yüKseK dAğlARdAKi tApInAKlARI, sARp KAyAlIKlARA OyUlMUŞ ...

yüKseK dAğlARdAKi 

tApInAKlARI, sARp 

KAyAlIKlARA OyUlMUŞ 

MezARlARI, sAKin 

KOylARdAKi liMAn 

KentleRiyle, 

çAlIŞKAn Ve düRüst 

insAnlARIn ülKesi 

KARIA 

Lykia ülkesiyle sınır çizen Dalaman Çayı’nın 

kıyısındaki liman kenti Kaunos’un, 

bir Hellen tapınağının cephesi şeklinde kayalara 

oyulmuş mezarları, Karia uygarlığının 

en görkemli anıtları arasında. 

54 national geographic • eylül 2010 karIa 55

ANADOLU UYGARLIKLARI 

“Yüzyılın buluntusu; Tutankhamun’un mezarından bile daha 

önemli” diyordu bir uzman. Bütün dünyanın gözü, Karia 

uygarlığının ilk başkenti Milas’ta bulunan mezar odasındaydı. 

İÖ 4. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen lahit olasılıkla, Karia satrabı 

Hekatomnos ya da ondan satraplığı devralan Halikarnassos 

Mausoleion’un sahibi oğlu Mausollos’a aitti. Mezar odasındaki 

resimlere zarar veren nem kontrol altına alınmaya çalışılırken, 

lahit ve çevresi yaklaşık 200 yıldır araştırmacıların dikkatini 

çeken Karia uygarlığının önemli sırlarını barındırıyor olabilir. 

Labris (çift başlı balta) 

Karia’nın simgesi (üstte). 

Heykeli Lagina kazılarında 

bulunan Cehennem 

Tanrıçası Hekate, iş hayatında 

başarı, savaşta zafer, 

tartışmada güç verebiliyor 

ya da geri alabiliyordu 

(karşı sayfada). Bereket 

Tanrıçası Demeter için bir 

adak: Hydria Taşıyan Kadın 

heykelciği Kaunos kazılarında 

gün ışığına çıkan 

eserler arasında (solda). 

karIa 57

YAZI: ŞENGÜL AYDINGÜN 

FOTOĞRAFLAR: MURAT TÜREMİŞ 

Geçtiğimiz Ağustos ayının ilk günleriydi. 

Tarihi eser kaçakçılarının bulduğu 

bir mezar odasıyla ilgili haber 

bütün dünyanın gözünü Milas’ta bir 

eve çevirdi. Halk arasında, Uzunyuva 

olarak bilinen, Zeus Karios Kutsal 

Alanı olarak adlandırılan yerde bulunan 

evin içinde, yerin 10 metre kadar altında, 

define avcıları tarafından soyulan bir kral mezarı 

bulunmuştu. Muhteşem kabartmalar ve resimlerle 

süslü mezar, pek çok arkeolog tarafından 

“Anadolu’da son yüzyılın en önemli buluntusu” 

olarak değerlendirildi. Hatta bazı uzmanlar, 

mezar odası ve lahiti “Tutankhamun’un mezarından 

bile önemli” buluyordu. Bunun nedeni, 

İÖ 4. yüzyılın ilk yarısına tarihlenen mezarın, 

Pers krallığının ilk valilerinden Karia Satrabı 

58 national geographic • eylül 2010 

Hekatomnos’a ya da sartaplığı devrettiği, dünyanın 

yedi harikasından biri olan Halikarnassos 

Mausoleion’un sahibi oğlu Mausollos’a ait olduğuna 

yönelik tahminlerdi. 

Araştırmaları yakından izleyen arkeologlar 

mezar odasının ağırlıklı olarak Hekatomnos’a ait 

olduğunda yoğunlaşıyordu. Bazı arkeologlar ise 

şu soruyu sormadan edemiyordu: “Mausollos’un 

lahti, Halikarnassos Mausoleion’u bitirilene kadar, 

geçici olarak Milas’taki bu mezar odasında 

tutulmuş olabilir mi?” Hekatomnos’un ölümünden 

sonra, oğlu Mausollos, başkenti Mylasa’dan 

(Milas) Halikarnassos’a taşımış, kız kardeşi Artemisia 

ile evlenerek Karia’yı bağımsız bir hükümdar 

gibi yönetmişti. Adına yapılan Halikarnassos 

Mausoleion’u, onun ve karısının ölümünden 

sonra inşaatı sürdüren ustalar tarafından bitiri- 

lebilmişti. Günümüzde Mausoleion’un kalıntıları 

British Museum’da bulunuyor. 

Arkeologların, buranın Hekatomnos ya da 

Mausollos’un mezarı olabileceği üzerinde durmalarının 

nedenlerinden biri lahtin üzerindeki 

kabartmalar. Lahtin dört bir yanında mezar sahibinin 

farklı betimlemeleri Mausollos’un British 

Museum’daki heykeliyle benzerlikler taşıyor. 

Ancak mezar odasında kaçakçıların verdiği 

tahribat büyük. Mezarı bir süredir yağmalayanlar 

lahtin, kalınlığı yaklaşık 1,5 metre olan mermer 

bloklardan oluşan tavanını delmiş, lahtin içinde- 

Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü Öğretim Üyesi 

Yrd.Doç.Dr. Şengül Aydıngün daha önce NG Türkiye 

için Lydia makalesini kaleme almıştı. Fotoğrafçı Murat 

Türemiş NG Türkiye’ye sık katkıda bulunan isimlerden. 

Latmos Herakleiası günümüzde Bafa Gölü kenarında 

yer almasına rağmen, yaklaşık 2 bin yıl önce 

denizle bağlantılı, korunaklı bir körfezdi (solda). 

Karia’nın batı sınırı kuzeyde Menderes Nehri’nin 

Ege Denizi’ne döküldüğü yerden başlıyor, güneyde 

Dalaman Çayı’na kadar uzanıyordu (üstte). 

ki ve mezar odasındaki pek çok eseri kaçırmışlar. 

Kaçakçıların mezarın mermerini keserken 

su kullanmasının yanı sıra çevre foseptiklerden 

sızan sular da mezar odasındaki duvar resimlerinin 

kısmen bozulmasına neden olmuş. 

Kazıya başlayacak ekibin, mezar odasının 

çevresinde önemli arkeolojik yapılara rastlama 

olasılığı yüksek. Ama önce arkeolojik bulguları, 

dönüşü olmayacak şekilde tahrip edebilecek 

nemin nasıl kurutulacağının yolunu bulmaları 

gerekiyor. Dergimiz yayına girdiği sıralarda uzmanlar 

bu sorunun yanıtını araştırıyordu. 

Milas’ta bulunan mezar, Karia tarihi için çok 

önemli sırları barındırıyor olabilir. Anadolu’daki 

pek çok uygarlıkla karşılaştırıldığında hakkında 

az şey bilinen Karia uygarlığı yaklaşık 200 yıldır 

araştırmacıların dikkatini çekiyor. 

karIa 59

Karia kentleri arasında yer alan Aphrodisias, her ne 

kadar Karia dönemine ait kabartmalar, seramikler 

ve heykelleri barındırsa da, daha sonra bu kente 

yerleşen Romalıların izleri çok daha belirgin. Kutsal 

alana girişi sağlayan tören kapısı Tetrapylon, restorasyon 

çalışması sonrasında ayağa kaldırıldı. 


