?dan ve Dolayl? Etkileri o Halk jksu Ar?tma Ti - TMMOB Makina ...
29.06.2013 • Views
Share Embed Flag

?dan ve Dolayl? Etkileri o Halk jksu Ar?tma Ti - TMMOB Makina ...

?dan ve Dolayl? Etkileri o Halk jksu Ar?tma Ti - TMMOB Makina ...

?dan ve Dolayl? Etkileri o Halk jksu Ar?tma Ti - TMMOB Makina ...

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
arsiv.mmo.org.tr

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

ı<strong>dan</strong> <strong>ve</strong> <strong>Dolayl</strong>ı <strong>Etkileri</strong> o <strong>Halk</strong><br />

<strong>jksu</strong> <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> <strong>Ti</strong>

m)RKnUR<br />

^^•^•^r Endüstri Malzemeleri San. <strong>ve</strong> <strong>Ti</strong>c. Ltd. Şti.<br />

ttotsSrfctâaf Mbnldğında<br />

DÖRT YOLLU VANALAR<br />

ALNUR-AKNURLTD'nin<br />

imalatçı yan kuruluşudur.<br />

DÖRT YOLLU VANA ile,<br />

Kazanda sabit sıcaklık, yüksek<br />

<strong>ve</strong>rim,<br />

Binaların Kuzey-Güney cephelerinde<br />

dengeli ısı<strong>tma</strong>,<br />

• Kazanı korozyon<strong>dan</strong> koruma,<br />

uzun ömür,<br />

Boylerden her mevsimde sıcak su,<br />

Radyatörlerde toz yanmasını önleme,<br />

Borularda ısı kaybını azal<strong>tma</strong>,<br />

Yakıt sarfiyatında ekonomi,<br />

KÖMÜR ye AKARYAKIT KAZANLARINDA KULLANILIR<br />

DİSK ÖZEL ALAŞIMLA KAPLANMIŞTIR<br />

PASLANMAZ-SIKIŞMAZ<br />

MERKEZ: İSTANBUL Tel: 245 18 06 • 245 46 43 Fax: 249 64 61 ŞUBE: KARTAL Tel: 389 69 10 • 11 Fax: 353 27 13<br />

ŞUBE: ANKARA Tel: 310 14 35 Fax: 310 43 05 ŞUBE: BURSA Tel: 220 79 17 Fax: 221 45 45

Eşyalarınız<br />

su<strong>dan</strong> sebeplerle<br />

yıpranmasın!<br />

Eğer kullandığınız su temiz değilse, hem giysilerinizi hem değerli makinalarınızı<br />

hem de su tesisatınızı bozar. Sizi sürekli bakım <strong>ve</strong> yenileme masrafına sokar.<br />

ÇÖZÜM ALARKO!<br />

Türkiye'de sadece Alarko, evler <strong>ve</strong> işyerleri için<br />

su arı<strong>tma</strong> sistemleri üretir. Alarko Su <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> sistemleri, her türlü suyu,<br />

çok kısa sürede yumuşatır, çamurunu, kirecini, mikrobunu <strong>ve</strong> hoşa gitmeyen<br />

kokusunu alır. Giysilerin yıpranmasını, boruların kireçlenmesini, cihazların<br />

bozulmasını önler.<br />

Alarko bayilerinde satışa sunulan, ihtiyacınıza <strong>ve</strong> bütçenize uygun,<br />

yüksek teknoloji ürünü Alarko su arı<strong>tma</strong> sistemlerinden<br />

dilediğinizi seçin... 42 yıllık Alarko gü<strong>ve</strong>ncesiyle daha<br />

temiz <strong>ve</strong> daha sağlıklı suya kavuşun.<br />

ALARKO SAN. VE TİC. A.S, İSTANBUL: Necatibey Cad. No: 84 80030 Karaköy Tel: (0212) 251 84 00 PBX Faks: (0212) 293 77 01<br />

• ANKARA: Sedat Simavi Sok. No: 48 06550 Çankaya Tel: (0312) 440 7910 PBX Faks: (0312) 440 79 30 • iZMiR: Gazi Bıdv. No: 3 / 6 35250<br />

Tel: (0232) 483 25 60 PBX Faks: (0232) 4415513 • ADANA: Ziyapasa Bolv. Çelik Apt. No: 25 / 5-6 01130 Tel: (0322) 457 62 23 PBX<br />

Faks: (0322) 453 05 84'ANIALYA; Metin Kasapoğlu Caddesi Küçükkaya Şilesi A Blok No: 1/4 07050 Tel: (0242) 322 00 29 Faks: (0242) 322 66 64.<br />

13<br />

SU ARITMA SİSTEMLERİ

<strong>Makina</strong>nızda<br />

kaçağa taviz<br />

<strong>ve</strong>rmeyin.<br />

Vana, pompa <strong>ve</strong> karıştırıcılarınızın<br />

sızdırmazlığında Buramann yumuşak sal-<br />

mastralar kullanılır.<br />

Yalnız her salmastra salmastra de-<br />

ğildir. Doğru seçimi, tecrübe, malzeme<br />

kalitesi <strong>ve</strong> üretim teknolojisi yönlendirir.<br />

Sızdırmazlık teknolojisinde 100 yıl-<br />

lık deneyime sahip Burgmann'ın salma-<br />

strasına gü<strong>ve</strong>nin.<br />

Onaylanmış kalite (DÎN ISO 9001'e<br />

uygunluk), dört dörtlük mühendislik, yay-<br />

gın servis ağımız <strong>ve</strong> deneyimimiz işinin<br />

ehli bir ortaktan beklediğinizdir. Başlan 1<br />

gıçta doğru seçim.<br />

Yeşil bir doğa temiz bir<br />

çevre için.<br />

BURCMANN<br />

Endüstriyel SraJınnazlık<br />

Sanayi <strong>ve</strong> <strong>Ti</strong>c. Ltd. Şti.<br />

Yufcan Duduitu İmes Yanı<br />

Gamak Sapağı Kuru Sh. No.9<br />

TR-&İ260 Ümraniye/İstanbul<br />

Tel: O 216-420 37 (M (5 Hal<br />

Fax: 0216-4203705

t u s u n ü y u t a n<br />

/ e D v e n r u r u n<br />

İzocam Prefabrik<br />

Klima Kanalı<br />

İŞ VE <strong>Ti</strong>CARET MERKEZLERİ, KÜLTÜR TESİSLERİ,<br />

EĞi<strong>Ti</strong>M KURUMLARI, EĞLENCE S İ T E L E R İ . . BUGÜN KLİMA<br />

HER YERDE KULLANILIYOR AMA GÜRÜLTÜSÜ BİR TÜRLÜ<br />

ÖNLENEMİYOR. İZOCAM'IN YENİ ÜRÜNÜ İZOCAM<br />

PREFABRİK KLİMA KANALI, SAĞLADIĞI MÜKEMMEL<br />

SES İZOLASYONUYLA KLİMA GÜRÜLTÜSÜNÜ ÖNLÜYOR,<br />

ISI İZOLASYONUYLA ÇALIŞMA PERFORMANSINI ARTIRIYOR.<br />

ÜSTELİK GÜVENLi VE BENZERLERİNDEN<br />

% 40 DAHA EKONOMİK!<br />

SICAĞA • SOĞUĞA - SESE - YANGINA<br />

' V4 - » '' H>WK<br />

, İZOCAMf<br />

IZflCAM Camyünu <strong>ve</strong> Tasyunu ürünleı<br />

^ TSE -JSO ^ TS-ISO 9002 şartlarına uygun<br />

Kaliıe Sistemine sahiptir.<br />

UOCAM fSffAtKİK KLiMA ı<br />

«f r<br />

' " Irfc'<br />

İZOCAM TİCARET Vi SANAYİ A. Ş.<br />

DANIŞMA MERKEZLERİ<br />

•İSTANBUL Tel (212) 275 72 22 (8 »ol)<br />

Foij (212) Uf, 97 69 -ANKARA Tel /3I2J<br />

4?» 6

VANA SANAYİ VE<br />

«4 Seutayûte Wtynet 1/ene*<br />

TİCARET LTD. ŞTİ.<br />

TÜM ARMATÜR SORUNLARINIZDA<br />

HİZMETİNİZDE YE EMRİNİZDEDİR<br />

•UZUN ÖMÜR »TAM EMNİYETLİ<br />

•YÜKSEK KALİTE •% l 00 SIZDIRMAZ<br />

BUHAR, KALORİFER, YANGIN VANALARI, HER NEVİ<br />

FLANŞLI VANTUZ, BORULU BORUSUZ FLANŞ, YERALTI<br />

YER ÜSTÜ SU VANALARI VE ARMATÜRLERİ İMALATI<br />

Firmamızda kendi ürettiğimiz mamul çeşitlerimiz<br />

•DÎN 3204 TSE 457/4 kalorifer vanaları<br />

•DÎN 32I6 TSE 457/I içme suyu 10 atü vanaları<br />

•DÎN 3225 TSE 457/I .a içme suyu 16 atü vanaları<br />

•DÎN 3232 TSEK ÇEK Valf çalparaları<br />

• DÎN 3222 TSE 2821 -1 Yer üstü yangın hidrantları<br />

•DÎN 3221 TSE 2821 -2 Yer altı yangın hidrantları<br />

•TSEK Belgeli Hava bacaları<br />

•TSEK Belgeli Tek Küreli vantuzlar<br />

•TSEK Belgeli çift küreli vantuzlar<br />

•TSE-Li flanşlı-T-parçaları<br />

•TSEK Belgeli Kripinler<br />

•Flanşlı Rediksiyonlar<br />

•Flanşlı 90° Dirsekler<br />

•Buşakle Takımları<br />

•DÎN 3352/4 TSE 457/3.a Elastomer vanalar<br />

•DÎN 3352/4 TSE 457/3.b Elastomer vanalar<br />

•TSEK Belgeli pislik tutucular<br />

•Bağlantı contaları <strong>ve</strong> içme suyu contaları<br />

•DÎN 3357 TSEK Belgeli rediksiyon geçişli küresel vanalar<br />

•DÎN 3367 TSEK Belgeli içten dişli küresel vanalar<br />

•DÎN 3204 uygun küresel kalorifer vanaları<br />

•Borulu borusuz flanşlar <strong>ve</strong> en son imalatımız, Türkiyede ilk<br />

olarak ürettiğimiz DÎN 3352-4-b Elastomer yataklı ND 16<br />

Muflu geçişli vanalar.<br />

•İçme suyu plastik boruya geçiş ek parçaları<br />

Büro v£ Satış ıTersane Cd. Nafe Sk. Nafe han. No:17/ 8 Kat: 2.<br />

(<strong>Ar</strong>apcami Yanı) 80000 Karaköy / İSTANBUL/ TÜRKİYE<br />

Tel: (0212) 255 56 10-255 51 33<br />

Fax:(0212)2376162<br />

Fabrika :Tayakadın Köyü Merkezi Gaziosmanşapa / İSTANBUL 34127<br />

Tel: (0212) 767 60 25-767 66 82<br />

Fax:(0212)7676683<br />

Depo : Esenler Yolu, Medeniaziz Efendi Sk. No: 13<br />

Topkapı - Maltepe - İSTANBUL'<br />

Tel: (0212) 576 36 12 34020

YEŞİLLER YEŞİL<br />

MAVİLER MAVİ KALSIN<br />

EVSEL VE ENDÜSTRİYEL flTIHSULRRIN 1USINDA<br />

13 YILLIK TECRÜBE<br />

— envirOtek —<br />

EKOLOJİK SİSTEMLER DİZAYN - TAAHHÜT - İTHALAT <strong>ve</strong> İHRACAT<br />

1483 Sokak No.: 5/5 35220 Alsancak - İZMİR • Tel.: (0232) 463 72 60 • 422 49 12 • Faks: (0232) 422 49 12<br />

SU PROBLEMİNİZE DOĞRU ÇÖZÜM<br />

• Su Yumuşa<strong>tma</strong> Sistemleri<br />

• Re<strong>ve</strong>rse Osmosis <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

Sistemleri<br />

• Musluk Suyu, Kuyu Suyu, Deniz<br />

Suyu <strong>Ar</strong>ıtımı<br />

• Dezenfeksiyon Sistemleri:<br />

Klorlama, Ozonlama <strong>ve</strong><br />

Ultraviyole<br />

• Büro <strong>Ti</strong>pi İçme Suyu Cihazları<br />

• Her Kapasite Uygun Tortu<br />

Filtreleri<br />

•Aktif Karbon Filtreleri<br />

• Filtre Kartuşları<br />

• Membranlar<br />

• Su <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> Sistemleri Aksesuar <strong>ve</strong><br />

Yedek parça.<br />

• Planlama, Mühendilik <strong>ve</strong> Servis<br />

Hizmetleri<br />

AYSAN Teknolojik Cihazlar San. <strong>ve</strong> <strong>Ti</strong>c. Ltd. Şti.<br />

Büro : Ataç-1 Sok. No.: 28/11 Kızılay,Ankara Tel.:(312)4356764-4358406 Faks:(312)4358597<br />

İmalat : 10. Sok. No.: 17 Ostim-Ankara Tel.:(312)3544587 Faks:(312)3544588<br />

Satış Mağazası : Carrefour <strong>Ti</strong>c. Merk. Hal Binası Yanı<br />

No.: 6 B3-1 İçerenköy-İstanbul Tel.: (216) 448 01 31 - 448 01 32

ditörden<br />

1996 yılı yayın programımızın ikinci özel sayısı olan "ÇEVRE"<br />

yi sizlere ulaştırmaktan mutluyuz. Son yıllarda önemi iyice ortaya<br />

çıkan çevre kirliliği <strong>ve</strong> çevre sorunları çeşitli nedenlerle sık sık gündeme<br />

gelmekte. Geçtiğimiz haftalarda Marmaris'te çıkan orman yangını<br />

hepimizi hem üzdü hem de dağanın korunmasının ne kadar<br />

önemli olduğu konusunda bizleri bir kere daha düşündürdü.<br />

Türkiye'de Haziran ayının çevre ayı olmadı artık<br />

bir gelenek halini aldı. Biz de bu geleneğe uygun<br />

olarak bu aylara rastlayan sayılarımız<strong>dan</strong> birini<br />

çevre konusuna ayırıyoruz.<br />

Çevre kirliliği sadece insanlara değil dünyamızda<br />

yaşayan tüm canlılara bir tehike arz etmektedir.<br />

Bu sayımızda geçtiğimiz yazılarda sizleri<br />

biraz olsun tesisat konusunun dışına taşıyoruz.<br />

Dünyamızı süsleyen <strong>ve</strong> insanlar için hayati öneme<br />

sahip ormanların hava <strong>ve</strong> çevre kirliliğinden nasıl<br />

etkilendiğini Orman Fakültesi'nden bir bilim adamının<br />

gözüyle inceleyebileceksiniz.<br />

Çevre kirliliğinin canlıları doğru<strong>dan</strong> etkilemesi yanında başka boyutları<br />

da vardır. Hava kirliliğinin dünyanın iklimini etkilediği artık<br />

tüm bilim adamlarınca kabul edilmektedir.<br />

Ozon tabakasının tahrip olması, sera etkisi nedeniyle mey<strong>dan</strong>a<br />

gelen sıcaklık artışları canlı yaşamını olumsuz yönde etkilemektedir.<br />

Çevrenin korunması konusunda en büyük sorumluluklar<strong>dan</strong> biri de<br />

teknolojiyi yaratan kişiler olarak biz mühendislere düşmektedir. Hayatımızı<br />

kolaylaştırırken sonumuzu hazırlamamaya dikkat etmeliyiz.<br />

Bu sayımıza yazılarıyla katkıda Sayın Prof. Dr. Doğan KAN-<br />

TARCI'ya, Sayın Prof. Dr. Yakut Irmak ÖZDEN'e <strong>ve</strong> Sayın Binnur<br />

ERTUŞ'a teşekkür ederiz.<br />

8 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996

trnmob<br />

makina mühendisleri odası<br />

TESİSflT<br />

MÜHENDİSLİĞİ<br />

ÇEVRE ÖZEL SAYISI 1996<br />

Cilt: 3 Sayı: 30<br />

MMO Adına Sahibi:<br />

Mehmet SOĞANCI<br />

Sorumlu Yazı İsteri Müdürü:<br />

Ercüment ŞEVLE<br />

Editör:<br />

Hasan HEPERKAN<br />

Yayın Sekreteri:<br />

Mahmut TATLIPINAR<br />

Yayın Kurulu:<br />

Ahmet ARJSOY<br />

Ayhan GÜLER<br />

Kani KORKMAZ<br />

Coşkun ÖZBAŞ<br />

Macit TOKSOY<br />

Reklam Yönetmeni:<br />

Nur TAŞLICA<br />

Yapım:<br />

Mavi Tanıtım<br />

Tel: (216) 345 99 20 - 418 59 31<br />

Faks:(216)3489522<br />

Yönetim Merkezi:<br />

MMO İstanbul Şubesi<br />

İstiklal Cad. No: 99 Ankara iş Hanı<br />

Kat: 4 80060 Beyoğlu - İSTANBUL<br />

Tel: (212) 245 03 63-64<br />

(212)2529500-01<br />

Faks: (212} 249 86 74<br />

Baskı Sayısı: 5.000 Adet<br />

Fiyatı 150.000 TL.<br />

Yıllık Abone<br />

Üye- Öğr. 600.000 TL.<br />

Diğer 1.000.000TL<br />

Tesisat Mühendisliği Dergisi'nde yayınlanan<br />

yazı <strong>ve</strong> çizimlerin her hakkı saklıdır, izin alınma<strong>dan</strong><br />

yayınlanamaz.<br />

ISSN 1300-3399<br />

.0 Haberler H,<br />

Ürün Tanıtımı<br />

çindekiler<br />

Hava Kirliliğinin Bitkiler Üzerine<br />

Doğru<strong>dan</strong> <strong>ve</strong> <strong>Dolayl</strong>ı <strong>Etkileri</strong><br />

Prof. Dr. Doğan KANTARCI<br />

<strong>Halk</strong> Sağlığı Açısın<strong>dan</strong> Ülkemizde<br />

Nüfus <strong>Ar</strong>tışı<br />

Prof. Dr. Yakut Irmak ÖZDEN<br />

Atıksu <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> Tesisi Modernizasyon<br />

Projesi<br />

Binnur ERTUŞ<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 • 9

01 da<strong>dan</strong><br />

İSTANBUL'DA SU SORUNU VE<br />

ŞUBEMİZİN ÇALIŞMALARI<br />

994 yılın<strong>dan</strong> beri İstanbul şebekekuyu <strong>ve</strong> içme<br />

suyu istasyonlarında satılan su kalitesiyle ilgili<br />

çalışmalarını yürüten Şubemiz, Haziran 96 başında<br />

yapılan yeni bir çalışmayla son duruma<br />

ilişkin kamuoyunu bilgilendirme çalışmalarının<br />

sürdrdü. İstanbul'u besleyen 21 ana depo çıkışı<br />

esas alınarak 21 yarı kullanım noktasın<strong>dan</strong> alınan örnekler İstanbul<br />

şebeke suyunun, Gıda Maddeleri tüzüğüne göre içme<br />

<strong>ve</strong> kullanma suyu olarak kullanılmayacak kadar kirli olduğunu<br />

gösterdi. Örnek alınan kullanım noktalarının deposuz<br />

evlerden seçilmiş olması, kirlenmeden doğru<strong>dan</strong> İSKİ'nin sorumlu<br />

olduğunu gösteriyor.<br />

Analiz sonuçlarına bakıldığında bakteriyolojik kirlenmeyi<br />

orta<strong>dan</strong> kaldırmak için suyun aşırı derecede klorlanmadığı<br />

anlaşılıyor. Birçok örnekte aktif klor miktarı, izin<br />

<strong>ve</strong>rilen sınır olan 0.5 mg/1 değerini siniştir. Bu durum dezenfeksiyon<br />

işlemi sonucunda da suyun İSKİ tarafın<strong>dan</strong> kullanılamaz<br />

duruma getirildiğini gisteriyor. Bunun dışında analiz<br />

sonuçlarına göre şebeke suyunun nitrit <strong>ve</strong> amonyum azotu<br />

ile kirli olduğunu göstermektedir. Bu durumun aktif enfeksiyonlara<br />

neden olmasa da su uzun süre kullanıldığında<br />

ciddi sağlık sorunlarına yol açtığı bilinmektedir. Su analiz çalışmalarımız<br />

aylık olarak sürdürülecektir.<br />

Şubemezin su analiz sonuçlan kamuoyuna aktarıldıktan<br />

sonra, İSKİ Şubemize yönelik bilinen suçlamalarım sürdürdü.<br />

İSKİ'ye göre Şubemiz su arı<strong>tma</strong> cihazı üreten mes-<br />

Örnek alınma tarihleri :<br />

30-31 MAYIS 1996<br />

4 HAZİRAN 1996<br />

KAYNAK SUYU STANDARD DEĞER.<br />

KULLANIM SUYU STANDARD DEĞER<br />

ŞEBEKE SULARI<br />

PENDİK ŞEBEKE SUYU<br />

ŞiŞLi ŞEBEKE SUYU<br />

KARTAL ŞEBEKE SUYU<br />

MALTEPE ŞEBEKE SUYU<br />

KÜÇÜKYALI ŞEBEKE SUYU<br />

KAVACIK-BEYKOZ ŞEBEKE ŞÜYU<br />

Y.DUDULLU ŞEBEKE SUYU<br />

ALTUNlZADE ŞEBEKE SUYU<br />

TAKSİM ŞEBEKE SUYU<br />

AKSARAY ŞEBEKE SUYU<br />

BAKIRKÖY ŞEBEKE SUYU<br />

HALKALI ŞEBEKE SUYU<br />

MAHMUTBEY ŞEBEKE SUYU<br />

ESENLER ŞEBEKE SUYU<br />

OKMEYDANI ŞEBEKE SUYU<br />

SARIYER ŞEBEKE SUYU<br />

SANAY MH. LEVENT ŞEBEKE SUYU<br />

KAĞITHANE ŞEBEKE SUYU<br />

ÖMERLİ BARAJI ŞEBEKE SUYU<br />

ÖMERLİ KAYNAK SUYU<br />

P.BAHÇE BEYKOZ ŞEBEKE SUYU<br />

KiMYASAL<br />

ANALİZ<br />

SERBEST<br />

KLOR<br />

(mg/1)<br />

0<br />

0.5<br />

1.15<br />

0.98<br />

0.94<br />

0.27<br />

1.4<br />

0.8<br />

1.41<br />

1.35<br />

0.16<br />

1.21<br />

1.04<br />

0.96<br />

0.76<br />

1.02<br />

1.03<br />

0.22<br />

1.69<br />

1.31<br />

0<br />

0<br />

0.54<br />

10 K TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

NİTRİT<br />

(mg/1)<br />

0<br />

0.5<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0.027<br />

0<br />

0<br />

lektaşlarımızın çıkarı için suyla ilgili iddiaları ortaya a<strong>tma</strong>ktadır.<br />

<strong>Makina</strong> mühendislerinin suyla ilgisi olmadığını<br />

ileri süren Recep Tayyip Erdoğan <strong>ve</strong> İSKİ, bu iddialarıyla<br />

makina mühendislerinin su kalitesiyle igileri olduğunu da<br />

kabul etmiş olduular. Öte yan<strong>dan</strong> basına yapılan açıklamalarda<br />

şebeke suyunda yaşanmak olan kirliliğin çözümünün<br />

evlere takılan su arı<strong>tma</strong> cihazları olamayacağını<br />

Şubemizin ısrarla vurgulaması, İSKİ <strong>ve</strong> Tayyip Erdoğan'ın<br />

iddialarının asılsız olduğunu kanıtlamaktadır. Öte yan<strong>dan</strong><br />

ge.çen yıl Şubemiz İSKİ Gn.Md.'ne birlikte analiz yapmayı<br />

önermiş, ancak İSKİ bun<strong>dan</strong> kaçmıştır.<br />

Birlikte su örneği alarak analiz yapmaktan kaçan, raporlarımızı<br />

şovlar düzenleyerek yırtan İSKİ, keıdilcrıne<br />

hareket edildiğii iddiasıyla, Şubemiz <strong>ve</strong> Şube Başkanımız<br />

aleyhine tazminat davası açtı. İlk duruşması l 1.6. 1996 tarihinde<br />

yapılan <strong>ve</strong> Hatitat Il'ye denk gelen mahkemeden<br />

Şube başkanımız Mustafa <strong>Ar</strong>al, bir yan<strong>dan</strong> Habitaı 'ta sivil<br />

toplum örgütleriye birlikte kent sorunlarına çözüm ,trandığının<br />

ileri sürüldüğüne, öte yan<strong>dan</strong> ise kent sorunlarına<br />

çözüm arandığının ileri sürülğnüne, öte yan<strong>dan</strong> ise kent sorunu<br />

olan su sorunu konusunda kamuoyunun bilgilendiren<br />

Şubemizin bu çalışmasın<strong>dan</strong> dolayı mahkemeye <strong>ve</strong>rildiğine<br />

dikkat çekti. 2. duruşma 19 Eylül 1996 tarihinde Be>oğlu<br />

adliyesinde yapılacak. Davanın ilginç yanı ise, mahkemeye<br />

<strong>ve</strong>rilen dava dilekçesinde, İSKİ'nin şebeke suyunun zaman<br />

zaman kirlendiğini yazılı olarak kabul etmiş olmasıdır.<br />

MİKROBİYOLOJİK<br />

ANALİZ<br />

AMONYUM<br />

(mg/1)<br />

0<br />

0<br />

0.195<br />

0272<br />

0.201<br />

0.267<br />

0.184<br />

0.289<br />

0146<br />

0.173<br />

0.146<br />

0.124<br />

0.151<br />

0245<br />

0.420<br />

0.190<br />

0.190<br />

0272<br />

0.184<br />

1.02<br />

0.091<br />

0.256<br />

0.256<br />

TOPLAM<br />

KOLİFORM<br />

100 ınl'de<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

55<br />

15<br />

10<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

10<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

30<br />

0<br />

0<br />

10<br />

340<br />

0<br />

E-COLİ<br />

lOOml'de<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

0<br />

gıda maddeleri<br />

tüzüğünün icmt:<br />

<strong>ve</strong> kullanma slamlaıd-<br />

larına uygunluk<br />

SONUÇ<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil<br />

uygun değil

ün-Tanıtım<br />

ENOTEC<br />

Mühendislik <strong>ve</strong> Danışmanlık Hizmetleri San. <strong>ve</strong> <strong>Ti</strong>c. Ltd. Şti.<br />

E ndüstrileşmenin<br />

giderek arttığı dünyamızda,<br />

kalitede mükemmelliğe ulaşabilmek<br />

<strong>ve</strong> aynı zamanda çevreye zarar<br />

<strong>ve</strong>rmeden ekosistemdeki bazı dengeleri<br />

muhafaza edebilmek her gün biraz daha<br />

zorlaşmaktadır. Teknoloji liderliğine sahip Amerika <strong>ve</strong><br />

Avrupa ülkeleri bu konuda önemli ilerlemeler kaydettiyse<br />

de, gelişmekte olan ülkelerde kalite <strong>ve</strong> çevre<br />

bilinçleri henüz tam olarak yerleşememiştir. Ancak ülkemizde<br />

son yıllarda büyük kuruluşların girişimleriyle<br />

başlayan <strong>ve</strong> özellikle Gümrük Birliği'ne girilmesiyle<br />

yaygınlaşan bir hareket göze çarpmaktadır. ENOTEC<br />

Ltd. kalite sistemlerinin <strong>ve</strong> çevreyi korumaya yönelik<br />

birtakım teknolojilerin uygulanmasında ülkemizdeki<br />

bazı boşlukları doldurmayı, sanayicilere <strong>ve</strong> diğer kuruluşlara<br />

bu konularda yardımcı olmayı hedeflemektedir.<br />

ENOTEC başlıca 2 depar<strong>tma</strong>n<strong>dan</strong><br />

oluşmaktadır.<br />

1. Danışmanlık depar<strong>tma</strong>nı: "ISO 9000 Kalite Sistemleri,<br />

ISO 14000 Çevre Yönetim Sistemleri, işçi<br />

Sağlığı <strong>ve</strong> Gü<strong>ve</strong>nliği" konularında eğitim, <strong>dan</strong>ışmanlık<br />

<strong>ve</strong> sertifıkasyon hizmetleri<br />

2. Mühendislik Depar<strong>tma</strong>nı: Su <strong>ve</strong> atıksu arıtımı,<br />

atıksuların geri kazanımı, proses iyileştirmesi. •<br />

SU TESİSATI SİSTEMLERİNDE YENİ BİR ÇAĞ BAŞLIYOR:<br />

Quıck & Easy Store Florya'da Açıldı<br />

T emiz<br />

su tesisatı sistemlerinde yeni bir<br />

çağ başlatacak olan Türkiye'deki ilk<br />

Quick & Easy Store Florya'da açıldı.<br />

Tanıtımını ünlü manken <strong>Ar</strong>zum<br />

ONAN'ın gerçekleştirdiği yepyeni <strong>ve</strong><br />

yüksek bir teknolojinin ürünü olan Quick & Easy Sistemi,<br />

İs<strong>ve</strong>ç kökenli VVIRSBO firmasının 10 yıllık bir<br />

mühendislik çalışmasının sonucu olarak ortaya çıktı.<br />

VVIRSBO'nun Türkiye distribütörlüğünü yürüten<br />

IS1YER A.Ş. yetkilileri sistemin sektörde bir devrim<br />

yaratacağını <strong>ve</strong> temiz su tesisatı sistemelerinde şimdiye<br />

kadar karşılaşılan tüm sorunları orta<strong>dan</strong> kaldıracağını<br />

belirttiler.<br />

Quick & Easy Sistemi, diğer su tesisatı sistemlerine<br />

oranla 3 kat daha hızlı <strong>ve</strong> kolay bir uygulama<br />

imkanı sağlarken, uygulanan tesisat 95°°C sıcaklık<br />

<strong>ve</strong> 10 Mpa basınç altında en az 100 yıl<br />

dayanıklılık gösteriyor. Ayrıca sistem, yapısı itibarı<br />

ile uygulamayı yapan tesisatçının hata yapma riskini<br />

en aza indiriyor. Quick & Easy Sistemi bu özellikleri<br />

ile zaman <strong>ve</strong> işçilik maliyetleri bakımın<strong>dan</strong> da önemli<br />

bir kazanç sağlamaktadır. Sistemin kadınlar tarafında<br />

da kolayca uygulanabilir yapıda olması, kadınların tesisatçılık<br />

mesleğine de el atabileceği sinyalini <strong>ve</strong>rmektedir.<br />

•<br />

l ETRA Elektronik <strong>ve</strong> Teknik Sistemler San. <strong>ve</strong> <strong>Ti</strong>c. A.Ş.<br />

