1 niyetçi murat, kara bayram, keşanlı ali, çancı ustası memo, çolak ...

NĐYETÇĐ MURAT, KARA BAYRAM, KEŞANLI ALĐ, ÇANCI USTASI MEMO,
ÇOLAK SALĐH, ŞĐĐRĐN PEŞKĐRCĐSĐ YA DA KISACA
FĐKRET HAKAN: SĐNEMAYI HAYATI YAPAN AKTÖR
Đşte oraya
Resme bir bakın
Beni göreceksiniz.
Ama çerçeveye
Sığmaz yüreğim
O, ben ve sığamayan
Şiirin peşkircisiyiz.
1
Nigar PÖSTEKĐ ∗
Dizelerinin şairi, Türk Sineması’nın “altın çocukları”ndan olan Fikret Hakan,
edebiyattan sinemaya sanatsal bir geçiş yaparak 1952 sonrasında önemli bir oyuncu olarak
sinema tarihinde yerini almıştır. 1950’de “Üç Güvercin Opereti” ile başlayarak tiyatro sahnesi
tozu da yutan oyuncu, sinemanın neredeyse tüm dönemlerinde film çevirmeye devam etmiştir.
Sinemacılar döneminin başlangıcında sinemaya başlamıştır ve Türk Sineması’nın önemli
filmler üretecek yönetmenleri ile birlikte o da bu filmlerde pişecektir. Lütfi Ö. Akad, Metin
Erksan, Atıf Yılmaz, Memduh Ün ile çevirdiği filmlerde Yeşilçam’ın çıtasını yükseltenlerden
birisidir. Đstanbul’da yaratılan parlak sinema dünyasının dışına çıkabildiği için “Fikret
Hakan” olmuştur. Yıldız, Ses gibi dergilerin seçtiği, seyircinin sevebileceği düşünülen
tiplerin yaratılarak sinemaya sunulduğu bir dönemde Fikret Hakan da düzgün fiziği, Grek
yüzü, kara kaşı, kara gözü ile Türk erkeğinin temsilcisi olarak sinemada varolmuştur.
Dergilerin sundukları yıldız adaylarından değildir. Köylüye yakın tipi nedeni ile köy
filmlerinin aranan yüzü olduğu gibi, salon filmlerinde de oynamıştır. Bugünün seyircisinin
ortak hafızasında 1980’ler sonrasındaki filmleri ve dizileri nedeni ile zengin, sert işadamı
olarak kaldıysa da; aslında mert köylü delikanlısı ve mazlum şehir göçmeni olarak sinemanın
unutulmazları arasına girmiştir. Ulaşılmaz olmayan, bizden olan mahallemizin delikanlısıdır.
Yıldız sistemi oyuncuların belirlenen tiplerinin dışında rol oynamalarını
zorlaştırmaktadır. Bu nedenle oyun güçlerini de ortaya koymaları mümkün olmamaktadır.
Aksi bir durum para ve konum kaybetme tehlikesini getirecektir. Đşte Fikret Hakan,
patrondan, işçiye, salon erkeğinden, köy delikanlısına bir yığın rolde karşımıza çıkmaktadır.
Bu nedenle Fikret Hakan’ın çok yüzlü, zamansız ve kalıpsız bir “aktör” olduğunu
söylememiz mümkün hale gelmektedir ve bu oyuncuyu yıldız sisteminin dışına çıkarmaktadır.
Kariyerindeki farklı tarzdaki filmler ve roller oyuncunun cesur tavrının göstergesidir.
Fikret Hakan’ın kariyerine bakıldığında yıldız oyuncu olmanın bir adım gerisinde
durduğu görülmektedir. Çünkü yıldız oyuncu olmak kariyeri ve oynanan rolleri
kısıtlayabilmektedir. Đsmin getirdiği imaj, aynı tip rollere çıkmayı zorunlu hale getirmektedir.
