterilen örnek dosya oluşmaktadır. KAYNAKÇA 

SONUÇ 

Bu çalışmada, etkileşimli ön-işlemci kodu DA- 

TOR, sonlu eleman kodu EPDAN için hazırlanarak 

uygulamaya konmuştur. Ön-işlemci kodu, altı ana 

modülden QuickBASIC dili ile hazırlanmıştır. Bu 

modüller ayrı ayrı derlenip CHAIN komutları ile 

EM 

IECK 

PO 

ANF 

TEST DATA 29/10/1989 FORMATTED AND SCREEN ORIENTED CASE 

VIER 

LUDW 

0 1 

0.02500 

1 1 

0.0500 

704.000 

0.0000 

2.0000 

4.0000 

6.0000 

8.0000 

8.9640 

0 1 

2.00000 

240.000 210000.0 0.3 

1 1 6 -0.04000 

0.235 

Şekil 5 : Formatlı örnek test data dosyası 


Mackerle, J., Finite Element Codes for Microcomputers-A 

Revievv, Computers & Structures,Vol.24, No.4, pp.657-682, 

1986. 

Mackerle, ]., Makebase, An On-Line Information Retrieval 

System for Structural Mechanics, Computers & Structures,Vol.24, 

No.6, pp.977-983, 1986. 

IBM, QuickBASIC Reference, Ryan-McFarland Corporation, 

1984. 

4. Microsoft QuickBASIC Compiler 

Reference. 

5. Günay, E., Development of a 

Preprocessor and Modification 

of a Finite Element Procedure 

for the Analysis of Metal Forming 

Processes, Master Thesis, 

METU, Ankara, 1989. 

6. Yalçıner,U., FORTRAN İV/ 

BASIC, Teori Yayınevi, Ankara, 

1985. 

7. Tekkaya, A.E., Ermittlung von 

Eigenspannungen in der Kaltmassivumformung, 

Springer- 

Verlag, Berlin, 1986. 

8. Cheung, Y.K., Yeo, M.F., A 

Practical Introduction to 

Finite Element Analysis, PIT- 

MAN Publishing Limited, 

London, 1979.

GEÇMİŞE ı 

BAKİŞ 

İLK UÇUŞ DENEMELERİ 

50 Yıl Önce - Ekim 1946 

Pilotlar, yerinden bir milimetre bile kımıldamayan bir kokpıt 

ile uçarken takla atmayı öğrenebilirler. 

Curtıss-VVrıight 

tarafından üretilen elekt 

ronik Dehmel ile uçuş 

alıştırmaları yapılıyor 

Dehmel, küçük kişisel 

uçaktan 4 motorlu 

ulaşım uçağına kada 

her türün uçuş karakte 

rıstiklcrini canlandırabiliyor. 

Elektronik uçuş 

deneme sistemleri Douglas Havacılık ve Donanma taıal 

dan da geliştiriliyor. 

BEBEK YÜZLÜ RUTH'UN SIRRI 


Baseball Kralı Ruth'un sayı yapma ustalığının ardındaki 

sırrın çözülmesi için Columbia Üniversitesi 

laboratuvarlarında bir takım incelemeler 

yapıldı. Sonuçlar gayet açık; onun gözü, 

kulağı, beyni ve sinir fonksiyonları _.. * 

ortalama insandan çok daha *- J ^**"^ 

hızlı. Ayrıca göz, kulak, 

beyin ve kaslar arasındaki iletişim normal 

sağlıklı bir insana göre mükemmele çok 

daha yakın. 

4 PLAK ÇALAN PİKAP 


Öyle bir pikap yapıldı ki hiç bir operatör yardımına gerek 

duymadan sırayla 4 plağı çalabiliyor. 

Bir elektrik motoru 

tarafından tahrik edilen 

merkezi disk 4 platformu döndürüyor. 

İğne ilk plağın sonuna 

geldiğinde kol otomatik 

olarak yükseliyor ve 

plakların olduğu ana plat- 

; un dönerek 2. plak yeııne yerleşiyor. Kol aşağı indiğinde 

müzik kaldığı yerden devam ediyor. 

Popüler Science Dergisi'nden çevrilmişin. 

