iklimlendirme sistemlerinin tan?t?m? ve teknolojik geli?meler konferans?

tmmob 

makina mühendisleri odası 

İKLİMLENDİRME SİSTEMLERİNİN 

TANITIMI VE TEKNOLOJİK 

GELİŞMELER KONFERANSI 

MMO Yayın No: 220 

BİLDİRİLER KİTABI 

5-6 HAZİRAN 1999 

İSTANBUL

tmmob 

makina mühendisleri odası 

Sümer Sok. No : 36/1-A Kızılay / ANKARA 

Tel : 0312 - 231 31 59 - 231 31 64 

Faks : 0312 - 231 31 65 

MMO Yayın NO : 220 

ISBN : 975 - 395 - 309 - 7 

Bu kitabın yayın hakkı MMO'ya aittir. 

Kitabın hiçbir bölümü değiştirilemez, alıntı yapılamaz MMO'nun 

izni olmadan kitabın hiçbir bölümü elektronik, mekanik fotokopi 

vs. yollarla kopya edilip kullanılamaz. 

Dizgi : MMO İstanbul Şube 

Baskı : Dilek Ofset Matbaacılık - Cilt ve Kırtasiye 

Tel. : 0212 522 42 34 Faks: 0212 526 31 11

HAVALANDIRMA İKLİMLENDİRME TESİSLERİNDE 

TEST, AYAR VE DENGELEME 

-mum AŞ 

Bildiğiniz gibi gn'Üşın-j û^-erde, Test, -.yar v* Dengeleme (TAB) Isıtma 

Soğutma vs. gib; cıiğer disiplin daliarıns; benzer şekilde ayrı' bir taahhüt grubu 

parafından gerçekleştirilmektedir. Ülkemizde henüz bu konuda profesyonel 

kadrolar ve firmalar oluşmadığı için oiğer birkaç konuda olduğu gibi bu 

işiem'de mekanik tesisat taahhüt grubuna yüklenmiştir. 

Yest, Ayar ve Dengeleme Prosedürünü ele -almadan evvel bu sahada 

kullanılan ölçü aletlerini bir inceleyelim. 

U MANOMETRE 

Hava ve hidronik sistemlerinde kısmi vakum ve pozitif basıncı ölçmekte 

kullanılan basit bir manometredir. Milimetre su sütunu veya inch su sütunu 

skalalalı tipleri uluslararası alanda kullanılmaktadır. U manometreler çeşitli 

ebatlarda olmakla beraber, 250 pa üzeri basınç düşü berinde (filtre, serpantin, 

fan, terminal ünitesi, kanal parçası gibi) kullanılması uygundur. 250 pa altı 

basınç farklar, ;çin kullanılması pek tavsiye edilmez. Şekil-1- 

EĞİMLİ / DİK MA.MOMETRE 

Bir dik'bir'de eğimli iki adet skalası olan bu manometrenin eğinli skalası ile 

250 pa altı basınç farkını doğru olarak ölçmek mümkün iken, dik skala ile daha 

yüksek değerleri ölçmek mümkündür. 3u manometre; pitot lube ile veya statik 

prob'e* ile birlikte basınçveya hava hızını ölçmekte kullanılırlar. Şekil-2 

ELEKTRONİK (D.GITAL) MA.\ CMV.CTRE 

Elektronik m&norrıcıre.o:' ÇCK aüşük basınç değerltrini doğru olarak ölçmek 

üzere taoarlanmışlc'c.r. kullanım sahası 0.025-15,000 pa dır. Bu tip 

manometrelerde hava debisi v* hız, barometrik basınca ve sıcaklığa bağlı 

olal-ak otomatik bir şekilde düzeltilmekledir. Bu aletlerin bazılarmda sıcaklık 

ölçme gibi ilave fonksiyonlarda me/cuttur. Pitot-tube veya statik basınç prob'u 

ile birlikte kullanılırlar. Bu aletler hız gridleri ile birlikte HEPA filtre çuışında, 

davlumbaz ağzında ve serpantin yüzeyinde hız ölçmede kullanılırlar. 

PİTOT-TUBE 

Standart bir Pitot-tube uygun bir manometre ile kullanılarak kanal içerisindeki 

hava hızını basit olarak ölçme imkanı sağlar. Pitot-tube iç içe iki adet tüp 

borudan oluşmuştur. 

iç lüb'ün uç çıkışına bağlanan bir manometre ile toplam basınç (TP) okunabilir. 

Dış tüb'ün yah çıkışına bağlanan bir manometre ile statik basınç (SP) statik 

basınç okunabilir. 

111

TEST VE DENGELEMENİN ÖNEMİ 

Her ısıtma ve klima sistemi tasarlanırken vazgeçilmez kriter, iç mekanda 

istenen konfor koşullarını temin ederken, rrJiyeti ve işletme problemlerini 

minimum değerde tutabilmektir. 

oünümüzde, insanların üretimdeki performanslarının nasıl daha iyileştirileceği 

Konusunda yapılan araştırmalar, bu konuda "iç mekan hava kalitesi"nin çok 

et.

HAVA DAĞITIM SİSTEMLERİNDE DENGELEME 

Ülkemizde birçok konuda olduğu gibi bu konuda da geliştirilmiş bir standart 

mevcut değildir. Amerikada konu ile ilgili "Associated Air Balance Council" 

Hava Dengeleme Konsülü tarafından dengeleme için ilk standart prosedür 

1967 yılında "Saha Ölümleri ve Aletleri Ulusal Standartlarımın bir parçası 

olarak yayınlanmıştır. 

Daha sonra SMACNA (Sheet MetalAir Conditioning Contractors National 

Assosiation Inc.) tarafından daha kapsamlı ve her sistem için farklı metodlar 

yayınlanmıştır. Aşağıdaki uygulamalar hemen hemen tüm sistemler için geçerli 

sayılabilecek genel bir prosedeürün özetidir. 

ON HAZIRLIKLAR 

I Öncelikle uygulmaya ait proje ve şartnameler temin edilmeli ve sistem iyice 

anlaşılmalıdır. 

iı. Sistemde uygulanan tüm makina ve ekipmanın teknik özellikleri, çizimleri, 

varsa seçime esa bilgisayar çuktıları temin edilmeli ve seçilen ekipmanın 

montajı yapılan ile aynı olup olmadığı etüd edilmelidir. 

m. Tüm sistemin kontrol cihazları dahil, tamamlanıp tamamlanmadığı kontrol 

edilmeli, gerekli ayar damperlerinin projelerde belirtilen yerlerde montajının 

yapılıp yapılmadığı iyice araştırılmalıdır. 

iv. Gerekli ayar ve test raporu formları hazırlanmalıdır. 

v. Kanal sstemi ile ilgili olarak test sonuçlarına yardımcı olacaK skeçler 

hazırlanmalıdır. 

vi. Otomatik kontrol sisteminin TAB çalışmalarını etkilemediğinden emin 

olunmalıdır. 

vıı. Hava dağıtımını veya toplanmasını etkileyebilecek her türlü etkenin önüne 

geçilmelidir. Pencereler kapatılmalı, asma tavanlar tamamlanmış olmalı, 

kapılar kapatılmalıdır ve buna benzer etkenlerin hava akımını etkilememesi 

teinin edilmelidir. 

vm. Otomatik ko.ıtrol cihazlarının TAB çalışmalarını etkilemesine engel 

olunmalıdır. 

ıx. Koşullar maksimum hava akışına olanak verecek şekilde 

gerçekleştirilmelidir. 

113

G. KAÇAKLARIN TESPİT EDİLMESİ 

Yapılan ölçümler sonucu elde edilen değerler beklenenin üzerinde çıkarsa 

kaçakların azaltılması için aşağıdaki yöntemlerden birini kullanmak suretiyle 

kaçak tespit edilip önlenir ve test tekrarlanır. Aşağıdaki işlemler fan çalışır 

durumda iken yapılacaktır. 

1) Bakarak ve El yordamıyla: özellikle ilk bakışta görülmesi zor, kanalın arka 

tarafında kalan ve montajı esnasında işçinin zorlanmasından kaynaklanabilecek 

imalat eksiklikleri olabilir.Bunlar: Flanşlı imalatta conta, civata, somun 

eksiklikleri, flanşsız imalatta ise kanal birleşim noktalarının iyi 

dövülmemesinden doğan eksiklikler olabilir. Bu yöntem çok fazla miktarlarda 

hava kaçağı olması durumunda etkili olur. 

2) Dinleyerek : Kaçak yerlerinden çıkan hava orifısin geometrisi ve 

kanal basıncına göre şiddeti değişen ıslık benzeri bir ses çıkarır. 

3) Hissederek '. Kanalın üzerinde (ağırlık kaçak noktaları olmak 

üzere) el gezdirilmek suretiyle kaçak olan yerler tespit edilebilir ( elin ıslak 

olması işi kolaylaştıracaktır.) 

4) Sabunlu su : Sabunlu su olası kaçak bölgelerine sürülüp 

gözlenir. Kaçi-k olması halinde baloncuklar oluştuğu gözlenecektir. 

5) Duman tabletleri : Bunlar yoğun bir şekilde duman çıkaran 

kapsüllerdir.^Duman, kaçak olan yerlerden çıkacağı için tespit edilmesi ve 

kaçağın giderilmesi mümkündür. 

114

Bu iki çıkışı bir e#»k manometrenin iki ucuna bağlamak sureti ile hız basıncı 

(VP) okunabilir. 

Şekil-3 Şekil-4 

MEKANİK ANEMOMETRE 

Hava hızı ile hareket eden bir pervane ve buna bağlı bir hız göstergesi olan bu 

mekanik tip ölçü aleti ile menfez ve difüzörlerde; üfleme ve emme hava hızları 

ölçülmektedir. Şekil-5 

ELEKTRONİK ANEMOMETRE 

Bir pil ile çalışan bu ölçü aletlerinin direk digital veya analog okumalı tipleri 

mevcuttur. 

Digital okumalı tipler belirli bir zaman dilimi için ortalama, hız değeri tesbiti 

yapabilmektedir. Şekil-6, Şekil-7 

AKIŞ ÖLÇÜM DAVLUMBAZI 

Konik veya piramit şekilli bu bu cihaz ile,'bir menfez veya difüzörden çıkan 

havacın tamamı toplanıp, daha dar kesitli bo£az kısmından geçiririrken, 

buradaki ölçme cihazı ile havanın hızını ölçmek ve debisini doğru olarak tesbit 

etmek mümkün olmaktadır. Şekil-8 

TANIMLAR 

Mekanik tesisat sistemlerinde, tasar.m Koşullarını temin etmek üzere seçilen 

ve uygulanan, tüm makina ve ekipma.iıdrın test edilmesi, ayarlanması ve 

dengelenmesi (TAB) proseslerinde aşağıdaki tabirler kullanılır. 

TEST : Belirli bir ekipmanın sayısal veya miktarsal performansının 

değerlendirilmesi işlemidir. 

AYAR :Terminal ünitelerinde tasarım değerlerine ulaşma!' için yapılan 

mekanik kısma ve ayarlama işlemleridir. 

DENGELEME : Spesifik tasarım büyüklüklerine bağlı olarak, bir sistemin belirli 

biı" bölümünde (ana hatta, alt branşmanda, alt branşmanda veya terminallerde) 

istenen değerlere ulaşılmasıdır. 

115

HAVA KANALLARINDA SIZDIRMAZLIK TESTİ 

Hava kanallarında sızdırmazlık testi DİN Normlarına göre 

yapılmalıdır. Sızdırmazlık testi DİN 24194 göre aşağıda belirtilen 

sıra ile yapılır. 

A - BÜRO ÇALIŞMASI 

B - SAHA ÇALIŞMASI 

A*İL- Sistemin sızdırmazlık sınıfı tayin edilir. 

Bu^sınıf 4 kategoride toplanır. 

Sınıf I = 

Sınıf II (Klas A) = 

Sınıf III (Klas 

Talep gerektirmeyen kanal »istemleri 

Örn : Garajlar, jimnastik ve spor 

- salonları için (kenetli) kanallar 

Büyük talep gerektiren kanal 

sistemleri : 

örn : Toplantı salonları, laboratuvar 

havalandırması, bürolar, 

hastanelerde normal kullanım 

alanları gibi 

özellikle yüksek talep gerektiren 

kanal sistemleri,: 

(geçmeli veya kaynaklı kanallar) 

Örn : Temiz oda alanları ve hastanelerin 

I. ve II. oda sınıfları içinde 

geçmeli kaballar 

£mi.f IV ,Klas C) = En yüksek talep gerektiren kanal 

sistemleri : 

Örn : Atom santralı, izotop veya ışın 

sistemleri için kaynaklı kanallar 

A.2- Seçilen sınıftan sonra test basıncı tayin edilir. 

DİN 24194 göre sızdırmazlık testi 200, 400 veya 1000 pa 

basınçlarında yapılır. 

(ara basınçlar ve 1000 pa dan büyük basınçlardaki test özel 

istek üzerinede yapılabilinir) 

Sızdırmazlık faktörü basınca göre değişebilir. 

116-

sınıf 

Sınıf 

Sınıf 

Sınıf 

I 

II 

III 

IV 

- 2 - 

20j0 pa 400 pa 1000 pa 

0 .84 

0.28 

- 

0.093 

1t/san.m2 

n 

II 

- 

1. 32 

0. 44 

0. 15 

- 

2.40 

0.80 

0.27 

A.3- Test yapılacak olan kanalın (m2) hesap edilir. 

Kanal metrekareleri test makinesinin kapasitesine göre 

ayarlanmalıdır. 

örneğin : AIRFLOW LVLT test cihazının E kafası (0150) 

1000 pa.da max 163 m2 kanalı test edebilir. ' . 

Kaçak miktarı yüksek olan kanallarda kanal m2.sini düşük 

'tutmakta fayda vardır. Testin iyi netice verebilmesi için. 

Büro çalışmasını müteakip saha çalışmasına geçilir. 

Bİ.l- Hesaplanan kanal m2.sine göre, test edilecek sahadaki 

kanalların açık olan ağızları sızdırmaz bir şekilde 

kapatılmaktadır. 

B.2- Kapatılan kanala seçilen test makinası bağlantısı yapılır ve 

test işlemine başlanır. 

B.3- Test yapılacak kanal test makinası ile istenen basınca 

çıkartılır. Basınç kendini stabilize edip Uç dakikalık bir 

zaman içinde değişmezse ve manometrede okunan diferansiyel 

basınç miktarı hesaplanan basınç miktarını tutuyorsa yapılan 

sızdırmazlık testi tamamdır, manometreden okunan diferansiyel 

basınç miktarı yüksek ise kanal sisteminde kaçak olduğu 

görülür. 

Kanaldaki kaçakların giderilmesini müteakip test işlemi 

tekrarlanır. 

Elde edilen bu sonuçlar ekli formda belirtilen hava kanalı 

test formuna geçirilerek karşılıklı olarak imza altına alınır. 

117 

Ahmet SÜMER

Şekil-S Mekanik Manometre 

118

Şekil-8 Akış Ölçüm Davlumbazı kullanarak 

damper ayarı yapılması 

119

STATİK 

BASINÇ 

TÜBÜ 

Ps» STATİK 

BASINÇ 

TOPLANT 

BASINÇ 

TÜBÜ 

Pt» TOPLAM 

BASINÇ 

FIIÎER 0R OIHER RESTRICÎION 

İİ.PRESSURE OROP 

OR DIFrERENlIAl 

Pt - Ps «Pv 

TOPLAM BASINÇ -STATİK BASINÇ = HIZ BASINCI 

Şekil -10 Çeşitli Basınçların Ölçülmesi 

SIAIIC TIPS 

INCLINED 

FUBE GACE 

Şekil -Alhark Basıncının Ölçülmesi 

ü 

5i 

I.OOr 

80 

.60 

5.40 

O 

|.3O 

5 2b 

20 

1 

15 -/ 

/ 

/ 

y 

/ rs / 

10 

1000 1500 2000 

HAVA AKIŞI (CFM) 

120 

2500

o 

Ol 

CM 

n 

c\ı

-»DIŞ BORU 

(8.0 mm) 0.0. 

TOPLAM BASINÇ 

SıAııK BASINÇ 

KESİT A.A 

(63 mm) - 60 

8 DELİK ( 1 mm ) DIAM. 

EİİT ARALIKLI 

ŞEKİL -3 PIT0T-TU8E 

122 

Mililı ıı }[lî ÎH7/t/lllılıY\ 

U77//I mu 111 I ıırının 

(3? mm! OIAM. 

1 ' ı 

: > ~ T ' 

(4.0 mm) flAD. 

(8.0 rnm)

İ 

TP 

/C4AMİ 

SEKİLE STANDART MANOMETRE BAĞLANTILARI 

STATİK BASİNÇ 

HIZ BASINÇ/ 

TOPLAM BASINÇ

Table 2 Air Lekage Limits /î>\w 

Air leakage 

1 

Low-pressure- 

ClassA 

Medium-pressure- 

ClassB 

High-pressure- 

ClassC 


ClassD 

Leakage limit 

2 

litres per second per square 

metre of duct surface area 

0.027 xp 063 

0.009 xp 0 - 63 

0.003 xp 0 - 65 

0.001 xp 063 

p pascal cinsinden basınç farkıdır. 

| 

C) Tablo 2 de verilen değerlerin kullanılmasıyla her basınç sınıfında izin 

verilen hava kaçak miktarları hesaplanmış ve Tablo 31 hazırlanmıştır, bu 

değerlerin grafik olarak gösterimi de fıg 169'da yer almıştır. 

D) Hava kaçağı-TopIam hava debisi ilişkisi: 

Hava kaçağı kanal yüzey alanına bağlı olduğu için hava kaçağı toplam hava 

miktarının bir yüzdesi olarak belirtilemez. Aynı zamanda performans standartı 

olarak da belli bir hava kaçak yüzdesi kabul edilebilir değer olarak verilemez. 

Ancak yapılan bir çok testler çalışma şartlarında alçak basınç klima kanallarında 

hava kaçaklarının toplam hava miktarının %6 sı kadar, orta basınç klima 

kanallarında %3 ü kadar, yüksek basınç klima kanallarında da %2 - %0.5* i 

kadar olacağını göstermiştir. 

| Figüre 170 hava miktarının yüzdesi olarak hava kaçak miktarını vermektedir. 