Bu nedenle de yıldız sinemasal bir ikondur. Sinemanın ilgi çekiciliğini arttırmak için
üstlendiği kişiliği yansıtan bir baştan çıkarma aracıdır. Fikret Hakan’a baktığımızda
başrolleri, dergilerde hakkında çıkan haberler ve hayatı ile yıldızlığı yaşayan bir oyuncu gibi
∗ KOÜ Đletişim Fakültesi Öğretim Üyesi

durmaktadır. Ancak etrafında yaratılan ya da yarattığı bu yıldız karizmasının dışına
çıkabilmeyi başarmıştır. Aslında karizmasının oyunculuğunun önüne geçemediği rolleri ile
sinemanın kalıcı yüzlerinden olmuştur. Bu anlamda Ayhan Işık filmlerinde dayak yemez,
hatta ölmezken; Fikret Hakan, Kara Bayram (Yılanların Öcü, Metin Erksan / 1962) olarak
falakaya yatırılmaktan kaçınmamıştır. Yani yaratılan imgesinin arkasında kalmamayı
becermiş bir oyuncudur. Robin Wood’un oyuncu tarifindeki yeteneği değişik rollere
bürünmesi ile ölçülen sahne bukelamunlarından birisidir. Fikret Hakan için “versatile” yani
farklı kişiliklere, kalıplara kolayca girebilen bir oyuncudur diyebiliriz. Bu noktada yıldızlıktan
ayrılmaktadır. Yeşilçam’ın en güçlü olduğu devir olan 1955-1975 arasında yer aldıkları içinde
sinema tarihine geçmiş önemli filmler olan ve farklı rollerde karşımıza çıkan Fikret Hakan,
bu rolleri tabii ki yıldız oyuncu olmayan tutumu ile alabilmiştir. Kalıplaşmış rolün dışına
çıkabilmek için oyun yeteneği ve kişiliği ile oyuncunun endüstri içinde kendisini kabul
ettirmiş güçlü bir isim olması gerekmektedir.
Bu savımızı desteklemek için oyuncunun aynı tarihlerde çevirmiş olduğu iki farklı
türdeki filmde oynadığı iki farklı karakteri belirtmekte fayda bulunmaktadır. Birinci film, Aşk
Yarışı (Mehmet Dinler, 1962) duygusal/komedi olan bir salon filmidir. Fikret Hakan,
Işıklıbahçespor futbol takımının kaptanı “Fikret Ersoy” olarak karşımıza çıkmaktadır. Mimar
Nihat Çeliksoy (Efgan Efekan) ile rekabet ederek Öğretmen Zeynep’in (Türkan Şoray) kalbini
çalmaya çalışır. Bunun için binbir numara çevirirken; şehirde doğup büyümüş, çapkın, sadece
futbol düşünen bir delikanlıyı canlandırır. Film içinde rolü için “kafası ayağına bağlı serseri”
tanımlaması yapılan Fikret Hakan, vurdumduymaz, haylaz, sürekli gülen bir salon adamıdır.
Đkinci film, Yılanların Öcü (Metin Erksan, 1962) mülkiyet sorunları üzerine yapılmış önemli
bir köy filmidir. Karataş Köyü’nde annesi, eşi ve çocukları ile yaşayan, bir avuç toprağını
işleyerek geçinmeye çalışan “Kara Bayram” olarak Fikret Hakan, “Fikret Ersoy”dan çok
farklı bir kişiliğe bürünmüştür. Güçlü annesinin etkisinde, dış dünyayı askerliği sırasında
tanımış basit bir köy delikanlısıdır. Aşk Yarışı, sıradan bir eğlencelik filmken; Yılanların
Öcü, Türk Sinema tarihinin en önemli filmlerinden birisi olmuştur.
Nerede buluşmuştuk
Bilmiyorum
Yollar bunca ayrıyken
Fikret Hakan, sinema oyuncusu olarak öykünmeci bir oyunculuk sergilemektedir.
Kendi doğal kişiliğinden sıyrılıp, role bürünebilen ve bu nedenle de tüm karakterleri
canlandırabilen öykünmeci oyunculara örnektir. Yüzü ile oynayan bir aktördür. Gözleri,
bakışları ve mimikleri ile karaktere can vermektedir. Tabii burada eklememiz gereken birşey
de kendine özgü gülümsemesinin oyuncunun ayırıcı özelliklerinden oluşudur. Alıcı ile
çalışıldığını, alıcının insan yüzü ile ilgilendiğini ve en iyi anlatım aracı ve enstrümanın yüzü
olduğunu bilen bir aktör yorumunu yapabiliriz. Bu noktada kamera oyuncusudur desek de
bazen “oynayan” bir oyuncu olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bunun nedenini de yer alınan
filmin içeriğine ve yönetmene bağlamak mümkündür. Yönetmenin oyuncuyu frenlemesi
gerekmektedir. Film de önemli değilse oyuncunun oyunundan tasarruf etmiş olması
şaşırılmaması gereken bir olgu olsa gerektir.