Bodrum Yarımadası’nın iç kesiminde yerleşik Pedasa, Karia’nın bilinen en eski halkı Lelegler 

tarafından kurulmuştu. Pedasa’da üç yıldır sürdürülen kazılarda Athena Tapınağı ve Athena 

heykeliyle birlikte çok sayıda eser gün ışığına çıkarıldı. 

KerBeros KÖpeğİ 

Karlar’ın inancına göre, öteki 

dünyanın kapısını bekleyen üç 

başlı köpek Kerberos’un gövdesi 

Lagina Hekate Kutsal Alanı’nda 

yapılan kazılarda ele geçti. 

deMeTer’e adaK 

Kaunos kazılarında bulunan 

Bereket Tanrıçası Demeter 

için bir adak: Tapınak Çocuğu. 

İÖ 4. yüzyıla tarihleniyor. 

Karıa seraMİğİ 

Aphrodisias kazılarında 

ele geçen Karia seramiği 

Aphrodisias Müzesi’nde 

sergileniyor. 

Bu, inatla araştırmaya devam etme ve keşif 

duygusu, Karia uygarlığının önemli alanlarından 

olan Latmos Herakleiası’nda 12 yıl önce 

Karia döneminin sosyal yaşamına dair önemli 

bulgulara ulaşmamızı sağlamıştı. 

Prof.Dr. Wolfgang Blüemel ile 1998 yılının 

Ağustos ayında, antik adı Latmos olan Bafa Gölü 

ve çevresinde epigrafik (artık kullanılmayan ölü 

dilleri, onların bıraktıkları yazıtları inceleyerek 

ortaya çıkaran bilim dalı) araştırma yapıyorduk. 

Sabah erkenden göldeki adalara doğru yola koyulup, 

40 derecelik sıcaktan bunalmış halde eski 

yazılı taş bulma umuduyla çalı çırpı, yılan, çıyan 

arasında saatlerce dolaşıyorduk. Daha önce farklı 

bilim insanlarınca yayınlanmış birkaç yazıt dışında 

umduğumuzu bulamamıştık. Biraz dinlenmek, 

açlık ve susuzluğumuzu gidermek üzere 

Kapıkırı Köyü’ndeki mazbut restoranlardan birisine 

girdik. Blüemel daha önceki yıllarda da bölgeye 

pek çok kez araştırmaya geldiğini, Latmos 

yazıtlarının kendisi ve başka araştırmacılarca yayınlandığını, 

artık yeni bir yazıt bulma konusunda 

pek de umutlu olmadığından söz ediyordu. 

Ancak bölgenin şaşırtıcı özelliklerini bildiğimden 

umutla araştırmayı sürdürmekten yanaydım. 

Bir yandan da restoranı işletenlere çevrede yazıtlı 

taşların olup olmadığını soruyordum. Servisimizi 

yapan genç adam Kapıkırı’nın yayla evlerinin 

birisinin kapısı önünde, bir su küpünün altında 

yıllar önce böyle bir taş olduğunu söyledi. Bizi 

oraya götürebilecekti. Birkaç kilometrelik yürüyüşten 

sonra ahşap bir kulübenin önünde durduk. 

Her taraf kapalıydı ve yazıtlı taş ortada yoktu. 

Çok emin olduğu bir taşın ortada olmaması 

bizden çok genç adamı üzmüş ve hırslandırmıştı. 

Kulübenin etrafını dolaşırken birden bağırdı: 

“İçerde, içerde!” Yarım saat sonra kulübe açılmış 

içeride örümcek ağları arasından yazıtlı (su küpü 

altlığımız) taşımız çıkmıştı. 

duvara YaslanMış MerMer bloğa doğru 

eğilen Prof.Dr. Blüemel, bir şey söylemeden 

uzun süre aynı şekilde kaldı. Gözünü yazıttan 

ayıramıyordu. Dikkatini dağıtmamak için uzun 

süre bekledim ve ilk hareketinden yararlanıp, ne 

olabileceğini sordum. “Bir anlaşma metni” dedi. 

Yaklaşık 1900 yıllık bir anlaşmayla karşı karşıyaydık. 

Bir gazete sayfası büyüklüğündeki taş 

yazıtı, Milas Müzesi’ne götürmek üzere, elimizdeki 

resmi belgeleri göstererek köy muhtarı ve 

kulübenin sahibinden teslim aldık. Bu, bölge 

tarihiyle ilgili son derece önemli açıklamalarda 

genç adam, etrafı 

dolaşırken bİrden 

bağırmaya başladı: 

“İçerde, İçerde!” yarım 

Saat Sonra kulübe 

açılmış, örümcek 

ağları araSından 

yazıtlı taşımız çıkmıştı. 

bulunan bir belgeydi: İS 2. yüzyılda, bölgenin 

önemli iki kenti arasında yapılmış bir dostluk ve 

kardeşlik anlaşması. Çok az bir bölümü kırılmış, 

kaybolmuştu. Antik Çağ’da Karia olarak tanınan 

bölgede, Latmos ve Pidasa kentlerinde dini törenlerden 

kız alıp vermeye, mal mülk edinmeden 

savaşlarda yaptıkları işbirliklerine kadar çok çeşitli 

konulara yazıtta yer verilmişti. (Yazıtın çevirisi 

sayfa 70’te.) 

Yazıtı bulunduğumuz dağlarla kaplı Karia bölgesinde, 

İÖ 1. binyıla kadar Lelegler hâkimdi. Bu 

tarihten sonra ise Anadolu’nun güneybatı ucunda 

Karlar egemen oldu. Karlar, Leleglerin kültürel 

yapılarını sürdüren gelenekselci bir halktı. 

Leleglerin kurduğu sekiz kent Karialılar’ın da 

kentleri olmuş, daha sonra yeni kentler inşa 

etmişlerdi. 

Leleg kentleri içerisinde ulaşılması en kolay 

yerleşim Pedasa’ydı. Karialılar’ın Persler’i 

yenilgiye uğrattığı Pedasa kentinin yeri uzun 

süre tartışıldı. Ancak, W. R. Paton–J. C. Myres 

tarafından yapılan çalışmaların yanında, Atina 

Vergi Listeleri’nin de yardımıyla George Bean, 

A.B. Cook ve W. Radt, kentin Bodrum’un yanı 

başındaki Gökçeler’de yer aldığını belirledi. Dil 

bilimciler, Pedasa yakınlarındaki Bitez Köyü’nün 

isminin de Pedasa’nın etimolojik yansıması olarak 

günümüze ulaştığını düşünüyor. 

Pedasa İÖ 6.–5. yüzyıllarda oldukça söz edilen 


karIa 63

Karia her ne kadar “Dağların Ülkesi” olarak 

anılsa da Kaunos gibi (bugünkü Dalyan) pek çok 

liman kentini barındırıyordu. Öncesinde adalarda 

yaşarken daha sonra Anadolu Egesi’ni yurt 

edinen Lelegler’in ardından gelen Karlar, 

denizle bağlı bir Anadolu halkıydı. 