Tasarımcı için önemli olan kanal sisteminde kaçaklar nedeniyle olacak ve izin 

verilen toplam hava kaçağının bilinmesidir. Dolayısıyla tasarımcı basınç sınıfını 

(Class A,BC), toplam kanal yüzey alanını hesaplar, sistemin ortalama basınç 

farkını (pressure difference) tahmin eder ve çalşma debisini de ekleyerek tablo 

31 vasıtasıyla toplam kaçak miktarını ve bunun debiye oranını bulabilir.. 

Ayrıca tasarımcı kabul edebileceği toplam hava kaçağı miktarına karar verir. 

Toplam kanal yüzeyini, hesap ederek sistemin basınç farkını (system pressure 

difference) tahmin eder ve bu bilgiler ışığında gereken basınç sınıfına karar 

verir. 

« 

124

HAVA KAÇAKLARINDA KABUL EDİLEBİLİR LİMİTLER 

A) Hava kaçaklarında izin verilen limitlerin ek alınmasından önce 

Table 1 

kanallarda basınç sınıflandırmasını tekrar hatırlatmakta fayda vardır. 

Table 1 Ductworfc Classificatiou /x>\» A AZ 

Duct 

pressure 

plass 

i 1 

Low 

Medium 

High 

Static Pressure Limit 

Positive 

2 

Pa 

500 

1000 

2000 

2500 

Ncgativc 

3 

Pa 

500 

750 

750 

750 

Meanair 

velocity 

(inananım) 

4 

m/sec 

10 

20 

40 

40 

Air 

lealuge 

5 

Class A 

Class B 

Class C 

CIMSD 

B) Yüksek basınçta çalışmakta olan tüm kanalların test edilerek tablo 2 de 

verile» ttf va kaçak limitlerine uygunluğu saptanmalıdır. 

Ortfr liüftç ve alçak basınçta çalışmakta olın k*n«l sistemk?\V- ; 

n sızdırmaydık 

tealîtfiÜftTy» yapılması standartlarda bir zorunluluk olarak getirilmemektedir. 

Anç*k projenin spesifıkasyonlarında böyle bir isteğin olması durumunda 

, betiftİİRGCSİ gerekmektedir. 

îzin üMifl hava kaçağı D W 142'de stzdırmazlıjın dört standardı altında 

toptiftflitttır. Class A,B,C için verilen değerler Eurovent'te belirtilen değerlerin 

aymı*4w,DW 142 alçak basınç kanal sistemlerinde Class A, orta basınç kanal 

sistemlerinde Class B ve yüksek basınç kanal sistemlerinde Class C ve Class D 

sızdırmıştık standartlarını belirtmektedir. 

125

FLANŞ TEST PROSEDÜRÜ 

1. Test set basınç çıkışı test edilecek kanala bağlanacak. 

2. Statik basınç dönüş borusu test edilecek kanala bağlanacak. Manometre 

sıfıra set edilecek. 

3. Test edilecek kanalın flanş bağlantısında seğimin olup olmadığının 

kontrol edilebilmesi için dial gage sıfıra ayarlanacak ve flanş ortasında 

bağlanacaktır. 

4. Test set çalıştırılacak ve istenen test basıncına ( 500 Pa, 1000 Pa, 1500 

Pa, veya 2000 Pa'a) çıkarılacaktır. 

5. Test set üzerinde ki kontrol ile basıncın + - %5 içerisinde kalması 

sağlanacaktır. 

6. Kaçaklar kontrol edilecektir: 

- Flanş bağlantıları, 

- Kanal kapaklan, 

r B»y kenetler. 

7. Hflfbangi bir kaçak tespit edilirse, kaçaklar engellenecektir. 

8. Stat çalıştırılacak ve flow metrede okunan değerler kaydedilecektir. 

9. 10 dakika sonra seğim kontrol edilecektir. 

10. \$ dakika sonra toplam hava kaçağı kaydedilecektir. 

11. Ifcftstnç boşaltılacaktır. 

126

HAVA KAÇAĞI TEORİSİ 

A) Haya kanallarında kaçak noktaları: 

Monte edilen hava kanallarında kaçaklar 

• boy kenetlerde (Jongitudinal seams) 

• özellikle köşelerde olmak üzere iki kanalın birleşim yerlerinde (cross 

joint) 

• boy kenetlerle iki hava kanalının birleştiği kesişme noktalarında (at the 

intersection of the seams & cross joints) meydana gelir. 

Yukarda belirtilen noktalar dışında imalat sırasında meydana gelebilecek 

dikkatsizlikler, sahadaki kötü depolama veya montaj aşamasında 

yapılabilecek dikkatsizlikler de hava kaçak miktarını etkileyecektir. 

B) Hava kaçagı-Alaa ilişkisi: 

Yuvarlak veya dikdörtgen kanallarda hava kanalında ki kaçak miktarı her 

nektdar değişen kanal ebadı veya kullanılan fıttings sıklığına göre d«$ifse de 

pratik; olarak hava kanalı alanıyla orantılı değişmektedir. 

Tflflim yüzey alanı dizayn yönteminin bir parçası olarak kolayca hesap 

Ç) Biftljft luçağı-Basınç ilişkisi: 

ViitÜJgft bir basınçta dikkate alınan kanal alanının bir orifisinden olan hava 

ktf*fı orifisin şekline göre değişecektir. Monte edilen kanal sisteminde 

kaçak orifısleri değişik ölçülerde olacaktır. Dolayısıyla basınç/hava kaçağı 

ba$*»tı»ı ile ilgili kesin bir değer verme imkanı yoktur. 

Anc*k İsveç'lilerce yapılan testler göstermiştir ki hava kaçağı basıncın 0.65 

gücü ile orantılıdır. Bu değer EUROVENT tarafından 2/2 dokümanının 

hazırlanmasında kabul edilmiştir. 

127

8 typ 

devetoped p as •hpıpıjpn pjp tıe v 

9. The sutöon presaurVattıe »arge tntot cone tapping points is 

then read andby reteranc* lo graçh «jppled the leakage flow; 

10. Should thevalueof the İnlet conapressure be toolowto read 

accuratety. cnange to a smaDer inlet cone (taking çare to remake 

Iho pressure connections on the new iolet cone and cap those 

; onlhelargercone). w 

11 SJreuld the leakage flow rate be excessive carefully inspectthe 

ductvrork whilst the tan is runnlng and H necessary introduce a 

«moka traeer into the duct. 

12. OnnoaccountaHowthesnx>ketoenterattheinlettothetester 

since the smoke deposits can lodge İn the inlet cone and destroy 

the nccuracy o( measurement and also settle on the (an blades 

and reduce the performance capabiiity of the unH. 

İMECIFICATION 

t ' ' •• •• • < • • . • - • •••• 

Lfj;,ÖWM3amWr^lon(ABCD) 

!•; WİWWHj|aB9>tywmfc'jHnlet 

• ' ' * 

. ;,fanajafııı»ıcnr ^^ i-y. 

Dlal gauge or vertlcal 

iMMtomoter dependlng 

on model (statlc'dyct 

ı) —• 

Speed control or 

_ damper control 

rlependlng on 

model 

Intefchangeable 

İnlet device 

Hlgh p«rf ormance 

centrlfugalfan Ouct connector 

IVOIT 

354 l/s O 500 P« 

189l/s@l000Pa - : . 

Noflowatl2S0Pa 

AB 

SgSŞSSSSı 

.28S0rpmm>xapMd 

MkWclnglaphMeSOHz 

: 110V(13amp)or 

240V(6amp) 

• Manualdampar • . •"- 

1370mmlongx570rnm*«ax600mmhlgh 

•" 460mmMtd*x378mmHgt*x1lSnvndeep < 

30» 400 ' 

upto67l/8(a>2900Pa 

NoflovyalUOOOPa 

ABCÖ 

HVOLTMK2 

•a(flt,6mmOi«)4-17»ı« 

- 7O0On»mmauap—4 

O.SkWbru«hfMtor 

, 11OV(10awp) 

24OV(6amp) 

SpatdoooOotl» 

102mmdianwt«r >» 

Duct under 

test 

1050 long x 57Own vMda x 590mm high 

- 450nvnvMdex360mmhİ9hx1l5aı

Şekil-S Digital Manometre 

129 

Şekil-7 Çok Problu Digital Marıometre

Yap\ ve Endüstri Tesisleri 

Sanayi ve Ticaret A.Ş. 

FROJECT.... 

OUTLET MANUFACTURER 

I 

t 

• 

AREA 

SERVED 

I 

1 

REMARKS 

NO' 

1 

OUTLET DESI6N 

TYPE SİZE AK. CFM VEL. 

SYC .EM _ 

..TE^l 1 APPARATUS 

PRZ.;MıNARY 

VELOR VtLOR 

CM 

DATE. READINGS BY 

130 

* 

Vt£L 

AIR OUTLET 

TEST REPORT / 

FJNJL 

0 

CFM 

• 

REMARKS 

•

MENFEZ 

NO. 

6 

9 

5 

8 

7 

4 

TASARIM 

(Q d )L/S 

100 

100 

100 

100 

100 

100 

ÖLÇÜLEN 

(QJ L/S 

75 

80 

85 

90 

100 

105 

% 

75 

80 

85 

90 

100 

105 

• İlk Adım 

6 nolu en küçük hava debisine sahip menfezine hiç dokunmadan 9 nolu 

menfezin damperine müdahale edilerek yaklaşık 77 İt/sn mertebesine kadar 

bu menfezin hava miktarı arttırılır ve 6 nolu menfez ilk 9 nolu menfezin 

dengelenmesi temin edilir. 

• İkinci Adım 

5 nolu menfezin debisi yaklaşık 80 İt/sn olacak biçimde ayarlanır ve böylece 6 

ve 9 nolu menfezlerde 80 İt/sn debiye yaklaşırlar. Bu durumda 6, 5 ve 9 nolu 

menfezler temel olarak dengelenmiş olurlar. 

• Sonraki Aşamalar 

Bu prosedürler birbirini takip eder ve sonuçta tüm menfezler dengelenmiş 

olurlar. 

• İkinci Branşman 

Şekildeki ^.neğimizde görülen 1' den 3' e kadar olan üç menfezli branşmanda 

aynı yö~it-.mle dengelenir ve iki farklı branşman aynı prosedür uygulanarak 

menfezlerde olduğu gibi oransal olarak dengelenir. 

Tüm branşmanlar ve menfezler yukarıda belirtildiği biçimde oransal olarak 

dengelendikten sonra üfleme fanının debisi yeniden kontrol edilmeli gerçek 

debinin tasarım debisine oranı belirlenmelidir. Q m / Q d 

Eğer ölçülen hava debisi (QJ, tasarım debisinden (Q d ) daha küçük ise fan 

hava debisi, tasarım hava debisine yaklaştırmak için eğer fan konstryksiyonu 

müsade ediyor ise oransal olarak kasnak değiştirmek sureti ile arttırılabilir 

131

göre tasarlanmış m) %100 dış hava için tekrar etüd edilmeli ve gerekirse 

uygun damp#r ay*rl»matarı yapılmalıdır. 

• Bilgi kayıt etme 

Bilgi ve dengeleme formları uygun bir şekilde doldurup, bu bilgiler olası 

müracatlar için saklanmalıdır. 

• Rapor formu 

Tüm dengeleme işlemleri tamamlandıktan sonra (Sistem geneli hakkında) 

bir 

rapor formu hazırlanmalıdır. 

ORANSAL DENGELEME METODU 

• Temel prosedürler 

Ön hazırlıklar daha evvel bahsedildiği gibi bu prosedürde'de aynen 

yapılmalıdır. j 

• En uzak branşman 

Üfleme kanal....n fandan en uzak branşmanı seçilir. Tüm terminaller ve 

çıkışlar şematik bir çizim üzerinde numarandmlır. (Şekil ) 

• Branşman kanatlardaki akış miktarları 

Tercihan ölçme ekipmanları kısmında açıkladığımız davlumbazlar 

kullanılarak her bir menfez dahil hava miktarları tebit edilir. " Q m " 

• Yaklaşma yüzdesi ^ 

Her bir çıkışta'(menfezde) tasarlanan miktarın " Q d " yüzde kaçı olduğu 

tesbit edi'i:. (Q m /Q 0 =-x%) 

örneğin; 

Tasarlanan : 100 İt/sn Ölçülen : 120 İt/sn 

Yaklaşma yüzaesi = ( 120 /100 ) x 100 = %120 oir. 

Menfez yakıaşma yüzdesine ve küçükten büyüğe doğru olarak aşağıdaki 

şekilde yeniden numaralandırılır. / 

132

• Zon ve terminal dengeleme 

Bir zona gönderilen hava miktarı, zon ana kanalından ayarlandıktan sonra, zon 

içi dengeleme işlemleri her bir terminalden alınan hava debileri tesbit edilip 

terminal üzerindeki damperlerin ayarlanması ile sağlanır. (Şekil-12, Şekil-13) 

Toplam hava debisi 

Tüm termil ünitelerinin test ve kayıt edilmesinden sonra bunların toplamı 

alınır ve tasarım değerleri ile kıyaslanır. 

• Kanal kaçakları 

Eğer sistemdeki kaçaklar %10 mertebesinin üzerinde ise sistem 

dengelenmeyebilir. Kanal bağlantıları, plenum bağlantıları ve difüzör 

bağlantıları, müdahale kapaklarının açık olup olmadığı veya kanalda delik 

vb. hasarlar kontrol edilmelidir. 

• Sistem dengeleme 

TAB çalışmaları sonucunda hava »kış miktarları (Aksine bir şart yok ise) 

±%10 içerisinde temin edilebilmiş ise dengeleme yapılmış varsayılabilir. 

Hava öncelikle direncin en az olduğu yere gideceğinden dolayı, genellikle 

fan'a yakın terminallerde daha fazla uç kısımlarda daha az olacaktır. İlk 

okumalar esnasında hemen sistemin davranışını problemlerin nerede 

olduğunu tesbit etmek mümkündür. 

• Fan ayarı 

Sisten aengelemesi temin edildikten sonra ve tüm nihai ayarlamalar 

tamamlandıktan sonra fanın değerleri bir kez daha okunmalı ve, not 

edilmelidir. 

Islak serpantin şartları 

Eğer sistem tasarımında soğutma çalışmasında nem alma" olayı var ve 

dengeleme kuru serpantin ile yapılmış ise toplam hava debisi ıslak 

serpantin çalışması ile tekrar irdelenmelidir. (Eğer bu mümkün değil ise 

sistem ayarlamalarına %5 ila %15 ilave yapılmalıdır) 

Tüm dış hava 

Üfleme, dönüş ve egzost sistemleri tamamen uygun bir şekilde 

dengelendikten sonra , üfleme fanı kapasitesi (Eğer sistem bu alternatife 

133

d) Serpantin yüzeyinden filitre ve/veya fanın emiş tarafı damperinden 

anemometre Eğer fan debisi tasarım kapasitesinin ± %1O dışında ise tüm 

sistem koşulları etüd edilmeli, prosedür ve kayıt edilen bilgiler gözden 

geçirilmelidir. Filitredeki, serpantinlerdeki, eliminatörlerdeki, susturucudaki 

basınç kayıpları ölçülerek kayıt edilmesi ve olağm dışı bir basınç kaybı olup 

olmadığı kontrol edilmelidir. 

• Fan amperajı 

Sistemdeki ana damperlerin her ayar edilmesinden sonra veya fan devir 

sayısının değiştirilmesinden sonra mutlaka fan amperajı ölçülmelidir. 

• Egzost fanı 

Dönüş ve üfl.eme havası için daha evvel söz edilen test etme prosedürü aynen 

bu fan için de uygulanmalıdır. 

HAVA SİSTEMİ TEMEL DENGELEME PROSEDÜRÜ 

DENGELEME . 1RITERI 

Hava sistemlerinde dengeleme birkaç farklı yöntemle yapılşoilir. Kullanılan 

yöntem ne olursa olsun amaç aynıdır ve şartnamede aksine bir madde 

olmadıkça her bir sözkonusu cihaz veya ekipman için ±%10 tasarım debileri 

temin edildiğinde sistem dengelenmiş varsayılır. 

Hava sistemlerinin dengelenmesinde kabul edilen iki yöntem vardır. 

a) Kade.ırc ı metod 

b, Grar.oıL. dengeleme metodu 

KADEMELİ METOD 

• Pitod-tube karşı geçiş 

Tüm ana kanal ve branşmanlarda pitod-tube geçişleri hazırlanır. (Şekil- 9) 

• Statik basınç ölçümleri 

Her bi: branşmanın damperi başlangıçta en fazla havayı geçirecek şekilde 

ayarh iken sta'İK oasınç (SPI) ölçülür. İstenen akış değerine karşı gelecek 

basınç ceğeri SP 2 / SP, = ( Debi 2 / Debi ,) 2 eşitliğine göre tesbit ederek 

belirlenir ve bu değeri yakalamak için damper yavaş yavaş kapatılır. Bu işlem 

tüm zonlarda tekrarlanır ve sonra her bir zondaki statik basınçlar okunur. 

Ayarlama işlemi tamamlandıktan sonra bazı zonların tekrar ayarlanması 

gerekebilir. ( Şekil-10 , Şekil-11 ) 

134

SİSTEMİN İŞLETMEYE ALINMASI 

• Fan kontrolü 

Tüm damperler tam açık pozisyona getirilip Üfleme ve Emme sistemine ait 

fanlar çalıştırılır. Fanların tasarım şartlarındaki devir sayısında dönmesi için 

gerekli ayarlar yapılır. 

Her bir fan çalışır çalışmaz fan, motor, kasnak kontrol edilir ve motor amperajı 

ölçülür. Eğer motorun çektiği amper etiketinde belirtilenden tam yük amperajı 

üzerinde ise, hemen fan durduruhjr ve sebep araştırılıp gerekli düzeltmeler 

yapılır. 

• Damper kontrolü 

Süratle tüm otomatik damperler kontrol edilir. Bloke olan ve bağlantısı kopan 

var ise bunlara gerekli müdahaleler yapılıp, bunların otomatik olarak kontrol 

edildiğinden ve doğru pozisyonda olduğundan emin olunur. Damperlerin ve 

bunlara bağlı kontrolün ilk çalışma esnasında, pozisyon değiştirilmesine engel 

olmak için tam akışa olanak verecek şekilde ayarlanıp kilitlenmeleri doğru 

olacaktır. 