Fikret Hakan’ın kariyerinde 1980 sonrasında TV oyuncusu olarak önemli bir gelişim
gösterdiği görülmektedir. Sinemanın kriz döneminde özellikle özel TV sonrasında
Yeşilçam’ın starlarının birçoğu karakter rollerinde karşımıza çıkmaktadır. Tabii ki oyuncunun
“Bir Yudum Đnsan” programında belirttiği gibi “ekmek parası” oynanan filmleri ve TV
dizilerinin sayısını etkileyecektir. Türk Sineması’nın müsait olmayan ortamı da oyuncuların
2

kariyer yönlendirmelerinde etkili olmuştur. TV’nin devlet kanalı döneminde ve özel TV’lerin
ilk yıllarında Yeşilçam’ın ünlüleri dizi filmlerin önemli oyuncuları olmuşlardır. Bugün de
prestij ögesi olarak yan rollerde TV dizilerinde karşımıza çıkmaktadırlar. Bu bağlamda Fikret
Hakan da seks filmleri döneminde kısa bir süre sinemadan uzaklaştıktan sonra ∗ tekrar
kariyerine başladığında dönemin modası olan “Kimbilir” (Temel Gürsu, 1981 / Kibariye ile),
“Bir Damla Ateş” (Osman F. Seden, 1981 / Ferdi Tayfur ile) gibi arabesk filmlerinde de
oynamıştır. TV dizilerinin de aranan oyuncusu olmuştur.
Fikret Hakan, 1955’te “Beyaz Mendil”i (Lütfi Ö. Akad,) çevirdikten sonra 1970’li
yıllara kadar Türk Sineması’nın en etkili ve en çok film çeviren oyuncularından birisi
olmuştur. 1970’lerden sonra yavaş yavaş karakter rollere geçiş yapmıştır. Yeşilçam’ın kadın
oyuncularına eşlik ettiği gibi birçok erkek oyuncunun yanında da oynamıştır. Başrol ısrarının
olmadığını görmekteyiz. Örneğin Yılmaz Güney ile 2, Cüneyt Arkın ile 6, Ayhan Işık ile 1,
Tarık Akan ile 2 filmde başrolü paylaşmıştır. Đyi rol / kötü rol, iyi adam / kötü adam ayrımı
yapmadan çok çeşitli filmde yer aldığını görmekteyiz. Her türlü role bürünebilmesi
oyuncunun kariyerinin artılarından birisidir. Sakat bir adamı oynamak ya da dayak yemek gibi
bir starın yapmaması gerekenleri yapmıştır. Yılanların Öcü’nde annesinin gölgesinde kalan
köylü gencini oynamıştır. Keşanlı Ali Destanı’nda (Atıf Yılmaz, 1964) tek bacağı seken
kurnaz Keşanlı’dır. Yangın’da (Atıf Yılmaz, 1977) savcı arkadaşını zor durumda bırakan
Kenan’ı canlandırmıştır. Gülbeyaz’ da (Avni Kütükoğlu, 1989) vurgun yemiş sakat bir
balıkçıdır.
Fikret Hakan’ın özellikleri şunlardır:
1-Köylü, şehirli, gazeteci, ressam, mühendis, efe, işadamı, polis, dolandırıcı gibi farklı
rollerde karşımıza çıkmaktadır.
2-Rolleri farklılaştıkça yüzü de değişmektedir. Bir star oyuncunun bu kimliğiyle özdeşleşen
belirgin imgelerini Fikret Hakan da belirleyebilmemiz oyuncunun rol çeşitliliği ve değişen
yüzü ile zorlaşsa da gülümsemesi ve 70’lerden sonra kimliğinin bir parçası olan kalın bıyıkları
ile hafızalarda yer etmiştir. Sanatçının hem yumuşak gülüşü ve perdeye yakışan yüzüyle hem
de gerektiğinde sert erkek imajını yansıtabilme yeteneği ile Türk Sineması içerisinde özel bir
konumu bulunmaktadır.
3-Başrol şartı aramaması ve rolü öne çıkarması oyuncunun belirgin kariyer özelliklerinden
birisidir.
4-Sinemanın yanında şair, tiyatrocu, öykü yazarı olarak da entelektüel bir kişiliğe sahiptir.