Çeviren : Nılîın KARAKÜÇÜK 


RADAR 

AY'A 

ULAŞTI 

50 Yıl Önce 

Mart 1946 

(îökyuzundeki düşman 

uçakların belirlemek 

için ini seferimle 

daha lanla 

guç kullanılma-.] sonucunda 

ms.ıiıuglıı 

10 Ocak 194. larıhinde 

raıl.ıı dalgalarını 

a\ a ulaşı :ıdı ve 

ilk kez zavıt karşılıklar 

alındı i Mana 

projesi, çok -. uksek 

frekanslı radvn dalgalarının 

250 mil kalınlığındaki lycnosfer tabakasını ildiğini 

kanıtlıyor. 

YAPRAKLARIN ÖNEMİ 


Bir ağacın yapraklan, onun yaşam koşullan hakkında ",.ıuş 

ölçüde bilgi verir < )rneğin bir çam ağacı iğne yapraklan biyesinde 

bir dağın tepesinde kasırgaya hile dayanabilir İncecik 

iğne yapraklar ışığı ve havayı mükemmel şekilde 'utarlar. 

Yaprağın her bir milini ağacın solunumu ve insanların 

sağlığı açısından son derece önem taşır. Bir yaprağın değerini 

önemsememek mümkün değildir. 

GENİŞ ÖLÇEKLİ ENTEGRE 

25 Yıl Önce - Eylül 1971 

Yarı İletken teknolojisinde inanılmaz hır değişime hazıı 

olun : Kibrit büyüklüğündeki silikon cipler üzerinıtc geniş 

ölçekli entegreler. Bu teknoloıinin kullanıldım hesar ıı.ı ki 

naları yapıldı bile Evini • 

ve arabanız için kul 

landığınız terminal vı. 

diğer dijital sistemler de hu 

küçük aletlerin kullanım 

yerleri arasında. Vcn iletim 

merkezi günümüzdeki 

geniş sayısal bilgisayarlarda 

kullanılan üniteleri 

benzer özellikler taşıyı 

Mühendis ve Makina - Cilt ; 38 Sayı : 445 • 49

BAŞKENTTEN 

HABERLER 

Hazırlayan : Şehnaz KAPLAN 


İlki bu sayımızda yer alacak olan Başkentten Haberler köşesini bundan sonra 2 aylıkperiyodladiğersayılırımızdadabulacaksınız.Busayfadaağırlıklıolarakay 

içerisinde 

Başkentte gelişen ve basında yer alan teknik haberleri sizlere ulaştırmaya çalışacağız. 

Devlet Bakanı Sabri Tekir : 

"Bedelsizi makina teçhizat 

alımı için uzatabiliriz" 

Devlet Bakanı Sabri Tekir, bedelsiz ithalatın 

ancak, makina ve teçhizat ithalatı amacıyla 

uzatılabileceğini bildirdi. Ziraat Bankası 

Krediler Yüksek Kurulu toplantısında 

gazetecilerin bedelsiz ithalat ile ilgili sorularını 

yanıtlayan Bakan Tekir, Bedelsiz ithalat 

uygulamasında 25 bin civarında hesap 

açılmasını hedeflediklerini ancak şimdiye 

kadar açılan hesap sayısının .3 I bini bulduğunu 

bildirdi. Bu rakamı nişe hedeflerin üzerinde 

olduğuna işaret eden Tekir, şöyle dedi 

: "Bedelsiz ithalatı sadece otomotiv sektörüne 

ilişkin olarak değerlendirmek yanlıştır. 

Buna makina, teçhizat da dahildir. Biz. 

bu 30 bini aşkın hesabın sadece 14 bin civarındaki 

kısmının otomobil ithalatı için 

açıldığını tahmin ediyoruz. Dolayısıyla 25 

Dünya Gazetesi/ 14 Şubat 1997 

bin olarak hedeflediğimiz otomobil ithalatı 

içerisinde onbinlikbiraçık vardır. Bu da aynı 

şekilde tekrar getirilebilir. Ancak bizim 

bedelsiz ithalata ilişkin uzalma kararını aldığımız 

zaman hedefleyeceğimiz tek şey 

makina ve teçhizat ithalatıdır. "Bir başka soru 

üzerine, otomobil ithalatında hedeflenenin 

10 bin altında açık bulunduğunu hatırlatan 

Tekir, bu 10 bin açığın da ithalata dahi] 

edilebileceğini kaydederek şöyle devam 

etti : "Başbakanımızın da arzusu bu istikamettedir. 