T ETRA<br />

A.Ş., çevre kirliliği analiz <strong>ve</strong> kontrol<br />

cihazları ile proses kontrol sistemleri<br />

konularında satış <strong>ve</strong> servis hizmetleri<br />

<strong>ve</strong>ren bir kuruluştur.<br />

Belli başlı temsilcilikleri <strong>ve</strong> konuları<br />

aşağıda özetlenmiştir:<br />

TESTO GMBH: Sıcaklık ölçüm, nem ölçüm, hız<br />

ölçüm, kombine (sıcaklık, hız, nem <strong>ve</strong> basınç) ölçüm cihazları,<br />

bacagazı <strong>ve</strong> yanma <strong>ve</strong>rimliliği ölçüm cihazları, su<br />

analiz cihazları, hidrometri cihazı, ışık şiddeti (lux) <strong>ve</strong><br />

gürültü ölçüm cihazları, stroboskop cihazı.<br />

E. MERCH : Su <strong>ve</strong> atıksu analız fotometreleri, cep<br />

fotometresi <strong>ve</strong> hazır su <strong>ve</strong> atıksu analiz kitleri,<br />

Hijyen monitör (HACCF) Sistemleri<br />

STIP GMBH : Su <strong>ve</strong> atıksu arı<strong>tma</strong> tesislerinde <strong>ve</strong><br />

proses kontolünde kullanılmak üzere on-line B.O.T.<br />

K.O.I. toksisite (zehirlilik), amonyak, nitrat <strong>ve</strong> fosfat<br />

analizörleri.<br />

VELP SCIENTIFICA S.R.L : Termoreaktörler<br />

(K.O.İ <strong>ve</strong> yakma işlemleri için), B.O.I. manometrik<br />

aparatları, inkübatörler, Jat Test cihazları, türbidimetreler,<br />

magnetik karıştırıcılar, ısıtıcı plaklar, peristatik<br />

pompalar <strong>ve</strong> scrubber ünitesi.<br />

EUROGLAS: AOX/EOX/POX <strong>ve</strong> sülfür analiz cihazları,<br />

TOC analizörü.<br />

SOLOMAT : Su kalitesi ölçüm cihazları [pH, mV,<br />

sıcaklık, çözünmüş oksijen, iletkenlik/tuzluluk/TDS,<br />

bulanıklık/TSS, akış hızı, redox, iyon analizi (İSE elektrola)].<br />

MONTEC : Kompozit <strong>ve</strong> sıralı su numune alma cihazı,<br />

açık kanal <strong>ve</strong> boru tipi debi ölçüm cihazları.<br />

ZAMBELLİ S.R.L : İzokinetik bacagazı örnekleme<br />

<strong>ve</strong> partikül emisyon ölçüm sistemleri <strong>ve</strong> ortam havası<br />

örnekleyiciler. •<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/Çevre Özel Sayısı 1996 «11

ün-Tanıtım<br />

YTONG<br />

HAVANIZI DEĞİŞTİRECEK<br />

Ç<br />

evre <strong>ve</strong> Hava Kirliği son yıllarda Türkiye'nin<br />

değişmez gündemi. Özellikle kış<br />

aylarında daha çok konuşup tartıştığımız,<br />

yaz aylarında unutup ta rafa kaldırdığımız<br />

bir büyük tehlike. Hava kirliliği bırakınız<br />

yaşlı, bebek <strong>ve</strong> hasta insanları sapasağlam<br />

kişileri bile "öldürüyor". Öyle bir tehlike<br />

ki, toplu ölüm felaketi pusuda bekliyor. Bugün sağlıklı<br />

olanlar önümüzdeki yıllarda kanser, bronşit, düşük <strong>ve</strong><br />

sakat bebek doğurma riski ile karşı karşıya... Astımlı<br />

<strong>ve</strong> alerjik nefes hastaları ile kalp hastalarının ise yaşaması<br />

bile mucize... Geçtiğimiz kış Dünya Sağlık Örgütü'nün<br />

tedbir alınması gereken üst sınır olarak belirlediği<br />

kirlilik oranı, kimi zaman % 1000 oranında<br />

aşılmasına rağmen etkin bir ö'nem alınamadı.<br />

Bugün Türkiye'de 2.5 milyonun üstünde konut<br />

açığı bulunduğu, nüfusun % 60'ının kentlerde, bunun<br />

da % 40'ının 5 büyük kentte yaşadığı bilinmektedir.<br />

Ayrıca nüfus artışı dolayısıyla da yılda en az 500 bin<br />

adet konut yapılmasına ihtiyaç vardır. Sürmekte olan<br />

Standard dışı yapılaşma .<strong>ve</strong> gecekondulaşmanın sebep<br />

olduğu <strong>ve</strong> olacağı enerji kaybı, hava <strong>ve</strong> çevre kirliği ile<br />

kaynak israfının ne büyük boyutlara ulaşmakta olduğu<br />

tasavvur edilebilir. Unutulmamalıdır ki, konut harcamaları<br />

ulusal gelir artış-ın<strong>dan</strong> daha büyük oranlarda<br />

ar<strong>tma</strong>ktadır.<br />

Yapılan hesaplamalar, ruhsatlı kaçak yapılar <strong>ve</strong> gecekondular<br />

eklendiğinde Türkiye'de konut ihtiyacının<br />

büyük ölçüde karşılandığını, gerçek sorunun daha çok<br />

kalite konusunda karşımıza çıktığını göstermekte.<br />

Özetle konutların ısı<strong>tma</strong> <strong>ve</strong> soğu<strong>tma</strong> kaynaklı enerji<br />

kayıpları <strong>ve</strong> oluşan hava kirliliğinin çözümü stardard bir<br />

yapılaşma <strong>ve</strong> denetimle mümkün olacaktır. Bunun için<br />

de uygulanması elzem olan ilk <strong>ve</strong> uzun vadeli tedbir, yapılarda<br />

ısı yalıtımının gerektiği gibi uygulanmasıdır. Bunu<br />

şu kural daha açık ortaya koyar :<br />

"Ne kadar az yakıtla ısınırsanız, havayı o kadar az<br />

kirletirsiniz." Üstelik<br />

"Ne kadar az yakıtla ısınırsanız o kadar az harcama<br />

yapmış olursunuz.<br />

Türkiye'de bir yılda ısı<strong>tma</strong> için 5 milyar dolarlık<br />

yakıt harcanmaktadır. Eğer yeterli ısı yalıtımı yapılırsa,<br />

bu miktarın 3 milyar dolarlık kısmını tasarruf etmemiz<br />

mümkün olacaktır. 3 milyar dolar Türkiye bütçesinin<br />

hemen hemen % 10'una eşdeğerdir. Düşünebiliyor<br />

musunuz her yıl Türkiye bütçesinin %10'unu havaya<br />

atıyoruz. Hem ekonomimize büyük bir yük bindiriyoruz,<br />

hem de havayı ölümcül bir şekilde kirletiyoruz.<br />

Bu noktada en büyük sorumluluk belediyelerimize<br />

düşüyor. Şöyle bir çevremize baktığımızda şu anda inşaat<br />

halinde olan binlerce yapının kaçak <strong>ve</strong> ısı yalıtımsız<br />

yapılmakta olduğunu görebiliriz. Unutulmaması<br />

gereken bir başka gerçek ise bugün insanlarımızın<br />

büyük çoğunluğunun maalesef sağlıksız yapılarda ya-<br />

12 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/Çevre Özel Sayısı 1996<br />

sadığıdır. Oysa gelişmişliğin bir numaralı göstergesi,<br />

sağlıklı konutlarda yaşamaktır. Şehirleşmede modern<br />

çağa ulaşmanın başka yolu yoktur.<br />

<strong>Ar</strong>tık daha da geç olma<strong>dan</strong> ülkemize <strong>ve</strong> insanımıza<br />

olan vazifelerimizi yerine getirmeliyiz, yoksa gelecek<br />

yıl geçen yıl<strong>dan</strong> da kötü olacak, kaybedeceklerimiz<br />

tahminlerimizden fazla olacaktır.<br />

Ytong kullanımının yaygınlaşmasının çevre korumasına<br />

olan çok önemli katkıları gözardı edilemez.<br />

Ytong'un temel hammaddesi kuvarsit <strong>ve</strong>ya silisli kumdur.<br />

Oysa en yaygın duvar malzemesi olan tuğla, tapraktan<br />

üretilmektedir. En <strong>ve</strong>rimli tarım topraklarının<br />

tuğla üretiminde kullanılması, sadece kullanılan toprağın<br />

kaybına değil, çevresindeki tarımsal arazinin de<br />

su kaybı yoluyla çoraklaşmasına neden olmaktadır.<br />

Turgutlu ilçesi bu kaybın can|ı bir örneğidir. Erozyon<br />

tehlikesi ile karşı karşıya kalan Türkiye bugün bir<br />

avuç toprağını israf edebilecek konumda değildir.<br />

Binaların yalıtım sorununu yapım aşamasında ek<br />

hiçbir zahmet getirmeden çözebilecek <strong>ve</strong> yapı ömrü<br />

boyunca asla bakım <strong>ve</strong> tadilat masrafı gibi ek külfetler<br />

getirmeyecek yapı malzemesi Ytong'tur. Ytong'un ısı<br />

yalıtımını sağlayan özellik, bünyesindeki milyonlarca<br />

durgun hava habbecikleridir. Hacmin % 84'ünü kuru<br />

havanın oluşturduğu <strong>ve</strong> kuru birim ağırlığı 400 kg/m 3<br />

olan Ytong, doğal olarak başka hiçbir yalıtım malzemesine<br />

gerek duyulma<strong>dan</strong> ısı yalıtımı sağlayan tek<br />

duvar malzemesidir.<br />

Ytong'un en önemli özelliklerinden birisi de, hafifliğinden<br />

ileri gelen ömrünün sınırsız kabul edilebilirliğidir.<br />

Bunun yanında Ytong'da diğer ısı yalıtım<br />

malzemelerindeki gibi sentetik <strong>ve</strong>ya organik katkılar bulunmamaktadır.<br />

Bu malzemeler rutubete, yangına karşı<br />

hassas, küflenme <strong>ve</strong> böceklenmeye ise yatkındırlar. Bir<br />

başka deyimle sınırlı ömre sahiptirler.<br />

Ytong kullanımının yaygınlaşmasının çevre korumasına<br />

olan katkıları göz ardı edilemez. Ytong'un<br />

temel hammaddesi kuvarsit <strong>ve</strong>ya silisli kumdur. Oysa<br />

en yaygın duvar malzemesi olan tuğla, topraktan üretilmektedir.<br />

Bu ise hem <strong>ve</strong>rimli toprakların kaybına<br />

yol açmakta ayrıca erozyon riskini de doğurmaktadır.<br />

Binaların yapım esnasında yalıtım sorununun çözümünde,<br />

hafifliği <strong>ve</strong> ölçülerindeki hassasiyeti ile işçilik<br />

kolaylığı sağlaması, sentetik <strong>ve</strong>ya organik katkılar bulunmadığında<br />

rutubete, yangına karşı ayrıca ısı yalıtımı<br />

özelliği sayesinde yakıt sarfiyatında önemli tasarruf<br />

sağlar <strong>ve</strong> bu avantajlara sahiptir.<br />

Ytong inşaat sektörünün her alanıma hitap eden<br />

ürün çeşitleri <strong>ve</strong> kalitesiyle, toplu konut, sanayii, turizm<br />

yatırımların<strong>dan</strong> konutlara afet evlerine, çok katlı<br />

gökdelenlerden tek katlı villara kadar her türlü yapılarda<br />

kullanılmaktadır. Halen Pendik <strong>ve</strong> Gebze'de<br />

fabrikalarında üretim yapan Ytong, 1997 yılı sonlarında<br />

Trakya'da 3. fabrikasını hizmete sokacaktır. •

akale<br />

HAVA KİRLİLİĞİNİN<br />

BİTKİLER ÜZERİNE<br />

DOĞRUDAN VE DOLAYLI ETKİLERİ<br />

ÖZET<br />

Katı tanecikler (0 0.05-20 ), gazlar,<br />

buharlar ile bunlar<strong>dan</strong> oluşan fotokimyasal<br />

pus (smog), asit yağışlar<br />

(yağmur, sis, kırağı, kar) <strong>ve</strong> kotooksidasyon<br />

ürünleri PAN (Poroksiasetilnitrat), ozon<br />

(Oj) vb. maddeler havayı kirletmektedirler. Bu maddeler<br />

bitki yapraklarına ya doğru<strong>dan</strong> (temas) yolu ile<br />

zarar <strong>ve</strong>rmekte, yahut yapraktaki solunum gözeneklerinin<br />

kapakçıklarının (stama kapakçıkları) açılıp<br />

kapanmasını önlemekte (devamlı terleme ile su<br />

kaybı), yahut solunum başlıklarına gererek CCh'in<br />

özümlenmesi olayına karışmakta (COa ile karbonhidrat<br />

sentezi, SCh ile H2SCb -> Ü2SO4 sentezi) <strong>ve</strong> asit sentezine<br />

sebep olmaktadırlar. Bütün bu zararlara açık<br />

olan bitki yaprakları zarar görmekte, kurumakta, bitki<br />

de ölmektedir. Yağışlarla toprağa ulaşan hava kirleticiler,toprağın<br />

katyonlarının yıkanmasına <strong>ve</strong> toprağın<br />

asitleşmesine sebep olmaktadırlar. Toprak mikroflorası<br />

<strong>ve</strong> mikrofaunası bu zararlı kirli hava ile<br />

asitleşmiş <strong>ve</strong> kirlenmiş yağışlar<strong>dan</strong> olumsuz olarak etkilenmektedir.<br />

Bitkilerin kökleri de asitleşmiş, ağırmetallerce<br />

<strong>ve</strong> zehirli iyonlarla (AT 3 ) zenginleşmiş toprak<br />

suyun<strong>dan</strong> olumsuz olarak etkilenmektedir. Hava<br />

kirliliğinin bitkiler üzerindeki doğru<strong>dan</strong> olumsuz etkileri<br />

yanında, toprak kirliliği dolayısı ile de olumsuz<br />

etlâreri zerinde önemle durmak gerekmektedir.<br />

1. Giriş<br />

Havayı kirletici madelerin bitkilere etkisi çok yönlü<br />

<strong>ve</strong> çok çeşitlidir. Konuyu bütünü ile kavramak <strong>ve</strong> anla<strong>tma</strong>k<br />

Renüz pek mümkün olamamıştır. Hava kirliliğini<br />

yaratan herbir maddenin sadece kendi etkisi, bir diğer<br />

madde ile birlikte etkisi <strong>ve</strong>ya birçok hava kirleticinin birarada<br />

etkileri bitki yaprağı üzerinde farklı nitelikte <strong>ve</strong><br />

şiddette etkilenmelere. yol açmaktadır. Bitki yaprağı<br />

üzerinde yoğunlaşmış olan araştırmaların herbirinin so-<br />

Prof. Dr. Doğan KANTARCI<br />

İ.Ü. Orman Fakültesi<br />

Toprak İlmi <strong>ve</strong> Ekoloji Anabilim Dalı<br />

nucu yeni araştırmaların sağlayacağı bilgileri gerektirmektedir.<br />

Toprak üzerindeki hava-su <strong>ve</strong> toprak kirleticilerin<br />

etkisi geliştikçe bitki üzerindeki olumsuz etkiler<br />

daha çok değişkenlik kazanmaktadır. Bu defa<br />

sadece kök-yaprak (toprak-hava-su) ilişkilerinin yanısıra<br />

bitkinin ürün kalitesi <strong>ve</strong> miktarı (orman ağaçlarında<br />

odun <strong>ve</strong>rimi <strong>ve</strong> odunun niteliği) de işin içine karışmaktadır.<br />

Bütün bu etkileyici maddeleri, etkilenmeleri<br />

<strong>ve</strong> sonuçlarını birarada sunmak için bilgilerimiz de oldukça<br />

sınırlıdır. Hava kirliliğinden, dolayısı ile bun<strong>dan</strong><br />

kaynaklanan su <strong>ve</strong> toprak kirliliğinden ötürü bitkiler üzerindeki<br />

olumsuz etkiler geniş alanlarda <strong>ve</strong> çok belirgin<br />

olarak ortaya çıkmıştır. Bilimin sınırlarını zorlama<strong>dan</strong><br />

hava kirliliğinin bitkilere etkileri mevcut bilgilerimizle<br />

kurabildiğimiz sebep-sonuç ilişkileri ile aşağıda özetlenmeye<br />

çalışılmıştır.<br />

2. Hava Kirleticiler<br />

Hava kirleticileri; katı maddeler, gazlar-buharlarsıvılar<br />

<strong>ve</strong> fotokimyasal pus (smog) olarak üç grupta<br />

toplamak <strong>ve</strong> incelemek mümkündür.<br />

2.1. Havayı Kirleten Katı Madeler<br />

Hava kirliliğini yaratan katı madeler çapları 0.05-<br />

20 mikron arasında olan <strong>ve</strong> havada asılı olarak bulunabilen<br />

taneciklerdir. Bunların arasında tozboyutu<br />

(0 20-2 mikron), kil boyutu (0 < 2 mikron) gibi topraktan<br />

vb. yüzleren gelen katı madeler bulunduğu gibi<br />

uçucu küllerden (kömür külleri vb.) <strong>ve</strong> sanayi bacı vd.<br />

atıkların<strong>dan</strong> kaynaklanan Ca, Mg, Na, Fe, Cu, Zn,<br />

Mn, Pb vd. elementler <strong>ve</strong>ya bunların birleşikleri ile<br />

radyoaktif tozlar (linyit kömürü küllerinden vd.), fosil<br />

yakıtların tam yanmamasın<strong>dan</strong> kaynaklanan is (hidrokarbonlar,<br />

C <strong>ve</strong> H kökleri) de bulunmaktadır.<br />

2.2. Havayı Kirleten Gazlar-Buharlar <strong>ve</strong> Sıvılar<br />

Tam yanmayan her organik madde havayı çı-<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 13

TABLO I. İstanbul <strong>ve</strong> yakın çevresinde yağmur suyu reasiyonları (Kış 1986)<br />

1985-1986 Kış ölçmeleri<br />

Rüzgar Yönü Rumeli Feneri Bahçeköy<br />

Kuzey 4.2-5.3 4.2-4.7<br />

Güney 6.0-6.8 6.0-6.8<br />

Kaynak : KANTARCI, M. D. 1986 '<strong>dan</strong> özetlenmiştir.<br />

BELGRAD<br />

ORMANI<br />

AÇIK<br />

ALANDA<br />

ORMAN<br />

ALTINDA<br />

İZMİT<br />

ÇEVRESİ<br />

ORMAN<br />

ALTINDA<br />

YIL<br />

AYLAR<br />

METEOROLOJİ İST. YANI<br />

ATATÜRK ARBORETUMU<br />

MEŞE ORMANI<br />

KAYIN ORMANI<br />

KARACAM ORMANI<br />

YIL<br />

AYLAR<br />

KAVAKLIK<br />

KARAÇAM<br />

Kaynak: ÇEPEL, N. E.ERUZ- Ö. KARA ÖZ 1993.<br />

1990-1991<br />

XI-XII-I-V-XI-XII<br />

3.8-6.6<br />

3.8-6.0<br />

3.4-6.8<br />

3.6-6.8<br />

3.0-6.6<br />

1990-1991<br />

XII-I-V-XI-XII<br />

2.6-8.3<br />

2.6-7.2<br />

kardığı is <strong>ve</strong> CO ile kirletir. Ancak, özellikle fosil yakıtların<br />

tam yanması ile çıkan gazlar <strong>ve</strong> tozlar da havayı<br />

kirletmektedir. Fosil yakıtlar<strong>dan</strong> çıkan gazlar<br />

(CO, CÛ2, SO2, NOx, CH, H2S) ile kimya sanayiinden<br />

gelen (F <strong>ve</strong> C ı vd.) gazlar çok yoğun hava kirleticileridir.<br />

(1)<br />

Havaya <strong>ve</strong>rilen C ı <strong>ve</strong> NOx gazları ozonu (O.ı) parçalanması<br />

yüryüzündün 20-25 km yükseklikte en<br />

yoğun olarak bulunan ozon tabakasının incelmesine<br />

<strong>ve</strong> delinmesine yol açmaktadır (17000-25000 m yükseklikteki<br />

hava ulaşımı) (2).<br />

Havadaki nemin yoğuşması (soğuma sonucunda)<br />

kirletici gazların <strong>ve</strong> buhar halindeki kirleticilerin şebnem,<br />

sis, yağmur, kırağı, kar içinde bitki, toprak, vd.<br />

yüzeylere inmesine sebep olmaktadır. Sıvı <strong>ve</strong>ya kar<br />

haline dönüşmüş hava nemi bir yan<strong>dan</strong> asit yağıtlara<br />

sebep olurken, havadaki asılı katı maddeleri de bitki<br />

<strong>ve</strong> toprak yüzeyine indirmektedir (Bkz. Tablo l, 2, 3,).<br />

2.3. Fotokimyasal Pus (Smog) <strong>ve</strong> Fotooksitlenme<br />

Pus doğal olarak havadaki toz ile subuharının karışımı<br />

olup, güneş ışınları bu karışımda kısmen<br />

yansımakta <strong>ve</strong> puslanma gözle farkedilmektedir. Havayı<br />

kirletici gazların <strong>ve</strong> taneciklerin subuharı ile birlikte<br />

havada yoğunlaşması da pus oluşumudur.<br />

Güneş ışınlarının (özellikle A, = 3000 A° morötesi)<br />

bu kimyasal karışımlı pus içinde yansıması SÛ2 <strong>ve</strong><br />

14 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

Çobançeşme (Havaalanı)<br />

6.2-6.5<br />

4.2-4.6<br />

1991<br />

VI-IX<br />

4.0-8.7<br />

5.6-7.4<br />

5.0-6.8<br />

5.2-6.7<br />

4.8-6.8<br />

1991<br />

VI-IX<br />

5.7-9.1<br />

5.7-7.6<br />

1992<br />

I_V-XI-XII<br />

4.1-6.7<br />

4.3-6.8<br />

3.7-7.1<br />

3.7-6.6<br />

3.1-6.3<br />

1992<br />

I-V-XI-XII<br />

5.7-7.8<br />

4.1-8.3<br />

1992<br />

VMX<br />

5.8-8.7<br />

5.9-8.3<br />

4.9-7.6<br />

5.5-6.4<br />

4.8-6.5<br />

1992<br />

VI-IX<br />

4.9-7.8<br />

4.4-5.6<br />

NOx moleküllerinin aktifleşmesine, böylece O? molekülleri<br />

ile yükseltgenme reaksiyonlarına <strong>ve</strong> O? oluşumuna<br />

sebep olmaktadır 1). Ozon pus içindeki organik<br />

kökler<br />

3. Hava Kirliliğinin Bitkiler Ü/erine<br />

Doğru<strong>dan</strong> <strong>Etkileri</strong><br />

Hava kirliliği bitkilerin yapraklarına, toprak <strong>ve</strong><br />

toprak suyu vasıtası ile köklerine <strong>ve</strong> meyvaları ile<br />

gövdeyi oluşturan hücre dokularına (ağaçlarda<br />

oduna) olumsuz <strong>ve</strong>ya öldürücü etkiler yapmaktadır.<br />

3.1. Havva Kirliliğinin Yapraklara Etkisi<br />

Havada kirlilik yaratan maddeler bitki yapraklarının<br />

yüzeyine temas ile, yapraktaki solunum gözeneklerinin<br />

kapakçıklarını tıkayarak, solunum gözeneklerinden<br />

içeri girip karbondioksit özümlemesine<br />

katılarak olumsuz etkiler yapmaktadırlar<br />

3.7.7. Yaprak Yüzeyine Temas İle Oluşan<br />

Zararlı Etkiler<br />

Yaprak yüzeyine temas ile olaşan zararlar katı<br />

madde tanecikleri <strong>ve</strong> gazların kuru <strong>ve</strong>ya nemli-ıslak<br />

birikiminin sonucunda ortaya çıkmaktadır (Tablo 6).<br />

Tozlar kısa mesafede çökenler (0 < 10 mikron) <strong>ve</strong><br />

daha uzak mesafelere taşınabilenler (uçan tozlar 0 <<br />

10 mikron) asit <strong>ve</strong>ya alkali nitelikli, ağır metaller

TABLO 2. Türkiye'de kar reaksiyonları<br />

BOLU-ALADAĞ KÖROĞLU DAĞLARI<br />

MEVKt ALADAĞ KUZEY YAMACI<br />

YÜKSELTİ m.<br />

YIL 1991 MART<br />

1992 MART<br />

DAL YOSUNLARI<br />

(ASİT SiS ETKiSi)<br />

SAMANLI DAĞLAR<br />

MEVKİ<br />

YÜKSELTİ m<br />

YIL 1991 MART<br />

DAL YOSUNLARI<br />

900 1000 1300<br />

4.3-5.0<br />

3.4-5.6 4.3-6.8 3.9-4.7<br />

KELTEPE KUZEY YAMACI<br />

900 1000<br />

5.6-5.8 4.8-6.0<br />

3.9 3.6-3.9<br />

1500<br />

4.3-5.:<br />

3.7<br />

ALADAĞ<br />

DORUK<br />

1600<br />

4.4-5.3<br />

3.8-4.6<br />

ULUDAĞ (KUZEY YAMAÇ)<br />

MEVKİ KİRAZLI YAYLA TELEVİZYON KULESİ<br />

YÜKSELTİ m. 1630 1640 1750 1800<br />

YIL 1991 ŞUBAT 5.0-5.6 4.8-6.1 4.3-5.8 4.5-5.7<br />

DAL YOSUNLARI 3.7 3.8<br />

3.7<br />

SARIALAN<br />

BOĞAZI<br />

1600<br />

3.4-3.5<br />

4.0-5.<br />

BEYDAĞLARI (BATI TOSOLAR) (KUZEY YAMAÇ)<br />

MEVKİ KARTALSİVRİSİ (ELMALI-KUMLUCA ARASI)<br />

YÜKSELTİ m. 2600<br />

YIL 1991 NİSAN 6.3-7.3 (Çıplak kayalıklar<strong>dan</strong> gelen CaCOs tozun etkisi ile 7.3 PH)<br />

DAL YOSUNLARI 4.1 (1700 m'de sedir ormanında)<br />

Kaynak : KANTARCI, M.D. 1992<br />

(Cd, Cu, Ni, Hg) <strong>ve</strong>ya radyoaktif içerikli olarak sınıflandırılabilirler.<br />

Kuru durumda yaprak yüzeyinde biriken tozlar şu<br />

zararlara sebep olurlar :<br />

(1) Yaprak yüzeyinde biriken tozlar (toz <strong>ve</strong>ya kabuklaşmış<br />

toz) güneş ışınlarını geri yansıttıkları<br />

için fotosentez olayını (fiziksel olarak)<br />

geriletirler.<br />

(2) Kuru havada yaprak yüzeyine konan CaO tanecikleri<br />

özellikle kaba dokulu yaprakların terlemesi<br />

esnasında çıkardığı subuharı ile birleşerek<br />

Ca(OH)2'e dönüşürler. Bu arada çıkan<br />

ısı ile yaprak yüzeyinin kavrulmasına <strong>ve</strong> zarar<br />

görmesine sebep olurlar, (çimento fabrikası etkisi).<br />

3) Tozlar yaprak yüzeyindeki solunum gözeneklerinin<br />

(stoma) kapakçıklarının çevresine<br />

yerleşerek onların çalışmasını önlerler. Hava<br />

kuruduğunda (öğle vakti) kapanamayan kapakçıklar<strong>dan</strong><br />

terleme devam eder. Bitki yaprağı<br />

devamlı <strong>ve</strong> aşırı su kaybın<strong>dan</strong> (kuraklık<br />

etkisi) zarar görür <strong>ve</strong>ya kurur (Şehir içi park-<br />

3.6<br />

KÖROĞLUDAĞLARI<br />

KARTALKAYA<br />

KUZEY<br />

YAMACI DORUK<br />

1700<br />

4.5-4.9<br />

3.4-5.2<br />

3.7<br />

2000<br />

4.7-5.4<br />

3.6-4.9<br />

lar, yol kenarları, orman kenarlarında daha belirgin<br />

görülür).<br />

Nemli <strong>ve</strong>ya ıslak durumda (sis-çiğ-kırağı ile) yaprak<br />

yüzeyine biriken tozlar yukarıda sayılan zararlara<br />

ek olarak kimyasal özellikleri ile de (asit etkisi gibi)<br />

yaprak yüzeyine zarar <strong>ve</strong>rirler (Tablo 6).<br />

Yaprak yüzeyine yapışan asit sis, asit çiğ, asit kırağı<br />

gibi su molekülleri gündüz buharlaştıklarında<br />

içerdikleri asit (EbSCU v.d.) yaprak yüzeyinde kalır <strong>ve</strong><br />

asit yanıklarına sebep olur (sarı nokralar). Yaprak yüzeyinde<br />

asit sis, çiğ birikimi (nemli <strong>ve</strong> sıcak mevsimlerde)<br />

mantarların gelişmesi için uygun ortam<br />

sağlar. Böylece dolaylı olarak mantar zararları ortaya<br />

çıkar.) (Tablo 6).<br />

3.7.2. Kükürtdioksit (SÛ2) <strong>ve</strong> Zararları<br />

Zararlı gazların en önemlisi kkürtdioksittir (SCh).<br />

Kükürtdioksitin molekül ağorlığı 64 g olup (CCh =<br />

48 g), havanın nemine <strong>ve</strong> sıcaklığına göre 2-5 gün<br />

atmosferde kalabilir. Rüzgarların etkisi ile ülkeler<br />

arası <strong>ve</strong> kıtalararası taşınabilmekte hava nime ile<br />

HbSCb <strong>ve</strong> HzSCVe dönüşmektedir. Nemli havada<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 15

TABLO 3. Açık alana, kayın (yapraklı) <strong>ve</strong> ladin (ibreli) ormanına yağışla gelen madde miktarları <strong>ve</strong> yağış<br />

cinsine göre madde oranları.<br />

A<br />

Yağışlarla Gelen Maddeler kg/ha/yıl<br />

Madde<br />

mm/m 2 B<br />

Yağış Cinsinie Göre<br />

Açık Alan Kayın Ladin<br />

Yaz Kış Kar Sis Çiğ <strong>ve</strong><br />

Ormanı Ormanı<br />

Kırağı<br />

YIL 1017 864 747<br />

Nt<br />

24.3 32.4 39.8<br />

NO 3 mg/lt 3.9 ? 193 50<br />

S<br />

23.4<br />

53.1 83.4<br />

SO4 mg/lt 10.6 ? 322 114<br />

CI<br />

16.8<br />

32.7 39.4<br />

CI mg/lt<br />

1<br />

? 35 11<br />

Na 7.9<br />

14.2<br />

17.4<br />

KAYNAK : Puxbaum, H 1983<br />

K<br />

3.7<br />

6.7 8.1<br />

Ca<br />

10.0<br />

17.5<br />

21.1<br />

Mg<br />

1.8<br />

3.0 4.2<br />

Al<br />

1.1<br />

2.0 2.5<br />

Mn 0.4<br />

0.7 0.9<br />

% 47.7 %20.0 %3.7 %28.6<br />

H+<br />

0.79<br />

1.5 1.8<br />

Cr<br />

14.3 149.0 165.0<br />

Co<br />

13.8<br />

16.0 19.6<br />

Ni<br />

27<br />

123 140<br />

%38.4 %20. %17.5 %23.4<br />

Zn<br />

1377 1632 1732<br />

Cd<br />

15.9 16 20<br />

%11.0 %25.4 %21.0 %42.6<br />

Pb 285 437 733<br />

% 22.2 %26.7 %26.7 %24.4<br />

Cu 236 470 659<br />

%41.2 %26.3 %17.9 % 14.6<br />

Fe<br />

0.8<br />

1.2 2.1<br />

%28.2 %25.9 %25.2 %20.8<br />

Kaynak :<br />

Ellenberg, H.-R.Mayer<br />

j. Schauermann 1986<br />

KAYNAK:<br />

TABLO 4. Zehirli gazlara karşı bitkilerin hassasiyet dereceleri<br />

(Üst sınır değerler mikrogram/m 3<br />

hava)<br />

HASSASİYET<br />

DERECESi<br />

I ÇOK HASSAS<br />

BİTKİLER<br />

II HASSAS<br />

BİTKİLER<br />

III AZ HASSAS<br />

BİTKİLER<br />

SO2<br />

30 DAKİKA BÜYÜME<br />

İÇİN DÖNEMİ<br />

250 50<br />

400 80<br />

600 120<br />

NÛ2<br />

30 DAKİKA BÜYÜME<br />

İÇİN DÖNEM<br />

6000 350<br />

Kaynak : Verein Deutscher Ingenieure (VDI) Richtlinie 2310-1978 BI?4 NO2,<br />

SCb-2 ile SÛ4-2 5-8 gün atmosferlerde kalabilmekte<br />

<strong>ve</strong> 1000 km uzağa taşınabilmektedirler. Böylece sanayileşmemiş<br />

<strong>ve</strong>ya sanayiden uzak olan yerlerde<br />

dahi asit yağışlar oluşmaktadır (Tablo l <strong>ve</strong> 2). Kükürtdioksit<br />

asit sis <strong>ve</strong> çiğ içinde yağmur<strong>dan</strong> daha<br />

fazla bulunmaktadır (Tablo 3). Bunun sebebi yaprak<br />

üstünde yağışsız günlerde kuru olarak birikmiş<br />

SCh'nin sis <strong>ve</strong>ya çiğ ile nimlenip sis <strong>ve</strong> çiğ damlacıklarını<br />

zenginleştirmesidir.<br />

Orta Avrupa'da yağıoşlarla (kar dahil) SÛ4-2 birikiminin<br />

açık alanda 23.8 kg/ha/yıl olduğu halde,<br />

16 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

Glatzel, G.-M.Kazda-<br />

L. Lindrebner 1986.<br />

HF<br />

GÜNLÜK AYLIK BÜYÜME<br />

DÖNEMİ<br />

2.0 0.4 0.3<br />

3.0 0.8 0.5<br />

4.0 2. 1.0<br />

kayın ormanında 53.1 kg/ha/yıl, ladin ormanında ise<br />

83.4 kg/ha/yıl olduğu bildirilmiştir (Ellenberg, H.R.-<br />

Mayer-J. Schalerman 1986). Benzer değerler bir<br />

başka araştırıcı tarafın<strong>dan</strong> da açık alanda 27 kg/ha/<br />

yıl, ladin ormanında 90 kg/ha /yıl olarak <strong>ve</strong>rilmiştir.<br />

(Von Simrey, J. 1987).<br />

Yaprak, bitkilerinin özümleme <strong>ve</strong> en önemli solunum<br />

organıdır. Bitki yapraktaki klorofili ile su <strong>ve</strong><br />

karbondioksiti güneş ışığı etkisi ile birleştirip şeker<br />

vd. aminoasitleri üretmektedir. Üretilen şekerin bir<br />

kısmı solunum için tekrar harcanmaktadır.