FOTOĞRAF: pROF.DR. cengiz işiK 


Pedasa, Karia Bölgesi yerleşmelerinde kentleşme döneminin en iyi izlenebildiği merkez olarak 

öne çıkıyor. Lelegler’in yuvarlak yapı geleneği Pedesalılar tarafından da kullanılıyordu. 

bir kent konumuna gelmişti. Herodot’un aktardığına 

göre, “Persler İÖ 546 yılında Sardeis’i ele 

geçirdikten sonra Harpagos yönetimindeki bir 

orduyu Karia üzerine göndermiş ve sadece Pedasa 

kentinde dirençle karşılaşmış”. 

İÖ 499 yılından sonra İonia ihtilaline katılan 

Karialılar’ı cezalandırmak için, Daurises komutasında 

sefere çıkan Pers ordusu, Labranda’da 

düşmanlarını bozguna uğratmış olsa da, Pedasa 

yolunda pusuya düşürülmüş. 

İÖ 494 yılında Miletos’u ele geçirdikten sonra 

zorluk çıkaran Pedasalılar’ın bir bölümü yeni 

kurulan bir kente yerleştirilmiş ve bu kent Pedasa 

adını almış. Kent imar edilirken Tanrıça Athena 

adına bir tapınak da inşa edilmiş. Herodot ayrıca 

“Pedasalılar’ın başına kötü bir şey gelecek olursa 

Athena rahibesinin sakalının uzayacağına inanıldığını 

ve bu olayın kentin tarihinde üç kez 

gerçekleştiğini” aktarıyor. 

Bölgede üç yıldır Muğla Üniversitesi adına 

araştırma ve kazıları yürüten Bilim Heyeti Başkanı 

Prof.Dr. Adnan Diler,“Henüz kazı başlangıcında 

olmamıza karşın önemli keşiflerden söz 

edebiliriz” diyor ve ekliyor: “Athena Tapınağı, 

aynı yerde bulunan Athena heykeli, yazıt ve diğer 

buluntularla gün ışığına çıkarıldı. Bu yazıtla birlikte 

kentin Herodot’un sözünü ettiği Pedasa olduğu 

netlik kazandı.” Araştırmalar, Pedasalılar’ın 

eski bir Anadolu geleneği olan “ölülerin tanırlaştırılması” 

inancını taşıdıklarını ve Lelegler’e özgü 

yaygın bir gelenek olan taş tümülüslerin tapınak 

olarak kullanıldığı gösteriyor. 

Karia Bölgesi yerleşmelerinde kentleşme 

döneminin en iyi izlenebildiği merkez olarak 

öne çıkan Pedasa’nın bir diğer önemli özelliği 

de geleneksel Leleg mimarisinin tüm öğelerini 

barındırması. Yuvarlak çiftlik evleri, Lelegler’in 

yarımadada yarattığı kendine özgü yapı türlerinin 

başında geliyor. Pedasa, Karia Bölgesi’nin 

hem dip tarihine hem de ilerleyen dönemlerine 

ve kentleşme sürecine ilişkin sorulara yanıtların 

bulunabileceği bir merkez olarak öne çıkıyor. 

Ancak Leleg ve Kar kavimlerini bünyesinde 

barındırmış ve denizciliğiyle ünlü bu iki topluluğun 

hem birbiriyle kaynaşmasına hem de 

Mausollos dönemiyle birlikte Hellenleşmesine 

sahne olmuş Karia Bölgesi’nin daha kapsamlı 

çalışmalara ihtiyacı var. 

Kökenleri İÖ 3. binyıla kadar uzanan eski 

Anadolu halklarından olan Karialılar’ın bili- 

Karia Satrabı Mausollos döneminde (İÖ 4. yüzyıl) yeniden inşa edilen Myndos liman kentinde yürütülen 

sualtı araştırmaları, Karlar’ın deniz ticaretiyle ilişkisi konusunda ipuçlarına ulaşmaya çalışıyor. 

nen yazılı tarihi İÖ 1. binyıla kadar uzanıyor. 

İÖ 1200’lerde Anadolu’da hâkim uygarlık Hititler 

dağılmış, tüm coğrafyada büyük bir ekonomik 

çöküntü yaşanıyordu. Dor akınları sonucunda 

Anadolu’nun kıyı kentleriyle Yunan adaları arasında 

göçler başlamıştı. Bir kaç yüzyıl boyunca, 

arkeologların Karanlık Çağ olarak tanımladığı 

bir dönem yaşanmıştı. Bu döneme ait yazılı belge 

olmadığından, daha sonra yazılmış bazı yazıtlardan 

bu çağın sonunda kültürel yapıda ve ekonomide 

hareketlenmenin başladığını öğreniyoruz. 

anadolu’nun BaTısında, ıonıa, Lydia, Karia ve 

Lykia uygarlıklarının yeşermesi, İÖ 1. binyılın 

ilk çeyreğine rastlıyor. Bu uygarlıklardan Karia, 

“Dağların Ülkesi”olarak tanınıyordu. 

Bugünkü Muğla’nın tamamını Aydın ve 

Denizli’nin bir kısmını kaplayan Karia’nın üç 

bin yıl önceki sahipleri tarihçi Herodot’a göre; 

Ege adalarından bu kıyılara gelmiş olmalıydılar. 

Ancak Herodot, “Karialılar bunu kabul etmez, 

kendilerini Anadolu’nun yerlisi ve hep şimdiki 

adlarını taşıdıklarını söylerler” diye açıklıyor. 

Troya Savaşı’nda Troya halkının yanında yer 

almaları, Anadolu halklarından olduklarının bir 

göstergesi sayılabilir. 

Karia ülkesinin batı sınırı, kuzeyde Menderes 

Nehri’nin Ege Denizi’ne döküldüğü yerden başlıyor, 

güneyde Dalaman Çayı’na kadar uzanıyordu. 

Karialılar dağlık, ancak bereketli ülkelerinde, 

aynı dili konuşan, dillerine başka dillerin karışmasına 

izin vermeyen, komşularıyla iyi geçinen, 

haklının yanında, çalışkan ve dürüst insanlar 

olarak tanınıyorlar. 

Prof. Blüemel ile bulduğumuz antlaşma metninde 

sözü geçen Karia kentlerinden Latmos, günümüzde 

Bafa Gölü kenarında yer almasına rağmen, 

yaklaşık iki bin yıl önce denizle bağlantılı, 

oldukça korunaklı bir körfezdi. Burası denizciler 

için güvenli bir barınaktı ve bu nedenle deniz ticareti 

burada çok yoğundu. Deniz kıyısında inşa 

edilmiş kent zamanla, yarı tanrı–yarı kahraman 

Herakles’e (Herkül) adanmış ve Herakleia adını 

alarak anıtsal yapılarıyla Antik Çağ’ın en ünlü 

kentleri arasına girmişti. 