Tabii bu doğrudan doğruya Bakanlar 

Kurulu'nu ilgilendiren bir husustur. Bedelsiz 

ithalat ile ilgili ne kadar süre uzatımına 

gidileceğine de yine Bakanlar Kıııulu'nda 

karar verilecek. Ama bu konu önce 

Ekonomik Kurul'da müzakere edilecek." 

Marmara Araştırma Merkezinin (MAM) Gebze'de 56 hektar 

üzerine kuracağı teknopark 60 milyon dolara malolacak 

TÜjBİXAK:'tan teknopark yatırımı 

TÜBİTAK- Marmara 

Araştırma Merkezi (MAM) 

60 milyon dolarlık teknopark 

kuruyor. Gebze'de 56 

hektar üzerine kurulacak 

olan teknoparkta bilişim, 

çevre, bioteknoloji ve esnek 

üretim alanlarında faaliyet 

gösteren şirketler yatırım 

yapacak. 

Masler planı I995 yılında 

Tekten İnşaat tarafından yapılan, 

geçen yıl da altyapı çalışmaları 

tamamlanan teknoparka 

yatırı m yapmak içi n 

başvuran 6 firma ile görüşmeler 

sürdürülüyor. Finansman 

ve talebin gelişmesine 

paralel olarak 5-20 yıl arasında 

tamamlanması planlanan 

ve a 120 ayrı parsel arsa 

bulunan teknoparkta, 3 bin 

500 araştırmacıya istihdam 

sağlanması hedefleniyor. 

TÜBİTAK-MAM Başka- 

nı Ömer Kaymakçalan başlangıçta 

bölgede bulunan 

Teknoloji Geliştirme Biriıni'nc 

gösterilen ilginin artmasıyla 

teknopark projesine 

yöneldiklerini söyledi. Proje 

ile ilgili mevzuat çalışmalarının 

sürdüğünü belirten 

Kaymakçalan, "Bölgede yalı 

rım yapmak isteyen firmaların 

başvuruları sözkonusu 

ve şu anda 6 firmayla görüşmelerimiz 

sürüyor. Firmalar 

bilgisayarın yanı sıra malzeme, 

kimya, bioteknoloji 

alanlarında faaliyet gösteren 

şirketler" diye konuştu. 

Altyapı ve yenilik merkezinin 

keşif bedelinin 15 milyon 

dolar, firmaların kendilerinin 

yapacakları yatırımların 

da 45 milyon dolar civarında 

olacağını vurgulayan 

Kaymakçalan, devlete 

yük olmamak için sosyal te- 

50» Mühendis ve Makina- Cilt : 38 Sayı : 445 

sislerin soponsorl ar aracılığı 

ile yapılacağını dile getirdi. 

Kaymakçalan, teknoparka 

gelen küçük şirketlere 

TÜBİTAK-MAM'ın 

yer vereceğini, orta ve büyük 

ölçekli şirketlere de 

arazi tahsis edeceklerini 

ifade etti. Bölgede 120 parsel 

arsa olmasına karşın 

bazı firmaların iki parseli 

birleştirerek yatırım yapmak 

istediğini hatırlatan 

Kaymakçalan. arazilerin 

firmalarla yapılan anlaşmaya 

bağlı olarak kiralanacağını 

ve projenin 5-20 

yıl arasında tamamlanmasının 

planlandığını söyledi. 

Kaymakçalan, bölgede 

araştırmacı olarak 3 bin 

500 ki sinin, diğer yeri eşi m 

birimlerinde de 5 kişinin 

çalışacağını tahmin ettiklerini 

sözlerine ekledi. 

Cemil F.ÖZYURT-Dünya Gazetesi/ 17Şubat 1997) 

Çözüm, Kocaeli 

Üniversitesi'nden 

Türkiye'nin en iyi beş üniversitesi 

arasına girmeye aday olan Kocaeli Üniversitesi 

giderek genişliyor. 5 fakültede 

27 ayrı bölümde eğitim çalışmaları sürdürülen 

Kocaeli Üniversitesi'nde. 8 

meslek yüksekokulunda, 30'dan fazla 

programda eğilim veriliyor. 

Toplam 849öğretim elemanı ve 13 bin 

626 öğrenci ile eğitim faaliyetlerini sürdüren 

Kocaeli Üniversitesi artık uygulama 

ve araştırma merkezleri ile kendinden 

bahsettiriyor. Bu bölümlerde değişik 

branşlarda sorunlara çözüm üretilirken, 

yeni gelişme ve araştırmalar da takip 

ediliyor. 