TABLO 5. Çeşitli bitki türlerinin zehirli gazlara karşı dayanma sınırları<br />

1. ORMAN AĞAÇLARI<br />

LADİN (Picea occidentalıs <strong>ve</strong> P. orientalis)<br />

GÖKNAR (Abies sp.)<br />

SARIÇAM (Pinus syl<strong>ve</strong>stris)<br />

MELEZ (Larix decidua)<br />

GÜRGEN (Carpinus betulus)<br />

KAYIN (Fagus sylvatica <strong>ve</strong> F. orientalis)<br />

MEŞE (Quercus sp.)<br />

2. TAHILLAR<br />

BUĞDAY (Triticum aestivum)<br />

YULAF (A<strong>ve</strong>na sativa)<br />

ARPA (Hodeum vuygare)<br />

ÇAVDAR (Secale creale)<br />

MISIR (Zea mais)<br />

3. SEBZELER<br />

SOĞAN (Allium cepa)<br />

ÇALI FASULYESİ (Phaseolus vulgaris var nanus)<br />

BEZELYE (Pisum sativum)<br />

BAKLA(Viciafaba)<br />

DOMATES (Lycopersicon lycopersicum)<br />

SALATALIK (Lactuca sativa)<br />

(Marul)<br />

HAVUÇ (Daucus carota)<br />

KEREVİZ (Apium gra<strong>ve</strong>loens var. rapaceum)<br />

HARDAL (Sinopis alba)<br />

PATATES (Solanum tuberosum)<br />

YEŞİL LAHANA (Brassica oleracea var. sabellica)<br />

BEYAZ LAHANA (" " " alba)<br />

KIRMIZI LAHANA ( rubra)<br />

ALABAŞ LAHANA ( gnngylades)<br />

KIRMIZI TURP (Raphanus sativus var. sativus)<br />

BAYIR TURPU (Raphanus sativus)<br />

KIRMIZI PANCAR (Beta vulgaris var. conditiva)<br />

4. DİĞER TARIM BİTKİLERİ<br />

ŞEKER PANCARI (Beta vulgaris)<br />

TÜTÜN (Nicotiana tabacum)<br />

5. YEM BİTKİLERİ<br />

ACI BAKLA (Lupinus angustit'olius)<br />

YONCA (Medicago sativa)<br />

YONCA (Trifolium incarnatum)<br />

(Vicia sativa)<br />

RABİSA<br />

6. MEYVELER<br />

ASMA (ÜZÜM ASMASI)<br />

S02<br />

I<br />

I<br />

II<br />

II<br />

II<br />

II<br />

III<br />

II<br />

II<br />

II<br />

II<br />

III<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

III<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

III<br />

III<br />

III<br />

II<br />

III<br />

-<br />

-<br />

III<br />

II<br />

-<br />

-<br />

I<br />

I<br />

-<br />

II<br />

II<br />

NO:<br />

Kaynakça: Verein Deutscher Ingenieure (VDI) Richtünie 2310-197R Geissler, G. 1988 (Kloka, A. 1978'e göre).<br />

II<br />

II<br />

III<br />

I<br />

III<br />

III<br />

III<br />

II<br />

I<br />

I<br />

II<br />

II<br />

III<br />

-<br />

I<br />

II<br />

II<br />

I<br />

I<br />

II<br />

I<br />

II<br />

III<br />

III<br />

III<br />

III<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

I<br />

I<br />

I<br />

I<br />

I<br />

-<br />

-<br />

HF<br />

I<br />

I<br />

II<br />

II<br />

II<br />

II<br />

III<br />

III<br />

III<br />

III<br />

III<br />

II<br />

I<br />

I<br />

II<br />

II<br />

III<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

III<br />

III<br />

III<br />

III<br />

III<br />

-<br />

-<br />

III<br />

III<br />

-<br />

-<br />

II<br />

II<br />

II<br />

-<br />

II<br />

HCI<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

II<br />

-<br />

II<br />

-<br />

-<br />

I<br />

-<br />

I<br />

II<br />

I<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

III<br />

-<br />

-<br />

-<br />

I<br />

I<br />

III<br />

-<br />

III<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996 17<br />

I<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-<br />

-

TABLO 6. Havayı Kirletici Maddeler, Bitkilere <strong>Etkileri</strong> Ve Sonuçları<br />

MADDELER ÖZELLİKLERİ ETKİ ŞEKLİ<br />

Tozlar Asit Nitelikli<br />

*<br />

Alkali Nitelikli<br />

Yaprak Yüzeyinde Birikim<br />

Güneş Işınlarının Geri Yansıtılması<br />

Çöken 0>10u Radyoaktif Metaller Solunum Gözeneklerinin Tıkanması<br />

Uçan 0< 10u Ağır metaller Solunum Kapakçıklarının Açık<br />

Fotokimyasal Pus<br />

(Smog)<br />

Gazlar Kirli Hava<br />

Karbonmonoksit (Co)<br />

Metan (CH4) Asit Yağmur<br />

Hidrokarbonlar (Cxhy) Asit Sis<br />

Azot Oksitler (Nox) Asit Çiğ<br />

Kükürtdioksit (802) Asit Kırağı<br />

Klorürlü Asit Kar<br />

Hidrokarbonlar (Chcı)<br />

Flor (F)<br />

Hidrojenflorür (Hf)<br />

Klor (Cı)<br />

Kalması<br />

Hidrojenklorür (Hcı) r> •• — Kil Minerallerinin Tahribi<br />

Ozon (O3)<br />

Peroksitler <strong>ve</strong> Pan<br />

(Peroksiasetilnitrat) ^ f<br />

Toprak<br />

gaz halindeki hidrokarbonlar: ETİN C2H2<br />

(İyi yanmamış yakıt artığı)<br />

SO2 <strong>ve</strong> NÛ2 gazlarının CO2 gibi<br />

Özümlenmesi<br />

Temas ile Asit Etkisi<br />

Su Damlasının Buharlaşması ile<br />

Yaprak Yüzeyinde Asit<br />

Yoğunlaşması<br />

— Topraktaki Katyonların Yıkanması<br />

— Asit Humus Oluşumu<br />

— Toprak Reaksiyonunun Asitleşmesi<br />

— Al +++<br />

Serbest Kalması (Zehir Etkisi)<br />

— Mikroorganizma Faaliyetinin<br />

Aksaması (Ayrışmanın Duraklaması)<br />

— Ağır Metaller Ve Radyoaktif<br />

Metaller ile Kirlenme<br />

ETEN C2H4 ET AN C2Hs<br />

Karbondioksitin özümlenmesi sonucunda üretilen<br />

heksosefosfat'ın solunumla sarfedilçnden daha fazla<br />

olması halinde bitki yaşayabilmekte, beslenip büyümekte<br />

<strong>ve</strong> meyva <strong>ve</strong>rmektedir. Ancak klorofilin tahribi<br />

sonucunda CCh sentezi yeteri kadar yapılmazsa,<br />

solunum için gerekli şeker sağlanamamakta <strong>ve</strong> bitki<br />

ölmektedir. Bu olay gölgede kalmış ışık bitkilerinin<br />

ışık açlığın<strong>dan</strong> ölümüne benzemektedir (Tablo 6).<br />

Bilindiği gibi topraktan alınan su ile hava<strong>dan</strong> alınan<br />

karbondioksit güneş ışığı etkisi altında klorofil<br />

tarafın<strong>dan</strong> sentez edilerek şekere dönüştürülmektedir.<br />

18 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

SÖ2+H2O-->H2SÖ3~>H SO4<br />

CaO+H2O->CaOH2+Isı<br />

Solunum Ve Terlemede (Transp.)<br />

Dengesizlik<br />

Aşırı Su Kaybı<br />

Kuraklığa Dayanıksızlık<br />

.<br />

Özümlemede Azalma<br />

Solunum için Yetersizlik<br />

C(iHi2O6 üretimi<br />

CfiHnOfi yerine H2SO4 <strong>ve</strong> HNOs<br />

Sentezi Ve Klorofilin Tahribi<br />

Don Etkisine Dayanıksızlık<br />

Asit Yanıkları<br />

Zehirlenme<br />

Mantar Gelişimi Ve Manlar<br />

Misellerinin Solunum<br />

Gözeneklerini (Stoma) Tıkaması<br />

Bitki Beslenmesinde Aksamalar<br />

Bitkilerin Gövde-yaprak Ve<br />

Meyvalarında Ağır Metal Ve<br />

Radyoaktif Metal Birikimi<br />

Üretimde Azalma Veya Ölüm<br />

•l<br />

KLOROFİL<br />

6CÛ2 + 6H 2 0 + 674 çal > C

TABLO 7. Yeşil Bitkilerde Özümleme Reaksiyonları <strong>ve</strong> Hava Kirliliğinin Etkisi<br />

başlamaktadır (Tablo?). Havada kükürtdioksitin (SCh)<br />

bulunması halinde yaprakların solunum gözeneklerinde<br />

hava ile CCh alınırken SO-ı'de alınmaktadır. Klorofilde<br />

karanlıktaki reaksiyonlar zincirine CCh'in yerine SCb'in<br />

girmesi H + -HSO-j <strong>ve</strong> giderek H + -HSO'4 sentezine sebep<br />

olmaktadır.<br />

Klorofildeki kloroplastlar yaprakçıklar (lameller)<br />

halinde istiflenmiş olarak bulunmaktadırlar. Bu lamel<br />

çiftlerinin (Thylakoid) dış yüzeylerinde anyonlar çoğunlukta<br />

olup pH =8, iç yüzeylerinde ise H+ çoğunlukta<br />

olup pH H 5.5 civarındadır. Thylakoid za-<br />

Z .PBtîDSETOSrAT<br />

HOL.<br />

TRtpsErosrAT<br />

nZKSOSETOCTAT<br />

(mııım)<br />

rınıniki tarafındaki bu reaksiyon <strong>ve</strong> elektron farkı<br />

NADPH ile taşınmış olan H + <strong>ve</strong> ATP ile taşınmış<br />

olan fosfatın alınabilmesini <strong>ve</strong> Calvin çemberindeki<br />

reaksiyonlar zincirine dahil olmalarını sağlamaktadır.<br />

Thylakoid'lerin dış yüzeyinde HzSCb oluşumu ile<br />

artan asitlik pH farkını azal<strong>tma</strong>kta <strong>ve</strong> fosfat anyonunun<br />

iç kesime geçmesini önlemektedir. HCOa ile<br />

fosfat anyonunun Calvin çemberindeki reaksiyonlar<br />

zincirine dahil olamaması klorofilin şeker sentezini<br />

engellemektedir. Solunum için gereken şeker sentezinin<br />

yapılamaması ise bitkiyi ölüme götürecek<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 19

TABLO 8. Anakaya-Toprak-Tampon Alanı ilişkisi <strong>ve</strong> Asit Yağışların Toprağa Etkisi<br />

ANAKAYALAR<br />

İKLİM<br />

. \V<br />

KİREÇ TAŞLARI<br />

DOLONİTLER<br />

KİREÇLİ TORTULLAR<br />

(KATI VE GEVŞEK)<br />

İLE FLİŞLER<br />

KALKŞİSTLER<br />

BAZİK ERÜPTİF<br />

SİLİKAT KAYALARI<br />

(GARBO-BAZALT GRUBU)<br />

NÖTR ERÜPTİF<br />

KUVARSSIZ<br />

SİLİKAT KAYALARI<br />

(DİORİT-ANDEZİT GRUBU)<br />

NÖTR ERÜPTİF<br />

KUVARSLI<br />

SİLİKAT KAYALAR<br />

(KUVARS DİORİT-DAZİT)<br />

GNAYSLAR<br />

MİKAŞİSTLER<br />

KİREÇSİZ TORTULLAR<br />

İLE FLİŞLER<br />

ASİT ERÜPTİF<br />

KUVARSIZ<br />

SİLİKAT KAYALAR<br />

(SİYENİT-TRAKİT GRUBU)<br />

ASİT ERÜPTİF<br />

KUVARSLI<br />

SİLİKAT KAYALAR<br />

(GRANİT-RİYOLİT GRUBU)<br />

KUVARS SERİSİT ŞİSTLER<br />

KUVARSİTLER<br />

KİREÇSİZ VE KUMLU<br />

TORTULLAR<br />

kadar zarar <strong>ve</strong>rir.<br />

Kloroplastların asit etkisi ile bozunması sonucunda<br />

ise klorofilin merkezindeki Mg ++<br />

'un serbest<br />

kalması <strong>ve</strong> kaybına sebep olmaktadır. Klorofili bozulan<br />

yapraklar ise sararmaktadırlar.<br />

3.1.3. Azotoksitler (NO*) <strong>ve</strong> Zararları<br />

Azotoksitler esas olarak NO <strong>ve</strong> NCh ile bunlar<strong>dan</strong><br />

türeyip gaz halinde havada bulunabilen bileşikleri<br />

kapsamaktadır. Azotdioksitin (NCh) molekül ağırlığı<br />

46 g olup, kaynaklandığı yerden çok uzaklara <strong>ve</strong> yük-<br />

20 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996<br />

YERYÜZÜ ' H*<br />

ŞEKLİ<br />

1 CANLILAR ASİT AĞIR<br />

(BİTKİLER) YAĞIŞLAR METALLER<br />

T^^ y y<br />

ALANLARI ASİTLEŞME VE<br />

AĞIR METAL KİRLİLİĞİ<br />

ALKALEN Ca + + Ca + + + +<br />

VE Mg<br />

KİL TOPRAKLARI TAMPON ALANI YIKANMASI<br />

Ca ++ VEMg ++ ZENGİN<br />

3 TABAKALI KİL<br />

pH 6.2 -8.2<br />

MİNERALLERİ<br />

HAFİF ALKALEN<br />

VEYA NÖTR<br />

KİLLİ TOPRAKLAR<br />

Ca<br />

/<br />

++<br />

+ +<br />

VEMg<br />

3 TABAKALI KİL<br />

NÖTR VEYA SİLİKAT Ca ++ VEMg<br />

HAFİF ASİT TAMPON ALANI YIKANMASI<br />

KİLLİ TOPRAKLAR<br />

Ca<br />

pH 5.0 - 6.2<br />

++ Mg + + K +<br />

3 TABAKALI KİL<br />

NÖTR VEYA<br />

H AFİF AS İT<br />

KUMLU TOPRAKLAR ^<br />

SÜZEK TOPRAKLAR KOLLOİD<br />

3 VE 2 TABAKALI TAMPON ALANINA<br />

KİL MİNERALLERİ ^^-^<br />

HAFİF ASİT KOLLOİD K + YIKANMASI<br />

ASİT TAMPON ALANI KİL MİNERALİNİN<br />

KİLLİ TOPRAKLAR pH 4.2-5.0 AYRIŞMASI<br />

K + BOL 1 HUMUSUN ASİTLEŞMESİ<br />

2 TABAKALI KİLLER 1<br />

ASİT y ^<br />

KUMLU TOPRAKLAR " T<br />

K+ BOL » İKLİM VE BİTKİ ALÜMİNYUM<br />

SÜZEK TOPRAKLAR ÖRTÜSÜNÜN TAMPON ALANINA<br />

2 TABAKALI KİL ETKİSİ ^^-~-<br />

MİNERALLERİ | ^^^^<br />

ALÜMİNYUM \ KİL MİNER \LİMİN<br />

TAMPON ALANI AYRIŞMASI<br />

pH 3.0-4.2 AL +++ VEH + BOL BİTKİ İÇİN<br />

| ZEHİR ETKİSİ VE<br />

DEMİR TAMPON ALANI BESLENME<br />

pH < 3.0 BOZUKLUKLARI<br />

sekliklere taşınabilmektedir. Azotoksitler asit sis <strong>ve</strong><br />

çiğ içinde, asit yağmur<strong>dan</strong> daha fa/,1 a bulunmaktadırlar<br />

(Tablo 3). Aynen SCh'de olduğu gibi,<br />

yağışsız günlerde yaprak üstünde kuru durumda biriken<br />

NCh'nin nemlenip sis <strong>ve</strong> çiğ damlalarını zenginleştirmesi<br />

olayı burada da sözkonusudur. Daha<br />

sonra buharlaşan sis <strong>ve</strong> çiğ damlalarında yoğunlaşan<br />

HNCb yaprak yüzeyinde asit yanmalarına sebep olmaktadır.<br />

İyi yanmamış petrol türevleri ile birlikte N0> gazlarının<br />

morötesi ışınlarının etkisi altında Cb üretmesi<br />

+ +

TABLO 9. Ağır Metallerin Toprakta Bulunabilen Miktarları Ne Kirlilik Sınırı Olarak Toprakta içme Suyunda Ve<br />

<strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> Suyunda Kabul Edilebilir Değerleri<br />

ARSENLİK (As)<br />

BAKIR (Cu)<br />

BOR (B)<br />

BROM (Br)<br />

CIVA (Hg)<br />

ÇİNKO (Zn)<br />

FLOR (F)<br />

KADMİUM (Cd)<br />

KOBALT (Co)<br />

KROM (Cr)<br />

KURŞUN (Pb<br />

MOLİBDEN (Mo)<br />

NİKEL (Ni)<br />

SELEN (Se)<br />

TİTAN (<strong>Ti</strong>)<br />

URANYUM (U)<br />

VANADYUM (V)<br />

X) Kısa süreli sulama<br />

A : İri taneli taprak<br />

1:1. <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong>, II :<br />

TOPRAKTA<br />

KABUL<br />

BULUNUŞ EDİLEBİLİR<br />

mg/kg mg/kg<br />

2-20 20<br />

5-20 50<br />

(Zehir etkisi : 0.1-1.0 mg/lt)<br />

5-30 25<br />

1-10 10<br />

0.1-1.0 2<br />

10-50 300<br />

50-200 200<br />

0.1-1.0 3<br />

(Zehir etkisi : 0.1-1.0 mg/lt)<br />

İÇME SULAMA<br />

SUYUNDA SUYUNDA<br />

mg/lt mg/lt<br />

0.4 A 10<br />

B 10<br />

A 0.20<br />

B 5<br />

1-3<br />

-<br />

0.004 4<br />

2 A 2.0<br />

B 0.05<br />

1.5<br />

0.006 A 0.01<br />

(Bitkide 50 mg/kg olursa insanda hastalık yapıcı)<br />

1.0-10 50<br />

10-50 100<br />

(Zehir etkisi : 0.5-5.0 mg/lt)<br />

0.1-20 100<br />

1-5 5<br />

(Bitkisel hayvan yeminde 15<br />

10-50 50<br />

-<br />

0.05A 0.01 x)<br />

1.2 X<br />

)<br />

B 0.05<br />

0.04 A 5.0<br />

B 20.0<br />

A 0.01<br />

B 0.5<br />

ppm ise zehir etkisi)<br />

A 0.2<br />

B 2.0<br />

(Zehir etkisi : Asilliğe bağlı olarak 0.05-1.0 mg/lt)<br />

0.1-5 3<br />

0.008 A 0.02<br />

B 0.05<br />

(Zehir etkisi : 0.025 mg/lt)<br />

500<br />

5<br />

10-100 50<br />

için : 1 mg/lt<br />

B : İnce taneli toprak<br />

2. <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

<strong>ve</strong> fotooksidasyona uğraması sonucunda peroksiasetilnitrat<br />

(PAN) oluşmaktadır 5<br />

) (Tabloö).<br />

Azotoksitler de aynen SCh gibi yaprakların solunum<br />

gözeneklerinden girerek kloroplastların zarı<br />

üzerinde asit etkisi yapmakta <strong>ve</strong> klorofilin tahribine<br />

sebep olmaktadırlar.<br />

3.1.4. Diğer Zararlı Gazlar<br />

Bitkiler için zararlı etkiler yapan diğer gazlan,<br />

ozon (Os), klor (Cl), flor (F), metan (CFU), amonyak<br />

(NHa), hidrojensülfür (H 2 S) <strong>ve</strong> karbondioksit (CCh)<br />

olarak sıralayabiliriz.<br />

Ozon'un tek başına etkisi oksitleyici özelliğinden<br />

-<br />

-<br />

-<br />

ARILTILMIŞ<br />

SULAMA<br />

SUYUNDA<br />

mg/lt<br />

I. 0.10<br />

II. 0.04<br />

80-120<br />

-<br />

I < 0.0009<br />

II 0.0005<br />

ı 0:12<br />

-<br />

20<br />

-<br />

I 0.02<br />

II 0.008<br />

I 0.007<br />

III 0.007<br />

I 0.10<br />

II 0.004<br />

I 0.005111<br />

II 0.005<br />

ileri gelmektedir. Özellikle fotokimyasal pus (smog)<br />

<strong>ve</strong> yüksek miktarda Os içeren sis bitki yapraklarında<br />

zarar <strong>ve</strong>rebilmektedir. Ozonun daha önemli etkisi ise<br />

oksitleyici özelliği ile SCh, NOx gazlarını akti<strong>ve</strong> etmesi<br />

hidrokarbonlar ile <strong>ve</strong> peroksiasetilnitrat oluşumunu<br />

sağlamasıdır'). Ancak kış mevsiminde mor<br />

ötesi ışınların daha az alınması alçak arazide Cb oluşumunu<br />

yavaşla<strong>tma</strong>ktadır. Buna karşılık ılık <strong>ve</strong> güneşli<br />

kış günlerinde <strong>ve</strong> sıcak yaz mevsiminde (güneşlenmeye<br />

bağlı olarak) ozon oluşumu ar<strong>tma</strong>kta <strong>ve</strong><br />

fotokimyasal pus (smog) oluşumu görülmektedir.<br />

(Halbvvacks, G. 1984). Ozonun yerden 400-450 m'den<br />

itibaren arttığı <strong>ve</strong> 2000 m'ye kadar artışın devam et-<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 21<br />

-<br />

-<br />

-

tiği bildirilmiştir (Krapfenbauer, 1985). Bu sebeple<br />

ısınan hava ile yükselen N0x, SOz <strong>ve</strong> CxH y yüksek dağlık<br />

arazide daha yoğun olan morötesi (uv) ışınlarının<br />

etkisi altında ozon <strong>ve</strong> PAN oluşumuna sebep oldukları<br />

gibi , orman ağaçları için de hep birlikte zararlı<br />

etkiler yapabilmektedirler. Gece soğuyan hava<br />

içinde yoğuşan nem ile hava ağırlaşmakta <strong>ve</strong> dağ<br />

meltemleri oluşmaktadır. Dağ meltemleri ile alçak<br />

araziye inen SCh, N0x, PAN <strong>ve</strong> O? dağ eteklerinde <strong>ve</strong><br />

çukur yerlerde asit sis birikimine sebep olmaktadırlar.<br />

Sanayinin yoğunlaştığı yerlerde Cl <strong>ve</strong> F asit etkisi<br />

yapmaktadır. HC1 <strong>ve</strong> HF asitleri kloroplastların yüzey<br />

zarında dış <strong>ve</strong> iç yandaki pH dengesini bozarak klorofilin<br />

özümleme fonksiyonunu engellemekte <strong>ve</strong> giderek<br />

klorofilin tahribine sebep olmaktadırlar.<br />

Yoğun amonyak (NHs) özellikle kuru havada yapraklar<br />

üzerinde tahriş edici etki yapmaktadır. Ancak<br />

daha az NH.1 havadaki nem ile NHtOH'e dönüştüğünde<br />

NH + 4 bitki besin maddesi olarak kullanılmaktadır.<br />

CÜ4 <strong>ve</strong> HıS zehirli bileşikler olup, bitki yapraklarının<br />

<strong>ve</strong> köklerinin solunumunda zehirlenmelere<br />

sebep olmaktadırlar.<br />

Havada Oh'in ar<strong>tma</strong>sı sıcaklığın da ar<strong>tma</strong>sına (sera<br />

etkisi), yağışların azalmasına, havanın nisbi neminin<br />

azalmasına, bitki yaprakların<strong>dan</strong> terlemenin ar<strong>tma</strong>sına<br />

sebep olmaktadır. Böylece toprak-su-bitki- terleme-<br />

(transpirasyon) dengesi bozulmaktadır (kuraklık etkisi)<br />

6 '<br />

3.7.5. Hava Kirliliğinin Odun Kalitesine <strong>Etkileri</strong><br />

Hava kirliliğinden etkilenmiş olan orman ağaçlarının<br />

odun kalitesinde de bazı olumsuz değişiklikler<br />

saptanmıştır. Özümlemenin yavaşladığı <strong>ve</strong> bu sebeple<br />

beslenmenin yetersizleştiği ağaçlarda yıllık halkalar<br />

daralmakta <strong>ve</strong> odun üretimi azalmaktadır.<br />

Yıllık halka daralmasının ibreli türlerde daha belirgin<br />

olduğu, yapraklı türlerde ise daha seyrek rastlandığı<br />

araştırma sonuçların<strong>dan</strong> anlaşılmaktadır (As,<br />

N. 1994). İbreli ağaç türlerinin yıl boyunca yapraklı olmaları,<br />

yapraklı ağaçların kışın yapraksız olmaları<br />

hava kirliliğinden farklı etkilenmeye sebep olmaktadır.<br />

Ladin ağaçlarının hava kirliliğinden etkilenmiş<br />

olanlarında odunun yoğunluğunun azaldığı (433 kg/<br />

m- 1 / 475 kg/m 3 = % 9) belirtilmiştir (Hantsch, W.<br />

1983'e As. N. 1994). Ancak sarıçam, meşe <strong>ve</strong> kayın<br />

ağaçlarının odunlarında fark bulunamamıştır (Çeşitli<br />

araştırmacılara göre As, N. 1994). Hava kirliliğinden<br />

etkilenmiş olan ladin ağaçlarının diri odunlarının<br />

eğilmeye karşı direncinin % 34.4 daha az olduğu bulunmuştur.<br />

Ancak benzer direnç zayıflaması çam,<br />

göknar <strong>ve</strong> kayın ağaçlarında saptanaamıştır<br />

Polonya'da sarıçam odunlarında iletim borularını<br />

oluşturan hücrelerin (trakeid) kısaldığı, hücrelerin<br />

düzensiz bir hal aldığı, l cm'deki reçine kanalı sayısının<br />

arttığı belirlenmiştir (Niedzielika, B. 1987'ye<br />

göre As, N. 1994). Hava kirliliğinden şiddetle etkilenmiş<br />

olan ağaçların yıllık halkalarında ya/ odunu<br />

hücre çeperi kalınlığının % 30 oranında inceldiği ortaya<br />

konulmuştur (Bauch, J. <strong>ve</strong> ark. 1986'ya göre As,<br />

N. 1994).<br />

Hava kirliliğinden etkilenmiş olan ladin ağaçlarının<br />

kesilip depolanan tomruklarında 4 ay içinde<br />

mantarların olumsuz etkileri görülmüştür.<br />

Ağaçların hava kirliliğinden farklı olarak etkilenmelerinin<br />

sebebi, hava kirlilliğinin derecesi, topraktaki<br />

katyonların cinsi <strong>ve</strong> miktarı, toprağın oluştuğu<br />

anakaya, yetişme ortamının kurak <strong>ve</strong>ya nemli<br />

oluşu gibi faktörlere de bağlıdır.<br />

4. Hava Kirliliğinin Bitkiler Üzerine<br />

<strong>Dolayl</strong>ı <strong>Etkileri</strong><br />

Havayı kirleten katı maddeciklerin <strong>ve</strong> gazlar ile<br />

buharların yağışlarla toprağa inmeleri, toprağın <strong>ve</strong><br />

toprak suyunun etkilenmeleri, besin maddelerini <strong>ve</strong><br />

suyu topraktan alan bitkileri de dolaylı olarak etkilemektedir.<br />

4.1. Topraktan Tampon Alanlar <strong>ve</strong><br />

Asit Yağışların Etkisi<br />

Toprak özellikleri oluştuğu anakayanın özelliklerine<br />

bağlıdır. Zamanla iklim, yeryüzü şekli, canlılar<br />

(özellikle bitki örtüsü) etkilerinin altında toprağın<br />

özelliklerinde bazı değişmeler <strong>ve</strong> gelişmeler<br />

olmaktadır. Ancak anakaya<strong>dan</strong> gelen mineraller, bu<br />

minerallerin içerdikleri katyonlara göre oluşan 3<strong>ve</strong>ya<br />

2- tabakalı kil mineralleri, toprağın killi (ge-<br />

ıSem<br />

PASLANMAZ ÇELİK DOĞAL GAZ BACA SİSTEMİ<br />

ISI ENDÜSTRİ MERKEZİ SAN. TİC. LTD. ŞTİ.<br />

Bağdat Cad. No.: 262/3 81060 Caddebostan / istanbul Tel.: (216) 358 03 79 - 385 03 85 • Fax: (216) 385 03 86<br />