Günümüzdeki adı Beşparmak olan Latmos 

dağlarından fışkırarak çevreye saçılmış volkanik 

kaya bloklarının Herakles’in eliyle fırlatıldığı düşünülmüş 

olmalı ki kente, gücü eksilmeyen mitolojik 

kahramanın adı verilmiş. Jeolojik olarak 


ilginç bir oluşum gösteren bu coğrafya aslında 

mitolojik kahramanlar çağından çok daha önce 

insanlar için yaşam alanı olmuş. 

Alman Prof.Dr. Anneliese Peschlow–Bindokat 

tarafından keşfedilen prehistorik kaya resimleri 

(İÖ 6000), Kalkolitik Çağ’a tarihlenen (İÖ 

5500–3200) kap kacaklar, heykelcik parçaları ve 

hatta Hitit hityeroglifleri bölgenin bilinen tarihini 

şaşırtıcı bir şekilde değiştirdi. Antik Latmos 

Dağları’nda bulunan kaya resimleri, benzersiz 

tasvir dili ve renkleriyle Anadolu’nun tarih öncesi 

arkeolojisine dair en önemli keşiflerden biri. 

Latmos’daki kulübede bulduğumuz antlaşma 

metninde adı geçen iki kent dışında, Karia’da 

Mylasa, Halikarnassos, Aphrodisias, Lagina, 

Stratonikeia, Iassos, Bargylia, Euromos, Alinda, 

Alabanda, Gerga, Kaunos, Keramos, Nysa, Tralleis, 

Amyzon gibi pek çok kent vardı. 

Öncelerİ MYlasa olan Karıa’nın başkenti, 

Persler’in kentin önemli ailelerinden Hekatomnos 

ailesini satrap olarak atamasıyla, bu aileden 

Mausollos’un (İÖ 377–353) yönetimi sırasında 

Halikarnassos’a taşındı. 

İÖ 334’te, Büyük İskender’in eline geçen Karia 

yönetimi, Mausollos’un kız kardeşi Kraliçe 

Ada’ya bırakıldı. 1989 yılında Bodrum’da bir temel 

kazısı sırasında bulunan ve canlandırılması 

yapılan iskelet ile seçkin takı ve mücevherlerle 

dolu lahtin Kraliçe Ada’ya ait olduğu tahmin 

ediliyor. 

Eski başkent Milas’taki antik kapı üzerindeki 

Karia labris’i (çift yüzlü balta) ise Karia’nın 

inanç sembolleri hakkında bilgi veriyor. Girit’in 

eski uygarlığı Minos ve Yunan anakarasındaki 

Mikenler de aynı labrisi kullanmışlardı. Kültürel 

etkileşimi gösteren bu seçkin örnek, Karialılar’ın 

sembolü olarak kabul ediliyor. 

Bodrum’un Karia çağındaki adından etkilenerek 

Halikarnas Balıkçısı adını kullanan Cevat Şakir 

Kabaağaçlı, Anadolu efsanelerinden söz ederken 

labris’in aslanla birlikte Kilikyalı Herküles’in 

Yatağan yakınlarındaki Lagina Hekate Kutsal 

Alanı’ndaki kutsal alana giriş kapısının (Propylon) 

üzerinde Roma İmparatoru Augustus’un, Lagina’ya 

bağış kitabesi yer alıyor (solda). Bu kapı ilk Türk 

arkeolog ve müzecilerinden Osman Hamdi Bey’in 

891–1892 yıllarında alanda yürüttüğü kazılarda 

ortaya çıkmıştı. Osman Hamdi Bey’in Lagina 

kazılarında gün ışığına çıkardığı Karia dönemine 

ait pek çok eser bugün İstanbul Arkeoloji 

Müzeleri’nde sergileniyor (üstte). 

belirtileri olduğundan söz ediyor ve ekliyor: “Bu 

iki belirticiye Sardis’te de rasgeliniyor. Efsanelerin 

kraliçesi Omphale’den ta Kandaules’e kadar 

bu belirteçler Lydia krallarının kutsal belirtileri 

olarak tanınırdı. Gyges kral olduğu zaman 

bu simgeleri Güneybatı Anadolu’da, Karia’daki 

Zeus’a armağan gönderdi. Ondan sonra Karia 

Zeus’u Labrandeos sanını aldı.” 

2008 yılında Yatağan yakınlarındaki Lagina ve 

Gökova Ören’deki Keramos antik kentinde yapılan 

kazılarda Zeus Labrandeos’un çift ağızlı kutsal 

baltası labris’in, altından yapılmış küçük sembolleri 

gün ışığına çıkarıldı. Lagina kazı başkanı 

Prof.Dr. Ahmet Adil Tırpan’a göre; “Tanrı Zeus 


Milas’ta, tarihi eser kaçakçıları tarafından soyulan, Karia Satrabı Hekatomnos’a ya da oğlu 

Mausollos’a ait olduğu tahmin edilen lahit, mezar sahibinin kabartmalarıyla bezeli. 

Labrandos’a, Karia’da İÖ 9 ila 7. yüzyıl arasında 

tapınılıyordu. Bu, batı Anadolu’daki uygarlığın, 

Antik Yunan uygarlığından bağımsız ve en az 

onun kadar eskiye dayalı olduğunu kanıtlıyor.” 

Mİlas’ın HeMen KuzeYİnde Karİa halkının kutsal 

saydığı Labranda Dağı’nın tepesindeki Labranda 

kenti, kartalların ya da mitolojide yer alan 

kanatlı atların ulaşabildiği yükseklikte konumlandırılmış, 

Karialılar’ın tanrılara olan bağlılığını 

simgeleyen bir anıt gibi yükseliyor. Milas’a 13 

km uzaklıktaki Labranda, Milas Ovası’nın doğusundaki 

dağların üzerinde yer alıyor. 

Mitolojiye göre, Labranda adını ana tanrıça 

Kybele’nin toprağın oğulları olarak adlandırılan 

rahiplerinden olan Labrandos’tan alıyor. Antik 

döneme ait kaynaklar; kutsal Labranda’ya ilkbaharda 

bembeyaz papatyalarla birlikte, zeytin, 

incir, nar, çam ve çınar ağaçlarıyla kaplı kıvrılarak 

yükselen bir yolla ulaşıldığını aktarıyor. Söylenceye 

göre, yolda aralıklarla yer alan küçük 

kulübelerde sıcakta susayan yolcular için toprak 

testilerde buz gibi Labranda suyu dururmuş. 

Kutsal Labranda, Pers Valisi Mausollos tarafından, 

her yıl bahar ayında Latmos’tan buraya 


yapılan kutsal yürüyüş için, Karia uygarlığının 

en büyük tanrısı Zeus Labrandos’un adına yaptırılmış. 

(İÖ 546’dan, İÖ 334 Büyük İskender’in 

gelişine kadar Persler tüm Anadolu’yu ve Ege’yi 

işgal etmiş ve buralara kendi yöneticilerini atamışlardı.) 

Labranda’da büyük bir tapınak, kapılar, 

merdivenler, şölen (Andronlar) evleri vardı. 