• Akış & Bas. ,(, kontrolü 

Tekrar, tü.r bölümlere hizmet veren fanların serviste olduğundan ve 

ayarlarının uygun şekilde yapıldığından emin olunmalıdır. Eğer değil iseler 

basınç farkları, enfiltrasyon veye, exfiltrasyon balans ve dengelemeyi etkiler. 

Bu aşamada pozitif ve negatif basınç zonları tanımlanmalıdır. 

FAN KONTROLÜ 

• Hava debisi 

Tasarım devir sayısında fanın gerekli debiyi verdiği aşağıdaki ,\,bul edilebilir 

bir yöntem ile tesbit ve teyid edilmelidir. 

a) Eğer fan çıkışında uygun bir bölüm var ise Pitot-tube kul.ar.ı'a ak, 

b) Fan eğrilerini Kullanarak, voltaj ve amperaj ölçümleri yapılarak fan 

performansı tesbit edilebilir. Fan giriş-çıkışında Statik basınç okunarak kayıt 

edilmelidir.Devir sayısı, fren gücü ve statik basınç değerleri ile fan 

üreticisinin tablolarından istifade edilebilir. 

c) Pitot-tube kullanarak doğru bir ölçme imkanı yapabilecek bir bölüm mevcut 

değil ise menfezlerden veya terminallerden alınan havaların toplamı 

alınabilir. 

135

Şekil -\2 Damper Ayarı yapılması 

Şekil | J PITOT TUBE ILE STATIK VF TOPLAM BASıNÇ HISSEDILIR 

MANOMETRE HIZ BASINCINI ÖLÇER 

(HIZ BASINCI »TOPLAM RASINÇ-S TA 1İK BASINÇ) 

136

GO 

( 500 x 300 mm ) 

ı yo 

0) 

201 ı/ s 200 l/s 200 l/s 

( 500 x 300 mm ) 

SEKİL 14 -ÖRNEK ÜFLEME KANALI PARÇASI 

100 l/s W0 l/s 100 l/s 

100 l/s 100 l/s 100 l/s

HAVA HIZI AKIŞ DİYAGRAMI 

i« 06 01 

w s : n iz ı ] 

PİTOT TUBE İLE OKUNAN HIZ BASINCI (INCHES OF VVATER) 

M İ.4 I.İ 1.1 !.° -'2 

)T TUBE İLE OKUNAN HIZ BASINCI (INCHES OF VVATER) 

138 

; ;

TokarYapt ve Endüstri Tesitleri 

Sanayi ve Ticaret A. Ş. 

PROJECT. 

SYSTEM 

i NO. 

1 '• 

REMARKS 

ZONE 

NO 

DUCT 

SİZE 

DUCT 

AREA 

İEST DATE:, READINGS BY : 

DESIGN 

VEL CFM 

139 

DUCT TRAVERSE ZONE 

SUMMARY 

ACTUAL 

VEL CFM 

- 

SP

yHarYapt ve Endüstri Tesisleri 


PROJECT SYSTFM/UNIT 

LOCAÎION/ZONE ACÎUAL AIR TEMP 

DUCT 1 REOUIRED 

SİZE SGFT. _..İFPM CFM FPM 

I 

2 

3 

L 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

VELOÇIÎY 

SUB TOTALS 

RgMARKS 

(5EE REVERSE.SIDE FOR INSTRUCTION) 

1 2 3 t 5 6 7 

TEST DATE READINGS BY. 

140 

- 

RECTANGULAR DUC1 

PITOT TUBE 

. .. DUCTS.P 

ACTUAL 

TEST REPOR 

CFM 

e 9 10 M 12 13 u 15 

-— ı ,

ohar Yapı ve Endüstri Tesisleri 

Sanayi ve Ticaret A. S. 

PROJECT 

LOCATION 

SERVİCE 

FAN DATA 

MANUFAC7URER 

HODEL NUMBER 

SERİAL NUMBER 

CLASS, 

MOTOR MAKE/FRAME 

MOTOR HP/RPM 

VOLTS/PHASE/HERTZ 

F.L.ÂMPS / S.F. 

MOTOR SHEAVE MAKE 

M 

)R SHEAVE DİAM/ 

fiî 

FAN SHEAVE MAKE 

FAN SHEAVE DİAM/ 

hnRF 

Nn. RFI7.VMAKF/S17f 

SHAEVE i O1S7ANCE 

CFM 

TEST OATA 

FAN RPM 

7O7AL S.P. 

VOL7A6E T ıV T ?Vl^ 

AMPERAGE 7 1 T,.7 :ı 

REHARKS: 

FAN NO 

• 

DESİGN AC7UAL 

TCST DATE :. READINGS DY 

141 

FAN NO 

DESİGN ACTUAL 

EXHAUST FANS 

TEST REPORT 

FAN NO 

DESJGN ACTUAL

İkarYapt ve Endüstri Tesistir* 


fROJECT.. SYSTEM/UNIT 

ROUND DUCT PITOT TUBE 

LOCATION/ZONE ACTUAL AIR TEMP. DUCT S.P.. 

SİZE.. 

REMARKS 

DUCT 

SG.FT 

DATE..... READINGS BY 

REQUIRED 

FPM. CFM FPM. 

(SEE REVERSE SİDE FOR INSTRUCTION) 

142 

VERT SUBTOTAL 

HORIZ SUBTOTAL 

TOTAL '.... 

NOOFFOINTS 

AVERAGE 

TEST REPORT 

ACTUAL 

CFM.

Oû 

EŞİT KONSANTRIK 

ALANLAR 

ESIT KONSANTRIK 

ALANLARIN MERKEZİ 

YUVARLAK KESİTLİ K^ANAL 

PITOT TUBE YERLERİ o İLE GÖSTERİLMİŞTİR 

O 

o 

~°\ 

o \ 

\ 

16 ADET OLCU NOKTASİ 

ALANLARIN MERKEZİ 

o 

0 

o 

/ 

/ ° 

/./ 

DİKDÖRTGEN KESİTLİ KANAL 

SEKIL-3 DİKDÖRTGEN VE YUVARLAK KESİTLİ KANALDA PITOT TUBE NOKTALARI 

o 

o 

o 

o 

o 

ö 

o 

o 

r

OPERATING INSTRUCTIONS (conlinued) 

5. Remove small inlel cone (i( fitted) leaving large inlet cone in 

operalion. Interconnecl lapping poinis on inlet cone and duci 

adaptör to manometers as shown in diagram. 

5. Close damper or set control lo no (low. Level and zero ali 

manometers. 

7. Connect to mains supply and svvitch on. 

8. Slovvly operate the flowcontrol until Ihe requiredduct pressure is 

developed as shovvn on the vertical manometer. 

9. The suclion pressure at the large inlet cone tapping poinis is 

inen read and by reference to graph supplied the leakage llow 

rate is delermlned. 

10. Should the value ol the inlet cone pressure be too low to read 

accuralely, chango to a smallar lnl«l cone (laking çare to remake 

the pressure connections on the new inlet cone and cap those 

on the larger cone). 

11. Should the leakage fiow rate be excessive carefully 'nspect the 

ductwori< whilst the (an is aınning and if necessary introduce a 

smoke tracer into the duct. 

12. On no account allow the smoke to enler at'the inlet to Ihe (ester 

since the smoke deposrts can lodge in ths inlel cone and destroy 

Ihe accuracy of measurement and also settle on the (an blades 

and reduce the per*ormance capability of ' ! ıe unit. 

SPECIRCATION 

Air performance at max fart speed 

DW 143 Ciassificalion (ABCD) 

Flov/ rate range by conica) inlet 

Motor Data 

Flow rate/pressure cor.trol 

Flexible ducting 3.7 merreslong wilh 

end lilting 

Overallsize Trolley 

Instrumenı 

Weight Trolley . 

Ducting 

Instrumenl 

1 

SMALL İNLET D- 

100 ÎO0 

LEAKAGE FLOWRATE Mm/sec 

354l/s@5OOPa 

189 t/s @ 1000 Pa 

Noflowaı12S0Pa 

AB 

?VLARGE İNLET Er 

Dialgaugeor vertical 

manometer depending 

on model (static duct 

pressure) 

İnlet depression 

gauge 

IrVeichangeable. 

nlet device 

High pedormance 

centrifugal fan Duct connector 

LVDLT 

'D'igOmmOiaJZS-l^l/s 

E'(150mm Dia) 90-400 l/s 

2850 rpm max speed 

1.1kWsinglephaseS0Hz 

110V(13arnp)or 

240V(6amp) 

Manual damper 

203mmdiameler 

1370mm long x 570mm wide x 600r m high 

460mm wide x 375mm high x HS-nm deep 

49 Kg 35 Kg 

7Kg 3Kg 

9Kg 9Kg 

300 JOO 

LOW VELOCITYTESTEH 

upto67t/s@2SO0Pa 

HVDLTMK2 

Speed control or 

damper control 

depending on 

model 

Duct under 

test 

Noflowat3000Pa ..— 

ABCD > *• 

•F(15mmDia)1-4.8l/s 

'G'(28.5mmDia)4-17l/s 

'H'(56mm Dia) 15-67 l/s / .~! 

7000 rpm max speed 

0.5 kVVbnjsh motor 

110V(10amp) 

24OV(6amp) 

Speed controller 

ireıır" ri : ameter 

1OCO long x 570mm wide x 59Omm htoh 

450mm vnde x 36Omm high x lISmmdetp 

LEAKAGE RjCVrtATE ittnJttc 

* t t 10 12 14 

5 10 IS JO 25 M 

İNLET FIJDW RATE llr»s/5«: 

50 Î5 60 65 70 

HIGHVELOCrTYTESTER 

The sıaıements and opinions conıainad in mis document ara mada and exprassadin good laith. \Vhilst evary aHorthas been made löprorde nliablt inhnnation AirHow 

Developmems Umıted do not hold thtmsalvas nsponsible lor possible errors ol an edüorial nalure. howavtr causad. Should you raquire a more daıailtd specilication lor any 

product descnpıion hereın, plaase contact our Salaş Departmanı. İn wew ol our continuous programme ol improvements. we reserve m» right lo cnange the specilication, 

colour range andpnce lor any model or itam oeschbed in this publicatton. 

AIRFIOVV DEVELOPMENTS ÜM1TEP 

Lancasler fload, High VVycombe 

Buckinghamshire HP12 3QP England 

Telephone High VVycombe (0494) 25252./443821 

Telex 83288 Fa>: (0494) 461073 

144 

BS5750 

Hegısırslıon No. 

FM 1S2/1

Tokar Yapı ve Endüstri Tesisleri 

Sanayi ve Ticaret A. Ş. 

•PROJECT.. 

ROOM 

NO 

REMARKS 

RISER 

NO 

UNIT 

SİZE 

CFM DMA 

FAN 

VOLT S AMPS 

TEST DATE.,.. _.... REA0IN6S BY. 

.SYSTEM. .MANF _ TYPE 

COMPR 

VOLTS AMPS 

ROOM AIH 

E AT L AT AT 

AIR COOLED OOMPR 

E AT L AT AT 

FAN CGIL/HEAT PUMP 

APPARATUS CHECK REPORT 

WATER COOLED COND-AUG. WTR. 

EWT LWT AT EWP LWP AP

YAPI KREDİ GEBZE OPERASYON MERKEZİ 

BALANSLAMA ÇALIŞMALARI 

Bu yazı üç bölümden oluşmaktadır. 

Makine Yüksek Mühendisi 

Yurdakul ÇİMTAY 

ISIS AN 

I. Bölümde kurulan mekanik tesisat hakkında genel bilgiler aktarılmıştır. 

II. Bölümde balanslama çalışmalarında dikkat edilecek noktalar verilmeye çalışılmıştır. 

III. Bölümde Yapı Kredi Gebze Operasyon Merkezinde balanslama çalışması ve notlarımız 

aktarılmıştır. 

BÖLÜM I 

Mekanik Tesisatın Tanımı; 

YKB Gebze Operasyon Merkezi 1 ad. Makine dairesi ve 9 blok olmak üzere toplam 10 

bloktan meydana gelmektedir (Şekil 1). Bununla birlikte bodrumlarda olmak üzere 4 adet 

daha tali makine dairesi mevcuttur. 

Ana makine dairesinde üretilen sıcak ve soğuk sular primer sirkülasyon pompalan ile bu 

tali makine dairelerine taşınmakta ve buradaki sekonder devre zon pompalan ile 

bloklardaki sirkülasyon sağlanmaktadır. 

Bloklarda bütün mekanik tesisat yükseltilmiş döşeme altındadır. Yükseltilmiş döşeme aynı 

zamanda plenum olarak kullanılarak taze hava buraya beslenmiş ve yer difüzörleri ile 

ortama girmesi sağlanmıştır (Şekil 2). 

HVAC tesisatını temel olarak 4 borulu fan-coil tesisatı + taze hava sistemi diye 

tanımlayabiliriz. 

Bütün taze hava klima santralleri frenkans kontrollü motorludur. Numune cihaz 

Almanya'da ISO 3741 'e uygun olarak akustik performans testine tabi tutulmuştur. 

Sonuçlann şartname değerlerinin altında kaldığı görülerek cihazlar Türkiye'ye getirilmiştir 

(Tablo 1). Bütün havalandırma tesisatı DW 143'e uygun olarak tesis edilmiştir. Bütün 

kanal sisteminde B class sızdırmazlık sınıfı sağlanmıştır (Tablo 2/1 - 2/2). 

147

Bütün hidrolik devreler min. 10,5 bar'da, yangın devresi 15 bar'da FM 200 devresi 40 

barda test edilmiştir. Aynı zamanda bütün fan coil hatları içinde kalmış olabilecek f 

pisliklerden temizlenmesi amacıyla BSRIA Application Guide 8/91 'e uygun olarak düz ve 

ters yıkanmıştır (Tablo 3-4). Bunun için sisteme geçici ilave yıkama pompası bağlanmıştır. 

Fan coil sistemine yine BSRIA 8/91'e uygun olarak kimyasal yıkama yapılarak, koruyucu 

kimyasal dozlanmıştır ve koruyucu kimyasal dozaj sistemi kurulmuştur. 

BÖLÜM II. 

Balanslama Çalışmasında Dikkat Edilecek Noktalar : 

Balanslama çalışması sistem normal çalışmasına geçmeden önce yapılacak son î 

çalışmalardan biridir. Etkili, hızlı ve kolay bir balanslama çalışması için balanslama 

fikrinin daha projelendirme aşamasında oturtulması, imalat esnasında sıkı takibi ve 

balanslamaya geçmeden önce dikkatli bir sistem incelemesi yapılmalıdır. 

Sistemin iyi anlaşılması, kontrol devrelerinin ve modüllerin tanımlanması için projeler 

dikkatlice incelenmeli, hatta balanslama çalışmasını ilgilendirmeyen detayların 

bulunmadığı yeni prensip şeması yapılabilir (Şekil 3). Bu şemada reglaj vanalarının yerleri 

ve kodlan bulunmalı, debiler adım adım not edilmeli. 

Özellikle büyük şantiyelerde ciddi bir saha incelemesi zamandan büyük tasarruf j 

sağlayacaktır. Saha incelemesinde projelerle uygulamalar arasındaki farklar şemalara / 

işaretlenmeli, sistemin başlangıç ve bitiş noktalarına dikkat edilmeli, hatlar takip edilmeli, 

cihaz etiket değerleri ile dizayn değerleri karşılaştırılmalı, cihazların doğru montaj 

edildiğine dikkat edilmelidir. (Tablo 5). 

BÖLÜM III. 

Yapı Kredi Bankası Gebze Operasyon Merkezi Balanslama Çalışması ve Notlar : 

Hidrolik balanslama çalışması "oransal balanslama" yöntemi ile yapılmıştır. Bu projede 

ısıtma ve soğutma devreleri balanslama çalışmasındaki iletilebilecek notları şöyle / 

sıralayabiliriz. 

1) İmalatçı firmalar ölçüm hassasiyeti sağlayabilmek amacıyla reglaj vanasının giriş ve 

çıkışında düz boru mesafeleri belirtmektedirler. (Şekil 4). Bu mesafeler proje 

aşamasında ele alınmalı ve gerek vana gerekse akışı bozacak etkileyiciler (Örn : Te, 

dirsek, hissedici kovanı) yerleri buna göre tespit edilmelidir. Ancak mimari 

zorunluluktan dolayı uygulanamayan noktalarda vana girişindeki boru parçası mümkün 

olduğunca uzun tutulmuştur. 

2) Balanslama çalışmalarında elektrik grubu ile birlikte başlanmalıdır. Elektrik grubuna j 

cihaz güçleri bildirilmeli, balanslama çalışmalarından önce motor amperajları kontrol 

edilerek termik değerleri ayarlanmalıdır. 

148

3) Bütün fan coil tesisatı pisliklere karşı yıkanmış ve filtreler temizlenmiş olmasına 

rağmen özellikle soğuk su devresi ana pompalan güçlü olduğundan su sıcaklığı 

yükselmiştir. Bu da borularda termal genleşmeye sebep olmuş ve sonuçta tesisatın 

yıkanmasında BSRIA'da belirtilen hıza ulaşılmasına rağmen kopartılamayan 

malzemeler (özellikle kaynak cürufu) balanslama esnasında koparak pislik tutucuya 

takılmıştır. 

4) Reglaj vanalarının seçimlerine dikkat edilmelidir. Reglaj vanası açıklık değeleri dizayn 

debilerinde tam açık değerin %'ü kadar veya biraz daha yüksek olmalı, vana basınç 

kaybı ise tam açık durumda 3 kpa altında olmamalıdır. Gerek okuma doğruluğunun 

kaybolması ve gerekse zamanla çapak vs. birikmesine karşı vanalar kesinlikle belli bir 

değerin altına kapatılmamalı. (Örn. : 8 turda tam açık bir vana 1 turun altına 

kısılmamak) 

5) Reglaj çalışmalarına başlanmadan önce tesisat suyunun temiz ve sistemin havasının 

dikkatlice alınmış olması gereklidir. Bu işlem özellikle Yapı Kredi Bankası Gebze 

tesisindeki gibi havaların fan coillerden alınması gerektiği tesislerde zaman kaybettirici 

gibi görünsede özenle yapılmalıdır. 