Kocaeli Üniversitesi'nin uygulama ve 

araştırma merkezlerinden bazıları şunlar: 

• ÇEYSAM Çevre Sorunları Araştıma 

ve Uygulama Merkezi 

• Atatürk İlkeleri ve Devrimleri 

Araştırma ve Uygulama Merkezi 

• Elk. Ulaşım Tahrik Sis. Araştırma 

ve Geliştirme Merkezi 

• MESAM 21. Yüzyıl Mesleklerini 

Araştırma Birimi 

• Dünya Ülkeleri ile Ortak Projeler 


• Elektron Mikroskobu A.U.M. 

• DETAB Deneysel Tıp Araştırma 

Birimi 

• Göz Sağlığı Kornea Y.Y. Araştırma 

Uygulama Birimi 

• BÎYOMAB Biyomedikal Müh. 


• Yurtdışında YaşayanTürklerin Sorunları 

Araştırma Uygulama Birimi 

• Üstün Zekalı Çocukları Eğitim 

A.U.B. 

• Tüketim Sorunları Araştırma Uygulama 

Birimi 

• A.T. Uluslararası İlişkiler Araştırma 

Uygulama Birimi 

• Uygulamalı Matematik Birimleri 

A.U.M. 

• Kaynak Teknolojisi Araştırma Uygulama 

Birimi 

• Görüntülü ve Yazı İletişim Teknolojileri 

• YEKAB Yeni ve Yenilenebilir 

Enerji Kaynakları Ar. Birimi. 

Dünya Gazetesi/ 14 Şubat 1997

Colchester 

TORNADCT 

CNC TORNA TEZGÂHLARI 

VAKUM POMPASI 

ÜNİVERSAL FREZE 

WD-350 

350 AMPER DİZEL KAYNAK MAKINASI 

YÜKSEK HASSASİYETTE 

PROTH SATIH TAŞLAMA TEZGÂHI 

•CNC TORNA TEZG. 

•ÜNİ. TORNA TEZG. 

•ÜNİ. FREZE TEZG. 

•KALIPÇI FREZELER 

•PANTOGRAFLAR 

•DİŞLİ AZDIRMA TEZG. 

•PLANYA TEZG. 

•YÜZEY TAŞLAMA TEZG. 

•TAKIM BİLEME TEZG. 

TAKIM TEZGÂHLARI 

•RADYAL MATKAPLAR 

•SÜTUNLU MATKAPLAR 

•ÇOK MAKSATLI 

MASA ÜSTÜ 

TEZGÂHLAR 

•ÜNİ. MAKASLAR 

•ŞAHMERDANLAR 

•DİK REKTİFİYE 

•KRANK TAŞLAMA TEZG. 

İNŞAAT ŞANTİYE MAKINALARI 

•AMERİKAN OSTER VE 

ÇİN ELEKTRİKLİ PAFTA 

•POLONYA İNŞ. DEMİRİ 

KESME BÜKME MAK. 

KAYNAK VE ALEVLİ KESME MAKINALARI 

•DİZELLİ KAYNAK JENERATÖRLERİ 

•ELEKTRİKLİ KAYNAK JENERATÖRLERİ 

•FOTOELEKTRİK İZLEMELİ ALEVLİ KESME MAKİNALARI 

•OKSİ ASETİLEN RAYLI KESİCİLER 

•VAKUM POMPALARI 

•DİYFRAMLI TRANSFER POMPALARI 

•BLOVVER GAZ KOMPRESÖRLERİ 

BALİ MAKİNA 

SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 

Perpa Ticaret Merkezi Kat 2 No:12 Okmeydanı 80270 istanbul 

PANTOGRAF FREZE 

TEZGÂHLARI 

MASA ÜSTÜ FREZE VE 

DELME TEZGÂHLARI 

m 

tasa 

ESAB MARKA FOTOELEKTRİK 

İZLEMELİ VEYA CNC KONTROLLÜ 

ALEVLİ KESME MAKİNALARI KALIPÇI FREZE TEZGÂHLARI 

Santral Tel: (0212) 221 53 41/4 Hat 

Makina Satış Servisi: Tel: (0212) 220 00 03/2 Hat 

Mümessillik Servisi: Tel: (0212) 221 92 47 - 221 95 66 

Fax: (0212) 221 53 49 Tlx: 27548 viba tr.