22 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996

çirimsiz) <strong>ve</strong>ya kumlu (süzek) oluşu, kil minerallerinde<br />

tutulan katyonlar <strong>ve</strong> humusun nitelikleri ile mikrobiyolojik<br />

faaliyetin durumu toprağın önemli özellikleri<br />

arasındadır. Bütün bu toprak özellikleri toprak<br />

suyundaki katyonların cinsini <strong>ve</strong> miktarını etkilemektedir.<br />

Bu özelliklere dayanarak toprağın reaksiyonu<br />

tampon alanlara ayrılmıştır (Tablo 8)7). Minerallerin<br />

<strong>ve</strong> organik maddenin (humus) ayrışması ile<br />

serbest kalan katyonlar ile anyonlar<strong>dan</strong> fosfatlar toprak<br />

kolloidleri (kil mineralleri vd.) tarafın<strong>dan</strong> tutulur. Bu<br />

iyonlar bitki kökleri tarafın<strong>dan</strong> su ile birlikte alınırlar<br />

(Bitki besin maddeleri). Yaprak dökümü ile toprak yüzeyine<br />

inen organik maddeler ise toprak hayvancıkları<br />

<strong>ve</strong> mikroorganizmalar (bakteriler <strong>ve</strong> mantarlar) tarafın<strong>dan</strong><br />

parçalanıp-ayrıştırırlar. Bu ayrışma ürünleri<br />

yağış suları ile toprağın derinliklerine sızar, kil mineralleri,<br />

tarafın<strong>dan</strong> tutulur <strong>ve</strong> bitki besin maddesi olarak<br />

kökler tarafın<strong>dan</strong> yeniden alınır. Asit yağışlar<br />

toprağa iki yönde etki yapmaktadırlar.<br />

(1) Toprak yüzeyinde <strong>ve</strong> st kesiminde yaşayan<br />

mikroorganizmaları olumsuz etkiler: Kolloid<br />

organik maddedeki suyun asitleşmesi bakterilerin<br />

faaliyetini yavaşla<strong>tma</strong>kta <strong>ve</strong>ya onları<br />

yok etmektedir. Bu durumda ayrışma yavaşlamakta<br />

<strong>ve</strong> asit ürünler (humus asitleri) ortaya<br />

çıkmaktadır. Toprak ise organik maddenin<br />

ayrışması sonucu serbest kalacak katyon <strong>ve</strong><br />

anyonları alamamakta <strong>ve</strong>ya geç almaktadır.<br />

(2) Asit yağışta yüksek miktarda bulunan <strong>ve</strong> devamlı<br />

gelen H+ iyonu ile toprak kolloidlerinde<br />

tutulmuş olan katyonlar yer değiştirmektedir.<br />

Bu katyonlar sızıntı suyu ile topraktan yıkanmakta<br />

<strong>ve</strong> toprak fakirleşmektedir. Böylece<br />

toprağın tampon alanları da zaman içinde değişmekte<br />

<strong>ve</strong> alüminyum tampon alanına doğru<br />

bir kayma olmaktadır. Alüminyum ise bitkiler<br />

için zehir etkisi yapmaktadır (Tablo 8).<br />

4.2. Toprak Kirlenmesi Üzerine<br />

Kirli Havanın Etkisi<br />

Havayı kirleten katı maddelerin arasında bulunan<br />

metal <strong>ve</strong> ametaller de yağışlarla toprağa ulaşmaktadırlar.<br />

Bunların arasında bulunan ağır metaller<br />

<strong>ve</strong> radyoaktif maddeler toprağı kirletmektedirler. Bu<br />

ağır metal iyonlarının bitki tarafın<strong>dan</strong> alınması<strong>ve</strong><br />

meyvalara geçmesi <strong>ve</strong>ya et ile sütte birikimi insanları<br />

etkileyecek düzeye ulaşabilmektedir (Tablo 9).<br />

Özellikle linyit kömüründeki ağır metaller yüksek<br />

sıcaklıkta kısmen buharlaşmakta <strong>ve</strong> baca gazlarına<br />

karışmakta, soğuma sırasında da ince kül taneciklerinin<br />

üstünde yoğuşmaktadırlar. Elektrostatik<br />

filtrelerin tam <strong>ve</strong>rimle çalıştırılması halinde dahi<br />

baca gazlarına karışan çok ince kül taneciklerinin baca<strong>dan</strong><br />

atmosfere <strong>ve</strong>rildiği saptanmıştır (Boybay, M.m.<strong>Ar</strong>slan<br />

1988). Uçucu küllerin yüzeyinde <strong>ve</strong> içindeki<br />

ağır metallerin suda çözünebilmeleri mümkündür 8).<br />

Yakıt yağı (fuel-oil) kullanan termik santrallarda da<br />

cürufta <strong>ve</strong> uçucu külde ağır metallerin bulunduğu <strong>ve</strong><br />

bunların da çevre kirliliğine sebep olduğu bilridilmiştir<br />

(Aydır, A. 1994) 9). Linyit kömürü ile çalışan<br />

termik santralların küllerinde ağır metallerin yanında<br />

uranyum <strong>ve</strong> toryum gibi radyoaktif metaller de<br />

bulunmaktadır. Bu radyoaktif metallerin asit ortamda<br />

çözündürülmeleri ile önemli miktarda uranyumun<br />

elde edilebileceği bildirilmiştir (Hepşen, T. 176, Kalayoğlu,<br />

S. - E. Ünseren 1988)10)<br />

Topraktaki iyonlar (0 0.2-0.5 m|o.) toprak suyu ile<br />

birlikte kök hücrelerinin zararın<strong>dan</strong> plazmanın dış kesimi<br />

(sınır bölgesi = plasmalemma) geçmektedirler<br />

(pasif iyon alımı). Kök hücrelerinin zar dokusundaki<br />

aralıklar 50 m|J, civarındadır. Zar kalınlığı ise SOOmu,<br />

civarındadır (Finck, A. 1969). Toprak suyunda H+ iyonunun<br />

ar<strong>tma</strong>sı kök hücrelerinin zar dokusunda Ca++<br />

iyonlarının azalmasına <strong>ve</strong> zar dokusunun iyon geçirgenliğinin<br />

ar<strong>tma</strong>sına sebep olmaktadır. Bu durumda<br />

pasif iyon alımı ar<strong>tma</strong>ktadır. Özellikle yaprak, meyva <strong>ve</strong><br />

tohumların<strong>dan</strong> yararlanılan tarım bitkilerinin yetiştirildiği<br />

toprakların ağır metaller <strong>ve</strong> radyoaktif iyonlarla<br />

kirlenmesi yukarıda belirtilen asitleşme (H+ iyonu<br />

fazlalığı) <strong>ve</strong> pasif iyon alımı, bitki organlarında ağır<br />

metal birikimi bakımın<strong>dan</strong> sorun yaratacak bir olgudur.<br />

5. SONUÇ<br />

Havayı kirleten maddeler doğru<strong>dan</strong> <strong>ve</strong>ya dolaylı<br />

olarak bitkileri etkilemektedirler. Ormanların genellikle<br />

yamaç arazide bulunması hava kirliliği et-<br />

ıSem TESİSATTA ÇAĞDAŞ UYGULAMA..!<br />

Radyatör tesisatı (ISEM-term) <strong>ve</strong> Sıhhi tesisat (ISEM-san) Bağlantı Ekipmanları;<br />

PPR-C <strong>ve</strong> VPE özel üretim plastik kılıflı borular, fittingleri, kollektörleri <strong>ve</strong> diğer ekipmanları<br />

ISI ENDÜSTRİ MERKEZİ SAN. TİC. LTD. ŞTİ.<br />

Bağdat Cad. No.: 262/3 81060 Caddebostan / istanbul Tel.: (216) 358 03 79 - 385 03 85 • Fax: (216) 385 03 86<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 23

kişinin sadece orman ölümleri ile sınırlı kalmayacağını<br />

göstermektedir. Orman ekosisteminin yok<br />

olması, toprağın erozyona uğrayıp taşınmasına, yerleşme-tarım<br />

<strong>ve</strong> sanayi alanlarının sellerle tahribine,<br />

barajların su yerine taşınan materyal ile dolmasına, su<br />

üretiminin <strong>ve</strong> depolanmasının (baraj) azalmasına, sulu<br />

tarım alanlarının sulanamaması <strong>ve</strong> hidroelektrik üretiminin<br />

düşmesine kadar uzanan olaylar zincirini başla<strong>tma</strong>k<br />

demektir. Tarım alanlarının hava kirliliğinden<br />

etkilenmesi bir yan<strong>dan</strong> <strong>ve</strong>rimi azaltır, çiftçinin tarımı<br />

terketmesine sebep olurken, öte yan<strong>dan</strong> da ağır metallerle<br />

zenginleşmiş olan besin maddeleri ile sağlığımızı<br />

tehdit etmektedir. Türkiye'nin barınılabilirliğini<br />

devam ettirmek için havayı temiz<br />

tu<strong>tma</strong>k zorunda olduğumuzu herkese anla<strong>tma</strong>lıyız.<br />

KAYNAKÇA<br />

- AS, N. 1994. Çevre Kirliliği <strong>ve</strong> Odun Kalitesi. Gökova<br />

Körfezi Çevre Sorunları <strong>ve</strong> Yönetimi Sempozyumu<br />

(13-20). 28-30 Haziran 1994-Dokuz<br />

Eylül Üni. Çevre Müh.Bölümü-İZMİR.<br />

- Aydemir, O. <strong>ve</strong> F.İnce 1988. Bitki Besleme. Dicle<br />

Üni. Eğitim Fak. Yay.No. 2 DİYARBAKIR.<br />

- Aydın.A. 1994. Enerji Santrallarının Uçucu Küllerinin<br />

Değerlendirilmesi. Gökova Çevre Sorunları<br />

<strong>ve</strong> Çevre Yönetimi Sempozyumu. Edit:Ayşegül<br />

İ.Pala. Dokuz Eylül Üni. Müh. Fak.Çevre Müh.<br />

Bölümü, İZMİR.<br />

- Boybay, M. <strong>ve</strong> M.<strong>Ar</strong>slan 1988. Uçucu Külün Özellikleri<br />

<strong>ve</strong> Değerlendirilmesi. Fırat Havzası l. Çevre<br />

Sempozyumu (s.55-61). Edit: Şücaettin Kırımhan-<br />

Bülent Tapkaya-Fırat Üni. ELAZIĞ.<br />

- Curtis.H. <strong>ve</strong> N. Sue Barnes 1981. Invitation to Biology<br />

(3. baskı). Worth Publishers, Inc.ISBN 0-<br />

87901-131-9, NEWYORK-ABD.<br />

- Çepel, N. 1990. Hava Kirliliği <strong>ve</strong> Ormanlar.<br />

Orman Müh.Derg. Haziran 1990, Sayı 6(8-10),<br />

Orman Müh.Odası Yayını-ANKARA.<br />

- Çepel, N. E.Eruz <strong>ve</strong> Ö. Karaöz, 1993. Asit-<br />

Depolamasının İzmit <strong>ve</strong> Bahçeköy-İstanbul Yöresinde<br />

Bazı Orman Yetişme Ortamlarına Yaptığı<br />

Etkiler <strong>ve</strong> Alınabilecek Önlemler. Türkiye'de Doğayı<br />

Koruma Vakfı <strong>Ar</strong>aştırma Projesi Raporu (25<br />

s.).<br />

Ellenberg, H.R. Mayer <strong>ve</strong> J.Schaer<strong>tma</strong>nn, 1986.<br />

Ökosystemforschungsergebnisse deş Solling Projekts.<br />

Verlag Eugen Ulmer ISBN 3-8001-3431-4<br />

Stuttgart-Fed. Almanya.<br />

Fabig,W.1987. Schadttoffbelastung von Böden-<br />

Auswiirkungen auf boden-und Wassergualitllt<br />

allg.Forstzeitsehr.7,Feh,1987 (18-131)BLV Verlanggesellschaft<br />

Cmbll Münih-Fed.Almanya.<br />

Finck.A. 1969. Pflanzenernahrung in Stichvvorten<br />

Verlag Ferdinand Hirt-Kiel. Fed.Almanya.<br />

Geissller.G. 1988. Pflanzenbau (2.baskı). Verlag<br />

Paul Parey ISBN 3-489-61510-7 Berlirı-Hamburg<br />

Fed.Almanya.<br />

Glatzel,G., M.Kazda <strong>ve</strong> L.Linbedner, 1986.Die<br />

Belastung von Buchenwaldöküsystemen durch<br />

Schadstoffdeposition im Nahbereich Stadtischer<br />

Ballungsgebiete im Wienerwald. Düsseldorfer Geobotanische<br />

Kollaq. Mariz 1986 (15-3).<br />

Fed.Almanya.<br />

Halbwacts,G. 1984. Organismal Responses of<br />

Higher Hlantes to Atmospheric PollutantsP Sulphur<br />

Dioxide and Fluoride. Air Pollution and Plantlife<br />

Chapter 9( 175-213). Edit: M.Treshow,John<br />

Wiley und Sons Ltd.<br />

Hepşen, T. 1976. Yatağan Bölgesindeki Uranyumlu<br />

Linyitlerden Uranyumun Değerlendirilmesi.<br />

İ.T.Ü. Nükleer Enerji Enstitüsü<br />

Doktora Tezi- İSTANBUL.<br />

Kalayoğlu, S., F. Ünseren 1988. Yatağan Termik<br />

Santralı Küllerinin Değerlendirilmesi, Küllerde<br />

Uranyum Tayini <strong>ve</strong> Uranyumun Kazanılması 4. Bilimsel<br />

<strong>ve</strong> Teknik Çevre Kong. 1988 (l 2 s.) Çevre<br />

Genel Müdürlüğü, Dokuz Eylül Üni. Müh. Mim.<br />

Fak. Çevre Müh. Böl. Edit: O.Uslu-M.Evirgen-<br />

A.Müezzinoğlu - İZMİR<br />

Kantarcı ,M.D. 1986. İstanbul-Feneryolu Ağaçlandırma<br />

Alanında Asit Yağışların Etkisi <strong>ve</strong> Bu<br />

Yağışların Kaynağı Üzerine İncelemeler (II s.).<br />

ÇEVRE-86 Sempozyumu, 2-5.6.1986. Edit:<br />

:O.Uslu. Dokuz Eylül Üni.Müh.Mim.Fak.Çevre<br />

Böl. İZMİR.<br />

Kantarcı,M.D.1992. Zararlı Maddelerin Orman<br />

ıSem ISITMADA YENİ BOYUT. J<br />

YER KALORİFERİ SİSTEMİ:<br />

•PPR-C Isı<strong>tma</strong> borusu <strong>ve</strong> tüm sistem ekipmanları<br />

• Anahtar teslimi sistem montajı;<br />

• Teknik Danışmanlık Hizmetleri; kısa sürede detaylı <strong>ve</strong> alternatifli çözümler içeren teklifler tarafımız<strong>dan</strong> ücretsiz hazırlanmaktadır.<br />

ISI ENDÜSTRİ MERKEZİ SAN. TİC. LTD. ŞTİ.<br />

Bağdat Cad. No.: 262/3 81060 Caddebostan / istanbul Tel.: (216) 358 03 79 - 385 03 85 • Fax: (216) 385 03 86<br />

24 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996

Topraklarına <strong>Etkileri</strong> (406-421). Dokuzuncu Tür-<br />

kiye-Almanya-Polonya Çevre Müh. Semp. 5-<br />

7.10.1992. Edit: G. Kocasoy, Boğaziçi Üni.<br />

Yay.Nü. 516-ISBN 975-518-011-7-İSTANBUL.<br />

Krapfenbauer,A.1985.<strong>Ar</strong>gumente zur Schadtstoffmessung<br />

in Verbindung mit Pflanzenschaden<br />

Vortrage der Fach<strong>ve</strong>ranstaltuğn 26.11.1985-Wien-<br />

AVUSTURYA.<br />

Marland,F.,R.M.Rotty 1985. Journal of the Air<br />

Pollution. Control Association, Vol.35 nü. 10.<br />

Mengel,K. 1969.Ernahrung und Stoffwechesel der<br />

Pflanze-Fustav Fischer Verlag Stuttgart-<br />

Fed.Almanya.<br />

Neumann,K.H.1969.Der Eintritt Der Nahrstoffe in<br />

den Stoffwechsel and ihre Weitere Verarbetung<br />

(Ernahrungsphysiologie der Kulturupflanzen).<br />

Scharrer Linser; Handbuch der Pflanzen Ernahrng<br />

und Düngung 1/1-Springer <strong>ve</strong>rlag Wien-Newyork.<br />

Puxbaum,H.1983.Saur Niederschlage-Vorkommen<br />

und Auswirkungen Österreichische Chemine Ze-<br />

iitschriftIL2.Feb.1983 s.33-36.<br />

Von Sımrey, J. 1987. Der Waldboden als Le-<br />

bensraum-Belasting und Gefarhrdung Allg. Forstzeitschrift<br />

7. Feb. 1987/6 (s.113-116). BLV-<br />

Verlaggesellschaft GmbH-Münih-Fed.ALmanya.<br />

Ünlügil,H.,A.Ertaş.İstanbul Yakınlarındaki Çam<br />

Ağaçlarında Sphaeropsis Sapinea (Fr.) Ayko <strong>ve</strong><br />

Sutton Mantar Hastalığı. İ.Ü., Orman Fakültesi<br />

Derg. Seri A (Basımda).<br />

Verein Deutscher Ingenigure (VDI) 1978. Richtlinie22310.<br />

B1.2SO2, B1.3<br />

DİPNOTLAR<br />

1) 30 ppm CO içeren havanın 8-10 saat solunursa kandaki<br />

homoglobinin % 5'ini bağladığı bildirilmektedir.Havada<br />

SO2 gazı 0.3 ppm'den itibaren, azotoksitlerin 0.5<br />

ppm'den itibaren Ozon'un (03) 0. l ppm yoğunluktan itibaren<br />

akciğerler üzerinde zehirleyici etki yaptığı bildirilmiştir.<br />

2) Ozonun koruyucu etkisi yok edildiği takdirde morötesi<br />

ışınları (özellikle X = 2400-3000 A° canlıların DNA<br />

(desoksiribonükleikasit) molekülleri üzerindeki etkisi<br />

kanser yapıcı <strong>ve</strong>ya yokedici gelişmelere yolaçmaktadır.<br />

(hidrokarbonlar CH) ile reaksiyona girerek peroksitlerin<br />

(örnek : peroksiasetilnitrat = PAN) oluşumuna yolaçmaktadır<br />

3-5). Bu vb. fotokimyasal reaksiyonların<br />

oluştuğu pus "fotokimyasal pus" olarak tanımlanmaktadır<br />

(İng.smog)<br />

3) l ton benzin yandığında havaya 23.3 kg NO x' 83.7 kg<br />

CH, 418.6 kg CO <strong>ve</strong>rmektedir.<br />

4) İstanbul'un kuzeyindeki çam ağaçlandırma alanlarında<br />

çam ibreleri, kozalakları <strong>ve</strong> tomurcuklarında mantar zararları<br />

görülmüştür. Bu mantarın Scleroderris lagerbergii<br />

olduğu iddia edilmişse de (Çepel, N. 1990),<br />

daha sonra Diplodia pini (Syn.Sphareopsis sapinea) olduğu<br />

saptanmıştır. (Ünlügil, H.-A.Ertaş, basılmakta).<br />

5) N0x <strong>ve</strong> Cx Hy'nin PAN'a dönüşümü'<br />

uv<br />

NÜ2 —- >NO+0<br />

0 + 02 —-> Oj<br />

Û3+CxHy —-> CxHyÛ3 Metan dışındaki hidrokarbonların<br />

CxHyÛ3 + 02 > CxHyÛ2 aldehitlere <strong>ve</strong> ketonlara oksitlenmesi<br />

CxHy02+ NÛ2 —-> PAN Peroksiasetilnitrat<br />

6) Atmosferdeki genel sıcaklık artışı 4° C olarak tahmin<br />

edilmekte olup, bu artışta gazların paylan şöyle <strong>ve</strong>rilmiştir:<br />

C02 3 °C + NO 2 0.7°C + CP 4 0.3°C = 4°C<br />

(Marland, G.-R.M.Rotty 1985).<br />

7) Toprağın tampon etkisi : Toprak suyunda artan H+<br />

iyonlarının toprak kolloidlerinde tutulan değiştirilebilir<br />

katyonlarla (Ca, Mg, K, NHU) değiştirilmesi (karşılanması)<br />

<strong>ve</strong> toprak suyu-toprak kolloidleri arasındaki<br />

katyon dengesinin sağlanmasıdır. Böylece toprak suyunun<br />

asilliği giderilfnektedir.<br />

8) Kurşun (Pb %3.4), krom (Cr %5.7), Çinko (Zn %22.0),<br />

<strong>Ar</strong>senik (As % 4.1), kadmium (Cd %18) oranında 25°C<br />

suda çözündürülmüştür (Boybay,M.-M. <strong>Ar</strong>slan 1988).<br />

9) Yakıt yağı kullandığı dönemde Ambarlı Termik Santralının<br />

uçucu külünde V, Ni, Fe, Cu, Co, Ga, Mo, Cr,<br />

Pb <strong>ve</strong> Si (SlOz) belirlenmiştir.<br />

10) Yatağan Termik Santralında yılda 11000-15000 ton<br />

uçucu baca külü ile 1.8-2.3 milyon ton yer külü oluşmaktadır.<br />

Her iki kül içindeki uranyumun miktarı yılda<br />

250-320 ton arasındadır (Kayaloğlu-S.-E.Ünseren<br />

1988).Santralın elektrofiltrelerinin %99.22 <strong>ve</strong>rimle çalıştığı<br />

kabul edilse dahi kaçan toz % 0.8 oranındadır.<br />

Santralın bacalarının devamlı tüttüğü gözönüne alınırsa<br />

kaçan tozun daha fazla olduğu anlaşılır.<br />

GÜRDAL MÜHENDİSLİK<br />

VE MÜŞAVİRLİK<br />

HİZMETLERİ A.Ş.<br />

HİZMETLER:<br />

• Etüd <strong>ve</strong> Proje<br />

• Kontrollük<br />

• Danışmanlık<br />

UZMANLIK KONULARI<br />

• Havalandırma <strong>ve</strong> Klima<br />

• Isı<strong>tma</strong> <strong>ve</strong> Soğu<strong>tma</strong><br />

• Yangın Söndürme<br />

• Sıhhi Tesisat<br />

• Yüzme Havuzu<br />

• Isı Geri Kazanımı<br />

• Endüstriyel Tesisat<br />

Abide-i Hürriyet Cad. No.: 129 K: 1 D:1 80270 Şişli-istanbul<br />

Tel.: (212) 241 72 46 - 231 65 77 Fax: (212) 225 98 27<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 25

akale<br />

HALKSAĞLJĞI AÇISINDAN<br />

ÜLKEMİZDE NÜFÛS ARTIŞI<br />

ÖZET<br />

Çağdaş halk sağlığı, hastalık <strong>ve</strong> sağlıksızlıkların<br />

kökenini insanı çevreleyen<br />

fiziksel, biyolojik <strong>ve</strong> toplumsal<br />

ortamda arar <strong>ve</strong> çevreyi<br />

hastalık yapıcı etkenlerden arındırarak, insana uyumlu<br />

kılmayı amaçlar.<br />

Dolayısıyla, insanın en önde gelen gereksinimi<br />

olan hava'nın kirlenmesi, bu kirliliğin insan sağlığı<br />

üzerindeki olumsuz etkileri <strong>ve</strong> bunların denetim altına<br />

alınabilmesinin sağlanması, günümüz halk sağlığının<br />

önemli konularıdır.<br />

Bu yazımızda, hava kirlenmesinin sağlık üzerindeki<br />

bazı olumsuz etkileri incelenmekte, <strong>ve</strong> ülkemizde hava<br />

kirlenmesinin demografik belirleyicileri olan nüfus artışı<br />

<strong>ve</strong> kentleşme süreçlerine değinilmektedir.<br />

A) Sağlık Ve <strong>Halk</strong> Sağlığı Konusunda Birkaç<br />

Saptama.<br />

1) SAĞLIK<br />

Dünya Sağlık Örgütü'nün klasik tanımına göre<br />

sağlık, "yalnızca hastalık <strong>ve</strong> sakatlığın yokluğu değil,<br />

bedensel, zihinsel, ruhsal <strong>ve</strong> toplumsal tam bir iyilik<br />

durumu"dur. Dolayısıyla, bir "tam iyilik hali" olarak<br />

sağlık'ın -bir anlamda mutluluk gibi- dolaysız biçimde,<br />

kesin ölçümlerle ifadesi güçtür. Daha kolaylıkla<br />

ölçülebilir olan , bu "tam iyilik durumu"n<strong>dan</strong><br />

sapmalar, diğer bir deyişle hastalık durumlarıdır.<br />

Öte yan<strong>dan</strong>, sağlığın durağan değil, devingen bir<br />

kavram olduğu da açıktır. Gerçekten, insanoğlu'nun toplumsal<br />

gelişim sürecinde, "tam bir iyilik durumu" bir<br />

yan<strong>dan</strong> boyutları <strong>ve</strong> gerekimleri zamanla çeşitlenen, giderek<br />

karmaşıklaşan, diğer bir yan<strong>dan</strong> da, zaman içinde<br />

yaklaşılsa da, tam ulaşılamayan bir sınırdır.<br />

Bütün bu değerlendirmeler gözönünde bulundurularak,<br />

sağlığın, bireyin içinde yaşadığı fiziksel,<br />

biyolojik <strong>ve</strong> toplumsal çevresiyle et-<br />

26 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

Prof. Dr. Yakut Irmak ÖZDEN<br />

İstanbul Tıp Fakültesi <strong>Halk</strong> Sağlığı<br />

Anabilim Dalı Başkanı<br />

kileşiminde bir denge durumu olduğunu söylemek yerinde<br />

olacaktır. (Irmak, Y. 1984 ç.)<br />

2) HALKSAĞLIĞI<br />

Çağdaş <strong>Halk</strong> Sağlığı, toplumsal araştırına yöntemlerinden<br />

halkın sağlık eğitimine, aile planlamasın<strong>dan</strong><br />

toplum beslenmesine ya da sağlık ekonomisine<br />

kadar geniş bir yelpaze üzerinde yeralan,<br />

çeşitli kuramsal <strong>ve</strong> uygulamalı bilim alanlarını kapsar.<br />

Bunlar içinde, hekimlik bilgi <strong>ve</strong> uygulamaları,<br />

"Koruyucu Hekimlik"in konusunu oluşturur.<br />

Dünya tarihinde ilk kez Çinliler en büyük hekimi,<br />

"hasta olan birini değil, henüz hastalanmamış olanı<br />

sağaltan hekim" olarak tanımlamışlardır. Bu yaklaşım,<br />

çağdaş dünyada da geçerliliğini korumakta <strong>ve</strong><br />

günümüzde de, koruyucu hekimliğin, tedavi edici hekimlik<br />

karşısında önceliği vurgulanmaktadır. (Dahası<br />

korumak, tedavi etmekten ucuzdur).<br />

Yukarıda, sağlığın, bireyin içinde yaşadığı fiziksel,<br />

biyolojik <strong>ve</strong> toplumsal çevresiyle etkileşiminde<br />

bir denge durumu olduğuna değinmiştik.<br />

Bu denge olgusuna <strong>ve</strong> dengenin bozulduğu durumlara<br />

koruyucu <strong>ve</strong> sağaltıcı (tedavi edici) hekimlik iki ayrı<br />

açı<strong>dan</strong> yaklaşmaktadır:<br />

Hastalık <strong>ve</strong> sağlıksızlıkların kökeni insanı çevreleyen<br />

fiziksel, biyolojik <strong>ve</strong> toplumsal ortamlarda<br />

arayan koruyucu hekimlik, çevreyi hastalık yapıcı etkenlerden<br />

arındırarak, insana uyumlu kılmaya çalışırken,<br />

hastalık olgusunu da, daha çok kişisel bir<br />

sapma olarak ele alan, tedavi edici hekimlik, birey<br />

üzerinde yoğunlaşarak, onu, çevreye yeniden uyumlu<br />

kılmaya yönelmektedir. (IRMAK, Y1984 ç.)<br />

<strong>Halk</strong> Sağlığı <strong>ve</strong> Koruyucu Hekimlikle ilgili yukarıdaki<br />

kısa açıklamalarımız<strong>dan</strong> da anlaşıldığı gibi,<br />

çevre sorunları <strong>ve</strong> çevrenin insan sağlığı üzerindeki<br />

etkileri, çağdaş halk sağlığında önemli bir yer tu<strong>tma</strong>ktadır.