Zeus Labrandos’la ilgili söylenceler de dilden 

dile dolaşıyor: Zeus, Labranda’ya kanat takıp indiğinde 

oradaki tüm atlar şahlanırmış. Güneşin 

altın rengine boyadığı merdivenlerden ulaşılırmış 

tapınağa. Halikarnassos, Herakleia, Mylasa, 

Sardeis ve diğer kentlerden gelen binlerce insan 

sıra beklermiş tapınağa girip, ona adaklar sunmak 

için. Keçiler, inekler, boğalar kurban edilirmiş 

Zeus’a. Testilerde şarap, zeytinyağı, sepetler 

dolusu meyva ve erzak getirilirmiş hayvanların 

sırtında. Genç tapınak rahibeleri şarkı söyler gibi 

dua edermiş... 

Andronlar’da (yalnızca soylu erkeklerin girebildiği 

şölen odaları) soylular için kurulan zengin 

sofralarda yemekler sunulur, diğer konuklar 

için meydanlarda kurulan mutfaklarda lezzetli 

yemekler pişirilirmiş. Kutsal tören günlerinde 

Labranda sessiz, sakin görünümünden çıkar, 

FOTOĞRAF: MİLAS MÜzeSİ ARşİVİ 

Kapıkırı’da bir 

yayla evinde bulunan 

grekçe yazıt, Karlar’ın 

sosyal hayatı ve inancı 

hakkında önemli 

bilgiler içeriyor. 

“--- ŞehiR diRliK Ve düzen içinde yAŞAsIn diye göReVlileR KURbAn bAyRAMI düzenleMelileR; 

(4) bUndAn bAŞKA VAR OlAn MAhAlle öRgütünün yAnI sIRA yeni MAhAlle 

öRgütü OlUŞtURUlMAlI Ve bU AsAndRis AdInI tAŞIMAlIdIR. bU öRgütlenMenin içinde 

KURA çeKMe yönteMiyle heM lAtMOs’tA Ve heM de pidAsA’dA bUlUnAn MAhAlle 

öRgütü teMsilcileRi Ve dOstlUK deRneKleRi teMsilcileRi yeR AlMAlIdIRlAR; (8) 

fAKAt geRi KAlAn pidAsA VAtAndAŞlARI KURA çeKMe yönteMiyle OlAbildiğince eŞit 

sAyIdA hAlen MeVcUt OlAn diğeR MAhAlle öRgütleRine dAğItIlMAlIdIR. bU ŞeKilde 

pAylAŞtIRIlMIŞ OlAn pidAsAlIlAR tüM dini tApInIM töRenleRine KAtIlMA hAKKInA, 

dOstlUK deRneği üyeleRi OlAnlAR dOstlUK hAKlARInA, MAhAlle öRgütleRi, bUnlARIn 

dAhA önceden sAhip OldUKlARI hAKlARA sAhip OlMAlIdIRlAR; (13) pidAsA Ve 

lAtMOs’lUlAR’In KUtsAl yAsAlAR Ve diğeR nedenleRle hAK ettiKleRi geliRleR ORtAK 

(MAl) OlMAlI Ve AyRI biR MülK yA dA geliR sAhibi OlMAK heR iKi ŞehRe de yAsAKlAnMAlIdIR; 

(17) Ve heR iKi ŞehRin ŞiMdiye deK diOs AyInA KAdAR MeVcUt OlAn bORçlARInI 

KendileRi ödeMelileR; (19) Ve lAtMOslUlAR pidAsAlIlAR’A biR yIl yeteceK KAdAR KOnUt 

Ve AhIR tAhsis etMelileR; (21) Ve ARAlARIndA eVlenMe yOlUylA AKRAbAlIK tesis 

etMeleRi için, hiçbiR lAtMOslU biR bAŞKA lAtMOslU’yA KIzInI VeReMeMeli VeyA ( biR 

lAtMOs’lUdAn) KIz AlMAMAlI Ve hiç biR pidAsAlI biR pidAsAlI’yA dA KIz VeRMeMeli 

VeyA AlMAMAlI, AltI yIl süReyle lAtMOslU pidAsAlI’yA Ve pidAsAlI lAtMOslU’yA KIz 

VeRip AlMAlI;(25) Ve tüM yönetiM KURUMlARI pedAsA Ve lAtMOslUlAR’dAn OlUŞtU- 

RUlMAlI;(27) Ve pidAsAlIlAR’A belediye ARAzisi dAhilinde istediKleRi yeRde KOnUtlAR 

inŞA etMeleRine;(29) Ve pidAsAlIlAR ARAsIndAn lAtMOslUlAR’In öneReceği 100 

yetiŞKin eRKeK Ve lAtMOslUlAR’dAn pidAsAlIlAR’In öneReceği 200 yetiŞKin eRKeK, biR 

bOğA Ve biR eRKeK dOMUz üzeRine AgORA’dA bU hAlK Meclisi KARARInA Ve bU deVletsel 

OlUŞUMA sAdIK KAlAcAKlARInA dAiR yeMin etMelidiRleR; (33) Ve bU KARAR tAŞtAn 

stelleR üzeRine yAzIlIp bUnlARdAn biRi zeUs lAbRAUndOs (KUtsAl AlAnInA) Ve 

biRi de lAtMOs’dAKi AthenA KUtsAl AlInInA yOllAnMAlI Ve AdAnMAlI; (36) Ve AROpOs 

döneMinde göReVlendiRilMiŞ OlAn MeMURlAR bU hUsUsUn geRçeKleŞtiRilMesini 

sAğlAMAlIdIRlAR. (38) lAtMOslUlAR’In etMesi geReKen yeMin: “zeUs ge heliOs pOseidOn 

AthenA AReiA Ve KOç KORUyAn (= ARteMis) (Ve diğeR tAnRIlAR üzeRine) yeMin 

ediyORUM Ki; --- pidAsAlIlAR’lA biRliKte VAtAndAŞ OlARAK yAŞAyAcAğIM---” 

fotoğraf: şengül aydıngün. kaynak: Prof. dr. Wolgang Blümel yayını. ePıgrahıca anatolıca dergısı. 30, 1998, s.185

45 işaretli dil: Karca 

bugüne kadar ortaya çıkarılan az sayıda Karca yazıt, kendine özgü 

harflerden oluşuyor ve grek alfabesiyle benzerlikler taşıyor. 

Karia dilinde yazılmış metinlerin en eskileri 

Karia bölgesinde değil, Mısır’da Abu Simbel, 

Abydos, Memphis ve Sakkara’da ortaya çıktı. 

Sayısı 150’den fazla olan Karca yazıtların Mısır’da bulunmasının 

nedeni, Mısır firavunlarının emrinde paralı 

asker olarak görev yapan Karialı askerlerdi. İÖ 7. ve 

6. yüzyıllara tarihlenen bu metinler, genellikle kutsal 

alanlarda duvarlarda yazılan grafitti türü yazıtlarla 

adak eşyaları ve mezar hediyeleri üzerine yazılmış 

isimlerden oluşuyor. 