DERİ FABRİKALARI İÇİN 

OTOMATİK ÖLÇME VANASI 

(AUTOMATIC METERING VALVE) 

ÖZELLİKLERİ: 

Ayarlanan su hacmini geçirdikten 

sonra otomotik olarak kapatır. 

Türbin tip su sayacı + % 2 

hassasiyetindedir. 

İlave ekipmanla, On - Off veya basınç 

regülasyon işlemi yapabilir. 

Herhangi bir enerji kaynağı gerektirmeden 

sistem basıncı ile çalışır. 

İç akış düzenleyici ile hassas ölçüm için, 

vanadan önce önce ve sonra akışı 

düzenleyici boru uzantılarına ihtiyaç yoktur. 

İsteğe bağlı, kompüterize kontrol sisteminin 

çalışması için, uzaktan elektriksel okuma ve 

uzaktan kumanda imkanı vardır. 

• \ ~ *" ,* * " " 

i "•»* 

'•-"'* "»T "%&>"*^ 

6uş 

/" Biz 

-.sunuyoruz 

i 

Çalışma Basıncı: 16 Kg/cm 2 

Çalışma Sıcaklığı: Max. 80°C 

Ölçüler: 1 1/2",2",3",4",6",8" 

Bağlantılar: 1 1/2" - 2" Vida Dişli 3"- 8" Flanşlı 

DERİ YIKAMA MAKİNALARI 

DOĞUŞ VANA LTD. ŞTI. 

Merkez : 1202/1 Sok. No: 26/A-B Yenişehir- İZMİR 

Tel : 0.232. 433 59 43 - 459 94 29- 433 60 11 Fax : 0.232. 458 08 96 

Fabrika : Atatürk Organize Sanayi Bölgesi 10000 Sokak Çiğli - İZMİR 

Tel : 0.232. 376 85 80 -81 Fax : 0.232.376 85 82 

* 

v* ı _ 

1 4-*' 

2İ..31 jfe 

SIZ 

okuyun! 

makina mühendisleri odası

DOZAJ, TRANSFER ve YÜKSEK BASINÇ POMPALARI 

Makdos, Dozaj, Transfer ve yüksek basınç Pompaları 6 tip 300 çeşit ürün yelpazesiyle 

sanayiinin her kesiminde ihtiyaç duyulan proseslerde, başarılı bir şekilde kullanılmaktadır. 

ÇOK KOMPONENTLİ 

HİPOKLORİT DOZAJ ÜNİTESİ 

Çok komponentli Hıpoklorit doza] ünitelerimiz şekilde 

görüldüğü gibi bir veya birkaç dozaj kafasından 

I ibarettir 

i Alüminyum sülfat Bakır sülfat gibi eriyik 

] hazırlanmasında ve benzeri tesislerde yüzme havuzu 

i içme suyu tesislerinin klorlanmasında kullanılabilen 

j ünitelerimiz kullanım sahasına göre kanştıcılı olarak 

I (0] Maxımum arasında ayarlanabilen değişken debilı 

pistonlu diyaframlı dozaj pompalarıyla paket ünite 

olarak teçhiz edilmiştir. 

TEKNİK ÖZELLİKLER 

* Kademesiz kendinden ayarlanabilir sistem. 

* 0 -1 Lt' den 0 - 4 m arası 

* 0,5 - 300 bar basınca kadar dozaj pompaları 

* Her türlü kimyasal maddeyi dozajlar. 

NOT . LÜTFEN AYRINTILI BİLGİ İÇİN 

BROŞÜR İSTEYİNİZ. 

PİSTONLU ve DİYAFRAMLI DOZAJ POMPALARI 

Bir veya birkaç kafadan ibaret olup 0-6 Lt/h'dan 4m3/h kapasiteye kadar 0 ile 

maxımum arası ayarlanabilen 5 bardan 200 bara kadar yüksek verimli doza! 

pompalarımız Kimyasal sıvılardan etkilenmeyecek şekilde 304-316 paslanmaz 

çelik PVC, teflon, poliamıd. polıpropilen malzemelerden imal edilmekte olup ner 

türlü viskos sıvıları pompalıyacak niteliklere sahiptir 

YÜKSFK BASINÇLI DONKİ POMPA 

[Yüksek basınçlı pompalarımız pistonlu tipler olup genelde toz 

deterjan üretiminde basınçlı kapların testinde ve reaktörlerde 

kullanılmaktadır. 