Bu yazımızda, çevrenin temel öğelerinden biri<br />

olan havanın kirlenmesinin sağlık üzerindeki etkilerine<br />

ana çizgileriyle değindikten sonra, ülkemizde<br />

çevre sorunlarının iki temel belirleyicisi olan nüfus artışı<br />

<strong>ve</strong> kentleşme olgularını gözden geçireceğiz.<br />

B. Hava Kirlenmesi<br />

Bilindiği gibi hava kirliliği, havanın, doğal bileşiminde<br />

bulunan ana maddelerin değişmesi, ya da<br />

yapısına yabancı maddelerin girmesi sonucu insan<br />

sağlığı <strong>ve</strong> huzurunu etkileyecek, hayvan, bitki <strong>ve</strong><br />

insan yapılarına zarar <strong>ve</strong>recek derecede bozulması<br />

(değişmesi) biçiminde tanımlanmaktadır.<br />

Hava kirliliğinin oluşmasında, rüzgar, ısı, nem,<br />

basınç, en<strong>ve</strong>rsiyon gibi meteorolojik değişkenler <strong>ve</strong><br />

olaylar, topografik-jeomorfolojik özellikler gibi doğal<br />

etkenlerin yanısıra, çevreyi dikkate almayan sanayileşme,<br />

hızlı nüfus artışı <strong>ve</strong> kentleşmenin de payı<br />

büyüktür. Özellikle, ülkemizde son (50) yılda ya-<br />

Tablo 1: Çevre Kirleticilerinin Muhtemel Sağlık <strong>Etkileri</strong><br />

Kirletici<br />

Kükürt dioksit (kükürt oksidlerinin<br />

kükürt, kükürt trioksit,<br />

sülfat asidi <strong>ve</strong>ya sülfat<br />

asidi <strong>ve</strong>ya sülfat tuzların<strong>dan</strong><br />

ileri gelen etkileri.)<br />

Yanma odakların<strong>dan</strong> kükürt<br />

oksidleri <strong>ve</strong> tanecikli maddeler<br />

Tanecikli maddeler<br />

Oksi<strong>dan</strong>lar<br />

Ozon<br />

Karbon Monoksid<br />

Azot dioksid<br />

Kurşun<br />

Kaynak : (Baykut, F.v.d., 1987)<br />

Mutlak Etki<br />

Genel Hava Kirlenmesi<br />

1. Astım <strong>ve</strong> kronik bronşit ağırlaşması.<br />

2. Akciğer fonksiyonlarının bozulması<br />

3. Duygusal irritasyon<br />

4. Ölümlerde kısa sürede ar<strong>tma</strong><br />

5.<br />

6. Bronşit <strong>ve</strong> kalp-damar hastalığında<br />

şiddetlenme<br />

7. Kronik bronşit <strong>ve</strong> amfizemin<br />

Biyolojisinde yardımcı rol<br />

8. Çocuklarda solunum hastalıklarında<br />

yardımcı rol<br />

1 1 . Amfizem, astım <strong>ve</strong> bronşitte<br />

şiddetlenme<br />

12. Bronşit-amfizemli hastalarda<br />

akciğer fonkisonlarının bozulması<br />

13. Göz solunum irritasyonu<br />

15. Akciğer fonksiyonunun bozulması<br />

17. Kalp-damar hastalıklı hastalarda<br />

egzersiz toleransında bozulma<br />

23. Vücutta artan depolama<br />

şanan yoğun kentleşmeye bağlı sağlıksız yapılaşma<br />

<strong>ve</strong> yeşil alanların gitgide azalması, ısınmada ağırlıklı<br />

olarak fosil yakıtların kullanılması, kent içi ulaşımda<br />

sayıları hızla artan motorlu taşıtların egzost gazları<br />

gibi etmenler de hava kirliliğini arttırmaktadır.<br />

Her erişkin günde yaklaşık (15 kg.) hava alır. Açlığa<br />

60 gün, susuzluğa 6 gün dayanabildiği halde, havasızlığa<br />

6 dakika dayanamaz. (Velicangil, S.,1979)<br />

Hava kirliliğinin <strong>ve</strong> bu olayın insan sağlığı üzerindeki<br />

etkilerinin incelenmesinin tarihçesi 1910'lu<br />

yıllara kadar gider. İlk kez bu dönemde karbondioksit<br />

dumanı <strong>ve</strong> diğer kirleticilerin kent havasını zehirlediği<br />

<strong>ve</strong> insanlarda sağlık bozukluklarına yol açtığı<br />

saptandı. ABD'de <strong>ve</strong> Avrupa'da ilk yasaklar getirilmeye<br />

başlandı.<br />

1930'da Belçika'da Meuse Vadisi'nde üç günlük<br />

yoğun bir sisin sonucunda hastalanan yüzlerce insan<br />

arasında 60'ı öldü. Bir yıl sonra, 1931'de İngiltere'nin<br />

sanayi bölgelerinden Manchester'de 9 günlük yoğun<br />

Muhtemel Etki<br />

9. Akciğeri kanseri Biyolojisinde yardımcı rol<br />

10. Kronik solunum hastalıklarında ar<strong>tma</strong><br />

14. Motorlu araç kazalannda artan ihlimaliyet<br />

16. Muhtemelen lipid peroksidlenmesi <strong>ve</strong><br />

bağlantılı prosesler nedeniyle yaşlanmada<br />

hızlanma<br />

18. Genel <strong>ve</strong> loplu ölüm oranlarında ar<strong>tma</strong><br />

19. Sanlral sinir sislemi fonksiyonlarında bozulma<br />

20. Alerosikleroziste sebep faktörü<br />

21. Akciğer amfizeminde faklör<br />

22. Masl hücreleri <strong>ve</strong> makrofajlar gibi akciğer<br />

korunmasında bozulma <strong>ve</strong>ya Akciğer fonksiyonlarında<br />

değişme<br />

24. Hemoglabin <strong>ve</strong> porfirin sentezinde bozulma<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/Çevre Özel Sayısı 1996 • 27

ir sisin ardın<strong>dan</strong> ölü sayısı 600'e yaklaştı. (Baykurt,<br />

Fv.d., 1987)<br />

Bu faciaları izleyen 10-15 yıl içinde bu konuda<br />

yoğun araştırmalar yapılmış <strong>ve</strong> kirleticilerin "sınır<br />

değerleri" kavramı geliştirilmiştir. Nitekim, 1945<br />

yılı, hava kirlenmesinin bilimsel yönden melodik olarak<br />

incelenmeye başlandığı tarih olarak kabul edilir.<br />

Bu tarihi izleyen 10 yıl içinde, özellikle ABD <strong>ve</strong><br />

İngiltere'de hava kirlenmesine bağlı bir çok kitle halinde<br />

hastalanma <strong>ve</strong> ölüm olayı mey<strong>dan</strong>a çıktı.<br />

1948'de ABD Pennsylvania eyaletinde, küçük bir sanayi<br />

kenti olan Donora'da 4 günlük bir sisten sonra<br />

14.000 kişi hastalandı, bu insanlar<strong>dan</strong> 20'si kaybedildi.<br />

Bu olayda hastalanmış olan grup, uzun dönemde izlendiğinde,<br />

bu grupta erken ölüm sıklığının, kentteki<br />

diğer gruplardakinden çok daha yüksek olduğu gözlendi.<br />

Londra'da, geçen yüzyılın sonunda (1873) yoğun<br />

bir siste bronşitten 268 kişinin beklenmedik ölümü<br />

rapor edilmişti. Benzer bir olay 1952'de tekrarlandığında,<br />

özellikle bronşit <strong>ve</strong> kalp krizlerinden ani<br />

ölümlerin olağanüstü artarak, beklenen sayının 4000<br />

kadar üstüne çıktığı saptandı. Gene Londra'da 1956<br />

yılı Ocak ayında, uzun süren bir sis olayına bağlanan<br />

<strong>ve</strong> beklenen sayıyı 1000 kadar aşan ölümlerden hemen<br />

sonra, Britanya parlamentosun<strong>dan</strong> temiz hava yasası<br />

geçirilerek linyit kömürünün yakılması sınırlandı.<br />

Bu yazımızda kükürtdioksit, asılı partikül maddeler,<br />

karbonmonoksit, azotoksitleri, kurşun <strong>ve</strong> fotoşimik<br />

oksi<strong>dan</strong>ların sağlık üzerindeki etkilerine kısaca<br />

değinmek istiyoruz.<br />

1) Başlıca Hava Kirleticilerinin<br />

İnsan Sağlığı Üzerindeki <strong>Etkileri</strong><br />

Hava kirlenmesinin insan sağlığı üzerindeki etkileri<br />

inelenirken, Akut (İ<strong>ve</strong>cen), Sübakut (yarı i<strong>ve</strong>cen)<br />

<strong>ve</strong> kronik (süreğen) etkileri birbirinden ayırmak<br />

uygun olur.<br />

Bu konuda yapılan araştırmalarda, kirleticilerin<br />

uzun dönemde beliren kronik etkilerine ya da kısa,<br />

yoğun bir maruziyetin uzun süre sonra yol açabileceği<br />

Kaynak: W.H.O., 1972<br />

/<br />

HASTALANMÂ\<br />

HASTALIĞI<br />

HAZIRLAYAN FİZ-<br />

YOLOJİK BOZU_LMALAR<br />

FİZYOLOJİK VE PSTKÖLÖjr<br />

BELİRSİZ DEĞİŞMELER<br />

ORGANİZMANIN KİRLETİCİLERLE<br />

YÜKLENMESİ<br />

- ETKİLENEN NÜFUSUN YÜZDESİ -<br />

Şekil I. Kirleticiye Maruziyette Biyolojik Tepkilerin Şematik ifadesi<br />

28 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996<br />

sonuçlara ışık tu<strong>tma</strong>k kuşkusuz daha zordur.<br />

Öte yan<strong>dan</strong>, kirlenmenin sağlık üzerindeki etkileri,<br />

kirliliğe maruziyetin süresi <strong>ve</strong> maru/iyet sırasındaki<br />

ısı-nem gibi doğal etmenlerin yamsıra risk<br />

altındaki insanların yaş, cinsiyet, beslenme <strong>ve</strong> sağlık<br />

durumu gibi bireysel özelliklerine göre de değişir.<br />

Genel olarak çocuklar <strong>ve</strong> yaşlılar, sigara içenler <strong>ve</strong><br />

zaten kronik Bronşit, Astım, ya da Koroner Kalp<br />

Hastalığı olanlar hava kirliliğine karşı daha duyarlıdır.<br />

(Türkeş, M.vd., 1992)<br />

Tablo l'de başlıca hava kirleticilerinin insan sağlığı<br />

üzerindeki etkileri özetlenmiştir.<br />

Kükürtdioksit <strong>ve</strong> APM : Suda çözünen bir gaz<br />

olup, kolayca kan dolaşımına giren kükürtdioksitin<br />

burundaki koruyucu kıllı tabakada <strong>ve</strong> epitel dokularda<br />

yıkım yaparak balgam miktarını arttırdığı <strong>ve</strong> solunum<br />

hastalıklarına yol açtığı bilinmektedir. ABD<br />

<strong>ve</strong> çeşitli Avrupa ülkelerinde bu alanda yapılmış çok<br />

sayıda araştırmada, değişik yaş gruplarında hava kirlenmesinin<br />

etkileri incelenmiştir. Bu araştırmalar kirlenmeye<br />

bağlı olarak tüm gruplarda, akciğer fonksiyon<br />

testlerinde değişik derecelerde bozulma <strong>ve</strong><br />

özellikle çocuklarda, üst <strong>ve</strong> alt solunum yolları enfeksiyonlarında<br />

artış olduğunu göstermektedir.<br />

APM'nin insan sağlığı üzerindeki etkileriyle ilgili<br />

çalışmalarda da APM'nin miktarının dört kat artışının,<br />

astım <strong>ve</strong> bronşitten beklenen ölüm sayısını<br />

üçe katladığını göstermiştir, l Mikron<strong>dan</strong> daha küçük<br />

olan Partiküller (*), akciğerlerdeki al<strong>ve</strong>ollere ulaşarak<br />

KOAH (Tıkayıcı Akciğer Hastalığı)na yol açmakta,<br />

bunların taşıdıkları kanserojen <strong>ve</strong> toksik elementlerle<br />

de, akciğer <strong>ve</strong> lenf kanseri olasılıklarını arttırmaktadır.<br />

Karbon Monoksit<br />

Solunum yoluyla alınan karbon monoksıt, yaşamsal<br />

işlevi dokulara oksijen taşımak olan hemoglobinle<br />

birleşir. Dolayısıyla, karbonmonoksitin<br />

solunması, akciğerlerden vücut dokularına oksijen taşınmasını<br />

bozar.<br />

Kanda doğal olarak % 0,8 oranında var olan kar-<br />

ZARAR<br />

~

Kaynak: Velicangil, S., 1975<br />

£ 100-<br />

H 80-<br />

| 60-<br />

< 40-<br />

K<br />

g 20o<br />

w<br />

\ \ \ \ l<br />

2 3 4 5 6<br />

ÇAP (MİKRON)<br />

Şekil 2. Solunumla Alınan Partiküllerin Akciğerde Kalma Oranının Çaplarına Göre Değişmesi<br />

Tablo 2. SOî ye Dumanın Sağlık Üzerindeki <strong>Etkileri</strong><br />

Ölümlerde <strong>ve</strong> Hastaneye<br />

Ya<strong>tma</strong>larda <strong>Ar</strong>tış<br />

Akciğer Hastalıklarının<br />

Durumunda Kötüleşme<br />

Solunum Şikayetleri<br />

Kaynak: (Bay kut, F.v.d., 1987)<br />

SÛ2<br />

500u.g/m 3<br />

500-250 u,g/m 3<br />

lOOjıg/m 3<br />

(Günlük Ortalama)<br />

(Günlük Ortalama)<br />

(Yıllık <strong>Ar</strong>itmetik Ortalama)<br />

Duman<br />

500ng/m 3<br />

(Günlük Ortalama)<br />

250 u.g/m 3<br />

(Günlük Ortalama)<br />

150u.g/m 3<br />

(Yıllık <strong>Ar</strong>itmetik Ortalama)<br />

Aşağıdaki çizelgede, kalp hastalığı olanlar için kritik snır sayılan kanda CO oranının % 4'e ulaşmasını sağlayacak<br />

koşullar özetlenmiştir.<br />

Tablo 3. % 4'ün Karboksihemeglobin Düzeyine Ulaşmak için gerekli CO Konsantrasyonları<br />

Havadaki CO<br />

mg/m- 1<br />

29<br />

35<br />

117<br />

Kaynak: W. H. 0. J 972<br />

PPm<br />

25<br />

30<br />

100<br />

Tablo 4. Fotoşimik Oksi<strong>dan</strong>ların Beklenen Sağlık <strong>Etkileri</strong><br />

Astım Nöbetlerinde<br />

<strong>Ar</strong>tış<br />

250 mg/tn 3<br />

Isaat<br />

Kaynak:W.H.O.,1972<br />

Akciğer Fonksiyon<br />

Bozukluğu<br />

250 mg/m 3<br />

1 saat<br />

Süre<br />

Saat<br />

24<br />

8<br />

1<br />

Duyu Organlarında<br />

Tahriş<br />

250 mg/m 3<br />

Isaat<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996 • 29

oksihemoglobin'in oranının artışı, Psikomotör sistem<br />

(görme bozukluğu, el becerilerinde, öğrenme yeteneğinde,<br />

hareketlerin eşgüdümünde azalma gibi) <strong>ve</strong><br />

kalp-dolaşım sistemi üzerinde ciddi zararlar yara<strong>tma</strong>ktadır.<br />

Dolayısıyla, belli bir düzeyde kalp yetmezliği<br />

olan kişilerde, tehlike daha da büyümektedir.<br />

SÛ2, APM <strong>ve</strong> CO'nun dışında, fotoşimik oksi<strong>dan</strong>lar,<br />

Azot Dioksit <strong>ve</strong> Kurşun'un da sağlık üzerindeki zararlı<br />

etkileri incelenmeye devam edilmektedir.<br />

Fotoşimik oksi<strong>dan</strong> düzeyinin 250 |0.g/m 3<br />

'ü aştığı<br />

durumlarda, yapılan gözlemlerde, sporcuların performanslarında<br />

belirgin düşüşler saptanmıştır.<br />

Bu konuda laboratuar hayvanları üzerinde yapılan<br />

deneyler, oksi<strong>dan</strong>lara maruz kalan deneklerin solunumla<br />

alınan enfeksiyonlara dirençlerinin kırıldığını<br />

göstermiştir.<br />

Aynı saptama, Azot Dioksit konusunda da yapılmıştır.<br />

NCb ye maruz kalan deney hayvanlarında<br />

ayrıca akciğer hücrelerinde belirgin patolojik değişmeler<br />

de görülmüştür.<br />

Hemoglobin <strong>ve</strong> porfirin sentezini bozan kurşun'un,<br />

kanda belli bir yoğunluğa ulaşması durumunda, dikkat<br />

kaybı, öğrenme güçlüğü gibi önemli zihinsel kayıplara<br />

yol açtığı bilinmektedir. (W.H.O., 1972)<br />

Tütün kullanımının sağlık üzerindeki etkileri<br />

kendi başına ayrı bir inceleme alam olduğun<strong>dan</strong>, burada<br />

yalnızca, konunun çevreyi ilgilendiren yönüne,<br />

diğer bir deyişle, tütün dumanına edilgen maruziyetin<br />

bazı önemli sağlık etkilerine yer <strong>ve</strong>rmek istiyoruz.<br />

A.B.D. çevre koruma ajansının 1938'den beri sürdürdüğü<br />

çalışmaların ürünü olan 500 sayfayı aşan ra-<br />

«MMML BÖIÖİLI»<br />

ıftîîlllip]<br />

ıfrffoâllı<br />

ifffttFrrjffflâ<br />

fftff tit'frM<br />

(Tfnttfttiâffl ffWmtî7fri<br />

Kaynak: Smillie. W.G., Kilbourne, E.D.: Pre<strong>ve</strong>nti<strong>ve</strong> Medicine and<br />

Public Health, 3-Edit, S.87, the Macmillan Cıı., New York (1966)<br />

Kaynak: Velicangil, S., 1979<br />

Şekil 3. Tütün Kullanma Şekli, Miktarı <strong>ve</strong> Durulan<br />

Yer ile Akciğer Kanseri <strong>Ar</strong>asındaki ilişkiler<br />

30 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996<br />

porda (U. S. Env. Prot. Ağ., 1993) bilimsel kanıtlara<br />

dayanılarak varılan sonuçlar<strong>dan</strong> bazıları aşağıdadır:<br />

"l- Çevredeki tütün dumanına sık sık maruz<br />

kalma, A.B.D. 'de, halk sağlığını olumsuz olarak <strong>ve</strong><br />

ciddi düzeyde etkilemektedir.<br />

2- Çevreye saçılan tütün dumanı, insan akciğerleri<br />

için kanser yapıcı niteliktedir. ABD 'de sigara içmediği<br />

halde sadece çevreye saçılan sigara dumanı nedeniyle l<br />

yılda akciğer kanserinden ölen erişkin sayısı 3000'dir.<br />

3- Çocuklardaki etkiler: Çevreye saçılan tütün dumanı;<br />

çocuklarda, bronşit <strong>ve</strong> zatürre gibi alt solunum<br />

yolu enfeksiyonlarına yakalanma tehlikesini, nedensel<br />

nitelikte olmak üzere arttırmaktadır. 18 aylığa kadarki<br />

bebek <strong>ve</strong> çocuklar<strong>dan</strong>; dumanaltı olduğu için bu hastalıklara<br />

yakalananların sayısı yılda 150.000-300.000<br />

arasında değişmektedir.<br />

Ortalama saçılan tütün dumanını soluyan çocuklarda<br />

bu nedenle orta kulakta sıvı toplanması ortaya<br />

çıkabilir. Bu çocuklarda dumanın tahrişine bağlı<br />

olarak, üst solunum yolu rahatsızlığı bulgularına daha<br />

sık rastlanabileceği gibi, akciğer fonksiyonlarında da<br />

küçük fakat anlamlı düzeyde azalmalar olabilir.<br />

Astımlı çocuklarda belirtilerin şiddetlenmesi <strong>ve</strong><br />

nefes darlığı krizi sayısının ar<strong>tma</strong>sı ile dumanaltı<br />

olma arasında bir neden-sonuç ilişkisi vardır. Ortalama<br />

saçılan tütün dumanı nedeniyle durumu kötüleşen<br />

astımlı çocuk sayısının 200.000 ile l .000.000<br />

arasında olduğu tahmin edilmiştir.<br />

Daha önce astım teşhisi konmamış çocuklar için<br />

de dumanaltı olmak, astıma yakalanma riskini yükseltmektir."<br />

(Sağl. Gen., 1994)<br />

Tütün dumanının , diğer hava kirliliklerimle birleşiminin<br />

bu maddelerin ayrı ayrı taşıdıkları riskleri<br />

büyüttüğü <strong>ve</strong> bu birleşimlerin henüz tümü tanı açıklığa<br />

kavuşmamış olan yeni sağlık sorunları da yarattığı<br />

ileri sürülmektedir.<br />

1) NÜFUS ARTIŞI<br />

Bilindiği gibi, Türkiye'de nüfus, dünyadaki gelişmekte<br />

olan tüm ülkelerde olduğu gibi, 2. Dünya<br />

Savaşı'nı izleyen yıllar<strong>dan</strong> başlayarak, çok yüksek<br />

bir hızla artmıştır (Çizelge 4).<br />

Yukarıdaki çizelgeden görüldüğü gibi, nüfusumuz<br />

cumhuriyet tarihi içinde, her (30) yılda bir ikiye katlanmıştır.<br />

Çok kısa bir zaman aralığına sığan bu artış, gerek<br />

dolaysız olarak, gerekse dolaylı biçimde, sağlıksız bir<br />

kentleşmeyi hazırlayarak, çevre sorunlarının temel<br />

demografik belirleyicisi olmuştur.<br />

2) KENTLEŞME<br />

Diğer gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi, Türkiye'de<br />

de kentleşme, ülkemizin 2.Dünya savaşın<strong>dan</strong> bu<br />

yana içine girdiği hızlı değişme sürecinin en belirgin,

Tablo 5. Kirletici Konsantrasyonların <strong>ve</strong> Sağlık <strong>Etkileri</strong> ile KSI Değerlerinin Karşılaştırılması<br />

İndeks<br />

Değeri<br />

500<br />

400<br />

300<br />

200<br />

100<br />

50<br />

0<br />

Hava Kalite<br />

Düzeyi<br />

Son derece<br />

zararlı<br />

Acil tedbir<br />

gerektirici<br />

İkaz edici<br />

Alarma<br />

geçirici<br />

TSP<br />

24-S<br />

1000<br />

875<br />

825<br />

375<br />

260<br />

75<br />

Kaynak : Baykut, F.vd., 1987)<br />

0<br />

SO2<br />

24-S<br />

2620<br />

2100<br />

1600<br />

800<br />

365<br />

80<br />

0<br />

CO2<br />

8-S<br />

57,5<br />

46,0<br />

340<br />

17,0<br />

10,0<br />

5,0<br />

0<br />

022<br />

1-S<br />

1200<br />

1000<br />

800<br />

400<br />

160<br />

80<br />

0<br />

Kirletici Düzeyleri (u/m 3 )<br />

NO2<br />

1-S<br />

3750<br />

3000<br />

2260<br />

1130<br />

dışlaşmış <strong>ve</strong> somut yönünü oluşturmuştur (Tablo 5).<br />

1994'de 35.000.000'a ulaştığı tahmin edilen kentli<br />

nüfusumuzun yan<strong>dan</strong> fazlası da hava kirlenmesi açısın<strong>dan</strong><br />

özellikle riskli olması beklenen nüfusu<br />

500.000'i aşan kentlerde yaşamaktadır.<br />

Ülkemizde kent <strong>ve</strong> kır kesimlerinden yıllık nüfus<br />

artış hızının ayrıca aşağıdaki grafikten izlenebilir.<br />

Ülkemizin en büyük anakenti olan İstanbul'da 1987-<br />

88 yıllarında yapılan bir araştırmada şubatta Şişli'de<br />

SCh kirliliğinin maksimumu değeri 502 u,g/m\ en<br />

düşük değeri haziranda, Zeytinburnu'nda 65 u,g/m 3<br />

olarak,<br />

APM ise, 242 u.g/m 3<br />

maksimum değeriyle şubatta<br />

Şişli'de, en düşükse 12 u.g/m 3 ile, temmuz ayında Kartal'da<br />

saptanmıştır. (Aslantürk, F., 1990)<br />

Bu kirleticilerin İstanbul'da 1989-90'daki aylık değişimi<br />

görülmektedir.<br />

D) SONUÇ<br />

10 <strong>Ar</strong>alık 1948'de yayınlanan İnsan Haklan Ev-<br />

b<br />

b<br />

b<br />

Sağlık<br />

Etkisi<br />

Zararlı<br />

Çok<br />

sağlıksız<br />

Sağlıksız<br />

ılımlı<br />

iyi<br />

Genel Sağlık Etkisi<br />

Hasta <strong>ve</strong> yaşlıların<br />

vaktinden önce ölümü<br />

sağlıklı insanların<br />

normal aktivitelerini<br />

etkileyen ters belirtilerle<br />

karşılaşması.<br />

Sağlıklı insanlarda<br />

hareketlilik toleransında<br />

azalma <strong>ve</strong> belirtilerin<br />

önemli ölçüde<br />

kötüleşmesi; bazı<br />

hastalıkların zamansız<br />

ortaya çıkması<br />

Kalp ciğer rahatsızlığı<br />

olan kişilerde<br />

hareketlilik toleransında<br />

azalma <strong>ve</strong> belirtilerin<br />

önemli ölçüde<br />

kötüleşmesi.<br />

Sağlıklılarda yaygın<br />

belirtiler.<br />

Hassas kişilerde<br />

belirtilerde zayıf<br />

kötüleşme; sağlıklı<br />

insanlarda sinirlilik<br />

belirtileri<br />

Önlemler<br />

İnsanların hepsi kapı <strong>ve</strong><br />

pencereleri kapalı olarak<br />

kapalı yerlerde kalmalılar.<br />

Fiziksel uğraşlar enaza<br />

inmeli <strong>ve</strong> trafikten<br />

sakınmalı.<br />

Yaşlı <strong>ve</strong> hastalıklı kişiler<br />

kapalı yerlerde kalmalı <strong>ve</strong><br />

fiziksel uğraşlar<strong>dan</strong><br />

sakınmalı. Açık havada<br />

toplu aktividen sakınmalı<br />

Yaşlı <strong>ve</strong> kalp <strong>ve</strong>ya ciğer<br />

rahatsızlığı olan kişiler<br />

kapalı yerlerde kalmalı <strong>ve</strong><br />

fiziksel aktiviteyi<br />

azal<strong>tma</strong>lı.<br />

Kalp <strong>ve</strong>ya solunum<br />

yetmezliği olan kişilerde<br />

fiziksel uğraşları <strong>ve</strong><br />

açıkhava faaliyetlerini<br />

azal<strong>tma</strong>lı<br />

rensel Bildirisinde "Sağlık" temel bir kişilik hakkı<br />

olarak kabul edilmiştir.<br />

Çağdaş tıp, yazımızın başında <strong>ve</strong>rdiğimiz<br />

D.S.Ö.'nün klasik tanımındaki yaklaşıma uygun olarak,<br />

insanı, yaşamının ana rahmindeki ilk anların<strong>dan</strong><br />

başlayarak, fiziksel, biyolojik <strong>ve</strong> toplumsal çevresiyle<br />

bir bütün olarak ele almakta <strong>ve</strong> onu yaşamı boyunca<br />

korumayı amaçlamaktadır. Çağdaş yaklaşıma göre<br />

tıp, koruyucu, iyileştirici <strong>ve</strong> esenlendirici (rehabilite<br />

edici) hizmetleri bir bütün olarak ele almalı <strong>ve</strong> her<br />

şeyden önce, insan sağlığına zararlı tüm etmenleri gidermeye<br />

çalışmalıdır.<br />

Her ne kadar günlük yaşamda, bireysel açı<strong>dan</strong>, "Sağlığın<br />

Bedeli Yoktur" ifadesi sıkça kulanılsa da, zengin<br />

ülkelerde bile halk sağlığına ilişkin kararlar, maliyet/<br />

yarar ilkelerinin egemen olduğu sağlık ekonomisi hesaplarına<br />

göre alınmaya çalışılmaktadır. (Bk. Grafik 8)<br />

Ülkemizdeyse henüz, hava kirlenmesini denetim<br />

altına alabilmek için yapılması gereken yatırımlar ko-<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 31