6) İki ve üç yollu vana, çekvalf gibi ekipmanların yönleri proje üstüne işaretlenmeli ve 

özellikle montaj esnasında yönlerine dikkat edilmelidir. Eğer balanslama çalışması 

izolasyon işlerinden sonra yapılıyorsa vana yönleri mutlaka görülmelidir. 

7) Basit gibi görünsede zaman kaybettirici bir unsurda kilitli kapı anahtarlarının 

zamanında temin edilmesidir. 

8) Balanslama çalışması esnasında değerler föylere not edilerek vana etiketlerine kayıt 

edilmelidir (Tablo 6). 

Hava tarafı balanslama çalışmalarımıza ait notlarımızı şöyle sıralayabiliriz : 

1) Ana kanala bağlanan branşman kanallarının yerlerine dikkat edilmelidir. Taze hava 

kanalında bir dirsek boğazı çıkışına yakın bir noktada veya susturucudan hemen sonra 

koyulan bir branşman dizayn debisine ulaşmakta zorlanabilir. Bu nedenle böyle 

noktalar daha proje aşamasında görülerek giderilmelidir. 

2) Proje aşamasında ulaşılamayan noktalarda volum damper vs. işaretlenerek mimari 

ofisten bu noktalara servis kapağı istenmelidir. 

3) Hava tarafı balanslamasında hacme hava sağlayan ve hacimden egzost eden cihazların 

tamamı birden çalışmalı ve montaj eksikleri bulunmamalıdır (Tablo 7). Ayrıca bu 

cihazların servis verdiği bölümlerdeki dış cephe, içi bölme işleri bitirilmiş olmalı ki 

ölçüm hassasiyeti sağlanabilsin. 

4) Gerek mekanik , gerekse elektrik tesisatı döşeme altında olduğundan şafttan kata giriş 

noktalarında iyi sızdırmazlık sağlanamadığında katlar toplamı ile santral çıkışında 

ölçülen hava debilerinde farklılıklar görülmüştür. Bu noktaların sızdırmazlığı ikazımız 

üzerine düzeltilmiştir (Şekil 5). 

149

KLIMATECHNIK 

Verteiler: 

Projeet* YVKB - A.proth^nrı 35.30 

Sound power lavel - overvievv 

Table 1: Comparison of the acoustlc datas: desjgn / meaeurement 

Sound povver 

level at fan discharge 

/ [dB(A)] 

Sound povver 

level at suction 

side/ 

IdB(A)] 

design 1 

' 

measurement 

difference 2 

* 

design 11 

measurement 

differencd 2> 

V 

63 

76 

64 

12 

69 

1; deeign = acousticai data set - Ove Arup 

2: level 'design 1 

- level 'measuremenf. 

- 

- 

H - I3er 

Tabie 2: Comparison of the acoustic datas: ( SEA-HaDDal t' 

measureme 

Sound power 

IAVAI at fan 

discharge / 

IdB(A)] 

Sound power 

level at suction 

side/ 

[dB(A)] 

GEA-Happel 1 ) 

measurement 

difTerence 2 

GEA-Happel 11 

measurement 

dlfference *> 

63 

69 

64 

5 

66 

il acousticai unit layout GEA-Happel 

2ı level 'GEA-Happel' - level 'measuremenf. 

- 

- 

125 

85 

83 

2 

76 

65 

11 

125 

77 

83 

-5 

74 

65 

9 

ich t 

octave-band frequency/(Hz] 

250 

93 

81 

12 

82 

72 

10 

500 

94 

86 

8 

81 

76 

5 

1k 

92 

84 

d 

78 

76 

2 

2k 

88 

80 

e 

73 

72 

1 

octave-band frequency / [Hz 

250 500 ik 2k 

83 86 87 84 

81 

2 

80 

72 

8 

86 

0 

83 

76 

7 

84 

3 

84 

76 

8 

80 

4 

81 

72 

9 

\ /H-Nr 

IDatum 

COMFVA-RI SON OF THE ACOUSTİC 

DESIGN/MEASUREMENT 

150 

FRevision 

:0 

< Selte • 

\ 

• 

: 11.03.96 

n Fan = 928 mirr 

f = 

1 

29750 nn*/h 

nt 

4k 

83 

76 

7 

68 

67 j 

1 

4k 

80 

76 

4 

77 

67 

10 

8k 

76 

70 

6 

61 

61 

0 

8k 

74 

70 

4 

71 

61 

10 

«um 

99dB(A) 

91 dB(A) 

S dB(A) 

88 dB(A) 

81 dB(A) 

5dB(A) 

•Mm 

92 dB(A) 

91 dB(A) 

1 dB(A) 

89 dB(A) 

81 dB(A) 

S dB(A) 

DATAS

PartTwo 

This section is prcdominantly extracted fröm DW/142- Specificalion for Sheet Metal Ductvvork, and for case 

of reference the numbering as in DW/142 has been retained. The leakage limits for EUROVENT dassifications 

A, B and C, as set out in their document 2/2 (Air Leakage in Ductvvork) have been adopted for the low 

pressure, medium pressure and high pressure Oass C dassifications. EUROVENT document 2/2 has no 

Standard for a leakage dass equivalent to our Class D and therefore the leakage limits for high pressure 

ductvvork used in DW/141 (the predecessor to DW/142) have been retained. 

6.1 Limits for each pressure class 

Permitted air leakage is related to four standards 

ofairtightness, as set out in Table 2. ' 

6.2 Compatibİlityırith EUROVENT 

The leakage factors used in Table 2 for Classes A, 

B and C are the same as those used for the classes 

similarly designated in the Eurovent Document 

2/2 (Air Leakage in Ductvvork). 

6.3 Leakage at various pressures; and other 

relationships 

Applying the limits specified in Table 2, 

Appendix A (Table 31) sets out the permitted 

leakage at cadı of a series of pressures up to the 

maximum for each class. Included in that 

appendu is a graphica! presentation of the 

pressure/Ieakage relationship; and also charts 

from which raay be determined leakage as a percentage 

of airflow for classes A, B or C. 

Appendu A also gives details of the basis for the 

leakage limits spccficd in Table 2. 

6.4 Testing for air leakage 

Ali ductwork operating at pressures classified in 

this specification as 'high pressure' shall be tested. 

6 AIR LEAKAGE STANDARDS 

to establish conformity with the relevant leakage 

limits set out in Table 2. 

Testing for leakage of ductvvork vvithin the low 

and medium ranges of pressure in this specification 

will not form part of the ductvvork contract 

unless this requirement is set out in the job specification 

- see also Note (2) on page 1 of D W142. 

Table 2 Air Leakage Limits 

1 Air leakage 

/ 

Low-pressure- 

ClassA 

Medium-pressure- 

ClassB 



ClassD 

Leakage limit 

2 

litres per second per square 

metre of duct surface area 

0.027 xp ou 

0.009 xp ou 

0.003 xp ftW 

0.001 xp° a 

where p is the differential pressure in pascals 

APPENDIX A -AIR LEAKAGE FROM DUCTVVORK 

A. I GENERAL CONSIDERATIONS 

A.l.I Leakage points in ducrvrork 

Air leakage in installed ductvvork occurs almost 

entirely at the longitudinal seams and the cross 

joints, particularly at the corners, and at the 

intersection of the seams and cross joints. 

A. 1.2 Leakage related to duct area 

İn practice, leakage can be taken as proportional 

to the surface area of the ductvvork, vvhethcr 

rectangular or circular, even though there may be 

considerable variation in different sections of a 

complete system because of the changing sizes of 

the ducts and the number and variety of the fittings. 

The surface area is easily calculable as part 

of the design procedure. 

A.1.3 Pressure/Ieakage relationship 

For a given pressure, the leakage through an 

orifice of a given area will vary according to its 

shape. With installed ductvvork, the leakage 

orifices are of differing shapes, so a prerise value 

cannot be given to the pressure/Ieakage relationship. 

Hovvever, Svvedish tests on a variety of constructions 

have shovvn that for ductvvork operating 

vvithin the range covered in this specification, 

leakage can be taken as proportional to 

pressure to the povver of 0.65. (This valuc has 

been adopted by EUROVENT in preparing their 

Document 2/2 - Air Leakage in Ductvvork - see 

Appendu L - and has also been adopted in this 

specification (see Table 2) and has been applied 

in Table 31. 

TABL-E 

AIR S TANDARTS

ISISAN 

MATTıN ADı D-f /&k QU 

*«T VAPILAN BOLUM 

^W«POJEMO 

»Ç«T YÖNTEMİ 

reV.ASIMC. 

TEST «1JPESİ 

TOPLAM YUZCY ALAM 

TO"LAM YÜZEYDEN KAÇAK 

WHM YOZeYOCN KAÇAK 

C/Y MT E GÖRE MAX KAÇAK 

YKB OPERASYON MERKEZİ ŞANTİYESİ 

KANAL İMALATI UYGUNLUĞU VE TEST TUTANAĞI 

•/i ^ı4r .

NOMİNAL PIPE 

SİZE (mm) 

15 

20 

25 

32 

40 

50 

65 

80 

90 

100 

125 

150 

FLUSHİNG 

VELOCITY (m/s) 

0.96 

1.00 

1.03 

1.06 

1.08 

1.11 

1.15 

1.17 

1.19 

1.21 

1.24 

1.26 

FLUSHİNG 

VOLUME (l/s) 

0.20 

0.37 

0.60 

1.08 

1.49 

2.45 

4.25 

5.98 

8.10 

10.47 

16.41 

23.98 

Table 5: Mean vvater velocities required to move 5mm diameter steel particles in 

horizontal medium grade steel pipevvork 

C2 DYNAMIC FLUSHİNG PROCEDURE 

C2.1 GENERAL CONSIDERATIONS 

AH items of ptant which are sensitive to sediment must remain valved off an&by-passed 

throughout the flushing procedure. 

Care should be taken to ensure that pumps are not allowed to operate against a dosed 

head for prolonged periods. The situation should be avoided whenever possible. 

C2.2 BASIC STAGES OF A FLUSH 

The procedure for system flushing should follow the maih stages described in the 

follovving sections C2.3 to C2.6. The flushing operation is demonstrated by reference to 

the system schematic illustrated in Figüre 12. it is assumed that the procedure for filling, 

pressure testing and static flushing, as described in section B4, has been completed, and 

that the system is filled and ready for dynamic flushing. 

TABLE 3 

FLASHING VELOCITY THROUGH THE HORİZONTAL 

STEEL PIPEUORK 

153

HATTIN ADI 

BORU TESİSATI YIKAMA KONTROL FÖYÜ 

TARİH 

SIRA NO 

UNA SORU ÇAPI (mm) 025 032 040 050 065 080 0100 0125 

BORU KESİTİ (m2) A 0.00058 0.001 0.00137 O.O022 0.0037 0.00507 0.00875 0.0132 

POMPA BASINCI (MANOMETRE.) 15 DÜŞÜNCELER 

OMPA DEBİSİ (DİYAGRAMDAN) 

YIKAMA HIZI (Q»AxV) \l •> 

TAVSİYE EDİLEN HIZ (BISRIA'OAN) ^.^S" m/s 

FİLTRE İNCELEMESİ 

DgBWU SUYU İNCELEMESİ us) 

MESİ ' 

DÜZ Y 

TERS YIKAMA İŞLgMÎ 

ISISAN KONTROL 

BAYTUR KONTROL 

f nfi 

1_! ! 

> 

_i ıN 

| 

iî 

I 

T t 

1 

; 

« 

J • 

J 

I 

1 

"ti 

T 

"T t 

j^ 

* ; | 

1 IV 

1 ' 

TABLE 4 

PRE-COmriISSIONING CLEANING OF PIPEUORK 

154 

s1 " 

S, 

's 14 

S 

's 

ıf 

^ 

\ 

3 

1 

V 

s, 

J 

•s 

\ 

i 

II 

's, 

1 1 

w-rw 

• 

• 

ı 

s» 

ISISANA.S. 

Barbaros Bulvarı, Bulvar Apt. No.40/8 Balmumcu-İSTANBUL 

CONTRACT: YKB OPERATION CENTER GEBZE 

SYSTEM: 

CHECKTHAT 

Frost protection is available in cold weather. 

System is pressure tested.clcaned, flushed, filled, and vented. 

Ali strainers have been cleaned 

System make up is operational (tank feed or pressurization uni0 

Ali valves have been positioned according to the plan for cominissioning. 

AH electrical panels are site tested. (manual) control of ali motorized 

valve I available. 

Motor insulation tests are O.K. 

Fitted fiıse rating is correct. 

Overloads are currently set. 

Holding down bolts and A.V. mountings are O.K. 

Pump casting is vented. Pump discharge valve is 50% dosed t< Î limit initial current. 

Motor is level and corrcctly aligned. 

Correct drive is fitted and properly aligned. Belt tension is con•ect. 

Pump and motors are lubricated. 

Drive guards are securely fitted. 

Pump rotates freery. 

Direction of rotation is correct. 

Motor running current does not exceed F.L.C. and is balanced t>etween phases. 

Glands are packed and adjusted to correct drip rate. Drains are fitted and dear. 

Motor, pump and drive are free from undue noise. 

Motor and bearing temperatures are O.K. Water coolant is ava lable if applıcable. 

/ = satisfactory, x = unsatisfactory, n/a = notapplicable, *(1) 

= see cominent 

Comments 

Tested by 

Onbehalfof 

Date 

Witnessed by 

On behalf of 

Date 

TABLE5 

PRE - COMMISSIONING CHECK LIST - VVATER 

155 

PRE-COMMISSIONING CHECKLIST - WATER 

Status SİKnature Date

ÇJSISAN^) 

Barbaros Bulv. No: 40/8 Balmumcu / istanbul Tel: 275 71 71 Dttigıt & Commteioniııg 

CONTRACT : YKB OFERATION CENTER GEBZE 

Instruments used: 

CLIENT : REF: YKB O. CENTER 

DISCRIPTION OF PLANT: CHILLED WATER PUMP103 5 104 

LOCATION / AREA SERVING: PLANTROOM D 12 / BLOCK D 2 

ENGINEER : YURDAKUL ÇÎMTAY 

Date: 19.05.1998 

Desıga Desıng tnitial 

Final Final 

DRV By-pass 

Ref Size Kv Flow P.d. P.d. % P.d Flow % Set Set Not 

MAIN O 100 224,9 10,00 2,562 2,243 94 2,243 9,356 94 N-A N-A 

By-Pass

ISISAN A.S. 

Barbaros Bulvarı. Bulvar Apt. No.40/8 Balmumcu - İSTANBUL 

CONTRACT: YKB OPERATION CENTER GEBZE 

SYSTEM: 

CHECKTHAT 

AH terminals are fıtted and dampere are öpen. 

AH dampere are operable and öpen. 

Air fUter cells are fıtted correctly. 

AH üre dampere are öpen. 

AH terminal units are correctly located, fıtted, and powered up. 

AH electrical panels / switchgear is site tested. 

Motor insulation tests are O.K. 

Fitted fûse rating is correct. 

Overloads are currently set. 

Holding dovm bolts and A.V. mountings are O.K. Transit brackets ete. are removed 

~~ Fan shaft and bearings are level and correctly aligned. 

Motor is level and correctly aligned. 

Correct drive is fıtted and properly aligned. Belt tension is correct. 

Fans and motors are lubricated. 

Drive guards are securely fıtted. 

Fan rotates freery. 

Direction of rotation is correct. 

Motor running current does not exceed F.L.C. and is balanced between phases. 

Fan pressure developed does not exceed system design pressure. 

Motor, fan and drive are free from undue noise. 

Motor and bearing temperatures are O.K. 

/ = satisfactory, x = unsatisfactory, n/a = not applicable, *(1) = see comment 

Comments 

Tested by 

On behalf of 

Date 

Witnessed by 

On behalf of 

Date 

TABLE 7 

PRE - COMMISSIONING CHECK LIST - AIR 

157 

PRE-COMMISSIONING CHECKLIST - AIR 

Status Sıenature Date

z 

0- 

NE 

2 

3 

Key Plan 

o 

o 

O o 

o 

o o 

ZONE 

B D 

O I i 

O 

D 

O 

o o 

G 

O 

OPERATIONS CENTRE C0MPLEX 

GsZELTEPE, TURKEY 

F?G 1 : SİTE PLAN 

158 

•o

F?G 2: MECHANICAL ENGINEERING SERVICES UNDER THE RAISED FLOOR SECTION & DETAILS

en 

o 

ISISAN 

Barbaros Bulvarı, Bulvar Apt. No.40/8 BOIIUICU - İSTANBUL 

CONTEACT 

CLIENT REF: 

DESCRIPTION OF PLANT 

rJuMed uûaM/ CP/CS-/üfll -» LCFZ 

LOCATION /AREASERVING 

ENdNEER 

I L 

f es 

15 

1 

1İC 

T~ 

FİG. 3 NUMBERING OF DRU 

es 

ıo

BALANCINO DISTRIBUTION 

Fig 437. Minimum straight distances before and after a balancing valve. 

If the balancing valve is located after an element cieating strong disturbances such 

as a pump or a motorized control valve, it is recommended that a straight distance 

of at least 10 d is provided before the valve. Do not place elements which could 

create disturbances in the upstream straight distances, for example such as a 

temperature probe. 

4.43.4 Should the balancing valve be on the circuit supply or return? 

Hydraulically, it makes no difference whether the balancing valve is located in a 

supply or in a return pipe. The water flow is, of course, the same in the supply and 

return. 

Fig 438. The preferred direction offlcnv is under the regulating disc. 

However, it is customary to place balancing valves in the return, particularly when 

the valve contains a draining device located in such a way that the adjacent terminal 

unit can be drained. Even if no constraints are imposed about the direction of 

circulation in the balancing valve, it is preferable to install it with the flow going 

under the disc (Fig 4.38). Under these conditions circulation noises are minimised. 

This is of less importance when the pressure drop in the valve is low, as for instance 

a STAM used just for measurement. 