304-316 cRNİ ve çelik malzemeden imal edilmekte olup kendinden 

soğutmalı 0-100 Lth-10m3/n kapasiteye kadar 15 nardan 

maxımum 300 bar karşı basınca göre dizayn edilmiştir 

POMPALARIMIZIN KUL 

* Kullanma sulun tasfiyesinde 

* Tekstil sanayiinde 

* Alık sn arıtın a tesislerinde 

* Nükleer ve (erıuik santrallerde 

sn s.!-"* 1 ''"idırıııa işlemlerinde 

* Icınızlik. sabini ve deterjan 

sanayiinde. 

* (iıda Sanayide 

* Kinıva sanayiinde katkı dozajın» 

* I'ulvcrizasvoiı işlemlerinde 

Merkez Mah. Üzeyir Ağa Sok. No : 11 Yenibosna / İSTANBUL 

Tel. : (0212) 655 24 83 (3 hat) - 651 91 92 Fax : (0212) 651 90 85 

MOTORLU MİKSER KARIŞTIRICILARI 

Sanayii sektöründe kullanılan motorlu karıştırıcı 1 

elamanlarımız 60 d/d-500 d/d'ya kadar tank ve 

karıştırıcısıyla birlikte özel • olarak imal edilmektedir. | 

SABİT DEBİLİ TRANSFER POMPASI 

Sabit debilı transfer pompalarımız Kimyasal niteliklere haiz 

viskos sıvıların transferinde kullanılmaktadır 

Pompalarımız 8 bar maxımum 80m3/h kapasiteye kadar 

transfer edilecek sıvının kimyasal ve fiziksel yönünden 

etkilenmeyecek malzemelerden imal edilmektedir ı 

LANM A SAHALARI 

Koya sanayiinde 

Meşrubat sanayiinde 

İlaç sanayiinde 

Kaî£ıt sanayiinde 

Kireç sanayiinde 

* Kazan suları tasfiyesinde 

* İçme suları tasfiyesinde 

Seker fabrikalarında 

* Olomoük klorlama tesislerinde 

la * Dolum tesislerinde ve d alı a birçok 

i*> sahalarında kullanılmaktadır.

Ü 

Sizler için 

En gelişm 

üretiyoruz. 

HSZine BıK, 

JHbista 

i»A S 

,İÜL YOLU 

«I»;ANKARA 

Çelik Pompalar

Size Havalı Membranlı 

Pompa 

Basınçlı havadan daha pahalı bir tahrik gücü tanıyor musunuz? Bi/ 

tanımıyoruz. Bu yüzden EM Serisi Pompalarımızı elcktromckanik olarak 

çalıştırıyoruz. Kompresörsüz. Havalı pompa gibi kullanışlı, ama enerji 

tüketimi açısından kıyaslanmayacak kadar ekonomik. Bunu size ispatlayacaöı/. 

Cemsa ve Nil Dizayn. 

(inktıan hiçin 

Eılıemelendi Cad. Kaşaneler Sok.. 

Sır Ap.. 5 1/1 Erenköy - istanbul 

Tel./Fax 0216 4 11 (17 OD 

veri kon 

3 Faz AC Motor 

HIZ KONTROL ÜNİTELERİ ili 

DÜŞÜK HIZDA EN YÜKSEK MOMENT \t\y f)f) L 

YENİ TEKNOLOJİ İLE 5 YIL GARANTİ - ' 'W* 1 

GERÇEK SERVİS VE HİZMET; 

BÜROLARIMIZIN BULUNDUĞU 

YERLERDE 4 SAAT, 

TÜRKİYE GENELİNDE 

24 SAATTE SERVİS 

TAAHHÜDÜ GAVANTI 

ÜCRETSİZ MONTAJ (rFlf\Flf W f f 

ÊNELMAK 

ENDÜSTRİYEL ELEKTRONİK ve MAKİN A SAN. TİC. LTD. ŞTİ. 

ABEL GmbH & Co. 

Abel T»iotc I 21514 BLİıhen 

Telefon 0049 4] 55 X IS O 

Tek-fax 0049 41 55 s IS 2'»' 

Fabrika 

Satış 

: 1777 Sk. No:200 Karjıyaka/İZMİR 

Tel: 0(232) 367 46 45 - 372 09 03 Fax : 0(232) 367 46 45 

:6053Sk.No:5/2Kar;ıyal 

Makina Mühendisleri Odası'

v;. I. 