Tablo 6. Türkiye'de Nüfus <strong>Ar</strong>tışı<br />

Yıl<br />

1927<br />

1935<br />

1940<br />

1945<br />

1950<br />

1955<br />

1960<br />

1965<br />

1970<br />

1975<br />

1980<br />

1985<br />

1990<br />

Kaynak: D./.E., 1992<br />

X '<br />

7 -<br />

~~~" Toplanı - Toı.-ıl<br />

- — Şehir - Cıly<br />

6 - - Koy - Wılliij:c<br />

5 -<br />

4 -<br />

\ -<br />

2 -<br />

l -<br />

-1 -<br />

'"..<br />

İN^<br />

.<br />

*<br />

-3?<br />

i İ<br />

•<br />

»<br />

ı<br />

Nüfus<br />

13.648.270<br />

16.158.018<br />

17.820.950<br />

18.790.174<br />

20.947.188<br />

24.064.763<br />

27.754.820<br />

31.391.421<br />

35.605.176<br />

40.347.719<br />

44.736.957<br />

51.420.757<br />

56.473.035<br />

...<br />

-_^^*~<br />

:^-•""<br />

*ı~<br />

"""^^ - ^.<br />

Yıllık Ortalama Nüfus <strong>Ar</strong>tışı Hızı<br />

-<br />

i<br />

*•..<br />

. ...!*••'<br />

t<br />

/<br />

21,1<br />

17,3<br />

10,6<br />

21,7<br />

27,8<br />

28,5<br />

24,6<br />

25,2<br />

25,0<br />

20,7<br />

27,8<br />

21,8<br />

,<br />

r^"^"^ ^^~ı<br />

1 1 , 1 1 , 1 1 1 — | 1<br />

"""•<br />

\<br />

V<br />

v<br />

• *%<br />

\<br />

*<br />

•<br />

"^^<br />

V* ***<br />

;7/.

Tablo 7. Şehir <strong>ve</strong> Köy Nüfusları <strong>ve</strong> Yıllık Nüfus <strong>Ar</strong>tış Hızları (Devam)<br />

SAYIM YILI TOPLAM<br />

Census year Total<br />

E 7 936 720<br />

K 6221248<br />

1940-T 17820950<br />

E 8898912<br />

K 8 922 038<br />

1945-T 18790174<br />

E 9 446 580<br />

K 9 343 594<br />

1950-T 20947188<br />

(1)E 10572555<br />

K 10347631<br />

195 5 -T 24064763<br />

E 12233421<br />

K 11831342<br />

1960-T 27754820<br />

E 14163888<br />

K 13590932<br />

1965-T 31391421<br />

E 15996964<br />

K 15394457<br />

1970-T 35605176<br />

E 18006986<br />

K 17598190<br />

1975-T 40347719<br />

E 20 744 730<br />

K 19602989<br />

1980-T 44736957<br />

E 22 695 362<br />

K 22 041 595<br />

1985-T 50664458<br />

E 25 671 975<br />

K 24 992 483<br />

1990-T 56473035<br />

SAYIM YIL<br />

NÜFUSU<br />

Population ot<br />

census years<br />

(D<br />

1 969 968<br />

1 832 674<br />

4 346 249<br />

2 332 558<br />

2013691<br />

4687 102<br />

2 503 342<br />

2 1 83 760<br />

5 244 337<br />

2817318<br />

2427019<br />

6 927 343<br />

3 743 059<br />

3 184284<br />

8859731<br />

4771 433<br />

4 088 298<br />

10805817<br />

5783813<br />

5 022 004<br />

13691101<br />

7312714<br />

6 378 387<br />

16869068<br />

9 004 842<br />

7 864 226<br />

19645007<br />

10272 130<br />

9 372 877<br />

26 865 757<br />

14010662<br />

12855095<br />

33326351<br />

ŞEHİRLER-Cities<br />

TOP. N UF.<br />

ORANI (%)<br />

Percantagein<br />

total<br />

Population<br />

24,8<br />

22,3<br />

24,4<br />

26,2<br />

22,6<br />

24,9<br />

26,5<br />

23,4<br />

25,0<br />

26,6<br />

23,4<br />

28,8<br />

30,6<br />

26,9<br />

31,9<br />

33,7<br />

30,1<br />

34,4<br />

36,2<br />

32,6<br />

38,5<br />

40,6<br />

36,2<br />

41,8<br />

43,4<br />

40,1<br />

43,9<br />

45,3<br />

42,5<br />

53,0<br />

54,6<br />

51,4<br />

59,0<br />

YILLIK NUF.<br />

ARTIŞ HIZI<br />

Annual<br />

grovvth<br />

rate<br />

(%0)<br />

26,72<br />

15,10<br />

22,47<br />

55,67<br />

49,21<br />

39,71<br />

47,33<br />

41,75<br />

30,47<br />

62,61<br />

43,10<br />

SAYIM YIL<br />

NÜFUSU<br />

Population of<br />

census years<br />

(2)<br />

5 966 802<br />

6 388 574<br />

13474701<br />

6 566 354<br />

6 908 347<br />

14 103072<br />

6 943 238<br />

7 159834<br />

15702851<br />

7 755 239<br />

7947612<br />

17 137420<br />

8 490 362<br />

8 647 058<br />

18895089<br />

9 392 455<br />

9 502 634<br />

20 585 604<br />

10213 151<br />

10372453<br />

21 914075<br />

10694272<br />

11 219 803<br />

23478651<br />

11 739888<br />

11 738763<br />

25091 950<br />

12423 232<br />

12668718<br />

23798701<br />

11 661 313<br />

12 137388<br />

23 146 684<br />

KÖYLER: Villiages<br />

TOP.NÜF.<br />

ORANI%<br />

Percantagein<br />

total<br />

Population<br />

75,2<br />

77,7<br />

75,6<br />

73.8<br />

77,4<br />

75,1<br />

73,5<br />

76,6<br />

75,0<br />

73,4<br />

76,6<br />

71,2<br />

69,4<br />

73,1<br />

68,1<br />

66,3<br />

69,9<br />

65,6<br />

63,8<br />

67,4<br />

61,5<br />

59,4<br />

63,8<br />

58,2<br />

56,6<br />

59,9<br />

56,1<br />

54,7<br />

57,5<br />

47,0<br />

45,4<br />

48,6<br />

41,0<br />

Şekil 5. Bazı Şehirlerde 1989-1990 Kış Sezonu SCh <strong>ve</strong> Duman Ortalama Konsantrasyonları<br />

YILLIK NÜ.<br />

ARTIŞ HIZI<br />

Annual<br />

growth<br />

rate<br />

(%())<br />

17,34<br />

9,12<br />

21,49<br />

17,48<br />

19,53<br />

17,14<br />

12,51<br />

13,79<br />

13,29<br />

-10,58<br />

-5,56<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/Çevre Özel Sayısı 1996 • 33

Tablo 8. 1 989- 1 990 Kış Dönemi İllerde Yapılan SO, <strong>ve</strong> Duman Ölçümlerinin Ortalama Değerleri (kg/m 3 )<br />

İLLER 1 SO2 | PM<br />

A<strong>dan</strong>a 28 59<br />

Ağr 141 120<br />

Antalya 32 70<br />

Bolu 92 59<br />

Çanakkale 230 44<br />

Diyarbakır 491 289<br />

Erzincan 170 166<br />

Gaziantep 177 126<br />

İsparta 188 120<br />

Kars 1 05 73<br />

Kırklareli 95 42<br />

Kütahya 289 113<br />

K. Maraş 249 73<br />

Rize 54 27<br />

Sivas 305 147<br />

Trabzon 50 87<br />

Yozgat 229 80<br />

Kaynak: T. Çevre Sor. Vakfı, 1994<br />

S02<br />

UUMAN<br />

Şekil 6. Diyarbakır'da Kirleticilerin Aylık Değişimi<br />

İLLER | SO2<br />

Adıyama 153<br />

Amasya 96<br />

Aydın 79<br />

Burdur 140<br />

Çorum 353<br />

Edirne 157<br />

Erzurum 244<br />

Hatay 158<br />

İstanbul 364<br />

Kastoınonu 157<br />

Kocaeli 284<br />

Malatya 384<br />

Mardin 58<br />

Sakarya 1 92<br />

Tekirdağ 163<br />

Uşak 198<br />

Zonguldak 101<br />

nüsü da siyasal kararla belirlenmektedir.<br />

D.S.Ö., günümüzde öncelikle ereğini, "2000 yılında<br />

herkese sağlık" özdeyişiyle dile getirmektedir. Kuşkusuz,<br />

2000 yılı için öngörülen, hastalık <strong>ve</strong> sakatlıklar<strong>dan</strong><br />

tümüyle arınmış, herkesin "Tam bir iyilik<br />

durumu"na kavuştuğu bir düş dünyası değildir. Daha<br />

gerçekçi bir yaklaşımla, burada amaç, tüm toplulukların<br />

Tablo 9. Kentli Nüfus Oranı /%)<br />

İller<br />

Diyarbakır<br />

Malatya<br />

Bursa<br />

İstanbul<br />

Sivas<br />

Ankara<br />

Erzurum<br />

Elazığ<br />

Kaynak D.İ.E., 1992<br />

1950<br />

24<br />

20<br />

33<br />

86<br />

17<br />

43<br />

16<br />

20<br />

34 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

1960<br />

31<br />

31<br />

38<br />

80<br />

22<br />

59<br />

23<br />

29<br />

PM<br />

130<br />

79<br />

84<br />

84<br />

123<br />

70<br />

131<br />

157<br />

167<br />

76<br />

114<br />

164<br />

46<br />

73<br />

96<br />

105<br />

144<br />

İLLER<br />

Afyon<br />

Ankara<br />

Balıkesir<br />

Bursa<br />

Denizli<br />

Elazığ<br />

Eskişehir<br />

İçel<br />

İzmir<br />

Kayseri<br />

Konya<br />

Manisa<br />

Muğla<br />

Samsun<br />

Tokat<br />

Van<br />

SÜ2<br />

105<br />

268<br />

107<br />

385<br />

145<br />

243<br />

296<br />

92<br />

125<br />

190<br />

313<br />

119<br />

105<br />

238<br />

165<br />

139<br />

PM<br />

116<br />

154<br />

S(ı<br />

1x5<br />

88<br />

223<br />

70<br />

8<br />

1.19<br />

124<br />

108<br />

8!<br />

4 n ı<br />

61<br />

125<br />

LM<br />

temiz bir çevrede, temel gereksinimleri karşılanarak yaşayabildikleri,<br />

kaçınılması olanaklı hastalık <strong>ve</strong> sakatlıklar<strong>dan</strong><br />

kurtulmuş bir dünya yara<strong>tma</strong>ktır.<br />

Günümüzde halk sağlığında özellikle 65 yaşın<strong>dan</strong><br />

önce meyana gelen ölümlerin büyük kısmı tıp bilimlerinin<br />

ulaşmış olduğu bilgi <strong>ve</strong> sağlayabildiği uygulama<br />

düzeyi çerçe<strong>ve</strong>sinde, "kaçınılabilir" (ya da<br />

"önlenebilir") sayılmakta <strong>ve</strong> bunların azaltılabilmesi<br />

için toplumların çaba göstermesinin önemi vurgulanmaktadır.<br />

(W.H.O., 1989)<br />

Kuşkusuz bu noktaya ulaşmada, hava<strong>dan</strong> başlayarak<br />

tüm çevrenin halk sağlığı yararına denetim altına<br />

alınması ilk adımlar<strong>dan</strong> biri olmalıdır.<br />

Ülkemizde de artık kentleşme, sanayileşme <strong>ve</strong><br />

kalkınmanın yalnızca olası ekonomik yararlarına<br />

değil, bu hızlı toplumsal değişmelerin halk sağlığına<br />

olan etkilerini de hesaba katarak, insan sağlığına <strong>ve</strong><br />

yaşamın kalitesine, hakettikleri önceliği <strong>ve</strong>ren anlayış<br />

<strong>ve</strong> yaklaşımların gündeme gelmesine i<strong>ve</strong>dilikle<br />

gereksinme vardır.<br />

KAYNAKÇA<br />

l- ASLANTÜRK, F., 1990: İstanbul'da 1987-88<br />

Yıllan Kükürtdioksit <strong>ve</strong> Asılı Partiküler<br />

Madde Kirliliğinin izlenmesi - ( İhtisas Tezi)<br />

1970<br />

40<br />

35<br />

49<br />

73<br />

29<br />

72<br />

28<br />

40<br />

1980<br />

48<br />

40<br />

55<br />

62<br />

36<br />

78<br />

35<br />

42<br />

1990<br />

54<br />

54<br />

72<br />

92<br />

50<br />

88<br />

47<br />

54

İST. TIP FAK.<br />

2- BAYKUT, F., AYDIN A. <strong>ve</strong> BAYKUT S.,<br />

1987: Çevre Sorunları <strong>ve</strong> Korunma -İST. Univ.<br />

Yayını No: 3449, Mühendislik Fak. No: 73 ,<br />

İSTANBUL<br />

3- D.İ.E., 1992: Türkiye İstatistik Yıllığı 1990,<br />

Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü, Yayın<br />

No: 1510 ANKARA.<br />

4- IRMAK (SENCER), Y., 1978: Sağlık HİZ<br />

metlerinin Toplumsal Değişme Süreci İçinde<br />

Gelişimi - İst. Univ. Bülteni , Mart 78<br />

Sayı:7,S:36-40<br />

5- IRMAK (SENCER) , Y., 1979: Türkiyede<br />

Kentleşme : Bir Toplumsal <strong>ve</strong> Kültürel Değişme<br />

Süreci, Kültür Bak., ANKARA.<br />

6- IRMAK, Y., 1984: 7 Nisan Dünya Sağlık<br />

Gününün Düşündürdükleri, CUMHURİYET 7<br />

Nisan.<br />

7- IRMAK, Y., 1984: Kentleşmenin İnsan Sağlığına<br />

<strong>Etkileri</strong>, Şehirciliğin Son 25 Yılı.<br />

İ.T.Ü. 8:209-215.<br />

8- TÜRKEŞ, M., SÜMER, U. <strong>ve</strong> KILIÇ G. 1992:<br />

Atmosferin Korunması <strong>ve</strong> İklim Değişikliği.<br />

T.C. BAŞBAKANLIK D.M.İ. GN.M.D., AN-<br />

KARA.<br />

9- TÜRKİYE ÇEVRE SORUNLARI VAKFI,<br />

1994: Türkiye'nin Çevre Sorunları 93, AN-<br />

KARA.<br />

10-SAĞLLIĞI GELİŞTİRME VE SİGARA İLE<br />

MÜCADELE DERNEĞİ, 1994: Sağlık İçin Sigara<br />

Alarmı, Cilt: 1,8:2.<br />

11-U.S. ENVIRONMENTAL PROTECTION<br />

AGENCY, 1993: Respiratory Health Effects<br />

Of Passi<strong>ve</strong> Smoking: Lung Cancer And Other<br />

Şekil 7. İstanbul'da Kirleticilerin Aylık Değişimi<br />

Disorders. -Document EPA/A/600/6-90/006F<br />

WASHIGTON, U.S.A.<br />

12-VELİCANGİL, S., 1979: Koruyucu <strong>ve</strong> Sosyal<br />

Tıp, İSTANBUL.<br />

13-W.H.O., 1972: Air Quality Criteria And Guides<br />

For Urban Air Pollutants Technical Report<br />

Series, No:506 GENEVA.<br />

14-W.H.O., 1989: La Mortalite Evitable -Rapport<br />

Trimestriel de Statistiques Sanitaires Bondiales,<br />

GENEVA.<br />

Tablo 10. Diyarbakır'da Ölçülen Kirletici<br />

Düzeyleri (kg/m 3 )<br />

Aylar<br />

Ekim<br />

Kasım<br />

<strong>Ar</strong>alık<br />

Ocak<br />

Şubat<br />

Mart<br />

Kaynak: DİE, 1990<br />

1988-1989<br />

SÛ2 Duman<br />

56 55<br />

128 125<br />

326 312<br />

276 255<br />

233 226<br />

160 144<br />

1988-1989<br />

SOz Duman<br />

32 32<br />

Şekil 8. Sağlığın Korunması <strong>ve</strong> Kirliliğin<br />

Denetiminin Maliyeti<br />

140 135<br />

444 340<br />

870 430<br />

883 450<br />

574 338<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/Çevre Özel Sayısı 1996 • 35

akale<br />

ATIKSU ARITMA TESİSİ<br />

MODERNİZASYON PROJESİ<br />

ESKİ ARITMA TESİSİNİN<br />

TANITILMASI<br />

Onduline Fabrikası atıklarıyla ilgili<br />

olarak 1982 senesinde İstanbul<br />

Teknik Üni<strong>ve</strong>rsitesi Çevre Mühendisliği<br />

Bölümü'nce bir araştırma yapılmış <strong>ve</strong> bu<br />

araştırma sonucu bir arı<strong>tma</strong> tesisi projesi hazırlanmış<br />

<strong>ve</strong>bu projeye göre inşaatı yapılarak işletmeye alınmıştır.<br />

Bu tesis ana başlıklarıyla şu ünitelerden oluşmaktadır.<br />

a) Izgara <strong>ve</strong> Kalbur Tesisi<br />

b) Anaerobik Çürütme<br />

Tesisi<br />

c Biyolojik Etkili Sızdırma<br />

Kuyusu<br />

İşletmeden gelen sular ızgara<br />

<strong>ve</strong> kalbur tesisisinde süzüldükten<br />

sonra, evsel atıklar<br />

yağ tutucuların<strong>dan</strong> geçirildikten<br />

sonra bir rögarda<br />

birleşerek bir anaerobik reaksiyon<br />

hücresine alınmaktadır.<br />

Burada takriben bir<br />

günlük bekleme sonucu çürüme,<br />

çökelme <strong>ve</strong> yüzdürme<br />

sağlanmakta, sonra da iki adet<br />

biyolojik etkili sızdırma kuyusuna<br />

<strong>ve</strong>rilmektedir.<br />

Bu tesisin çalıştırılması<br />

sırasında yapılan birçok geliştirmeler<br />

olmuştur. Atık su<br />

debisinin azaltılması, dengelenmesi,<br />

bazı arı<strong>tma</strong> tesisi<br />

ünitelerinin, üretim ünitelerine<br />

entegre edilmesi sayesinde<br />

bu anaerobik sis-<br />

36 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

BinnurERTUŞ<br />

Binnur ERTUŞ<br />

7953 yılında Gaziantep'te doğdu. Yüksek<br />

öğrenimini Nevvcastle Upon Tyne Üni<strong>ve</strong>rsitesi<br />

<strong>Makina</strong> Mühendisliği Bölümü'nde 1975 yılında<br />

tamamladı. Ergani Bakır İşletmeleri <strong>ve</strong> Div-<br />

riği Demir Çelik İşletmeleri'ndeki çeşitli ya-<br />

tırım projelerinde görev aldıktan sonra, 1981<br />

yılında Onduline Grubu'na katıldı. Halen On-<br />

duline Avrasya A.Ş. 'nin Sapanca Fabrikası'nda<br />

Teknik Müdür olarak çalışmaktadır.<br />

temin mantıklı <strong>ve</strong> <strong>ve</strong>rimli operasyonu sürdürülmüştür.<br />

Ancak gelişen yeni koşullar gereği bir sistem değişikliği<br />

yapmak <strong>ve</strong> tam biyolojik arı<strong>tma</strong> sistemine<br />

geçmek zarureti doğmuştur.<br />

2. BİYOLOJİK ARITMA<br />

SİSTEMİNİN TANITILMASI<br />

Bu sistem yer altına inşa edilmiş olan çürütme,<br />

havalandırma, dinlendirme<br />

hücreleri <strong>ve</strong> toplama deposu<br />

ile üst yapıda monte<br />

edilmiş mekanik ekipmanlar<br />

<strong>ve</strong> kurnanda sisteminden<br />

oluşmaktadır.<br />

2.1. Çürütme<br />

Hücresi<br />

Tesise muhtelif noktalardaki<br />

rögarlar, yağ tutucular<br />

<strong>ve</strong> eleklerden gelen<br />

atık sular bir anaerobik çürütme<br />

hücresine alınır. Burada<br />

giriş <strong>ve</strong> çıkışlarda bulunan<br />

savaklar vasıtasıyla<br />

çok düşük bir akış hızı ile<br />

laminer hareketler sağlanmaktadır.<br />

Yer altına gömülü bulunan<br />

bu kapalı hücre betonorme<br />

perdelerden inşa<br />

edilmiş olup bu sayede<br />

önemli bir termik izolasyon<br />

elde edilmekledir. Doğal sıcaklık<br />

altında yaklaşık üç<br />

günlük bir bekleme süresi<br />

temin edilmektedir. Bu sa-

TOPUMA<br />

HÜCRESt<br />

yede bir taraftan ön yağ tutucularda <strong>ve</strong> rögarlarda tutulamayan<br />

hafif maddelerin yüzdürülmesi, çekebilenlerin<br />

ise çöktürülmesi sağlanmakta olup bir taraftan<br />

da anaerobik olarak çürütme ortamı<br />

oluşturulmakta <strong>ve</strong> bu ortamda organik maddelerin kısmen<br />

primitif maddelere ayrıştırılması sağlanmaktadır.<br />

2.2. Havalandırma Hücresi<br />

Çürütme hücresinden çıkan sular havalandırma<br />

hücresine alınarak burada yaklaşık iki günlük bekleme<br />

süresi içinde organik maddelerin tamamen indirgenmesi<br />

suretiyle tam arı<strong>tma</strong> elde edilmektedir.<br />

Yine toprağa gömülü betonarme olarak yapılan bu<br />

hücrenin tabanına eşit dağılım sağlayacak şekilde<br />

diffüzörler yerleştirilmiştir. <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> tesisi üst yapısında<br />

iki adet hava körüğü (blower) monte edilmiştir.<br />

Bunlar iki ayrı tip olmalarına rağmen yedek<br />

olarak <strong>ve</strong>ya birlikte çalışabilecek şekilde tasarlanmışlardır.<br />

Bir tanesi yüksek basınçlı hava körüğü<br />

olup diffüzörlere sıcak hava basmaktadır. Diğeri<br />

HUCMSt<br />

ATIK<br />

SU<br />

C IBISt<br />

esas itibariyle, bir su ringli vakum pompası olup aynı<br />

zamanda yüksek kapasiteli bir hava körüğü olarak da<br />

fonksiyon görmektedir. Yeraltı borularıyla havalandırma<br />

hücresindeki diffüzörlere gelen hava, burada<br />

havuz dibine yoğun <strong>ve</strong> şiddetli bir şekilde ince<br />

kabarcıklar oluşturarak bütün hücrede topyekün bir<br />

karıştırma sağlanmaktadır. Bu sayede sağlanan oksijenle<br />

hücrede bulunan mikroorganizmalar atık su<br />

içindeki organik maddeleri oksitlenme <strong>ve</strong> onları su<br />

<strong>ve</strong> karbondioksite dönüştürmektedir.<br />

Havanın sıcak olarak gelmesi bu prosesi hızlandırmaktadır.<br />

Üretim birimlerinden gelen atıksu<br />

içinde bulunabilecek az miktardaki selüloz kalıntılarımın<br />

bu mikroorganizmalar için iyi bir besleyici<br />

olduğu tesbit edilmiştir. Çürütme <strong>ve</strong> uzun havalandırma<br />

sayesinde bu tür atıkların bertaraf edilmesi<br />

<strong>ve</strong> yüksek arı<strong>tma</strong> <strong>ve</strong>rimliliği sağlanmaktadır.<br />

2.3. Dinlendirme Hücresi<br />

Dinlendirme hücresi bir çökeltme <strong>ve</strong> durul<strong>tma</strong> ha-<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 37

vuzudur. Giriş <strong>ve</strong> çıkışları yine savaklar altın<strong>dan</strong> <strong>ve</strong><br />

düşük hızlarla yapılmaktadır. Bu hücreye havalandırma<br />

hücresinden gelen su <strong>ve</strong> çamur karışımı dinlenme <strong>ve</strong><br />

yaklaşık iki günlük bekleme sonucu ayrışmaya başlar.<br />

Mikroorganizmaların oluşturduğu çamur dibe çöker, su<br />

ise durulanarak çıkış savağın<strong>dan</strong> sistemi terkeder.<br />

Havuz dibinde biriken çamur çok azdır. Bu çamur<br />

zaman zaman havalandırma hücresine geri devredilmektedir.<br />

Böylece o gözdeki mikroorganizma konsantrasyonunun<br />

gerekli düzeyde tutulması sağlanmaktadır.<br />

Bir iki senede bir fazla çamurun alınması<br />

<strong>ve</strong> havza dışına taşınması düşünülmektedir. Çamur<br />

geri devri <strong>ve</strong>ya atılması işlemlerinin yapılması için<br />

küçük bir vi<strong>dan</strong>jör sistemi düşünülmüştür. Yukarıda<br />

bahsi geçen vakum pompası bu sistemin çalışmasını<br />

sağlamaktadır. Seyyar vi<strong>dan</strong>jör tankı vakumlanarak,<br />

içine hücre dibindeki çamurun emilmesi temin edilecektir.<br />

Bu tanka alınan çamur geri devre sokulacak<br />

<strong>ve</strong>ya tesis dışına taşınacaktır.<br />

2.4. Kalite Kontrolü<br />

Çeşitli aşamalar<strong>dan</strong> geçerek arıtılmış bulunan<br />

suyun kalitesi birçok laboratuvar testlerinden geçirilmiş<br />

<strong>ve</strong> çeşitli standardlardaki kriter değerlerle kıyaslaması<br />

yapılmıştır. Elde edilen değerler "Su Kirliliği<br />

Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller<br />

Tebliği"nde belirtilen "Sulama Suyu Kalite Kriterleri"ne<br />

göre II. sınıf su kalitesinden daha iyi değerler<br />

elde edilmiştir.<br />

3. GERİ DÖNÜŞÜM<br />

SİSTEMİNİN TANITILMASI<br />

Elde edilen arıtılmış suyun, ilgili deşarj kriterlerine<br />

uygun olmasına rağmen toprağa sızdırılması<br />

yerine fabrikanın üretim birimlerinde kullanılması<br />

düşünülmüştür. Proses suları, daha önce<br />

açıklandığı gibi zaten kendi içinde kapalı devre haline<br />

getirilerek arı<strong>tma</strong> tesisi üzerindeki yükü minimuma<br />

indirilmiş idi. Bu çalışmanın daha da ileri<br />

götürülerek, bu kez üretim birimlerinin, arı<strong>tma</strong> tesisinin<br />

yükünü taşıması mümkün hale getirilmiştir.<br />

Üretim birimlerinde gerekli olan suyun tamamı kuyu<strong>dan</strong><br />

sağlanırken şimdi, kullanılmış su arıtılarak<br />

gerisin geriye işletmeye <strong>ve</strong>rilerek su ihtiyacının<br />

önemli bir bölümü böylece karşılanmaktadır. Böylelikle<br />

hem yeraltı su rezervlerinin daha tasarruflu<br />

kullanılması sağlanırken aynı zamanda da fabrika<br />

içindeki suların tam kapalı devre halinde dolaşımda<br />

bulunması <strong>ve</strong> çevreye deşarjın sıfır olması mümkün<br />

hale gelmektedir. Bu, her bakım<strong>dan</strong> ekolojik dengelerin<br />

korunması açısın<strong>dan</strong> çok önemli bir gelişme<br />

olmaktadır. Bu fabrikanın sıvı atığı sıfırdır.<br />

<strong>Ar</strong>ıtılmış suyun işletmede proses suyu olarak kullanılabilmesi<br />

amacıyla ila<strong>ve</strong> arı<strong>tma</strong> üniteleri kurularak<br />

38 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

daha iyi bir su kalitesi elde edilmektedir.<br />

3.1. <strong>Ar</strong>ıtılmış Suyun Tahliyesi<br />

Biyolojik olarak arıtılmış olan su bir başka yeraltı<br />

havuzunda depolanır. Bu depo, fabrikanın yaklaşık<br />

üç günlük arıtılmış suyunu alacak kapasitededir.<br />

Normalde boş tutulmaya çalışılır. Bu<br />

boşal<strong>tma</strong> işlemi su seviyesine göre otomatik olarak<br />

iki adet pompa sayesinde yapılmaktadır. Pompalar<strong>dan</strong><br />

biri arıza yaparsa diğeri otomatik olarak devreye girecek<br />

şekilde tasarlanmıştır.<br />

3.2. Filtrasyon Ünitesi<br />

<strong>Ar</strong>ıtılmış su, askıda katı madde oranı açısın<strong>dan</strong><br />

son derece yüksek bir kaliteye sahip olmasına rağmen,<br />

bir ileri derecede arı<strong>tma</strong> sağlanması <strong>ve</strong> gravite ile çökmeyen<br />

katıların <strong>ve</strong> kolloidlerin tutulması için bir basınçlı<br />

filtre grubu ila<strong>ve</strong> edilmiştir. İki adet yüksek kapasiteli<br />

aşağı akışlı, iki tabaka kum <strong>ve</strong>/<strong>ve</strong>ya aktif<br />

karbon yataklı kolonlar kullanılmaktadır. Kolonlar, arıtılmış<br />

suyun değerlendirme yerine göre seri <strong>ve</strong>ya paralel<br />

<strong>ve</strong>ya tek tek çalıştırılabilmektedir. Kirlenme derecesi,<br />

üzerinde bulunan ölçü aletleri vasıtasıyla oluşan<br />

basınç farklılıklarına göre değerlendirilmektedir. Biriken<br />

kirliliğin uzaklaştırılması kolonların ters yıkama<br />

işlemleriyle sağlanmaktadır. Ters yıkama suları gerisin<br />

geriye atıksu giriş rögarına döndürülmektedir.<br />

3.3. Dezenfeksiyon Ünitesi<br />

<strong>Ar</strong>ıtılmış <strong>ve</strong> filtre edilmiş suyun bakteriyolojik<br />

olarak pasifleştirilmesi, insanların bunu işletme suyu<br />

olarak gü<strong>ve</strong>nli kullanabilmeleri için gereknu'ktedir.<br />

Dezenfeksiyon işlemi sodyum hipokloridin sudaki<br />

çözeltisi ile yapılmaktadır. Bu vasıtasıyla tesisata enjekte<br />

edilmektedir. Dozaj pompası debisi arıtılmış su<br />

debisine göre ayarlanmış olup, doğru<strong>dan</strong> doğruya arıtılmış<br />

su pompalan ile senkronize şekilde otomatik<br />

olarak devreye girmektedir.<br />

<strong>Ar</strong>ıtılmış su toplama deposunun <strong>ve</strong> filtrelerin dezenfeksiyonu<br />

genel bakımlarda <strong>ve</strong> bağımsı/, olarak<br />

yapılacak, böylece hipoklorit tarafın<strong>dan</strong> biyolojik<br />

hücrelerdeki mikroorganizmalara zarar <strong>ve</strong>rilmemiş<br />

olacaktır. Esasen bu nedenden ötürü dezenfeksivon en<br />

son arı<strong>tma</strong> işlemi olarak öngörülmüştür.<br />

3.4. Geri Kazandırma Tesisatı<br />

Geri kazanılan suyun, işletmeye doğru<strong>dan</strong> <strong>ve</strong>rilmesi<br />

mümkün olmakla birlikte, işletmenin su taleplerinin<br />

saatlere <strong>ve</strong> günlere göre değişiklik göstereceği<br />

düşünülerek büyük bir depolama tankı bir<br />

dengeleme unsuru olarak tahsis edilmiştir. Depolama<br />

tankı fabrikanın bir aylık atık suyunun tamamın<strong>dan</strong><br />

fazlasını alabilecek kapasitededir. Bu büyük hacim, her<br />

türlü arıza, bakım vs. duraksamalarda atık suyun geri

kazanılması <strong>ve</strong> depolanması bakımın<strong>dan</strong> geniş bir ra- Hitanın yangın söndürme sistemine bağlantılı ek bir<br />

hatlık <strong>ve</strong> sigorta olanağı sağlamaktadır. Tank çıkışında yangın pompası bağlanarak, gerek görüldüğünde tank-<br />

bulunan pompalar, işletmenin su ihtiyacına göre oto-<br />

matik olarak devreye girmektedirler. Tanka ayrıca, fab-<br />

ta mevcut<br />

olarak kullanılması<br />

bulunabilecek suyun yangın suyu rezervi<br />

° Iana<br />

ğ> da<br />

getirilmiştir.<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/Çevre Özel Sayısı 1996 • 39

akale<br />

ATIKSU ARITMA TESİSLERİNDE KULLANILAN<br />

PROSESLER VE MEKANİK<br />

EKİPMANLAR HAKKINDA<br />

GENEL BİLGİLER<br />

1<br />

GİRİŞ<br />

En geniş kapsamlı hali ile Çevre;<br />

bütün canlıları <strong>ve</strong> tabii kaynakları<br />

^ içine alan, biz insanların yaşadığı <strong>ve</strong><br />

bütün aktivitelerini gerçekleştirdiği<br />

ortam olarak tanımlanabilir. Gitgide kalabalıklaşan <strong>ve</strong><br />

bunun neticesi çok süratli bir şekilde ihtiyaçları artan<br />

insanoğluna cevap <strong>ve</strong>ren sosyal <strong>ve</strong> endüstriyel gelişmelerin<br />

yarattığı; toprak kirliliği, hava kirliliği, gürültü<br />

kirliliği <strong>ve</strong> su kirliliği gibi problemlerin, dünyanın<br />

yaratılışında mevcut olan ekolojik dengeyi<br />

bozduğu <strong>ve</strong> bazı hallerde de tamamen tahrip ettiği bir<br />

gerçektir. İnsan faaliyetlerinin durdurulması mümkün<br />