FİG. 4 

LOCATION,OF DRU 

161

F?G 5 : PENETRATIONS RISER TO FLOORS

Akıllı Bina Sistemleri Projelendirme, Koordinasyon ve Test ve 

Devreye Alma ve Bu Sistemlerin Projelendirilmesi ve 

Koordinasyonu 

Sistem ve Kontrol Yüksek Mühendisi, Haldun Ulusoy 

Elektronik ve Haberleşme Mühendisi, Emre Ertan 

Honeyvvell A.Ş., İstanbul, Türkiye 

Abstract: 

Automatic management and control of the heating, ventilation and air conditioning plant are essential to make 

system work for today's buildings. With the integration of security and access control, fire protection, lighting 

control an "intelligent" building automation system can be constructed. 

Design and selecting the right building automation system is an essential decision for today buildings and needs 

a good coordination between mcchanical, clcctrical consultans, building automation firms, architect and building 

ovvners at every stage from design to slaı l-ııp. 

Keyvvords : Automatic Contıol. Ruilding Automation. Building Services, Energy Management, Fire System, 

intelligent Building, Security Conlrol. Totalhoıne 

Özet: 

Günümüz binalarında ısıtma, soğutma havalandırma (HVAC) sistemlerini, otomatik yönetim ve kontrol (bina 

otomasyon sistemleri) olmadan işletmek çok zordur. Yangın alarm, güvenlik, erişim ve aydınlatma kontrol 

sistemlerinin entegrasyonuyla, akıllı binalar yaratmak mümkündür. 

Bina Komplekslerinden, evlerinize doğru bina otomasyon sisteminin seçimi, dizaynı çok önemlidir; mekanik ve 

elektrik müşavirler, otomasyon firmaları, mimar, bina sahipleri arasında dizayn aşamasından, işletmeye almaya 

kadar iyi bir koordinasyonu gerektirir. 

163

1. Giriş 

Teknolojide ve günümüz insan ihtiyaçlarındaki gelişmelerin sonucu olan Bina Yönetim 

Sistemlerinin (BYS) amacı binaların yada bina gruplarının mekanik ve elektrik sistemlerinin 

izleme, çalıştırma ve yönetim fonksiyonlarının merkezileştirilmesi, bir merkezden 

yönetilebilir hale getirilmesidir. Bu, bina kullanıcılarının daha konforlu, daha rahat, daha 

güvenli bir çalışma, yaşama ortamına; daha düşük maliyet, daha az iş gücü ve daha verimli 

bina işletimlerinin sağlanması amacıyla yapılır. Bu amaçlara ulaşılmak için, basit otomatik 

kontrol sistemlerinden, bütünleşik bilgisayarlı kontrol sistemlerine kadar geniş bir yelpaze 

içinde çeşitli yoğunluk ve karmaşıklıkta BYS sistemleri geliştirilmiştir. 

1.1. Bina Otomasyon Sistemlerinin Getirileri 

Günümüz binalarının ayrılmaz bir parçası olan BYS sistemlerin sağladıkları aşağıdaki gibi 

sıralanabilir: 

> Rutin ve tekrara dayanan işlemlerin, otomatik olarak yaptırılması. Yapılması gereken 

kontrol cihazı tarafından, istenen zamanda, istenen miktarda yapılıyor. 

> işletme personelinin, merkezdeki grafik çizimler ve kullanma talimatlarıyla, daha 

kısa sürede bina mekanik ve elektrik sistemlerine daha kısa sürede hakim olabilmeleri 

ve daha efektif kullanmaları. 

> Konfor şartlarının değişen ortam şartlarında daha hızla cevap verebilmesi ve daha 

kontrollü konfor şartların sağlanması. Bir konferans salonunda 100 dinleyici varken 

gererken taze hava miktarıyla, 1000 dinleyici varken gereken miktar farklıdır ve bu 

miktar kontrol cihazı tarafından otomatik olarak hesap edilip, uygulanır. 

> Sistemde meydana gelen arızaların çok daha hızlı görülüp, müşteriler tarafından 

hissedilmeden giderilmesi. Asıl pompa arızalandığında, yedeğinin otamatik olarak 

devreye girmesi ve pompa arızasının merkeze bildirilmesi. Pompa bakım 

zamanlarının merkezden raporlanması. 

y Düşen enerji faturaları, 

> Sistemin daha iyi yönetilmesi; otomatik raporlama, bakım programları, alarm 

raporlama gibi, 

> Çözüm esnekliği, 

> Yangın alarm izleme, güvenlik ve erişim sistemleriyle entegre çözümlerle, bina 

işletiminin kolaylaştırılması 

1.2 Tarihçe 

1950' li yıllarda ortaya çıkan BYS kavramı, elektronikteki baş döndürücü gelişmelerin 

sonucunda içerik ve kofıgürasyon olarak büyük değişimlere uğrayarak günümüze gelinmiştir. 

Günümüz sistemlerinin öncüleri olan ilk BYS' ler tüm data ve kontrol noktalarının kablolarla 

ana bir kontrol paneline bağlandığı, operatörün sistemin kendi panosu yanısıra ana panodanda 

sisteme müdahale edebildiği kablolu sistemlerdi. 

196O'lı yıllarda Multiplexed kablolamayla hernoktadan kablo çekilmesinden kurtulunmuştur, / 

bir kablodan birden fazla nokta izlenmesi mümkün olmuştur ve slide makinalarıyla ana 

panodan birden fazla sistemin izlenebilmesi sağlanmıştır. 

164

1960' ların sonlarında ve 1970' lerin başlarında seri data taşınma sistemleri ve elektronik 

ekipmanlar BYS sistemleri için önemli bir adımdır. Bu sayede 2 telli bir haberleşme hattı 

üzerinden, binanın değişik noktalarına ulaşmak mümkün olabilmiştir. Bu sistemlerde bir saha 

bilgi toplama paneli sahadaki sıcaklık, basınç ... gibi bilgileri toplar ve ana merkeze gönderir, 

ana merkez bu bilgiyi yorumlar ve yapılması gerekeni, kontak kapama , vana açma gibi saha 

bilgi toplama paneline gönderir. 1970' lerin ortalarında mini kompütürler ana merkezde 

kullanılmaya başlanmış, bu birkaç merkezeden izleyebilme ve yazıcı gibi ara birimlerin 

bağlanabilmesini sağlamıştır. Fakat maliyet ve yüksek eğitimli işletmeci ihtiyaçlarından 

dolayı, çok büyük ofis binaları , üniversite binaları, askeri ve endüstriyel komplesler gibi 

kısıtlı uygulama alanları bulmuşlardır. (Şekil 1) Böyle bir uygulama 1984 yılında Türkiye' de 

ilk olarak Atatürk Havalimanı' nda uygulanmıştır. 

Merkez 

Saha Bilgi Toplama 

Panelleri 

Saha Elemanlar] 

Şekil 1 Mini Bilgisayarlı Sistemler 

PC lerin mini kompütürlerin yerini almasıyla, maliyetler düşmüş, Bina Otomasyon Sistemleri 

her büyüklükte ve tipteki binalar için cazip bir yatırım haline gelmiştir. 1980' lerin ortalarında 

bilgisayar teknolojindeki gelişmeler sonucunda, saha bilgi toplama panelleri akıllandırılmış, 

artık saha toplama panelleri bilgiyi topladıktan sonra kendileri yorumlayıp, gerekeli kontrolü 

kendileri yapar, bu bilgileri izlenmesi için ana merkeze gönderir hale gelmişler ve maliyetler 

de büyük düşüşler yaşanmıştır (Şekil 2). 

165 

S 

s

C-Bus 

Excel IRC 

[İP IOOAMMJM 

ZONE MANAGER 

Excel 10 

LonMaı* 

devices İH 

FCU 

Excel 50 

Şekil 2 Günümüz Bina Otomasyon Sistemleri 

XL5000 SYSTEM 

Excel 100 

Diilribuled 

110 Modul.j 

Son gelişmelerde ise akıllı saha cihazların veya akıllı bilgi toplam panelleri kullanarak her 

saha elemanlarında kontrol panellerine kablo çekimi yerine bir kontrolörler arasında 

kullanılan database benzer bir saha bus'u (fıeld bus) kullanılması yönündedir. Bu şekilde 

kablaj ve montaj maliyetlerinin azaltılması sağlanmıştır. 

1.3 Amaç 

Bu yazıda, otomasyon sistemlerine genel bir giriş ve bu sistemlerin kullanım amaçlan ve bu 

amaçlara göre sistemlerin seçilmesi ve projelendirilmesi ve bu aşamalarda gereken 

koordinasyon, test ve devreye alma çalışmaları ele alınıp, okuyucuların/dinleyicilerin bu 

konularda genel fikir edinmeleri istenmiştir. 

2. Akıllı Bina Sistemleri 

Günümüzde akıllı bina sistemleri birkaç bileşenden meydana gelmektedir.Bu bileşenler : 

a- HVAC (Isıtma-Soğutma, Havalandırma Sistemleri) Otomasyon Sistemleri 

b- Oda Kontrol Sistemleri 

c- Yangın Algılama &Alarm Sistemleri 

d- Kapalı Devre Televizyon Sistemi 

e- Güvenlik ve Erişim Sistemleri 

f- Güç ve Enerji Otomasyonu Sistemleri 

g- Aydınlatma Otomasyonu Sistemleri 

h- Data ve Haberleşme Sistemleri 

166 

«••i**

olarak sıralanabilir. Bu bileşenlerin bir veya birkaçının bir araya gelmesiyle akıllı bina 

sistemleri oluşturulur. 

2.1 HVAC Otomasyon Sistemleri 

Akıllı bina sistemlerinin dendiğinde ilk akla gelen sistem HVAC Otomasyon Sistemleridir. 

(HVAC Otomasyon Sistemleri 3 ana bileşenden meydana gelmektedir).(Şekil 3) 

CENTRAL 

HARDVVARE & SOFTVVARE 

FIELD CONTROLLERS 

( DISTRIBUTED INPUT/OUTPUT 

MODULES , UNITARY FCU&VAV 

MODULES) 

FIELD EÛUIPMENTS 

CENTRAL PC 8. SOFTVVARE 

(PC PACKAGED 

COMMUNICATION INTERFACE) 

Şekil 3 Bina Otomasyon Sistemi Bileşenleri 

STATION PC 

Saha Elamanları; saha daki cihazlardaki bilgileri algılayan sensörler (analog girişler ), 

presostatlar, anahtarlar (digital girişler) ve kontrolörden gelen bilgileri uygulayan vanalar, 

damperler, çıkışlardır (analog ve digital çıkışlar).(Şekil 4) 

Kontrolörler, saha elemanlarından gelen bilgileri algılayan ve yazılan programlara veya 

merkezden gelen emirler (ortam sıcaklığını 21° değilde 23° yap, gibi) doğrultusunda bu 

bilgileri yorumlayıp, analog ve digital çıkış elamanlarının hesapladığı değerleri almasını 

sağlayan, kontrolün yapıldığı ve izlenen değerleri merkeze ileten cihazlardır. 

167 

y

Ana merkez veya merkezler; bina mekanik ve elektrik sistemlerinin bir bütün olarak 

izlendiği, kontrol edilebildiği, işletildiği, aylık, haftalık raporlamanın yapıldığı günümüzde 

bir PC veya server'ın kullanıldığı cihazlardır. (Şekil 3 & Şekil 4). 

DDC Kontrol Paneli Cklb / Çykyfr Terminalleri 

OOC CoMrolkr Inpat I OMput TermhuH 

Honeywell lüıuımiıM» 

Bitto Kontrtıl Shtcmlcri _ 

BHIIıIIıK Cnmrvtı Divi Mı 

Şekil 4 Girişler ve Çıkışlar 

YDYL İNt>AAT UFA-BEDFSTAN 

V12 VANTyLATYON SYSTEM 

CPO2 -(BASEMENT) 

Raim NADraving 

V12.DRVV 

flgıh CMUWM Devim 

2.1 Oda Kontrol Sistemleri ( FCU, VAV KONTROLÖRLERİ) 

Yapar&signal 8y 

KontraClİKkeıl By 

20.04.1999 

SırtırOllViRCtT 

TaMrKARA 

Ofis binaları ve otellerde HVAC otomasyon sistemlerine ilaveten odalarda veya FCU, VAV 

bazında istenilen konfor şartlarınının sağlanması ve odaların cihazların durumlarının 

izlenmesi için kurulan sistemlerdir ( Şekil 5 ). 

168

Honeywcll 

Hamt» Hmlİllııt ft-Mr-h («Un 

. .V«. ti i r ««t»ı I -İm* *'•* IV S« •«• I MW 

Şekil 5 Oda Kontrol Sistemleri 

Bu sistemlerle odaların; 

YstanbdKhnOMIYerieRiePraiesi 

YLAVE BLOK KAT 8 YERLEOYM PLANI 

H.-âm N'a Drw4nf Nı 

Kat Kontrolörleri 

a- Gece, hazırda bekle, konfor olmak üç modda çalıştırma; 6.00- 8.00 saatlerinde hazırda 

bekle modu kontrol sıcaklığı (k.s.l6°), 8.00-20.00 saatlerinde konfor modu k.s. 21°, 

20.00- 6.00 satlerinde gece modu (k.s. 13°), 

b- Otel yönetim sistemleriyle birleştirip, check-in, check-out bilgilerine göre çalıştırma, 

c- Pencer açık - kapalı bilgilerini izleyip pencere açıkken sistemin çahştırılmayıp enerji 

tasarrufunun sağlanması, 

d- Oda hazır anahtarını dikkate alarak çalıştırma, 

e- Aydınlatmanın kontrolü, 

mümkündür. 

Bu sistemlerle enerji tasarufu yamsıra, tüm odaların, cihazların merkezden izlenebilmesi ve 

kontrolü, herhangi bir arıza durumunda çalışanlar ve müşteriler rahatsız olmadan ilk 

müdahelenin merkezden yapılması, mekanik ve elektrik aksamdan kaynaklanan arızalarda; 

arızanın nedeninin merkezden tespit edilip, müdahele zamanın minimuma indirilmesi 

sağlanmıştır. 

2.2 Yangın Algılama ve Alarm Sistemleri 

Bu sistemler binadaki yangın durumunu izlemek ve bina yaşayanlarının yangın durumundan 

haberdar olmasını sağlamak amacıyla kurulan sistemlerdir. Binada izlenmesi gereken alanlara 

169 

A

duman ve sıcaklık sensorleri ve manuel ihbar butonları ve görsel, işitsel ikaz sirenler 

yerleştirilir.(Şekil 6) 

HREALARM PlATFOfiM 

IW*m».«Sİ*ıı*TilV*tnl 

lime * ItuUır I'.**ı4 I*>«ı 

LAS FIMANS 

^ T 1 T 

Ot B 

FREAURMSTATICH 

.i—k 

LAN I LOCAL AREA NETWORK | 

Şekil 6 Yangın Algılama Sistemleri 

IHLAS YÖNETİM BİNASI 

IHLAS YÖNFIyl BİNASI YANGIN AURM SİSTEM SEMASI 9709004D.DS4 

IHLAS YÖNETİM BİNASI 

S»m»l SATIH 

Herhangi bir alarm durumunda , kontrollör güvenli yangın çıkışlarını gösterilmesi , ilgili 

klima santrallarına yangın ikazının iletilmesi, sirenlerin çalınması gibi önceden programlanan 

senaryo doğrultusunda çalışır. Yangın algılama ve alarm sistemi,bağımsız çalışabileceği 

(kontrolörün üzerinde bir ekran ve yazıcı takılabilir) gibi bina otomasyon sitemine entegre 

edilerek, merkezden izlenme, kontrol imkanları sağlanmaktadır. 

Günümüzde Yangın Algılama Sistemleri; 

> Konvansiyonel 

> Adresli 

> Akıllı Adresli 

> Duman ömeklemeli olmak üzere 4 farklı tipte kurulabilmektedir. Binaların büyüklükleri 

kullanım amaçları doğrultusunda en uygun çözüm müşavirler, tasarımcılar ve firmalar 

tarafından çözüm üretilmektedir. 

170

2.3. Güvenlik ve Erişim Kontrol Sistemleri 

Günümüzde binaların ayrılmaz bir parçası haline gelen güvenlik ve erişim kontrol 

sistemlerinin; 

Ana Bileşenleri; 

> Kartlı Geçiş Kontrol Sistemleri 

> Hırsız Alarm Sistemleri 

> Kapalı Devre Televizyon Sistemleri 

> Çevre Güvenlik Sistemleri 

oluşturmaktadır. 

Bu sistemler birbirinden bağımsız çalışabildiği gibi; bir güvenlik yönetim merkezi 

(serverında) bağlanmak entegre bir şekilde, sistemlerin izlenmesi yönetimi sağlanmaktadır. 

Türkiye'de de bu tür uygulamalar başarıyla gerçekleştirilmiştir. (Şekil 7) 

TCPflP 

EXCEL SECURITY MANAGER 

WINDOWS NT BASED 

RELEASE 6.30 

Şekil 7 Güvenlik ve Erişim Sistemleri 

171

2.4 Güç ve Enerji Otomasyon Sistemleri 

Binalarda ana dağıtım panolarının, ana şalterlerinin, jenaratörlerin izlenmesini, kontrolünü 

sağlayanı bağımsız veya HVAC Otomasyonu bağlanabilen güç yönetim sistemleri son 

yıllarda giderek önem kazanmıştır. Bu sistemlerde güç, akım, cosfı&voltage gibi değerler ana 

şalter pozisyonları jenaratör durumları izlemekte raporlanmaktadır. İstendiği her akıllı sayaç 

kullanımlarıyla, enerji tüketimleri izlenip, raporlama faturalama yapılmaktadır. (Şekil 8) 

Şekil 8 Güç ve Enerji otomasyonu 

2.5 Aydınlatma Otomasyonu Sistemleri 

Aydınlatma Otomasyonu sistemleriyle binaların aydınlatma kontrolü ve konforu dış hava 

aydınlık seviyesi, zaman mekan aydınlık seviyeleri parametrelerine bakılarak kontrol 

edilmekte optimum aydınlatma sağlanarak, minumum enerji tüketimi gerçekleştirilmektedir. 

Bu sistemler HVAC Otomasyon Sistemlerin alt bir parçası olabildiği gibi büyük sistemlerde 

tamamen aydınlatma (kendi kontrollörleri ve yönetim merkezi olan) bağımsız sistemlerde 

olabilmektedir. 