Filtr 

,n A 

ANTEL 

i ' * 

Biltomat Otomatik Geri Yıkamalı 

Fıltrasyon Cihazı 

Filtoınatın Üstün Özellikleri: 

- Basınçlı hatlarda filtrasyon 

Her sıcaklık ve basınçta filtrasyon 

Yüksek kirlilik yüklerinde maksimum 

verim • 2"-96" giriş çıkış çapı • Geniş 

filtrasyon alanı • °o100 geri yıkama 

verimi • Geri yıkama sırasında 

filtrasyon devamlılığı • 3-30 sn geri 

yıkama süresi • Düşük su sarfiyatı 

• Montaj kolaylığı • Boru hattına her 

pozisyonda montaj imkanı • İlave 

enerjisiz çalışma imkanı • Düşük yük 

kaybı • Değişmeyen filtre elemanları 

ile çevre korumasına katkı. 

Kullanıldığı Yerler: 

• Soğutma suyu 

• Kondenssuyu 

• Kuyu-deniz-yüzey suyu 

• Şeker şerbeti 

•WhiteWater 

• İçme suyu 

• Tarım ve golf sahası 

sulama suyu 

• Sulama amaçlı atıksu 

• Midye yumurtası 

• Diğer her türlü sıvı 

• 3 mikrondan 3000 mikrona kadar filtrasyon 

• Tek ünitede 20 mVh - 40.000 m/h kapasite 

ANTEL ARITMA TESİSLERİ İNŞAAT, SANAYİ VE TİCARET A.Ş. 

Bağdat Caddesi Tevfik Bey Apt. No: 204/7 81030 Çiftehavuzlar/İSTANBUL Tel: (0 216)302 40 61(4 Hat) Faks: (0 216)302 42 86 

Bazı Filtomat Kullanıcıları: 

kya Cam-TR1, Trakya Cam-TR3, Cam Elyaf, Oyak Renault, Tofaş.'Arçelik-Çayırova, Arçelik-Eskişehir, Arçelik-Ankara, Auer, Döktaş, Çukurova Çelik, Yarpet, Pimaş, 

san, Marshall, Türk Siemens Kablo, Simko, Kartonsan, Brisa, Maret, Köy-Tür, Hürriyet-istanbul, Hürriyet-İzmir, Kiriş-World, Club Tuana, Mar Otel, Göçtür, Tatlısu Sitesi. 

Sabancı Villaları, Motif Tekstil, Zümrüt Örme, Trend Boya, Akateks, Bilkont, Hasörme, First Tekstil, Denimko, Gap idaresi, DSİ XV. Bölge

Size Eksantrik Vidalı 

Pompa satmıyoruz. 

Bir eksantrik vidalı pompanın değerinin yaklaşık üçte ikisini rotor ve sia 

tor gibi aşınan parçalar teşkil eder. Yedek parça satıcıları için iyi. işleime 

maliyen için kötü. [ leklromekanik membranlı pompalar ile 5 yıl semde 

6000.-I')\['dan fa/lavını nasıl tasarruf edebileceğinizi Karşılaştırmalı 

Pompa Maliyet Analı/ınıi/ si'/e gösterecektir. 

K m ı p ; ı M . ı l r . r ! \ı . •• • n - ; \-.'.. • : I Ü / 

Cemsa ve Nil Di/ayn. 

(îökhan E-lçin 

[•'thenıcİL'ntii ('IKI. K;ıvııifler 

Sıı-Ap.. 'il'l Hiı'iıkm Ntan 

"İri / f : ;ı\ 02 I'ı 4 I i (T (10 

ABELGmbH & Co. 

•\bel-Twicte I • 21514 Biıc 

Mcfon (H»49 41 55 X IS - 

rdefax 0044 41 55 X İS -

Yetkili servisler, m< 

bu Fuarı bekliyor. 0 

Akyol Sokak 

Fax 

oto

Doğal Gaz yakıtlı buhar santralı 2x8 ton/h, 8 ATÜ ve Su hazırlama grubu: 

Basınçlandırma, Filtreleme, Yumuşatma, Gaz alma 100 Ton/h. 

PETNİZ ISI SAN. ve TİC LTD. ŞTİ. 