olamayacağına <strong>ve</strong> bunların yol açacağı çevre kirlenmesi<br />

<strong>ve</strong> sorunları da devam edeceğine göre, bu<br />

olaylalrın etkisini azaltan <strong>ve</strong> kontrol altında tutan <strong>ve</strong><br />

böylelikle sürdürülebilir kalkınmayı sağlayan " Çevre<br />

teknolojileri" bugün dünyamızın en önemli konuların<strong>dan</strong><br />

birisi olmuştur. En büyük metropollerden,<br />

küçük köylere kadar tüm insanları etkileyen <strong>ve</strong> kamuoyunda<br />

fevkalade önemli yer işgal eden çevre kirliliği<br />

<strong>ve</strong> ona çözüm arayan çevre teknolojileri; çevre,<br />

inşaat, kimya, biyoloji, elektrik, otomatik kontrol, bilgisayar<br />

gibi çeşitli mühendislik disiplinleri ile birlikte<br />

makina mühendislerinin de çok yakın<strong>dan</strong> takip ettikleri<br />

<strong>ve</strong> ciddi rol oynadıkları bir mühendislik dalı<br />

haline gelmiştir.<br />

İnsanoğlunun sosyal <strong>ve</strong> endüstriyel gelişmeleri ile<br />

birlikte, bir yanda politik tercihleri yapacak kişi <strong>ve</strong><br />

kurumlara, diğer yan<strong>dan</strong> da ekonomik gerçekler ile iç<br />

içe olan sanayicilere çevre sorunları açısın<strong>dan</strong> geri<br />

dönülemeyecek bir noktaya gelinmemesi <strong>ve</strong> memleket<br />

menfaatleri için, çevre ile ekonomi arasındaki dengeyi<br />

sağlayacak teklifleri <strong>ve</strong> projeleri hazırlamak <strong>ve</strong> yaşam<br />

kalitesini yükseltmek sorumluluğu da çevre teknolojileri<br />

alanında çalışan mühendislerindir. En azın<strong>dan</strong>;<br />

bugün endüstriyel kuruluşlarda arı<strong>tma</strong> tesisleri<br />

40 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

Pınar ARIK<br />

kurulması konusunda ilgili kişiler, çoğunlukla makina<br />

<strong>ve</strong>ya kimya mühendisleridir. Dolayısıyla bir makina<br />

mühendisinin kendisi için yeni bir konu olan<br />

çevre teknolojileri konusunda, bazı temel noktaları<br />

öğrenmesi yanında, eğer görev sahasına giriyorsa<br />

çevre teknolojilerinde sık kullanılan ekipmanlar <strong>ve</strong><br />

malzemelerin seçimi hakkında detaylı bilgilere sahip<br />

olması kaçınılmazdır. Burada resmi olsun, ö/el olsun,<br />

meslek kuruluşları olsun teknik organisazyonlura çok<br />

önemli görevler düşmektedir.<br />

Benim de üyesi bulunduğum MMO İstanbul Şubesi<br />

tarafın<strong>dan</strong> düzenlenen "Kullanma <strong>ve</strong> Atıksu <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong>"<br />

Seminerinin meslek içi eğitim açısın<strong>dan</strong> büyük<br />

faydası olacağına inanıyorum. Bu konuşma çerçe<strong>ve</strong>sinde<br />

zamanın el<strong>ve</strong>rdiği ölçüde, atıksu arılma tesisleri<br />

ile ilgili değerleri meslektaşlarıma, ö/.ellikle<br />

teklif değerlendirme konusunda yardımcı olacak bazı<br />

temel prensipleri aktarmaya çalışacağım. Hiç unu<strong>tma</strong>mak<br />

gerekir ki; prosesi gayet iyi düşünülmüş <strong>ve</strong><br />

dizayn edilmiş bir arı<strong>tma</strong> tesisinde, <strong>ve</strong>rimli <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nilir<br />

bir netice, kulanılan mekanik ekipmanların<br />

zahmetsiz <strong>ve</strong> problem çıkarma<strong>dan</strong> çalınması ile<br />

mümkün olacaktır.<br />

2. PROSES SEÇİMİNDE ROL OYNAYAN<br />

FAKTÖRLER<br />

2.1. Kirletici Parametreler<br />

Her endüstri sektöründe <strong>ve</strong> hatta aynı sektöre<br />

dahil benzer kuruluşlarda bile üretim türü, teknolojisi<br />

<strong>ve</strong> miktarı farklı olabildiğinden atıksular 'da buna<br />

bağlı olarak değişiklik gösterecektir. Bu sebeple; aşağıda<br />

ana grupları <strong>ve</strong>rilen <strong>ve</strong> su kirliliğinde önemli rol<br />

oynayan kirletici parametrelerin doğru tayin edilmesi,<br />

bir arı<strong>tma</strong> tesisinin dizayn edilmesinde çok önemlidir.<br />

Dünya Sağlık Teşkilatı (WHO) tarafın<strong>dan</strong> <strong>ve</strong>rilen<br />

kirletici parametreleri; mikrobiyolojik canlılar,<br />

organik maddeler, endüstri atıkları, kimyasal bi-

leşikler, yağ <strong>ve</strong> petrol ürünleri, deterjanlar, tarım ilaçlan<br />

<strong>ve</strong> gübreler, yapay organik maddeler, metal <strong>ve</strong><br />

metal tuzları, atık ısı <strong>ve</strong> nihayet radyoaktivite olarak<br />

sayabiliriz.<br />

2.2. Atıksu Debisi<br />

<strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> tesisi büyüklüğü yanında, prosesi etkileyen<br />

bir diğer faktör arıtılacak su miktarıdır. Günlük su debisi,<br />

bu debinin gün içinde gösterdiği değişim, saatlik<br />

debi, atıksuyun kesikli <strong>ve</strong>ya sürekli gelmesi gibi özellikler<br />

ünite seçimlerinde önemlidir. Örneğin tekstil endüstrisi<br />

gibi çok su kullanan sektörlerde 4000-7000 m 3<br />

gibi büyük hacimli havuzlara ihtiyaç duyulmaktadır.<br />

Bu sebeple lüzumsuz yere tesis maliyetini yükseltmemek<br />

için, atıksu debisi sağlıklı bir şekilde belirlenmelidir.<br />

2.3. <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> İhtiyacı<br />

Evsel atıksulara nazaran endüstriyel atıksuların<br />

arıtılmaları, ihtiva ettikleri kirletici parametrelerin çeşitliliği<br />

<strong>ve</strong> miktarı sebebiyle daha yüksek maliyetli <strong>ve</strong><br />

genellikle de birden fazla arı<strong>tma</strong> prosesi ile mümkün<br />

olmaktadır. Özel olarak incelenmesi gereken bazı<br />

atıksular yanında genellikle kirletici parametreleri tek<br />

tek tespit zor <strong>ve</strong> bazen de imkansız olmaktadır. Bunun<br />

için, atıksu karakterini görmek için biyolojik oksijen<br />

ihtiyacı (BOI), kimyasal oksijen ihtiyacı (KOI) gibi<br />

kollektif parametreler ile aksıda katı madde (AKM),<br />

toplam azot, toplam fosfor, pH derecesi, yağ-gres miktarı<br />

gibi temel değerler muhakkak sağlıklı tayin edilmelidir.<br />

Özetle;<br />

• Tesisin hangi yönetmeliklere göre arı<strong>tma</strong> yapacağı<br />

tespit edilmeli,<br />

• Atıksu miktarı <strong>ve</strong> karakteri uygun parametrelerle<br />

tarif edilmeli,<br />

• Bu parametreler ile uyulacak deşarj limitleri<br />

karşılaştırılmalı, ön <strong>ve</strong>ya tam arı<strong>tma</strong> yapılacağı<br />

anlaşılmalı,<br />

• Nihayet uygun prosesler <strong>ve</strong> ekipmanlar ile tesis<br />

dizayn edilmelidir.<br />

2.4. Yardımcı Hazırlıklar<br />

Endüstriyel tesis üretim şeması, çalışma özellikleri,<br />

atıksu kaynakları, arı<strong>tma</strong> tesisi yapılacak alan<br />

büyüklüğü <strong>ve</strong> zemin yapısı, deşarj ortamı, muhtemel<br />

kapasite artışı, geri kazanma <strong>ve</strong> otomasyon için özel<br />

istekler gibi faktörler de doğru <strong>ve</strong> ekonomik bir arı<strong>tma</strong><br />

tesisi seçimi <strong>ve</strong> kurulması için gözönünde bulundurulmalıdır.<br />

3. ARITMA PROSESLERİ<br />

İhtiva ettikleri kirletici parametreleri <strong>ve</strong> kaynakları<br />

çok çeşitlilik gösteren atıksuların arıtılması için, tatbikatta<br />

en sık kullanılan prosesler fiziksel, biyolojik,<br />

kimyasal arı<strong>tma</strong> ile ileri arı<strong>tma</strong> teknolojileridir.<br />

3.1. Fiziksel <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

Fiziksel arı<strong>tma</strong> prosesleri <strong>ve</strong>ya bir başka deyişle<br />

teknolojileri, atıksudaki kirlilikleri fiziksel işlemler<br />

kullanarak ayıran, atıksuyun fiziksel formunu değiştiren<br />

proseslerdir. En fazla uygulanan işlemler<br />

aşağıda kısaca özetlenmiştir.<br />

Dengeleme : Atıksu debi <strong>ve</strong> kirlilik yükleri genellikle<br />

gün boyunca değişim gösterir. Dengelemenin<br />

amacı bu değişimleri kontrol etmek <strong>ve</strong> arı<strong>tma</strong> tesisinin<br />

sonraki ünitelerini homogen yapıda atıksu ile<br />

kararlı bir şekilde beslemektir. Böylelikle ünitelerin<br />

maliyetini, artıracak pik debiler yerine ortalama proje<br />

debisine göre dizayn yapılabilecek, şok yükler önlenecek<br />

<strong>ve</strong> su gelmediği zamanlarda sürekli çalışması<br />

gereken biyolojik arı<strong>tma</strong> beslenebilecektir. Büyük hacimli<br />

dengeleme havuzlarında çökelme <strong>ve</strong> kokuşmayı<br />

önlemek için, karıştırma yapılması ihmal edilmemelidir.<br />

İyi bir karıştırma <strong>ve</strong> havalandırma ile<br />

3-^8 saatlik bekleme süreli dengeleme havuzlarında %<br />

10 kadar BOI giderimi yapılabilir. Karıştırıcı olarak<br />

dalgıç <strong>ve</strong>ya dubalı redüktörsüz direkt tahrikli karıştırıcılar<br />

kullanmak mümkündür.<br />

Diğer taraftan bazı atıksularda örneğin; tekstil<br />

atıksuyunda sıcaklığın bazen 70°C'ye kadar varması<br />

sabebiyle, dengelemeden önce uygun seçilmiş bir<br />

eşanjör ünitesinden geçirilerek, ısı geri kazanımı sağlamak<br />

da mümkündür. Atıksu debisine bağlı olarak<br />

eşanjör <strong>ve</strong> pompalama ünitesi, kısa zamanda kendisini<br />

amorti etmektedir.<br />

Dengeleme havuzlarında kullanılacak terfi pompaları<br />

için arı<strong>tma</strong> tesisi yerleşimine uygun olarak dalgıç<br />

<strong>ve</strong>ya kendinden emişli pompalar kullanılmalıdır.<br />

Atıksuyun en kirli hali ile karşı karşıya olan bu pompalar<br />

su özelliğine uygun malzemeden seçilmelidir.<br />

Genellikle korozyon tehlikesinin olduğu atıksular<br />

için, paslanmaz <strong>ve</strong>ya polipropilen, polietilen gibi malzemeler<br />

tercih edilmelidir. Ayrıca tıkanmaları önlemek<br />

için vorteks fanlı, açık fanlı <strong>ve</strong>ya pompa üreticisinin<br />

tavsiye <strong>ve</strong> garanti edeceği tip fan kullanmak<br />

gereklidir.<br />

Kendinden emişli pompalar, yalnızca emme borusunun<br />

suya daldırılmasıyla kuru ortama yerleştirilirler<br />

<strong>ve</strong> dolayısıyla büyük montaj <strong>ve</strong> servis kolaylıkları<br />

sağlarlar. 200 m-Vh debinin üzerindeki<br />

değerlerde dalgıç pompalan atıksu havuzlarına indirilip<br />

- çıkarabilmek ağırlıkları sebebiyle zahmetli<br />

olmakta <strong>ve</strong> çoğu defa yardımcı ekipman gerektirmektedir.<br />

Diğer taraftan kayış kasnakla tahrik<br />

edilebilen kendinden emişli pompalar kasnak çapının<br />

değiştirilmesiyle çok geniş bir debi aralığında çalışabilmekte<br />

<strong>ve</strong> kapasite artışlarında ihtiyaç duyulan<br />

pompa ila<strong>ve</strong>sine gerek kalmamaktadır.<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 41

Böylelikle pompa hatlarında sık karşılaşılan paralel<br />

pompaların birbirini frenleyerek istenilen debiyi<br />

basmamaları problemi de orta<strong>dan</strong> kalkmaktadır.<br />

Izgara : Izgaralar, atıksuda bulunan süspanse <strong>ve</strong>ya<br />

yüzer halde bulunan katı maddeleri su<strong>dan</strong> ayırmak<br />

için kullanılır. Özellikle elyaf <strong>ve</strong> katı parçalar ihtiva<br />

eden atıksular için uygun ızgaralar, muhakkak kullanılmalıdır.<br />

Aksi halde, pompalar başta olmak üzere,<br />

çeşitli tıkanma problemleri ortaya çıkacaktır. İnce<br />

partiküller <strong>ve</strong>ya elyaf bulunan atıksular için, önce ızgara<br />

açıklığı 20 •*• 50 mm olan kaba ızgaralar <strong>ve</strong> sonrasında<br />

elyaf büyüklüğüne bağlı olarak daha küçük<br />

aralıklı (0.5 -5- l mm) ince ızgaralar tavsiye edilir.<br />

Kaba ızgaralar el <strong>ve</strong>ya otomatik temizlemeli olabildiği<br />

gibi, ince ızgaralar muhakkak otomatik temizlemeli<br />

olmalıdır. Uzun ömür <strong>ve</strong> kolay bir işletme için, tesis<br />

girişinde atıksuyun en ham hali ile çalışacak ızgaraların<br />

ıslak kısımları paslanmaz malzemeden seçilmelidir.<br />

Pratikte en çok kullanılan ızgara tipleri<br />

çubuk tip kanal ızgaraları, döner tambur ızgaralar, vidalı<br />

presleyici ızgaralar, titreşimli seperatörler <strong>ve</strong> son<br />

zamanlarda geliştirilen <strong>ve</strong> yurt dışında da modern tesislerde<br />

tercih edilen adım tipi ızgaralardır (step screen).<br />

Adım ızgaraların çalışması kabaca, yürüyen merdi<strong>ve</strong>ne<br />

benzetilebilir. Atıksu içerisindeki katı parçalar,<br />

basamaklar vasıtasıyla tutulup su içinden yükseltilmekte,<br />

bu sırada suyu süzülmekte <strong>ve</strong> bir konteynıra<br />

boşaltılarak kokuşma yapma<strong>dan</strong> uzaklaştırılmaktadır.<br />

İyi bir ızgaralama ile askıda katı<br />

maddeler için % 25-70, BOI için % 5-10 arı<strong>tma</strong> <strong>ve</strong>rimi<br />

elde edilebilir. Kaba malzemeler için çubuklu tip,<br />

elyaf vs. için döner, adım, statik ızgaralar tanecikli<br />

malzemeler için döner <strong>ve</strong> titreşimli ızgaralar tavsiye<br />

edilmektedir.<br />

Mikroelekler: Su geçirme aralıkları mikron mertebesinde<br />

olan <strong>ve</strong> çok küçük malzemeleri tu<strong>tma</strong>k için<br />

genellikle geri kazanmalı son arı<strong>tma</strong> ünitelerinde kullanılan<br />

ekipmanlardır.<br />

Karıştırıcılar (Öğütücüler-kum tutucular) : Birden<br />

fazla maddenin karışması <strong>ve</strong> katı maddelerin askıda<br />

tutulması <strong>ve</strong>ya sıvı içerisinde gaz <strong>ve</strong> katıların<br />

eritilmesinde kullanılırlar. Karıştırma işi, çeşitli tiplerde<br />

pervaneler ile yapılabileceği gibi hava ile de yapılabilir.<br />

Flotasyon : Atıksu içindeki AKM, yağ <strong>ve</strong> gres,<br />

elyaf, reçineli maddeler vb. yüzmeye yatkın maddelerin<br />

ayrılması için kullanılır. Basit bekletme ile yapılan<br />

<strong>ve</strong> yalnızca suda çözünmemiş <strong>ve</strong> ayrı bir faz halinde<br />

bulunan yağ <strong>ve</strong> benzeri hafif maddelerin<br />

ayrıldığı flotasyon yanında, çözünmüş hava flotasyonu<br />

(DAF) <strong>ve</strong>ya dağıtılmış hava flotasyonu kullanılarak<br />

% 70-95 <strong>ve</strong>rimli, ayrılması daha güç maddelerin<br />

yüzdürme işlemi de yapılmaktadır. Çözünmüş<br />

<strong>ve</strong>ya emülsiyon halindeki yağ <strong>ve</strong> türevlerinin yüz-<br />

42 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996<br />

dürülmesi istendiğinde asit <strong>ve</strong> uygun kimyasal maddeler<br />

ile flotasyon da yapılmaktadır.<br />

Filtrasyon : Biyolojik <strong>ve</strong>ya kimyasal arı<strong>tma</strong> sonrası<br />

deşarj edilecek su içinde kalabilecek ince aksıdaki<br />

<strong>ve</strong>ya kolloidal katı maddeleri filtre etmek için<br />

kum filtreleri <strong>ve</strong>ya aktif karbon filtreleri kulhmılabilir.<br />

3.2. Biyolojik <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

Biyolojik arı<strong>tma</strong> prosesleri, özellikle tam arı<strong>tma</strong><br />

tesisi olarak kurulan atıksu arı<strong>tma</strong> tesislerinin en<br />

önemli kısmı olup, yüksek <strong>ve</strong>rimle arı<strong>tma</strong> yaparlar <strong>ve</strong><br />

kirlilikleri gerçek anlamda yok ederler.<br />

Biyolojik arı<strong>tma</strong> sırasında, atıksuyun içinde bulunan<br />

askıdaki kolloidal <strong>ve</strong>ya erimiş organik maddeler,<br />

bakterilerce oksijenin yardımıyla parçalanmakta<br />

<strong>ve</strong>ya besi maddesi olarak tüketilmekte <strong>ve</strong><br />

çökelebilen biyolojik floklar ile, atıksu içinde kalan<br />

<strong>ve</strong>ya gaz olarak atmosfere uçan sabit inorganik maddelere<br />

dönüşmektedir., Biyolojik arı<strong>tma</strong> esas itibariyle,<br />

tabiatın, organik kirleticileri kendi kendine<br />

zaman içinde yok ettiği bioflokülasyon <strong>ve</strong> mineralizasyon<br />

gibi parçalama proseslerinin kontrol edilir<br />

bir tesiste hızlandırılmasın<strong>dan</strong> <strong>ve</strong> daha <strong>ve</strong>rimli olarak<br />

gerçekleştirilmesinden başka bir şey değildir.<br />

Organik kirleticilerin çok fazla olduğu durumlarda<br />

alıcı ortamlarda çözünmüş oksijen tüketimi çok olur<br />

<strong>ve</strong> ortam içindeki tabii hayat etkilenir. Örneğin, denizlerde<br />

oksijen değerinin 4mg/lt'nin altına düşmesi,<br />

bazı deniz canlılarının yok olmasına sebep olur. Öte<br />

yan<strong>dan</strong> oksijenin sürekli tüketilmesi <strong>ve</strong> yenilenememesi<br />

alıcı ortamlarda anaerobik <strong>ve</strong> septik<br />

şartların oluşmasına yol açar <strong>ve</strong> burada oluşan gazlar<br />

metan <strong>ve</strong> HbS, hoş olmayan rahatsız edici kokular çıkarırlar.<br />

Bu olaya.tipik misaller Haliç <strong>ve</strong> İzmir Körfezi<br />

olup, tedbir alınmadığı takdirde çok yakın bir gelecekte<br />

İzmit Körfezi, Marmara Deni/.i'nin bazı<br />

kısımları, Porsuk nehri, Manyas gölü, Tuz gölü gibi<br />

yerlerde aynı tehlike ile karşı karşıya kalacak <strong>ve</strong> tabiat<br />

geri dönülmesi çok zor <strong>ve</strong> belki de imkansız şekilde<br />

tahrip olacaktır.<br />

Biyolojik arı<strong>tma</strong> prosesleri aerobik (havalı) <strong>ve</strong><br />

anaerobik (havasız) olmak üzere iki sınıfa ayrılabilir.<br />

3.2.7. Aerobik <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

Aktif çamur prosesinde atıksu, önce sürekli olarak<br />

havalandırılan <strong>ve</strong> içinde aktif çamur üretilen havalandırma<br />

havuzuna alınır. Burada aktif çamur ile<br />

karışan atıksu, belli bir süre bekletilir <strong>ve</strong> bünyesindeki<br />

organik kirleticiler ortamdaki oksijenin de<br />

varlığıyla oksidasyon <strong>ve</strong> sentez işlemleri ile CCh,<br />

FhO, NOa gibi son ürünlere dönüştürürler. Daha<br />

sonra karışım, bir çökeltme havuzuna alınır <strong>ve</strong> gravite<br />

vasıtasıyla, atıksu içindeki askıda katı madde formundaki<br />

mikroorganizma flokları, (ki bu floklaşma

iyolojik aktif çamurun en büyük özelliğidir) havuz<br />

dibine çökerler. Organik artıklar<strong>dan</strong> kurtulan su,<br />

havuz üzerinden savaklanırken, çöken çamurun bir<br />

kısmı, geri devirle havalandırma tankına geri <strong>ve</strong>rilir.<br />

Fazla çamur ise, çamur arı<strong>tma</strong> ünitesine gönderilir. En<br />

çok kullanılan <strong>ve</strong> yaklaşık 24-36 bekletme süresine<br />

sahip uzun havalandırma ile BOI'de %70-94,<br />

KOI'de%50-70 arı<strong>tma</strong> <strong>ve</strong>rimi elde edilmektedir.<br />

3.2.2. Anaerobik <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

Biyolojik arı<strong>tma</strong>nın, özellikle son yıllarda bütün<br />

dünyada hızla gelişmiş bir dalı olan anaerobik proses,<br />

bugün pek çok alanda uygulanmaktadır. Prosesin<br />

esası; organik <strong>ve</strong> inorganik kirleticileri, oksijenin bulunmadığı<br />

<strong>ve</strong>ya az bulunduğu bir ortamda anaerobik<br />

mikroorganizmalar tarafın<strong>dan</strong> parçalanmasıdır.<br />

Oksijensiz ortamda, asit yapıcı mikroorganizmalar<br />

<strong>ve</strong> sonrasında gelişen metan bakterileri, atıksu içindeki<br />

organik maddelerle beslenirler <strong>ve</strong> ortaya çıkan<br />

yeni organik moleküller parçalanarak metan <strong>ve</strong> CO:<br />

gazlan ile, çevreye zararsız son ürünlere dönüşürler.<br />

Biyolojik reaksiyon neticesinde, atıksuyun kollektif<br />

kirlilik parametresi olan KOI'nin her kilogramı için,<br />

%70-85 metan ihtiva eden, ısıl değeri ise yaklaşık<br />

7000 kcal/m 3<br />

olan, 0.4-0.5 m- 1<br />

biyogaz elde edilmektedir.<br />

Kurulacak bir gaz motoru ile, bu biyogaz<strong>dan</strong><br />

enerji üretiminde istifade etmek pek çok<br />

halde ekonomik olmakta, bir ka<strong>tma</strong>değer sağlanmakta<br />

<strong>ve</strong> düşük işletme giderleri ile tesisin kendisini amorti<br />

etmesi mümkün olmaktadır.<br />

Anaerobik arı<strong>tma</strong>nın tatbik edilebilmesi için, atık<br />

su debisi <strong>ve</strong> kirliliğinin birbirlerine göre uygun oranda<br />

bulunması gereklidir. Bu tür atıklar çıkaran endüstriyel<br />

kuruluşlar Özellikle; maya, şeker, şekerli<br />

ürünler, nişastalı ürünler, benzer fermantasyon endüstrisi,<br />

buğday, mısır, patates işleme tesisleri, süt <strong>ve</strong><br />

sütlü ürünler, peynir endüstrisi, meşrubat, bira, içki<br />

fabrikaları, konser<strong>ve</strong>, et <strong>ve</strong> balık işleme tesisleri, deri,<br />

kimya, kağıt endüstrisi ile büyük yerleşim yerlerinin<br />

atıksuları anaerobik arı<strong>tma</strong> ile arıtılabilir. Öte yan<strong>dan</strong>,<br />

biyolojik arı<strong>tma</strong> tesislerinden çıkan fazla çamurun çürülülmesi<br />

için de, anaerobik proses kulamlabilir.<br />

Kullanılabilir enerji üretimi, az yer ihtiyacı, az<br />

çamur miktarı, düşük işletme gideri, bakım onarım<br />

kolaylığı <strong>ve</strong> düşük enerji sarfiyatı, bu prosesin en<br />

önemli avantajlarıdır.<br />

3.3. Kimyasal <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

Kimyasal arı<strong>tma</strong> prosesleri atıksudaki bileşiklerin<br />

kimyasal yapısını değiştirme esasına dayanır. Atıksu<br />

içindeki kirleticiler, biyolojik arı<strong>tma</strong>da olduğu gibi<br />

tam manasıyla yok olmasalar bile, tabiata daha az zararlı<br />

<strong>ve</strong>ya zararsız biçime dönüştürülürler. Kimyasal<br />

prosesler ön arı<strong>tma</strong> olarak kullanılabilecekleri gibi,<br />

tam arı<strong>tma</strong> tesislerinde pek çok üniteeri ile vazgeçilmez<br />

bir rol oynarlar. Kimyasal arı<strong>tma</strong>nın önemli<br />

avantajı kimyasal madde dozajı, kimyasal madde<br />

cinsi, reaksiyon pH'sı gibi işletme şartlarını değiştirerek,<br />

fabrika üretim prosesinde mey<strong>dan</strong>a gelebilecek<br />

<strong>ve</strong> atıksuya yansıyacak değişiklikleri, karşılamanın<br />

mümkün olmasıdır. Biyolojik arı<strong>tma</strong>ya<br />

göre en büyük dezavantajları, arı<strong>tma</strong> tesisinde pek istenmeyen<br />

çamurun fazla miktarda çıkması <strong>ve</strong> kimyasal<br />

madde hazırlama <strong>ve</strong> dozaj istasyonlarını işletme<br />

zahmetidir.<br />

Atıksu arıtımında uygulanan başlıca kimyasal<br />

arı<strong>tma</strong> prosesleri şunlardır;<br />

Nötralizasyon: Kuv<strong>ve</strong>tli asidik (asetik asitli boyama<br />

suları) <strong>ve</strong>ya kuv<strong>ve</strong>tli alkali (bazik yıkama <strong>ve</strong><br />

merserizasyon suları) atıksuların pH'ının ayarlanması<br />

işlemidir. Biyolojik arı<strong>tma</strong> öncesi pH ayarlama <strong>ve</strong>ya<br />

deşarj standardlarını sağlamak üzere çıkış suyu<br />

pH'ının nötr civarına getirilmesi bu işlemin klasik örnekleridir.<br />

İyi bir pH ayarlama ünitesinde atıksu karakteri,<br />

pH ayarlayıcı kimyasallar, maliyet ile proses<br />

seçimi <strong>ve</strong> kontroluna dikkat edilmelidir. pH ayarı için,<br />

sülfürik asit <strong>ve</strong>ya karbondioksit kullanılabilir. Sülfürik<br />

asit dozlama ünitesi ile sağlanırken, karbondioksit<br />

enerji kazanın<strong>dan</strong> çıkan baca gazı <strong>ve</strong>ya<br />

karbondioksit depo tankı kullanılarak temin edilebilir.<br />

Kimyasal Çöktürme: Kimyasal çöktürme işlemi;<br />

atıksu içindeki biyolojik olarak parçalanma özelliği az<br />

<strong>ve</strong>ya hiç olmayan kirletici parametrelerin su<strong>dan</strong> ayrılması,<br />

arı<strong>tma</strong> tesisi girişinde ön çökeltme ünitesinin<br />

<strong>ve</strong>riminin arttırılması, atıksuların fiziksel arı<strong>tma</strong> öncesi<br />

özelliklerinin düzeltilmesi gibi amaçlarla kullanılan<br />

bir arı<strong>tma</strong> prosesidir. Özellikle jean endüstrisi<br />

atıksuyu için gereklidir.<br />

Pıhtılaştırma - Yumaklaştırma: Pıhtılaştırma <strong>ve</strong><br />

yumaklaştırma, kimyasal çöktürme <strong>ve</strong> çamur kalınlaştırmasında<br />

yaygın olarak kullanılır. Bu işlem,<br />

esas itibarıyla, atıksuya kimyasal ila<strong>ve</strong>si ile bünyesinde<br />

bulunan askıda <strong>ve</strong> çözünmüş maddelerin yapısını<br />

değiştirmek <strong>ve</strong> ila<strong>ve</strong> edilen maddelerin fiziksel<br />

etkileriyle bunların su<strong>dan</strong> uzaklaştırılmasını temin<br />

etmektir.<br />

Pıhtılaştırma - yumaklaştırma - çökeltme prosesleri<br />

pamuklu tekstil endüstrisi atıksuyunda AKM,<br />

organik madde, renk, metal iyonu <strong>ve</strong> biyolojik olarak<br />

arıtılmayan spesifik kirleticilerin giderilmesinde kullanılmaktadır.<br />

Pıhtılaştırma <strong>ve</strong> yumaklaştırma işlemleri için<br />

kullanılan <strong>ve</strong> nispeten ucuz, ancak hazırlanması <strong>ve</strong><br />

işletmesi zahmetli olan kimyasal dozaj maddeleri<br />

(Alüm, Demir klorür, Demir sülfat, Kireç vb.) yerine<br />

bugün modern tesislerde, uygun anyonik <strong>ve</strong>ya katyonik<br />

polielektrolitler yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 43

Uygun polielektrolit kullanımı ile bir taraftan birden<br />

fazla kimyasal madde kullanımı önlenmekte, diğer<br />

taraftan daha az çamur ortaya çıkmakta <strong>ve</strong> arı<strong>tma</strong> tesislerinin<br />

en pahalı ekipmanı olan çamur susuzlaştırma<br />

ünitesinin küçülmesi mümkün olmaktadır.<br />

Kimyasal Oksidasyon <strong>ve</strong>ya Redüksiyon : Atıksu<br />

arıtımında kimyasal reaksiyonlar ile, istenmeyen, tabiata<br />

zararlı birtakım maddelerin bir sonraki arıtım<br />

kademesinde arıtılabilecek hale getirilmesidir. Pamuklu<br />

tekstil suyunda bulunabilecek Krom + 6, fenol<br />

gibi maddelerin giderimi için kullanılırlar.<br />

İyon Değiştirme : Bir tank içine yerleştirilen 0.2-<br />

2 mm. çapında granül halindeki doğal <strong>ve</strong>ya çoğunlukla<br />

sentetik yapılı reçinelerin, üzerlerinden geçirilen<br />

su <strong>ve</strong>ya atıksu içindeki metal iyonlarının, bazı<br />

organik maddelerin <strong>ve</strong> nitrat, klorür, sülfat gibi bazı<br />

tuzların gideriminde kullanılmasıdır. Genelikle suyun<br />

geri kazanılması istenen proseslerde son üniteler olarak<br />