172

2.6 Data ve Haberleşme Sistemleri 

Bilgisayarların, networklerin yaşantımızdaki önemi arttıkça data haberleşme sistemleri 

binaların önemli alt yapılarından biri olmaktadır. Günümüzde giderek artan bir şekilde yapısal 

kabloların içeriği sadece data ve haberleşme ile kalmamakta, akıllı bina sistemlerinin diğer 

bileşenlerinin de (Oda Kontrol Sistemleri, Yangın Algılama Sistemleri, ....) kablolamasında 

kullanılır hale gelmişlerdir Data ve Haberleşme sistemleri; kontrol edilen sistemler arttıkça ve 

bina komplekslektikçe yönetim sistemlerinin ayrılmaz birer parçası haline gelmişlerdir. 

2.8 Bina Yönetim Sistemleri 

Bina büyüklükleri ve binalardaki sistemler karmaşıklığı arttıkça, binalarda birbirinden 

bağımsız sistemler yönetim ve koordinasyonun sağlanması zorlaşmakta ve ciddi sorunlarla 

karşılaşılmaktadır. Yaşanan bu problemlerin giderilmesi amacıyla farklı sistemleri birbirine 

bağlayacak ve gerekli koordinasyonu sağlayacak yönetim sistemleri dizayn edilmekte ve 

kurulmaktadır. Özellikle havalimanı gibi karmaşık binalarda bu sistemin kurulması bir 

zorunluluk haline gelmiştir. 

Bina Yönetim Sistemlerinin artan önemi ve genel olarak dünyada açıklık kavramının 

gündeme gelmesi ile sistemlerin birbirleri ile anlaşabilmesi, konuşabilmesini bir zorunluk 

haline getirmiş ve bu konuda ciddi çalışmalar yapılmıştır. Kavram ilk önce Endüstriyel 

sistemlerde gündeme gelmiş Modbus, J bus protokolleri ile Endüstriyel sistemlerin Bina 

Yönetim, Otomasyon Sistemlerine bağlanmaları sağlanmıştır, farklı üreticilerin Bina 

Otomasyon Sistemlerinin birbirlerine bağlanması için yapılan standartlaşma çalışmaları hala 

daha devam etmektedir. Şu anda dünyada iki ana protokol BACNET ve LONMARK üzerinde 

çalışmalar yoğunlaşmış, firmaları bu protokollere uygun cihazlar üretmekte ve bu sayede 

farklı üreticilerin kontrolörleri bir arada kullanılması mümkün olmaktadır. 

3. Akıllı Bina Sistemlerinin Projelendirmesi ve Koordinasyonu 

Günümüzde, HVAC sistemlerinin otomatik kontrolsüz olarak düşünmek imkansızdır, Artık 

otomatik kontrol; sistemin dizayn aşamasında düşünülmesi gereken bir parçadır. BYS 

sistemleriyle %30 lara varan enerji tasarrufları yapmak mümkündür. BYS sistemlerinin, 

işletmeciye getirdiği kolaylıklar, enerji ve işgücü tasarrufları , sistemin 3-4 yılda kendini 

amorti ettiği düşünülürse, ilk yatırım maliyeti yüksek gibi görünsede (Günümüzde 

elektronikteki gelişmelerle maliyetlerde % 40'lara varan azalmalar sözkonusudur.), bina 

otomasyon sistemlerine yatırımın önemini gösterir. Aşağıda dizayn, koordinasyon ile test ve 

devreye alma çalışmaları özetlenmiştir. 

3.1. Sistem Dizaynı 

Bina otomasyon sistemlerinde, dizayn aşamasında yapılması gereken ilk şey , otomasyon 

sisteminin amacının ve ayrılabilen bütçenin belirlenmesidir. 

173

Bu nedenle bu aşamada : 

• Mal Sahibi 

• işletmeci Kuruluş 

• Mimar 

• Mekanik Projeci 

• Elektrik Projeci î 

arasında zamanında ve detaylı bir çalışma ve koordinasyon gerektirmektedir. 

Bunun için yapılması gerekenler: 

1. Bina otomasyon sistemlerinin sihirli değnekler olmadığının tüm grupların farkına 

varmasının sağlanmasındır. Bina otomasyon sistemleri kötü dizayn edilen, kötü işletilen 

sistemlerde yapabileceği iyileştirmeler sınırlıdır. Eğer soğutma kapasitesi yeterli değilse, 

otomasyon sisteminin vanasını %100 dahi açsa yeterli soğutma sağlanamaz. Örneğin 

büyük alışveriş merkezlerimizden birinde 100 watt / m2 olarak hesap edilen aydınlatma 

yükü, uygulamada 500 watt/m2 olarak çıkmış, merkez yazın soğutulamamıştır. i 

2. iyi bir fızilibite çalışması: Bina otomasyon sistemlerinin kurulmasıyla elde edilebilecek 

tasarruflar ve yatırım masraflarının iyi bir etüdü yapılmalıdır.Bu tasarruflar geliştirilen 

kontrol tarafından yapılan direkt tasarruflar olabileceği gibi (Elektrik, Su, Doğalgaz 

tüketimi) sistemin işletme aracı olarak kullanılmasından sağlanan dolaylı tasarruflarda 

olabilecektir (Bakım Kolaylığı, yönetilebilirlik, Konfor). Tabi burda Türkiyenin 

şartlarımda düşünmemiz, sadece kolon semasıyla uygulamaların yapıldığı, yatırımcılar 

tarafından müşavirlik ve mühendislik hizmetlerinin çok önemsenmediği yurdumuzda 

böyle bir çalışmanın yaptırılması oldukça zor olduğunu kabul etmemiz gerekiyor. Böyle 

bir çalışmada aşağıdaki hususlar dikkate alınabilir: j 

a) Otomasyonsuz ve otomasyonlu olası yakıt tüketimleri, 

b) Otomasyonsuz ve otomasyonlu sağlanabilecek konfor şartları (ortam sıcaklığı, nemi, 

aydınlık seviyesi, havalandırma koşulları) 

c) Bina yaşayanları için sağlanması gereken konfor şartlan. 

d) Sistemlerin gerçek ihtiyaçlar dışında (saat/gün) kullanılmasından sağlanacak 

tasarruf olanakları, 

e) İstenen konfor şartlarınından sağlanan tasaruf olanakları, 

f) Sistemin bir merkezden izlenebilmesi ve işletilebilmesinden doğan işgücü 

tasarrufları, 

g) Yangın ve güvenlik sistemleriyle sağlanan kazançlar, / 

h) Otomasyon sistemi için gereken olası eğitim, insan gücü masrafları, 

i) Olası işletme maliyeti, 

j) Tüm otomasyon sistemi için yapılması gereken yatırım ve sağlanacak tasarruflar, 

yatırım amortisman süresi. 

3. İyi bir pazar araştırması: Pazarda ki bina otomasyon sistem satıcılarılarının tanınması, 

yapılan uygulamaların incelenmesi, sistemleri tanunak ve otomasyona dahil edilecek 

sistemler hakkında fikir sahibi olmak açısından önemlidir 

4. Otomatik kontrol, Bina otomasyon sistemi: Eğer sistem için, merkezden izleme ve kontrol 

fonksiyonları önemli değilse, bina otomasyon sistemi yerine, merkeze raporlama j 

yapmayan otomatik kontrol cihazları daha ucuz bir çözüm olabilir. 

174

5. Bina Yönetim Sistemleri ile Entegrasyon: Bina ve uygulamadaki ihtiyaçlara göre bina 

yönetim sistemleri değişebilir. BYS lar aşağıdaki gibi sınıflanabilir: 

> Bina tipi: 

• MonoBlok Yapılar 

• Bina kompleskleri 

• Farklı yerlerde ki binalar 

Bina tiplerine göre kablaj , uygulanacak sistem, donamım değişecektir. 

> Hizmetler: 

• Isıtma Soğutma,Havalandırma , Aydınlatma 

• Güvenlik ve Yangın 

• Güç Enerji Yönetimi 

• Data&Haberleşme 

> İstenen entegrasyon düzeyi 

> Yeterli tecrübe, yerel otoritelerden onaylı sistemler 

> Kullanıcı Arabirimi: 

• Yüksek seviyeli (Grafik tabanlı, Bakım programlı) 

• Düşük seviyeli ( Yazı tabanlı) 

Yukardakilerin yanında dikkate alınması gereken bir hususta sistemin genişleyebilir 

olmasıdır, ilk yatırımda kontrol edilemeyen sistemlerin veya merkez bağlantsının; işletme 

sırasında doğan iyileştirmeler ve yatırımlar sırasında yapılabilmesi, bu olanağın herzaman için 

elimizde olmasına dikkat edilmesi gerekmektedir. 

6. Eğer bina yönetim sistemlerine karar verilmişse, yapılması gereken, sistemin yazıya 

dökülmesidir. 

1- Nasıl bir uygulama , 

2- Sistemden beklenen, 

3- Sistem nasıl kullanılacak, 

4- Sistem sorumlusu kim. 

sorularına net cevaplar verilmeli ve Bina Yönetim Sistemi esas olacak projeler ve sistem 

fonksiyonları ortaya çıkarılmalıdır. Bunlar; 

> Özellikle tüm ısıtma, havalandırma, iklimlendirme (HVAC), Isıtma ve Soğutma 

sistemlerinin otomatik kontrol prensip şemaları (Şekil 5) 

> Yukarıdaki prensip şemalarının herbirine ait otomatik kontrol senaryoları, 

> Etkin bir kontrol yapabilmek amacıyla kontrol vanalarının (Dolayısıyla vana 

motorlarının) doğru seçilebilmesi için ; 

Isıtma/Soğutma serpantini kapasiteleri 

Giriş/Çıkış suyu sıcaklıkları, 

Vanaların bağlantı tipleri, 

Vana nominal basınçları, 

>• Vana motorları ve damper servomotorlarının herbiri için yay geridönüş istenip 

istenmediği 

175

Saha elemanlarının listesinin çıkarılması 

> Sisteme ilişkin giriş/çıkış noktalarını içeren nokta özetlerinin hazırlanması 

> Saha panelleri yada kontrolörlerin yerlerinin belirlenebilmesi amacıyla tüm mekanik, 

elektromekanik ve elektrik ekipmanların tesisteki dağılımını gösteren yerleşim 

planlarının oluşturulması, 

> Birbirleri ile kilitlemeli olarak çalışacak ekipmanların veya diğer noktaların 

belirtilmesi, 

> Bina Yönetim sisteminin merkezi fonksiyonlarının tariflenmesi,(Zaman programları, 

olay programlan, varsa enerji tasarruf programları, varsa merkezi bakım yönetim 

programlarının açıklanması, 

> Bina Yönetim Sistemi ile yönetilecek diğer sistemlerin netleştirilmesi, sistem 

sağlayıcılarile toplantıların organizasyonu ve haberleşme protokollerinin 

belirlenmesi. 

3.2 Şartname 

Bu aşamada mimar, mekanik, elektrik projeciler ve bina sahipleri koordinasyonu sonucunda 

hazırlanan projeler şartname haline getirilip, otomasyon firmalarından teklif istenmelidir. Bu 

işlem sırasında dikkate alınabilecek hususlar şunlardır: 

> Sistem ve sitemden beklenenler teklif değerlendirme ve seçim aşamasında baz teşkil 

edecek şekilde açık bir şekilde tanımlanmış olmalıdır, 

> Sistem donanımı bir firmayı tarifleyen şekilde katı değil, değişik firmalarıda 

kapsayacak, tam rekabeti sağlayacak şekilde genel olmalıdır. 

> Pratik olarak şartnameyi hazırlayanlarla, kullanıcılar farklı kişiler olmktadır. bu 

yüzden daha önce benzer sistem kullanıcıları veya olası kullanıcılarla konuşup 

onların ihtiyaçlarını, isteklerim dikkate alınmalıdır. 

3.3 Teklif İsteme, Değerlendirme ve Kontrat 

Türkiye'de irili ufaklı 20'ye yakın Otomasyon firması vardır, bu sayı eğer küçük şirketlerle 

çalışıp risk alınmak istenmiyorsa üç yada dört firmaya indirgenebilen Bu firmalardan 

istenecek tekliflerden ve aşağıdaki hususları dikkate almak gerekir: 

a- Daha öce benzer sistemlerin başarıyla bitirilip, bitirilmediği, 

b- Daha önce kurulan sistem kullanıcıların görüşleri, 

c- Fiyat; sistemler için önemli olsada, en ucuz her zaman, en tasarruflu çözüm 

olmamaktadır. Piyasanın birkaç ciddi firmasının verdiği fiyat, sistem maliyeti hakkında 

fikir verir, 

d- Firmanın teklife yaklaşımı, şantiye ziyaretleri ve incelemeleri, 

e- Şartnameye uygunluğu, 

f- Eğitim ve dokümantasyon hizmetleri 

Bütün bu yukarıdakiler ışığında fiyat ve sitemin şartnameye uyguluğu yanısıra, seçilen 

firmanın projeyi kararlaştırılan fiyata, zamanında başarıyla bitirebileceği, teslimden sonrada 

sisteme yıllarca destek verebilmesi dikkate alınmalıdır. 

Ve firmaya karar verildikten sonra, firma mekanik ve elektrik projecilerle yapacağı ortak 

çalışmayla; 

176

• Otomatik Kontrol prensip şemalarına ( Ek 1), 

• Otomatik kontrol senaryolarına (Ek 2), 

• Vana Listelerine, 

• Duyar eleman, termostat gibi saha ekipman listelerine, 

• Nokta özetlerine ( Ek-3 veya tablo-1 ) 

• Saha istasyonu ve kontrolörlerin dağılımına, 

• Motor kontrol panosundan gereken otomasyon çıkışlarına, 

• Merkez ekipman konfıgürasyonu 

• Sistem blok şemasına ( Şekil 9 ) 

son şeklini verir. Ve Uygulama dosyası olarak müşteriye sunulur. 

Honeyvvell 

Şekil 9 Kolon Şeması 

|lmi ' v '"""" w Ystanbul Hilton Oteli Yenileme Projesi 

Ystanbul, Türkiye 

Kysym 1/2/3 

Sistem Kolon t>emasy IRC-1210 

HI1.TO21.DRW 

/3 v 

Haldun Ulusov 

Bu noktaya kadar herşeyin yolunda gittiğini ve fırmanında kararlaştırıldığını düşünürsek, 

yapılması gereken bu güne kadar kararlaştırılanların ve sistem devreye alma zamanım ve 

teslimi tarihlerinide içeren kontrat yazılıp karşılıklı olarak imzalanmalıdır. 

Kontrat imzalandıktan sonra firma: 

• Kablo Listesini Hazırlamalı (Ek-4 ), 

• Kontrolör panolarını projelendirmeli (Ek-5) 

• Elektrik projeci ile motor kontrol panosunda gereken yardımcı kontak, kontak, terminal 

girişlerini projelendirmeli 

• Merkez ekran üzerinde izlenecek grafikleri oluşturmalı 

• Kontrolörleri programlarını yazmaya başlamalıdır. 

177

Bundan sonraki iş ise Devreye Alma ve Test çalışmalarıdır. Aşağıda Yapı Kredi Otomasyon 

Merkezinde yapılan çalışmalar sizlere anlatılmıştır. 

4. Yapı Kredi Bankası Operasyon Merkezi Bina Yönetim Sistemleri Test ve Devreye 

Alma İşlemleri 

Türkiye' de bir çok ilke imza atılan bu proje, Gebze' de 10 Blok halinde yaklaşık 40.000 m 2 

kapalı alana sahip; Bankacılık operasyonların yönetildiği bir merkez olarak Baytur A.Ş.' nin 

ana müteahhit, Arup' un Kontrolör, Isısan' in Mekanik Müteahhit, AEG' nin Elektrik 

Müteahhit, Honeywell' in Bina Otomasyon Müteahhiti olarak hizmet verdiği bir merkezdir. 

Türkiye' de ilk defa bir ihalede Otomasyon Sistemi montajdan, kablo çekiminden, devreye 

almaya kadar bir kontrol firmasına ihale edilmiştir. Baytur disiplinler arasında koordinasyonu 

sağlamış ve kaba inşaatı gerçekleştirmiştir. Honeywell şantiyede 3 mühendis, 2 teknisyen ve 

elektrik taşeronu olarak EMT firmasından 8 elektrikçi ve 2 formen ile şantiye ofisinde 1 yıl 

boyunca bulunarak, projelendirme, montaj, devreye alma, teslim çalışmalarım tamamlamıştır. 

Projede Baytur ve Arup gözetiminde çok ciddi dokümantasyon ve proje çalışmaları 

yapılmıştır. Proje çalışmalarında klasik prensip şeması, nokta analizi, kablo lsitelerinin, 

senaryonun yanı sıra; 1/100 projelere ekipman yerleşimi, kablolama ve kablo güzergah 

çizimleri yapılmış 42 pafta ve 13 klasör olarak teslim edilmiştir. 

Projede kullanılan formları teker teker ele aldığımızda; 

4.1 Approval Form (Malzeme Onay Formu) ve Gelen Malzeme Durum Raporu : 

Kullanılan her malzeme için bu formlar doldurulmuş ve onay alındıktan sonra sipariş edilmiş 

ve sahada kontrol edilerek kullanılmıştır. Bkz. Ek-6.1 ve Ek-6.2 

4.2 Oda Kontrol Sistemi Kablo Test Formu : 

Sistem kullanıcıları 420 adet FCU kontrolörlerini ve kablolama için kullanılan bu formda, 

Oda Kontrol Sistemi haberleşme hatlarının kısa devre ve meğer testleri, blok blok ve kat kat 

yapılmıştır. Bkz. Ek-7 

4.3 Oda Kontrol Sistemi Montaj Kontrol Formu: 

Bu form Oda Kontrol Sisteminde kontrolör ve saha elemanlarının montaj süresi ve montajının 

onay formu olarak kullanılmıştır. Bkz .Ek-8 

4.4 Klima Santralleri için Kablolama Test Formu : 

Bu form kontrol panelleri ve saha ekipmanları arasında yapılan kablajın testlerinin 

kaydedilmesi için kullanılmıştır. Bkz. Ek-9 

4.5 Klima Santrali ve Saha Elemanları Montaj Formu : 

Bu form ile saha ekipmanlarının montajları kontrol edilip kaydedilmiştir. Bkz. Ek-10 

4.6 Kontrolörlerde Hizmet Ettiği Cihazların Kablo Bağlantılarının Rajforu : 

Burada Saha Ekipman Kısmı, Kontrol Panel Kısmı, MCC (Motor Kontrol Panosu)unda 

bağlantıların durumu raporlanmıştı.Bkz. Ek-11

4.7 Bina Yönetim Sistemleri Devreye Alma, Test Formu : 

Burada tüm ekipmanlar ve kontrolörlerin nokta analizinden faydalanılarak Saha Kontrolü, 

Mekanik ve Elektrik Kontrolörleri yapılmış, programlar sahadan ve merkezden kontrol 

edilmiş, Arup ve Bay tur' un gözetiminde ve kabul tutanağı olarak kullanılmıştı. Bkz.Ek-12 

Bina Otomasyon Sistemleri BSlâmû 

Proje Aeftlama 

İtaıtbul Hilfm Oteli 

Yıtannul HiHon Yenileme Projesi, Bina Otomasyon Sistemi Nokta Özeti ve Saha EkİpmanlarylJstesi 

Hagylayan/rariK/Revizyıın Haldim Ultısoym3.09.1994/Rev 0 

tavı: Blok Toiıaî KHıVISİ. 2) 

(OKP-27) 

GreenbousclK.Sanl.YIO 

VSi Sen 

DonOpHa\"as>S}c. Sen. 