Mısır dışında bulunan Karca yazıtların sayısı ise 

şimdilik 51’i geçmiyor. Bunların bir kısmı duvarlara 

kazınmış şekilde Kos, Sardeis, Smyrna ve Ephesos 

ile Tire arasındaki Belevi mezar anıtı yakınındaki taş 

ocağında görülürken, İÖ 6. yüzyıla tarihlenen Karca–Eski 

Yunanca çift dilli bir yazıt 

Atina’da, bir bronz kap da İran’da 

bulundu. Karia’ya komşu Lykia’da 

ise sadece iki Karca yazıt gün ışığına 

çıkarılabildi. 

Anadolu’da bulunan en eski Karca 

yazıt, İÖ 6. yüzyıla tarihlenen ve 

Sardeis kazılarında bulunan grafittiler. 

Diğerleri ise Euromos, Tralleis, 

Kildara, Hyllarima, Sinuri, Mylasa, 

Stratonikeia ve Kaunos’ta ortaya 

çıkarıldı. İÖ 5. yy’a ait pek çok keramik 

kap ve kap parçası üzerindeki 

Karca yazıtlar kapların işçiliği yorumlanarak 

tarihlendi. Taş üzerindeki 

Karca yazıtların ise eski Yunanca 

yazıtların harf karakterleriyle karşılaştırılarak İÖ 4. 

yüzyıla ait olduğu belirlenebildi. 

Karca yazıtlar Karia dilinin kendine özgü harf yazısıyla 

yazılmış. Karia alfabesi 45 işaretten oluşuyor 

ve kısmen Grek alfabesi ile benzerlikler gösteriyor. 

Bu işaretlerin bir kısmı yerel nitelikte, bir kısmı da ses 

değerleriyle ilgili vurgulamalar için kullanılmış olmalı. 

Halen tam olarak çözümlenememiş olan Karia dili 

harflerinin ses değerleri, bilinen Grek harfleriyle kar- 

Hititler hakimiyetinin geniş topşılaştırılarak 

anlaşılmaya çalışılıyor. Uzmanlar, Mısır’da 

raklara tasvir sanatına ait imge- 

hiyeroglif ve Karca yazıtların yan yana bulunduğu 

lerin karışmasını geniş. 

mezar yazıtlarındaki şahıs isimlerinden hareketle 

Karca’nın ses değerlerini bulmak için çabalıyor. Bu 

çalışmalar Karia bölgesinde bulunmuş Karca–Grekçe 

iki dildeki yazıtlardaki şahıs isimleriyle Karca alfabenin 

çözümlenmesi çalışmalarıyla daha da gelişti. 

Kaunos’ta 1996’da bulunan, İÖ 320 yılına tarihlenen 

ve iki Atinalı’ya vatandaşlık hakkı veren Karca–Grekçe 

çift dilli yazıt ise bu dilin Grek harflerine 

benzeyen harflerinin ses değerlerinin her zaman 

Grekçe’deki ses değerleriyle aynı olmadığını ortaya 

koydu. Karca yazıtların İÖ 4. hatta 3. yüzyıl ortalarına 

kadar uzanan döneme tarihlendikleri biliniyor.Karia 

dilinin Karia’da İÖ 3. yy’dan sonra ne kadar kullanıldığı 

sorusunun yanıtı için Karia’da yeni Karca yazıtlar 

bulunmasını beklemek gerek. Kaunos çift dilli 

yazıtı, Karca’nın İÖ 4. yy son çeyreğinde 

halen yaşayan resmi dil olduğunu gösteriyor. 

Karca’nın yazı dili olarak kullanımının 

İÖ 3. yy’ın ikinci yarısından itibaren bırakıldığı 

tahmin ediliyor. 

Karia Satrapı Mausollos ise, Milas’ta 

taş üzerine, devlete ihanet eden üç 

Karialı’ya uygulanan cezaları yazdırdığı 

metinlerde Karca’yı değil Grekçe’yi tercih 

etmiş. Karialılar kültürel benliklerini 

korumaya özen göstererek Grekçe’yi 

bölgelerarası iletişim ve resmi yazışma 

dili olarak olarak kullanırken Karca’yı da 

ana dilleri olarak kullanmaya devam etmiş 

ve bu dili yazılı hale getirerek Karca’nın yazılı 

belgelerinin günümüze ulaşmasını sağlamışlar. Karia 

dilindeki yazılı belgelerin Karia dışında daha fazla 

Karialılar’ın ana vatanında daha az olmasının nedenlerinden 

biri Karia bölgesindeki kentlerde yapılan 

kazıların sayısının azlığı olabilir. Diğer neden ise anavatanları 

dışında yaşayan Karialılar’ın kökenlerini Karca 

yazarak özellikle vurgulamaları ve bazen de Karialı 

olduklarını şahıs isimlerinin yanında belirtmeleri 

olabilir. Bununla birlikte bugüne kadar elde edilen 

buluntulara bakarak, Karialılar’ın günlük hayatla ilgili 

her konuyu yazılı hale getirmeye çok fazla önem vermediklerini 

söyleyebiliriz. —Prof.Dr. Mustafa H. Sayar 

sabaha kadar sönmeyen ateşlerle aydınlanan bir 

doğa şenliğine sahne olurmuş... 

Karia’nın aslında pek çok kutsal alanı var ve 

törensel yollarla kentler ve kutsal alanlar birleşiyor. 

Karialılar’ın birlikteliklerini uzun süre koruyabilmelerinin 

nedeni de bu inanç birliği olmalı. 

Muğla, Yatağan’daki Turgut Kasabası’nda yer 

alan Lagina Hekate Kutsal Alanı Karialılar’ın en 

önemli dini merkezlerinden biri. Yakın zamana 

kadar beldenin ismi Leyne olarak biliniyordu. Ele 

geçen yazıt ve buluntular Lagina Hekate Kutsal 

Alanı’nın İÖ 4. yüzyılda iki satrap ile yönetilen 

Koranza adlı bir kent içinde yer aldığını ve yakın 

çevresinde İÖ 3000 yılına kadar giden bir 

yerleşme bulunduğunu gösteriyor. Seleukoslar 

döneminde Lagina Hekate Tapınağı’nın önem 

kazanmasıyla Koranza ismi geri planda kalmış 

ve kent Lagina olarak isimlendirilmiş. 

Yıllar Önce lagİna’Ya YapTığıM ziyaretlerden 

birinde girişte, yerde yatan bir sütun başlığına 

oturmuş bir adam hafif baygın gözlerle bana bakıp 

“Burası dünyada bir tane” demişti. Yüzüne 

garip ve gizemli bir hava vermeye çalışarak gülümsemesinden, 

ne anlatmak istediğini az çok 

anlamıştım. “Hekate Tapınağı”ndan söz ediyor 

olmalıydı. Lagina, antik dünyada “Cehennem 

Tanrıçası’na tapınıldığı bilinen tek yer”di. 

Hekate, Anadolu kökenli bir tanrıça (kimilerine 

göre Kybele’den geliyor). Kymeli Hesiodes, 

Anadolu’dan göç ettikten sonra tanrıçayı Grek 

inanç sistemine taşımış. İş hayatında başarı, savaşta 

zafer, tartışmada ise güç verebiliyor ya da 

bunları geri alabiliyor. Zamanla, ölülerin yöneticisi 

ve yeraltı dünyasının tanrısı Hades’in kapı 

anahtarının bekçisi olarak anılmaya başlıyor. Ayrıca 

büyücülük ve büyü işlerinden de sorumlu. 