Fab. : Fatih Mh. Suyolu üstü No: 9 Esenyurt/tstanbul 

Tel : 620 17 14/3 hat Faks: 596 74 89 

Büro : Perpa İş Merkezi 6. Kat No: 629 

Tel : 220 60 47 - 220 60 25 Faks: 221 58 57 

DOĞAL GAZ ve 

SIVI YAKITLI ISI 

SANTRALLARI 

TOZ KÖMÜR 

TAKILABİLEN 

TAM OTOMATİK HAREKETLİ 

IZGARALI ÖN OCAK 

ve İÇ OCAKLI 

SİSTEMLER 

KIZGIN YAĞ 

KAZANLARI 

BUHAR JENERATÖRLERİ 

BASINÇLI 

KAPLAR 

PETMAK PETNİZ MAKİNA SANAYİ A.Ş. 

İmalat : Haramidere Sanayi Sitesi 

Anbarlı/İstanbul 

Tel : 690 43 52 - 220 60 25 

Faks : 221 58 57

Y«Ju"10. km. P.K..116 06172 Yetıimab^te /ANK^V Tel: (312)397 2*86

MOTOX 

MOTORLU REDUKTORLERİ DÜNYA LİDERİ 

FLENDER GÜVENCESİYLE 

ŞİMDİ TÜRK SANAYİCİSİNİN HİZMETİNDE... 

İhtiyaçlarınıza 

ve sorunlarınıza 

yerinde, hızlı, ekonomik 

ve TAM ÇÖZÜM 

ARTIK REDUKTORUN ADI 

TÜM DÜNYADA OLDUĞU GİBİ 

TÜRKİYE'DE DE 

MOTOX 

STOKTAN MONTAJ 

EKONOMİK FİYATLAR 

HIZLI HİZMET 

BOL YEDEK PARÇA 

SATIŞ SONRASI SERVİS 

PROFESYONEL KADRO 

MÜHENDİSLİK 

DANIŞMANLIK 

ş> FLENDER Güç Aktarma Sistemleri Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.

, I MERKEZ GÖLCÜK -İZMİT KARAYOLU 3. Kftı. 41650 

İh • '"• • GÖLCÜK / KOCAELİ/tÜRKİYJE., i ^ ^ J

MAKTEL MAKINA VE 

TEL SANAYİ A.Ş. 

SANAYİ CADDESİ, 26. 

KARTAL, 81430 İSTANBUL 

TEL (0216) 306 20 90 (5 HAT) 

FAKS : (0216) 353 23 75 

TELEKS : 36558 MTL-TR 

IRMAZ 

KALİTELİ YAYLIK ÇELİK TELDEN 

ÜSTÜN TEKNOLOJİYLE ÜRETİLEN 

"MAKTEL'E" ÖZEL HORTUM KELEPÇELERİ

Devler bu Fuarda. 

Bu Fuarda iş var! 

12. Uluslararası İş Makineleri ve İnşaat Teknolojisi Fuarı 

Beylikdüzü TÜYAP Fuar ve Kongre Merkezi, İstanbul 

27 Mayıs -1 Haziran 1997 

igJAFEKS 

Akyol Sokak No: 61 Fındıklı 80040 İSTANBUL 

Tel: (0212) 243 42 20 (2 hat) - 243 15 32 (2 hat) - 243 15 46 (3 hat) 

Fax: (0212) 251 61 59 - 251 70 22

TEMEL" 

STFA CIVAl 

EN YÜKSEK TEKN 

MA ELEMANLARINDA KA SUNAR. 

9 BİR İSİM "TEM 

f SANAYİİ 

TV 

İNALAlâ 

HATLARİ 

K KONSİfcÜKSİYON 

İZMÛfaİZDE 

GÛÇLÜYdİ. 

ANA / TOIHİYE İnönü Cad. STFA B-3 

85 (4 HaC Tel.: 0.216.362 

GALVA«§ 

KAPLAMA 

SfYAHLAŞTIRMA 

:y*ağı/ İSTANBUL

Arctectı Kaynak 

Elektrodları ve Telleri 

Sanayii A.Ş. 

Merkez 

Okçumusa Cad. 

Tezgül işhanı 

No.2 Kat: 6 

Şişhane 80020 

İSTANBUL 

Tel :212 253 05 01 pbx 

Fax : 253 05 88 

Fabrika 

Veliköy, 

Öksüzce Çiftliği 

595Q0 Çejkezköy 

TEKİRDAĞ 

Tel :282 674 41 11 pbx 

Fax: 674 41 16/17

MMOB MAK?NA MU^EN.Pj^LER? ODASI AYLIK YAY

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?