Trtah.1 Fl»,a K.lilc Sen 

OlTcmc FânvTcmıik 

anyDunım 

Donma Tennosıady 

KTÎrc Kirlilik " 

Eg/osl FanyTcrmik 

Eg/osl FanyDurum 

Soöutnıa Vanasy 

Is^mo Vanasv 

" Damper" Motbrlan''" 

UncmcFanyl.Devir 

Oflcmc Fötıyî.Dcvif 

Egâist Faıiyl .DevTr 

y2Dcvîr~ 

î GrecnkouscIT KS.nl VI] 

Üflemeflâ\-as>*5x:. Scıt. 

Donâ)>Havas>-S}C. îien. 

Oflcmc FahyTcrmik 

Üfleme FanyDıinım 

Donma Tcrmostady 

Fillrc Kirlilik 

: 

Soevtma Vânâsv 

Vanasy 

Damper KToiortary 

UIlcmeFanyl. Devir 

Üfleme HivasyS-c Sen. 

Bs>Sx; Sen. 

Üfleme FanyDurum 

Filtre KîHiIUi 

SöoVtnu'VBnasv 

MmaVanasy 

" Dâmpe7Mbtbrlary 

Üfleîne Fany I .Devir 

i Vave BWc Primer Hava 

Taze Hav» S». & Nem Sen, 

üfleme FanyTermik 

Unenîc FânyDürtun 

Firar Kirlilik 

OBemcTâifJJBcvff 

S İlave Blok Primer Hava 

Tablo - 1 Nokta Özeti 

: 

Ullemef'an

5. Sonuç 

Günümüz teknolojisinde,, binaların ayrılmaz bir parçası olan Bina Otomasyon Sistemlerinin 

projelendirme ve uygulamada koordinasyon eksikliği, diğer bina bileşenlerinde (mimari, 

tesisat, elektrik, inşaat) olduğu gibi işletmede büyük problemler çıkartmaktadır. Bu yüzden 

sistemin her aşamasında, mimar, bina sahipleri, mekanik ve elektrik projeciler arasında iyi bir 

koordinasyon kurulmalıdır 

Doğa ve çevre korumanın artan önemi ile günümüzde teknolojiyi çevre korumaya daha 

duyarlı binalar dizayn etmek, bina otomasyonunu bu amaçlar için kullanmak gittikçe önem 

kazanmaktadır. Ülkemizde de Bina Yönetim Sistemleri hakettiği önemi kazanmakta, Türk 

Mühendis ve Teknisyenlerinin yaptığı başarılı çalışmalar yurt dışında da takdir görmekte ve 

talep edilmektedir. 

6. Kaynaklar 

1 - "Engineering Manual of Automatic Control", Honeyvvell, 1989 

2- A.F.C.Sherrat, "Energy management in Buildings", Hutchinson, 1984 

180

FAN-COIL ÜNİTELER 

ELEKTRİK MÜH. Mustafa DEĞİRMENCİ 

EMO TEKNİK 

Mahal içi tipi iklimlendirme ünitelerinin fiziksel ve kapasite açısından küçük olanları genelde fan-coil ünite olarak 

adlandırılır. İç tip ünitelerden en büyük farklılıkları; kolay ve dekoratif monte edilebilmeleri yanısıra karışım veya 

taze hava damper kontrolünün olmayışıdır. 

Fan-coil üniteler apartman, ofis, hastane ve otel odaları gibi tek zonlu alanların ısıtılması ve/veya soğutulması için 

kullanılır. Tipik bir fan-coil ünite; fan, filtre , ısıtma-soğutma serpantini ve yoğuşma tavasından oluşur. 

Fan-coil üniteler; 

* Montaj tiplerine göre: tavan tip, döneme tip 

* Kaset yapılarına göre: kasetli tip, gizli (kasetsiz) tip ve kanallı tip 

* Batarya yapılarına göre: 2 borulu, 4 borulu 

* Fan devirlerine göre: çok devirli, değişken debili 

* Akışkan tipine göre (ısıtma): sıcak su, kızgın su, buhar, elektrikli 

* Akışkan tipine göre (soğutma): soğutulmuş su, direk genleşmeli 

olarak katagorize edilebilirler. 

Otomatik kontrol açısından fan-coil üniteler iki borulu ısıtma, iki borulu soğutma, iki 

borulu ısıtma/soğutma ve dört borulu ısıtma/soğutma olarak genellenebilir; iki konumlu 

(on-off) veya oransal olarak kontrol edilirler. 

Yanda bulunan resimde tipik bir açma-kapama ,yaz-kış seçim ve fan üç devir kontrol 

anahtarlı fan-coil termostatı (iki konum kontrollü) görülmektedir. 

İki konumlu fan-coil termostatları ister elektro-mekanik, ister elektronik olsun genelde 

ısıl geri besleme fonksiyonuna ve bazende gece sıcaklık düşümü yapabilme (termostat 

üzerindeki veya dışındaki harici elektro-mekanik veya digital zaman programlayıcı 

vasıtası ile ) , ölçülen mahal sıcaklığını digital veya analog olarak gösterebilme yeteneklerine sahiptirler. Kontrol 

edilen oda sıcaklığındaki sıcaklık değişimlerini olabildiğince aza indirgemek için ısıl geri besleme fonksiyonu 

kullanılır. Isıtma kontrolü modunda iken termostat içinde hissedici elemana yakın monte edilmiş olan ve sabit ısı 

üreten bir ısıtıcı eleman vasıtasıyla; termostatın anahtarlama aralığından 5.5K daha yüksek ısı üretilir. Oda sıcaklığı 

sabit durumda iken bile termostat aç-kapa yapmaya devam eder. Oda sıcaklığı termostat ayar noktasına eşit 

olduğunda; anahtarlama darbeleri açma ve kapama için aynı ( kontrol faktörü E=0.5 ) zaman boyutuna gelir. Oda 

sıcaklığı biraz arttığında; açma darbesi zamanı kısalır,kapama darbesi zamanı uzar. Böylelikle yaklaşık oransal bandı 

Xp=3K ve maksimum kontrol salımmı Xp/2 olan quasi-continuous oransal kontrol sonucu elde edilir. Sıcaklık 

salınımları ise zaman sabitine bağlantılı olarak 0.1 ile 0.5K arasında değişir. 

Kodlama 

x* 

xP 

T fl 

OS 

US 

ayar değeri 

P-bandı 

anahtarl&ma arahğı 

oda sıcaklığı 

üst anahtarlama noktası 

alt anahtarlama noktası 

k 

U 

SP 

E 

a b 

os 

us 

m 

•Cı 

ON 

OFP- 

açık (on) kalına zamanı 

kapalı (ofî) kalma zamanı 

anahtarlama periyodu (t E 4- ı A ) 

kontrol faktörü {%«P) 

ısıl gen besleme etki eğrisi 

ölçüm elemanındaki sıcaklık 

181 

- K 

B.0.7Î 

SP 

^^\^*—T 

t 

• 

11 

zaman 

os 

us 

B31M6

1-Fan kontrolü (iki konumlu) 

-H" L T 

2-İki borulu ısıtma veya soğutma kontrol vanalı (iki konumlu) 

Ülkemizde ekonomik yatırım ve kolay işletme.açısından en yaygın olarak 

kullanılan fan-coil kontrolü olan bu yöntemde iki borulu ısıtma ve/veya 

soğutma serpantininden ısıtıcı-soğutucu akışkan, mevsimlere göre sabit 

debide dolaşır. Oda veya dönüş havası sıcaklığına bağlı olarak oda termostatı; 

fanın çalışıp durdurulmasını iki konumlu olarak temin eder. Konfor ve 

kullanım zamanlarına bağlı olarak kullanıcı-işletmeci fanın hangi devirde 

(düşük-orta-hızlı) çalışacağına ve hangi mevsimde (yaz-kış) olduğuna karar 

verir ve gerekli ayarları termostat üzerinden manuel olarak gerçekleştirir. 

Bu uygulamanın en büyük dezavantajları, fan oda sıcaklığına bağlı olarak 

durdurulduğunda, ısıtma veya soğutma periyodunda fan-coil ünitenin bir 

konvertör veya radyatör gibi davranıp gereksiz yere mahale ısı enerjisi 

vermeye devam etmesi ve yük enerji talebi olmadığı durumlarda bile ısıtıcısoğutucu 

akışkanın kaynak ile yük arasında tam debi olarak sirküle ediyor 

olmasıdır. 

Oda-mahal sıcaklığına bağlı 

olarak, fan-coil termostatı 

akışkan devresi üzerindeki iki 

yollu veya üç yollu elektrik 

senkron motorlu, termal, 

selenoid veya pnömatik tahrik 

üniteli vanaya kumanda eder. 

Bu sayede mahal veya odanın 

yük değişimlerine uygun 

olarak ısıtma/soğutma enerjisi 

kullanılır. Konfor ve kullanım 

zamanlarına bağlı olarak 

kullanıcı-îşletmeci fanın hangi 

devirde (düşük-orta-hızlı) çalışacağına ve hangi mevsimde (yaz-kıf) olduğuma karar verir ve gerekli ayarları 

termostat üzerinden manuel olarak gerçekleştirir. Bazı uygulamalarda yaz-kış kontrol modu çevrimi; termostat 

üzerindeki manuel seçici anahtar yerine, fan-coil giriş borusu üzerine takılan kelepçeli tip yaz-kış çevrim termostatı 

(kontrol noktası fabrikasyon 25-35°C arasında olan) sayesinde otomatik olarak sağlanmaktadır. 

3-Dört borulu ısıtma ve soğutma kontrol vanalı (iki konumlu) 

Oda sıcaklığını ölçen oda termostatı, termostat üzerinden manuel 

olarak veya kelepçeli yaz-kış termostatı vasıtasıyla otomatik olarak 

seçilmiş kontrol moduna (ısıtma veya soğutma) bağlantılı olarak oda 

sıcaklığını istenilen ayar değerinde tutabilmek için iki yollu veya üç 

yollu elektrikli senkron motorlu, termal, selenoid veya pnömatik 

tahrik üniteli vanaya kumanda eder. 

Bazı tip iki konumlu fan-coil termostatları; oda sıcaklığındaki yük 

değişimlerinin büyüklüğüne bağlı olarak kendileri manuel veya 

kelepçeli tip yaz-kış termostatına ihtiyaç duymadan çıktı 

sinyallerinin konumunu değiştirirler. Konfor ve kullanım 

zamanlarına bağlı olarak kullanıcı-işletmeci fanın hangi devirde 

(düşük-orta-hızlı) çalışacağına karar verir ve termostat üzerinden 

gerekli ayarları manuel olarak gerçekleştirir. 

182

4-Dört borulu ısıtma ve soğutma kontrol vanalı (oransal) 

Oda sıcaklığına (yüke) bağlı olarak ısıtıcı-soğutucu akışkanın 

taşıdığı enerjinin en optimum ve sağlıklı olarak kontrol 

edilebilmesini sağlayan bu tür termostatlar genelde 

mikroişlemci teknolojisi ile üretilmektedirler.Bazı türleri, bina 

otomasyon sistemine bağlanabilmek için arayüzlere 

sahiptir.Oda-mahal sıcaklığını ölçen ve/veya fan-coil dönüş 

havası sıcaklığını ölçen sıcaklık hissedicisinden gelen bilgilere 

göre mahal sıcaklık ayar değeri mukayese edilir ve ısıtma 

ihtiyacı söz konusu ise oransal iki veya üç yollu ısıtma 

vanasına; soğutma söz konusu ise soğutma vanasına kumanda 

edilir.Mahalin ısı ihtiyacına göre ısıtma veya soğutma vanası 

olması gereken konuma (%0 ile %100 arasmda) gelir.Konfor ve kullanım zamanına bağlı fan devirleri ile ilgili 

manuel bir kumanda söz konusu değil ise; ısıtma veya soğutma vanalrına eşlenik olarak kontrol edilir.Oda kontrol 

ünitesi veya termostatı üzerindeki zaman programlayıcı vasıtasıyla sistemin otomatik çalışması (durma-çalışma veya 

gece sıcaklık düşümü fonksiyonları) temin edilebilir. 

Mahale ait pencere ve kapı gibi ısıl koşulları 

değiştirecek ekipmanların açık ve kapalı 

durumları kuru kontak olarak sisteme 

bağlanabilir ve bu durumlarda fan-coil 

ünitesinin durdurulması veya tekrar devreye 

girmesi proğramlanabilir.Keza bu tür fan-coil 

kontrol sistemi ile mevcut mahale-odaya ait 

aydınlatma sisteminde zamana bağlı olarak 

kontrol edilebilir. 

5-Dört borulu, değişken debili oransal kontrol 

Fan-coil üfleme fanının, frekans dönüştürücü ünite ile %10- 

%100 devirde döndürülmesinin sağlandığı bu kontrol türünde; 

oda Fan-coil dönüş havası üzerindeki sıcaklık hissediciden 

gelen sinyallere ve mahal havası sıcaklık ayar değerine bağlı 

olarak fan-coil fanının devri, frekans dönüştürücü üniteye 

oransal olarak kumanda edilerek %10 ile %100 arasında 

değiştirilir. 

Sistem ısıtma veya soğutma modunda olmaya, oda mahal 

sıcaklık değerindeki değişimlerle karar verir.Isıtma modunda 

ısıtıcı selenoid vanası tam açık konumda olup; mahal ısı yükü 

fan üfleme debisi oransal ayarlanarak sağlanır.Bu durumda 

soğutma selenoid vanası tam kapalı, soğutma selenoid vanası tam açık konumdadır.Benzer şekilde mahal soğutma 

yükü fan üfleme debisi oransal olarak ayarlanarak sağlanır. 

ISI POMPALARI 

Isı pompası ısıtma ve soğutmayı aynı ünitede sağlayan bir soğutma sistemidir.Isıtıcı modunda, pompa 

şartlandırılması yapılan yere ısı kaynağından sağladığı ısıyı yayar.Soğutma modunda ise; pompa mahal ısısını alarak 

bir_ ısı düşürücüye taşır.Isı pompaları standart soğutma elemanlarını (kompresör, genleşme vanası, evaparatör, 

buharlaştırıcı) ve kondenser (yoğunlaştıncı) ve soğutucu akışkanın coillerle(serpantin) geri dönüşümünü sağlayan 

183

geri dönüşüm ventili kullanır.Bir soğutucu geri dönüşüm ventili kondenseri evaparatöre taşımak ve dönüşümü 

sağlamaktır.Şekil ısı pompasının çalışma durumlarını göstermektedir. 

Soğutma çalışmasında: Soğutucu akışkan, dış hava ısı dönüşüm serpantinini kondenser olarak kullanarak mahalden 

ısı alır, ve mahal serpantininde evaparatör olarak kullanır.Isıtma çalışmasında; hava akışı ters yöndedir ve bu sayede 

dış hava serpantininin ısı kaynağı olması sağlanır.Mahal serpantini kondenser görevi yaparak mahalin ısınmasını 

sağlar.Dış hava sıcaklığı çok soğuk olduğunda, yeterli ısıtmanın temini için elektrikli ısıtıcı kullanılabilir.Bir 

alternatif method olarak mahal içi ve dış hava akışlarını tersine çevirerek (serpantinler üzerindeki), geri dönüşüm 

ventili kullanılmayabilir. 

IC HAVA r^" 

SERPA 

KOMPRESÖR 

ISITICI ÇALIŞMA PRENSİBİ 

SOSUTUCU GERİ 

DÖNÜŞÜM VANASI 

—[vj 

liOGtTL'CL ÇALIŞMA PBEKSIII 

Isı pompaları tipik olarak dış hava serpantinindeki ısı kaynaklarına göre sınıflandırılırlar.Genel havadan havaya ısı 

pompaları dış havayı, ısıtma çalışmasında, ısı kaynağı olarak kullanır.Bir sudan, havaya ısı pompası suyu ısıtma 

çalışmasında ısı kaynağı olarak kullanır.Burada su kaynağı bir su kuyusu veya göl olabilir.Soğutma çalışması 

durumunda ise; dışhava serpantini ısıyı düşürür ve hava veya ısı emici olarak kullanılır. 

Ticari uygulamalarda, bir kapalı döngü veya civar su kaynağı çoklu üniteler için kullanılabilir. 

Bazı bölümler soğutma konumunda iken diğerleri ısıtma konumunda çalışıyor olabilir.Bu durumda su döngüsü 

ısıtma konumundaki bölüm için ısı kaynağı, soğutma konumundaki bölüm için ise alıcı olarak görev yaparak ısıyı bir 

yerden diğerine taşır.Su döngü sıcaklığı 20 ve 32°C arasında kalarak iyi bir soğutma ve ısıtma teminini mümkün 

kılar.Bir merkezi boiler soğutucuyla birlikte ve/veya soğutma kulesi aşırı ısıtma ve soğutma durumlarında suyun 

özelliğini korumasına yardımcı olarak kullanılabilirler. 