Tanrıça betimlemeleri de üç başlı bir kadın 

ya da birbirlerine bitişik üç kadın şeklinde ve 

elinde yolunu aydınlatan meşalesini tutuyor. 

Hekate’ye adak olarak yol kavşaklarına yapılan 

sunaklarda peynir, balık, çörek ve yumurta sunuluyordu. 

Aynı zamanda Ay Tanrıçası oldugu için 

gece karanlığında, yolların kesiştiği bu yerlerde 

Hekate’ye yol gösterici olarak tapınılıyordu. 

Lagina kutsal merkezi, eski çağda iki önemli 

yolun kesişme noktasındaymış. Stratonikeia’nın 

Bouleterionu’ndaki (meclis binası) bir yazıttan 

öğrendiğimize göre, Latmos ile Labranda’da 

olduğu gibi Lagina da, yakındaki bir başka Karia 

kenti olan Stratonikeia’ya kutsal bir yolla 

bağlanmıştı. 

tanrıça Hekate’ye 

adak olarak 

yol kaVşaklarına 

yaPılan Sunaklarda 

Peynİr, balık, 

çörek Ve 

yumurta 

Sunuluyordu. 

Lagina Kutsal Alanı 18. yüzyıldan bu yana bir 

çok seyyah ve araştırmacının ziyaret ettiği önemli 

tarihi mekanlardan biri olmuş. Anadolu’daki 

tarihi kalıntıların talan edildigi bu dönemde ilk 

Türk müzecilerinden Osman Hamdi Bey ve kardeşi 

Halil Edhem Bey, 1892 yılında burada arkeolojik 

kazı çalışmalarını başlatmış. Bu çalışmalar 

sonucu ele geçen çok sayıdaki röliyef ve heykel 

İstanbul Arkeoloji Müzesi’ne taşındı. 

Bir asır boyu unutulan Lagina Hekate Kutsal 

Alanı, 1993 yılında Prof.Dr. Ahmet Tırpan başkanlığındaki 

bir ekip tarfından yürütülmeye başlanan 

arkeolojik çalışmalarla yeniden gündeme 

geldi. Bu alanda bugüne kadar yürütülen arkeolojik 

kazılarda Kutsal Havuz, Propylon (kutsal 

alana giriş kapısı), Altar (kurban ve sunak yeri), 

Tapınak ve kutsal alanı çevreleyen Stoa yapıları 

ortaya çıkarıldı. 

Bugün Lagina’daki Kutsal Havuz, suyunu yakındaki 

bir kaynaktan temin etmeyi sürdürüyor. 

Kutsal Alan’a girecek olanlar bu havuzda temizleniyorlardı. 

İon tarzı kaide ve sütunlara sahip 

Propylon’un önünde uzanan ve siyasi merkez 

Stratonikeia Antik Kenti’ne bağlanan kutsal yolun 

uzunluğu 8 km’yi buluyordu. 

Hekate Tapınağı’na ait buluntular, yapının İÖ 

4.–1. yüzyıllar arasında çeşitli inşa aşamaları geçirdiğini 

gösteriyor. Son haliyle tapınak Korinth 

nizamında ve 5 basamaklı bir podyum üzerinde 

72 national geographic • eylül 2010 FOTOĞRAF: pROF.DR. cHRiSTiAn MAReK 

karIa 73

yer alıyor. Tapınağın dar cephesinde sekiz, uzun 

kenarında 11 sütun, giriş cephesinin antresindeyse 

iki İon sütunu bulunuyor. 

Sütunlar üstündeki frizlerde doğuda Zeus’un 

doğumu, batıda tanrılarla gigantların savaşı, 

kuzeyde Amazonlar’la yapılan barış, güneyde 

Karia tanrılarının toplantısı motifleri işlenmiş. 

Duvar frizlerine ait ele geçen iki bloğun üzeri, 

ortalarında Artemis’in yer aldığı yarı giysili dokuz 

esin perisi (Muse’ler) ile Troya savaşlarının 

betimlendiği bir sahneyle kaplı. Diğer frizdeyse 

Hermes, Demeter, Hades, Persephone röliyefleri 

var. Kutsal Alanı Dor nizamında, stoa olarak adlandırılan 

üstü kapalı sütunlu galeriler çevreliyor. 

Prof.Dr. Tırpan’ın yönetimindeki kazıların 

başlamasından altı yıl sonra arkeologlar 

Hakate’nin büyük bir heykeliyle karşılaştı. Tanrıçanın, 

elindeki meşalesiyle “haydi buyrun karanlık 

yeraltına” der gibi ürkütücü bir hali vardı- 

Ancak bu heykelin bulunması arkeologları yeni 

bir heyecana sürükledi. Kazı ekibi mitolojik anlatılarda 

Hekate’nin yanından ayırmadığı üç başlı 

Kerberos Köpeği’ni merak ediyor ve ona ulaşmaya 

çalışıyordu. Bunun için dokuz yıl beklemeleri 

gerekti. 2008 yılında Kerberos Köpeği de ortaya 

çıkarıldı. Ancak üç başı da yoktu. 

Tırpan, “Anadolulu Hekate, önemli bir tanrıça. 

Gökyüzü, yeryüzü, yeraltı ve denizlerde yetkisi 

var. Buralara hâkim olduğu için heykelleri üç 

başlı veya dört başlı yapılır” diyor ve açıklamasını 

sürdürüyor: “Hekate’nin en iyi bildiğimiz özelliği, 

öteki Dünya’nın kapısının anahtarını elinde bulundurması. 

Ruhları, mezarlıklardan teslim alır 

ve öteki Dünya’da güç gösterir. Bu yüzden işareti 

meşaledir. Kerberos Köpeği ise öteki Dünya’nın 

kapısını bekler. Böylece Hekate’nin izni olmadan 

ne kimseyi içeri sokar, ne de dışarı çıkarır” diyor. 

KİMİlerİne lagİna çoK KüçüK gelİr ve tanrıçasına 

pek ısınmazsa, Karia başka seçenekler de 

sunar. Aydın’ın Karacasu ilçesinden güneye doğru 

yol aldığınızda, sizi aşk ve güzellikler tanrıçası 

Labranda her yıl bahar aylarında Latmos’tan 

başlayan kutsal yürüyüş için Karia Satrabı Mausollos 

tarafından Karia uygarlığının en büyük tanrısı 

Zeus Labrandos’un adına yaptırılmış. Söylenceler, 

Zeus’un tapınağına, güneşin altın rengine boyadığı 

merdivenlerden ulaşıldığını anlatıyor (solda). 

Labranda’da 

törenlerin yapıldığı şölen odasının köşe taşındaki 

aslan vücutlu insan başlı, sakallı sfenks, Bodrum 

Müzesi’nde sergileniyor (üstte). 