5-Fikret Hakan, tiyatro oyunculuğu yanında, tiyatro oyunu yazarlığı ve patronluğu da
yapmıştır. Sahne 8 (1958) ve Fikret Hakan Tiyatrosu (1983).
6-Oyuncuların eskisi gibi filmden filme koşmalarının bittiği 1970’lerde Fikret Hakan da
Hakan Film’i kurarak birçok meslektaşı gibi yapımcılık ve yönetmenlik yapmıştır.
7-Yine 1970’lerde dönemin koşullarına uyarak sahneye çıkmış ve plaklar doldurmuştur.
Plakları;
∗ Oyuncunun geçirdiği trafik kazası da etkilidir bunda.
3

• Cemo / Dedikleri Gerçek Đmiş 1970
• Dostun Gülü / Löberde 1974
• Aşk Uğultusu / Sancı 1975
KIYAMETE BĐR KALA
Biçim değiştirdi mucizeler.
Beceriksiz, duyusuz atların
Kımıltısız ayakları altından
Dörtnala koşuyor
Bitime
Denizler.
Sinema yaşamındaki dönemleri şu şekilde sıralamamız mümkündür:
1-1952-1960: Başlangıç ve gelişim dönemi.
2-1960-1970: Toplumsal içerikli filmler, köy filmleri, salon filmleri.
3-1970-1977: Oyuncu, yapımcı, yönetmen ve senaryo yazarlığı, salon ve macera filmleri.
4-1977- : Sinema ve TV oyunculuğu dönemi. Daha çok karakter oyuncu olarak.
Kariyer Tablosu:
1952-1960 BAŞLANGIÇ
VE GELĐŞĐM
DÖNEMĐ
1960-1970 TOPLUMSAL
ĐÇERĐKLĐ,
KÖY VE
SALON
FĐLMLERĐ
1970-1980
OYUNCU,
YAPIMCI,
YÖNETMEN,
SENARYO
YAZARLIĞI
DÖNEMĐ
1980- SĐNEMA
FĐLMLERĐ VE
TV DĐZĐLERĐ
Köprüaltı Çocukları (1952)
Beyaz Mendil (1955)
Gelinin Muradı (1957)
Üç Arkadaş (1958)
Dokuz Dağın Efesi (1958)
Yılanların Öcü (1962)
Karanlıkta Uyananlar (1964)
Keşanlı Ali Destanı (1964)
Bitmeyen Yol (1965)
Murat’ın Türküsü (1965)
Buzlar Çözülmeden (1965)
Ölüm Tarlası (1966)
Toprağın Kanı (1966)
Sürgünden Geliyorum (1971) Yönetmen-Senaryo Yaz.
Cemo (1972)
Cennetin Kapısı (1973) Yönetmen-Senaryo Yazarı
Pembe Đncili Kaftan (1975 / TV Dizisi)
Köprü (1975)
En Büyük Patron (1975) Yapımcı-Sen.Yaz-Yönetmen
Sürgün (1976) Yapımcı-Sen.Yaz-Yönetmen
Hammal (1976) Yönetmen
Demiryol (1979)
Bir Günün Hikayesi (1980)
Küçük Ağa (1983 / TV Dizisi)
Duvardaki Kan (1986 / TV Dizisi)
4

Eskici ve Oğulları (1990)
Hanımın Çiftliği (1990 / TV Dizisi)
Yalancı (1993)
Gerilla (1994)
Sen de Gitme (Triandafilis) (1995)
Eğreti Gelin (2004)
Oyuncunun sinema ve oyunculuk yaşamını bu çerçevede inceleyebiliyoruz. Bunun dışında
1950 sonrasındaki tiyatro yaşamı ve şiir, öykü dünyası da ayrıca incelenmelidir. Kitapları
şunlardır:
• Tellak Ali (1954) (Öykü)
• Đnce Müzikli Otobüsler (1983) (Şiir)
• Hamalın Uşakları (1997) (Öykü)
• Đmbikli Duvar (2002) (Şiir)
Kuşkusuz Fikret Hakan, bir makaleye sığdırılamayacak bir kariyere sahiptir. Bu nedenle
sanatının her yönüyle inceleneceği geniş kapsamlı bir biyografik çalışmaya bazı analizlerimizi
bırakarak son sözümüzü söylüyoruz:
5