İlletim ve Kontrol Döngüleri 

Küçük ve orta büyüklükteki ısı pompaları genel olarak iç mahal havası ısıtması ve soğutması için kullanılır ve mahal 

termostatlarıyla kontrol edilirler.Geniş/büyük ısı pompaları genellikle ılık ve soğutulmuş su temin ederler ve 

soğutulmuş su sıcaklık kontrolorleriyle kontrol edilirler.Mahal termostatları iki ve çoklu konumludur.Tipik olarak 

otomatik konum değiştirirler.Mahal sıcaklığını istenen değerde tutmak üzere ısı pompalarını ısıtma ve soğutma 

amaçlı çalıştırılar.(Termostatın ilk durumu kompresörü çalıştırır.)Eğer sistem ısıtma konumunda ise; ek ısıtma 

gereksiniminde ısı pompasının yükü karşılamadığı durumda elektrik ısıtıcıyı devreye alır.Soğutma konumunda; 

yalnızca bir durum vardır oda kompresörü çalıştırır.İstenilirse ısıtma ve soğutma dönücümü el ile 

yapılabilir.Termostat ayrı ısıtma ve soğutma değerlerine sahip olabileceği gibi sabit bir ısıtma ve soğutma aralığında 

tekbir değere sahip olabilir.Bazı ısı pompalarında, kompresörün 3-5 dakikada bir devreye girmesini engelleyen 

minimum off-timer (kesici zaman rölesi) vardır.Isı pompası durduktan sonra kompresörün emme ve basma 

noktalarındaki basınçlar eşit olana kadar çalıştırılmamalıdır.Kısa süreli çalıştırma ısı pompasındaki kompresörün 

hasarına sebep olabilir.İki kademeli yüksek hızlı bir kompresör, maksimum ısı pompası verimliliği için kapasite 

184

kontrolünü sağlar.Oda termostatı kompresör konumlarını kontrol eder.Termostat ikinci durumda yardımcı ısı (hava 

kaynağı ısı pompası için) ve kompresörün ikinci konumunu kontrol eder.Bir dış hava termostatı ikinci kademe 

kontrol devresiyle paralel bağlandığında dış hava sıcaklığı setnoktasına düşmüş gibi kapanır, yardımcı ısı 

kompresörle birlikte enerjilenir. 

»IJ. H WA VATMMMCl 

TS1TM* 

ISI 11IMP4MI K iılM'.Vtl'.l.lltl 

Dış hava sıcaklığı 7°C'nin altına düştüğünde donma 

önleyici döngüsü çalışır.Çünkü dışhava serpantini belki 

donma derecelerinde çalışıyor ve buz serpantini kaplıyor 

olabilir ve bu sırada da ısıtma konumunda çalışıyor 

' olabilir.Bu durumda buzlanma ısı pompasına doğru hava 

akışına mani olup performansın düşmesine neden 

olabilir.Buzu ortadan kaldırmak için, ısı pompası soğutma 

modunda anlık çalıştırılır.Kompresörün sıcak gazı dışhava 

serpantinine yönelir ve buz erir.Tipik olarak her 90 

dakikada bir ünite 4 ile 8 dakika arasındaki zaman 

aralığında soğutucu olarak çalışır.Zamana bağlı donma 

önlemek yerine, bazı modellerde isteğe bağlı olarak 

donma önlenmesi yapılır.Burada dışhava serpantini 

üzerinden geçen hava akışı ölçülerek donma önlenir. 

Isı pompaları, iki konumlu oda termostatı ve el ile kumandalarıyla birlikte, ısıtma ve soğutma konumlarındaki 

değişik methodlarla kullanılırlar. 

Tahmini olarak, otomatik ısıtma ve soğutma değişimi; mahal sıcaklığındaki yükselmede, iki konumlu oda termostatı 

sıcaklık yükselmesini hisseder ve ısı pompasını soğutma modunda çalıştırır.Mahal sıcaklığı istenilen değer aralığının 

altına düştüğünde, ısıtma konumunun ilk kademesi kompresörü ısıtma amaçlı çalıştırır.Mahal sıcaklığındaki fazla 

düşüş ek termostat ısıtma konumu elektrikli ısıtıcıyı devreye alır. 

Birtakım ısı pompalarında, değişim vanası kompresörü ısıtma ve soğutma konumlarında çalıştırır.Bir başka 

tiptekilerde ise; mahal sıcaklığı tahammül aralığında kaldığı müddetçe değişim vanası sürekli ısıtma yada soğutma 

konumunda kalmaktadır. 

DEĞİŞKEN DEBİ (VAV) KONTROL UYGULAMALARI 

VAV sabit değer kontrolü 

185

VAV sabit değer + planlı kontrol radyatör ısstması ve pencere sıcaklık kompanzasyon izleyicisi ile 

VAV sabit değer + planlı kontrol SA/FA , radyatör ısıtması ve pencere sıcaklık kompanzasyon izlemeli. 

FA karekteristiği kaydırması ile 

186

VAV sabit değer kontrolü 

Sabit hacim akıflı duman dolabı 

atır- 

187 

amı*

VAV sabit değer + planlı kontrol SA/FA , radyatör ısıtmasy ve pencere sıcaklık kompanzasyon izlemeli. 

FA karekteristiği kaydırması ile ve oda basınç izleyicili 

Sabit su hacmi ile tavan soğutma sistemi , Değilken debi üfleme (VVS) , radyatör ısıtması, pencere sıcaklık 

kompanzasyonu , çiğ noktası izleme 

o, 

VJ. 

188

SPILOTAİR KENDİNDEN KARIŞITIRMALI ISITMA 

HAVALANDIRMA-KLİMA TERMİNALİ 

SİSTEMİN GENEL TANİMİ: 

Mak.Muh. MUZAFFER TEKİN 

ÖZGÜR MÜH. 

Kendinden karıştırmalı sistem şu birimleri içermektedir; 

Primer hava ACU veya hava/hava ısı pompası 

Sıcak su üretim kaynağı: 

Kazan 

Veya hava/su ısı pompası 

Veya su/su ısı pompası 

Soğutma suyu üretim kaynağı: 

Soğutma suyu üretim birimi 

Veya hava/su ısı pompası 

Veya su/su ısı pompası 

=> SPILOTAİR Kendinden Karıştırmalı Terminali 

=> Terminale primer hava taşıyan hava devresi ve merkezi klima santralı 

=> Terminallere,mevsime bağlı olarak sıcak su veya soğutulmuş su sağlayan su devresi ve soğutma grubu 

=> Üfleme ve emiş menfezleri 

=> Kondenzasyon devresi 

=> Primer hava santralı regülasyon devresi ile birlikte çalışan terminal su devresi üzerinde mahal sıcaklığını 

ayarlayan termostad kontrol devresi 

Kazan 

HVAC 

merkez 

birim j 

•s» 

SPILOTAİR 

Prensip: Primer hava klima santralı içinde uygun sıcaklığa ayarlanmıştır ve herbir odada öngörülen özel 

taleplere göre hava dağıtım sıcaklığını ayarlayan Spılotair kendinden karıştırmalı terminallere aktan Imaktadır. 

Ortam havasının terminallere girişi venturi etkisi ile sağlanmakta ve bu hava,spılotair'e gelen primer hava ile 

karışarak ortam sıcaklığına yakın bir üfleme sıcaklığında mahale üflenmektedir. Böylece mahalde optimum 

konfor şartı sağlanmakta ve soğuk duş etkisinin önüne geçilmektedir. 

189

1-KLİMA SANTRALI veya HAVA/HAVA ISI POMPASI: 

Bu birim genellikle aşağıdaki üniteleri içermektedir. 

=> 2 hızlı veya değişken debili dönüş ânı 

=> Mahal dönüş havası kullanılacaksa karışım hücresi,%100 dış havalı sistem kullanılacaksa enerji geri 

kazanım ünitesi(örneğin uygun olacaksa plakalı tip ısı dönüştürücü,glikollü su bataryası ve uygulanabilme 

imkanı varsa egzost havasının adyabatik soğutulması) 

=> Primer hava ön filtresi olarak EU6 , EU7 

=> Primer hava son filtresi olarak binanın kullanım amacına göre gerektiğinde EU8 den EU13'e kadar, filtre 

kullanılmahdır.Bu yüksek oranda filtreleme, sistemin ve yapının kirliliğe karşı korunması için gereklidir. 

=> Isıtma bataryası 

=> Nemlendirici (gerektiğinde) 

=> Soğutma bataryası 

=> 2 hızlı veya değişken debili üfleme fanı 

Filtrelerim iş hava Primer hava sıcaklığı klima santralında 16 ° C ye ayarlanır. Mevsim geçişlerinde ise 20 °C ye 

kadar çıkması kabul edilir sınırlar içindedir. 

Klima santralı fan motorları ısısı, yalıtım ve sürtünme kayıpları nedeniyle kanalda 2 °C ısı artışı olduğu kabul 

edilir. 

Normal tasarım koşullarında her bir terminalin önündeki primer hava basıncı 300 Pa olmalıdır. 

Serbest soğutma modunda taze hava/egzost havası oranlan ayarlanarak optimum hijyen şartları sağlanır. Bu 

durumda ısı geri kazanım ünitesi devre dışı bırakılabilir. 

2-ISITMA ENERJİ KAYNAKLARI: 

Primer hava santralı ısıtma bataryasına sıcak su temin edecek bu kaynaklar; 

• Fuel oil, motorin veya gaz yakıt kazanı 

• Elektrikli ısıtma 

• Hava/su veya su/su ısı pompası olabileceği gibi: 

Uygun iklim bölgelerinde tesis edilecek sistemlerde kazan dairesi tamamen ortadan kaldırıltp,spilotair 

terminallerin primer hava giriş tarafına elektrikli ısıtıcı ilave edilerek ilk yatırım maliyeti azaltılabilmektedir. 

Normal kış koşullarında 90-70 veya 70-55,mevsim geçişlerinde ise 50-40 ° C ısıtma suyu kullanılmaktadır. 

3-SOĞUTMA ENERJİ KAYNAKLARI: 

Primer hava santralı soğutma bataryasına ve spılotiar terminallere soğutma suyu temin edecek bu kaynaklar; 

• Hava soğutmalı veya su soğutmalı ehiller 

• Hava/su veya su/su ısı pompası olabilir. 

Normal yaz koşullarında 5-10 veya 6-11 °C, mevsim geçişlerinde ise 8-13 ° C su rejimi kullanılmaktadır. 

4-HAVA DAĞITIM DEVRESİ: 

Primer havanın sirküle edeceği kanal devreleri sistemin büyüklüğüne ve tasarım kriterlerine bağlı olarak 

normalde orta basınç sınıfında seçilmekle birlikte,küçük sistemler için düşük basınçlı olarak tasarlanabilir. 

Primer hava giriş bağlantı çapı,spılotair terminale göre bir alt çapta olmaktadır. 

Spilotair primer hava giriş basıncı 300 Pa olmalıdır yani klima santralı cihaz dışı fan basına kanal sürtünme 

kayıpları ile spilotair önünde istenen 300 Pa basınç toplamına eşit olmalıdır. 

Primer hava devresi soğutma periyodunda çiğ noktası altına düşmeyeceği nedeniyle izole edilmeyebilir,ancak 

enerji tasarrufu açısından izole edilmesi yararlıdır. 

5-SU DEVRESİ: 

2 borulu sistemlerde su devresi boru çapları ve büyüklüğü,soğutma suyuna göre hesaplanır. 

4 borulu sistemlerde ise taşıdığı akışkanın cinsine göre tayin edilir.Spılotair giriş su bağlantısı hava pürjörü ve 

reglaj vanası ihtiva etmelidir. Terminal basınç kayıpları 0,2-2 mSS arasında değişmektedir. 

6-SPILOTAIR KENDİNDEN KARIŞIMLI TERMİNAL: 

Spilotair terminallerin ısı dönüştürücü ünitesi bakır/bakır,su/hava temaslı plaka tip özel tasarımlı eşanjör olup 

hava ile temas eden yüzeyleri epoxy liflerle kaplı metalden oluşan silindirik bir bataryadırBu batarya paslanmaz 

190

ir çelik gövde içine yerleştirilmiştir.Uç kısmında öngörülen indüksiyon oranını temin edecek bir nozul 

içermektedir. 

Spilotair terminali bataryasının. 5 mm. kalınlıkta Bl Class malzeme ile yalıtılmalıdır. 

Spilotair aşağıdaki fonksiyonları sağlamaktadır. 

Primer hava ile soğutma: örneğin 100 mVh-18 ° C lik primer hava spilotair bataryasında 10 °C a kadar 

soğutulur,nozula yönlendirilir ve hava hızı artırılır, 150 m 3 

/h- 25 ° C lik ortam havası venturi etkisiyle 

indüklenerek primer hava ile karışır ve 250m 3 

/h-19 ° C karışım havası olarak ortama üflenir. 

18 °C 

100m 3 

/h 

10 °C 19 °C 

•• 250m 3 

/h 

25 °C 

150m 3 

/h 

Primer hava ile ısıtana: örneğin 100 m 3 /h-18 ° C lik primer hava spilotair bataryasında 50 ° C a kadar ısıtılır, 

nozula yönlendirilir ve hava hızı artırılır, 150 m 3 /h- 20 ° C lik ortam havası venturi etkisiyle indüklenerek primer 

hava ile karışır ve 250m 3 /h-30 ° C karışım havası olarak ortama üflenir. 

100m 3 /h 

70 °C 

90 °C 

20 °C 

150 m 3 /h 

30 °C 

250 m 3 /h 

Primer hava ile havalandırma:: Mevsim geçişlerinde veya yalnızca taze hava ihtiyacı olan yerlerde, 

örneğin 100 m'/h-15 ° C lik primer hava spilotairde nozula yönlendirilir ve hava hızı artırılır, 150 mVh-26 ° C 

lik ortam havası venturi etkisiyle indüklenerek primer hava ile karışır ve 250mVh-22 ° C karışım havası olarak 

ortama üflenir. 

15 °C 

100 m 3 /h 

VANA KAPALI 

26 °C 

150m 3 /h 

22 °c 

250 m 3 /h 

Ses seviyesfcSpilotair bataryasının hava geçiş yönüne parelel özel tasarımı sayesinde gürültü üretimine neden 

olan türbülanslı akım yerine, hava akışı doğrultulmuştur. Bu nedenle Spilotair üst akış havası ile oluşan 

gürültüyü 3 dB azaltır. 

Nozuldan çıkan yüksek hızdaki hava,ortamdan indüklenen düşük hızdaki hava ile sarıldığından maksimum 30 

dB(A) ses seviyesi elde edilir. Terminal birimleri ses seviyesi,gürültü üreten mekanik parçalar ve zaman içinde 

aşınma ihtimali olmadığından hiçbir şekilde anmamaktadır.

Korozyon ve kirlilik: Spilotair terminali bakır serpantin üzeri epoxy kaplı olduğundan korozyona dayanıklı bir 

yapıya sahiptir. Dönüş havası ile temasta olmadığından batarya üzerinde kirlilik olmamaktadır. Cihazın bu 

özelliklerinden dolayı hijyenik ortamlar sağlanmaktadır. 

Kondenzasyon: Tüm soğutma cihazlarında olduğu gibi,Spilotair terminallerinde de yoğuşma meydana 

gelmekte,ancak yoğuşma tavası olarak kullanılan paslanmaz gövdede biriken kondens bütün cihazı etkisi 

altında tutan pozitif basınç etkisiyle düzenli olarak cihazdan uzaklaştırılmakta,mevcut sistemlerdeki gibi basınç 

ve hijyen açısından negatif bölgeler oluşmamaktadır. 

Mikrobik bulaşma: Bakteri üremesine neden olan yoğuşma yüzeyleri bu sistemde hiçbir zaman ortam havası 

ile temasta olmadığından mikrobik bulaşma(contamination) olasılığı yoktur. 

7-ÜFLEME-EMİŞ-EGZOST MENFEZLERİ-KARIŞIM KANALI: 

Her bir Spilotair terminali 1 üfleme, lindüksiyon emiş havası menfezi ve 1 egzost menfezi ile birlikte bir sistem 

oluşturmaktadır. 

tndüksiyon emiş havası oranı primer havanın yaklaşık 1,5 katıdır. İndüksiyon havası emiş menfezinin damperli 

olması ve basınç düşümünün 15 Pa olması tercih edilir. 

Üfleme havası oranı primer havanın yaklaşık 2,5 katıdır.Üfleme menfezi olarak her türlü menfez kullanılabilir, 

menfezlerin dampersiz olması ve basınç düşümünün 25 Pa'ı geçmemesi tercih edilir. 

Hava karışım kanalı: Spijptair terminalinin çıkış nozulunun hemen ö,nüne monte edilecek emiş menfezi ile,belli 

bir mesafeye monte edilecek olan üfleme menfezini üzerinde taşıyacak olan bu kanalın optimum konfor,akustik 

ve termal performansı sağlayabilmesi için cihaz tipine bağlı olarak min. 75 cm. ile max. 4 m. arasında olması 

gerekmektedir. 

8-KONDENS UZAKLAŞTIRMA DEVRESİ: 

Kondens uzaklaştırılması pozitif basınç altında olduğundan,benzer sistemlerdeki gibi sifon yapılmasına gerek 

yoktur. Eğim ve çaplar itibariyle bilinen kurallara dikkat edilmelidir. 

9-OTOMATİK KONTROL: 

Spilotair cihazlarına oda termostadlarından kumanda alan termostatik valflerle kumanda edilmektedir. Oda 

termostadlarımregüle eden merkezi sistem,primer hava santralının batarya girişindeki motorlu vanalara 

kumanda etmektedir. Cihazlar gelişmiş otomasyon sistemleri ile uyumlu olup.sisfemde devre dışı bırakılacak 

termina^er içia^prinıer hava devresine motorlu damperler,klima santralına frekans kontrolü uygulaması 

mümkündür. 

SONUÇ OLARAK: 

Bilinen venturi prensibinden yolu çıkarak geliştirilen ve indüksiyon etkisini gündelik yaşamımızda faydalı hale 

getirecek gibi görünen bu cihazlar,fan coil kullanan sistemlerin bilinen avantajlarına ilave otarak,akustik ve ısıl 

konfor,hijyen,işletme kolaylığı,düşük işletme giderleri gibi artılara sahiptir. 

192 /

iklimlendirme sistemlerinin tan?t?m? ve teknolojik geli?meler konferans?

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?