Aphrodite’nin kenti Aphrodisias karşılar. Lagina 

ne kadar gizemli ve kapalıysa burası da tanrıçası 

gibi o kadar açık ve güzeldir. 

Hesiodos, Theogonia’da Aphrodite’nin denizin 

köpüklerinden doğduğunu yazar (Yunanca 

Aphros köpük demek). Homeros’a göreyse Aphrodite, 

Zeus ile Okeanos kızı Dione’den doğmadır. 

Tanrıça hep gülümser, işveli, cilveli ve gönül 

alıcıdır. Ancak Aphrodite’nin öfkesi ve öç almaları 

korkunçtur: Kendisine yeterince tapınmayan 

Lemnos kadınlarına ceza olarak kocalarının 

bile dayanamayacağı bir koku verdiği söylenir. 

Paris’le Helena’nın başına getirdiği bela nedeniyle 

dillere destan olan Troya Savaşı’nın çıkması gibi... 


Kralİçe ada 

1989 yılında Bodrum’da 

bir temel kazısı sırasında, 

bulunan iskelet ve mücevherlerin 

Kraliçe Ada’ya ait 

olduğu düşünülüyor. 

Kraliçenin kafatasının 

Manchester 

Üniversitesi’nde etlendirilmesiyle 

ortaya çıkan 

büstü, taç ve diğer 

takılarıyla birlikte Bodrum 

Müzesi’nde sergileniyor. 

1960’da kazıların başladığı kenti, müzenin 

hemen yanındaki yoldan gezmeye başlarsanız, 

önce sekiz sütun üzerinde yükselen Tetrapylon’u 

görürsünüz. Bu anıtsal yapının hemen güneyinde 

küçük bir mezar vardır. Antik çağda kentleri 

için önemli işler yapan insanların kent içine 

gömülme geleneğine uygun olarak, Aphrodisias 

kazılarını başlatan Prof. Kenan Erim’in mezarı da 

burada. Günümüzde kazılar New York Üniversitesi 

adına R. R. R. Smith tarafından yürütülüyor. 

Toprak patikayı izlediğinizde, 300 metre kuzey 

batısında antik stadyumla karşılaşırsınız. Güneyde 

ise Aphrodite Tapınağı durur. Ayağa dikilmiş 

sütunlarıyla eski görkemini arar gibidir. Tapınak, 

İS 5. yy’da bazilikaya çevrildiğinde içindeki dev 

Aphrodite heykelinin kolları ve başı kırılmış, 

gövdesi de yeni yapılan savunma duvarlarında 

kullanılmış. Kent tiyatrosunun yaslandığı tepe 

aslında insan yapısı; binlerce yıl aynı yerde yerleşimler 

kurulmasıyla yükselmiş bir höyük. Pekmez 

Tepesi olarak tanınan höyükte yapılan kazılarda 

yerleşimin tarihi İÖ 5800’e kadar gidiyor. 

Karİa’nın en güneY KıYısında, Dalaman 

Çayı’yla ayrılan Lykia sınırındaki Kaunos’un, bir 

Hellen Tapınağı cephesi şeklinde kayalara oyulmuş 

mezarları, bu uygarlığın en görkemli anıtları 

arasında. Kaunos, özellikle doğu Akdeniz ve Ege 

Denizi arasında seyreden gemiler için stratejik 

önemi olan bir liman şehriydi. Bu nedenle, bölgenin 

siyasi ve ticari yaşantısında çok önemli 

roller oynadığı biliniyor. 

Bir Karia kenti olarak anıldığı İÖ 4. yy’ın başlarında, 

kentin Hekatomnidler aracılığıyla Persler 

tarafından ekonomik açıdan güçlendirilmesinin 

nedeni de, Lykia’yı, Kaunos üzerinden ele geçirmeyi 

planlamış olmalarıydı. 

Son yıllarda Kaunos’ta restorasyon ve onarım 

çalışmalarına ağırlık veren kazı başkanı Prof.Dr. 

Cengiz Işık, “Kaunos’un Anadolu’nun geçmiş tarihi 

içinde de ayrı bir yeri var” diyor ve ekliyor: 

“Diliyle ayrıdır; diniyle ayrıdır; örf ve adetleriyle 

ayrıdır. Kendine özgün bir kenttir Kaunos. Kentin 

anıtsal mermer yapıları yoktur, ama arkeoloji 

bilimine hep ilkleri sunmuş ve de sunmaya 

devam ediyor.” 1996 yılında burada bulununan 

çift dilli yazıt sayesinde Karca, okunabilen bir dil 

olmaya aday. Prof. Işık, “Kaunosluların kullandığı 

dil, Karca ile birbirine çok yakın. Bu nedenle 

hem Karca/Kaunosça, hem de Grekçe olarak 

yazılmış bu yazıt, dilin çözümünde bugün için 

anahtar belge niteliğinde” diyor. 

1996 ylılında 

kaunoS’ta bulunan 

kaunoSça/karca 

Ve grekçe çİft dİllİ 

yazıt, karca’nın 

çözümü İçİn 

bİr anaHtar 

nİtelİğİnde. 

Bununla birlikte Kaunos süprizlerle dolu bir 

kent: Ziyaretçilere geçmişin dilsiz şahitleri gibi 

bakan ve cephesi İon tapınaklarının cephesi gibi 

işlenmiş kaya mezarları; kentlerin cadde ve sokaklarının 

rüzgâr yönüne göre planlanmasında 

gerekli “Ölçüm Platformu”; gemicilere iyi yolculuklar 

ve tüccarlara bol kazançlar ihsan eden 

tanrıça Aphrodite Euploia’ya ait “Altar” ve O’nun 

“Kutsal Odası”; son yıllarda gün ışığına çıkartılan 

“Tuzla” ve tiyatrolardaki sahne sistemlerinden 

biri olan döner perde “Periaktos”. 

Prof.Dr. Cengiz Işık, kentin kurucularının yerli 

Anadolu insanı olduğunu kanıtlayan pek çok 

epigrafik ve arkeolojik belgeye de dikkat çekiyor: 

“Artık biliyoruz ki” diyor, “kentin yerel ismi 

Kbid’dir ve bu isim, bugünkü bilgilerimize göre 

Hellenistik Dönem’e kadar kullanılmıştır”. 

Eski Çağ’da, Ionia, Lydia, Phrygia ve Lykia arasında 

yer alan Karia, verimli toprakları, akarsuları 

ve yerleşime uygun coğrafyasıyla her dönemde 

yaşam alanı olarak tercih edilmiş. 

Eski çağlardan bu yana kent sınırları tarihsel 

gelişime uygun olarak zaman zaman genişleyip 

daralmış. İÖ 1. binde Karlar’ın ülkesi olan bu 

coğrafya zaman içinde siyasal gelişmelere bağlı 

olarak değişik eyaletlere, imparatorluklara bağlanmış 

olsa da bunlar sadece idari yönden anlam 

taşımış ve bölgenin yerel halkı yüzyıllar boyu geleneklerinden 

kopmamış. j

yüKseK dAğlARdAKi tApInAKlARI, sARp KAyAlIKlARA OyUlMUŞ ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?