yeralırlar.<br />

Adsorbsiyon : En çok tatbik edilen adsorbsiyon<br />

işlemi, aktif karbon kullanarak yapılır. Atıksu içerisindeki<br />

erimiş değişik kökenli organik <strong>ve</strong> inorganik<br />

maddeleri tu<strong>tma</strong>k için kullanılır. Özellikle son yıllarda<br />

uygulaması çok artan toz aktif karbonun havalandırma<br />

havuzunda aktif çamura dozlanması, arı<strong>tma</strong><br />

<strong>ve</strong>rimini çok iyi etkilemekte <strong>ve</strong> ila<strong>ve</strong> kimyasal<br />

madde kullanımını en aza indirmekte <strong>ve</strong> çoğu halde<br />

de gereksiz kılmaktadır. Bu şekilde renk giderimi yanında<br />

ila<strong>ve</strong> BOI <strong>ve</strong> KOI giderimi sağlanmakta, tesis<br />

için gerekli alan ihtiyacı <strong>ve</strong> enerji sarfiyatı azalmakta<br />

tesisin işletilmesi daha basitleşmektedir.<br />

Dezenfeksiyon : Dezenfeksiyon, atıksu içinde hastalık<br />

yapıcı organizmaların genellikle kısmen yok<br />

edilmesi <strong>ve</strong>ya etkisiz hale getirilmesi işlemidir. Son<br />

yıllarda özelikle ozon <strong>ve</strong> ultraviyole dezenfeksiyon<br />

usûlleri çok ağırlık kazanmıştır.<br />

Renk giderme: Ayrı bir kimyasal arı<strong>tma</strong> prosesi<br />

olmamasına rağmen, pamuklu tekstil atıksuyunun en<br />

belirgin parametresi olan renk gideriminin, arı<strong>tma</strong> tesisi<br />

kurulmasında önemli bir yeri vardır. Kullanılan<br />

boyanın cinsine bağlı olarak atıksu içinde renk, çözünmüş<br />

<strong>ve</strong>ya kolloidal yapıda bulunabilir. Kolloidal<br />

renk uygun kimyasal madde <strong>ve</strong>ya maddeler kullanarak,<br />

kimyasal pıhtılaştırma ile %80-95 <strong>ve</strong>rimle<br />

giderilebilir. Çözünmüş renk ise aktif karbon vasıtasıyla<br />

%95-98 <strong>ve</strong>rimle giderilebilir.<br />

3.4. İleri <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> Prosesleri<br />

Kullanılmış suyun ileri derecede arıtılarak tekrar<br />

proseste kullanılması için tatbik edilebilecek proseslerdir.<br />

Başlıcaları buharlaştırma, diyaliz, ultra filtrasyon<br />

<strong>ve</strong> ters osmoz işlemleridir. Henüz yurdumuzda<br />

pek yaygın olarak atıksu arı<strong>tma</strong> tesislerine girememişlerdir.<br />

Ayrıca bu ünitelerin kullanılması için<br />

44 R! TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996<br />

atıksu önceden fiziksel, kimyasal <strong>ve</strong> biyolojik arı<strong>tma</strong><br />

<strong>ve</strong>ya arı<strong>tma</strong>lar<strong>dan</strong> geçirilmelidir.<br />

3.5. Çamur Şartlandırma <strong>ve</strong> Susuzlaştırma<br />

Prosesleri<br />

Atıksu arı<strong>tma</strong> teknolojilerinin temeli, alıksuyun<br />

bünyesinde bulunan askıdaki, çözünmüş <strong>ve</strong>ya kolloidal<br />

maddeleri çökelebilir duruma getirerek su ortamın<strong>dan</strong><br />

ayırmaktır. Ancak atıksuyun kirlilikten<br />

arınması, kirlenmenin yok olduğu anlamına gelmez.<br />

Kirlenme bu kez konsantre bir şekilde (özellikle kimyasal<br />

çöktürme işleminde) arı<strong>tma</strong> çamuru olarak karşımıza<br />

çıkar. <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> çamurları ön çökeltim çamuru,<br />

kimyasal çamur <strong>ve</strong> biyolojik çamur olmak ü?erc üç<br />

ana grupta toplanabilir.<br />

Biyolojik çamurda yaklaşık % l, ön çökeltme çamurunda<br />

ise % 3-5 katı madde bulunur. Kimyasal<br />

çamur ise, giderilen kirlilik cinsine <strong>ve</strong> kimyasal madde<br />

miktarına bağlı olarak % 2-4 arasında katı madde ihtiva<br />

eder. Yüksek oranda su ihtiva eden bu çamurların<br />

işlenmeleri <strong>ve</strong> susuzlaştırılmaları genellikle anıma tesislerinin<br />

en problemli <strong>ve</strong> en pahalı üniteleri <strong>ve</strong> proseslerini<br />

gerektirmektedir. Bu sebeple çamur çürütme<br />

<strong>ve</strong> susuzlaştırma ekipmanlarının boyutlarını küçültebilmek<br />

için, çamur tasfiye tesisleri kurulmalıdır.<br />

Bugün yurdumuzda genellikle u/un havalandırmalı<br />

biyolojik proses tercih edildiğinden<br />

çamur ünitesine gelen çamur pek çok halde stabilize<br />

olmaktadır. Bu sebeple ila<strong>ve</strong> bir stabili/asyon tankına<br />

ihtiyaç yoktur. Ancak çamur içindeki katı madde yüzdesini<br />

arttırmak <strong>ve</strong> fazla yükünü azal<strong>tma</strong>k için yoğunlaştırma<br />

(kalınlaştırma) işlemi daima uygulanmalıdır.<br />

Bunun için biyolojik <strong>ve</strong> kimyasal çamur<br />

ile varsa ön çökeltme çamuru bir tankta toplanırlar.<br />

Uygun bekletme süresi ile çamur konsantrasyonu yaklaşık<br />

%3-6 mertebesine yükselir. Çamurun karakterine<br />

uygun olarak dozlanacak bir polielektrolit<br />

ile çamur flokları büyütülür <strong>ve</strong> çamur susuzlaştırma<br />

ekipmanına gönderilir.<br />

Çamur keki (yaklaşık % 20-40 kurulukta) elde<br />

etmek için kullanılan en yaygın makinalar , l'iltrepres,<br />

belt-pres, santrifüj dekantör <strong>ve</strong> vakum i'iltıasyon<br />

ekipmanlarıdır. Son yıllarda çamur kuruluk oranı %<br />

18-20 olan vidalı çamur susuzlaştırma ınakinaları da,<br />

özellikle 8-10 m-Vh'den büyük çamur debilerinde ekonomik<br />

olabilmekte <strong>ve</strong> kullanım sahası bulmaktadır.<br />

Belt presler sürekli çalışması ile işletme kolaylığı<br />

sağlamakta ancak kek kuruluğu % 18-25 arasında çıkmaktadır.<br />

Bakım masrafı da nispeten yüksektir. Genellikle<br />

en kuru kek (% 30-60) filtre-preste elde edilmektedir.<br />

Ancak kesikli çalışması <strong>ve</strong> servis<br />

gerektirmesi dezavantajları yanında basit yapısı ile<br />

işletmede pek fazla problem çıkarmamaktadır.<br />

<strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> tesisinden çıkan çamur keki özellikle

üyük debili işletmeler için, depolama zorluğu yara<strong>tma</strong>ktadır.<br />

Bu sebeple önümüzdeki yıllarda 5-6 işletmenin<br />

bir araya gelerek çamur yakma sistemleri<br />

kurması kaçınılmaz olacaktır.<br />

4. ÖN ARITMA TESİSLERİ<br />

Ön arı<strong>tma</strong>; bir <strong>ve</strong>ya birden fazla atıksuyun, bir<br />

merkezi <strong>ve</strong>ya bölgesel atıksu toplama <strong>ve</strong> arı<strong>tma</strong> sistemine<br />

<strong>ve</strong>rilmeden, bu ortak arı<strong>tma</strong> sistemine zarar<br />

<strong>ve</strong>rmeyecek şekilde <strong>ve</strong> kirletici yüklerini azal<strong>tma</strong>k<br />

için uygulanan özel amaçlı arı<strong>tma</strong> işlemleridir. Genellikle<br />

her kanalizasyon sistemi için tarif edilmiş bir<br />

deşarj standardı vardır <strong>ve</strong> kullanıcı her kuruluş kendi<br />

atıksuyunu bu standarda uygun hale getirmelidir. Ön<br />

arı<strong>tma</strong> prosesleri tekstil sektöründe bir şehir <strong>ve</strong>ya organize<br />

bölge kanalizasyonuna deşarj yapılacak ise, ilgili<br />

idare tarafın<strong>dan</strong> izin <strong>ve</strong>rilen limitlere kadar kısmi<br />

bir arı<strong>tma</strong> yapacak işletmeler için kullanılabilir.<br />

Genel olarak bir ön arı<strong>tma</strong> aşağıdaki sebeplerle<br />

yapılır.<br />

Kanalizasyon sisteminin korozyon <strong>ve</strong> tıkanmasının<br />

önlenmesi,<br />

Kanalizasyon sistemine <strong>ve</strong>rilen atıksuların ihtiva<br />

ettiği kirleticilerden ortak biyolojik arı<strong>tma</strong><br />

tesisinde giderilmesi mümkün olmayanların<br />

arıtılması,<br />

Ortak biyolojik tesise toksit etki yapacak kirleticilerin<br />

giderilmesi,<br />

<strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> yapılma<strong>dan</strong> derin deniz deşarjı yapılacak<br />

atıksuların, evsel atıksu seviyesine<br />

kadar arıtılması,<br />

Ortak arı<strong>tma</strong> tesisinde çamur kalitesi problemi<br />

yapabilecek kirleticilerin giderilmesi.<br />

Bu sebepleri gidermek için atıksuda kontrol alımda<br />

tutulması gereken parametreler <strong>ve</strong> giderilme<br />

prosesleri şöyledir.<br />

pH (Dengeleme, pH ayarı)<br />

Yağ <strong>ve</strong> gres, (Yağ tutucu, flotasyon, kimyasal<br />

çöktürme)<br />

AKM, (Çökeltme, flotasyon, ızgara)<br />

Ağır metaller, (Kimyasal arı<strong>tma</strong>, iyon değişimi)<br />

Toksit organik<br />

maddeler parçalanabilir<br />

Organik maddeler, (Biyolojik arı<strong>tma</strong>)<br />

Sıcaklık, (Dengeleme)<br />

Sülfür, (Kimyasal oksidasyon)<br />

BOI yükü (Dengeleme, biyolojik arı<strong>tma</strong>)<br />

KOI yükü (Kimyasal arı<strong>tma</strong>)<br />

5. TAM ARITMA TESİSLERİ<br />

İsminden anlaşılacağı üzere bir atıksuyun kendi<br />

sınıflandırılmasına uygun olarak alıcı ortam deşarj<br />

standardlanna kadar arıtılması istenince, tam arı<strong>tma</strong><br />

tesislerine ihtiyaç duyulur.<br />

Atıksu kaynağının bulunduğu yerde bir kanalizasyon<br />

sistemi kurulmamış ise, bu tür yerlerde<br />

Çevre Kanunu <strong>ve</strong>ya Su Ürünleri Kanunu ilgili yönetmeliklerine<br />

göre tam arı<strong>tma</strong> yapmak gereklidir. Bu<br />

halde, arı<strong>tma</strong> tesisinde kullanılacak proses <strong>ve</strong> üniteler<br />

atıksuyun debi <strong>ve</strong> karakteristiklerine bağlıdır. Dikkat<br />

edilmesi gereken husus, ön arı<strong>tma</strong>ya göre daha pahalı<br />

<strong>ve</strong> kompleks olacak tam arı<strong>tma</strong> tesisi için, aşağıda sayılan<br />

kriterlerin muhakkak göz önünde bulundurularak<br />

karar <strong>ve</strong>rilmesidir.<br />

6. EN UYGUN ARITMA TEKNOLOJİSİ<br />

SEÇİMİ <strong>ve</strong> TEKLİF<br />

DEĞERLENDİRİLMESİ<br />

En uygun arı<strong>tma</strong> teknolojisi kavramı ile ön <strong>ve</strong>ya<br />

tam arı<strong>tma</strong> yapacak bir işletmenin, atıksu debi <strong>ve</strong><br />

kompozisyonuna bağlı olarak <strong>ve</strong> kendi özel şartlarını<br />

da dikkate alarak , yukarıda bahis edilen arı<strong>tma</strong> proseslerinden<br />

bir <strong>ve</strong>ya birden fazlası ile yeterli <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nli<br />

bir arı<strong>tma</strong> tesisi kurması ifade edilmektedir.<br />

Genel olarak bir atıksu arı<strong>tma</strong> tesisi kurulurken<br />

aşağıdaki faktörler göz önünde bulundurulmalıdır:<br />

Deşarj limitlerini sağlamada yeterlilik <strong>ve</strong> gü<strong>ve</strong>nirlilik,<br />

Yer ihtiyacı,<br />

İşletme maliyeti, enerji sarfiyatı,<br />

- İlk yatırım maliyeti,<br />

İşletme kolaylığı,<br />

Kendi kendine denetim imkanı, otomasyon,<br />

Çamur kontrolü, tasfiyesi,<br />

Geri kazanma imkanları,<br />

Kullanılan ekipmanların malzeme <strong>ve</strong> kalitesi.<br />

İşçilik kalitesi,<br />

Bakım, yedek parça imkanı,<br />

Eğitim <strong>ve</strong> işletmeye alındıktan sonraki servis<br />

imkanları,<br />

- Garantiler.<br />

Örneğin yurdumuzda çok sayıda bulunan dokunmuş<br />

kumaş terbiyesi <strong>ve</strong> boyası yapan bir pamuklu<br />

tekstil fabrikasında, bu kriterlerin dikkate alınmasıyla<br />

seçilecek en uygun arı<strong>tma</strong> teknolojisi;<br />

Dengeleme, kaba <strong>ve</strong> ince ızgaralama, pH ayarlama,<br />

Uzun havalandırmalı aktif çamur ile biyolojik<br />

arı<strong>tma</strong>,<br />

Çamur kalınlaştırma <strong>ve</strong> susuzlaştırma<br />

olarak söylenebilir.<br />

Bu teknoloji <strong>ve</strong> gerektirdiği prosesler çok özel<br />

arı<strong>tma</strong> ihtiyaçları dışında hemen hemen bütün ciddi<br />

uygulayıcılar tarafın<strong>dan</strong> bilinmektedir. Pek çok prosesin<br />

akım şemaları ders kitaplarında bile <strong>ve</strong>rilmektedir.<br />

Ancak bir arı<strong>tma</strong> tesisinin başarılı olabilmesi,<br />

esas olan proses yanında ekipman <strong>ve</strong><br />

malzeme seçimi, çamur giderilmesi, otomatik kontrol<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 45

gibi tecrübeye dayanan detay mühendislik konularında<br />

ya<strong>tma</strong>ktadır. Bu konularda zayıf olan <strong>ve</strong> devamlı<br />

işletme problemleri yaratan, denenmemiş, çalışma<br />

şartlarına uygun olmayan arı<strong>tma</strong> tesisleri,<br />

daima işletmelerin başına problem olmaktadır. Bu tip<br />

tesislere ucuz olduğu için rağbet edilmekte, ancak maalesef<br />

daima başarısız olunmaktadır.<br />

Problemsiz bir işletme <strong>ve</strong> proses gü<strong>ve</strong>nirliliği açısın<strong>dan</strong><br />

atıksu arı<strong>tma</strong> tesislerinde kullanılması önerilen<br />

elektro-mekanik ekipmanların ana tipleri şöyle belirlenebililr.<br />

- Atıksu Terfi Pompaları: Kendinden emişli, dalgıç<br />

<strong>ve</strong>ya burgulu arşimet pompaları.<br />

- Izgaralar : Düz <strong>ve</strong> dairesel çubuklu mekanik,<br />

döner, statik, vidalı, tambur bantlı, titreşimli, adım<br />

tipi ızgaralar.<br />

- Havalandırıcılar : Direkt tahrikli aqua-lator, jet<br />

aerotor, düşük hızlı düşey <strong>ve</strong>ya yatay milli, blowerdifüzör,<br />

saf oksijen, biodisk.<br />

<strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> tesislerinde en fazla enerji tüketen ekipman<br />

havalandırıcılardır. Bu sebeple havuz geometrisi, yer<br />

ihtiyacı, gürültü, aerosal saçılması gibi faktörler de<br />

gözönünde bulundurularak en uygun işletme sarfiyatı<br />

yaratacak havalandırıcı tipi seçilmelidir. Başlangıçta<br />

ihtiyacı karşılar gibi görünen bir havalandırma sistemi,<br />

uygun dizayn edilmediği hallerde 5000-6000 m-V<br />

gün debisi olan bir tekstil fabrikasında, atıksu kirliliğine<br />

bağlı olarak yıllık 2-5 TL. milyar gereksiz<br />

46 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/ Çevre Özel Sayısı 1996<br />

ENDÜSTRİYEL ATIKSU ARITIMINDA ALTERNATİF PROSESLER<br />

Serbest Yağ<br />

Çamur<br />

Takma<br />

Geri Kazanma<br />

Atıksu J— Kimyasal <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong><br />

Biyolojik A'i<strong>tma</strong><br />

Geri Kazanma<br />

Yakma<br />

enerji sarfiyatına sebep olabilmektedir. (l kWh =<br />

3.000.- TL. kabul edilmiştir.)<br />

- Çökeltme Tankları : Sonsuz vidalı motorlu redüktörlü<br />

çevresel <strong>ve</strong>ya merkez tahrikli, dönü <strong>ve</strong>ya<br />

sabit köprülü, yüzey <strong>ve</strong> dip sıyırıcılı, bağımsız mafsallı<br />

siy inci kollu, savak <strong>ve</strong> dalgıç perdeli, köpük<br />

toplam mekanizmalı, savak temizleme fırçalı, çamur<br />

kalınlaştırma tankları için ila<strong>ve</strong> olarak flok karıştırma<br />

çubukları.<br />

- Kimyasal Madde Dozaj Pompaları : Vid ılı, havalı,<br />

santrifüj pompalar.<br />

- Kimyasal Madde Tankları : Poliprcpilcn, polietilen,<br />

paslanmaz <strong>ve</strong>ya uygun boya ile kaplanmış<br />

karbon çelik malzemeden yapılmış, gerekli karıştırıcı<br />

ile teçhiz edilmiş, tercihen otomati < kuru<br />

madde beslemeli.<br />

- Yoğun Çamur Pompaları : Vidalı, havalı, piston<br />

pompalar. (1-16 bar basınca uygun <strong>ve</strong> debi ayar<br />

özellikli)<br />

- Çamur Susuzlastırma Ekipmanları: Filtre pres<br />

(Polipropilen plakalı), beltpres, santrifüj dekan ör.<br />

<strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> tesislerinin en pahalı ekipmanıdır. Çamur<br />

kuruluk oranı, enerji sarfiyatı, koku, yer ihtiyacı, çalışma<br />

sıklığı, çamur miktarı gözönünde bulundurularak<br />

seçilmelidir.<br />

- Otomasyon : Atıksu arı<strong>tma</strong> tesislerinde prosesin<br />

izlenmesi <strong>ve</strong> kontrolü için en azın<strong>dan</strong> pH, redo>, debi,<br />

çözünmüş oksijen, sıcaklık, basınç, seviye <strong>ve</strong> /,aman

ORGAN*<br />

KABA KATILAR<br />

ÇAPMOmm<br />

MCTÂUİR<br />

KOLUMDA*.<br />

INC€ ASKIDA<br />

KONSANTRE<br />

AKIŞKAN VTYA<br />

ÇAMURLA*<br />

ANAEROBlKÇOfiOTMF<br />

1 ; ' OAMLR<br />

PROTEİN GERİ KAZANIMI<br />

KiMYASAL OKJHOASYON<br />

NEDOKS<br />

ÇÖKELTME -<br />

YOZDORME .<br />

FR.TRASYON<br />

KOAOU-ASYON<br />

ULTRAF1TRASYON<br />

KOAOOUSYOH<br />

ÇÖKELTME<br />

YOZDORME<br />

FILTRASYON<br />

ÇAMUR IŞIENMMI<br />

ölçme, kontrol <strong>ve</strong> kayıt cihazları bulunmalıdır. PLC<br />

sistemler <strong>ve</strong> bilgisayar yardımıyla tesis büyüklüğüne<br />

bağlı olarak 10-40.000.- DM'lık bir ilk yatırım maliyeti<br />

ile ilgili mühendis kendi odasına yerleştirdiği<br />

bir bilgisayar ile arı<strong>tma</strong> tesisini denetleyebilmekte <strong>ve</strong><br />

gerekli komutları <strong>ve</strong>rebilmektedir. Otomasyon sayesinde<br />

işletme kolaylığı, personel giderlerinde tasarruf,<br />

kimyasal madde giderlerinde tasarruf, fazla<br />

çamur miktarını azal<strong>tma</strong> <strong>ve</strong> enerji sarfiyatında minimizasyon<br />

mümkün olmaktadır. Otomasyonun sağlayacağı<br />

tasarruf maliyetini kısa sürede geri ödeyecektir.<br />

- Garantiler : <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> tesisinde; arıtılmış suyun,<br />

istenen deşarj standardlarını sağlayacak şekilde proses<br />

garantisi olmalıdır. Elektro-mekanik ekipmanlar<br />

içinde bir yıl tam garanti <strong>ve</strong> sonrası için yedek parça<br />

<strong>ve</strong> servis garantisi olmalıdır.<br />

Başta çevre mühendisliği olmak üzere, inşaat, makina.<br />

kimya, elektrik, enstrüman gibi pek çok mühendislik<br />

disiplinini içine alan arı<strong>tma</strong> tesisleri yapımı,<br />

BiYOLOJiK<br />

ARITMA<br />

muhakkak suretle konusunda belli bir seviyeye gelmiş,<br />

iyi referanslara sahip, gereken bilgi <strong>ve</strong> personel<br />

kadrosuna haiz <strong>ve</strong> istikrarlı çalışan arı<strong>tma</strong>cı firmalar<br />

tarafın<strong>dan</strong> kurulmalıdır.<br />

Ucuz tesislerin zamanla en pahalı <strong>ve</strong> işlemeyen<br />

tesisler haline gelebileceği <strong>ve</strong> en çok arı<strong>tma</strong>yı yapanın<br />

genellikle en iyi değil, en pahalı sistem olduğu<br />

unutulma<strong>dan</strong>, optimum arı<strong>tma</strong> <strong>ve</strong>rimini en ekonomik<br />

<strong>ve</strong> kullanışlı şartlan ile gerçekleştiren arı<strong>tma</strong> tesisleri<br />

kurulmalıdır. Bir arı<strong>tma</strong> leşinin fiyatı; seçilen<br />

ekipmanları, gü<strong>ve</strong>nirliliği, işletme giderleri <strong>ve</strong> sağladığı<br />

avantajlara göre mukayese edilmelidir. Bu<br />

ciddi yaklaşımlar gözardı edilirse <strong>ve</strong> mecburiyetler<br />

karşısında baştan savma tesisler kurulursa, maalesef<br />

başarısız <strong>ve</strong> muhtemelen problem kaynağı bir tesis<br />

ortaya çıkar. Endüstriyel kuruluşlarda işletmeci personel,<br />

kendi ana üretim hattı <strong>ve</strong> prosesi yanında arı<strong>tma</strong><br />

tesisini sık sık problem çıkaran bir ünite olarak<br />

bulmamalıdır. Bu sebeple bir endüstriyel tesisin kurulmasında<br />

gösterilen hassasiyet o tesisin arı<strong>tma</strong> sis-<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996 47

temi için de kesinlikle gösterilmelidir. <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> tesislerinin<br />

bir kere <strong>ve</strong> doğru olarak yapılması gerektiği<br />

unutulmamalıdır.<br />

KAYNAKÇA<br />

- Pollution Engineering Flow Sheets, Cheremisinoff<br />

P., Pudvan Publishing Co., 1988.<br />

- Wastewater Treatment Pocket Handbook,<br />

Cheremisinoff P., Pudvan Publishing Co.,<br />

1987.<br />

- Wastewater Systems Engineering, Dr. H.W.<br />

Paker., Prentice-Hall, 1975.<br />

Endüstriyel Atıksuların Ön <strong>Ar</strong>ıtılması, İSO-<br />

SKATMK, 1991.<br />

- Atıksu <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> Sistemleri, Kimya Müh. Odası,<br />

1991.<br />

- <strong>Ar</strong>ı<strong>tma</strong> Tesisi Teklifleri Değerlendirilmesi, <strong>Ar</strong>biogaz<br />

A.Ş., Çevreted Dergisi 1993.<br />

- Environmental Pollution Control, Textile Processing<br />

Industry, EPA, 1978.<br />

48 • TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ / Çevre Özel Sayısı 1996<br />

Tekstil Endüstrisi, İTÜ., UYGAR, 19S4.<br />

KAT KALORİFERİ<br />

BUHAR KAZANLARI<br />

BRÜLÖRLER<br />

RADYATÖRLER<br />

KALORİFER KAZANLARI VE<br />

TÜM KALORİFER TESİSATI<br />

İŞLERİNİZDE<br />

HİZMETİNİZDEYİZ.<br />

Mak. Yük. Müh. Halit DEMİREl - Mak. Müh. Elif DEMİREL<br />

Tel.: 0.262.321 35 44- 321 31 88 • Fax: 0.262.322 34 10<br />

Yeni Cuma Tahsin Marmara Sok. No.: 4 İZVIİT

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ/Çevre Özel Sayısı 1996 • 49

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ<br />

REKLAM ŞARTNAMESİ<br />

İLAN ŞARTNAMESİ<br />

1. TANIMLAR<br />

Bu şartnamede <strong>TMMOB</strong> <strong>Makina</strong> Mühendisleri Odası istanbul Şubesi "ODA", ODA süreli yayını Tesisat Mühendisliği Dergisi<br />

"DERGİ", Dergiyi yayına hazırlayan Mavi Tanıtım <strong>ve</strong> Pazarlama Ltd. Şti. "YAPIMCI" <strong>ve</strong> dergiye ilan <strong>ve</strong>ren kuruluş "FiRMA" olarak<br />

anılır.<br />

2. KAPSAM<br />

Şartnamenin kapsamı, ODA'nın süreli yayını DERGİ'de üretim <strong>ve</strong> hizmetlerini tanı<strong>tma</strong>k <strong>ve</strong> duyurmak isteyen FİRMA'larca belirtilen<br />

koşullarda ilan <strong>ve</strong>rilmesi işleridir.<br />

3. İLAN KOŞULLARI<br />

3.1 DERGİ'nin sayfa boyutları 19.5x27.5 cm'dir. Reklamlar silme 19.5x27.5, çerçe<strong>ve</strong>li 18.5x26.5 ebatlarında foziti 1<br />

ofset film<br />

plarak gönderilir.<br />

3.2 ilan bedelleri aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Bu bedellere KDV eklenecektir.<br />

3.3 Film gönderilmemesi halinde film bedeli FİRMA tarafın<strong>dan</strong> ödenir.<br />

3.4 ODA gerektiğince ilan bedellerini <strong>ve</strong> koşullarını değiştirebilir, sözleşme yapan firmalar bu durum<strong>dan</strong> etkiler mez<br />

4. ÖDEME KOŞULLARI<br />

4.1 DERGİ yayınlandıktan sçnra 2 adet DERGİ, FİRMA'nın bu DERGİ'de yayınlanan reklamların tutarını belirte -ı YAPIMCI'nın<br />

açık faturası ile birlikte FİRMA'ya gönderir.<br />

4.2 Reklam bedeli fatura tarihinden başlayarak en geç 15 gün içerisinde nakit olarak aşağıda <strong>ve</strong>rilen YAPIMCI hesabına yatırılır<br />

<strong>ve</strong>ya 15 günü geçmeyecek vade ile çek düzenlenebilir, YAPIMCI gerektiğinde tahsilat için eleman yolla ,'abil>r.<br />

4.3 FİRMA yapılan ödemelerde, ödeme ile ilgili YAPIMCI faturasının tarih <strong>ve</strong> numarası ile reklamın yayınlancığı DERGİ sayısını<br />

belirtir.<br />

4.4 Fatura bedelinin sözleşmede belirtilen opsiyon<strong>dan</strong> sonra denmesi durumunda aylık %8 gecikme farkı alınır<br />

4.5 Süresinde yapılmayan ödemelerde YAPIMCI tek taraflı olarak sözleşmeyi fesh etmek hakkına sahipti •. Bu gibi durumlarda<br />

FİRMA'ya öncelikli faturalarda yapılan indirimler, ek bir fatura kesilerek geri alınır.<br />

5. DİĞER KOŞULLAR<br />

5.1 Şartname konusu işlerin yürütülmesinde FİRMA'nın adresine yapılacak bildirim aynı gün FİRMA'ya yapılmış sayılacaktır.<br />

5.2 Uyuşmazlıklar <strong>ve</strong> ortaya çıkacak yeni durumların görüşmeler yoluyla çözülmesi esastır. Çözülenemeyen uyuşmazlıklar<br />

için Ankara Mahkemeleri <strong>ve</strong> icra Daireleri yetkilidir.<br />

5.3 Bu şartname, 1 Ocak 1995 tarihinden itibaren geçerli olup 5 madde olarak düzenlenmiştir.<br />

^^~ ^^İLAN SAYISI<br />

İLAN YERİ^ ~^^^<br />

ARKA KAPAK - RENKLİ<br />

ÖN İÇ KAPAK-RENKLİ<br />

ARKA İÇ KAPAK-RENKLİ<br />

İKİNCİ KAPAKLAR*-RENKLİ<br />

İÇ SAYFALAR-RENKLl<br />

İÇ SAYFALAR-SİYAH-BEYAZ<br />

1/2SAYFALAR-RENKLİ<br />

1/2 SAYFALAR-SİYAH-BEYAZ<br />

1/4 SAYFALAR-RENKLİ<br />

1/4 SAYFALAR-SİYAH-BEYAZ<br />

TESİSAT MÜHENDİSLİĞİ DERGİSİ 1996 YILI İLAN FİYATLARI<br />

1 SAYI<br />

İLAN BEDELİ<br />

52.200.000.-<br />

41.300.000.-<br />

39.100.000.-<br />

32.600.000.-<br />

26.100.000.-<br />

17.400.000.-<br />

15.200.000.-<br />

10.900.000.-<br />

8.700.000.-<br />

6.500.000.-<br />

2 SAYI<br />

İLAN BEDELİ<br />

49.600.000.-<br />

39.300.000.-<br />

37.200.000.-<br />

31.000.000.-<br />

24.800.000.-<br />

16.500.000.-<br />

14.500.000.-<br />

10.300.000.-<br />

8.300.000.-<br />

6.200.000.-<br />

3 SAYI<br />

İLAN BEDELİ<br />

47.000.000.-<br />

37.200.000.-<br />

35.200.000.-<br />

29.400.000.-<br />

23.500.000.-<br />

15.700.000.-<br />

13.700.000.-<br />

9.800.000.-<br />

7.800.000.-<br />

5.900.000.-<br />

4 SAYI<br />

İLAN BEDELİ<br />

44.400.000.-<br />

35.100.000.-<br />

33.300.000.-<br />

27.700.000.-<br />

22.200.000.-<br />

14.800.000.-<br />

13.000.000.-<br />

9.200.000.-<br />

7.400.000.-<br />

5.500.000.-<br />

5 SAYI<br />

İLAN BEDELİ<br />

41.800.000.-<br />

33.000.000.-<br />

31.300.000.-<br />

26.100.000.-<br />

20.900.000.-<br />

14.000.000.-<br />

12.200.000.-<br />

8.700.000.-<br />

7.000.000.-<br />

5.200.000.-<br />

6 SAYI<br />

LAN BEDELİ<br />

39.200.000.-<br />

31.000.000.,<br />

r?9.4f)0.000.-<br />

I Î4.500.000.-<br />

I 9.600.000.-<br />

I 3.000.000.-<br />

I 1.400.000.-<br />

| H. 200.000.-<br />

[ 3.500.000.-<br />

I 1.900.000.-<br />

İÇ TANITIM" BÖLÜMÜ 52.200.000.- 49.600.000.- 47.000.000.- 44.000.000.- 41.800.000.- | £9.200.000.-<br />

İNSERT<br />

L:<br />

Peşin Ödeme: ilan bedelinin tamamının Sözleşme imzalandığında nakit olarak YAPIMCI banka hesap numarısana j atırılması<br />

durumunda DERGİ'de yayınlanacak ilanlara % 20 indirim uygulanır.<br />

* İkinci Kapak: Ön kapaktan hemen sonra gelen sayfalar.<br />

"İç Tanıtım Bölümü: Derginin tam ortasında yer alan 4 sayfadır (2'si karşılıklı) - (İlan bedeli iKi sayfa için geçerlidir.)<br />

Akbank Kadıköy Şubesi: Hesap No.: DHN/0054592/01 -1<br />

Yapı Kredi Kadıköy Şubesi: Hesap No.: 1140412-8<br />

Şekerbank Kadıköy Şubesi: Hesap No.: 32012 76-4

.-••

JîJD<br />

BELGELİ C<br />

*.<br />

il 'lîft<br />

H* M t* 1<br />

-<br />

ARIVIATUREIM

logo

Ürünler

Kaynaklar

Şirketler

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!